Lingüística (intro): 2 A lingüística

LINGÜÍSTICA
Grao en Linguas Estranxeiras (GLE)
Grao en Filoloxía Aplicada Galego e Español (FAGE)
Tema 2. A Lingüística
• A Lingüística como ciencia da linguaxe
• Disciplinas lingüísticas
• Perpectivas teóricas e brevísima historia da Lingüística

Textos introdutorios:
Tema 2. A LINGÜÍSTICA Escandell, M. V. & Marrero, V. (2011): “La lingüística y sus fundamentos”,
José M. García-Miguel cap. 2 de Escandell, V. (coord.): Invitación a la lingüística. Ramón Areces / UNED, pp. 53-85.

gallego@uvigo.gal Crystal, David (1994): Enciclopedia del lenguaje de la Universidad de Cambridge.

Madrid: Taurus. Cap. 65 ”La lingüística”, 404-412
http://webs.uvigo.es/weba575/jmgm/

Lingüística (intro): 2 A lingüística Lingüística (intro): 2 A lingüística

Lingüística, linguaxe, linguas “Lingüística” vs “Lingua …”

• Lingüística = Lingüística xeral vs Lingüística das linguas particulares
Estudo científico da linguaxe e as linguas [vgr: ‘Lingüística/lingua galega’, ‘Lingüística románica’, ‘lingua latina’]

• Linguaxe = A Lingüística Xeral estuda especificamente:

Facultade de expresarse por medio dunha lingua. Universal e
propia da especie humana
• Lingua =
Sistema de signos que coñecen os membros dunha (o varias)
comunidade(s) e que utilizan para comunicarse
• propiedades xerais da linguaxe,
que son independentes das linguas particulares
• propiedades comúns e diferentes das linguas
[universais e tipos]
• fundamentos teóricos da lingüística
[incluíndo definición de conceptos básicos]
• fundamentos metodolóxicos
[como podemos analizar e describir calquera lingua]
 Lingüística (intro): 2 A lingüística Lingüística (intro): 2 A lingüística

Lingüística Aplicada
• Lingüística teórica • Ensino e aprendizaxe de linguas
• Tradución e Interpretación
(natureza da linguaxe e a linguas e fundamentos para o seu estudo)
• Tecnoloxías da linguaxe: Lca computacional e IA
• Tradución automática

• Lingüística descritiva • Recoñecemento e síntese de voz

• Sistemas de diálogo
(elementos e estruturas das linguas e do uso da linguaxe)
• Lingüística forense / Lingüística xudicial
• Identificación de autoría

• Lingüística aplicada • Lexicografía

(problemas prácticos relacionados coa aprendizaxe, coñecemento e
uso da linguaxe)
• Logopedia e Lingüística clínica
• Linguaxe e sociedade:
• Ideoloxía, racismo, sexismo,
• Comunicación intercultural, multilingüismo, ámbitos profesionais
• Política e planificación lingüística
• Adquisición infantil. Linguaxe e educación. Alfabetización.

Lingüística (intro): 2 A lingüística Lingüística (intro): 2 A lingüística

perspectivas (complementarias) sobre a

Natureza da linguaxe

NATUREZA DA LINGUAXE E • A linguaxe ten una función social, ligada á

comunicación. Permite comunicarse e desenvolver relacións
DISCIPLINAS LINGÜÍSTICAS sociais
• Grupos sociais diferentes falan variedades lingüísticas
diferentes
A LINGUAXE E O SEU ENTORNO
• A linguaxe ten unha función cognitiva, ligada ao
pensamento.
• E unha capacidade mental que serve para representar a
información, almacenala e comunicala

• As linguas son sistemas de signos,

teñen estruturas que poden estudarse en si mesmas
 Lingüística (intro): 2 A lingüística Lingüística (intro): 2 A lingüística

Disciplinas lingüísticas Lingüística “interna” e Lingüística “externa”

(vid. Escandell – Marrero 2011: 75-81)

Lingüística (intro): 2 A lingüística Lingüística (intro): 2 A lingüística

A linguaxe e o seu entorno:

Lingüística “interna” e Lingüística “externa” Disciplinas lingüísticas
• Sociolingüística, Antropoloxía lingüística e Etnolingüistica
• Correlación estruturas lingüísticas –sociais

• Psicolingüística, Neurolingüística
• Linguaxe, mente e cerebro
• Adquisición da linguaxe

• Lingüística Aplicada
• Lingüística computacional
• Didáctica de linguas
• Tradutoloxía
• Lexicografía
• Planificación lingüística
LINGÜÍSTICA EXTERNA • …
 Lingüística (intro): 2 A lingüística Lingüística (intro): 2 A lingüística

A estrutura das linguas O estudo dos medios de expresión

(a lingüística interna)
• Fonética: estudo dos sons da linguaxe

• Fonoloxía: estudo das unidades fónicas (fonemas) que

serven para distinguir signos
Exemplo:
- A pronuncia das dúas consoantes de dedo é diferente [ ‘deðo ] , pero
para nós esa diferenza é irrelevante, e as percibimos iguais,
o fonema /d/
- En inglés, eses dous sons poden distinguir palabras:
den [den] ‘guarida’ ≄ then [ðen] ‘entón, daquela’
/d/ e /ð/ son en inglés fonemas diferentes

• Grafémica: estudo das unidades da escrita (grafemas)

(vid. Escandell – Marrero 2011: 77-78)

Lingüística (intro): 2 A lingüística Lingüística (intro): 2 A lingüística

O estudo dos signos

simples e complexos O significado e o uso da linguaxe

• Lexicoloxía: as palabras e o seu significado • Semántica: a ciencia do significado

(a lexicografía é parte da lingüística aplicada: a arte de facer
dicionarios)
• Pragmática: como e para que usamos a linguaxe?
• Gramática
• Morfoloxía: estrutura das palabras
• Calvos = calv-o-s = ‘calvo’ + masc + plural • Análise do discurso: como organizamos o noso uso da
• Sintaxe: combinacións de palabras linguaxe en relación co contexto?
• Os rapaces xogan = [os rapaces]SUX + [xogan]PRED
 Lingüística (intro): 2 A lingüística

Perspectivas de estudio:
a variación lingüística
PERSPECTIVAS TEÓRICAS E
• Lingüística histórica:
variación no tempo
BREVÍSIMA HISTORIA DA
• Dialectoloxía: LINGÜÍSTICA
variación no espazo
• Sociolingüística:
variación social

• Lingüística comparada e contrastiva

• Tipoloxía Lingüística: Estudo global das semellanzas e
diferenzas entre as linguas.

Lingüística (intro): 2 A lingüística Lingüística (intro): 2 A lingüística

A tradición gramatical Lingüística s. XIX:

Trazos xenerais
• A tradición gramatical occidental nace en Grecia e adáptase • A lingüística como ciencia
á gramática latina
• O modelo gramatical greco-latino, baseado na clasificación das (Modelo: ciencias naturais. Filosofía positivista)
palabras (nome, verbo, ...) e as seus ‘accidentes’ (xénero, • Obxectivo: atopar as causas dos feitos
caso, tempo, modo, ...), continúa nas gramáticas do latín da
Idade Media (® Historicismo)
• Toma folgos a partir do Renacemento, cando empeza a • Método histórico-comparado
adaptarse a moitas linguas europeas (por ex. Nebrija: Gramática
de la lengua castellana, 1492) • Principais resultados: familias de linguas e
• E continúa no que se coñece como “gramática tradicional” ata descrición da historia das linguas
a actualidade.
• Algúns nomes:
• Desde o punto de vista actual, o principal problema é que as categorías
F. Bopp (1816: método comparativo), J.Grimm (‘ley de
elaboradas para describir o grego e o latín non sempre serven para outras
linguas europeas, e aínda menos para linguas non europeas Grimm’), A.Schleicher(‘teoría da árbore xenealóxica)
 Lingüística (intro): 2 A lingüística Lingüística (intro): 2 A lingüística

O método comparativo A teoría da árbore xenealóxica

Schleicher (1853)
[vid.: Escandell-Marrero 2011:79]

Lingüística (intro): 2 A lingüística Lingüística (intro): 2 A lingüística

Lingüística s. XX Principais marcos teóricos na lingüística

Trazos xerais do século XX ( e XXI)

• Lingüística como ciencia autónoma • Estruturalismo – Lingüística Estructural

• Descrición sincrónica do funcionamento das linguas
• Formalismo – Lingüística Xenerativa
• Importancia das relaciones internas nas linguas: linguas
como sistemas
• Funcionalismo – Lingüística Funcional
• Obxectivos: explicación da natureza e uso da linguaxe

• Cognitivismo – Lingüística Cognitiva

 Lingüística (intro): 2 A lingüística Lingüística xeral: 2 A Lingüística

Ferdinand de Saussure (1857-1913)

Curso de Lingüística Xeral (1916) O estruturalismo europeo
ESTRUTURALISMO: • Círculo Lingüístico de Praga (Lingüística Funcional):
• R. Jakobson (1986-1982) ; N.S. Trubetzkoy (1890-1938)
La lingua como sistema de signos
R. Jakobson

• Glosemática:
• Prioridade da sincronía sobre a diacronía • L. Hjelmslev (1899-1965)

• Prioridade lingua (o sistema colectivo) sobre a fala (o

uso individual)
E. Alarcos
• Signo= significante + significado • Outros:
• L. Tesnière (1893-1954): Éléments de syntaxe structurale (1959)
• O valor dun signo depende das súas relacións con outros
• A. Martinet (1908-1999)
• A lingua como estrutura: Relacións sintagmáticas e • E. Alarcos Llorach (1922-1998)
asociativas [paradigmáticas] • E. Coseriu (1921-2002)
E. Coseriu

Lingüística (intro): 2 A lingüística Lingüística (intro): 2 A lingüística

Estruturalismo norteamericano: Relativismo lingüístico

Iniciado cos estudos antropolóxicos de F. Boas sobre os pobos (Hipótese de Sapir-Whorf)
indíxenas americanos, dá lugar a dúas polas principais:
Atribuida a E. Sapir (1884-1939) e B.L. Whorf (1897- 1941)
• Lingüística antropolóxica
• Edward Sapir (1884-1939)
A estrutura da nosa lingua determina en certa
• Mentalista: as linguas comunican ideas, conceptos medida a nosa maneira de percibir o mundo
• Perspectiva similar á da lingüística funcional moderna

• Lingüística distribucional
• Leonard Bloomfield (1887-1949)
• antimentalista, de inspiración condutista [behaviorism]
• Intenta formular métodos contrastables de describir
as linguas, baseándose na conduta directamente observable
(--> distribución)
 Lingüística (intro): 2 A lingüística Lingüística xeral: 2 A Lingüística

Gramática Xenerativo-Transformacional:
Noam CHOMSKY (1928-) Gramática Xenerativa
• Mentalismo: O obxecto de estudo é a competencia (o que os falantes • Unha gramática xenerativa contén un conxunto finito de
saben de súa lingua), ou máis ben a facultade da linguaxe (a capacidade de regras¸ que enumeran (ou “xeran”) as estruturas
saber unha lingua). Racionalismo sintácticas posibles nunha lingua, e con iso, as oracións
• Formalismo: Gramática como representación da competencia, seguindo gramaticais da mesma.
un modelo matemático rigoroso
• “xerar”= enumerar explicitamente mediante regras • As regras de estrutura de constituíntes funcionan
• Centralidade da Sintaxe, como mecanismo combinatorio como descricións estruturais de cada unidade sintáctica:
• Innatismo a. O à FN FV
• Gramática Universal: os aspectos esenciais da facultade da linguaxe son b. FN à (Det) N (FAdj) (FPrep)
universais
• Hipótese innatista: os aspectos esenciais da facultade da linguaxe non son c. FV à V (FN) (FPrep) (FAdv)
aprendidos senón que son innatos, forman parte de la herdanza xenética dos d. FPrep à Prep FN
humanos. ...
• Modularidade: A mente posuiría un conxunto de sistemas ou módulos; a linguaxe sería unha
facultade ben diferenciada, co seu propio desenvolvemento e os seus propios principios mentais

Lingüística (intro): 2 A lingüística Lingüística (intro): 2 A lingüística

Lingüística Cognitiva e Funcional

Non abonda con xerar e describir a estrutura das oracións
senón que hai que explicar o seu significado e o uso que
facemos delas

• Lingüística Funcional
(Varios modelos: Escola de Praga, MAK Halliday, S,Dik, T.Givón,…)
• As linguas son instrumentos de comunicación
• A estrutura das linguas explícase polas súas funcións, polo Halliday
(1925-2018)
que facemos con elas na comunicación cotiá

• Lingüística Cognitiva
(G. Lakoff, R. Langacker, ...)
• As unidades e estruturas lingüísticas son manifestacións de
capacidades cognitivas xerais
• As estruturas lingüísticas expresan conceptualizacións,
maneiras alternativas de concibir a realidade Lakoff
(1941-)
 Lingüística (intro): 2 A lingüística Lingüística (intro): 2 A lingüística

Algúns trazos da Lingüística moderna

• Empírica (e non prescritiva)
A LINGÜÍSTICA COMO describe e explica fenómenos, pero non establece normas sobre o
que é correcto, nin fai valoracións ao respecto

CIENCIA • Explicativa
Busca principios sistemáticos xerais sobre as linguas e a natureza
da linguaxe
• Obxectiva
Os resultados obtidos teñen que ser comprobables e replicables, e
non estar baseados en impresións máis o menos subxectivas
• Explícita
As xeneralizacións deben formularse de maneira precisa, cunha
terminoloxía coherente
(vid. Escandell – Marrero 2011: 70-75)

Lingüística (intro): 2 A lingüística Lingüística (intro): 2 A lingüística

Algúns corpus do español, do galego e do inglés

A obtención de datos lingüísticos
• CREA = Corpus de Referencia del Español Actual (RAE)
• Informantes http://corpus.rae.es/creanet.html
• Gravacións • CORDE = Corpus diacrónico del español (RAE)
http://corpus.rae.es/cordenet.html
• Cuestionarios • CORPES XXI = Corpus del Español del Siglo XXI (RAE)
• Corpora http://web.frl.es/CORPES/
• Corpus del español (Mark Davies, Brigham Young Univ.)
• Experimentos http://www.corpusdelespanol.org/
• Reconstrución
• CORGA= Corpus de referencia do galego actual (CIRP)
http://corpus.cirp.es/corga/
• TILGA= Tesouro informatizado de lingua galega (ILG)
http://ilg.usc.es/TILG/
(vid. Crystal 1994: 410-411)
• English Corpora (Mark Davies, Brigham Young Univ.)
https://www.english-corpora.org/