საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი

ენერგეტიკისა და ტელეკომუნიკაციის ფაკულტეტი

ელექტრომოხმარების ტექნოლოგიების დეპარტამენტი
დავალება
„ელექტრომაგნიტური თავსებადობა ელექტროენერგეტიკაში“ საგნის საკურსო პროექტი. ვარიანტი 5

აკადემიური ჯგუფი: 220222-1; 220222

სტუდენტები: საბა ლეჟავა

დავალების გამცმი: დიმიტრი ხარებავა

ელექტრომაგნიტური თავსებადობა ელექტროენერგეტიკაში საგანში საკურსო პროექტის შესასრულებლად

ნახაზზე მოცემული ელექტრომომარაგების ქსელის 6 კვ ძაბვის გამანაწილებელი მოწყობილობისათვის დამუშავდეს ელექტრომაგნიტური
თავსებადობის პროექტი.

სისტემა S 110
კვ

Т1 Т2
6
ერღ
კვ
Т3 EAF
Т4 М
Sab
0,4 კვ

VD
ნახ. 1. ელექტრომომარაგების ელექტრომომარაგების ქსელის ცალხაზოვანი სქემა
საწყისი მონაცემები საკურსო პროექტის დავალების ყოველი ვარიანტისათვის მოცემულია ცხრ. 1-ში.
ცხრილი 1.

ასინქრონული
ვენტილური დატვირ
S Т2 Т3 Т4 ძრავა (ABB
გარდამქმნ. თვა
M3BM….)
#
Sმშ- Sმშ- Sმშ- SТ3, uმშ, ∆Рმშ Sგარ Sდატ Sab Р,
SТ2, SТ4, uმშ, ∆Рუს, cos
110, 6, 0,4, მვა % , , cosφ m , , კვ Кმ КI
მვა მვა % კვტ φ
მვა მვა მვა კვტ მვა მვა მვა ტ

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

4 1900 210 7 32 6,3 7,5 1,0 6 10,8 1,6 5,5 0,8 6 0,9 3,5 450 0,86 1,5 6,3
პროექტში დასამუშავებელი საკითხების ნუსხა:
1. ვენტილური გარდამქმნელისთვის n-ური რიგის ჰარმონიკის მნიშვნელობის განსაზღვრა:

2. 6 კვ ძაბვის სალტეზე და არასინოსუიდალურობის კოეფიციენტის განსაზღვრა;

3. a და b ფაზებზე ცალფაზა დატვირთვების მიერთების დროს ასიმეტრიის კოეფიციენტის

განსაზღვრა;

4. ძალოვან ტრანსფორმატორებში არასინუსოიდალურობითა და ასიმეტრიით გამოწვეული

დამატებითი დანაკარგებისა და საექსპლუატაციო ვადის შემცირების განსაზღვრა;

5. ასინქრონული ძრავაში ძაბვის არასინუსოიდალურობითა და ასიმეტრიით გამოწვეული

დამატებითი დანაკარგებისა და საექსპლუატაციო ვადის შემცირების განსაზღვრა.

ვენტილური გარდამქმნელისთვის გამოიანგარიშეთ n-რიგის

ჰარმონიკის მნიშვნელობა და არასინოსუიდალურობის
კოეფიციენტი 6 კვ სალტეზე.
6 კვ

Т3 М

VD
ნახ. 2.

მოცემულობა:#1
სისტემა: Sმშ6 = 210მვა.
ტრ-რი Т3: SТ3 = 6,3 მვა; Uნომ = 6 კვ; uმშ,% = 7,5%.
ძრავა М: РМ = 450კვტ; cos φ = 0,86; Км=1,5; КI=6,3.
გარდამქმნელი VD: SVD = 5,5მვა; cos φ = 0,8; m =6.

ამოხსნა:
გარდამქმნელის წინაღობას ვანგარიშობთ ფორმულით (4)

𝑢მშ% 𝑘გგ 𝑆𝑉𝐷 7,5 0 5,5

𝑥𝑉𝐷 = (1 + ) = (1 + ) = 0,065
100 4 𝑆𝑇3 100 4 6,3

სადააც

3
 Kგგ - გრაგნილთა გახლეჩვის კოეფიციენტია (ორგრაგნილა
ტრანსფორმატორის შემთხვევაში 0-ის ტოლია)

სისტემის წინაღობა:
𝑆𝑉𝐷 5,5
𝑥ს = = = 0,026
𝑆მშ,6 210

არასინუსოიდალურობის კოეფიციენტი გამარტივებული ფორმულის

მიხედვით (2)

0,955 ⋅ 𝑠𝑖𝑛 𝜙 0,955 ⋅ 0,6

𝑘𝑢 = 100 ⋅ 𝑥ს √ − 0,91 = 100 ⋅ 0,017√ − 0,91 = 4,2%
𝑥ს + 𝑥𝑉𝐷 0,026 + 0,065

[1] -ის თანახმად 6 კვ სალტეზე არასინუსოიდალურობის დასაშვები

კოეფიციენტი 5%-ს შეადგენს. რადგან გაანგარიშებული კოეფიციენტი აჭარბებს
დასაშვებს, აუცილებელია გამფილტრავი მოწყობილობების დაყენება.
[2]-ის თანახმად ვენტილური გარდამქმნელებისათვის საჭიროა მხედველობაში
მიღებულ იქნას მხოლოდ 5, 7, 11, 13 რიგირს ჰარმონიკები.
კომუტაციის კუთხე რადიანებში:
3(𝑥ს + 𝑥𝑉𝐷 ) 3(0,026 + 0,065)
𝛾= = = 0,08 რად
𝑚 ⋅ 𝑠𝑖𝑛 𝜙 6 ⋅ 0,6
სადაც m- გარდამქმნელის ფაზათა რაოდენობაა.
მაღალი ჰარმონიკების ძაბვები და n-რიგის მდგენელის კოეფიციენტები (5) და
(3) -ის მიხედვით

4
 𝑚 𝑥ს 𝑈
n 𝑈𝑛 = 𝜋⋅𝑛 𝑈ნომ 𝑥 𝑠𝑖𝑛 𝜙 ⋅ 𝑠𝑖𝑛( 𝑛 ⋅ 𝛾), კვ 𝑘𝑈(𝑛) = 𝑈 𝑛 100 , %
ს +𝑥𝑉𝐷 ნომ

5 6 0,026 0,015
𝑈5 = 6 0,6 ⋅ 𝑠𝑖𝑛( 5 ⋅ 0,08) = 0,015 კვ 𝑘𝑈(5) = 100 = 2,5%
𝜋 ⋅ 5 0,026 + 0,065 6

7 6 0,026 0,015
𝑈7 = 6 0,6 ⋅ 𝑠𝑖𝑛( 7 ⋅ 0,08) = 0,015კვ 𝑘𝑈(7) = 100 = 2,5%
𝜋 ⋅ 7 0,026 + 0,065 6

11 6 0,026 0,14
𝑈11 = 6 0,6 ⋅ 𝑠𝑖𝑛( 11 ⋅ 0,08) = 0,14 კვ 𝑘𝑈(11) = 100 = 2,3%
𝜋 ⋅ 11 0,026 + 0,065 6

13 6 0,026 0,13
𝑈13 = 6 0,6 ⋅ 𝑠𝑖𝑛( 13 ⋅ 0,08) = 0,13კვ 𝑘𝑈(13) = 100 = 2,3%
𝜋 ⋅ 13 0,026 + 0,065 6

A და b ფაზებზე ცალფაზა დატვირთვების მიერთების დროს

ასომეტრიის კოეფიციენტის განსაზღვრა

მოცემულობა: #2
სისტემა: Sმშ,6=210მვა.
ტრ-რი T4: ST4 =1მვა; Uნომ =6კვ; მშ%=6; ΔP მშ =10,8კვტ; ΔPუს =1.6კვტ
ძრავა M: PM =450კვტ; cos φ=0.86.
გარდამქმნელი VD: SVD =5,5მვა; cos φ=0,8; m=6.
დატვირთვა: Sდატ =0,9მვა; Sab =3,5მვა.

ამოხსნა:

5
 უკუ მიმდევრობის დენს ვპოულობთ (2.1) ფორმულით

√3 √3
𝐼2 = 2
√3𝑆𝑎𝑏 + (𝑆𝑎𝑏 − 2𝑆𝑏𝑐 )2 = √3 ⋅ 35002 + (3500 − 2 ⋅ 0)2 = 291,34ა
6𝑈ნომ 6⋅6
სადაც
Sab , Sbc - ერთფაზა დატვირთვაა, შესაბამისად a და b ფაზებს შორის, კვა.

6 კვ-ის სალტეებზე ჯამური დატვირთვაა, ვენტილური გარდამსახის

გათვალისწინებით:
Sჯ=SVD+Sდატვ+Sм=5,5+0,9+0,523=6,92 მვა,
სადაც
SVD - ვენტილური გარდამსახის სიმძლავრე, მვა;
Sდატვ - დატვირთვის სიმძლავრე, მვა;
SМ - დატვირთვის სიმძლავრე, მვა.

უკუ მიმდევრობის მოდული (2.2) ფორმულის მიხედვით

2
𝑈ნომ 62
𝑧2𝛴 = = =
2 2
√4𝑆დატ + (𝑆მშ,6 + 2,67𝑆н − 𝑄б )2 √ 4 ⋅ 6,92 + (210 + 2,67 ⋅ 6,92 − 0) 2

=0,16ო მ ი

სადაც
Sმშ,6 – სისტემის მოკლედ შერთვის სიმძლავრეა 6კვ სალტეებზე, მვა;
Qბ – კონდენსატორული ბატარეების სიმძლავრე (ამ შემთხვევაში არ არის
გამოყენებული და მის სიმძლავრეს ვიღებთ 0), მვარ.

უკუ მიმდევრობის ძაბვა (2.3) ფორმულით:

𝑈2 = √3𝐼2 𝑧2𝛴 = √3 ⋅ 291,34 ⋅ 0,16 = 80,64,ვ

ასიმეტრიის კოეფიციენტი (2.4)-ის მიხედვით:
𝑈 80,64
𝜀𝑈 = 𝑈 2 100% = 6000
100% = 1,34%.
ნომ

6
 6 კვ ძაბვისათვის ასიმეტრიის კოეფიციენტი თანახმად [1] შეადგენს 2 %.
რადგანაც გაანგარიშებული კოეფიციენტი აჭარბებს დასაშვებ მნიშვნელობას,
საჭიროა მასიმეტრირებელი მოწყობილობის დაყენება.

ასინქრონული ძრავაში ძაბვისა და ძალოვან ტრანსფორმატორებში

არასინუსოიდალურობითა და ასიმეტრიით გამოწვეული დამატებითი
დანაკარგებისა და საექსპლუატაციო ვადის შემცირების განსაზღვრა.
ნომინალური (ნორმალური,საპასპორტო) საექსპლუატაციო ვადა განისაზღვროს 20
წლით. მუშა ტემპერატურა 75°C. ვითვლით მოცემულობა №2 -ის მიხედვით

ამოხსნა:
ა) გამოვთვალოთ ასინქრონული ძრავისთვის დამატებითი დანაკარგები და
საექსპლუატაციო ვადის შემცირება.

ძრავის ნომინალური დენი

Рм 0,45
𝐼м,ნომ = = = 0,050 კა
√3𝑈ნომ 𝑐𝑜𝑠 𝜙 √3 ⋅ 6 ⋅ 0,86
სტატორის გრაგნილის აქტიური წინაღობა
2
𝐾м 𝑈ნომ 1,5 62
𝑅м = 2 = = 2,6 ომი
К𝐼 𝑆ნომ 6, 32 0,52
სიმძლავრის ნომინალური დანაკარგები
2
𝛥Р𝑀,ნომ = 3𝐼ნომ 𝑅ძრ = 3 ⋅ 50,4 2 ⋅ 2,6 ⋅ 10−3 = 19,82კვტ
დენის მაღალი რიგის ჰარმონიკებით გამოწვეული დამატებითი დანაკარგები
ანგარიშდება ფორმულით (8):
1
𝛥Рм,𝑛 = 2𝛥𝑃м,ნომ К2𝐼 ∑ (𝑘𝑈(𝑛)
2
),
𝑛 √𝑛
სადაც

𝑘𝑈(𝑛) - ძაბვის n-ური ჰარმონიკული მდგენელის კოეფიციენტი, აღებული

ფარდობით ერთეულებში. მოცემულ შემთხვევაში მნიშვნელობას ვირჩევთ

მაგალითი 1-დან.

7
 1 1 1
ΔРм,n = 2 ⋅ 19,82 ⋅ 6,3 2 ∑ (0,0252 + 0,0252 + 0,0232 )=
5√5 7√7 11√11
= 0,079კვტ
ძაბვის ასიმეტრიის დროს უკუმიმდევრობის დენებით გამოწვეული დამატებითი
დანაკარგების ანგარიში ხორციელდება (18) მიხედვით:
2
𝛥Рм,ას = 2,41𝛥𝑃м,ნომ К2𝐼 𝜀𝑈2 = 2,41 ⋅ 19,82 ⋅ 6,3 2 ⋅ 0,013 = 0,34 კვტ ,
სადაც

𝜀𝑈 - 6 კვ ძაბვის სალტეებზე ასიმეტრიის კოეფიციენტი მაგალითი 4-დან, ფ.ე.

დენის მაღალი რიგის ჰარმონიკებით და უკუმიდევრობის დენებით გამოწვეული
ტემპერატურის მომატება (23) შესაბამისად ტოლია:

𝛥Рм,𝑛 +𝛥Рмძა 0,079+0,34

𝛥𝜏 = 𝜏ნორმ = 75 19,82 = 1,59°С ,
𝛥𝑃м,ნომ

სადაც
𝜏ნორმ - ელექტრომოწყობილობების მუშა ტემპერატურა დენის მაღალი რიგის
ჰარმონიკების და უკუმიდევრობის დენების ზეგავლენის გარეშე, ℃
დენის მაღალი რიგის ჰარმონიკების და ძაბვის ასიმეტრიის ზემოქმედების ქვეშ
ძრავის საექსპლუატაციო ვადის შემცირების კოეფიციენტი (24) შესაბამისად ტოლია:
𝛥𝑡 (0,086𝛥𝜏)2 (0,086 ⋅ 1,59)2
= 0,086𝛥𝜏 + = 0,086 ⋅ 1,59+ = 0,21
𝑡 2 2

დენის მაღალი რიგის ჰარმონიკების და უკუმიმდევრობის დენების

ზემოქმედების ქვეშ ძრავის შემცირებული საექსპლუატაციო ვადა (25) შესაბამისად
შეადგენს:
𝛥𝑡
𝛥𝑡 = 𝑡ნორმ = 20 ⋅0,21= 4,2 წელი
𝑡

ბ) გამოვთვალოთ T4 საამქრო ტრანსფორმატორისათვის დამატებითი

დანაკარგები და საექსპლუატაციო ვადის შემცირება.
ტრანსფორმატორის ნომინალური დენი
𝑆𝑇4 1
𝐼Т4,ნომ = = = 0,096 კა
√3𝑈ნომ √3 ⋅ 6

ტრანსფორმატორის აქტიური დანაკარგები

8
 2
𝛥𝑃მშ 𝑈ნომ 0,0108 ⋅ 62
𝑅𝑇4 = = = 0,389 ომი
𝑆 2 ნომ 12
სადაც
𝛥𝑃მშ - ტრანსფორმატორის მოკლე შერთვის (მშ) დანაკარგები, მვტ

სიმძლავრის ნომინალური დანაკარგები:

𝛥РТ4,ნომ = 𝛥Рუს + 3𝐼Т24,ნომ 𝑅Т4 = 1,6 + 3 ⋅ 962 ⋅ 0,389 ⋅ 10−3 = 12,35 კვტ ,

სადაც

𝛥Рუს - ტრანსფორმატორის უქმი სვლის დანაკარგები, კვტ.

დენის მაღალი რიგის ჰარმინიკებით გამოწვეული დამატებითი დანაკარგები

გამოითვლება (11) შესაბამისად:

2 𝛥𝑃Т4ნომ 2 1
𝛥РТ4,𝑛 = 𝛥𝑃უს ∑ 𝑘𝑈(𝑛) + 0,6 ∑ (𝑘𝑈(𝑛) )
𝑢მშ,% 𝑛 √𝑛
სადაც

𝑘𝑈(𝑛) - ძაბვის n-ური ჰარმონიკული მდგენელის კოეფიციენტი, აღებული

ფარდობით ერთეულებში. მოცემულ შემთხვევაში მნიშვნელობას ვირჩევთ

მაგალითი 1-დან.

𝛥РТ4,𝑛 = 1,6 ⋅ ∑(0,0252 + 0,0252 + 0,0232 ) +

12,35 1 1 1
+ 0,6 ⋅ ∑ (0,0252 + 0,0252 + 0,0232 ) = 0,016კვტ
0,06 5√5 7√7 11√11

უკუმიმდევრობის დენებით გამოწვეული დამატებითი დანაკარგების ანგარიში

ხორციელდება (20) შესაბამისად:
𝛥𝑃Т4,ნომ 12,35 2
𝛥РТ4, = (𝛥𝑃უს + ) 𝜀𝑈2 = (1,6 + 0,06
) 0,013 = 0,164 კვტ.
𝑢მშ,%

დენის მაღალი რიგის ჰარმონიკებით და უკუმიდევრობის დენებით გამოწვეული

ტემპერატურის მომატება (23) შესაბამისად ტოლია:
𝛥РТ4,𝑛 +𝛥РТ4,нс 0,016+0,164
𝛥𝜏 = 𝜏норм = 75 12,35
= 1,09°С ,
𝛥𝑃Т4,ном

სადაც
𝜏ნორმ - ელექტრომოწყობილობების მუშა ტემპერატურა დენის მაღალი რიგის
ჰარმონიკების და უკუმიდევრობის დენების ზეგავლენის გარეშე, ℃

9
 დენის მაღალი რიგის ჰარმონიკების და ძაბვის ასიმეტრიის ზემოქმედების ქვეშ
ძრავის საექსპლუატაციო ვადის შემცირების კოეფიციენტი (24) შესაბამისად ტოლია:
2
𝛥𝑡 (0,086𝛥𝜏)2 (0,086⋅1,09)
= 0,086𝛥𝜏 + = 0,086 ⋅ 1,09 + = 0,166.
𝑡 2 2

დენის მაღალი რიგის ჰარმონიკების და უკუმიმდევრობის დენების

ზემოქმედების ქვეშ ძრავის შემცირებული საექსპლუატაციო ვადა (25) შესაბამისად
შეადგენს:
𝛥𝑡 = 𝑡ნორმ . 𝛥𝑡/𝑡 = 20 ⋅ 0,166 = 3,32 წელი.

10
11
12