5

ARALING
PANLIPUNAN
Ikalawang Markahan- Modyul
4
Ikaapat na Linggo
SDO TAGUIG CITY AND PATEROS
 Paunang Salita
Para sa tagapagdaloy:
Ang modyul na ito ay pinagtulungang dinisenyo, nilinang at sinuri ng mga
edukador mula sa pampubliko at pampribadong institusyon upang gabayan ka, ang
gurong tagapagdaloy upang matulungang makamit ng mag-aaral ang pamantayang
itinakda ng Kurikulum ng K to12 habang kanilang pinanagumpayan ang pansarili,
panlipunan at pang-ekonomikong hamon sa pag-aaral.
Ang tulong-aral na ito ay umaasang makauugnay ang mag-aaral sa mapatnubay at
malayang pagkatuto na mga gawain ayon sa kanilang kakayahan, bilis at oras.
Naglalayon din itong matulungan ang mag-aaral upang makamit ang mga
kasanayang pan-21 siglo habang isinasaalang-alang ang kanilang mga
pangangailangan at kalagayan.
Bilang tagapagdaloy, inaasahang bibigyan mo ng paunang kaalaman ang mag-
aaral kung paano gamitin ang modyul na ito. Kinakailangan ding subaybayan at
itala ang pag-unlad nila habang hinahayaan silang pamahalaan ang kanilang sariling
pagkatuto. Bukod dito, inaasahan mula sa iyo na higit pang hikayatin at gabayan
ang mag-aaral habang isinasagawa ang mga gawaing nakapaloob sa modyul.
Para sa mag-aaral:
Ang modyul na ito ay ginawa bilang tugon sa iyong pangangailangan.
Layunin nitong matulungan ka sa iyong pag-aaral habang wala ka sa loob ng
silid-aralan. Hangad din nitong madulutan ka ng mga makabuluhang
oportunidad sa pagkatuto.
Ang mga sumusunod ay mahahalagang paalala sa paggamit ng modyul na ito:
1. Gamitin ang modyul nang may pag-iingat. Huwag lalagyan ng anumang
marka o sulat ang anumang bahagi nito. Gumamit ng hiwalay na
papel sa pagsagot sa mga pagsasanay.
2. Basahing mabuti ang mga panuto bago gawin ang bawat pagsasanay.
3. Obserbahan ang katapatan at integridad sa pagsasagawa
ng mga gawain at sa pagwawasto ng mga kasagutan.
4. Tapusin ang kasalukuyang gawain bago pumunta sa iba pang
pagsasanay.
Kung sakaling ikaw ay mahirapang sagutin ang mga gawain sa modyul na ito,
huwag mag-aalinlangang konsultahin ang inyong guro o tagapagdaloy. Maaari ka rin
humingi ng tulong kay nanay o tatay, o sa nakatatanda mong kapatid o sino
man sa iyong mga kasama sa bahay na mas nakatatanda sa iyo. Laging itanim sa
iyong isipang hindi ka nag- iisa.
Umaasa kami, sa pamamagitan ng modyul na ito, makararanas ka ng
makahulugang pagkatuto at makakakuha ka ng malalim na pang-unawa sa kaugnay
na mga kompetensi. Kaya mo ito.

1
 Arali Mga Patakarang Pang-ekonomiya Batay sa
n Sistemang Pagbubuwis at Sistemang Bandala

4
Ano ang target ko?

Sa pagtatapos ng modyul na ito, inaasahang nasusuri mo ang epekto ng mga patakarang

kolonyal na ipinatupad ng Espanya sa bansa batay sa patakarang pang-ekonomiya sa
pamamagaitan ng :
1. sistema ng pagbubuwis
2. sistemang bandala

Ano ako magaling?

Piliin at isulat ang letra ng tamang sagot sa sagutang papel.

1. Ito ang unang patakarang ekonomiko na ipinatupad ng mga Espanyol upang makalikom
ng pondo at matustusan ang pangangailangan ng pamahalaan.
A. vinta B. tributo C. falua D. cedula
2. Tumutukoy sa patakarang ipinatupad ng pamahalaang Espanyol sa sapilitang pagbili ng
ani ng mga magsasaka sa mababang halaga.
A. bandala b. falua C. tributo D. vinta
3. Ang kapirasong papel na tinatanggap mula sa pamahalaan bilang katibayan ng
pagbabayad ng buwis ay tinatawag na ________.
A. buwis B. cedula C. samboanga D. tributo
4. Ano ang tawag sa tulong na salapi mula sa Mexico na dating kolonya ng Espanya?
A. falla B. reales C. real situado D. tributo
5. Ito ang yunit ng pananalapi na ginamit ng Espanya na nagsimula noong 1571.
A. dollar B. escudo C. peso D. reales
6. Tumutukoy sa karaniwang ibinabayad sa sapilitang pagbili ng pamahalaan sa
ani ng mga magsasaka.
A.bandala B. pera C. promisory note D. tributo
7. Ang mga sumusunod na lalawigan ay nagbabayad ng falua maliban sa isa?
A. Camarines B. Cebu C Misamis D. Sambaonga
8. Kailan nagsimula sa pangongolekta ng tributo ang mga Espanyol sa bansa?
A. 1589 B. 1571 C.1851 D. 1868
9. Ang pagtukoy sa takdang dami ng produkto ng magsasaka na dapat ipagbili sa
pamahalaan ay tinatawag na ________.
A.sanctorum B.quota C. caja de comunidad D. Bandala
10. Sino ang Gobernador Heneral na nagpatupad ng dalawang paraan ng pagbabayad ng
tributo?
A. Gob. Hen. Luiz Perez Dasmariñas C. Gob. Hen. Pedro Bravo de Acuña
B. Gob. Hen. Juan Niño de Tabora D. Gob. Hen. Miguel Lopez de Legaspi

4
 Ano ang balik – tanaw ko?
Panuto: Isulat ang nawawalang letra sa bawat patlang upang matukoy ang inilalarawan sa
bawat pahayag.

1. pinakamabisang paraan ng pagpapatupad ng kolonyalismo sa Pilipinas

K ___ ___ ___ T ___ ___ ___ N ___ ___ ___ O
2. paring namumuno sa bawat parokya
K ___ ___ ___ __P_ ___ ___ ___ ___ O
3. tawag sa pagmimisyon ng mga prayle
K ___ ___ _S ___ ___ _Y ___ ___ ___ _S_ ___ ___ ___ __ N
4. paniniwala na lahat ng bagay sa kalikasan ay tirahan ng mga espiritu ng mga ninuno.
A ___ ___ ___ ___ ___ ___ O
5. proseso ng pagbabatok o pagtatatto
P ___ ___ ___ ___ ___ ___ S

Ano ang gagawin ko?

1. Ano ang sa nakikita mo sa larawan? __________________

2. Bakit kailangang magbayad ang mga mamamayan nito?_____________

Ano ang kahulugan?

Bago mo simulan ang aralin. Basahin muna ang mga tala.

Mga Patakarang Pang-ekonomiya batay sa Sistemang Pagbubuwis
at Sistemang Bandala
Nang sakupin ng mga Espanyol ang ating bansa ,layunin nito na ipalaganap ang
Kristiyanismo. Dahil dito ipinatupad ang patakarang pang-ekonomiya sa halip na developmental
ay extractive. Ibig sabihin ay hindi nila gustong paunlarin ang potensyal ng bansa. Sa halip ay

5
kinukuha lamang ang maaaring pakinabangan tulad ng lakas-paggawa at likas na yaman.

Sinasabing hindi naman ang Espanya ang kumikita mula sa Pilipinas kundi ang mga
opisyales na ipinadala dito. Kung kayat upang matugunan ang pangangailangan ng kolonya ay
kinakailangan pang umasa ang kolonya sa real situado o (royal subsidy ). Ito ang tulong na salapi
mula sa Mexico na dating kolonya ng Espanya.
Ang tributo o sistema ng pagbubuwis ay una sa patakarang ekonomikong ipinatupad ng
mga Espanyol. Ito rin ang naging simbolo ng pagkilala sa kapangyarihan ng Espanya.Ito ay nasa
anyong salapi o katumbas na halaga nito sa produkto. Ang pagbayad sa pamahalaan ng
kaukulang salapi o produkto ang naging pondo sa paggawa ng mga imprastruktura. Noong
1571,sinimulan ang pagkolekta ng tributo na 8 reales. Naging 10 reales noong 1589 hanggang sa
naging 12 reales noong 1851. Reales ay yunit ng pananalapi na ginamit ng Espanya na pinalitan
ng escudo (1864), peseta (1868). Ang salitang real ay nangangahulugan marangal sa wikang
Espanyol.
Noong 1604, sa pamamahala ni Gobernador Heneral Pedro Bravo de Acuña,ipinatupad
ang dalawang paraan ng pagbabayad ng tributo.Una ang mga katutubo ay magbabayad ng
kalahati ng tributo sa anyong salapi. Ito ay sa pamamagitan ng pagbenta ng kanilang produkto sa
mga Tsino. Pangalawa ay magbabayad sa anyong produkto o ani. Sa paraang ito ay nalutas ang
suliranin ng pagtaas ng taripa mula sa panahon ni Gobernador Heneral Luiz Perez Dasmariñas
(1593-1596). Sa panahon naman ni Gobernador Heneral Juan Niño de Tabora (1626-1632),
ipinagbawal naman ang pagbabayad ng salapi.
May iba pang uri ng pagbubuwis na ipinatupad ang mga Espanyol sa Pilipinas. Kabilang
dito ang donativo de zamboanga o Samboanga. Ito ay buwis na binabayaran ng mga nakatira sa
pampang ng kanlurang Luzon bilang tulong sa pagdepensa mula sa mga Muslim. Ang vinta ay
buwis na sinisingil sa mga nakatira malapit sa pampang sa Bulacan, Pampanga bilang tulong sa
pagdepensa sa bantay pananalakay ng mga Muslim. Ang falua ay katumbas ng vinta. Ang buwis
na binabayaran ng taga – Camarines Sur, Cebu, Misamis at bilang tulong pagdepensa laban sa
mga Muslim. Ang sanctorum ay buwis sa simbahan. Ang caja de comunidad ay buwis naman
para sa biglaang pangangailangan ng komunidad. Ang diezmos prediales ay buwis para sa
sinasakang lupa.
Noong 1884, pinalitan ang sistemang tributo ng cedula personal. Ito ay ang isang
kapirasong papel na katumbas ng pagkakakilanlan bilang mamamayan ng isang lalawigan.Kung
wala ang isang tao nito ay maaaring pagmultahin o kaya naman ay ikulong.Maraming katutubo
ang ikinulong dahil lamang walang dalang cedula. Kailangang magbayad nito ay mga
mamamayang edad 18 pataas. Kung ang tributo ay nagpahirap sa buhay ng mga katutubo, doble
ang paghirap na dulot ng cedula personal.
Ang sistemang bandala ay tumutukoy sa sapilitang pagbili ng pamahalaan ng ani ng mga
magsasaka. Ito ay may takdang dami o quota ng produkto ang dapat ipagbili sa pamahalaan.
Karaniwang promisory note ang ibinabayad sa mga magsasaka. Dahil dito, nawalan ng kita at
nalugi ang mga mamamayan. Noong 1782 ipinatigil ang pagpapatupad nito.

Sagutin ang mga katanungan

1. Ibigay ang sistema ng pagbubuwis na ipinatupad sa Pilipiinas?___________
2. Bakit naging instrumento ng kolonyalismo ang bandala?_________________
3. Sa iyong palagay nakakabuti ba o nakakasama sa isang bansa ang pagbubuwis?
Ipaliwanag ito. ______________________________

6
 Ano pa ang gagawin ko?

Gawain A.Panuto :Itambal ang Hanay A sa Hanay B. Isulat ang letra ng tamang sagot sa patlang
bago ang bilang
Hanay A Hanay B
_______1.Ito ay tawag sa pondong mula sa Mexico na A. 10 reales
ipinadala sa Pilipinas upang matugunan ang pangangailangan
ng kolonya. B. real situado
_______2.Sistema ng pagbubuwis ng salapi o katumbas na
halaga nito sa ani. C. tributo
_______3.Ito ay paraan ng pagbabayad ng buwis na ipinalit sa
tributo noong 1884. D. peseta
_______4. Yunit na pananalapi na ginamit ng Espanya noong
1868. E. 8 reales
______5.Halaga ng buwis na kinokolekta sa Pilipinas noong
1589. F. cedula

Gawain B.Panuto:Totoo Ba? Isulat ang OPO kung ang pangungusap ay nagpapaliwanag ng
sistemang pagbubuwis sa Pilipinas.Kung HINDI, iwasto ang pangungusap.
_______1. Ang pagbabayad ng buwis ay simbolo ng pagkilala sa kapangyarihan ng Hari ng
Espanya.
_______2. May takdang dami ng mga produkto na dapat ipagbili sa pamahalaan ang bawat
lalawigan.
_______3. Ang bawat mamamayan edad 18 pataas ay kinakailangang magbayad ng bandala.
_______4. Dumanas ng matinding hirap ang mga Pilipino sa ilalim ng sistemang pagbubuwis at
bandala.
_______5. Ang vinta ay katumbas ng donativo de zamboanga na sinisingil sa mga mamamayan
na nakatira sa Camarines Sur, Cebu, at Misamis .

Gawain C.Panuto:Crossword Puzzle..Tukuyin ang hinihinging konsepto sa bawat bilang.Isulat

ang sagot sa sagutang papel.

1 4 Bbb ppp 5

2
Pahalang 3
1. Buwis na
binabayaran ng mga nakatira sa pampang ng kanlurang Luzon bilang proteksyon o tulong
pangdepensa mula sa mga Muslim
2. Katumbas ng vinta

7
 3. Ipinalit sa sistemang tributo noong 1884

Pababa
4. Buwis na sinisingil sa mga nakatira malapit sa pampang ng Bulacan at Pampanga bilang
tulong sa pagdepensa sa bantang pananalakay ng mga Muslim.
5. Karaniwang promisory note o kapirasong papel ang ibinabayad sa mga magsasaka sa
sitemang ito

Ano ang natamo ko?

Tandaan natin Ito!

Nagpatupad ng patakarang pang ekonomiya ang mga Espanyol sa bansa. Ito ay upang
makalikom ng pondo sa pamamamgitan ang ibat-ibang paraan ng pagbubuwis sa mga
Pilipino.Sinimulan ang pagkolekta ng tribute noong 1571 na nakakahalaga ng 8 reale. Ito ay naging
10 reales noong 1589 at hanggang sa naging 12 reales noong 1851.Pagdating ng 1884,ipinatupad
ang cedula personal.Ang donativo de zamboanga, falua at vinta ay mga buwis na kailangang
bayaran upang suportahan ang hukbong militar sa pagsugpo sa pananalakay ng mga
Muslim.Bandala ay tumutukoy sa sapilitang pagbili ng pamahalaan ng ani ng mga magsasaka may
takdang dami o quota ng produkto ang dapat ipagbili sa pamahalaan.

Ano ang kaya kong gawin?

Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon na gumawa ng batas sa pagbubuwis upang
magkaroon ng pondo ang inyong lugar.Ano ang imumungkahi mo?Ipaliwanag ang iyong sagot sa loob ng
kahon.

Batas sa Pagbubuwis
__________________________________________________________________________

Kumusta na ang target ko?

Panuto: Basahin at sagutin ang mga tanong sa ibaba.Isulat ang sagot sa sagutang papel.
1. Ito ay buwis na binabayaran ng mga nakatira sa pampang ng kanlurang Luzon bilang
proteksyon mula sa mga Muslim.
A. donativo de Zamboanga C. tributo

8
 B. falua D. Vinta

2. Ang mga taga-Bulacan at Pampanga ay nagbabayad bilang tulong sa pagdepensa sa

bantang panggugulo ng mga Muslim. Ano ang tawag sa buwis na ito?
A. donativo de Zamboanga C. tributo
B. falua D. vinta
3. Tumutukoy sa buwis na binabayaran ng mga taga- Camarines Sur, Cebu, Misamis
bilang tulong pandepensa laban sa mga Muslim.
A. donativo de Zamboanga C. Tributo
B. falua D. vinta
4. Alin sa mga sumusunod ang tamang edad na dapat magbayad ng buwis ang bawat
mamamayang Pilipino?
A. 16 taong gulang C. 18 taong gulang
B. 17 taong gulang D. 19 taong gulang
5. Ito ay tumutukoy sa sapilitang pagbili ng pamahalaan ng ani sa mga magsasaka na
may takdang dami.
A. Bandala C. real situado
B. cedula personal D. tributo
6. Bakit maraming magsasaka Pilipino ang nalugi ng ipatupad ang sistemang bandala?
A. Sapilitan silang pinagtanim ng mga halamang tabako.
B. Itinatag ang sistemang bandala upang makakuha ng pondo ang pamahalaan.
C. Sapilitang kinamkam ang mga lupang sakahan ng mga magsasaka.
D. Sapilitang binibili ang kanilang ani at kadalasang promisory note ang
kabayaran
7. Sino ang gobernador-heneral nagpatupad ng pagbabawal sa pagbabayad ng salapi bilang
tributo?
A. Gob. Hen. Miguel Lopez de Legaspi C. Gob.Hen. Juan Niño de Tabora
B. Gob. Hen. Pedro Bravo de Acuña D. Gob. Hen. Luiz Perez
8. Nakabuti ba ang pagbubuwis o tributo sa kalagayan pangkabuhayan ng mga Pilipino?
A. Oo,dahil kumita ng malaki ang mga magsasaka.
B. Oo,dahil pinaunlad nito kabuhayan ng mga magsasaka.
C. Hindi, dahil ang mga Espanyol at Pilipino ay dumanas ng hirap
D. Hindi, dahil marami sa magsasaka ang dumanas ng hirap at pagkalugi sa
kanilang ani.
9. Ano ang tawag sa buwis naman na binabayaran ng mga mamamayan para sa biglaang
pangangailangan ng komunidad?
A. buwis sa komunidad C. sanctorum
B. caja de comunidad D. diezmos prediales
10. Ito ay tumutukoy sa buwis na binabayaran ng mga magsasaka sa kanilang sinasakang
lupa.
A. buwis sa komunidad C. sanctorum
B. caja de comunidad D. diezmos prediales

9
 Ano pa ang kaya kong gawin?
GAWAIN A: Panuto: Isulat ang TAMA kung ang pahayag ay wasto at MALI kung di-
wasto sa sagutang papel.
1. Ang falua ay ang buwis na binabayaran ng mga taga- Camarines sur, Cebu, at
Misamis sa mga Espanyol para sa pagsupil sa mga Moro.
2. Ang vinta ay ang buwis na binayaran ng mga naninirahan sa may pampang ng
kanlurang Luzon bilang tulong pandepensa ng mga lalaiwgan dito mula sa banta ng
mga Muslim.
3. Ang bandala ay ang sapilitang pagbili ng pamahalaan ng ani ng mga magsasaka sa
mababang halaga.
4. Ang bandala ay sistema ng pagbubuwis ng salapi o katumbas na halaga nito sa ani.
5. Ang cedula ay buwis na binabayaran para sa pagkakakilanlan bilang mamamayan ng
isang lalawigan.
GAWAIN B:Panuto: Panoorin ang video at sagutin ang pagsasanay sa link na nasa ibaba:
https://www.youtube.com/watch?v=70Jsnv7PAmA
https://www.youtube.com/watch?v=POOxNmjNVCg

SANGGUNIAN
 Gabuat, M.A.P, Mercado, M.M, Jose, MD dL. Araling
Panlipunan 5, Pilipinas Bilang Isang Bansa,Karapatang sipi ,
2016 Vibal Group Inc. FEP Printing Corporation
 Mactal,Ronaldo B. PHD.2013.Historia: Phoenix Publishing House Inc.
 Antonio,Eleonor D.,Banlaygas,Emilia L.,at Dallo,Evangeline M.2013. Kayamana
5.Rex Book store Inc.
 https://www.youtube.com/watch?v=70Jsnv7PAmA
 https://www.youtube.com/watch?v=POOxNmjNVCg

1
0
 EXECUTIVE COMMITTEE FOR HYBRID MODULE

Chairperson: DR. MARGARITO B. MATERUM – OIC-SDS

Vice-Chairperson: DR. GEORGE P. TIZON – SGOD Chief
DR. ELLERY G. QUINTIA – CID Chief

Ex-Officio Members: EDUCATION PROGRAM SUPERVISORS

ELEMENTARY SCHOOL PRINCIPALS

Secretariat: QUINN NORMAN O. ARREZA

Team Leader/Facilitator: DR. DANILO S. GUTIERREZ

Writers: VIRGINIA B. DOCTOR

Content Evaluators: CAROL C. JINAHON
Language Evaluator: REYNILDA D. BUNYI
Reviewers: FERDINAND PAGGAO
CAROL C. JINAHON
REYNILDA D. BUNYI
SHEILA Z. MALLARI
Illustrator: CRISELLE G. FERRERAS
Lay-out Artist: MICHAEL P. LAURENTE
Content Validator: JULITA L. MACARANAS
Format and Language Validators: PRIVATE INTERNATIONAL SCHOOLS
REPRESENTATIVES
School Head In-Charge: JOSEFINA R. GRANADA (Primary)
DR. MA. CHERYL S. FERNANDEZ (Intermediate)
EPS In-Charge: FERDINAND PAGGAO, EPS – ARALING PANLIPUNAN
DR. DAISY L. MATAAC, EPS – LRMS/ALS

For inquiries, please write or call:

Schools Division of Taguig City and Pateros , Upper Bicutan Taguig City

Telefax: 8384251

Email Address: sdo.tapat@deped.gov.ph

1
1
1
2