UNIDADE 20

UNIDADE 20

Obxectivos didácticos da unidade

– Comprender e valorar a importancia de Eduardo Pondal e Manuel Curros Enríquez na historia da litera-
tura e cultura galegas e coñecer os principais datos biográficos de ambos os autores, así como os relativos ás
súas obras.
– Recoñecer as características formais, así como as liñas e elementos temáticos de Queixumes dos pinos.
– Coñecer as principais características e intención comunicativa de Os Eoas.
– Recoñecer as características formais, así como as liñas temáticas de Aires da miña terra.
– Coñecer as principais características formais e temáticas de O Divino Sainete.
– Ler textos significativos de Eduardo Pondal e Manuel Curros Enríquez, identificando as súas características
temáticas e formais e poñelas en relación co contexto sociohistórico e sociolingüístico e mais o xénero ao
que pertencen.

Contidos da unidade
– Eduardo Pondal: vida e obra
Queixumes dos Pinos: caracterización e contido
Os Eoas
– Manuel Curros Enríquez: vida e obra
Aires da miña terra: caracterización e contido
O Divino Sainete

Elementos transversais da unidade

– Desenvolvemento de aptitudes emprendedoras como a creatividade, a autonomía, a iniciativa, o traballo en
equipo, a confianza nun mesmo e o sentido crítico.
– Desenvolvemento de aptitudes democráticas como a convivencia, a tolerancia, a prudencia, o autocontrol,
o diálogo e a empatía.

Temporalización
Para a realización da unidade 20 serán precisas 6 sesións.

Recursos e ferramentas de avaliación

Recursos:
– Libro dixital, dotado de recursos variados para o seu uso na aula: material complementario, locucións, mate-
rial audiovisual, enlaces web, textos de ampliación…
– Exemplo de comentarios literarios resoltos
– Ferramentas de avaliación:
– Autoavaliación final da unidade 20 do libro do alumnado
– Proba de avaliación da unidade 20
– Rúbrica de avaliación da unidade 20

240
Lingua e literatura 1º Bacharelato Programación por unidades

RELACIÓN DE MATERIAIS PARA O PROFESORADO QUE SE OFRECEN DESEGUIDO

– Programación da unidade 20

– Proba de avaliación da unidade 20

– Textos literarios comentados («Cando o escarpado Ougal» de E. Pondal e «Na chegada a Ourense da
primeira locomotora, de M. Curros Enríquez)

241
UNIDADE 20
Programación da unidade
OBXECTIVOS BLOQUES DE CONTIDOS
b BLOQUE 2. COMUNICACIÓN ESCRITA. LER E ESCRIBIR
d B2.1 Aplicación de estratexias e coñecementos lingüísticos, sociolingüís-
e ticos e pragmáticos para comprender, analizar e comentar o texto na
g súa integridade.
m B2.3. Comprensión, produción e síntese de textos expositivos e argu-
n mentativos do ámbito educativo e de divulgación científica e cultural
p (dicionarios, glosarios e enciclopedias).
• Procura e emprego de información complementaria.
BLOQUE 5. A LITERATURA
B5.7. A literatura do Rexurdimento: contextualización sociohistórica e
sociolingüística da produción do Rexurdimento pleno ata 1916 e des-
crición e análise das obras e os/as autores/as principais deste período.
B5.8. Lectura de textos significativos dos/das principais autores/as do
Rexurdimento pleno, identificación das súas características temáticas e
formais e relación co contexto sociohistórico e sociolingüístico e mais o
xénero ao que pertencen.
• Eduardo Pondal: vida e obra.
• Queixumes dos pinos: caracterización e contido.
• Principais elementos temáticos de Queixumes dos pinos.
• Os Eoas.
• Manuel Curros Enríquez: vida e obra.
pp. 334-348
• Aires da miña terra: caracterización e contido.
Literatura
• O Divino Sainete.
242
CRITERIOS DE AVALIACIÓN
B2.1 Aplicar estratexias e coñecementos lingüísticos, sociolingüísticos
e pragmáticos para comprender, analizar e comentar o texto na súa in-
tegridade.
B2.3. Comprender, producir e sintetizar o contido de textos expositivos e
argumentativos de tema especializado do ámbito educativo ou de divul-
gación científica e cultural.
• Procurar eficazmente información complementaria e empregala
para interpretar e comentar os textos.
B5.7. Identificar, analizar e describir a literatura do Rexurdimento: con-
textualizar sociohistórica e sociolingüisticamente a produción do Rexur-
dimento pleno ata 1916 e describir e analizar as obras e os/as autores/
as principais deste período.
• Comprender e valorar a importancia de Eduardo Pondal e Manuel
Curros Enríquez na historia da literatura e cultura galega e coñecer
os principais datos biográficos de ambos os autores, así como os
relativos ás súas obras.
• Recoñecer as características formais, así como as liñas e elementos
temáticos de Queixumes dos pinos.
• Coñecer as principais características e intención comunicativa de
Os Eoas.
• Recoñecer as características formais, así como as liñas temáticas de
Aires da miña terra.
• Coñecer as principais características formais e temáticas de O Di-
vino Sainete.
B5.8. Ler textos significativos dos/das principais autores/as do Rexurdi-
mento pleno, identificando as súas características temáticas e formais e
poñelas en relación co contexto sociohistórico e sociolingüístico e mais
o xénero ao que pertencen.
• Ler, interpretar e comentar, de xeito guiado, textos representativos
das diferentes liñas temáticas desenvolvidas por Eduardo Pondal e
Manuel Curros Enríquez.
• Comprender e relacionar o celtismo presente no pensamento gale-
guista coa obra de Pondal.
• Comparar e analizar o simbolismo da natureza e da virilidade na
obra de Pondal.
• Apreciar os trazos lingüísticos característicos da obra de Pondal, en
relación coa súa intención comunicativa.
• Identificar os elementos ideolóxicos presentes en Os Eoas e inter-
pretar, mediante inferencias, o sentido global da mensaxe.
• Analizar o tratamento da función cívico-social da poesía no
conxunto da obra de Curros Enríquez a través da comparación de
textos.
• Analizar o tratamento da relixiosidade na obra de Curros mediante
a comparación de textos e o emprego de información complemen-
taria.
• Identificar os elementos populares nun fragmento de «A Virxe do
Cristal», de Curros Enríquez.
Lingua e literatura 1º Bacharelato Programación por unidades
ESTÁNDARES E INDICADORES COMPETENCIAS
LGB2.1.4 Utiliza recursos bibliográficos, audiovisuais e dixitais para facilitar a comprensión e complementar a información do texto. CCL
CD
CAA
LGB2.3.1. Comprende, interpreta e sintetiza tanto o contido de materiais de consulta (dicionarios, glosarios e enciclopedias) e textos argumentativos e CCL
expositivos (ensaios). CD
• Procura información sobre o celtismo no pensamento galeguista. CAA
• Procura información sobre as relacións de Curros Enríquez coa Igrexa católica.
LGB5.7.1. Identifica, analiza e describe a literatura do Rexurdimento: contextualiza sociohistórica e sociolingüisticamente a produción do Rexurdimento CCL
pleno ata 1916 e describe e analiza as obras e os/as autores/as principais deste período. CCEC
• Describe e valora a importancia de Eduardo Pondal na historia da literatura e cultura galega e coñece os principais datos da súa vida e obra.
• Recoñece as características formais, así como as liñas e elementos temáticos de Queixumes dos pinos.
• Coñece as principais características e intención comunicativa de Os Eoas.
• Describe e valora a importancia de Manuel Curros Enríquez na historia da literatura e cultura galega e coñece os principais datos da súa vida e obra.
• Recoñece as características formais, así como as liñas temáticas de Aires da miña terra.
• Coñece as principais características formais e temáticas de O Divino Sainete.
LGB5.8.1. Le e comenta textos representativos da literatura do Rexurdimento, caracterízaos formal, estrutural e tematicamente e ponos en relación co CCL
contexto sociohistórico e sociolingüístico. CCEC
• Le, interpreta e comenta, de xeito guiado, fragmentos representativos das diferentes liñas temáticas presentes en Queixumes dos pinos.
• Pon en relación a obra de Pondal coa tradición celtista no pensamento galeguista.
• Compara, seguindo unhas pautas, o simbolismo da natureza no conxunto da obra de Pondal.
• Analiza guiadamente o simbolismo da virilidade na obra de Pondal e identifica as referencias helenísticas asociadas a este elemento.
• Aprecia os trazos lingüísticos propios do estilo de Eduardo Pondal e relaciónaos coa súa intención comunicativa.
• Realiza, de xeito guiado, inferencias sobre o contido dun fragmento de Os Eoas para interpretar de xeito global a mensaxe do texto e identifica nel
os elementos que compoñen a ideoloxía político-cultural do autor.
• Le, interpreta e comenta, de xeito guiado, fragmentos representativos das diferentes liñas temáticas presentes en Aires da miña terra.
• Compara o tratamento da función cívico-social da poesía no conxunto da obra de Curros Enríquez.
• Comenta o tratamento da relixiosidade e da Igrexa católica na obra de Curros, empregando información complementaria.
• Sinala os elementos populares nun fragmento de «A Virxe do Cristal», de Curros Enríquez.
243
UNIDADE 20
b BLOQUE 5. A LITERATURA
d B5.7. A literatura do Rexurdimento: contextualización sociohistórica e
e sociolingüística da produción do Rexurdimento pleno ata 1916 e des-
m crición e análise das obras e os/as autores/as principais deste período.
n B5.8. Lectura de textos significativos dos/das principais autores/as do
p Rexurdimento pleno, identificación das súas características temáticas e
formais e relación co contexto sociohistórico e sociolingüístico e mais o
xénero ao que pertencen.
Textos para analizar
• Análise de «Cando no escarpado Ougal», Eduardo Pondal.
pp. 349-350
• Análise dun fragmento de «Os pinos», Eduardo Pondal.
• Análise de «Aquí vén o maio», Curros Enríquez.
• Análise de «Que triste está a aldea», Curros Enríquez.
b BLOQUE 2. COMUNICACIÓN ESCRITA. LER E ESCRIBIR
d B2.1 Aplicación de estratexias e coñecementos lingüísticos, sociolingüís-
e ticos e pragmáticos para comprender, analizar e comentar o texto na
m súa integridade.
n • Lectura comprensiva de «Feros corvos de Xallas», Eduardo Pondal:
p Queixumes dos pinos.
• Xuízo persoal.
B2.2 Planificación e produción de textos adecuados, coherentes e ben
cohesionados; axustados ás normas gramaticais e ben presentados.
• Redacción do comentario literario.
Comentario literario
p. 351
BLOQUE 5. A LITERATURA
B5.7. A literatura do Rexurdimento: contextualización sociohistórica e
sociolingüística da produción do Rexurdimento pleno ata 1916 e des-
crición e análise das obras e os/as autores/as principais deste período.
• Contextualización.
B5.8. Lectura de textos significativos dos/das principais autores/as do
Rexurdimento pleno, identificación das súas características temáticas e
formais e relación co contexto sociohistórico e sociolingüístico e mais o
xénero ao que pertencen.
• Comentario literario guiado de «Feros corvos de Xallas», Eduardo
Pondal: Queixumes dos pinos.
b BLOQUE 5. A LITERATURA
d B5.7. A literatura do Rexurdimento: contextualización sociohistórica e
e sociolingüística da produción do Rexurdimento pleno ata 1916 e des-
m crición e análise das obras e os/as autores/as principais deste período.
Autoavaliación
n • Actividades de autoavaliación.
p. 352
p • Responder correctamente unha serie de preguntas relativas aos
244
B5.7. Identificar, analizar e describir a literatura do Rexurdimento: con-
textualizar sociohistórica e sociolingüisticamente a produción do Rexur-
dimento pleno ata 1916 e describir e analizar as obras e os/as autores/
as principais deste período.
• Coñecer os trazos xerais do ideario cívico-social de Manuel Curros
Enríquez.
• Identificar as liñas temáticas desenvolvidas en Aires da miña terra.
B5.8. Ler textos significativos dos/das principais autores/as do Rexurdi-
mento pleno, identificando as súas características temáticas e formais e
poñelas en relación co contexto sociohistórico e sociolingüístico e mais
o xénero ao que pertencen.
• Analizar, seguindo unhas pautas, a funcionalidade da simboloxía
na obra de Pondal, así como o seu modelo lingüístico, a partir do
poema.
• Realizar unha análise formal e de contido do texto de forma guiada.
• Comentar os trazos costumistas e cívico-sociais na poesía de Cu-
rros Enríquez e identificalos no poema.
• Reflexionar, de xeito guiado, sobre a intención comunicativa do
poema de Curros, en relación co seu ideario e contexto sociohis-
tórico.
B2.1 Aplicar estratexias e coñecementos lingüísticos, sociolingüísticos
e pragmáticos para comprender, analizar e comentar o texto na súa in-
tegridade.
• Ler comprensivamente e interpretar o sentido global do poema.
• Realizar un xuízo persoal empregando argumentos claros e lóxicos.
B2.2 Compoñer producións escritas planificadas adecuadas a situación
e á intención comunicativa desexada, con coherencia, cohesión, correc-
ción gramatical e boa presentación.
• Redactar o comentario literario con coherencia, cohesión e correc-
ción.
B5.7. Identificar, analizar e describir a literatura do Rexurdimento: con-
textualizar sociohistórica e sociolingüisticamente a produción do Rexur-
dimento pleno ata 1916 e describir e analizar as obras e os/as autores/
as principais deste período.
• Contextualizar o texto explicando a relevancia de Queixumes dos
pinos no panorama literario galego do século XIX.
• Comprender o significado do bardismo na obra de Eduardo Pondal.
B5.8. Ler textos significativos dos/das principais autores/as do Rexurdi-
mento pleno, identificando as súas características temáticas e formais e
poñelas en relación co contexto sociohistórico e sociolingüístico e mais
o xénero ao que pertencen.
• Comentar o poema desde o punto de vista temático e en relación
coa obra de Pondal.
• Analizar autonomamente a estrutura do poema.
• Identificar os trazos estilísticos fundamentais, así como o trata-
mento culto da lingua no texto.
B5.7. Identificar, analizar e describir a literatura do Rexurdimento: con-
textualizar sociohistórica e sociolingüisticamente a produción do Rexur-
dimento pleno ata 1916 e describir e analizar as obras e os/as autores/
as principais deste período.
contidos desenvolvidos na unidade.
• Recoñecer como verdadeiros ou falsos varios enunciados relativos
aos contidos da unidade.
• Relacionar diferentes conceptos relativos ao Rexurdimento e as
obras destacadas dos autores tratados na unidade.
Lingua e literatura 1º Bacharelato Programación por unidades
LGB5.7.1. Identifica, analiza e describe a literatura do Rexurdimento: contextualiza sociohistórica e sociolingüisticamente a produción do Rexurdimento CCL
pleno ata 1916 e describe e analiza as obras e os/as autores/as principais deste período. CCEC
• Sintetiza o pensamento cívico-social de Manuel Curros Enríquez.
• Resume as diferentes temáticas tratadas en Aires da miña terra.
LGB5.8.1. Le e comenta textos representativos da literatura do Rexurdimento, caracterízaos formal, estrutural e tematicamente e ponos en relación co CCL
contexto sociohistórico e sociolingüístico. CCEC
• Analiza, seguindo unhas pautas, a funcionalidade dos principais símbolos recorrentes na obra de Pondal presentes no poema, así como dos trazos
lingüísticos e o emprego dos topónimos.
• Realiza unha análise da métrica, a rima e as voces líricas e pon en relación os trazos cromáticos coa simboloxía do poema.
• Comenta o elemento costumista presente no poema en relación co conxunto da poesía de Curros Enríquez e identifica os trazos de carácter cívi-
co-social.
• Reflexiona, de xeito guiado, sobre a intención comunicativa do poema de Curros, en relación co ideario do autor e o seu contexto sociohistórico.
LGB2.1.2 Interpreta o sentido global do texto, identifica o propósito comunicativo do autor e emite opinións e xuízos sobre a mensaxe. CCL
• Le e manifesta a comprensión do sentido global do poema. CSC
• Realiza un xuízo persoal empregando argumentos claros e lóxicos. CSIEE
CCEC
LGB2.2.1 Selecciona e presenta os contidos dos seus textos de forma clara e ordenada. CCL
LGB2.2.2 Identifica e describe as características lingüísticas dos distintos tipos de rexistro. CCL
LGB2.2.3 Utiliza o rexistro lingüístico axeitado á situación comunicativa. CCL
CSC
LGB2.2.4 Utiliza mecanismos variados de cohesión lingüística. CCL
LGB2.2.5 Axústase ás normas ortográficas e morfolóxicas da lingua galega. CCL
• Redacta o comentario literario de forma ordenada, no rexistro adecuado e con coherencia, cohesión e corrección gramatical.
LGB5.7.1. Identifica, analiza e describe a literatura do Rexurdimento: contextualiza sociohistórica e sociolingüisticamente a produción do Rexurdimento CCL
pleno ata 1916 e describe e analiza as obras e os/as autores/as principais deste período. CCEC
• Contextualiza o poema explicando a relevancia da obra á que pertence no panorama literario galego do século XIX.
• Explica o significado do bardismo na obra de Eduardo Pondal.
LGB5.8.1. Le e comenta textos representativos da literatura do Rexurdimento, caracterízaos formal, estrutural e tematicamente e ponos en relación co CCL
contexto sociohistórico e sociolingüístico. CCEC
• Comenta tematicamente o poema en relación coa visión da natureza expresada na obra de Pondal e os seus elementos simbólicos.
• Analiza, de xeito autónomo, a estrutura do poema.
• Sinala as características estilísticas fundamentais e exemplifica o tratamento culto da lingua no texto.
LGB5.7.1. Identifica, analiza e describe a literatura do Rexurdimento: contextualiza sociohistórica e sociolingüisticamente a produción do Rexurdimento CCL
pleno ata 1916 e describe e analiza as obras e os/as autores/as principais deste período. CCEC
• Responde correctamente unha serie de preguntas relativas aos contidos desenvolvidos na unidade.
• Indica se son verdadeiros ou falsos varios enunciados relativos aos contidos da unidade.
• Relaciona diferentes conceptos relativos ao Rexurdimento e as obras destacadas dos autores tratados na unidade.
245
UNIDADE 20

PROBA DE AVALIACIÓN
Unidade 20

1. Cales son os principais elementos que caracterizan a poesía cívica de Eduardo Pondal?

2. Explica cal é a concepción da muller na poesía de Eduardo Pondal.

3. Que relación vai ter o lugar de nacemento de Pondal coa súa produción poética?

4. Cales son as principais obras Eduardo Pondal?

5. Cal é a función do poeta na sociedade segundo Curros?

6. Cales son as tres liñas temáticas presentes na obra de Curros Enríquez?

7. Que obra é o máximo expoñente do anticlericalismo de Curros? De que fai parodia esta obra?

8. Cal é a diferenza fundamental entre a lingua empregada por Curros Enríquez e a empregada por Eduar-
do Pondal?

246
Lingua e literatura 1º Bacharelato Programación por unidades

TEXTOS LITERARIOS COMENTADOS

Unidade 20. O Rexurdimento II: Eduardo Pondal e Curros Enríquez

TEXTO 1

Eduardo Pondal

Cando no escarpado Ougal

apunta a soa floriña,
anunciando ao cazador
do ano a estación garrida;
cando da doce Fungar
ás curvas praias marinas
en nó tecido voando
chegan as lixeiras píllaras;
entonces do bardo a alma
que soña entre as uces irtas,
apoiado na súa arpa,
en donde o vento suspira;
mentres que os fillos dos homes
danse ás faenas da vida,
entonces do bardo a alma
visita a melancolía.

COMENTARIO
O Rexurdimento das letras galegas veu da man de tres grandes figuras literarias: Rosalía de Castro, Curros
Enríquez e Eduardo Pondal. Pondal, autor do poema que nos ocupa, naceu en Ponteceso en 1835. A co-
marca de Bergantiños será determinante na súa obra, pois estas terras van ser escenario e protagonistas do
mundo mítico que recreará nos seus poemas.
A composición de Pondal motivo de comentario leva por título «A alma do bardo» e é unha primeira
versión do poema «Cando no escarpado cabo» incluído en Queixumes dos pinos (1886), obra clave do escri-
tor que recolle gran parte da súa produción poética. No seu afán por dotar a Galicia dun pasado glorioso,
que dignifique a historia do pobo galego fronte á cultura dominan­te procedente de Castela, os poemas
de Queixumes dos pinos constitúen unha sucesión de cantos que recollen a memoria mítica de Galicia e
proxéctana cara a un futuro esperanzador.
O poema, composto por dezaseis versos, pode dividirse en dúas partes con dous motivos prin­cipais.
A primeira parte correspóndese cos oito primeiros versos; nela, a presenza da natureza pro­pia da obra de
Pondal é a protagonista. A paisaxe pondaliana está representada por unha nature­za áspera e esquiva, pre-
sente no poema (escarpado Ougal, uces irtas). Os topónimos empregados (Ougal, Fungar) sitúan a compo-
sición nas terras de Bergantiños, escenario, como xa apuntamos, do seu mundo literario.
Na segunda parte (oito últimos versos) aparece o motivo central da composición: a figura do bardo.
O bardismo, ligado ao celtismo, é un dos motivos principais da obra do bergantiñán. O propio Pondal,
chamado entre os seus contemporáneos o Bardo das letras galegas, considérase a si mesmo o vate elixi-
do para instruír o pobo galego e liberalo da súa escravitude. Baixo esta con­sideración, a figura do bardo
amósase como un trasunto do poeta. No poema fica presente a concepción aristocrática da figura do vate
(o bardo oponse a «os fillos dos homes»), un ser elixido entre o resto dos mortais para guiar o pobo. Este
destino fatal é o motivo de que a figura do bar­do acostume a aparecer ligada á saudade, tal e como sucede
nos versos que nos ocupan: mentres que os fillos dos homes / danse ás faenas da vida / entonces do bardo a alma
/ visita a melancolía.

247
UNIDADE 20

Canto aos recursos estilísticos, o máis salientable é a presenza de hipérbatos, propios da poesía de Pon-
dal (do ano a estación garrida; entonces do bardo a alma); a anáfora entre o primeiro e o quin­to verso (Cando
no escarpado Ougal.../ Cando da doce Fungar...) e a repetición do verso en que se inspira o título do poema
(entonces do bardo a alma). Propio da épica é o recurso de substituír un substantivo por unha perífrase (a
estación garrida = primavera; a soa floriña = a camariña).
Canto á métrica, está composto por versos octosílabos onde predomina a rima asonante. Pondal, coa
súa obra, perseguía dous obxectivos fundamentais: no aspecto lingüístico, preten
día dignificar a lingua galega e convertela nun idioma culto. No aspecto literario, tentaba arre­darse do
realismo e costumismo predominantes na época para procurar as raíces prehistóricas de Galicia coa mesma
intención de dignificar a nosa cultura. O intelectualismo presente na súa obra fixo que en vida non gozase
do mesmo recoñecemento e aceptación popular que tiveron Rosalía e Curros, recoñecemento que se supliu
co paso dos anos, cando pasa a ser referente de impor­tantes poetas.

248
Lingua e literatura 1º Bacharelato Programación por unidades

EXTOS LITERARIOS COMENTADOS

Unidade 20. O Rexurdimento II: Eduardo Pondal e Curros Enríquez

TEXTO 2

Manuel Curros Enríquez

Na chegada a Ourense da primeira locomotora

Velaí vén, velaí vén avantando

cómaros e corgas e vales e cerros.
¡Vinde vela, mociños e mozas!
¡Saudádea, rapaces e vellos!

Por onde ela pasa

fecunda os terreos,
espértanse os homes,
florecen os eidos.

Velaí vén, velaí vén tan houpada,

tan milagrosiña, con paso tan meigo,
que parece unha Nosa Señora,
unha Nosa Señora de ferro.

Tras dela non veñen

abades nin cregos,
mais vén a fartura
¡e a luz!, ¡e o progreso!

Catedral, demagogo de pedra,

dun pobo fanático erguida no medio,
repenica esas chocas e campanas
en sinal de alegría e contento.

Asocia esas voces

ao son dos pandeiros,
¡aos santos sorrisos
de terras e ceos!

E ti, río dos grandes destinos,

que os himnos ensaias dos triunfos ibéricos,
requeimadas as fauces de sede,
vén o monstro a beber no teu seo.

Bon samaritano,
dálle auga ao sedento,
que a máquina é o Cristo
dos tempos modernos.

249
UNIDADE 20

COMENTARIO
Manuel Curros Enríquez é, xunto con Rosalía de Castro e Eduardo Pondal, un dos máximos expo­ñentes
do Rexurdimento da literatura galega. O que caracteriza a obra de Curros Enríquez é que concibe a poesía
como un instrumento a través do cal se poden poñer de manifesto e denunciar as inxustizas sociais que
minguaron a liberdade e o progreso de Galicia. A obra de Curros foi a ini­ciadora dunha liña social-pa-
triótica na poesía galega que tivo grandes cultivadores na nosa litera­tura como pode ser o caso do poeta,
celanovés coma Curros, Celso Emilio Ferreiro.
«Na chegada a Ourense da primeira locomotora» é unha das composicións de Aires da miña terra
(1880), poemario que recolle gran parte da produción poética do autor. No libro diferén­cianse catro liñas
temáticas fundamentais: a liña social, a costumista, a narrativa e a lírico-inti­mista; o poema que nos ocupa
pertence á primeira das liñas mencionadas.
Neste poema Curros Enríquez expresa a defensa das ideas de progreso e liberdade que se opo­ñen ta-
xativamente ás ideas da Igrexa católica. Para Curros, a Igrexa representa os valores das clases dominantes,
a oposición ao progreso, así como o mantemento do sistema foral, do cal esta insti­tución era a principal
beneficiaria, co que isto supuña de freo para o avance social e económico do agro galego e de Galicia en
xeral. Esta idea exponse no poema a través dunha serie de símbolos. A locomotora simboliza a redención, o
progreso, a luz e a riqueza; por oposición, a catedral –asocia­da aos abades e aos cregos– simboliza a dema-
goxia, o inmobilismo, o fanatismo e a pobreza. Outro elemento presente no poema é o río, que simboliza
a historia e o movemento.
En «Na chegada a Ourense da primeira locomotora» podemos diferenciar tres unidades estru­turais
dependendo do destinatario ao que se dirixe o eu lírico. A primeira unidade comprende as catro primeiras
estrofas. O eu lírico diríxese a mozos, mozas, rapaces e vellos para anunciar a che­gada da locomotora (¡Vin-
de vela, mociños e mozas! / ¡Saudádea, rapaces e vellos!). Nesta primeira parte xa aparece exposta a oposición
progreso/Igrexa que comentabamos anteriormente. Así, a locomotora é sinal de tempos mellores (Por onde
ela pasa / fecunda os terreos, / espértanse os homes, / florecen os eidos), e identifícase cunha virxe, mais cunha
virxe ligada ao progreso e afastada da Igrexa católica (parece unha Nosa Señora, / unha Nosa Señora de ferro.
/ Tras dela non veñen / abades nin cregos, / mais vén a fartura / ¡e a luz!, ¡e o progreso!).
A segunda unidade estrutural abrangue a quinta e a sexta estrofa. Neste caso, o destinatario é a Cate-
dral, que aparece ligada ao fanatismo relixioso (Catedral, demagogo de pedra, / dun pobo fanático erguida
no medio, / repenica esas chocas e campanas / en sinal de alegría e contento). Por últi­mo, a terceira unidade
confórmana as dúas últimas estrofas, nas cales o destinatario é o río. Nesta parte a locomotora volve identi-
ficarse cunha figura relixiosa, neste caso Cristo: que a máquina é o Cristo / dos tempos modernos. A fe cristiá
na mordenidade debería ser substituída pola fe na máquina, isto é, na ciencia.
Canto aos recursos estilísticos, cómpre salientar a reduplicación da fórmula velaí vén no verso (velaí vén,
velaí vén avantando) e a repetición que se establece entre o primeiro e o noveno verso (velaí vén, velaí vén
avantando e velaí vén, velaí vén tan houpada). O ritmo do poema tamén se consegue a base de repeticións
das mesmas estruturas sintácticas (mociños e mozas e rapaces e vellos; fecunda os terreos, espértanse os homes,
florecen os eidos). Tamén cómpre nomear a utilización do polisíndeto en cómaros e corgas e vales e cerros ou
en mais vén a fartura / ¡e a luz! ¡e o progreso!, recur­so que lle imprime dinamismo ao poema. O esquema
métrico é –a –a, e altérnanse en cada estrofa versos de arte maior (de 10, 11 e 12 sílabas) e de arte menor
(de seis sílabas).
Este poema recolle as características máis destacadas da obra de Curros: o compromiso do poe­ta coa
defensa dos dereitos dos cidadáns, a defensa de Galicia e o anticlericalismo progresista.

250