ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΗ

πρόσθετες σημειώσεις

Κετσετζόγλου Νίκος

ΤΜΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ
1

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2019

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 ΜΑΘΗΜΑ 1ο
1. Τι είναι η επιγραφική;

Είναι ένας κλάδος της αρχαιογνωστικής επιστήμης, η οποία μελετά τις αρχαίες επιγραφές,
τα κείμενα που σώθηκαν άμεσα από την αρχαιότητα (κείμενα τα οποία διασώθηκαν
απευθείας έτσι όπως φαίνεται). Αρκετά κείμενα σώζονται σε: α. μέταλλο, β. πηλό, γ. ξύλο, δ.
κερί, ε. όστρακα, στ. πέτρα, ζ. σφραγίδα, η. σφραγιδολίθους. Δεύτερη κατηγορία επιγραφών
ως προς τον φορέα είναι τα αρχαία νομίσματα (αυτός που αχσολείται με τη νομισματική)

2. Ποιο είναι το αντικείμενό της;

Τα γνωστικά μνημεία. Επιγραφικά κείμενα αναφέρονται σε θρησκευτικά κείμενα

(αναθήματα). Η γλώσσα διαφέρει από τη γραφή: ξεκίνησε από την ανάγκη να αποκτήσει ο
λόγος μονιμότητα.

3. Τι λέει ο μύθος για τη δημιουργία της γραφής;

Ο Ενμερκάρ και ο άρχοντος της Αραττας (2700 π.Χ.): ποίημα-αρχαίος μύθος→ Έστειλε
απεσταλμένο να ζητήσει ξυλεία, χρυσό, ασήμι γιατί ήθελε να ξαναχτίσει και να στολίσει το ναό
της θεάς Ινάνα. Για να μεταφέρει τους διαλόγους πηγαινοερχόταν και έτσι επινοήθηκε η γραφή.
Η γραφή συγκαταλέγεται στα υπόλοιπα στοιχεία ενός πολιτισμού. Η Ινάνα είναι θεά, αντίστοιχη
της Αφροδίτης. Για τους Σουμέριους η γραφή ήταν θεϊκό δώρο (και για τους χριστιανούς και για
τους ιουδαϊστές). Η ανάγνωση για γραφή γεννιέται σε σύνθετες κοινωνικές συνθήκες. Από τις
τέχνες (καλαθοτεχνική) παράγονται αγαθά
2

4. Ποιο είναι το παλαιότερο σύστημα γραφής;

Σφηνοειδής (αραμαϊκή) + εικονογραφική γραφή: το παλαιότερο σύστημα (οργανωμένο)

γραφής. Αναπτύχθηκε στην Ουρούκ το 3.000 π.Χ.
Χρήση σφηνοειδούς γραφής:
α. αρχικά χρησιμοποιήθηκε από τους Σύριους και τους γειτονικούς λαούς
β. είχε πάνω από 2.000 σύμβολα
γ. αντικαταστάθηκε από την αραμαϊκή συμφωνική γραφή
δ. τα υστερότερα δείγματα της χρησιμοποιήθηκαν έως τον 1ο αι. μ.Χ.

5. Παλαιότερες επιγραφές

1. Κατάλογος Σουμέριων βασιλείων: πήλινο πρίσμα στη Μεσοποταμία, αναγράφονται οι

βασιλείς των Σουμερίων
2. Πήλινη πινακίδα: Μεσοποταμία 3200/3000 π.Χ., έγγραφο διοικητικού χαρακτήρα
(κτηματολογικά): πρωιμότερο δείγμα ιεραρχίας και διαστρωμάτωσης
3. Πινακίδα του πρώιμου βαβυλωνιακού βασιλείου: αποτελεί το πιο γνωστό παράδεγιμα που
σχετίζεται με τα μαθηματικά
4. Αποτύπωση σφραγιδοκυλίνδρου: Βοιωτία, αναθηματική επιγραφή (αφιερωμένη σε
θεότητα), μικρές λίθινες σφραγίδες, τις φορούσαν στο λαιμό, τις φυλούσαν για να αφήσουν
το αποτύπωμά τους
5. Κασσιτικός σφραγιδοκύλινδρος 13ου αι. π.Χ.: επικλήσεις στο Θεό Μπαρδούκ, κρατάει δύο
ταύρους

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

6. Εμφάνιση ιερογλυφικής στην Αίγυπτο: 3200 π.Χ.
Εξουσία ενός Φαραώ
Πλημμύρες Νείλου: υποχρέωναν τους Αιγυπτίους κάθε χρόνο να καθορίζουν τα σύνορα των
χωραφιών
εφευρέτης της γραφής: θεός Θεόβ= Θεός της Σοφίας
7. Στήλη Meru και Merreu (1990-1780 π.Χ.): αγαλμάτιο στηλοφόρου αφιερωμένο στον θεό Ρα
(16ος αι. π.Χ.). Ari Papyrus: βρίσκεται στον τάφο Avi. < βιβλίο νεκρών = σύνολο
θρησκευτικών κειμένων που προετοίμαζε τους νεκρούς (2.250 π.Χ.) για τη μεταθανάτια ζωή
8. Nesyarum: σαρκοφάγος ενός υψηλόβαθμου ιερέα του θεού Άμωνος
9. Στήλη Σαϊδας: αναθηματική στήλη (720 π.Χ.), αναφέρεται ένα βασιλικό διάταγμα από
Φαραώ.
10. Χρυσό δαχτυλίδι Ψανιτείχου, Α’ ή Β’, (664-525 π.Χ.) με ανεπίγραφη αργυρή πέτρα.
11. Σαρκοφάγος Ψανιτείχου Β’ (τέλος 6ου αι.)
12. Στήλη Ροζέττας (σημαντικό εύρημα): το ψήφισμα της πόλης Πέμφιδος στην Αίγυπτο (196
π.Χ.), είναι γραμμένη σε δύο γλώσσες (αρχαία ελληνική και αρχαία αιγυπτιακή) και σε 3
γραφές (δημώδη αιγυπτιακά, ιερογλυφικά, αιγυπτιακά, αρχαία ελληνικά).

Οι πρώτες επιγραφές ήταν γραμμένες σε κόκκαλο ή κέλυφος χελώνας

6. Πότε γεννήθηκε η γραφή;

ΓΕΝΝΗΣΗ: 4η χιλιετία: Τίγρης-Ευφράτης (Μεσοποταμία): ανάγκη καταγραφής οικονομικών

ανταλλαγών. Κάτω Μεσοποταμία: μετατροπή σε σφηνοειδή γραφή → ιερογλυφική

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 ΜΑΘΗΜΑ 2ο
7. Τι γνωρίζετε για την ιερογλυφική;

Εκτός από την επιγραφική υπάρχουν και άλλες επιγραφές που απαιτούν διαφορετικές
μεθόδους και γνώσεις (π.χ. σφηνοειδής γραφή). Η λατινική επιγραφή συνδέεται περισσότερο με
την ελληνική. Σε σχέση με την ιερογλυφική και την εμφάνιση της γραφής στην Αίγυπτο και τη
Μεσοποταμία (3200), έγινε για να εξασφαλίσει τις ανάγκες της διοίκησης. Σημαντικό γεγονός
στην εμφάνιση γραφής στην Αίγυπτο ήταν οι πλημμύρες στον ποταμό Νείλο (έπρεπε να γίνει
καταγραφή των εκτάσεων που καταστράφηκαν). Εφευρέτης της γραφής Αιγύπτου είναι ο Θεός
Θωβ. Η εφαρμογή των ιερογλυφικών γινόταν και σε απλές, καθημερινές εργασίες με πιο απλή
μορφή. Η Αιγυπτιακή τέχνη μετά από μεγάλα χρονικά διαστήματα μεταβάλλεται σε αντίθεση με
την ελληνική.

→ Kom ombo temple: βασιλείς, ναός αφιερωμένος στους Κροκοδειλόμορφους ναούς: Ζούχος κ
Όρος (ξεκίνησε το 180 κάτι και ολοκληρώθηκε το 47 π.Χ.)

8. Τι γνωρίζετε για τις ΠΡΟΑΛΦΑΒΗΤΙΚΕΣ ΓΡΑΦΕΣ: ΓΡΑΦΕΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ

(SOS);

Η ελληνική γραφή δεν ξεκίνησε το 2000 π.Χ. με τα ιερογλυφικά. Τα ιερογλυφικά δεν είναι
αλφάβητο. Η γραμμική Β’ (1600-1500 π.Χ.) πρόκειται για συλλαβική γραφή. Στη 2 η χιλιετία
(2000 π.Χ.) ξεκινάει στην Κρήτη, είχαν χρησιμοποιηθεί συγγενικά αλλά όχι όμοια συστήματα
γραφής. Αυτά μέσω της ναυσιπλοΐας διαδόθηκαν στα νησιά του Αιγαίου, Ηπειρωτική Ελλάδα,
Κύπρο. Αυτά τα προαλφαβητικά συστήματα του προϊστορικού Αιγαίου είναι συμβατικά με την
κρητική ιερογλυφική, κυπρομινωική γραφή + γραμμική Α’ + Β’. Ο Άρθουρ Έβανς και άλλοι
4
διατύπωσαν πως τα συστήματα γραφής είναι συλλαβικές γραφές, διαθέτουν δηλαδή
συλλαβόρεια. Εκτός από τα συλλαβικά σημεία (συλλαβογράμματα) υπάρχουν και τα
ιδεογράμματα.
Δίσκος Φαιστού: 1908, ανκάλυψη από Λαίτιζι Περνιέ, 700 π.Χ.
Πέλεκυς του Αρκαλωκωρίου: δεν σχετίζονται με τα συστήματα γραφής της μινωικής Κρήτης
Η κρητική ιερογλυφική είναι μια προσαρμογή στις ανάγκες της Κρήτης, δεν πρόκειται για
αντιγραφή ή μίμηση παρά το ότι υπάρχει μια σχέση με την αιγυπτιακή ιερογλυφική.
Η Γραμμική Α’ είναι διαδεδομένη εκτός Κρήτης σε αντίθεση με την κρητική ιερογλυφική.
Μνημεία αυτής έχουν βρεθεί στη Μίλητο και τη Πελοπόννησο. 1500 μνημεία είναι γνωστά, ενώ
στης κρητικής μόνο 300 είναι γνωστά. Συμπεριλαμβάνονται και έγγραφα στα 500 που
προέρχονται από αρχεία με όψη το πηλό κι άλλα επιζωγραφισμένα αντικείμενα. Αισθηματικός
χαρακτήρας σε κείμενα απαντούν σε λίθινα αγγεία κλπ. Θεωρείται προγονική της γραμμικής Β’
που και αυτή βρίσκεται στην Κύπρο, εκτός από την Κρήτη
Κυπρομινωική: άγνωστη γραφή, απαντά σε πινακίδες και σε άλλα χρηστικά αντικείμενα. Είναι
πρόγονος του κυπριακού συλλαβικού αλφαβήτου. Χρησιμοποιείται από τον 16 ο-11ο ΑΙ.
Γραμμική Β: διαδεδομένη στον ελληνικό χώρο. Υπάρχουν πάνω από 5000 δείγματα γραφής.
Αποτέλεσε το συλλαβικό σύστημα που δανείστηκαν οι Μυκηναίοι. Πρώτο δείγματα έχουμε το
13ο αι. από αρχεία του Μυκηναϊκού ανακτόρου (Τίρυνθα, Πήλος, Θήβα). Πρώτα δείγματα 2 ου αι.
από τον Άγγλο αρχαιολόγο Έβανς, μετά από ανασκαφές στην Κρήτη. Έκρυβε την παλαιότερη
μορφή γραφής ελληνικών κειμένων. Αποκρυπτογραφήθηκε από τον Βεντρις. Συμβαδίζει με την
μυκηναϊκή ανακτορική δύναμη. Είναι κείμενα σε μορφή πινακίδος, σφραγίσματα, ετικέτες: το
τοποθέτησε σε καλάθια πινακίδων, δηλαδη δείκτες και εγγράφων.
ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β: η πρώτη γραφή που αποτύπωσε η ελληνική γλώσσα. 8ος αι. π.Χ. υπάρχουν
ευρήματα, επιγραφές γραμμένες σε πρώιμο ελληνικό αλφάβητο. Η δημιουργία του πρώιμου
ελληνικού αλφαβήτου αποδίδεται σε διάφορα μυθικά πρόσωπα, όπως ο βασιλιάς της Θήνας
Κάδμος. Οι Έλληνες ήρθαν σε επαφή με τους Φοίνικες με το εμπόριο (εμπορικός σταθμός), από
αστούς επηρεάστηκε το αλφάβητό τους. Το αλφάβητο των Φοινίκων είχε 22 σημεία: μόνο

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

σύμφωνα. Οι Έλληνες πρόσθεσαν τα φωνήεντα (τέλη 9ου αι., έγινε η εισαγωγή). Υπήρχαν
κείμενα πριν τον Όμηρο από το οποίο σήμερα δεν σώζεται τίποτα.

9. Τι γνωρίζετε για το Δίσκο της Φαιστού;

Δίσκος Φαιστού: (16 εκ.) Βρέθηκε στο ανάκτορο της Φαιστού (1908) και χρονολογείται στα
1700 π.Χ. Θεωρείται ότι αποτελεί δείγμα τυπογραφίας. Τυπώθηκε σε νωπό πηλό με 46 τύπους
σφραγίδας. Περιλαμβάνει συνολικά 242 ιερογλυφικά κινητά σημεία που είναι διατεταγμένα σε
61 ομάδες (αποτελούν λέξεις ή φράσεις). Γραμμένο σε άγνωστη γλώσσα. Παραμένει αινιγματική.
Ορισμένα σημεία-φράσεις επαναλαμβάνονται ρυθμική ως επωδός (ύμνος σε μια θεότητα). Τα
σημεία αναπαριστούν ανθρώπινες μορφές και ζώα. Τα περισσότερα ιερογλυφικά σημεία
διαφέρουν από το κρητικό. Ανακαλύφθηκε από Λουίτζι Περνιέ.

10. Τι γνωρίζετε για την κρητική ιερογλυφική;

Η επινόηση της γραφής στην Κρήτη είναι φαινόμενο που συνδέεται με ένα σύνολο φαινομένων
και συνθηκών σηματοδοτώντας τη γέννηση και την άνθιση του ανακτορικού πολιτισμού στην
Κρήτη. Οι Μινωίτες με την ξεχωριστή ιδιοφυία και ιδιοσυγκρασίας τους προσάρμοσαν στις 5
ανάγκες του νησιού τους πολλές τεχνικές που υπήρχαν στην Αίγυπτο και τη Μεσοταμία, όπως τη
γραφή. Η γνώση και η χρήση της γραφής σηματοδοτεί το πέρασμα από την προϊστορία στην
ιστορία. Με τις συλλαβικές γραφές γίνεται στην Κρήτη η απλοποίηση και περνάμε στην
ακροφωνική γραφή. Τα ιδεογράμματα αποτυπώθηκαν μια έννοια από μόνο τους.
Αγγειοπλάστες, Λατόμοι: η κρητική ιερογλυφική και γραμμική Α’ δεν είναι οργανωμένα
συστήματα αλλά ανιχνεύτηκαν πριν το Μινωικό ανάκτορο. Η χρήση τους καλύπτει την ακμή και
την εξάπλωση του μινωικού ανακτορισμού.

11. Πέρασμα από την εικόνα στον φθόγγο: χρήση συλλαβογραμμάτων κι όχι φθόγγων

Με την αιγυπτιακή μορφή περιορίζονται τα σύμβολα. Τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν πως

στους τελευταίους αιώνες της 2ης χιλιετίας η ελληνική γραφή γίνεται γνωστή. π.χ.
αποκρυπτογράφηση: Michael Ventris (ανυπολόγιστη σημασία). Η ελληνική γλώσσα των
Μυκηναίων γράφτηκε σε Γραμμική Β’.

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 ΜΑΘΗΜΑ 3ο
12. Προϊστορία αλφαβητικής γραφής:

Σύντομες προτοσωνιτικές γραφές (από την περιοχή Σινά-Παλαιστίνη), οι οποίες σηματοδοτούν

τα πρώτα βήματα προς τη δημιουργία αλφαβητικής γραφής. 3ο: ακροφωνικά σημεία έχουν
προκύψει από την απλοποίηση των εικονογραμμάτων. Η φωνητική τους αξία αντιστοιχεί στο
πρώτο γράμμα του εικονιζόμενο. Την ονομασία του αντικειμένου μετατρέπουν σε σχηματική Β’:
μπετ=σπίτι. Το σχήμα μοιάζει με κάτοψη σπιτιού. Πηγή φοινικικού αλφαβήτου που οδηγούσε
στη δημιουργία αραμαϊκού (ινδικού), εβραϊκό, μινωικό → κυριλλικό
Πινακίδα αγκαρίτ: τοπική ιδιομορφία, αραβική γραφή αποδοσμένη με σφηνοειδή γραφή.
Επινοήθηκε με επιθυμία του τοπικού βασιλέως.
Η επινόηση του αλφαβήτου αποδίδεται στους Φοίνικες, σημιτικής καταγωγής. Το όνομά τους
σχετίζεται με μια χρωστική ουσία <φοίνιξ: πορφύρα. Οι Έλληνες το ονόμασαν Φοινικικό γιατί
ασχολούνται με το εμπόριο του κογχυλιού. Η γλώσσα της αναπτύχθηκε (13ος-8ος αι.) σε όλη τη
Συροπαλαιστίνη γιατί ήταν εύκολη, οικουμενική γραφή. Οι Φοίνικες από πολύ νωρίς ταξίδευαν
σε όλη τη Μεσόγειο για εμπορικές συναλλαγές. Συνυπάρχουν φοινικικές πόλεις και ελληνικές
εγκαταστάσεις. Οι Έλληνες δημιουργούν εμπορικούς σταθμούς στις ακτές της Παλαιστίνης. Η
υιοθέτηση του φοινικικού αλφαβήτου από τους Έλληνες έγινε μέσα στο πλαίσιο συναλλαγών. Η
φοινικική γραφή είναι μια γραφή επηρεασμένη από το συλλαβισμό των αλφαβητικών γραφών.
22 σύμβολα μόνο σύμφωνα, τα φωνήεντα τα συμπλήρωναν.
Φοινικια γράμματα: Ηρόδοτος, στην αρχή οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τα φοινικικά αλλά στη
συνέχεια τα επεξεργάστηκαν. Προσέθεσαν φωνήεντα, άλλαξαν τον ήχο και άλλαξαν το σχήμα
των γραμμάτων.
Η πατρωνία ανήκει στους Φοίνικες , ανήκει όμως και στους Έλληνες. Οι Έλληνες άλλαξαν τη
φωνηεντική αξία 5 συμβόλων του φοινικικού. Πήραν 5 σύμβολα και τα έκανα φωνήεντα. Τα
φωνήεντα αυτά και τα σύμβολα των Φοινίκων απλά άλλαξαν τη φωνητική αξία.
Τροποποιήσεις:
Οι Φοίνικες είχαν 4 συριστικά σύμβολα. Οι Έλληνες χρειάζονταν 2, για τα 2 οι Έλληνες 6
χρησιμοποίησαν το «zay in» Ι=Ζ Κρήτη-Θήρα-Κόρινθο χρησιμοποιούσαν το samek Ξ=Ζ
Ενώ για το Σ οι Έλληνες διχάστηκαν. Οι Δωριείς χρησιμοποιούσαν το S de Μ=Σ, ενώ οι
υπόλοιποι χρησιμοποιούνσα το sin Σ=Σ. Αργότερα δημιουργήθηκαν συμπληρωματικά το Φ, το Χ,
το Ψ.

13. Ομοιότητες φοινικικού-αραμαϊκού

α. από τα κοινά ονόματα που έχουν τα γράμματα

β. από τα αντίστοιχα που εμφανίζονται και στα δύο αλφάβητα, τη σειρά των γραμμάτων και
τη
μορφή τους
γ. η φορά της γραφής είναι αριστερόστροφη (από τα δεξιά προς τα αριστερά)

14. Τρόποι γραφής

α. επι τα λαία: από δεξιά προς αριστερά

β. σε ευθύ: από αριστερά προς τα δεξιά
γ. βουστροφηδόν: στίχοι από τα αριστερά προς τα δεξιά

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 ΜΑΘΗΜΑ 4ο
15. Αρχαϊκά επιχώρια αλφάβητα

Τα αρχαϊκά επιχώρια αλφάβητα αποπνέουν μια νεανική δροσιά. Οι γραφείς προσπάθησαν

να αποδώσουν τις τοπικές διαλέκτους υιοθετώντας τρόπους γραφής που γίνονται τελικά
συμβατικοί. Οι Ευβοείς μετέφεραν στις αποικίες τους στην Ιταλία το χαλκιδικό αλφάβητο.

16. Επιγραφή της Οστέρια ντελ Όσα:

Η παλαιότερη ελληνική επιγραφή (775 π.Χ.): βρέθηκε στο Λάτιο της Khadias
(προέρχεται από τους Γαβίους). Από την Αθήνα έχουμε την πλουσιότερη επιγραφική γνώση,
υπάρχουν ελάχιτα κενά, γνωρίζουμε τους επώνυμους σχεδόν από κάθε χρονιά.

17. 8ος-7ος αι.:

περίοδος ελληνικού αποκισμού, κοσμογονική περίοδος με πολλά ευρήματα που δύσκολα

συνδυάζονται. Το αλφαβητικό σύστημα γραφής είναι οικονομικό (δε χρειάζονται 100
σύμβολα για μια περιγραφή ούτε κόπος για απομνημόνευση). Η γραφή έγινε κτήμα των
περισσότερων (δεν απαιτεί εξειδίκευση).

18. Σημεία γραφής Ελλήνων με Φοίνικες:

7
Ρόδος, Κως, Κρήτη, Κύπρος (μινωικές εγκαταστάσεις), Εύβοια

19. Φιληθαίοι:

Έλληνες στα εδάφη του σημερινού Ισραήλ και Συρίας την περίοδο της Καινής Διαθήκης

20. Ελληνικές διάλεκτοι: ιωνική, δωρική, αιολική

21. Διάκριση αλφαβήτων Afold Kirchopf

έχει μελετήσει ορθά και σε βάθος την ιστορία του ελληνικού αλφαβήτου. Με βάση το έργο
του έγινε η εξής διάκριση:
α. πράσινο: δωρικό αλφάβητο, νησιών Ν. Αιγαίου (Κρήτη)
β. βαθαία κόκκινη: Κορινθία, νησιά Ιονίου, περιοχή Αμβρακίας, Μέγαρα, Σάμος, Ρόδος
γ. γαλάζιο: Αττική, Αίγινα, Εύβοια, Πάρος, Νάξος, Δήλος, Σίφνος, Θάσος
δ. ερυθρό: Εύβοια, Θεσσαλία, Βοιωτία, Α. Στερεά, ΝΑ Πελ/σος, Κεφαλληνία, Ιθάκη, Κύθηρα

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 22. Νόμος από τη Γορτύνα:

στα αφιερώματα προς Δία, πρώιμος 5ος αι. π.Χ. Μεγάλη επιγραφή νόμων. Επιτύμβια στήλη 8
ανδρών από ηφαιστειακό λίθο, περίπου 600 π.Χ. (πράσινο αλφάβητο)
Αυτή η επιγραφή αναπαριστά: Ρεκσανόρ Αρυχαγετος Προκπης Κλεαγόρας Πειραιεύς (5
ονόματα προσώπων)
4/5 κρίνονται από το όνομά τους (πιθανόν ευγενική καταγωγή)

23. Κορινθιακός Αρύβαλλος (ναός Απόλλωνα, Κόρινθος):

περίπου 580 π.Χ.: εικονίζεται ο αυλητής Πολύτερπος και ο πρώτος του χορού (βαθύ κοκκινο;
αλφάβητο) ως «Πυρ φΙΟς προχορευομενος: έχει οωεικια διάταξη

24. ακανόνιστη γραφή: στροφηδόν

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 ΜΑΘΗΜΑ 5ο
25. Επιτύμβια στήλη: Αρkhaγέτας Ρεμσανορ:

γλωσσικά για τα συμπλέηματα: ονόματα νεκρών, ηφαιστειακός λαξευμένος τάφος, αυτά τα

ονόματα βρίσκονται σ’ ένα νεκροταφείο.
Κ με ημίφωνο -Χ.
Κ με Σ -7
-7 κς + ψ πς: δεν υπάρχουν διπλά σύμφωνα αλλά συμπλέγματα

26. Κορινθιακός Αρύβαλλος: από το ναό Απόλλωνα (αρχές 6ου αι.): Τι είναι αυτό το
αντικείμενο;

Είναι ένα έπαθλο αγώνα στο χορό

27. Άργος, επιγραφή από χάλκινη υδρία: στο νεκροταφείο της Θήρας, επιτύμβια
επιγραφή

28. Ευκλείδεια μεταρρύθμιση

Αυτά εξακολούθησαν να ισχύουν έως τα τέλη του 5ου αι. όπου γίνονται αλλαγές: ως πρότυπο 9
χρησιμοποιήθηκε το ιωνικό. Χρησιμοποιείται αδιάλειπτα η καθιέρωση του ιωνικού
αλφαβήτου: ευκλείδεια μεταρρύθμιση

σελ. 65→ αναθηματική επιγραφή

29. Επιγραφή πάλι από βάση (Άργος): τμήμα της αναθηματικής στήλης του Ύβριλα (β’
μισό 5ου αι.-Αθήνα)

Οι αρχαίοι έγραφαν πάντα με κεφαλαιογράμματη γραφή με εξαίρεση μερικές φορές παπύρους)

- Όταν το μνημείο είναι σπασμένο βάζουμε --- για αν δείξουμε ότι είναι αποκρουσμένο το
στοιχείο μας
- όταν μπορούμε να υπολογίσουμε τον αριθμό των γραμμάτων βάζουμε ;

αάρα Ο Δείνα και Υβρίλος ανέθεταν: άρα ο Υβρίλος είναι ένα απ’ τα δύο πρόσωπα που ανέθεσαν
το μνημείο. Ανεθέταν: δυικός αριθμός.

υπεστηγμένο γράμμα: βάζουμε . κάτω από το γράμμα για να δηλώσουμε ότι δεν σώζεται το
γράμμα

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

30. Χάλκινος τροχός από τη Ρόδο (6ος αι.): ανάθημα του Ομήρου στον Απόλλωνα (550-
525 π.Χ.)

Ο νησός με ανηθεκε
το πολονι ο χαλκοτυπος
τροφον αρματος

Μιλάει ο ίδιος ο τροχός (σχήμα λαλούντος αντικειμένου)

Με ανέθεσε ο Όνησος στον Απόλλωνα

Α=α
V=Χ
Π=π
Σ=σ
πρόχειρο ρ
q= κόππα=α
Ν=Ν
Το πόλονι = τω απόλλωνι
χαλκότυπος: χαλκευς: χαλκουργός

: διαχωρισμός λέξεων

31. Ενεπίγραφη βάση κύλικος από το ιερό του Ποσειδώνα: εγχάρακτη επιγραφή μετά το
ψήσιμο χάραξε αυτό που ήθελε. 10

Πολύαρος: απεδοσε.
Ο Πολύαρος απέδωσε: αναθηματική επιγραφή : το χάραξε και το έδωσε στον Ποσειδώνα.
από την εποχή που άρχισε να ανασκάπτεται η παλιά πρωτεύουσα άρχισε η ελληνική
πολιτεία να δίνει χρήματα (η Μακεδονία ήταν στο έλεος των αρχαιοκαπήλων)

32. Επιγραφή χαραγμένη σε κεραμίδα: από την περιοχή της Κοζάνης

Αρκαπο
σ ερια
ΗΗΗ ΔΔΔΔΔ → αριθμός με βάση το ακροφωνικό σύστημα, έχει 3 hhh άρα 300
Η= ΕΚΑΤΟΝ
Δ: ΔΕΚΑ
Π: ΠΕΝΤΕ
Ι= ΜΟΝΑΔΑ
378 ΠΡΟΒΑΤΑ (ΕΡΙΑ= ΠΡΟΒΑΤΑ)

ΔΔΠ ΙΙΙ
→ Μέτρησε το κοπάδι του και έχει 378 αιγοπρόβατα.
Ένας απλός βοσκός γνωρίζει τη γλώσσα και τη γραφή και τα καταγράφει σ ένα κομμάτι
κεραμίδας

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 33. Οινοχόη της Διπύλου

Μια από τις αρχαιότερες επιγραφές που έχουμε από την ηπειρωτική Ελλάδα και βρίσκεται στην
Αθήνα (725 π.Χ.). Χαραγμένη επιγραφή στον ώμο της οινοχόης (ξεκινά από δεξιά →
αριστερόστροφη) αρχαϊκή γραφή: πλαγιαστά α

os hos νυν orxeston panton

atalotata Παιζει
του (αντωνυμικη χρηση αρθρου) τατοδε καλιμαν (από δω κι εξής είναι πολύ φθαρμένη)

αταλοτατα: αταλος: εκλεπτυσμενος: με χάρη, τρυφερότητα

-όποιος τώρα από όλους τους χορευτές παίζει με περισσότερη χάρη αυτό είναι το συγκεκριμένο,
ακολουθεί το όνομα που δεν διαβάζεται κα, και εδώ έπαθλο έχουμε για το νικητή του
διαγωνισμού χορού, που το πήρε μαζί του στον τάφο και βρέθηκε στο Δίπυλο.

Από όσο γνωρίζουμε υπάρχει μέτρο.

Η γραφή εξελίσσεται και σταδιακά εξαλείφεται

34. Επιτύμβια επιγραφή σε βάση επιτύμβιου μνημείου

11
Χρονολογείται πριν τον 6ο αι. Παίζει ρόλο το είδος, το υλικό και η λειτουργία μνημείου μαζί με
την οικονομική δυνατότητα. Ξενοφών από Αθήνα, φέρει επίγραμμα στην πρόσθια όψη και την
υπογραφή του καλλιτέχνη. Πολλές φορές φτάνουμε σε χρονολόγηση μόνο με βάση το σχήμα των
γραμμάτων: χονδρική χρονολόγηση (5ος αι. περίπου). Ασυμμετρία-αστάθεια γραμμάτων αρχ.
εποχ. εξαλείφεται και τα γράμματα αποκτούν συμμετρία και κανονικότητα. Έχει διαφορά το
υλικό από το οποίο γράφει και πάνω στο οποίο γράφει (διαφορετική επιφάνεια). Διαβάζεται
αριστερά -δεξιά.

σημα σεμα πατερ κλε

βολος αποφθιμε
νοι χσενοφαντοι
θεκε το δ αντ αρετες
εδε δαοφροσυνες

προκειται για τον γιο του γιατί αποκαλείται πατήρ

τέθηκε αυτό το σήμα σαν δείγμα αρετής και σωφροσύνης θανόντος
επίγραμμα με μέτρο
χς = Ξ = Ξενοφάνης / Ξενοφών: από άλλη ετυμολογία

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 35. Ποτήριο του Νέστωρος

ερυθρό αλφάβητο
μια από τις πιο γνωστές επιγραφές και πιο αρχαία που έχει βρεθεί σε ελλ. αλφάβητο
-σκύφος (σχήμα αγγείου): ανατολικής προέλευσης – κοτύλη – από πηλό
βρέθηκε στις Πιθηκούσες
είναι σε τάφο αποτεφρωμένο
αγγείο που χαράχτηκε στο τελευταίο τέταρτο 8ου αι.
ευβοϊκό αλφάβητο σε ιωνική διάλεκτο
είναι σε 3 στίχους επί τα λαία

Νεστορος: μεν ευποτον ποτεριον

ηος δ αν πιεσει ποτερια αυτικα κενον
ηιμρος καιρεσει καλλιστεφανο Αφροδιτες

Το ποτήρι καλόπιοτο: όποιος όμως πιει από αυτό το ποτήρι εκείνον αμέσως θα καταλάβει ο
πόθος της ομορφοστεφανωμένης Αφροδίτης.

Παραπέμπει σε περιβάλλον συμποσίου και έρωτα

Η ονομασία ποτήριο είναι εντελώς συμβατική και τυπική (έχουμε μπροστά μας ένα ποτήρι
που ανήκει σε ανώνυμο χαρκατη – εμπνεέι το ερωτικο παθος σε όποιον το πιει

Η αναφορά στο Νέστορα έχει σημασία γιατί η παράδοση που ενέπνευσε τον χαράκτη ήταν
ήδη γνωστή στις δυτικές αποικίες και ένας απλός χαράκτης το συγκρίνει με το δικό του.
Μυκηναϊκή εποχή
ταυτίζεται με το παλάτι του σοφού βασιλιά Νέστορα
12

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 ΜΑΘΗΜΑ 6ο
36. Ετρουσκικό κράνος :
βρέθηκε στο ιερό του Διός στην Ολυμπία
είναι μπρούτιζνη, χρησιμοποιήθηκε ως αναθημα
βαθύ κόκκινο αλφάβητο
εχει μια επιγραφή στο κράνος

ΙΑΡΟΝΟΔΕΙΝΟΜΕΝΕΟΣ
ΚΑΙ ΤΟΙ ΣΥΡΑΚΟΣΙΟΙ
ΤΟΙΔΙΤΥΡΑΝΑΠΟΚΥΛΛΑΣ

→ η ιαρον (ιερων) ο Δεινομενεος οι κοα τοι Συρακοσιοι τοι δ τυραν από κυμας

Είναι λάφυρο πολέμου από τη ναυμαχία της Κύμης (474 π.Χ.)

Μετά τον Ιέρωνα οι Συρακούσες ήταν σύμμαχοι των Σπαρτιατών στον Πελοποννησιακό.
Στην πολιορκία Συρακουσών χάθηκαν 45.000 Αθηναίοι
415-413: Σικελική εκστρατεία, μεγάλο πλήγμα για τους Αθηναίους
(αιτία: απουσία Αλκιβιάδους, τον συκοφάντησαν)

37. επιγραφή σε ερυθρό αλφάβητο (σαν αυτή στο κύπελλο Νέστωρος)

η επιγραφή χρονολογείται στα 730 π.Χ.

φιλιονος εμι (είμαι του Φιλίωνος): κάτοχος αντικειμένου
αυτή η επιγραφή είναι χαραγμένη σε θραύσμα αγγείου (λαιμός) 13
προέρχεται από την αρχαία Μεθώνη Πιερίας
Οι ανασκαφές στο χώρο ξεκίνησαν το 1990 κι εξής.
Εκεί στο υπόγειο βρέθηκαν πολλά θραύσματα αγγείων, κυρίως εβραϊκής καταγωγής
Η επιγραφή είναι ιδιωτικού χαρακτήρα, μπορεί όμως και ανάθημα.

Ένα Ε στις αρχαϊκές επιγραφές μπορεί να είναι ε, ει,η ενώ ο μπορεί να είναι ο, ου , ω

Αυτομέ[δων]: στη μεταγραφη της επιγραφής βάζουμε αγκύλη για να δηλώσουμε ότι το
προσθέτουμε εμείς.

38. Πύλινη στήλη φτιαγμένη από τον αγγειοπλάστη Λοικόμαχο

επιγραφή σε χαλκιδικό ερυθρό αλφάβητο

χρονολογείται τον 6ο αι. π.Χ.
βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Νάπολης
Η επιγραφή έλεγε:΅

ΑΙΡΕ ΦΑΝΑΧ ΗΡΕΚΓΕΜ

ΝΙΚΟΝΑΨΟΜΝΕΠΟΕ

μτφ: χαιρε Φαναξ Ηρακλες

Νικομαχος μ εποε

αυτή η στήλη προέρχεται από ιερό του Ηρακλή → αναθηματική στήλη

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 ΜΑΘΗΜΑ 7ο

έντυπο: το χαρτί διεισδύει και είναι ανάγλυφα τα γράμματα (φωτίζεται σε μια μεριά για να βγει το
αρνητικό του φιλμ)

39. Επιγραφή χαραγμένη (3 όστρακα)

Να προσδιορίσετε αντιστρόφως τον τόπο προέλευσης της επιγραφής

Εξετάζουμε ένα αντικείμενο σε συνάρτηση με γεωγραφικό και ιστορικό πλαίσιο
προέρχεται από την Αρχαία Πισητο (αποικία Θάσου→αποικία Πάρου), οι αποικίες παίρνουν
το αλφάβητο της μητρόπολης γι αυτό εδώ έχουμε το αρχαϊκό παριανό αλφάβητο
ΠΑΡΙΑΝΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ:
C=Β
Ω=Ο,ΟΥ
Ο=Ω
Όταν δε σώζεται έστω μια ύπαρξη γράμματος βάζουμε αγκύλη
όταν σώζεται βάζουμε υπεστιγμένο.

Αρχαγαθος: ελλ. ονομα

40. επιτύμβια στήλη (εδράζεται σε βάση που πατάει σε πάκα)

14
γνώμη: ελλ. όνομα:
Βίθος: δεν είναι ελλην. είναι κατά τον τύπο ελληνικό.
Μεικτός γάμος: Ελληνίδα παντρεύτηκε ένα θράκα. Δε σημαίνει ότι έχει ασπαστεί τις ελλ.
παραδόσεις
Ηγησιπύλη Ολόρου Μιλτιάδης: ελληνικό όνομα που αναφέρεται από τον Ηρόδοτο ότι
παντρεύτηκε έναν Θράκα

αυτές οι στήλες είναι 4ου αι.

η συγκεκριμένη είναι με αέτωμα (η κάθε εποχή έχει δικά της χαρακτηριστικά)
προσεκτική χάραξη, στοιχείο για τη κοινωνική προέλευση της γνώμης
μνημεία λίθων: στοιχείο οικονομικοκοινωνικής τάξης άνω της μέσης
χαρακτηριστικά γράμματα: ΒΙΘΥΟΣ (σήμα 4ου αι.)
Σ: οι κεραίες γίνονται παράλληλες τον 3ο αι.
Σ: τον 2ο αι. γίνονται ακρεμόνες: αποτελεί στοιχείο χρονολόγησης

Η κάθε εποχή στην επιγραφική έχει χαρακτηριστικά γράμματα (όπως και κάθε τέχνη)
οι σωζόμενες επιγραφές μας πληροφορούν για κοινωνική οικονομική, πολιτική
καταστροφή, καταστροφές πολιτικό-πολιτιστικό γεγονός
Οι πλούσιοι έκαναν πολύ πλούσια μνημεία, οι μεσαίοι λιγότερο πλούσια έως πολύ απλά, οι
φτωχοί τίποτα

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 41. Επιγραφή στο ιερό Διονύσιο (στο άγνωστο)

ΔΡΟΚΛΕΟΥΣ
[Α] ΔΡΟΚΛΕΟΥΣ → ΠΑΤΡΩΝΥΜΟ στη συγκεκριμένη περίπτωση
ΙΕΜΗΙΕΙΣΑΣΔΙΟΝΥΣΩΙ

μεταγραφή: ιερητεύσος Διόνυσως (τω Διονύσω)

Τα ονόματα που τελειώσε σε ius στα λατινικά είναι gentilicium: όνομα γένους

Στον Ελληνικό χώρο κατά τους ελληνιστικούς χρόνους λατρεύονται:

Ισιδα
Ώρος
Ρα (Σάραπις)

Στη μεταγραφή πάντα σεβόμαστε το χωρισμού του κειμένου σε στίχους, γράφουμε vacat για
να δηλώουμε το κενό

42. Επιγραφή από το ιερό Διονύσου (δε γνωρίζουμε ποιο)

βρέθηκε σε χωματερή με μπάζα έξω από τη Δράμα

από τις επιγραφές γνωρίζουμε την ύπαρξη του ιερού, αλλά όχι πού ακριβώς βρίσκεται
γνωρίζουμε ότι το είχαν ο Φίλιππος Ε’ και ο Μ. Αλέξανδρος

Δκηζις Ηρακλειτον
ΥΞ ΑΜΕΝΟΣ

Μεταγραφή: Ευξάμενος Διονύσως 15

χρονολογείται γύρω στον 2ο-1ο αι. π.Χ.

Η επιγραφή είναι αναθηματική για να ικανοποιήσει τον θεό το Α εδώ είναι στοιχείο
χρονολόγησης.

43. επιγραφή αναθηματική

βρέθηκε στην αρχαία Νεόπολη: σημερινή Καβάλα

συγκεκριμένα βρέθηκε στο κράτος Παρθένου

Απολλοφανης
νεωφόρος
Παρθενι [ι]ο
κρεοδυλάκιον (μάλλον κάποια κύστη φύλαξης κρεάτων)

Για τα αθηναϊκά συμφέροντα ο χώρος του Παγγαίου ήταν πολύ σημαντικός. Στην αρχαία
Νεάπολη φιλοξενούσαν αθηναϊκές τριήρεις

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 ΜΑΘΗΜΑ 8ο
44. Πρωτότυπα κείμενα:

Αναθήματα σε ιερά, τα πρωτότυπα κείμενα ήταν γραμμένα σε μια φθαρτή ύλη, κατά
κανόνα γραμμένα σε πάπυρο ή ξύλο.
Για να γίνει γνωστή μια απόφαση την έγραφαν σε λευκασμένο πίνακα, δηλαδή σε λεύκωμα.
Τα λευκώματα βρίσκονταν στην αγορά.
Εκεί γράφτηκαν και οι νόμοι του Σόλωνος. Ο Σόλων έθεσε τη βάση του δημοκρατικού
πολιτεύματος για να αντιμετωπίσει τα κοινωνικά προβλήματα χώρισε τους πολίτες βάσει
των εισοδημάτων. Για να αμβλύνει τη διαφορά μεταξύ των πολιτών καθιέρωσε οι πλούσιοι
να αγοράζουν ή να κατασκευάζουν μια τριήρη. Οι πλούσιοι για να το καταφέρουν
δανείζονταν από κράτος χρήματα κι αν δεν κατάφερναν να αποπληρώσουν το χρέος του,
θεωρούνταν άτιμοι.

Τα κείμενα γίνονταν γνωστά:

-σε άξονες και κύμβες
-σε λευκούς τοίχους κτιρίων

Εάν μια επιγραφή έπρεπε να αντέχει στους αιώνες, την έγραφαν σε λίθινες στήλες που
τοποθετούσαν σε εμφανή σημεία των πόλεων
Σε κάποιες περιπτώσεις αποφάσεις σώζονται σε 2-3 λίθινες στήλες/ πολλές αποφάσεις
ήταν πυκνογραμμένες ή συμπυκνωμένα γραμμένες σε στήλες

45. Είδη επιγραφών σε στήλες:

α. αναθηματικές επιτύμβιες, καλλιτεχνικές 16

β. ψηφίσματα
γ. συνθήκες/συμφωνίες

Τα πρωτότυπα ψηφίσματα ήταν γραμμένα σε παπύρους ή ξύλο και φυλάσσονταν στα αρχεία
της πύλης. Μια πρόσκαιρη δημοσίευσή του γίνονταν πάνω σε λευκώματα. Τα ψηφίσματα
γράφονταν σε δωρική διάλεκτο. Η πρώτη επιγραφή δημοσιευόταν σε δημόσιο χώρο, ενώ η
δεύτερη (απόγραφο) στο χώρο που θα δημοσιευόταν το ψήφισμα. Η λέξη ψήφισμα προέρχεται
από τις ψήφους (τα πετραδάκια) που χρησιμοποιούνταν κατά τη διάρκεια του ψηφίσματος.
Βέβαια δεν χρησιμοποιούνταν πάντα πέτρες αλλά και κοχύλια και κουκιά

46. Βραχογραφική :

η παλαιότερη μορφή ψηφισμάτων (Βοιωτία): το παλαιότερο ψήφισμα βρέθηκε στην Κάτω

Ιταλία.

47. Τα αττικά ή εν γένει ελληνικά ψηφίσματα

αποτελούνται από προοίμιο, μνεία (ειπεν), το κυρωτικό ρήμα εδωκεν, τη χρονολογία, ένα
τίτλο, μία ή περισσότερες εκφράσεις καλής έκδοσης, απόφαση για τη φύλαξη ή τη
δημοσίευση του ψηφίσματος

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 48. ΟΙ 10 ΑΤΤΙΚΕΣ ΦΥΛΕΣ ΗΤΑΝ:

1. Ερεχθείς
2. Αιγηίς
3. Παιδονίς
4. Λευκαντίς
5. Ακαμαντίς
6. Οινηίς
7. Κεκρονίς
8. Ιπποθωντής
9. Αιαντίς
10. Αντιοχίς

17

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 ΜΑΘΗΜΑ 10ο
49. Δήμος: σύνολο πολιτών/ εκκλησία του δήμου

Ο δήμος έχει μακρά και αδιάκοπη πορεία. Και στην ομηρική εποχή λειτουργεί η αγορά:
συνάθροιση ενηλίκων. Η αγορά καλείται εκτάκτως από βασιλικό ευγενών και κανονίζουν
αποφάσεις που έχουν πάρει. Η ομηρική αγορά μοιάζει αριστοκρατική. Συνέχεια αυτής της
συνέλευσης βρίσκουμε και στους ιστορικούς χρόνους
Στη Νότια Ελλάδα: πόλη κράτος
Ήπειρος, Μακεδονία → Έθνη
Σπάρτη→ Απέλλα

50. Αθηναϊκός δήμος:

Ο Σόλων εισήγαγε τον δήμο και του έδωσε το δικαίωμα να εκλέγει άρχοντες
Πεισίστρατος: χρησιμοποίησε το δήμο με τις δικές τους ανάγκες
Μετά την πτώση της τυραννίδας, ο δήμος απέκτησε θέση πρωτοκαθεδρίας
Ισαγόρας: Κλεισθένης
ο δήμος δεν είναι θεσμός αποκλειστικός
Εξουσίες δήμου: οι νομοθετικές διαδικασίες αρχίζουν από το Δήμο και τελειώνουν σε αυτόν.
ΚΆΘΕ ΠΟΛΊΤΗΣ έχει το δικαίωμα της νομοθετικής πρωτοβουλίας. Πρέπει να τα προτείνει στη
Βουλή

51. 462: με πρωτοβουλία απορρίφθηκαν οι εξουσίες ελέγχου των πολιτών.

Εάν κάποιος επαναστατήσει τον δήμο για την εγκαθίδρυση τυραννίδας. Αν συνεχίσει η
εξουσία της εκκλησίας ένας από τους βουλευτές του Αρείου Πάγου ανήκει στον Άρτιο Λιμ 18
(έχει πολιτικά δικαιώματα)
Ευκρίτης: αντιμακεδόνας

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 ΜΑΘΗΜΑ 10ο
52. Βασιλικές επιγραφές της Μακεδονίας
1. μαρμαρινη στήλη σε τιμητικό σε τιμητικό ψήφισμα του βασιλέως της Μακεδονίας
- επί αρχόντος Κυδία παραλείπεται

Τιμητική επιγραφή/τιμήτικο ψήφισμα

προσδιορίζεται ο χρόνος/ ο μήνας παίρνει το όνομα από τη θεά Αθηνά (προέρχεται από το
όνομα θεότητος)
τα ονόματα μηνών προέρχονται από ονόματα τοπικών αρχόντων ή θεών και σηματοδοτούν
τη γιορτή θεάς (προσδιορίζει και το χρονικό διάστημα του έτους)
Ο Χαιρεφάνης απολαμβάνει την ατέλεια που του δίνει ο Κάσσανδρος. Το προοίμιο αυτό το
δίνει και στους απογόνους του και όταν ο Χαιρεφάνης εισάγει και όταν πουλάει και αγοράζει
Τον 5ο αι. οι κεραίες του γράμματος Σ είναι Σ, οι ανοιχτές
Ο Κάσσανδρος έχει δώσει ατέλεια στον Χαιρεφάνη, ιδιαίτερη προσωπικότητα και φίλος
βασιλιά Μακεδονίας

53. Μαρμάρινη στήλη με δωρεά γαιών από το βασιλιά της Μακεδονία Λυσίμαχο σε
κάποιους εξέχοντες

ο τρόπος με τον οποίο ο βασιλιάς φρόντιζε να εξασφαλίζει την εμπιστοσύνη των εταίρων
του ήταν να τους δίνει μεγάλες ιδιοκτησίες.

- 1+2 επώνυμος άρχοντας προσδιορίζεται ότι είναι ο ιερέας που λατρεύει το βασιλιά και ο
βασιλιάς είναι εν ζωή
- οι θεσμοί δεν είναι υποχρεωτικό να παραμένουν σταθεροί
- ο ιερέας του Λυσίμαχου είναι ο τιμήσιος και η επιγραφή λέει ότι ο Λυσίμαχος έδωσε στον 19
Λίμναιο Άρπαλο τους αγρούς
- 8+9: ο Αγαθοκλής Λυσιμάχου είναι ο γιος του βασιλιά, ο οποίος είχε κτηματική περιουσία
στην ίδια περιοχή.
Επιγραφή για διανομή γαιών από το βασιλιά , γινόταν ο έλεγχος σε πολλές περιοχές της ελλ.
επικράτειας
Στην πρώτη επιγραφή τα ονόματα σε άδης είναι δηλωτικό της καταγωγής.
Στη δεύτερη επιγραφή – Βίθος Κλεωνος – Είναι θρακικό όνομα και έχουμε ισχυρό τεκμήριο
για εκτέλεση μεικτου αγάπη.

54. Τιμητικό ψήφισμα των Λαμιέων

- χρονολογείται τον 3ο αι. π.Χ.

- η γλώσσα είναι κοινή
- κατάλοιπο της βορειοδυτικής διαλέκτου
- διατήρηση του άλφα μακρό – χαρακτηριστικό το μη
κοινα ιδιώματα
Η Λαμία όπως φαίνεται ήταν ανεξάρτητη από το 189 π.Χ. (70 χρόνια αργότερα περιήλθε
στον έλεγχο των Θεσσαλών).
Οι επώνυμοι άρχοντες της Λαμίας αναφέρονται με τα προσωπικά τους ονόματα
Θηριομάχος: συνηθισμένο όνομα στη Θεσσαλία και τη Λαμία
- Ο Σώτιμος είναι ο εγγυητής της προξενίας
πολλά τιμητικά ψηφίσματα δείχνουν ότι τιμήθηκαν δικαστές

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 Δικαστές: πολυπληθέστερη ομάδα των προξένων, συνήθως ήταν 3 και συνοδεύονταν από 1
γραμματέα, οι διαφορές δύο πόλεων κρίνονταν από ανεξάρτητους δικαστές μιας τρίτης
πόλης που ονομαζόταν «έκλητος πόλις»
Δεν αναφέρεται ο λόγους που τιμούνταν οι δικαστές
Τους αποδίδονταν ιδιαίτερες τιμές
ΕΠινομία: δικαίωμα χρήσης δημόσιων βοσκοτόπων με απαλλαγή από το προβλεπόμενο
τέλος
Δε γνωρίζουμε τι έκαναν για τη Λαμία αλλά οι Λαμιείς τους παραδίδουν πολιτικά προνόμια
Η συμβολή τους είναι στο διηνεκές σημαντική

55. Ωνή από τη Άφαστο

Συμβόλαιο αγοράς που προέρχεται από την Άφυτο της Κασσάνδρας της Χαλκιδικής.
Είναι άγνωστο οι επιγραφές που έχουν διασωθεί σ’ αυτή την περιοχή.
Πιθανόν να προέρχεται από την αρχαία Άφυτο
η επιγραφή χρονολογείται στα μέσα του 4ου αι. π.Χ.
είναι δικαιακό, νομικό έγγραφό
έχουμε τυπικό στη δομή της σύνταξης
όπως όλα διέπονται από δίκαιο έτσι κι εδώ έχουμε εισαγωγή τυπικής έκφρασης θεάς τύχη
αγαθού
→ αβλεψίες: του χαράκτη
<ος>: δείχνουν τον εξωβελισμό
η αρχαία Όλυνθος πρωτεύουσα του κοινού των χαρακτών
Ξεκινάει με την επίκληση θεού
Η λέξη ούνη βρίσκεται σε πολλές επιγραφές της περιοχής εκείνης (πιθανή επίδραση της 20
θεσσαλικής διαλέκτου)

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 ΜΑΘΗΜΑ 11ο
- Αντίγραφο ονομάζεται η πιστή αποτύπωση μιας επιγραφής

56. Αναθηματική επιγραφή Απόλλωνος Μυγδονίας

Πώς παρουσιάζουμε μια επιγραφή; πρώτα τα στοιχεία προέλευσης και τις συνθήκες έλευσης

αυτή η επιγραφή βρέθηκε στην περιορχή Μελισουργού Θες/νίκης το Μάρτιο του 1088.
περιγράφουμε το λίθο
χαραγμένη σε μάρμαρο (αναφέρονται και οι διαστάσεις)
περιγράφουμε το κείμενο (σώζεται ολόκληρη, διατηρούνται 7 στίχοι)
αναφέρουμε το ύψος των γραμμάτων της επιγραφής και το δίστιχο
η μετάφραση γίνεται σε μικρογράμματη γραφή
αναφέρονται οι διοικητές της επαρχίας της Μακεδονίας
(από τα γράμματα και από τη διπλή χρήση του ω: αποτελεί στοιχείο χρονολόγησης)
έτος που αναφέρει: 148 π.Χ.
Στη Μακεδονία υπάρχουν 2 συστήματα χρονολόγησης:
από 148 π.Χ. και 21 π.χ.
γνωρίζουμε για διοικητές (106-101)
ο κατάλογος είναι αποσπασματικά σωζόμενος
Ο Τίτος Αουφίδιος είναι διοικητής και χρονολογεί το έγγραφο
-ρωμαικό σύστημα νομοθεσίας
Ο Μάρκος Λευκίλιος (στην Απολλώνια) ήταν γνωστός με το όνομα Δημήτριος.
οι λόγοι για ιδιότητα και καταγωγή του είναι άγνωστοι
υποθέτουμε ότι ήταν γνώστης της ελληνικής γλώσσας
η επιγραφή αν και ήταν Ρωμαίος γράφτηκε σε ελλ. γλώσσα
η αφιέρωση γυμνασίου ήταν συνήθης πρακτική
το γυμνάσιο ήταν και ο χώρος στρατιωτικής εκπαίδευσης 21
Το επίθετο απηχεί την ελληνική παράδοση
μπορούμε να δεχτούμε ότι υπήρχε γυμνάσιο στην Απολλώνια, σώζεται μέσω επιγραφής.

57. Αρετολογία Ίσιδος, Κασσάνδρεια Χαλκιδικής, 2ος αι.

στο πάνω μέρος είναι υποτυπώδης αετωματική

έχουν αποδοθεί σχηματικά τα ακρωτήρια
12 στίχοι ακέραιοι
1-4 εισαγωγικό μέρος
5-17 τμήμα αρετολογίας (έχουν αριθμηθεί οι θεματικές ενότητες στις οποίες έχει χωριστεί)
επιγραφές αρετολογίας: έχουμε είτε σε πεζό σε έμμετρο λόγο
Εξυμνούνται οι αρετές – ιδιότητες και οι ευεργεσίες της θεάς προς το ανθρώπινο είδος
(αρετολογίες από Άνδρο, Κύμη)
Τα κείμενα της Κύμης έχει ακόμα τουλάχιστον 30 στίχους
(τα γλωσσικό φαινόμενο βοηθά στη χρονολόγηση)
αγαθή τύχη: συνηθισμένη η επίκληση σε αναθέσεις και σε δημόσια έργα
όλες οι αρετολογίες είναι αναθήματα στους θεούς και οι αναθέτες αναφέρονται στο
εισαγωγικό μέρος
Η ανάθεση στο Σαραπίδη και Ισίδη (συζυγική σχέση) δείχνει ότι η επιγραφή είχε ανατεθεί σε
ιερό της Αιγύπτου
Η Ίσις λατρευόταν ως Ήρο και Σελήνη
αυτή που ακολουθούν γράφτηκαν ως αντίγραφο της αρετολογίας της Ίσιδος γραμμένη στην
ελλ. γλώσσα
Όλες οι αρετολογίες ανάγονται στο πρότυπο της Μέμφιδος
Δεν υπάρχει αμφιβολία σύνδεσης αρετολογιών στην Αίγυπτο

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 οι ελληνικές αρετολογίες είναι αποτέλεσμα του συγκριτισμού
αυτοπαρουσιάζεται η θεά: χρησιμοποιείται ο όρος τύραννος
στις αιγυπτιακές πηγές η Ίσις μαζί με τον Ερμή ανακάλυψε τη γραφή
Τα ιερά γράμματα : ιερογλυφική γραφή
τα δημόσια γράμματα: δημοτική γραφή
Η εφεύρεση της γραφής αποδίδεται στη διαδικασία του Θωβ.
η νομοθεσία της Ίσιδος ήταν αμετάβλητη
Η Ίσιδα η μεγαλύτερη κόρη του Κρόνου είχε θέση εστίας, κόρη Δία
σ: αναφέρεται στη γενεαλογία της Ίσιδος
Η Ίσιδα είναι η θεά που έχει τον αστερισμό του Αρίωνος
10: εγώ είμαι η υπόσταση που καλείται θεός από τις γυναίκες: ιδιαίτερη απήχηση
12: εγώ έδειξα τις κινήσεις των αστέρων
14: δημιουργία κόσμου
Οι αρετολογίες που βρέθηκαν στον ελληνικό χώρο είναι αντίγραφα των ελλ. πρωτοτύπων
που υπήρχαν στη Μέμφιδα
έγινε αντιγραφή σε γραφική ύλη του πρωτοτύπου της Μέμφιδος
αποτελεί κοινή βάση για τον πολλαπλασιασμό των αντιγράφων

22

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 ΜΑΘΗΜΑ 12
58. Επιγραφή οικοδομική, άγνωστη περιοχή Χαλκιδικής, 2ος-3ος αι. μ.Χ.

ένα ζευγάρι κατασκεύασε το ναό για χάρη του Δία Υφίστου

ως προς τα ονόματα του ζεύγους, Ζωίλος Μενωνος και κρατίστου Μένωνος, έχουμε να
πούμε ότι θέλουν οι ευεργέτες του θεού και οι αναθέτες να τονίσουν την οικονομική τους
ευμάρεια
το τυπικό αναφοράς του ονόματος σύμφωνα με το ελλ. σύστημα ήταν το όνομα και το
πατρώνυμο
εδώ το πατρώνυμο είναι το ίδιο: ο λόγος που παρατίθεται επιπλέον ονόματα είναι αυτός
ακριβώς: κοινωνική προβολή
Αντιοχειδεύς + Αντιοχιδει τις: δημοτικό θα μπορούσε να είναι αλλά εδώ πρόκειται για
στοιχείο φυλής
γραφή: προχωρημένη ρωμαϊκή
έχει απαλειφτεί το ι + γίνεται γιώτα υπογεγφραμμένη)
ΥΨΙΣΤΩ: ΥΨΙΣΤΟ

59. Αναθηματική, άγνωστη περιοχή νομού Σερρών, Οκτώβριος 76 μ.Χ.

(φυλάσσεται στο μουσείο Σερρών)

φέρει απλή χρονολογία
πώς οδηγούμαστε στη χρονολόγηση
ι. επαρχιακή
ιι. αττικιακή
με βάση τη γραφή η χρονολογία υπόκειται στην επαρχιακή χρονολόγηση
αφετηρία (βάσει του σχήματος των γραμμάτων) 23
το κείμενο δείχνει ότι πρόκειται για ανάθημα στους μεγάλους θεούς
στη Σαμοθράκη η λατρεία τους γνώρισε μεγάλη διάδοση 4ο-3ο αι.
συνέβαλε και το γεγονός ότι η Σαμοθράκη προήλθε στον έλεγχο των Πτολεμαίων (της
ρωμαϊκής εποχής)
το όνομα των μεγάλων θεών ακολουθεί η έκφραση τοις εν Σαμοθρακη (εδώ
επιφυλασσόμαστε)
ο παραθέτης είναι φορέας του ρωμαϊκού πολιτικού δικαιώματος γιατί έχει cognomen,
nomen, pranomen (Γαιος Ιούλιος Βλάστος), είναι Ρωμαίος πολίτης
την ίδια εποχή όσοι δεν είχαν το ρωμαϊκό δικαίωμα δεν είχαν αυτό το όνομα
από το cognomen Βλάστος που είναι ρίζα με θέμα ελληνικό. οδηγούμαστε στο συμπέρασμα
ότι είναι Έλληνας που έγινε Ρωμαίος πολίτης την εποχή των Ιουλιοκλαυδίων
τα ονόματα αυτής της ακολουθίας είναι συνηθισμένα στη Μ. Ασία,
το όνομα έχει ελλ. αφετηρία
το βασικό πρακτικό ζήτημα:
προέλευση ονόματος αναθέτη: πιθανόν να είναι απελεύθερος
δεν γνωρίζουμε υπό ποιες συνθήκες έγινε
ο ΓΙΒ συνέβαλε στην ανέγερση του ναού και των αναθηματων του ναού
σύνθετο φαινόμενο, ιδιαίτερα στην ελληνιστική εποχή
δείχνει επίσημη λατρεία θεοτήτων

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 60. Τιμητική επιγραφή Αθήνα 191 π.Χ.

οι έφηβοι επί Πόπλιου άρχοντος, οι έφηβοι που επώνυμος άρχοντας ήταν ο Πόπλιος
κατασκεύασαν αυτός προς τιμήν του κοσμητή τους Σωσίκρατου,
όνομα ισόβιου θεσμού, κοσμητής: στοιχεία που οδηγούν στο γυμνάσιο
ερμαϊκή στήλη που σχετίζεται με το διογένειο γυμνάσιο
κοσμητής Σωσίστρατος: υψηλότερη μορφή, υπεύθυνος για τη σωματική και πνευματική
εκπαίδευση των νέων

1. Πόπλιος Αίλιος Φίλεος: δεν υπα΄ρχει όνομα Φίλεος-ο Φιλέας

-16η Καλένδα, 17 Ιουλίου 41 μ.Χ.
πολύ συστηματοποιημένες οι επιγραφές
→ ανάλυση συμβόλων
hamnatio memoriae: καταδίκη της μνήμης
π.χ. επιγραφή που έχει αποξεστεί / λαξεύτηκε
η πιο σκληρή τιμωρία που μπορούσε να υποστεί κάποιος στην αρχαία Ρώμη
έφτανε στο σημείο να θέλουν να σβήσουν τη μνήμη κάποιου σαν να μην υπήρξε ποτέ
έσβηναν το όνομα και το πρόσωπο
ατιμητική και αυστηρή τιμή
ο Δομιτιανός κατέφυγε σε καταδότες, εκτελέσεις και εξορίες
δημιουργήθηκε κλίμα τρομοκρατίας
μετά όμως από χρόνια η επιγραφή (όνομα) επανερχόταν, γι αυτό γνωρίζουμε ότι συνέβη
πώς αποτυπώνουμε το τμήμα της επιγραφής που είναι λαξευμένο;
επειδή αναγνωρίζουμε τον αυτοκράτορα και φαίνονται τα ίχνη των σβησμένων
γραμμάτων και γράφουμε με διπλές γιώδεις αγκύλες
M(arco) [[Opellio]]: έτσι δηλώνεται η rusuru
Αντονινο: γράφουμε αυτό που γνωρίζουμε
[[Diadumeniano]] 24
Nobilissimo
(212)
H constitution antoninianu έδωσε το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη σε όλους τους
πολίτες (cognomen, genilicium)
εκφυλλίζονται και επανέρχεται η συνήθεια να ονομάζει ο καθένας τον ευατό του όπως
θέλει γιατί όλοι είναι Ρωμαίοι πολίτες και έγινεν Ρωμιοί (συμβατικές ονομασίες)

61. Τιμητικές επιγραφές (ψηφίσματα)

συντάσσονται για να τιμήσουν συγκεκριμένα πρόσωπα, το πρόσωπο που τιμάται

συντάσσεται σε αιτιατική
αυτοί προσέφεραν κάποια υπηρεσία ή ωφέλησαν την πύλη
συντάσσονται κι από ιδιώτες
τιμούσαν και νικητές
πάντα συντάσσονται για πρόσωπα που είναι εν ζωή ενώ οι αναθηματικές αναφέρονται
σε θεούς
ΑΝΑΘΗΜΑ ΑΘΗΝΑ 1ΟΣ ΑΙ. Π.Χ.
τμήμα γλυπτού σε συμφυή βάση
σώζονται μόνο τα πόδια
Φλάβιος Επίκτητος: είχε αρρωστήσει και ζήτησε ανάθημα
ελλ. καταγωγής, έχει αποκτήσει δικαιώματα Ρωμαίου πολίτη
δεν είναι απαραίτητα απελεύθερος
πονούνσα τα πόδια του και το ανέθεσε
ευχήν: δηλώνει ακριβώς ότι ευχαριστεί τον θεό για το τόμο που συμπληρώθηκε
Ευξάμενος, ευχήν, χαριστήριον,: πάντα υπάρχιε κάτι που δηλώνει ευχαριστήριο. Τα
τόματα είναι συχνή και ιδιαίτερη ομάδα αναθημάτων
Ευχαριστεί για την ίαση από κάποια ασθένεια

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 υπάρχουν για την ίαση από κάποια ασθένεια
υπάρχουν και Προσκυνηματικές επιγραφές: απόνομες υποομάδες
αναθηματικών ή ανάθεση και επιγραφή είναι η ίδια με την οποία δηλώνεται: το
προσκύνημα (π.χ. Ορειχάλκινη)

62. Ορειχάλκινη Δωδώνη, περίπου 300 π.Χ.

Η ίδια επιγραφή είναι το προσκύνημα

ανάγλυφη

63. Πάριο χρονικό, 264/3 π.Χ.

χρονογραφικό κείμενο
εξιστορεί γεγονότα και χρονολογία κατά βάσιν
βρέθηκε στην Πάρο
το παλαιότερο χρονογραφικού εγγράφου
είναι πολύ χρήσιμο γιατί είναι αποτέλεσμα επιλογής γεγονότων από τον άγνωστο σ’ εμάς
δεν γίνεται διαχωρισμός των γεγονότων (κάτι πολύ βασικό) στη δική μας επιστήμη)
χαρακτηριστική έμφαση-προβληματική χρήση ως ιστορικό- έχει παραμεληθεί από τη
σύγχρονη ιστορική επιστήμη
πολύ καλό παράδειγμα ενός άγνωστου συγγγραφέα
σώζεται αποσπασματικά όπως γράφτηκε από τον ίδιο
χαράκτηκε το 264-3
και στην αρχική του μορφή
γι αυτό και αποτελεί ιστορική πηγή
αποτελεί αντικείμενο έρευνας και περαιτέρω ψηφιοποίησης
χρησιμεύει ως συμπληρωματική πηγή ή επαλήθευση στοιχείων από άλλες πηγές
σίγουρα πολύτιμη είναι στην καταχώρηση του τρόπου με τον οποίο οι Αρχαίοι έβλεπαν την 25
εξέλιξή του
σώζεται σε δύο μέρη (ένα χάθηκε, ένα βρίσκεται στο Μουσείο της Οξφόρφης ενώ βρίσκεται
στο Μουσείο Πάρου)
Το κείμενο έχει σωθεί και από τα 3 μέρη τα γεγονότα
Ξεκινούν με την εξής μορφή:
αφού: ακολουθεί η αναφορά γεγονόταν: τα χρόνια που πέρασαν: καταλήγει στο όνομα του
άρχοντος
δεν είναι ακριβείς υπολογισμοί
το πρώτο τμήμα είναι Χαμένο
nomen auctonisi: όνομα συγγραφέως έχει χαθεί
299-8 Διογνήτος: Αθηνησιν δε Διογνήτου

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164