FILIPINO SA PILING LARANG o Sa ganitong uri ng pagsulat, kailangang
(4th Grading Period) mahikayat ang mga mambabasa na danasin at
I. LAKBAY SANAYSAY
 Tinatawag ding travel essay or travelogue sa
Ingles.
 Isang di-pormal na sanaysay na tumatalakay sa
karanasan ng manunulat sa kaniyang
paglalakbay.
 Nagbibigay siya ng paglalarawan ng kaniyang
mga naranasan, gabay at damdamin sa
paglalakbay.
 Sa TV, ito ay nasa estilong travelogue
 Sa paglaganap ng social media, lumaganap na
rin ang Travel Blogging.
3 ELEMENTO NG LAKBAY SANAYSAY (Ayon ito kay
Nonon Carandang, Propesor ng Dept.ng Filipino ng
DLSU)
o SANAYSAY
o SANAY
o LAKBAY
KAHALAGAHAN NG LAKBAY SANAYSAY
o Mahalaga ang isang Lakbay-sanaysay sapagkat
ito ang iyong magiging pamamaraan upang
maibahagi ang iyong karanasan tungkol sa iyong
nagawang paglalakbay sa isang lugar naiyong
napuntahan.
o Maaaring maging replektibo o impormatibo ang
pagsulat ng isang Lakbay-sanaysay.
o Layunin ng pagsulat tungkol sa isang
paglalakbay ang makapagbigay ng malalim na
insight at kakaibang ang gulo tungkol sa isang
destinasyon.
 Isang sanaysay na naglalahad ng opinion hinggil
sa isang usapin, karaniwan ng awtor o ng isang
bisitahin din ang lugar na iyong sinusulat. tiyak na entidad tulad ng isang partidong
MGA PAYO KUNG PAANONG EPEKTIBONG political.
MAKAPAGSUSULAT HABANG NAGLALAKBAY (Ayon  Ito ay inilalathala sa akademya, sa politika, sa
kay Dinty Moore, 2013) batas at iba pang domeyn. Ang mga ito’y may
1. Magsaliksik iba’ ibang anyo, mula sa pinakapayak na anyo
2. Mag-isip nang labas pa sa ordinaryo ng liham sa patnugot/editor hanggang sa
3. Maging isang manunulat pinakakomplikadong anyo ng posisyong papel.
MGA GABAY SA PAGSULAT NG LAKBAY- (http://en.Wikipedia.org)
SANAYSAY (Moore, 2013)
BATAYANG KATANGIAN NG POSISYONG PAPEL
1. Hindi kailangang pumunta sa ibangbansa o
(Ayon sa http://snowcrest.net halaw kina Axelrod at
malayong lugar upang makahanap ng paksang
Cooper, 2013)
isusulat.
2. Huwag piliting pasyalan ang napakaraming 1. DEPINADONG ISYU
lugar sa i-ilang araw lamang.  Ang mga posisyong papel ay hinggil sa mga
3. Ipakita ang kwentong-buhay ng tao sa iyong kontrobersyal na isyu, mga bagay na
sanaysay. pinagtatalunan ng tao.
4. Huwag magpakupot sa mga normal na  Kailangan maipaliwanag nang malinaw.
atraksyon at pasyalan.  Kailangan din mabigyang kahulugan ng
5. Hindi lahat ng paglalakbay ay positibo at puno manunulat ang isyu para sa layunin ng
ng kaligayahan. pagsulat.
6. Alamin mo ang mga natatanging pagkain na sa 2. KLARONG POSISYON
lugar lamang na binisita matitikman at pag-  Minsan, ang posisyon ay kwalipayd upang
aralang lutuin ito maakomodeyt ang mga nag sasalungatang
7. Sa halip na mga popular at malalaking katedral, argumento, ngunit hindi maaari ang
bisitahin ang maliliit na pook-sambahan ng mga posisyong malabo o indesisyon.
taong hindi gaanong mapupuntahan at isulat  Madalas dinedeklara na agad ng awtor ang
ang kapayakan ng pananampalataya rito. kanyang posisyon sa tesis na pahayag sa
8. Isulat ang karanasan at personal na repleksyon simula pa lamang ng sanaysay.
sa paglalakbay.  Ang adbentahe ng estratehiyang ito ay
nalalaman na agad ng mambabasa ang
II. POSISYONG PAPEL kinatatayuan ng awtor.
 Isa itong detalyadong ulat ng polisiyang  May iba na man na nagpapahayag ng
karaniwang nagpapaliwanag, nagmamatawid o kanilang tesis matapos ang maikling
nagmumungkahi ng isang particular na kurso ng
pagkilos. (http://www.thefreedictionary.com)
 introduksyong nagbibigay kahulugan sa
pananaw na hindi sinasang-ayunan.
 Maaari rin ang tesis na pahayag ay
matatagpuan sa hulihan.
 Ang pagpapaliban ng tesis na pahayag ay
angkop kung nais muna ng awtor na
timbangin ang magkabilang panig bago
ilahad ang kanyang sariling posisyon.
3. MAPANGUMBINSING AGRUMENTO
 Hindi maaaring ipagpilitan lamang ng awtor
ang kanyang paniniwala.
 Kailangang magbigay ang awtor ng
matalinong pangangatwiran at solidong
ebidensya upang suportahan ang
kanyangposisyon.
 Isaalang-alang rin ang mga posibleng
nagsasalungatang argument na maaaring
kanyang sang-ayunan o kontrahin.
a) Matalinong Katuwiran
 Kailangang malinaw na maipaliwanag
ang mga pangunahing puntong
sumusuporta sa posisyon.
b) SolidongEbidensya
 Kailangang mag banggit ng iba’t ibang
uri ng ebidensiya ng sumusuporta
sakanyang posisyon.
 Ilan sa mga ito ay anekdota, awtoridad
at estadistika:
o Anekdota
- Ginagamit upang palakasin at
ilarawan ang isangargumento.
o Awtoridad
- Ang mga testimonya ng
awtoridad na maalam sa isyu ay
nagbibigay kredibilidad
argumento.
o Estadistika
- Kailangang mailahad kasama ang
pinaghanguanng impomasyon.
c) Kontra-argumento
 Kailangan ding isaalang-alang ng awtor
ang mga salungatang pananaw na
maaaring kanyang iakomodeyt o  Kailangang alam mo hindi lamang ang
pabulaanan.
4. ANGKOP NA TONO
 Isang hamon para samanunulat ng
posisyong papel ang pagpili ng tono sa
pagsulat na nagpapahayag nang sapat ng
kanilang mga damdamin at nang hindi
nagsasara ng komunikasyon.
 May iilang manunulat ang gumagamit ng
impormal at kolokyal na tono sa
pagtatangka nilang makipag daupan sa
kanilang mambabasa.
 May mga pagkakataon na kailangang
gumamit ng seryosong tono upang hindi
ipalagay ng mambabasa na hindi sineseryoso
ng manunulat ang isyu.
 Ang isang mabigat na isyu ay maaaring
kailangan namang gamitan ng matapang
na tono.
PAGSULAT NG POSISYONG PAPEL
Iminungkahisa http://worktips.about.com
1. Pumili ng paksa
sa  Ang posisyong papel ay iinog saiyong
personal na paniniwala na
sinusuportahan ng pananaliksik.
 Pumili ng paksa na malapit saiyo.
2. Magsagawa ng panimulang pananaliksik
 Kailangan ito upang malaman kung may
mga ebidensiyang sumusuporta sa iyong
posisyon.
3. Hamunin ang iyong sariling paksa
iyong sariling posisyon, kundi maging
ang sasalungat sa iyo.
 Alam mo dapat ang mga posibleng
hamong iyong kakaharapin.
4. Ipagpatuloy angp angongolekta ng mga
sumusuportang ebidensya
 Kapag napatuloy mo na ang iyong
posisyong masusuportahan at ang
kahinaan ng kabilang panig, handa ka
nang magpatuloy saiyong pananaliksik.
 Ang pagsangguni sa mga kaugnay na
aklat at babasahin, maging sa mga site
na may mabuting reputasyon at
pakikipanayam sa mga awtoridad ay
makakatulong ng lubos.
5. Gumawa ng balangkas.
a) Ipakilala ang iyong paksa sa pamamagitan
ng kaunting kaligirang posisyon.
b) Maglista ng ilang posibleng pagtutol
saiyong posisyon.
c) Kilalanin at suportahan ang ilang salungat
na argumento.
d) Ipaliwanag kung bakit ang iyong posisyon
ang siyang pinakamainam sa kabila ng
lakas ng mgakontra-argumento.
 e) Lagumin ang iyongargumento at ilahad
muli ang iyong posisyon.
6. Isulat na ang iyong posisyong papel
III. PICTORIAL ESSAY
 Ayon sa dalubhasa, ang mga sinaunang taong
nanirahan sa mga kuweba ay nagpahayag ng
kanilang mga ideya at layunin sa pamamagitan ng
mga larawang guhit
“A picture is worth a thousand words.”
 Ang isanglarawan ay maaaringmakapagpahayag
ng isa o higit pang komplikadongideya; maaari
ring makapagpahayag ng kahulugan o esensya ng
isangpaksananghigit pa sapaglalarawanniyon
Paano kung ang isang set ng mga magkakaugnay
na larawan ay lalakipan pa ng sanaysay?
 Magsasanib ang kapangyarihan ng larawan at
salita. Ito ang kapangyarihangtaglay ng Pictorial
Essay.
KAHULUGAN AT KALIKASAN NG PICTORIAL
ESSAY
 Tinatawag din ng iba bilang pictorial essay o
photo essay
 Ito ay isang kamangha-manghang anyo ng
sining na nagpapahayag ng kahulugan sa
pamamagitan ng paghahanay ng mga larawang
sinusundan ng maiikling kapsyon kada larawan
 Madalas ginagawa ng mga awtor, artista,
estudyante at mga akademisya
(https://bookwormlab.com)
 Ginagawa rin ng mga potograpo,
mamamahayag, lalo na nang mga photo-
journalist
 Larawan at teksto ang dalawang
pangkalahatang sangkap ng pictorial essay
 Ang teksto ay madalas may journalistic feel,
ngunit ang pinakainiikutannito ay ang
mgalarawanmismo
 Madalas personal (sa isang potograpo at/o
awtor) ang isang pictorial essay at maaar iitong
maging isang mabisang paraan upang lumikha
ng isang personal namensahe para
sakanya/kanilang pamilya, kaibigan o kahit na
para sa publikasyon (http://www.answers.com)
 Ginagawanang may pagsasaalang-alangsa
personal na punto de bista na siyang
ikinalulugod ng mga larawang tingan at ng
tekstong basahin (https://bookwormlab.com)
 Dahil sadalawang pangkalahatang sangkap ng
pictorial essay, ang larawan at ang teksto,
mahalagang ang gumagawa nito ay may
kakayahan at kaalaman sa dalawa ring
larangan, sa potograpiya at wika
 Higitna mas mainam kung ang potograpo
mismo ang sumulat ng teksto, o sa kabalikan,
kung ang manunulat mismo ang kumuha ng
larawan, dahil sa personal nakalikasan nito
 TANDAAN! Ang pictorial essay ay kaibasa
picture story.
MGA KATANGIAN NG MAHUSAY NA PICTORIAL
ESSAY (Ayonsahttp://www.csc.villanova.edu)
Ilan sa mga katangiang dapat taglayin ng isang pictorial
essay ay ang mgasumusunod:
1. MALINAW NA PAKSA
 Kailangang pumili ng paksang mahalaga saiyo
at alam na alam mo.
 Hindi kailangang napakaengrande ng paksa.
 Maaaring maliliit na bagay ang maaaring
paksain ng isang mahusay na pictorial essay.
2. POKUS
 Huwag na huwag lumihis sa paksa
 Ang iyong malalim napag-unawa,
pagpapahalaga at tamang obserbasyon sa
paksa ay mahahalagang sangkap tungo sa
matagumpay na pictorial essay.
3. ORIHINALIDAD
 Higit na mainam kung ikaw mismo ang kukuha
ng mga larawan
 Maaaring gumamit ng mga software ng
kompyuter tulad ng Photoshop.
 Maaari na mang gumamit ng mga larawang
kuha ng iba mula sa mga lumang album o
magasin bilang panimula, gumawa ng collage
upang makalikha ng bagong larawan.
 Kailangang ang kahulugang ipinahahayag ng
nalikhang larawan ay orihinal saiyo.
4. LOHIKAL NA ESTRUKTURA
 Isaayos ang mga larawan ayon sa lohikal na
pagkakasunod-sunod
 Kailangang may kawili-wiling simula, maayos na
paglalahad ng katawan at kawili-wiling wakas.
5. KAWILIHAN
 Ipahayag ang iyong kawilihan at interes saiyong
paksa
 Gumamit ng mga pahayag na nagpapahiwatig
ng kinawiwilihan mo ang iyong paksa,
nangkawilihan din iyon ng iyong mambabasa.
6. KOMPOSISYON
  Piliin ang mgalarawang may kalidad ang
komposisyon.
 Ikonsider ang kulay, ilaw at balance ng
komposisyon.
 Huwag gumamit ng malalabo o madidilim na
larawan
7.MAHUSAY NA PAGGAMIT NG WIKA
 Iorganisana ng maayos ang teksto.
 Tiyaking ang teksto ay tumatalakay sa larawan.
 Sikapin din ang kawastuhang gramatikal sa
pagsulat.
 Ang mga pagkakamali sa baybay, bantas,
gamit ng salita at iba pang tuntuning pangwika
ay may kabawasan sa husay ng pictorial essay.
ANG PAGGAWA NG PICTORIAL ESSAY Iminungkahi
sahttp://www.ehow.com ang mga sumuunod na
hakbang tungo sa matagumpay na paggawa ng pictorial
essay:
1. Pumili ng paksang tumutugon sa
pamantayang itinakda ng inyong guro.
Tandaan, ang mgalarawan ang pokus ng iyong
pictorial essay. Mag plano na ng naaayon.
2. Isaalang-alang ang iyong audience. Ilahad
ang iyong material sa paraang magiging
interesante saiyong target audience.
3. Tiyakin ang iyong layunin sa pagsulat at
gamitin ang iyong mga larawan sa
pagkakamit ng iyong layunin. Kailangang
masalamin ang iyong layunin sa mga larawan
kaya mahalaga ang wastong pagpili.
4. Kumuha ng maraming larawan. Maaaring
rebyuhin ang mga kuha sa digital camera o
saiyong cellphone. Walang dahilan para
limitahan ang mga larawang pagpipilian. Mas
maraming pagpipilian, mas higit ang posibilidad
na may mapipiling magagamit at angkop
nalarawan.
5. Piliin at ayusin ang mga larawan ayon sa
lohikal na pagkakasunod-sunod. Kailangang
may kawili-wiling simula, maayos na paglalahad
ng katawan at kawili-wiling wakas.
6. Isulat ang iyong teksto sa ilalim o tabi ng
bawat larawan. Ang teksto ay kailangang
nagpapalawig sa kahulugan ng larawan.
Tandaang kailangang ma-enlighten ang
mambabasa hinggil sa bawat larawan.
IV. BIONOTE
 Isang sulating nagbibigay ng mga impormasyon
ukol sa isang indibidwal upang makilala siya sa
mga takapakinig o mambabasa.
BINIBIGYANG-DIIN ANG MGA BAGAY-BAGAY SA
BIONOTE
o Edukasyon
o Mga parangal o nakamit
o Mga paniniwala
o Pagpapakilala sa isang indibwal
 Binibigyang-diin ang mga ito upang mas
mapabatid ito sa mga mambabasa at sa mga
takapakinig at para na rin pataasin ang
kredibilidad ng isang indibidwal.
 Dapat ding tandaan na maituturing volatile ang
sulating ito sapagkat, maari itong magbago nang
mabilis dahil sa mga naidaragdag na impormasyon
sa isang indibidwal.
BAKIT MAHALAGA MATUTUNAN ANG
PAGSUSULAT NG ISANG BIONOTE?
 Mahalaga ito sapagkat kapag ikaw ay
propesyunal na, darami na ang pagkakataong
kakailanganin prepera ang bionote ng isang
indibidwal o ng bionote mo mismo.
KAGAMITAN NG BIONOTE
1. APLIKASYON SA TRABAHO
 Sa liham aplikasyon ng isang indibidwal,
mayroong bahaging ipinapakilala niya ang
kaniyang sarili; ito ay isang anyo ng bionote.
 Ginagawa ito upang makapukaw-pansin at
mabigyang-diin ang kaniyang kwalipikasyon
sa trabaho na inaaplyan.
2. PAGLILIMBAG NG MGA ARTIKULO, AKLAT,
O BLOG
 Rewayrment ito dahil nagsisilbi itong
promosyon ng manunulat para sa kaniyang
propesyon.
 Kadalasang kasama sa paglilimbag ang
bionote ng may akda upang mas makilala
sila ng mambabasa; sila rin ang nagsusulat
ng kanilang sariling bionote.
3. PAGSASALITA SA MGA PAGTITIPON
 Ginagawa ito upang maipakilala ang
tagapagsalita o panauhin ayon sa nais
niyang pamamaraan ng pagpapakilala.
 Kadalasan, hinihingi na lamang ang
curriculum vitae o resume ng panauhin at
saka sisimulan ang pagsulat ng kaniyang
bionote.
4. PAGPAPALAWAK NG NETWORK
PROPESYUNAL
 Mahalaga ito upang magkaroon ng akmang
netwrork ang isang tao sa mga taong
kabilang sa kaniyang propesyon, o sa mga
 taong may katulad na linya o interes ng sa
iyo.
 Hal: Paghingi ng membership o subskripsyon
sa isang organisasyon o network, lalo na
kung pampropesyunal ito (LinkEdIn).
MGA DAPAT TANDAAN SA PAGSULAT NG
BIONOTE [Ayon sa Guidelines in Writing Biographical
Notes (http//:www.kaowarsome.be)]
1. BALANGKAS SA PAGSULAT
 Tinutukoy ng pagbubuo ng balangkas ang
prayoritisasyon ng mga impormasyong
isasama sa bionote.
 Ano ang aking uunahin o ihuhuli?
 Alin sa mga impormasyon ang kailangan
bigyan ng higit na elaborasyon?
 Makakatulong ang mga tanong na ito upang
maging mahusay ang daloy at maging higit
na komukikatibo ang iyong bionote.
2. HABA NG BIONOTE
 Kadalasang maikli ang bionote.
 Binubuo lamang ng isa hanggang tatlong
talata depende sa pangangailangan.
 Borgan (2015): 3 URI NG BIONOTE
AYON SA HABA
 MICRO-BIONOTE
 Isang impormatibong pangungusap na
inuumpisahan sa pangalan, ginagawa, at
kung paano makokontak ang may-akda.
 MAIKLING BIONOTE
 1-3 talatang paglalahad ng mga
impormasyon ukol sa taong ipinakilala.
 MAHABANG BIONOTE
 Natural na mahaba dahil may sapat na oras
para sa pagbasa nito o epasyo para ito ay
isulat.
3. KAANGKUPAN NG NILALAMAN
 Hindi lahat ng mga natamo at mahahalagang
impormasyon ay kailangan isama sa bionote.
 Ang bionte ay isinusulat para sa isang tiyak
na tagapakinig o mambabasa sa isang tiyak
na pagkakataon.
 Dapat na nilalaman:
 Bigyang pansin ang pag-alam sa
konteksto ng okasyon o sitwasyon.
 Alamin kung sino ang makikinig o
magbabasa ng bionote upang maibigay
ang mga impormasyon sa mga salitang
gagamitin sa bionote.
4. ANTAS NG PORMALIDAD NG SULATIN
 Tumutukoy sa antas ng salitang gagamitin
sa bionote.
 Nakadepende ang pormalidad o impormalida
ng wikang gagamitin sa mismong audience
at sa klima ng okasyon na pagagamitan nito.
5. LARAWAN
 Kung kailangan ng larawan, tiyaking malinaw
ang pagkakakuha ng mga ito.
 Hanggat maari ay porpesyunal at pormal ang
dating ng paksa ng bionote sa larawan.
MGA HAKBANG SA PAGSULAT NG BIONOTE
1. TIYAKIN ANG LAYUNIN
 Gagabayan ka ng iyong layunin kung anong
impormasyon ang mahalagang isama.
 Matutukoy mo rin ang magandang paraan
upang ilahad ito.
2. PAGDESISYONAN ANG HABA NG
SUSULATING BIONOTE
 Nakadepende sa layunin ang magiging haba
ng bionote.
 Nakaayon din ito sa kahingian ng
organisasyong humihingi nito.
 Hal: Journal, Online (Facebook at Twitter)
3. GAMITIN ANG IKATLONG PANAUHANG
PERSPEKTIB
 Makatutulong upang ipakilala nang obhetibo
ang paksa ng bionote.
4. SIMULAN SA PANGALAN
 Kung nasa pasulat na anyo ang bionote,
iminumungkahing ang pangalan ang unang
makita upang:
 Mayroon na kaagad katauhan ang
ipinapakilala
 Mairehistro na sa tao ang ipinapakilala
5. ILAHAD ANG PROPESYONG
KINABIBILANGAN
 Mahalagang banggitin na ang ipinakikilala ay
kabilang din sa naturang komunidad; o
kabilang sa larangan na may kaugnayan sa
kanila.
6. ISA-ISAHIN ANG MAHAHALAGANG
TAGUMPAY
 Tanging ang mga nakamit at nagawa
lamang na may kinalaman sa audience ang
kailangan isama sa bionote.
7. IDAGDAG ANG ILANG DI-INAASAHANG
DETALYE
 Kung mayroong mga detalye ukol sa paksa
ng bionote na wala pa sa kamalayan ng
iyong target audience, idagdag ito sa
bionote.
8. ISAMA ANG CONTACT INFORMATION
  Upang mapalawak ang network sa maaaring maulit o malilipat kahit saan at sa ano B. MGA TAGUBILIN SA PAGSULAT NG
propesyon at makonsulta ang paksa ng mang oras. PANUKALANG PROYEKTO (Ayon sa American Red
bionote.  Ang mga regular na aktibidad ng organisasyon. Cross , 2006)
9. BASAHIN AT ISULAT MULI ANG BIONOTE  Ang isang panukalang proyekto ay kadalasang
1. MAGPLANO NG MAAGAP
 Upang makita ang mga dapat pang ayusin. nakasulat; minsan ito ay sa anyong oral na
presentasyon, o kaya ay kombinasyon ng mga ito  Binibigyang pagkakatoon ng nagsasagawa nito
 Mayroon itong apat na klasipikasyon: na makausap ang stakeholder, mattalakay ang
o INTERNAL - inihahain sa loob ng kanilang pangangailangan, at masuri ang
kinabibilangang organisasyon. panukalang proyekto nang may sapat na oras
o EKSTERNAL - na isang panukala para sa
organisasyong di-kinabibilangan ng proponent
o UNSOLICITED - walang kusa o nagbaka-
V. PANUKALANG PROYEKTO
sakali lamang ang proponent.
2. GAWIN ANG PAGPAPLANO NANG PANGKATAN.
A. KAHULUGAN, URI, AT KATANGIAN NG o SOLICITED - ang isang panukalang
PANUKALANG PROYEKTO proyektong isinasagawa dahil may pabatid ang  Kung may kasama sa panukala, makabubuting
isang organisasyon sa kanilang bigyan ng tungkulin ang bawat isa upang
Ayon kay Nebiu (2002)
pangangailangan ng isang proposal. maging kolaboratibo ang paghahanda.
 Ang panukalang proyekto ay detalyadong  Mabibigyan ng oagkakataong maging aktibo sa
(Tinatawag ding invited o imbitado ang solicited, at
deskripsyon ng isang serye ng mga aktibidad na pakikilahok sa bawat gawain sa proseso ng
prospecting ang unsolicited (Lesikar, Pettit, &
naglalayong maresolba ang isang tiyak na problema, pagpaplano at pagsulat ng panukalang Proyekto
Flatley, 2000).
dahil kritikal ang preparasyon ng isang panukalang
3. MAGIGING REALISTIKO SA GAGAWING
proyekto, makabubutung malinaw sa isipan ng  MAIKLING PROYEKTO
PANUKALA
nagsasagawa nito kung ano ang maituturing na  Mayroon lamang dalawa hanggang 10 pahina
panukalang proyekto at kung ano naman ang hindi. na kadalasan ay nasa anyong liham lamang.  Dapat maisaalang-alang ng nagpapanukala kung
 Makikita sa isang panukalang proyekto ang:  MAHABANG BERSYON ano lamang ang kakayanin sa loob ng panahong
 Detalyadong pagtalakay sa dahilan at  Naglalaman ng mahigit sa sampung pahina. nakatalaga at kung ano ang posibleng makamit
pangangailangan sa proyekto batay sa mga nageexist na resorses
NOTE:
 Panahon sa pagsasagawa ng proyekto  Ang nilalaman ng SMART (Specific, Measurable,
 Kakailanganing resorses. o Magkapareho lamang ang nilalaman ng Attainale, Relevant, and Time-Bound)
 Hindi maituturing na proyekto ang mga dalawang uri ng proposal; nagiging elaborated
4. MATUTO BILANG ISANG ORGANISASYON
sumusunod: lamang at sumusunod sa isang structured
 Dating aktibidad na nauulit sa eksaktong format ang mahabang bersyon.  Kung may pagkakataong balik- tanawang at
pamamaraan at periodikong isinasagawa. o Ang uri ng panukalang proyekto ay suriin ang resulta ng naipanukalang proyekto sa
 Ang mga aktibidad na walang depinido at nakadepende sa kahingian ng organisasyon organisasyong paghaharapang ng panukala ay
malinaw na layunin. Ang mga aktibidad na kung ito ay imbitado, o ng nais ng proponent gawin ito.
kung ito ay di-imbitado.
  Mabigyan ng ideya ang proponent kung paano
at ano ang konsiderasyon ng organisasyon o
indibidwal sa pagtugon sa naihahaing panukala
sakanila.
5. MAGING MAKATOTOHANAN AT TIYAK
 Huwag maging masaklaw sa mga pahayag at
maging tiyak sa ipapanukala
 Makatotohanan ang bawat element ng panukala
6. LIMITAHAN ANG PAGGAMIT NG TEKNIKAL NA
JARGON
 Ang teknikal na jargon ay para sa mga teknikal o
espesyalisdong indibidwal.
 Makabubuti sa isang proposal na naisulat ito sa
wikang pangkaraniwan at naiintindihan ng lahat.
7. PILIIN ANG PORMAT NG ANUKALANG
MALINAW AT MADALING BASAHIN.
 Makatutulong sa taong nagbibigay ebalwasyon
sa panukala.
 Mas mabibigyang pansin ang isang panukalang
malinaw at medaling maunawaan ang nilalaman
8. ALALAHANIN ANG PRAYORIDAD NG
HINIHINGIAN NG SUPORTANG PINANSYAL.
 Tiyakin na ang layunin ng panukalang proyekto
ay isa sa nga top of the list na prayoridad ng
hinihingian ng suportang pinansyal o mag-
aapruba sa panukala
9. GUMAMIT NG MGA SALITANG KILOS SA
PAGSULAT NG PANUKALANG PROYEKTO.
 Kailangan ay may dating ang mga salitang
gagamitin.
 Hal: Simulan, ikumpara, maghandog, nagulo,
magoraginsa, suportahan.
MGA DAPAT GAWIN BAGO ANG PAGSULAT NG
PANUKALANG PROYEKTO (Ayon sa Aklat na
Developing skills of NGO’s Project Proposal Writing na  Huwag hahayaang ibang tao ang makadiskubre
isinulat ng Besim Nebiu, 2002) sa kamalian ng mga estadistika at datos na
inilahad
1. PAG-INTERBYU SA DATI AT INAASAHANG
6. PAGKONSULTA SA MGA EKSPERTO
TATANGGAP NG BENEPISYO
 Mapapataas ang kredibilidad ng panukala kung
 Magkakaroon ng mas malinaw na pagitingin sa
ikokonsulta ang mga ito sa eksperto.
akuwal nilang pangangailangan.
7. PAGSASAGAWA NG MGA SARBEY AT IBA PA.
 Magiging mas tiyak at makatotohanan sa mga
 Mangalap ng preliminaryong impormasyon at
detalye ng susulating panukala.
datos para ipakita ang komitment at dedikason
 Mas malalim na pag-unawa sa suliranin kung
sa panukalang proyekto.
nakausap ng persanal ang mga taong kaugnay
 Maipabubuti ang layunin ng isang panukalang
ng proyektong nais gawin.
proyekto.
8. PAGSASAWA NG MGA PULONG AT PORUM SA
KOMUNIDAD.
2. PAGBALIK- TANAW SA MGA NAUNANG
 Makukuha ang kooperasyon ng komunidad kung
PANUKALANG PROYEKTO
mayroon tuwirang pagsasangkot sa kanila.
 Mabibigynag kamalayan sa mga nagging
pagkakamali ng mga nauna nang panukala. PAGSULAT NG PANUKALANG PROYEKTO AT ANG
Dahil dito, mapabubuti ang mga susunod na MGA ELEMNTO NITO.
panukalang gagawin.
I. TITULO NG PROYEKTO
 Ang mga panukalang nauulit lamang ay hinda na
 Ang pahina para sa titulo ay kailangan kung ang
binibigyan ng prioridad sa mga aaprubahang
proposal ay mas mahaba sa tatlong pahina.
panukala.
 Kasama sa pahinang ito ang titulo ng proyekto,
3. PAGBALIK-TANAW SA MGA ULAT SA
pangalan ng pa ukalang organisasyon, lugar at
EBALWASYONNG MGA PROYEKTO.
petsa ng preparasyon ng panukala at ahensyang
 Mabibigyan ng tamang datos kung titignang muli
pinaglalaanan ng panukala.
ang ebalwasyon ng mga nakalipas na proyekto.
II. NILALAMAN
Balikang muli ang mga ulat sa mga proyketong
 Idagdag ang pahina ng nilalaman kung ang
inihaharap sa organisayong pinagpapanukalaan
proposal ay aabot ng 10 o higit pang pahina.
4. PAG-ORGANISA NG FOCUS GROUP
 Tiyakin na ang mga taong magiging bahagi ng  Naglalaman ito ng titulo ng bawat seksyon at
proyekto ay may pagnanais na makisangkot at panimulang pahina ng mga ito.
magambang.
III. ABSTRAK
5. PAGTINGIN NG MGA DATOS AT ESTADISTIKA
 Inaasahang makikita sa abstrak ang
 Maging sigurado sa mga datos na ibinibigay.
pagtatalakay sa suliranin, layunin, organisasyon
na responsable sa implementasyon,
 pangunahing aktibidad ng proyekto at ang
kabuuang badyet.
 Ginagawa ang abstrak upang magkaroon ng
buod ang buong panukala at mabigyan ng
masaklaw na pagtingin ang nagbabasa nito.
IV. KONTEKSTO
 Ang bahaging ito ay naglalaman sa sanligang
sisyal, ekonomiko, politikal, at kuktural ng
panukalang proyekto.
 Naglalaman ito ng mga kaugnay na datos mula
sa mga pananaliksik na naitala mula sa
pagpaplano sa lroyekto, o ng mga datos na
nakolekta mula sa iba't ibang mga sors.
V. KATWIRAN NG PROYEKTO
1. Pagpapahayag sa Suliranin
 Tinatalakay sa bahaging ito ang tiyak na
suliraning pinagtutuunang solusyunan ng
panukala.
2. Prayoridad na Pangangailangan
 Pinagtutuunan ng bahaging ito ang
pagpapaliwanag sa pangangailangan ng mga
target na makikinabang dahil sa pagkakaroon
ng suliranin.
3. Interbensyon
 Ilalarawan sa bahaging ito ang estratehiyang
napili kung papaano sosolusyunan ang suliranin
at gayon din tatalakayin kung papaanong
magdadala ng pagbabago ang gagawing
hakbang.
4. Mag-iimplementang Organisasyon  Tinutukoy sa bahaging ito ang iba't ibang
kategorya ng gastusin upang magkaroon ng
 Sa bahaging ito, ilalarawan ang kapabilidad ng
buod ng impormasyon ukol sa gastusin na
nagpapanukalang organisasyon upang tugunan
kakailanganin para sa pagbabadgyet.
ang suliranin inilahad.
 Isinasama sa seksyong ito ang mga nakaraang 3. Badyet
reklrd ng kapasidad sa pagresolba ng mga
 Ito ang buod ng mga gastusin at kikitain ng
suliranin.
panukalang proyekto.
VI. LAYUNIN
 Sa presentasyon nito, maaaring gumamit ng
 Inilalahad sa bahaging ito ang masaklaw na
ano mang format na makapagpapakita ng
layon sa panukalang proyekto.
maliwanag at maayos na daloy ng mga
1. Dapat isa lamang ang masaklaw na layunin na datos na may kinalaman sa gastusin o
panukala; expenses, at kita o income.
4. Pagmonitor at Ebalwasyon
2. Dapat na konektado ang masaklaw na layunin
 Nakabatay ang ebalwasyon at pagmonitor sa
sa bisyon na pagpapaublad o pagpapabuti; at
panukalang proyekto sa kung paano at
3. Dapat napatutunayan ang merito ng kailan isasagawa ang mga aktibidad para
kontribusyon ng layon sa bisyon. mamonitor ang pag-unlad ng proyekto;
anong metodo ang gagamitin sa pagmonitor
VII. TARGET NA BENEPISYARYO
at pag-evaluate; at sino ang magsasagawa
 Ipinakikita sa bahaging ito kung sino ang
ng pagmonitor at ebalwasyon.
mga makikinabang sa panukalang proyekto 5. Pangasiwaan at Tauhan
at kung paano sila makikinabang dito.
 Naglalaman ito ng maikling deskripsyon ng
VIII. IMPLEMENTAWSYON NG PROYEKTO
bawat myembro ng grupo na gumagawa ng
 Ipakikita sa bahaging ito ang iskedyul at
panukalang proposal.
alokasyon ng resorses. Mahalaga maipakaita  Maaaring isama na lamang sa lakip ang
rito kung sino ang gagawa sa mga aktibidad,
curriculum vitae ng mga myembro.
at kalian at saan ito gagawin.
6. Mga Lakip
1. Iskedyul
 Ito ang mga karagdagang dokumento o
 Ang detalye ng mga plinaning aktibidad ay
sulatin na kakailanganin upang lalong
dapat maipakita.
mapagtibay ang panukalang proyekto.
 Magagamit ang mga talahayanan at Gantt
Chart sa pagpapakita ng mga ito. VI. AGENDA
 Nagmula sa pandiwang Latin na agere na
2. Alokasyon
nangangahulgang gagawin.
 Ipapakita dito ang mga kinakailangan upang
isagawa ang mga aktibidad ayon sa iskedyul.
  Isang dokumento na naglalaman ng listahan ng
mga pag-uusapan at dapat talakayin sa isang
pagpupulong.
 Ito ang nagiging balangkas sa pagsasagawa ng
pulong.
AYON SA PAHAYAG NG CERTIFIED
ACCOUNTANTS OF ONTARIO:
 Dapat matanggap ng mga kalahok sa pulong
ang agenda nago ang naturang pagkikita, dahil
nakatutulong iyon upang maiwasan ang
pagkalito at pagkasayang ng oras.
 Marapat din na kalakip ng matatanggap na
agenda ng mga kalahok ay ang mga dokumento
ng ulat na ihaharap sa pulong.
 Ito ay makakatyulong upang mapag-aralan nila
ang mga datos at mga paksa sa talakayan at
maging handa.
 Sa tulong ng hakbang na ito, masisiguro din na
magiging organisado ang pulong at episyenteng
magamit ang oras na inilaan para dito.
MGA KONSIDERASYON SA PAGDESINEYO NG
AGENDA (Ayon sa paukala ni Swartz 2015)
1. SALOOBIN NG MGA KASAMAHAN
 Para mas maging proaktibo ang mga kalahok
 Dito, maikokonsidera ang kanilang mga
hinaing at pangangailangan na maaring hindi
nabibigyang-pansin.
 Mahalaga ring mabigyan ng pagkakataong
makapag-ambag ang bawat miyembro sa
mga paksa sa pagpupulong.
MGA HAKBANG SA PAGBUO NG AGENDA
2. PAKSANG MAHALAGA SA BUONG GRUPO
 Makakabutikung ang mga paksang isasama
sa agenda ay mahalaga sa buong grupo o
organisasyon.
 Ang mga paksang akalista ay dapat 2.
direktang may kinalaman ang mga
inaasahang kalahok sa pagpupulong.
 Masisiguro dito ang aktibong pakikibahagi ng
mga kalahok.
3. ESTRUKTURANG PATANONG NG MGA
PAKSA
 Hindi karaniwan 3.
 Ang isang tanong ay mas nakakapanghamon
ng isipan
 Ito ay nag-iimbita ng aktibong partisipasyon
ng mga kalahok.
4. LAYUNIN NG BAWAT PAKSA
 Mahalagang matiyak ang layunin ng paksa 4.
upang maging maayos ang daloy ng
pagpupulong.
 Dapat maging malinaw kung layunin nito
ang pagbabahagi ng impormasyon, pagkuha
ng panukala para sa gagawing desisyon, o
pagdedesisyon.
5. ORAS NA ILALAAN SA BAWAT PAKSA 5.
 Mahalagang pagtuunan ito ng pansin dahil
kadalasang may itinatalagang oras ng
pagsasagawa ng pulong.
 Dapat masagot kung gaano katagal ang
pagtatalakay sa bawat paksa. 6.
 Minsan nakadepende rin ang haba sa halaga
ng paksa.
1. ALAMIN ANG LAYUNIN NG PAGPUPULONG
VII.
 Magagawa lamang ang isang akmang
agenda kung malinaw sa gumagawa nito
ang layunin ng pulong na gagawin.
SULATIN ANG AGENDA TATLO O HIGIT
PANG ARAW BAGO ANG PAGPUPULONG
 Para mabigyan ng sapat na panahon
maipamahagi ang agenda.
 Mabibigyan ng maagang distribusyon ang
mga kalahok upang paghandaan ang mga
paksang nakatala dito.
SIMULAN SA SIMPLEG DETALYE
 Bago itala ang mga paksa, mahalagang
ilahad ang mga impormasyon tulad ng petsa
at oras ng pulong, lugar ng pulong, at mga
inaasahang kalahok bago itala ang mga
paksa.
MAGTALAGA LAMANG NG HINDI HIHIGIT
SA LIMANG PAKSA PARA SA AGENDA
 Ang masyadong maraming talakayin ay
maaring makpagdulot lamang ng
pagkakabagot o information overload.
 Maaring magpatawag na lang ng panibagong
pagpupulong kung kinakailangan.
ILAGAY ANG NAKALAANG ORAS PARA SA
BAWAT PAKSA
 Magagabayan nito ang mga kalahok sa
ilalaang panahon upang pag-usapan ang
bawat isyu.
ISAMA ANG IBANG KAKAILANGANING
IMPORMASYON PARA SA PAGPUPULONG
 Kung may ispesipikong detalye, kailangan
maisama ito sa agenda.
 Halimabawa kung sino ang magtatalakas sa
una, ikalawa, o kung kailangang rebyuhin at
dahilan ang kalakip na dokumento at iba pa.
PULONG AT KATITIKAN
  Mula sa isang maayos na agenda,
maisasagawa ang isang maayos na pulong
o meeting
 Pagtitipon ng dalawa o higit pang indibidwal
upang pag-usapan ang isang komon na
layunin para sa kalahatang kapakanan ng
organisasyon o grupong kinabibilangan nila
 Nagpapatawag ng pulong kung may sapat
na dami ng paksa o isyung dapat pag-
usapan
KONDISYON PARA MASABING BALIDO ANG
PULONG:
1. Ang nagpapatawag ng pulong ay may
awtoridad para gawin ito
2. Ang pabatid na magkakaroon ng pulong ay
nakuha ng mga inaasahang kalahok
3. Ang quorum ay nakadalo
4. Ang alituntunin o regulasyon ng
organisasyon ay nasunod
HAKBANG SA PAGSASAGAWA NG PULONG [Ayon
kay Walsh (1995) batay sa aklat niyang The Meeting
Manual ]
1. Pagbubukas ng pulong (Opening the
meeting)
 Opisyal na idedeklara ng chairperson ang
pagsisimula ng pulong
2. Paumanhin (Apologies)
 Bago pa man ang pagsisimula ng pulong,
kinukuha ng kalihim ang listahan ng
nakadalo at hindi
 Inihahayag ng chairperson ang pangalan ng
mga opisyal na pinadalhan ng pabatid
ngunit hindi nakadalo sa pulong
3. Adapsyon sa katitikan ng nakaraang
pulong (Adoption of the previous minutes)
 Dito, binabasa ng kalihim ang katitikan ng
nakaraang pulong o binibigyan ang mga
dumalo ng kopya ng naturang katitikan
 Kapag nabasa na ang katitikan, inihahayag
na ang adapsyon o pagtanggap nito.
Binubuksan ang hapag upang ilatag ang
mga puntong nais talakayin mula sa
katitikan. Itinatala ang mga paksang nais
talakayin mula sa katitikan. Kapag lahat
sumang-ayon, tinatanggap na ito. Kung
mayroong mga pagtutol o mungkahing
pagbabago, tinatalakay ito at muling
inihahayag ang adapsyon ng katitikan.
4. Paglilinaw mula sa katitikan ng nakaraang
pulong (Business arising from previous
minutes)
 Kung may mga paksang nais pang pag-
usapan na hango sa katitikan ng nakaraang
pagpupulong, isinasama ito sa agenda.
 Nagkakaroon ng deliberasyon ukol dito.
5. Pagtalakay sa mga liham (Correspondence)
 Isinasagawa ang pagtalakay at pagdebate
sa mga ipinadalang liham para sa
pagpupulong tulad ng liham sa koreo,
email, o fax mail.
 Maaaring talakayin ng pabuod para
maibatid ito sa mga kasapi ng organisasyon
o grupo.
6. Pagtalakay sa mga ulat (Reports)
 Kung mayroon mga ulat na inihanda para
KATITIKAN NG PULONG (Ayon sa Sylvester, 2015 &
sa pagpupulong, tinatalakay ang mga ito
CGA, 2012)
dito.
 Nagkakaroon ng mosyon na natanggap ang
ulat para maipakita na mayroong nagawang
ulat para sa pulong na isasagawa.
 Tinatalakay at pinagdedebatehan ang
nilalaman, interpretasyon, at rekomendayon
ng ulat.
7. Pagtalakay sa agenda (General business)
 Tinatalakay ang nakalistang pangunahing
paksa sa agenda
 Pinakasentro ng isinasagawang pulong
 Base sa layunin ng bawat paksa
(pagbabahagi ng impormasyon, pagkuha ng
panukala para sa pagdesisyon, o paggawa
ng desisyon) pag-uusapan ng mga kalahok
ang mga nakatalang paksa sa agenda.
8. Pagtalakay sa paksang di-nakasulat sa
agenda (Other business)
 Kapag natapos na ang pagtalakay sa
agenda, itinatanong ng chairperson kung
may mga isyung nais pang pag-usapan ang
mga kalahok
 Maaaring ilabas ng mga kalahok ang mga
isyu na sa pakiramdam nila’y mahalagang
pag-usapan.
 Kabilang dito ang anumang paksa na hindi
nakalista sa agenda.
9. Pagtatapos ng pulong (Closing the meeting
or adjournment)
 Dito isinasara ng chairperson ang
pagpupulong. Kapag nadeklara na ng
chairperson ang pagtatapos, opisyal na
nagwawakas ang pulong.
 Isinasagawa ito kung lahat ng nais pag-
usapan ay naiharap na at natalakay.
 Ang opisyal na record ng pulong ng isang
organisasyon, korporasyon, o asosasyon
  Tala ng mga napagdesisyonan at mga
pahayag sa isang pulong
 Kahit hindi verbatim na pagtatala sa mga
nangyari o nasabi sa pulong, ang mga
itinatalang aytem ay may sapat na
deskripsyon upang madaling matukoy ang
pinagmulan nito at mga naging
konsiderasyong kaakibat ng tala
Mga bagay na hindi kailangan pang isama sa
katitikan ng pulong:
1. Ang mosyon na nailatag ngunit hindi sinusugan
2. Ang mosyon para sa pagbabago na sinusugan,
ngunit hindi napagsang-ayunan
3. Ang mosyon para sa pagbabago ngunit hindi
pinayagan ng opisyal na tagapamahala
4. Ang bilang ng boto ng sumang-ayon at hindi
sumang-ayon sa isang mosyon
5. Ang pamamaraan ng pagboto ng mga kalahok,
maliban kung hihilingin ng isang kalahok na itala
ang pamamaraan ng kanyang pagboto
Anong mangyayari kung hindi magtatala ng
katitikan sa pulong?
 Malaking kawalan ito ng oras at resorses
 Makikitang hindi pare-pareho ang
rekoleksyon ng mga kalahok sa mga
nagaganap, maaari ring magkaiba iba sila
ng ideya sa mga napagkasunduan
(Sylvester, 2015)
 Ang mga mahahalagang tungkulin naiatang
at kailangang matapos ay posibleng hindi
matupad dahil nakalimutan
MGA DAPAT TANDAAN SA PAGSULAT NG  Mga napagkasunduan
KATITIKAN [Ayon kay Lyn Gaertner-Johnston (2006)  Pangalan ng mga taong nagtaas ng
sa kaniyang artikulong Tips for Writing Meeting Minutes] mosyon at ang sumusog
 Pangalan ng opisyal na tagapamahala o
Dapat masagot ng katitikan ang mga sumusunod na
chairperson
katanungan:
 Pangalan ng kalihim
1. Kailan ang pagpupulong?
2. Sinu-sino ang mga dumalo? VIII. PORTFOLIO
3. Sinu-sino ang mga hindi nakadalo? (Isama kung  Isang koleksyon ng mgakomposisyon o awtput.
 May layuning ipakita ang pag-unlad ng kaalaman
kinakailangan)
at kasanayan sa pagsulat ng mag-aaral-
4. Anu-ano ang mga paksang tinalakay?
5. Ano ang mga napagpasyahan? manunulat sa loob ng isang taong-aralan.
6. Ano ang mga napagkasunduan? MGA BAHAGI NG PORTFOLIO
7. Kanino nakatalaga ang mga tungkuling dapat o Pabalat
matapos, at kailan ito dapat maisagawa? o PamagatingPahina
8. Mayroon bang kasunod na kaugnay ( follow-up) o Prologo
na pulong? Kung mayroon, kalian, saan, at bakit o Talaan ng Nilalaman
kailangan? o MgaSulatin
o Epilogo
Mahalagang tandaan sa pagtatala:
o Rubriks
1. Dapat isulat ang katitikan sa loob ng 48 hours o Bionote
upang maipabatid sa mga ay nakatalagang
tungkulin ang kanilang mga gagawin, at
malaman ng mga di-nakadalo ang mga naganap
ANG PAGGAWA NG PORTFOLIO
2. Dapat gumamit ng positibong salita
1. PAMAGATAN ANG IYONG PORTFOLIO
3. Huwag isama ang anumang impormasyong
 Mag-isip ng isa o ilang salita na iyong
magdudulot ng kahihiyan sa sino mang kalahok
gagamiting pamagat ng iyong portfolio.
 Tiyakin ang pamagat na mapipili ay kakatawan
PORMAT NG KATITIKAN NG PULONG
sa nilalaman ng iyong portfolio, sa iyong mga
 Walang istandard na pormat para sa karanasan sa pagsulat, at maging saiyong mga
pagsulat ng katitikan ng pulong natutunan.
 Subalit, mahalagang isama ang mga 2. GAWIN ANG PAMAGATING PAHINA
sumusunod na mga detalye:  Ilagay sa pamagating pahina ang pamagat ng
 Petsa, oras at lokasyon ng pulong iyong portfolio, ang iyong pangalan at
 Aytem sa agenda kinabibilangang pangkat, pangalan ng iyong
 Desisyon guro, at araw ng pagpasa.
3. ISULAT ANG IYONG PROLOGO
 Introduktoring talata nito. Ipaliwanag dito ang
napili mong pamagat ng iyong portfolio at kung
bakit mo ito napili.
 Ilarawan ng mga nilalaman ng iyong portfolio
 Maaari ring maglahad dito ng pag-aalay at
pasasalamat.
 Iminumungkahi ng gumamit dito ng pananaw sa
ikatlong panauhan.
4. GAWIN ANG TALAAN NG NILALAMAN
 Ihanay ang mga sulating iyong ginawa, ang
anyo at pamagat ng bawat isa, mula una
hanggang huli.
 Tukuyin ang pahinangk atatagpuan ng bawat
isa.
5. TIPUNIN ANG IYONG MGA SULATIN
 Ayusin ang mga sulatin ayon sa pagkakasunod-
sunod. Isulat muli ang bawat isa o i-enkowd at i-
print.
 Tiyaking ang mga pagkakamali ay iwasto. Gawin
ang mga mungkahi ng iyong guro o kamag-aral
sa pagpapabuti ng bawat isa.
8. ISULAT ANG IYONG BIONOTE
 Maikli lamang dapat ito.
 Gamitin muli ang ikatlong panauhan.
 Lakipan din ito ng iyong larawan. Ilagay ito sa
likod na pabalat.
9. PALAMUTIAN ANG IYONG PORTFOLIO
 Simulan ang pagpapalamuti sa pabalat.
Ipagpatuloy hanggang sa huling pahina.
 Gumamit ng mga angkop na dekorasyon para sa
bawat sulatin at iba pang pahina. Sikaping
isaalang-alang ang paksa ng bawat sulatin para
sa layunin ng kaangkupan ng palamuti.
 Ang tanging limitasyon sa paggawa nito ay ang
iyong imahinasyon.
10. IPASA ANG IYONG PORTFOLIO
 Itatakda ng iyong guro ang araw, oras, at
magiging lugar ng pagpapasa.
 Ipasa ang iyong ginawa sa takdang araw, oras,
at lugar.

6. ISULAT ANG IYONG EPILOGO

 Sumulat ng isang replektibong talataan.
Ilarawan ang iyong mga nagging karanasan sa
pagsulat ng mga sulatin at ang mahahalagang
kaalamang iyong natutunan.
 Iminumungkahi muli ang paggamit dito ng
pananaw sa ikatlong panauhan.
7. GAWIN ANG PAHINA PARA SA RUBRIKS
 Ilagay dito ang pamantayan sa pagmamarka.
 Iminumungkahi ng mga may-akda ang kasunod
na rubrics