REPASO MORFOLOXA II.

O PRONOME PERSOAL

1.

REPASO MORFOLOXA II. O PRONOME PERSOAL

OS PRONOMES PERSOAIS.
Son a clase de palabras que designan os participantes no acto comunicativo. Distnguense das series:
unha tnica e outra tona.

1.1. Os PRONOMES PERSOAIS TNICOS:

Constiten grupo fnico por si mesmos. Sintacticamente:
a) Realizan a funcin de suxeito e atributo: Ti vas cine.
b) Van detrs de preposicin ou do nexo ca e coma: Vn detrs de min. mis alto ca ns.
Son pronomes persoais tnicos: EU, MIN, COMIGO // TI, CONTIGO; VOSTEDE // EL, ELA, SI, CONSIGO
// NS, NOSOUTROS-AS, CONNOSCO // VS, VOSOUTROS-AS, CONVOSCO; VOSTEDES // ELES, ELAS, SI,
CONSIGO.
Particularidades:
-

EU: sase unicamente como suxeito ou atributo, nunca detrs de preposicin.

NOSOUTROS/-AS e VOSOUTROS/-AS: son formas de plural exclusivo (Ns somos alumnos de 2 BAC. A;
nosoutros estudamos debuxo,vosoutros bioloxa).

EL, ELA, ELES, ELAS: contraen coas preposicins de e en.

No galego antigo exista a forma neutra e invariable en nmero Elo; restos desta forma a construcin
estar a elo (Non son vlidas construcins coma *por elo, *elo que, *estamos a nelo,). En rexistros
coloquiais, o elo medieval foi substitudo por un El pleonstico e invariable cos seguintes valores mis
habituais:
o Reforzo interrogativo: El que dirn de min?
o Reforzo estruturas impersoais: El haber unha semana que non veu.
o Valor pleonstico (expresivo ou enftico) El era unha cousa extraordinaria.

A forma Ns pode presentar, entre outros, os seguintes valores:

o Ns por eu (plural de modestia): Realizamos o traballo.
o Ns por eu (plural de maxestade): Ns, el Rei
o Ns por ti: Como estamos?
1.2. Os PRONOMES PERSOAIS TONOS
Non constiten grupo fnico por si mesmos, polo que necesitan apoiarse noutra palabra
(normalmente un verbo).
Sintacticamente realizan a funcin de complemento directo ou indirecto.
1 persoa
Serie tona
CD

2 persoa

3 persoa

singular

plural

singular

plural

singular

plural

me

nos

te

vos

o-lo-no,

os-los-nos,

a-la-na

as-las-nas

CI

me

nos

che

vos

lle

lles

Reflexivo

me

nos

te

vos

se

se

NOTA: Para diferenciarmos te/che, cmpre cambiar a frase como se estiveramos tratando a persoa de vostede;
neste caso te equivale aos pronomes o(s), a (s) (Vino na ra = vinte na ra) e o reflexivo se no caso dos
verbos reflexivos; che equivale a lle: Compreille un boneco= compreiche un boneco.

REPASO MORFOLOXA II. O PRONOME PERSOAL

1.2.1.

lo/la/los/ las

EMPREGO DAS FORMAS DE 3 PERSOA EN CD

Se o verbo que se une remata en r, s: Facer cestos: Facelos. Cantaches unha cacin:
Cantchela
Detrs dos pronomes nos, vos, lles: Comerlles os peixes: Comrllelos.
Detrs do pronome interrogativo u: U-los peixes?: Ulos?

no/na/nos/nas
o/a/os/as
(Restantes
casos)

Se o verbo ao que se une remata en ditongo: Comprou un libro: Comprouno

Se vai unido ao verbo e este acaba en vogal: Como un pastel: Cmoo
Se vai antes do verbo: Se non o dis, non podo sabelo.

1.2.2. CONCORRENCIA DE PRONOMES TONOS

A concorrencia dun pronome tono de CD e un pronome tono de CI d lugar a formas contratas. Por exemplo:
Regaloume unha caixa de msica: Regalouma. Dronlles uns folios para o exame: Dronllelos.
o

os

as

me

mo

ma

mos

mas

che

cho

cha

chos

chas

lle

llo

lla

llos

llas

nos

nolo

nola

nolos

nolas

vos

volo

vola

volas

volas

lles

llelo

llela

llelos

llelas

NOTA:Para diferenciarmos llo/ llelo temos que partir do obxecto indirecto, dicir, sobre quen recae a accin:
Comprillelo (a eles) e compreillo (a el)
1.2.3.

FORMAS ESPECIAIS DE COMPLEMENTO INDIRECTO

Existen dous casos especiais de formas de dativo (Complemento Indirecto) que se caracterizan por ter un uso
expletivo (prescindible no discurso; s engaden determinados matices):
A) Dativo de solidariedade.

Utilzanse para implicar ao interlocutor ou interlocutores no que se est a dicir, procurando a sa

complicidade.

Presenta as formas habituais de 2 persoa (che, vos) e as de cortesa (lle, lles).

che un rapaz moi bo. Estache un da esplndido. Non che somos nada. vos
unha oportunidade estupenda. Non lle sei se estar na casa.

O pronome de solidariedade compatible co CI:

Non lle fixo falta axuda./ Non che lle fixo falta axuda.
B) Dativo de interese:

Indica que a persoa ten un especial interese na accin que se expresa.

Presenta as formas habituais de CI (me, nos; che, vos; lle, lles)

Non me sexas mentireiro. Cando lles vivan os pas estaban mellor.
O dativo de interese compatible co CI e co pronome de solidariedade.
Parucheme a cadela onte (concorrencia do dativo de solidariedade).
mia filla pequena non lle me gusta nada o peixe (concorrencia co pronome de C. Indirecto).
mia filla pequena non che lle me gusta nada o peixe (concorrencia co pronome de solidariedade e
con un de C. Indirecto)
2

REPASO MORFOLOXA II. O PRONOME PERSOAL

1.2.4. COLOCACIN DO PRONOME TONO

A colocacin habitual en galego posposto ao verbo (nclise); s en determinados casos se traslada o pronome
antes do verbo (prclise) :
NCLISE (posposto ao verbo):
-

Na oracin simple e nas principais subordinadas:

Grdate del. Dxolle que non ira.

En xeral, coas formas algn, outro, un, os mis, os demais:

Os demais dixronlle que non foran.

Coas formas cada, varios, certos:

Varios deles fartronse de mexillns.

Coa maior parte dos adverbios e locucins adverbiais de lugar e tempo:

Hoxe en da estdase pouco. De speto, botouse a chover.

As oracins coordinadas, en xeral, comprtanse como simples:

Non faca moita calor, pero baronse todos os das.

En todo caso, cmpre ter presente que o pronome tono nunca pode iniciar unha oracin ou enunciado:
Chamoume. Dixao. Sadaas.
PRCLISE (anteposto ao verbo):
- Nas oracins desiderativas ou enfticas:
Oxal me toque a lotera. Mal raio te parta! Deus cho pague.
- Cando a oracins vai introducida por un pronome relativo, interrogativo ou por un exclamativo:
O secador que me trouxo non funcionaba ben. Que me queres dicir? Como me doe!
- Nas oracins enunciados negativos, en que aparecen nada, non, ningun, ningn/ningunha e nunca:
Non mo digas. Nunca mo comentara.
- Nas oracins subordinadas:
Quero que o estudes. Se os ves, dllelo.
- Cos indefinidos algo, algun, ambos/as, bastante, calquera, entrambos/as, mesmo, pouco, propio e
todo, todos/as:
Todos o saban. Algo vos deixarn. Calquera lles pode proporcionar esa informacin.
- Cos adverbios de dbida acaso, disque, quizais, seica, talvez:
Seica che deron as vacacins.
- Cos adverbios presentativos de lugar eis, igual, velaqu, vela:
Vela o tes.
- Cos adverbios cos adverbios afirmativos (si..,) e inclusivos ata, at, incluso, inclusive, tamn:
Tamn o saba.
- Cos adverbios de modo ben, igual, mal, mellor, mesmo, peor (e todos os acabados en -mente):
Igual che custou un disparate.

Cos adverbios de cantidade: bastante, case, demasiado, mis, moito, pouco, s. Cos adverbios de
lugar: algures, ningures. Cos adverbios de tempo anda, axia, cedo, deseguida, enseguida, sempre,
tarde, xa:
Axia llelo contamos. Anda o anda a dicir por a. Xa os trouxeron?
NOTA:
Nas perfrases verbais e nas frases preposicionais con infinitivo posible colocar ao pronome tono
en varias posicins:
Tesmo que contar. Tes que contarmo. Tes que mo contar.
Non se soluciona nada con nos laiarmos. Non se soluciona nada con lairmonos.
Nas perfrases verbais con xerundio admtese a colocacin encltica tanto no auxiliar como no
auxiliado:
Lvoo dicindo centos de veces/ Levo dicndoo centos de veces.
Nas perfrases verbais con participio s se produce a nclise no verbo auxiliar:
Lvoo dito un cento de veces.
Se hai algn elemento que esixa a anteposicin, esta afecta ao verbo auxiliar da perfrase:
Non mo tes que contar/ non tes que mo contar/ non tes que contarmo.
Tamn o levo dicindo centos de veces.

REPASO MORFOLOXA II. O PRONOME PERSOAL

1.2.5. AS FORMAS REFLEXIVAS E RECPROCAS.

O pronome persoal tono reflexivo (me, te, se, nos, vos, se) indica que unha nica entidade ao mesmo tempo o
1
suxeito e o obxecto da accin expresada polo verbo .

Dado que a accin do suxeito recae na mesma persoa incorrecto utilizalo cando a accin afecta s
a unha parte dela: *Mancouse un xeonllo ao caer, fronte: Mancou un xeonllo ao caer

Posto que realiza a funcin de CD incorrecto utilizalo cando xa hai outro complemento directo na
oracin ou con verbos intransitivos: *Fxose unha casa, *bebinme unha cervexa, *vestiuse unha
2
camisa fronte: Fixo unha casa. Bebn unha cervexa. Vestiu unha camisa ... que si son correctas .

Cando existe ambigidade e se quere subliar que accin recae sobre o suxeito, o pronome reflexivo
3
pode funcionar como CI: Propxenme facer o Camio de Santiago.
CI
CD

Algns verbos que en casteln son reflexivos, non o son en galego: acougar, adormecer, baixar, caer, calar,
cansar, casar, durmir, enfermar, espertar, estremecer, ficar, marchar, morrer, murchar, parar, podrecer,
recordar, romper, sar, sentar, subir
4

Nos verbos pronominais o pronome tono non cumpre ningunha funcin sintctica, xa que un
formante lxico do verbo, (funciona coma un morfema de persoa e nmero xunto co morfema flexivo
caracterstico dos verbos): Non me atrevn a chamalo. Lmbrate de levar o caderno.
Hai unha serie de verbos que poden ser ou non pronominais. Neste caso a presenza ou ausencia
do pronome ou formante lxico pode xerar mudanzas de significado: afogar= matar a algun/
afogarse=suicidarse;
despedir=botar
a
algun/despedirse=marchar;
parecer=crer/
parecerse=semellarse.
Noutros casos a presenza do pronome ou formante lxico pode esixir estruturas sintcticas
diferentes (encontrar/encontrarse con; esquecer/esquecerse de; lembrar/lembrarse de; ir/irse
de)
5

Nos verbos causativos , o pronome tono tampouco desempea ningunha funcin sintctica, sendo, ao
igual que no caso anterior, un formante lxico do verbo: Mara algrase. A auga xeouse.
As formas reflexivas do plural (se, nos, vos) poden formar parte dunha construcin recproca, en que o suxeito
realiza unha accin sobre o obxecto e este acta sobre o outro: Marcos e eu saudmonos con indiferenza.

Ao igual que no caso do reflexivo, para evitar ambigidade, o pronome recproco pode funcionar como CI:
Dronse un bico (ela a el+ el a ela)
CI CD

Eu peitome (=Eu peiteo a min mesmo). Xacobe e eu puxmonos na fileira da biblioteca (=Xacobe e eu puxemos a ns mesmos
na fileira).
2
Estas construcins, denominadas de dativo tico, son un castelanismo.
3
Neste caso o pronome equivale expresin a/para + min/ti/si/ns/vs/si.
4
Son verbos pronominais aqueles que se constren cun pronome persoal tono en calquera das sas formas: arrepentirse,
queixarse
5
Os verbos causativos son os que o suxeito non realiza ningunha accin nin esta recae sobre el, senn que a experimenta
involuntariamente, dicir, ao suxeito sucdelle algo. Esta accin ten a sa orixe nunha causa externa ou nun instrumento.
Diferenciamos:
a) Verbos que indican procesos anmicos (asustarse, alegrarse, avergonzarse )
b) Verbos que indican unha transformacin exercida sobre un obxecto inanimado (abrirse, arrefriarse, xearse )

REPASO MORFOLOXA II. O PRONOME PERSOAL

VALORES DO SE:
Presenta das formas homnimas que non debemos confundir:
A)

SE PRONOME

Valor reflexivo: Vestiuse na casa. A piques de chegar meta, mancouse e non puido continuar.
Lvase sempre noite.

O suxeito realiza unha accin que recae sobre si mesmo.

Est presente nas construcins reflexivas directas, nas que o se funciona como CD e
indirectas, cando o pronome realiza a funcin de CI.
Valor recproco: Xon e Ana escrbense cartas de amor. Paula e Rosario saudronse
amigablemente. Os noivos bicronse. Os cans e os gatos dianse.

Dous ou mis suxeitos executan un sobre outro unha idntica accin.

Est presente nas construcins recprocas directas (con funcin de CD) e indirectas (de
CI).
Valor impersoal: Na clase falouse da SIDA. Dise que o mercado financeiro est en crise.

Construcin sen suxeito na que o verbo est inmobilizado en P3.

O pronome tono intgrase sen desempear ningunha funcin sintctica. Podemos

consideralo como unha marca de impersonalidade.

Equivale expresin algun, hai persoas que, hai quen :

Valor pasiva impersoal ou pasiva reflexa: Vndese casa. Nesta cidade constrense moitos edificios.
Na horta botouse o millo/ Na horta botronse as patacas.

Construcin cun suxeito paciente co que concorda o verbo. A casa vendida. Moitos
edificios se constren nesta cidade. O millo foi botado na horta. As patacas foron
botadas na horta.

Est formada polo pronome se+un verbo en voz activa (P3 ou P6).

O pronome carece de funcin sintctica, podemos definilo como unha marca de pasiva
reflexa.
Valor de formante lxico: O pronome se forma parte do verbo, polo que non realiza ningunha
funcin sintctica.

Presente na P3 dos verbos pronominais: O neno quixase

Presente na P3 dos verbos con oposicin lxica: Hoxe acordaron cedo/Hoxe acordronse
de que era

Presente na P3 dos verbos causativos: Xacobe entristeceuse pola marcha do irmn. O xeo
derreteuse coa calor. A xanela abriuse co vento.

B) SE CONXUNCIN
Completiva: Quero saber se rematastes.
Comparativa: Chegou tan canso como se viese andando.
Condicional: Irei praia se me d tempo.

REPASO MORFOLOXA II. O PRONOME PERSOAL

ACTIVIDADES:
a)

Escribe o pronome no lugar que lle corresponda e xustifica o porqu da ta eleccin:

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

Moi mal puron os mobles nese restaurador. (che)

Dentro recolleron todas as pezas que sobraron. (me)
Aqu esmoreceu a moza de pena. (lles)
Bastante avisaron e non quixo facer o mis mnimo caso. (o)
Quizais acolla na sa casa sen problema. (nos)
Todos os anos felicitan polo aniversario e traen un regalo. (me)
Seguramente traern o que pediches. (che), (lles)
As Deus dea a salvacin que non vin diante en todo o da. (me), (a)
Meigas negras acompaen! (te)
Quen viu onte pola tarde? (as)

b) Distingue nas seguintes frases 5 pronomes de cortesa, 5 dativos de interese e 5 dativos de solidariedade:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
c)

A nena non lles anda nada ben.

Seor Martn: non lle dixo seu fillo onde parara?
A rapaza da vecia lle de armas tomar.
Dgolle toda a verdade e vostede ten que crerme.
Ai!, non seor, non lle sei nada do asunto.
E a vostedes anda non lles deron o dcimo?
Non lle ten porque parecer mal, doutor.
Pobre muller, moitas lle ten comido.
Teen boa sorte coa nena porque lles estuda moito.
Eu seilles moi ben de que p coxea.
Xa llo dixen eu e non me fixo caso, don Gonzalo.
lles ben lambido ese rapaz seu.
Subolle os nomes de todos os ros cando llos preguntou na casa.
Este outono vailles moito fro.
Parece que non lle aprobou o exame do carn de conducir.

Indica os diferentes valores do SE nos enunciados seguintes:

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.

No restaurante Mar Azul cmese moi ben.

Se che din que marches s oito cara ao val, failles caso.
A ta nena e o meu fillo vense con frecuencia no parque.
Ese rapaz quixase continuamente.
Estase tranquilo neste sitio tan acolledor.
Algrese, que as cousas van sar como pensabamos.
Nunca se arrepentir do que fixo.
Estdase moi pouco no teu colexio.
Cando non se pensa o que se di cando se di o que se pensa (J. Benavente)
Mira se podes vir hoxe co informe concludo.
Sorprendeuse de que Xulia non viese.
Imaxinaba miles de rostros intercambindose miradas de sospeita e sentiuse un turista mis.
Apalpouse por ver se tia algunha ferida traidora.
Non faca mis que peitearse de seguido.
Na conferencia desta tarde trtase das ideas aportadas polo sindicato para a reforma do mercado.
Xabier atpase dbil coma se tivese quentura.
Pensou se tia que pasar mis amodo pola corda para non caer.
Aceptronse novas accins no mercado de bolsa de Tokio.
E os pais, vea, a inmiscirse seguido nos problemas da parella.
Pobre muller, afogouse cunha espia e a piques estivo de morrer.