Professional Documents
Culture Documents
وحدة الفكر الاسلامي القسم الثاني ج
وحدة الفكر الاسلامي القسم الثاني ج
يعتربربم هومربربلت ديت ميربربم هربربمل اهجربربا ددلوربربزعته ديربربي راز اتمربربز ديتتربربزردة ديجتزفتربربو دديوعايربربو ددل ت وربربو د ربربم د ععرب ع رب د
ديتاربربز ع ا ربربف ددلومربربلت ندررب هربربمل وتربربت هعاربربزع دا ررب ددد عتملربربز يةرب دياربربزوجل دل ربق و ا ديت ميربربم ربربم ُ ورب
ُ
ظاد يعمت دضلح ديتأصت ديوعاي دددلام ي ألعه ضزيزع. جملاع مل
دديت ميربربم ا دي ربربو ديعامتربربو هربربمل اصرب ديوعرب جربربما اي صربربزر جميرب ملربمد جربربماع اي صرب ّ ع جميرب ملربمد دهرب ي اجرب ّمع
ددسربربت مع دهربربمل هربربعا ع رب ع ددلعربربزل دي ليربربو ديعربربمل ديتربربلا ا ديت ميربربم ا دألص رب هعاربربزع دي ربربلي ياعربربت ا
رةلرد جت ع فت ثعثو هعز ٍ هتة و دي عمل مل
هلجلاد د زئ مل ز دي ازس م امم.
مل أ -ا ديشيء دجملما م هز ا ادا دألها
ب -ا ع د ديشيء ارت ا ت دأليزت فأصزم ديا ف دصزر مديملز.
جـ -ا ني ديشيء م ااتم اىل هج دحلزيو ديي هز ا تمز ا ا يا ف دخي .
ديتربربم دسربربت مهت ه ربربو جميربربم -ديربربت يوربربت ديت ميربربم -ا ديتربربا ديعربرباىن اعرب دياعربربت دديوتربربزء ددياربربزا -
غزياملربربز ي رب -ده رب ي اتربربزرة دي ربرباو ديااليربربو دلومربربلت ديت ميربربم هربربمل هربربعا ددلعربربزل دي ربربزمتو ددلتة رب و دخل رب -
ديضربع اد ددلربلة-دياربزا دديوتربزء .ديعتربم وربربميت ديت ميربم اربمل ا عايربا عرضربي دن اارب ب ا دن ياعربربت
ذلرب ع دألهربربو ا ربربف راس هرب هزئربربو سربرباو هربربمل ربربما ايامربربز رددع امربربل اددان هربربمل اعربربه ديتربربزردة اىل هومربربلت ديت ميربربم
ا دي او ديااليو د م رع تت هب د دحلميت رل لاو همل دألفعزر امهمز
-1جمي ربربم دي ربربميمل ع ربربل ا وتتتترب رب جمي ربربم داوت ربربزء داص ربربعح يعع ربربو ددل رب رب مزي ربربميمل دديتوزارب رب ه ربربع اصرب ربلي
دد عتمدء هبميرب يتقتترب ديع ربزر دحلضربزريو دجميربم وربزا ددل رب د يعربال ا ع ربز راربميعمل ا ديربميمل اد ديشرباع
ندر .
-2همل ديت ميم داتم معض ديازوج ا ديتربزر ديربلدرا ا دحلربميت اربمل هربمل ديت ميربم ا ربف راس هرب هزئربو
امنز عي ا يو ا ف وتتتو دست ادريو ا تو ديت ميم درتزرب هز حبتت يةاح ا تو رلدص درلريت.
-3دجملربم:ا دجتمربربم ديع ربربزء ا رلصربربت ددميربربم دجملربربما ا ربربف راس هرب هزئربربو سربرباو يعربربمل ديربرباعض يربربا ا دجملربربما
يتةم م ديواا اد دجل زاو ديربي د رب يربلدء ديت ميربم ا عرب د ديعةربا اد ندز د ربل روربا مه ا ديرباعا ديعربافمه
دممل هج مأهنه مح و ديع ه ا ه اةا.
هوملهربز هاز ضربزمل دلومربلت ديتت تربم ديتةربم مزيتت تربم زلزهربز ددلزضربي معرب اتربعزي دتربع تزر ديتربم مل ديعم ديت ميربم
1
اا ديتت تم اىل د وةزا م ديلوي دديعت دهأهن ز هتضزاد ديعمل دجل ع متام ز.
ا تو ديت ميم رعتم ضادر يازا ضاط ديعع و م ديلوي دديعترب وربال رضرب اب دألهربلر فتةرب ديت ميربم
رمد حنربل ددلزضربي وزديربو اازاررب عرتربمي ديربودكب ديعامربز رعربال ا ديعترب زمعز همل دخلزرج عديتت تم دي ا ب اد ها مل مل
عمف رعاىن دي ز داسزس د يألهز و د زام ديتع ت دد يتزدت متلدام د ست عف.
امعزاد جميم وتت يعتم هوملت ديت ميربم يربم دي رباب ديتتح ديامط م فعا ديت ميم ددخلم ديتزرخيتو دي امتو مل
اف رباد دمل ية ربادع وربربزا م رب ديعات ربربو هربربمل جز رب دس رب و ددلعافربربو دديع ربربه دديعت رب هربربمل جز رب هربربا شلربربز افربربع دأله رب
يعجزع حنل جزد ه دياظايزة ديمياتو دت ه ف ديت ميم.
يارعز هوملت ديت ميم ا ديوعا دي ا ا ف اسزس
ا -رُا ا تو ديت ميربم ا ااظربلر ديتعترب ا ا ربزر هربمل رباتو ديتربته دغتربزب ديعع ربو ديلدضربقو مرب ديجزمربت
دددلت رب ان رعتربربم ه رب ت ربربو زم ربربو يبصربربزمو مزيتاربربما دديتقربربلا دا ربربف دي ربربز ا ي ربربت ت ذل رب ع ديت رب دة اربربز
امست ديتعت دمل ي اح ديوعا دي ا لدام يع تو ديت ميم دومداع دغزيزر دهتزصمع.
ب -ي ا ف هوملت ديت ميم ا ديوعا دي ا ا تو ديت زد ددل ت ا ي زضي اد وربال ديلد ربع ديربادعمل هربمل
هعا هوملت ديجلر ددي ي يش اىل ديت ت دجل ري دد تعب ا دضعتو دجملت ع.
دراربربمد فعربربا ديت ربربزد هارا ربربو مربربزيوعا دي ربربا دي رب ي يتربربلت ا ربربف وربربي دجربربلا هةربربمر هعربرباا ه ربربتت اربربمل ددلةربربمر
ددلشزعم اد دو لس ددلزاي. ددلعاا دياشاي ددلاال ا ف ديلد ع َ
دهتزر ربربو مربربزيوعا دي ربربا ديتربربزئه ا ربربف جربربزد ددلزضربربي دغتربربزب ددلعربربزي ديجزمتربربو ي ت ميربربم ف رب هومربربلت ديت ميربربم ا
ديوعا ديسعهي يعال ديعلا اىل دألصلا داوتزءعز ا وتز دي ز ددل ه از ديعمل همل اوتربزء هربز د ربمرس
درتربربلىن هربربز دحنربرباف دهلدجمربربو دحلربلداك دديل ربربزئع ددلت ربربما هربربمل هربربعا فم مربربز دااربربزا ادء ربربز ربربجعمل يألهربربا ديذلربربي
زس ِه َرم َ :ديق ِي َهَ َ عديع 1ب. ددل ت ا مزيتادء د ْربَااْ مِ ْ
دا ديلد ربع يرباراط هومربلت ديت ميربم مشرباعو هربمل ددلوربزعته دياظايربو ددلتع تربو مزيتأصربت دياظرباي ي ومربلت دددلوربزعته
ديع ت ربربو مزدل زرس ربربو ديوع ت ربربو يع ت ربربو ديت مي ربربم .ا ربربف س ربربات ددلج ربربزا يتش ربربزم هوم ربربلت ديت مي ربربم ه ربربع هوم ربربلهي
دألصربربزيو ددي ربودك وتربربت يتةربربم مزألصربربزيو رأهتربربم دذلليربربو دديربربلاي مربربزيودك اد رت تربربم جزهربربم در رب ددلتزصربربم
جزء همل غزيزة ديت ميم .ه ز يشتا ديت ميم هع هومربلت ديت ايرب ديرب ي يعربم اربمل ا تربو دياترب ديوعرباي
همل دي اب دعل هز م حيمك دت اال ديت ميم.
ضوابط التجديد في الفكر االسالمي:
أوال :االعتماد على النصوص الموثقة :
2
يربربأ ا هتمهربربو ض ربلدمط ديت ميربربم دات ربربزاع ا فمربربه ديربربميمل ددي ربربعي يوتزئ رب ا ربربف ةربربل صربربقتقو هلثتربربو
هعت ربم .ديتربم رعمربربم دن رعربزىل حبوربربت ةربل ديتربربا ان ربزا عاِقربز َْحنرب ُربمل ربَقزيْاَربز ديرب ْ :هَا َداِقربز يَرب ُ َحلَربزفِظُل َ ب عسربربلر
دحل ا يربو 9ب ف ربه يربمه ا وادفرب دايرب د يربزا د ترب هجرب هربز وربمك ي عترب دي ربزمتو ديربال دهرب
ِق ِ ِ ِ قِ ِ ِ
يمل
َسربَ ُ لد ي رب َ
يمل ا ْ اها ووظمربز ألع مربز ه ربز ربزا رعربزىل عا ربقز اَْربَزيْاَربز ديتقرب ْربلَرد َ ف َتمربز ُع ملربم َدُ ك
ربلر َْحي ُع ُربه هبَربز دياقاتَّربل َ ديرب َ
دس ربربتُ ْق ِوظُلد ِه ربربمل هِتَ رب ِ
ربزب ديقرب رب ِ َدَه ربربز ُلد َاَْترب رب ِ ُت رب َربم َمدءَب عددلزئ ربربم 44ب فض ربربتعلعز ع ربربزادد دديقامقربربز ِتَّل َ د ْدألَوا رب ِ
ربزر اَربربز ْ
ْ َ َْ ُ َ ُ َ
دوافلعربربز .اهربربز ديتربربا ف ربربه يمه رب داي رب د ربربم اععربربت دألهربربو تربربع لدئومربربز ا ربربف ني رب أل ديتربربا هو ربربا ّ
م م لد ا ووظ دمحزيت دي زيو وال اافربلد دياال دهأه ديع لت ديشااتو ددألوعزت ديمياتو دا زء ددل
ه تيء دهت فت همل ااادم د ادءر دوادف د يزر .
ديت ربادءدة مادديز ربربز ددجلعمربربز ددلاتليربربو دهربربع سربربعهو رب ديت ربا ديعربرباىن هربربمل ديتقاي رب دثالر رب ف رب ني رب يش رب
ديجزمتربربو مضربلدم مز ددلتورب ا تمربربز و رب هزصربرباح مرب ا ربربزء ديتربادءدة دجمزمرب ه فعرب ربادءدة ديترباا يعت ربربم
ا تمز ا فمه ديميمل دفتم داوعزه دجميمع داوتزئ .
اهربربز ضربرباط ةربربل دحلربربميت درلثتتمربربز فتربربم رربربلفاة ي رب جمربربلا ض رب و شلتربربم هربربمل ديعةربربلر دألدىل وربربال اةربربا ز
دحلزضربربا د ضربربت ر رب دجلمربربلا ا ووربربت ةربربل دحلربربميت دراتتتمربربز شلربربز تربربزهبز هربربمل دضربربع د يربربزا دداي رب
دررب ربربمديامز ا اددديرب ربربمل هتمدديرب ربربو هعادفرب ربربو هرب ربربمل هت رب رب ديةرب ربربقزح ددي رب ربربامل دددل رب ربربز تم دغ عرب ربربز .دهرب ربربع هجرب ربربا ديتاترب ربربتح
دديت قت فع رزدا هج همل دألوزايت ديلدعتو ديضعتوو مرب ددللضربلاو هاتشربا دهشربتما داند دات ربم ديت ميربم
ا ف ةل وميجتو غ صقتقو د هلثتو ف يعل جميمد اااج م يو م اهجا شلز ية ح.
اند هربربز ديتربربا ددحلربربميت مهربربز ددلةربربمرد دألسزسربربتز ي ربربميمل فرب رلثترب ةلصربربم ز دووظم ربربز هربربمل ديضربربتزع رهربربمل
اسزسربربي ألي جميربربم ي ربربميمل .يعربربمل دياةربربل يت ربربت وادفربربز دايوزلربربز داص ربلدرز امنربربز دياةربربل هعربربزل دهوربربزعته
دذل رب د ف رب متربربزء اي ايربربمل دجميربربمع دادده رب امنربربز يعربربل مومربربه ةلص رب دألص رب تو فم ربربز صربربقتقز دووربربت هعز تمربربز
دي ت و دامت دايومز در ت عز درامي مز .دهج هز رلفاة يضرباط ةربل ديتربا د ةربل دحلربميت درلثتتمربز
هاربربزعع ا تربربو هعادفربربو ا ا ربربلت ديتربربا ا ربربلت دحلربربميت هرب ي رربربلفاة يضربرباط فمربربه دياةربربل درأصربربت هعز تمربربز
هازعع ا تو هعادفو ا اصلا رو ديتا دا اصلا ديوت .ع ع ديضلدمط ديع تو يومه دياةربل هربمل اعربه
ض ربلدمط ديت مي ربربم دي رب ته دي ربربي ياا ربي ي رب ا ياض ربرباط حب ربربمداعز د يت زد عربربز دا ه ربربز دايو ربربز ددحنادف ربربز .دي ربربت
ديتةم عاز دستتةزء ع ع ديضلدمط دامنز رعوي ديتزر ألمهمز.
ثانيا :اعتماد المعهود العربي في فقه النصوص الشرعية
ديتربربا ددحلربربميت ا دي ربربو ديعامتربربو عربربي ددلوتربربزح دلربربميل ز دهعز تمربربز دددلتةربربلا هبربربز هربربمل ادا ضربلدمط فمربربه ةربربل
3
دي ربربو ديربربي هربربز يتقربربمك هبربربز ديعربرباب ا امربربم ربربزدا ديتربربا .يتربربلا دمربربمل رت تربربو َْحيتَربربزج ديْ ربِ ل َ َاىل َترب ْربتَرب ْ ِ
ُ ُْ ُ
ِ
زب َددي َّ ا ِقو مِأَ ْ يربَ ْع ِافُربلد يُ َربوَ ديْ ُت ْربا ديق ِربي هبَربز
ِ زظ ديْ ِعتَ ِ اَو ُم ُمهز هع ِافَوُ هز اَردا ديق درسليُ صقف ديق اَت ِ دسقه مِأَيْ َو ِ
ُ َْ ََ َ َ َ َ ْ َ َ َ ُ ََ ُ ُ َ
ربلا يَ ق ربز ربزظ فَربِ ق ديقا ُس َ ةقزموُ دديتقزمِعل َ َذله مِِو ز ِ دسزئِا اَ ِزء ديْ ِ ِ ِا هع ِزل رِْ َ دْألَيْ َو ِ
ربََزَا َدَهز َزيَ ُ دي ق َ َ َ ُ ُ ْ ْ َ َ َ ُ ُ َ ُ ْ َ َ َ
ربقزمَِو يِ َ َعرب ِربزل ديْ ُترب ْربا ِ اَ ْه َ رب َ ِهرب ْربمل
ةرب َربت َه ْع ِافَربوُ دي ق ِ ِ ِ َهربربز َاربمه مِزيْ ِعتَرب ِ
ربزب َددي َّ رباقو َا ربقافَرب ُم ْه َهربربز ا ََر َدا مِت ْ رب َ ْدألَيْ َوربربزظ َدَهز َرب ْ َُ ْ
ِ ِ
ِو ْو ِظ ِم ْه حلُُادف َدَ ْم مربَق ُلد ر ْ َ ديْ َ َع ِزلَ َاىل ديتقزمِع َ ا َْاظَ َه شلقز مربَق ُلد ُو ُادفَ ُ ب
ِ ِ ِ ِ
دو ع د ديضزمط ف هعزل ايوزظ ديتا ددحلميت رؤه همل ي و ديعاب ا امربم لمربلر ديسربعت ديربت
حب هز رليم معربم نيرب ددسربت م فتمربز هربمل هعربز .د ربم زهربت جمربلا ضرب و حلوربت ي ربو ديتربا دمتزئمربز وتربو
ه ت ا هع ر زدا ديعمم در لر دي ز ديعا در ع.
دهربربمل ض ربلدمط فمربربه دياةربربل ايضربربز ا رومربربه ا وربربمدا ددلعربربزل دديتلداربربم ديشربربااتو .د يعربربال ني رب عربربلا هعربربزل
ديتربربا ا ربربف ديربودك ددلاتربربلا ف عربربزل ديتربربا ديعربربمل ا رت ربربع در ربربتلا هعربربزل جميربربم حب رب در ربربزع ددلعربربزرف
دديت زرب دياشايو ددلوده و.
دهمل ضلدمط فمه دياةل ا رعتم دوربم هتعزه ربو يومربه معضربمز ا سربتزع ديرباعض دلهربا نيرب ا معضربمز
يارب معضربربز ده مربز هربربمل هعرب ددوربربم راربز ض فترب د دهربتعف ه ربربز ربزا دن رعربربزىل ا دصرب ديتربربا ع اَفَرب َربع
دهتِ َعفملز َهجِ ملدب سلر ديا زء 22 ِِ ِ ِ ِِ
يربَتَ َممربقُاد َ ديْ ُت ْا َ َديَ ْل َهز َ ه ْمل اْام َغ ِْ ديق يََل َج ُمدد فت ْ
ايتربز اوربممهز دياظربا ا ا يترب دي ليربو هربع هعوظربو ديتلداربم يلصلا دجملتمم يومه هادا ديشزرع همل ديربا
ديع تو ديتشايعتو درتمديمز ا ف دألايو دجلزئتو اند مل ديعمل دجل ع متام ز.
د جتمربربزاي اايرب ا فترب ديةربربقزمو دفترب دألئ ربربو دهزصربربو ثز تم ربربز دياظربربا ا هتزصربربم ديشربايعو .دعرب د ددل رب
اام ديهزه ا واتوو دهزي .
يتربربلا دحلربربزفت دمربربمل ااربربم ديربربم هجرب هربربمل اعرب دحلربربميت دسربربت ز دد دي عربربمل ا ربربف ا واتوربربو يربربااع هجرب ملد هربربمل اهاربربزر
دلوزا ديعمدا أل هز ي ع اىل ااضمز ا ف هز دجت ع ا ت همل دألوزايت دهعزل ديتا ف ربز ترب اربمل
ني راع دمسزع تزند .
فم د يل همل ايلد دياظا ا دجلزئتزة همل هعا هز رتار ا ه تزة ديشايعو دهتزصمعز ديعزهو.
دديعمل جت عرب د ددلاقربف د جتمربزاي ا ربأيت مهربز رتتتربم ديتةرباف ا دحلتربلع درتتتربم ايزدهتربو ديعتربلا دااربال
دحلتلع ددلشاداو ديجزمتو دديعتلا ديةقتقو ددل تلفتو يشاد مز ديشع تو.
ربربم ياظربربا دجملتمربربم ديتزضربربي اد غ رب ع ا ددل ربربأيو دا ايت مربربز دخلربربز فت ربربم ا دحل رب ثزمربربت يةربربزوا دي رب و رب
ديتةربرباف فت رب هت رب تربربزء أل رب يتةربرباف ا وت رب ده ع رب ددهتةزص رب .ديعربربمل ع رب د ديتة ربرباف اند اربربا ا ربربف
هتزصم ديشايعو د لدامعز ديعزهو م يظما ا سلزي ذلز ا معض دحلز ة ا ف دأل .
4
فمما ربربز -داتتض ربربف دجل ربربع ا دياظ ربربا م رب ديع ت ربربزة ددجلزئت ربربزة -يتع رب رتتت ربربم ديتة ربرباف ا دحلت ربربلع ا ربربز خي رب
مزيع تزة دددلتزصم ديعزهو.
هاربربع ديتع رب ا دسربربتع زا دحل رب دعربربل اص رب اصربربت ا دهربربمل ع رب د دياربربزب هربربز ي رب ف ا دص رب عح ديتربربز ل ت
ديسعت دديوت ديسعهي
دهعصو دألها ا ضربلدمط فمربه دياةربل عربي ديربال دوظرب هربمل ديضربتزع دديتاربمي دديت ميربم دي رب ته عربل ديرب ي
ياضاط مضلدمط فمه دياةل ع ع دا هز دايوز ي اةل امل هلدضعمز متأدي مز م رأدي مز ديةقتح.
ثالثا :االلتزام بشروط وقواعد االجتهاد الشرعي
د جتمربربزا هربربمل دجربربلع ديت ميربربم دألسزسربربتو ديربربال يعت رب ا هبربربز ان خي ربربل اةربربا اد م ربربم هربربمل جميربربم مل يعربربمل
هع لهز همل ا .ديعمل ني د جتمزا دي ي يةزو ديت ميربم يربت مزجتمربزا غرب ه تربزت د هاضرباط مرب عربل
دجتمربربزا مربربزدلع ديوتمربربي دألصربربلد يعجتمربربزا ه تربربزت ده رباراط مض ربلدمط ر ربربما ه رب ر د ربربمي ايترب درتام رب هربربمل
ديةرب ربلدب دراع ربربمع ه ربربمل دخل ربربأ دديزيرب رب .ف عجتم ربربزا ه ربربامع ا ربربي زل ربربما هاس ربربلت ديع ربربمل ا يت ربربزد ع ديازو ربربت
دجملتمم هج ا نيرب هجرب هجرب هربمل ا ربلت دياشربا دهعربزرفمه هتتربم ااربزعع ا تربو هارضربز هربمل ا زئمربز مربم
يعرب مزوربربت هربربمل ديتزدهمربربز .د ربربم متاربربت هت رب اصربربلا ديوت رب هاربربزعع د سربربتااز دد سربربتم ا ماقربربلك هج رب دثربربا
دغاتو.
دمزياظا ا اردسزة دألصليت امل د جتمزا ديعمل ا رتارب اربم ضربلدمط راسربه هام رب ددربما رلزيرب دمزيتربزد
رضاط ديتقميم دي ي زلتم ي همل د جتمزا ياتز اوعزت ديشاع ا دحللداك دي زرئو ددلت .
هربربمل ديلدضربربح ا د جتمربربزا مربربم ا يعربربل هربربمل فتت رب هؤع رب ي رب هتربربمردة ا تربربو دات تربربو دس رب لهتو عا رب هربربمل
ديتتربربزت مربربم ا ربربي هاهربربلع ستعشربربزف دحلتتتربربو هج رب ا نيرب هجرب هرب هارب ا فربربمل هربربمل ديواربربل اد ا ربربه هربربمل
ديع لت ديعمل ا يأ مزجلميم فتمز همل دهودازة ددهتشزفزة ا همل هربز ازدلربز جزهعربز هربزعاد .د ربم دربمثت
هت رب دألص ربربلا ا ربربمل ه ربربؤععة دجملتم ربربم م رب هلس ربربع دهض ربربت ا ا رب ه ربربمل غ رب ددلتا ربربلا د ددلعت ربربلا ا يت ربربتقه
د جتمربربزا اهربربعء يربربت ذلربربه هربربمل ديع ربربه ديشربربااي ا ديا رب ر ديت رب يت رباا اوربربمعه ا ربربف ديوتتربربز ا ااتربربم ددل ربربزئ
ديشااتو .
ي رلتمربم ا يتربلا م رب ا ربه اد دسربتازا اىل اايربو مث ا د جتمزا يعل ا مميت تااي هعتم د ربل أل :
ربزف
ضرب ُ ربزا َ ي ُعربربل ُ اِق َاَربربف اُصرب ٍ ِ ِ
ربلا يُ َ ُ ربم اعربربزع دألئ ربربو ا ربربف نيرب فتربربزا .د ْجت َمرب َ َ د ربربم ت رب ديهربربزت دمربربمل ااربربم ديرب ّ
ِ ِ ِ
ربزمل ِهبربز دهربمل اُ ْت ِ اِيَتربمربز ديت ِ
ربلف َدَملْ َُ ْربز يَرب ُ اَ ْ ُحيترب َ ربع َ َاَْترب ِ َترب ْربيءك يَ ِزَهرب ُ ديْ ُلُ ُ ققرب ِاىنُ َداَ ربق ُ َ َْتَ ِم ُربم اق َارب ك َ َ َ ْ قق ترب ُ َدديت ْ َْ ْ
ف فِت رب ِ مربَ رب ْ َ اَئِ ق رب ِربو
َص رب ٍ َدَع رب َ د ديق رب ِي َ ِهرب َربع َ َص رب ٍ َدَ ُعرب َربل ِا َه ْع رب َ ا ْ
ِ ِِِ ِ ِ
َاَربربف ديق رب َ رب ْربلمل ِا ايا رب َ َظ رب َ يَ رب ُ هرب ْربمل ا ْ
5
ِ ِ
ةز ِر َمديملز َد َوميجملز فَربتَ َممربقْاعُ
ْدأل َْه َ
ة ربربز ا ديت ربربا اد دي ربرباو اد خي ربربزي هتزص ربربم ددات ربربزاد ا ربربف ع رب د ف ربربع ياا ربربي اي يتا رب اي دجتم ربربزا خي ربربزي
ديشايعو ديعزهو.
رابعا :التمييز بين الثابت والمتغير في األحكام والمفاهيم:
م ربربم ا د جتم ربربزا ه ربربمل ديتوا ربربو مرب رب ديجلدم ربربت ديمدئ ربربو دددلت رب رب دة فت رب ديوت ربربل ددألوع ربربزت ي رب اس ربربازب هجرب رب
ادضقمز ديوتمزء ا هلدضع هج هامز هز اتزر ايترب ديهربزت دمربمل ديتربته ا هتزمرب ااربعت ددلربل ع ا فةرب جعرب
االد رب فة رب ا ر رب ديوتربربل ددهتعفمربربز حب رب ر رب دأل هاربربو ددألهعاربربو ددألو ربلدا ددياتربربزة دديعلدئربربم ديعربربمل
ر رب ددلت رب دة ه مربربز رتربربع دربربت ر رب ددلةربربز ددألاربادف دعربربل هربربز ديعربربمل ا يعربربل هت رب د اهربربز دألوعربربزت ديتزئ ربربو
ا ربربف رب فمربربي ثزمتربربو امربربمد .يتربربلا ديهربربزت دمربربمل وربربزت هؤه ربمد ع رب ع دحلتتتربربو اند درا ديربربا هربربمل ديتربربا اد دي ربرباو
ديجزمتو ا اها هز ا ف وعربه هربز ..فةربح ا رب هعرب يتاربما ديزهربز د يتاربما ددلعربز د يت رب دألوربلدا دا
هز ثات فمل ثزمربت امربمد ا هرب هربز دا هرب هعربز دا ربف هرب وربزا وربال يربأ رب يات رب اربمل وع رب ا
هز ها اد هعز ها اد وزا اها
ه ربربز ا هل رب ديت ميربربم ديسربربعهي ديعربربمل ا يتقترب ا هربربمل هربربعا ديت تتربربز مرب دجملربربز ة ديجزمتربربو ددجملربربز ة
ددلت ا ديسعت فزيشربايعو ديسربعهتو رشرب ديعاربزادة دددلعربزهعة ديربي رات ربه اىل رب ديت ربه دألدا
ددلعربربزهعة ديواايربربو درضربربه دألوربلدا ديش ةربربتو د ضربربزيز دألسربربا دهعربربزهعة ديوربرباا هربربمل متربربع داجربربزر درعربربمل دهوزيربربو
دددللدريربربت ...اهربربز ديت ربربه ديجربربزل دألف ربادا ا دجل زاربربو دعربربل هربربز ي رب ي ديربرباظه هج رب دياظربربزت د تةربربزاي ددياظربربزت
دي تزسي ددياظزت ديتز لل ...اهز ديعازادة دددلعزهعة ديواايو فتم فة مز ديتاد ددي او فمربي ثزمتربو ضربع
ي ت رب اد ديت ربربلر ددألص رب اهن ربربز ض ربربع يعجتم ربربزا اد ديت مي ربربم اه ربربز ديت ربربه ديج ربربزل ه ربربمل ددلع ربربزهعة ددلتع رب
متاظ ربربته ديعع ربربو م رب دألف ربادا ا دجل زاربربو فت ربربم ادرا فت رب ديس ربربعت لدا ربربم ه ت ربربو دراز اه ربربا دض ربربع لدا ربربم ديواات ربربو
ت هنزيو.. م د زنعز ت ممديو ديت ديةز يعجتمزا د يع ع د اي زء دجتمزادة دي
خامسا :إدراك حدود العقل البشري
ا جربربزد هل رب ديت اي رب دد تتربربزا اىل هل رب ديت ميربربم ديسربربعهي ا دجملربربزا ددلعربرباا ديعربربمل ا يتقت رب ا
همل هعا ديت تتز م ددلومله ديسعهي ددي ا ي عت فزدلوملت ديسربعهي ي عترب ياظربا اىل ديعترب مزاتاربزرع
ش ربربز ز اد فزا ت ربربو هعافت ربربوع يرب رب د مل ي ربرباا ا ديترب رباد يو ربربت اترب رب مة ربربت د س ربربه .مرب رب درا مة ربربت ديوعرب رب ع عترب رب
رعت ربربل يعت ربربل ...ب ملك دهرب ي وةرب دليربربزة يتربربلت يعت ربربل لب دعرب ع ديوزا تربربو ددلعافتربربو زلربربمدا /رع توتربربز
ديعت رب زلربربمدا مربربزيلوي ا اارده رب يعربربزمل دي ت رب ددل رب اربربمل تربربلا ديزهربربز دددلعربربز يتربربلا ديشربربز عفم رب د اص رب
6
ع ديعت وزه ز م عع د م ثات ا ت وزهه م عع دعل ديشاعب د تضف ي عز ا
يعربربمل ددلرب دع ديربربي لمربرباة ا ادردمربربز ا ديعةربربا دحلربربميت هاجربربت هربربمل ديوعربربا ديعتربربعل ديرب ي يعتتربربم مزسربربتتعا
ديعت ا ااردز ددلةز دي ز تو ا ه اها اد دحلزجو اىل ديميمل دعل ددلومربلت ديرب رفضرب ا ربزء ديسربعت
يتربربلا اربربعء ديربربميمل دي لسربربي ا هتزمرب ديرب ه ع ...فتلررب دياردهتربربو ايضربربز دد هز ربربت ان ربلدع دا لدعربربز يربربت هربربمل
تربربزهنز ا رربربمرز وتربربزئ عتربربع دألتربربتزء داولدذلربربز وربربال دألهربربلر د ذلترب ااردهربربز عتربربز ياتربربف هعرب دررتربربزب اصربربع
هترب دديوعسربربوو ديرب يمل يربربمال اهنربربه ا ربلد غربلدهض ديذلتربربزة مزسربربتتعا ديعت رب ديزا ربربل ا هعتتربربمد ه ر رب
يتتاتو دد هز لد انهتزء اجعء م ا زدد امل دتت هز ااا ااتامه وال دهت ولد ا وتتتت ب..
سادسا :تحديد الموقف المتميز من المفاهيم والقضايا الواردة :
ديتةرب مضربلدمط ديت ميربربم دميربربم ددلل رب ددلت تربربز هربربمل ددلوربربزعته دديتضربربزيز ديربلدرا ا ربربف اعرب ديوعربربا د سربربعهي ا
ديعمل وةاعز همل ات ددل زدد دحلتل زيواايو اا زا ديعت ا ديتشايع ... ه اةا دعي هج
ديت ميم ديسعهي ا دجملربزا د جت ربزاي ديت اييب دد تتزا اىل هل فمفهوم المساواة فت زد ددلل
ديع ربربمل ا يتقترب رب ا ه ربربمل ه ربربعا ديت تت ربربز مرب رب ددلوم ربربله د س ربربعهف ددي ربربا ي ربربزدد نيرب رب ا ددلوم ربربلت
ديس ربربعهي ي ربربزدد يت ربربلت ا ربربف ا دع ربربه ديعع ربربو مرب رب ددلرب رباا ددياجرب رب ا دجملت ربربع لدا ربربم ت ربربااتو اد ا ع ربربزر
ديتوزدة متام ز ا ديتعربليمل د ددلتربمردة دي درتربو هربع هعوظرب ا عرب د ديتوربزدة عربل سربا اذلترب رشرب دياربزس
ددلاا فتط دعل ددلوملت دي يتقت ا ديشايعو از عربي دضربع دذلربي سربزم يعع ربزة دياشربا رجربز د ربزءمل .دهربمل
ععرب ِعِ َهِ َ ربوك ِ ِ ِ
دألايربربو ا ربربف نيرب ليرب اربربز دجرب ع َدَذلربُ قمل هجْرب ُ ديقرب ي َاَرب ْربت ِم قمل مِربربزيْ َ ْع ُادف ب ربربزا ديشربتخ رتربربتم رضربربز َ
زارب َربم ك ُه:تقربوك َز ِ َتربوك مِربأَ ق ديْ َ رب ْربااََ جِتَربوك ِجربربمَجد َععربربت اَربربف اِ ز ِعربربز هربز َ ي ربربؤقا مِزيتقرب ْو ِ
ةربربت ِ اِق ِا ِسرب ْو ٍا َهاِرب ٍ فَ ِمربي َ ِ
َ ََ ْ َ َ َ َ ُ َ َ
ِ
عدي :ا َجزا َاَْت ِم قمل َا َر َجوكبِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ
ه ز ِديوك ي قاج ِ ِا َعت ِع ْ ِ ِ
دحلُُتلع اق ا َْهملاد َددو ملمد َااقربَا َاْا ُ م َت ْلي َ َُ َ ُ
ديوررب ا ربربف هربربز سربربا ايضربربز رفربربض ديسربربعت ي ومربربلت دخلربربز ه ي ربربزدد اهربربز هومربربلت ددل ربربزدد ا دي ربرباب فتتاهنربربز
مزدلج تو ديي رع ا رعل ددلاا هج دياج ا ديتعليمل دديهعز تزة د ددلتمردة دي درتربو دعربل هربز نهربا ا ليرب
ج داع.عد يت دي ها هزأل جفبي تقت دتت .....
7