ლაბორატორიული სამუშაო № 01

ხელსაწყოს დანაყოფის ფასის განსაზღვრა

მაგალითად, დავადგინოთ სპიდომეტრის დანაყოფის ფასი და
ხელსაწყოს ჩვენება:
ა) ვირჩევთ სკალაზე მონიშნულ ორ მეზობელ მნიშვნელობას: 60 და
40;
ბ) – ;

გ) .

მაშასადამე, სპიდომეტრის ერთი დანაყოფის ფასია 5 კმ/სთ.

ხელსაწყოს ჩვენებაა - 0 კმ/სთ (km/h).

დავალება: მოიძიეთ სხვადასხვა გამზომი ხელსაწყოები ინტერნეტის საშუალებით, განსაზღვრეთ მათი

დანაყოფის ფასი და შედეგები გადაიტანეთ დაკვირვებათა ცხრილში (თქვენ მიერ შერჩეული
ხელსაწყოს სურათი თან დაურთეთ სამუშაოს).

დაკვირვებათა ცხრილი
№ ხელსაწყოს დასახელება საზომი ერთეული დანაყოფის ფასი

ქართ. საერთაშ.
1
2
3

2
3

7
დავალება: დაკვირვებათა ცხრილი გადაიტანეთ რვეულში, მოცემული ფოტოების მიხედვით აღწერეთ
ხელსაწყოები, განსაზღვრეთ მათი დანაყოფის ფასი და შედეგები გადაიტანეთ ცხრილში

დაკვირვებათა ცხრილი
№ ხელსაწყოს ხელსაწყოს საზომი ერთეული დანაყოფის ფასი

დასახელება დანიშნულება ქართ. საერთაშ

.
1.1
1.2
1.3
2.1
2.2
2.3
3.1
3.2
3.3
4.1
4.2
4.3

ტემპერატურის
5.1 თერმომეტრი საზომი
ფარენჰაიტი
ფარენჰაიტებში

5.2
5.3
6.1
6.2
6.3
7.1
7.2
7.3
 ლაბორატორიული სამუშაო № 02

აბსოლუტური და ფარდობითი ცდომილებების განსაზღვრა

დაკვირვებათა ცხრილი
 წინა ლაბორატორიულ მეცადინეობაზე სტუდენტი შტანგენფარგალის საშუალებით 3 - ჯერ
ზომავს სხეულის ხაზოვან ზომას (პედაგოგის დახმარებით/მონაწილეობით). მონაცემები
გადააქვს დაკვირვებათა ცხრილში;
 ს/დ - გამოთვალეთ ამ სხეულის წრფივი ზომების აბსოლუტური და ფარდობითი
ცდომილებები. III გაზომვის შედეგი
II გაზომვის შედეგი
I გაზომვის შედეგი

ცდომილების
გამოთვლა
საშ. მნ-ბა
გაზომვის

̅ , მმ
№ აბსოლ. საშ. ფარდ.
ცდომილება ცდომილება
̅̅̅
̅
1

მონაცემთა დამუშავება/გაანგარიშებები: __________________________ __

___________________________________________________ ___ __
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
 ლაბორატორიული სამუშაო №1.01

გადატანითი მოძრაობის კინემატიკის კანონების

შესწავლა ატვუდის მანქანაზე
სამუშაოს მიზანი: თავისუფალი ვარდნის აჩქარების განსაზღვრა ატვუდის მანქანაზე.

ცდისთვის საჭირო ხელსაწყოები და მასალები: ატვუდის მანქანა

ტვირთებითა და ტაიმერით.

ხელსაწყოს აღწერილობა:

ატვუდის მანქანა შედგება: ვერტიკალურ სკალიანი რკინის ღეროს, ზედა და

ქვედა კრონშტეინისა და ელექტრონული ტაიმერისაგან. ღეროზე
დამაგრებულია უმნიშვნელო ხახუნით მბრუნავი მსუბუქი ბლოკი, აქვეა
ელექტრომაგნიტი ტვირთებისს საწყისი მდებარეობის დასაფიქსირებლად.
ბლოკზე გადადებულია ძაფი, რომლის ბოლოებზეც გამობმულია ერთი და
იგივე მასის ტვირთები. ქვედა კრონშტეინზე დამაგრებულია ფოტო-
სენსორი. ვერტიკალურ ღეროზე დამაგრებულია წითელი სამიზნე ვარდნის სიმაღლის გასაზომად.
ზედმეტი ტვირთის განთავსება გამოიწვევს სისტემის აჩქარებულად მოძრაობას.

სამუშაოს შესრულების თანმიმდევრობა

1. წინასწარვე, მარჯვენა ძირითად ტვირთზე (რომლის მასა ავღნიშნეთ M) თავისუფლად

მოათავსეთ ზედმეტი ტვირთი (რომლის მასა აღვნიშნოთ m);
2. მარცხენა ტვირთი მოათავსეთ ქვედა უძრავ მდებარეობაში, შედეგად მარჯვენა ტვირთი
ზემოთ აიწევს ზედმეტ ტვირთთან ერთად - დააფიქსირეთ ელექტრომაგნიტით.
3. გამოთვალეთ თავისუფალი ვარდნის აჩქარების თეორიული მნიშვნელობა ფორმულით:

თეო

4. ღეროზე დატანებული მილიმეტრებიანი სკალით განსაზღვრეთ სხეულის სიმაღლე , ანუ

ტვირთის მიერ ვარდნის დროს გასავლელი მანძილი;
5. ღილაკზე ხელის დაჭერით მაგნიტი გამაგნიტდება და სისტემა მოვა მოძრაობაში;
6. ტაიმერზე დავაფიქსიროთ ტვირთის ჩამოსვლის დრო;
7. ცდა გაიმეორეთ 3-ჯერ, -ის სხვადასხვა მნიშვნელობებისათვის (მითითება: ყოველი ცდის
შესრულების დროს თარო ასწიეთ 5 სმ-ით ზემოთ);
8. ექსპერიმენტალური მონაცემებით გამოთვალეთ თანაბარაჩქარებული მოძრაობის აჩქარება
ფორმულით:
ექსპ ;
9. თავისუფალი ვარდნის აჩქარება გამოითვლება ფორმულით
ექსპ
ექსპ

10. შეადარეთ ერთმანეთს თანაბარაჩქარებული მოძრაობის აჩქარების თეორიული და

ექსპერიმენტული მნიშვნელობები;
11. შეადარეთ ერთმანეთს თავისუფლი ვარდნის აჩქარების თეორიული და ექსპერიმენტული
მნიშვნელობები;
12. გააკეთეთ გაანგარიშებები, გამოთვალეთ აჩქარების აბსოლიტური და ფარდობითი
ცდომილებები;
13. მიღებული შედეგები შეიტანეთ დაკვირვებათა ცხრილში;
დაკვირვებათა ცხრილი:

ექსპერიმენტული შედეგი ცდომილების განსაზღვრა

თეორიუ ფარდობით
ლი ექსპ ექსპ
გადაადგ დრო აჩქარება აბსოლუტ ცდომილება
№ შედეგი ილება(მ) ( წმ ) (
მ
) თეო თეო ̿ ცდომილ ̿
მ წმ
( ) ება ̿
წმ
| |
ექსპ ექსპ
1
2
3

მონაცემთა დამუშავება/გაანგარიშებები: ------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------

საკონტროლო შეკითხვები (ს/დ):

1. რას ეწოდება ტრაექტორია? გადაადგილება? ორბიტა? დინება? რომელ დინებებს იცნობთ?
2. რა არის კაბელტოვი? რეგისტრული ტონა? ფუტი? საზღვაო მილი? საზღვაო საჟენი?
3. ახსენით რა განსხვავებაა შემდეგ ორ მოძრაობაში: თანაბარი მოძრაობა წრფეზე და თანაბარი
მოძრაობა წრეწირზე?
 ლაბორატორიული სამუშაო № 1.02

თანაბარცვლადი მოძრაობის აჩქარების განსაზღვრა

დახრილი სიბრტყის საშუალებით

სხეულის აჩქარება გამოითვლება ფორმულით:

ცდისთვის საჭირო ხელსაწყოები და მასალები: საზომი ლენტი, ლითონის ღარი, ბურთულა, სადგარი
ქუროებითა და თათით, ლითონის ცილინდრი, წამსაზომი ან მეტრონომი.

სამუშაოს შესრულების თანმიმდევრობა

1. სადგარის მეშვეობით ღარი დაამაგრეთ დახრილ მდგომარეობაში ჰორიზონტისადმი მცირე

კუთხით;
2. ღარის ქვედა ბოლოში მოათავსეთ ლითონის ცილინდრი;
3. ღარის ზედა ბოლოდან დააგორეთ ბურთულა. დროის გამოსათვლელად წამსაზომი ჩართეთ
ბურთულას დაძვრის, ხოლო გამორთეთ ცილინდრულ სხეულზე დარტყმის მომენტში;
4. ლენტით გაზომეთ ბურთულას მიერ გავლილი მანძილი;
5. გამოთვალეთ სხეულის აჩქარება (4) ფორმულით;
6. ცდა გაიმეორეთ 4–ჯერ სხვადასხვა მანძილების შემთხვევაში ღარის დახრილობის შეუცვლელად;
7. გააკეთეთ შესაბამისი გაანგარიშებები და გამოთვალეთ აჩქარების აბსოლუტური და ფარდობითი
ცდომილებები;
8. მიღებული შედეგები შეიტანეთ დაკვირვებათა ცხრილში;
9. გააკეთეთ საბოლოო დასკვნა და გაეცით პასუხები საკონტროლი კითხვებს.
 დაკვირვებათა ცხრილი

№ გადაადგილება დრო აჩქარება ცდომილების განსაზღვრა

მ წმ (
მ
̅ აბსოლუტური ფარდობითი
წმ ̅
ცდომილება | | ცდომილება ̅
1

მონაცემთა დამუშავება/გაანგარიშებები:

______________________________________________________ __
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _

საკონტროლო შეკითხვები (ს/დ)

1. რას ეწოდება თანაბარაჩქარებული (შენელებული) მოძრაობა?

2. მოიყვანეთ გადაადგილების საანგარიშო სხვა ფორმულები თანაბარაჩქარებული მოძრაობისას?
3. როგორ ჩაიწერება წრფივი თანაბარაჩქარებული მოძრაობის განტოლება ზოგადი სახით?
4. როდის არის აჩქარების გეგმილი დადებითი, უარყოფითი, ნულის ტოლი?
5. როგორ სიდიდეს ეწოდება სკალარული? ვექტორული?
 ლაბორატორიული სამუშაო №1.03

სხეულის (ნივთიერების) სიმკვრივისა და ხვედრითი წონის განსაზღვრა

ნივთიერების სიმკვრივე იანგარიშება:

კუთრი (ხვედრითი) წონა ეწოდება ნივთიერების წონის შეფარდებას მის მიერ დაკავებულ
მოცულობასთან:

საერთაშორისო სისტემაში სიმკვრივის ერთეულია კგ/მ3 კუთრი წონის კი - ნ/მ3.

ცდისთვის საჭირო ხელსაწყოები და მასალები: სასწორი წვრილსაწონებით, მენზურა, მყარი

სხეულები.

სამუშაოს შესრულების თანმიმდევრობა:

1. მყარი სხეულის (ხის ნაჭერი) სიმკვრივის განსაზღვრა
1.1. განსაზღვრეთ სხეულის მასა სასწორის საშუალებით;
1.2. სახაზავის საშუალებით გაზომეთ მართკუთხა პარალელეპიპედის ფორმის მქონე ხის ნაჭრის
ხაზოვანი ზომვები და განსაზღვრეთ მოცულობა;
1.3. გამოთვალეთ მყარი სხეულის სიმკვრივე და კუთრი წონა შესაბამისად (1) და (2) ფორმულები
საშუალებით
2. არაწესიერი გეომეტრიული ფორმის სხეულის სიმკვრივის განსაზღვრა:
2.1. განსაზღვრეთ სხეულის მასა სასწორის საშუალებით;
2.2. მოცულობის განსაზღვრისათვის ვიყენებთ წყლიან მენზურას სითხის დონეთა ცვლილებით;
2.3. გამოთვალეთ მყარი სხეულის სიმკვრივე და კუთრი წონა შესაბამისად (1) და (2) ფორმულები
საშუალებით
დაკვირვებათა ცხრილი

№ ნივთიერების სხეულის სხეულის ნივთიერების ცხრილურ კუთრი წონა

ნ
დასახელება მასა (კგ) მოცულობა სიმკვრივე მონაცემთან ( )
კგ მ
(მ3) ( ) შედარება
მ

1 ხის ნაჭერი

2 უფორმო
სხეული

მონაცემთა დამუშავება/გაანგარიშებები:
___________________________________________ ___________ __
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _

საკონტროლო შეკითხვები (ს/დ):

1. როგორ განისაზღვრება ნივთიერების სიმკვრივე და რა არის მისი საზომი ერთეული?
2. რა განსხვავებაა სიმკვრივესა და კუთრ წონას შორის?
3. როგორ გამოვსახოთსიმკვრივე გ/სმ3 - ებით, თუ იგი მოცემულია კგ/მ3-ებით?
4. რატომ არ იძირებიან გემები?
 ლაბორატორიული სამუშაო № 1.05

ბერკეტის წონასწორობის პირობების გამორკვევა

ბერკეტი გაწონასწორებულია, როცა მასზე მოქმედი ძალები მათი მხრების უკუპროპორციულია:

ცდისთვის საჭირო ხელსაწყოები და მასალები: სადგარზე მოთავსებული ბერკეტი, ერთნაირი მასის

მქონე ტვირთების ნაკრები, მასშტაბიანი სახაზავი.

სამუშაოს შესრულების თანმიმდევრობა

1. გააწონასწორეთ ბერკეტი მის ბოლოებზე მიმაგრებული ქანჩების ბრუნვით;
2. ბერკეტის საყრდენი წერტილიდან ერთ-ერთ მხარეს სხვადასხვა წერტილში ჩამოკიდეთ ორი
ტვირთი;
3. ბერკეტის საპირისპირო მხარეს სხვადასხვა რაოდენობის ტვირთების მოთავსებით
გააწონასწორეთ ბერკეტი, გაზომეთ შესაბამისი მხრები;
4. შეამოწმეთ ბერკეტის წონასწორობის პირობა;
5. ცდა გაიმეორეთ 3 - ჯერ;
6. გააკეთეთ შესაბამისი გაანგარიშებები და მიღებული შედეგები შეიტანეთ დაკვირვებათა
ცხრილში;

დაკვირვებათა ცხრილი

(ნ) (მ) (ნ) (მ)

1

მონაცემთა დამუშავება/გაანგარიშებები:

______________________________________________________ __
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _

საკონტროლო შეკითხვები (ს/დ):

1. რა არის ბერკეტი? რას ეწოოდება ძალის მხარი? როგორ ვიპოვოთ იგი?
2. რას ეწოდება საყრდენი წერტილი? სიმძიმის ცენტრი? მასათა ცენტრი?
3. რას ეწოდება მომენტი? რისი ტოლია ძალის მაბრუნებელი მომენტი, რა არის მისი ერთეული
საერთაშორისო SI სისტემაში?
4. რაში მდგომარეობს ბერკეტის წონასწორობის პირობა?
5. გვაძლევს თუ არა მარტივი მექანიზმები მოგებას მუშაობაში?
 ლაბორატორიული სამუშაო № 1.07

ხახუნის ძალის განსაზღვრა მქნევარა ბორბალის გამოყენებით

ხელსაწყო შედგება ლილვზე დამაგრებული მქნევარა ბორბლისაგან და გამზომი სახაზავისაგან.

ლილვზე დახვეულია ძაფი, რომლის ბოლოზეც გამობმულია მასის ტვირთი. სიმძიმის ძალის
მოქმედებით ტვირთი იწყებს ქვევით მოძრაობას, რომელსაც მქნევარა მოჰყავს ბრუნვით მოძრაობაში.
მოძრაობისას ტვირთი გადის რაღაც მანძილს. ამ დროს სიმძიმის ძალამ ხახუნის ძალის
საპირისპიროდ შეასრულა მუშაობა. ეს მუშაობა ენერგიის მუდმივობის კანონის თანახმად
პოტენციური ენერგიების სხვაობის ტოლია:
ხახ
სადაც, , ამიტომ
ხახ
(3) ფორმულიდან ვღებულობთ:
ხახ

ცდისთვის საჭირო ხელსაწყოები და მასალები: მქნევარა ბორბალი ძაფით; საზომი სახაზავი,

ტვირთების ნაკრები, წამსაზომი.

სამუშაოს შესრულების თანმიმდევრობა

1. სახაზავით აღნიშნეთ მასის ტვირთის ქვედა მდებარეობა ;
2. დაახვიეთ ძაფი ლილვზე და აღნიშნეთ ტვირთის ზედა მდებარეობა;
3. გამოთვალეთ ტვირთის ვარდნის სიმაღლე ;
4. აუშვით მქნევარა და აღნიშნეთ ტვირთის აწევის მდებარეობა და გამოთვალეთ ტვირთის აწევის
სიმაღლე ;
5. ცდის მონაცემების საფუძველზე (4) ფორმულის საშუალებით გამოთვალეთ ხახუნის ძალა;
6. გაზომვები გაიმეორეთ 3-4-ჯერ;
7. გააკეთეთ გაანგარიშებები და გამოთვალეთ აბსოლუტური და ფარდობითი ცდომილებები;
8. შედეგები შეიტანეთ დაკვირვებათა ცხრილში;
9. გააკეთეთ საბოლოო დასკვნა და გაეცით პასუხები საკონტროლი შეკითხვებს.
 დაკვირვებათა ცხრილი

ცდომილების განსაზღვრა
ფარდ. ცდ.
ხახ აბს. ცდ. ̅ ხახ
№
(მ) (მ) (მ) (მ) (მ) (კგ) (ნ) ხახ | |ხახ
̅ხახ

მონაცემთა დამუშავება/გაანგარიშებები:

______________________________________________________ __
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _

საკონტროლო შეკითხვები (ს/დ)

1. როდის აღიძვრება ხახუნის ძალა?
2. ჩამოთვალეთ ხახუნის ძალის სახეები?
3. რაზეა დამოკიდებული სრიალის ხახუნის ძალის მაქსიმალური მნიშვნელობა?
4. რა არის ხახუნის კოეფიციენტი და დაასახელეთ მისი ერთეული?
5. რას ეწოდება მექანიკური ენერგია?
6. დფაასახელეთ და განმარტეთ მექანიკური ენერგიის სახეები, მისი საანგარიშო ფრომულები?
7. რაში მდგომარეობს ენერგიის მუდმივობის კანონი?
 ლაბორატორიული სამუშაო № 1.12

იმპულსის მუდმივობის კანონის შემოწმება

ბურთულათა დაჯახებების დროს

ხელსაწყოს აღწერა: სადგარზე დამაგრებულია ვერტიკალური მილი (1), რომელზეც ჩამაგრებულია

ძაფზე ჩამოკიდებული ორი ბურთულა (2). ერთ-ერთი ბურთულა ( მასის
მქონე) უძრავია, ე.ი. ხოლო მეორე ( მასის მქონე) - გადახრილია
რაღაც კუთხით. (3) სკალის მიხედვით აითვლიან ბურთულების გადახრის
კუთხეს გრადუსებში.
ამოცანას ეკუთვნის სხვადასხვა ნივთიერებისაგან (ალუმინი, თითბერი და
რკინა) დამზადებული ერთნაირი ფორმის ბურთულათა სამი წყვილი.
1. ალუმინის ბურთულათა წყვილი: მაგნიტით - 40 გ, უმაგნიტოდ -
38 გ;
2. თითბერის ბურთულათა წყვილი: მაგნიტით - 112 გ, უმაგნიტოდ -
116 გ;
3. რკინის ბურთულათა წყვილის მასები ერთნაირია: 108 გ;

სამუშაოს შესრულების თანამიმდევრობა

1. ქანქარაზე დაკიდებულ ძაფზე ჩავხრახნოთ ერთი და იმავე დასახელების ბურთულები ისე, რომ
მარცხენა ბურთულა იყოს ქანქარას დანაყოფებიან შკალაზე ნულთან გაწონასწორებული, მეორე კი
ით გადახრილი წონასწორობის მდგომარეობიდან და სპეციალური ნიშნულით
მაგნიტთან დაფიქსირებული;
2. ხელსაწყოს ,,Пуск'' ღილაკის ჩართვის შემდეგ მარჯვენა ბურთულა
დაეჯახება მეორე ბურთულას;
3. ელექტროტაიმერის მიერ დაფიქსირებული დრო გადავიტანოთ ცხრილში;
4. სკალის დახმარებით, ვიზუალურად ავითვალოთ მარჯვენა და მარცხენა
ბურთულების გადახრის კუთხეები და ;
5. ქანქარას ვერტიკალური შკალის მიხედვით ძაფის სიგრძე არის მანძილი
ძაფის დაკიდების წერტილიდან ბურთულას სიმძიმის ცენტრამდე:
სმ.
6. მარჯვენა და მარცხენა ბურთულების სიჩქარე და იმპულსები დაჯახებამდე გამოვთვალოთ
ფორმულით:

7. ბურთულების სიჩქარეები და იმპულსები დაჯახების შემდეგ გამოითვლება ფორმულებით:

√ √
8. იმპულსის შენახვის კანონის თანახმად უნდა შესრულდეს ტოლობა:

9. ცდა ტარდება სხვა დანარჩენი ნივთიერებისაგან დამზადებული ბურთულათა წყვილისაგან.

10. შედეგები შეიტანეთ დაკვირვებათა ცხრილში.
 დაკვირვებათა ცხრილი

№ გადახრის კუთხე სხეულის იმპულსები იმპულსების ჯამი შედარ

კგ მ/წმ კგ მ/წმ ება
, , დაჯახ.- დაჯახ. დაჯახ. დაჯახ.- დაჯახ.
მდე შემდეგ შემდეგ მდე შემდეგ

ალუმინის ბურთულათა წყვილი

1
თითბერის ბურთულათა წყვილი
2
რკინის ბურთულათა წყვილი
3

მონაცემთა დამუშავება/გაანგარიშებები:

______________________________________________________ __
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _

საკონტროლი შეკითხვები (ს/დ):

1. იმპულსს ახასიათებს ძლიერ საინტერესო და მნიშვნელოვანი თვისება, რა არის ეს თვისება?
2. რას ეწოდება სხეულის იმპულსი? ძალის იმპულსი?
3. დაწერეთ იმპულსის ერთეული SI სისტემაში? დააკავშირეთ ძალის იმპულსის ერთეული
სხეულის იმპულსის ერთეულთან?
4. რაში მდგომარეობს იმპულსის მუდმივობის კანონი?
 ლაბორატორიული სამუშაო № 2.03

რეზონანსი - იძულებითი რხევების შესწავლა

ზამბარიანი ქანქარით

საჭირო ხელსაწყოებია: ზამბარიანი ქანქარას ანაწყობი, ელექტროწამზომი.

ცდის მსვლელობა:

1. ჩავრთოთ ელექტროწამზომი ,,Пуск'' ღილაკით. ეკრანზე წყვეტილი ხაზების გამოჩენის

შემდეგ დავაწვეთ ისევ ,,Пуск''ღილაკს და გამოჩნდება წერტილი;
2. ზამბარის სიხისტეა =60 ნ/მ;
3. ზამბარა დავტვირთოთ დამატებითი ტვირთებით გრ
4. გამოვთვალოთ ზამბარის პერიოდი ფორმულით

5. ტვირთის დამატების შემდეგ ზამბარა გამოვიყვანოთ წონასწორობის მდებარეობიდან და

იძულებითი რხევების აღძვრისას ჩავრთოთ დროის ინტერვალის საზომი ხელსაწყო
6. რხევათა მთვლელის რხევათა რაოდენობის ხუთი სხვადასხვა მნიშვნელობათა შერჩევით
დავაფიქსიროთ ელექტრო წამზომის ეკრანზე დრო. ,,стоп'' ღილაკზე თითის დაჭერით
შეწყდება ერთდროულად რხევების რიცხვის და დროის ათვლა.
7. n რხევების რიცხვისა და t დროის მიხედვით ვიპოვოთ პერიოდი შემდეგი ფორმულით
;
8. ცდა ჩავატაროთ ხუთჯერ;
9. ვიპოვოთ პერიოდის საშუალო მნიშვნელობა;
10. თუ ̅ =1 მაშინ ადგილი აქვს რეზონანს.
11. მონაცემები შევიტანოთ დაკვირვებათა ცხრილში

დაკვირვებათა ცხრილი: ̅
̅

2
3
4
5

მონაცემთა დამუშავება/გაანგარიშებები:

______________________________________________________ __
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
საკონტროლი შეკითხვები (ს/დ):
1. რას ეწოდება თავისუფალი რხევა? იძულებითი? საკუთარი?
2. რაში მდგომარეობს რეზონანსის მოვლენა?
3. განმარტეთ რხევის მახასიათებელი სიდიდეები: ამპლიტუდა, პერიოდი,სიხშირე, წრიული
სიხშირე?
4. რა სახე აქვს რხევის განტოლებას?
 ლაბორატორიული სამუშაო № 3.01

სითხის სიბლანტის განსაზღვრა სტოქსის მეთოდით

თეორიული ნაწილი

სითხის დინამიკური სიბლანტის გამომსახველ მათემატიკურ ფორმულას აქვს შემდეგი სახე:

( – სით ) კგ კგ
, სადაც – ბურთულას სიმკვრივეა, ხოლო სით – სითხის
მ მ
სიმკვრივე.
ცდისთვის საჭირო ხელსაწყოები და მასალები: მიკრომეტრი, მცირე ზომის ტყვიის ბურთულები,
წამსაზომი, გლიცერინით სავსე მინის მილი.
შენიშვნა: მილი ორ ადგილას მონიშნულია წითელი ზოლით. ეს ის უბანია, სადაც ბურთულა
მოძრაობს თანაბრად. ზოლებს შორის მანძილი 1 მეტრის ტოლია.

სამუშაოს შესრულების თანმიმდევრობა

1. მიკრომეტრის საშუალებით 3–ჯერ გაზომეთ ბურთულას დიამეტრი და გამოთვალეთ ბურთულას
დიამეტრის საშუალო მნიშვნელობა;
2. ჩააგდეთ ბურთულა სითხეში და წამსაზომის საშუალებით აითვალეთ მილზე მონიშნულ
მონაკვეთებს შორის ბურთულას მოძრაობის დრო;
3. გამოთვალეთ სითხის დინამიკური სიბლანტე (8) ფორმულის საშუალებით;
4. ცდა გაიმეორეთ 3-ჯერ სხვადასხვა ბურთულებისათვის;
5. გააკეთეთ გაანგარიშებები და გამოთვალეთ აბსოლუტური და ფარდობითი ცდომილებები;
6. შედეგები შეიტანეთ დაკვირვებათა ცხრილში;
7. გააკეთეთ საბოლოო დასკვნა და მოამზადეთ პრეზენტაცია PowerPoint.

დაკვირვებათა ცხრილი
ცდომილების განსაზღვრა

№ ̅ t აბსოლ. ფარდობ. ცდომ.

ℓ (მ) η (პა.წმ) ̅
(მ) (მ) (მ) (მ) (წმ) ცდომ.
̅ ̅
| |

მონაცემთა დამუშავება/გაანგარიშებები:
______________________________________________________ __
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
საკონტროლი შეკითხვები (ს/დ)
1. რას ეწოდება სითხის სიბლანტე?
2. რა ძალები მოქმედებენ სითხეში ჩაშვებულ სხეულზე?
3. როგორ შეიცვლება სითხეში ვარდნილი სხეულის სიჩქარე, თუ ბურთულას დიამეტრი
გაიზრდება 2-ჯერ?
4. რატომაა, რომ ბურთულას გლიცერინში ვარდნის დროის გაზომვას იწყებენ არა ბურთულას
მოძრაობის დაწყების მომენტში, არამედ რაღაც დროის შემდეგ?
5. რაში მდგომარეობს ბერნულის კანონი სითხის სტაციონარული მოძრაობისას?
 ლაბორატორიული სამუშაო №3.02
ატმოსფერული წნევის განსაზღვრა ბოილ-მარიოტის
კანონის გამოყენებით

იზოთერმული პროცესი (ბოილ-მარიოტის კანონი). მოცემული მასის აირის

წნევა უცვლელი ტემპერატურის დროს მისი მოცულობის უკუპროპირციულია.

ან

ბოილ-მარიოტის კანონის გამომსახველი მრუდი წარმოადგენს ჰიპერბოლას, რომელსაც

იზოთერმა ეწოდება. თითოეულ ტემპერატურას შეესაბამება თავისი იზოთერმა, ის იზოთერმა
მდებარეობს უფრო მაღლა, რომლის ტემპერატურაც მაღალია.

ცდისთვის საჭირო ხელსაწყოები და მასალები: ერთი ბოლოთი დარჩილული რამოდენიმე ვიწრო

მინის მილი; ცილინდრული ფორმის წყლიანი ჭურჭელი და მასშტაბიანი სახაზავი.

სამუშაოს შესრულების თანმიმდევრობა

1. დააფიქსირეთ ჰაერის სვეტის სიმაღლე მინის მილში ; მილში ჰაერის მოცულობა იანგარიშება
ფორმულით;
2. ჩაწერეთ ჰაერის წნევისა (ატმოსფერული წნევა) და მოცულობის ნამრავლი მილის წყალში
ჩაშვებამდე ატმ ;
3. ჩაუშვით მინის მილი წყალში დარჩილული ბოლოთი ზემოთ. მილში გარკვეულ სიმაღლეზე შევა
წყალი;
4. მილში შესული წყალი გამოიწვევს მილში მყოფი ჰაერის შეკუმშვას. ჰაერის წნევა გაიზრდება და
გახდება ატმოსფერული წნევისა და სიმაღლის სვეტის წყლის წნევათა ჯამის ტოლი:
ატმ + წ ;
5. სიმაღლის გამოსათვლელად მენზურაში წყლის სიმაღლეს H უნდა გამოაკლდეს მილში შესული
წყლის სვეტის სიმაღლე ;
6. ჩაწერეთ ჰაერის წნევისა მოცულობის ნამრავლი მილის წყალში ჩაშვების შემდეგ:
( ატმ წ ) ;
7. სადაც ;
8. ბოილ-მარიოტის (1) ფორმულა)) კანონის თანახმად ატმ ატმ წყ ;
მარტივი მათემატიკური გარდაქმნებით ვღებულობთ:

ატმ

9. ცდა გაიმეორეთ 3–ჯერ სვადასხვა მილებისათვის;

P.S. ტექნიკური მიზეზების გამო ცდა შეიძლება ჩატარდეს ერთხელ, მაშინ ამოცანა დაიტვირთება
სტუდენტის მიერ უფრო მეტი დამატებითი თეორიული მასალის მომზადებით და
დასკვნების გაკეთებით.

10. გააკეთეთ გაანგარიშებები და გამოთვალეთ აბსოლუტური და ფარდობითი ცდომილებები;

11. შედეგები შეიტანეთ დაკვირვებათა ცხრილში;
12. ცდით მიღებული შედეგები შეადარეთ ნორმალურ ატმოსფერულ წნევას, გააკეთეთ საბოლოო
დასკვნა და გაეცით პასუხები საკონტროლი შეკითხვებს.
 დაკვირვებათა ცხრილი

ცდომილების განსაზღვრა
წყლის ნორმ. ატმოს.
ატმ. აბსოლუტ. ფარდ.
სიმკვრივე
№ H წნევა წნევა ̅ ცდომილება ცდომილება
(მ) (მ) (მ) (მ) (მ) წყლ
P (პა) (პა) | ატმ | (პა) ̅
ატმ
კგ/მ3) ̅ატმ
1

მონაცემთა დამუშავება/გაანგარიშებები:

______________________________________________________ __
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _

საკონტროლი შეკითხვები (ს/დ)

1. რას ეწოდება ატმოსფერო? ატმოსფერული წნევა?

2. რას ეწოდება იზოპროცესი? რომელ იზოპროცესებს იცნობთ?
3. რას ნიშნავს ნორმალური პირობები?
4. რაში მდგომარეობს ბოილ-მარიოტის კანონი?
5. დააკავშირეთ წნევის სისტემგარეშე ერთეულები: ტექნიკური ატმოსფერო და ბარი პასკალთან?