ΒΙΒΛΙΟ 2. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4.

§§18 – 23

§§ 18 – 19
Η αυτοθυσία του μάντη και η νίκη των δημοκρατικών

ΚΕΙΜΕΝΟ

18 Ταῦτα δ᾿ είπων καί μεταστραφείς πρός τούς ἐναντίους ἡσυχίαν εἶχε ˙ καί γάρ ὅ μάντις
παρήγγελλεν αὐτοῖς μή πρότερον ἐπιτίθεσθαι, πρίν [ἄν] τῶν σφετέρων ἤ πέσοι τις ἤ
τρωθείη «ἐπειδάν μέντοι τοῦτο γένηται, ἡγησόμεθα μέν, ἔφη, ἡμεῖς, νίκη δ᾿ ὑμῖν ἔσται
ἑπομένοις, ἐμοί μέντοι θάνατος, ὡς γέ μοι δοκεῖ».
19 Καί ούκ ἐψεύσατο, άλλ᾿ ἐπεί ἀνέλαβον τά ὅπλα, αὐτός μέν ὥσπερ ὑπό μοίρας τινός
ἀγόμενος ἐκπηδήσας πρῶτος, ἐμπεσών τοῖς πολεμίοις ἀποθνῄσκει, καί τέθαπται ἔν τῇ
διαβάσει του Κηφισοῦ ˙ οἵ δ᾿ ἄλλοι ἐνίκων καί κατεδίωξαν μέχρι του ὁμαλοῦ. Ἀπέθανον
δ᾿ ἐνταῦθα τῶν μέν τριάκοντα Κριτίας τε καί Ιππόμαχος, τῶν δέ ἔν Πειραιεῖ δέκα
ἀρχόντων Χαρμίδης ὅ Γλαύκωνος, τῶν δ᾿ ἄλλων περί ἑβδομήκοντα. Καί τά μέν ὅπλα
ἔλαβον, τούς δέ χιτῶνας οὐδενός τῶν πολιτῶν ἐσκύλευσαν. Ἐπεί δέ τοῦτο ἐγένετο καί
τούς νεκρούς ὑποσπόνδους ἀπεδίδοσαν, προσιόντες ἀλλήλοις πολλοί διελέγοντο.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
19 Αφού (ο Θρασύβουλος) είπε αυτά, γύρισε πάλι προς το μέρος των εχθρών και περίμενε ˙
γιατί και ο μάντης τους συμβούλευε να μην επιτεθούν, προτού κάποιος από τους δικούς
τους ή σκοτωθεί ή τραυματιστεί ˙ «όταν όμως αυτό γίνει, θα προχωρήσω μπροστά εγώ,
είπε, και εσείς που θα με ακολουθείτε θα νικήσετε, ενώ εγώ θα σκοτωθώ, όπως βέβαια το
προαισθάνομαι».
20 Και δε βγήκε ψεύτης ˙ αντίθετα, μόλις πήραν στα χέρια τους τα όπλα, ο ίδιος, σαν να
οδηγούνταν από κάποια θεϊκή βούληση, πήδησε ορμητικά πρώτος έξω από την
παράταξη, έπεσε πάνω στους εχθρούς και σκοτώθηκε – και έχει
ταφεί στη διάβαση του Κηφισού. Οι άλλοι όμως βγήκαν νικητές και καταδίωξαν τον
εχθρό ως την πεδιάδα. Εκεί σκοτώθηκαν ο Κριτίας και ο Ιππόμαχος μεταξύ των
τριάκοντα, ο Χαρμίδης, ο γιος του Γλαύκωνα, μεταξύ των δέκα αρχόντων του Πειραιά,
και άλλοι εβδομήντα περίπου. Και τα όπλα τους (οι δημοκρατικοί) τα πήραν, από
κανέναν όμως πολίτη δεν αφαίρεσαν τους χιτώνες. Αφού έκαναν αυτό και έδωσαν τους
νεκρούς ύστερα από ανακωχή, πολλοί από τους αντιπάλους (δημοκρατικοί και
ολιγαρχικοί) συζητούν μεταξύ τους πλησιάζοντας ο ένας τον άλλο.

§§ 20 – 22
Οι παραινέσεις του κήρυκα Κλεόκριτου

ΚΕΙΜΕΝΟ

20 Κλεόκριτος δέ ὅ τῶν μυστῶν κῆρυξ, μάλ᾿ εὔφωνος ὤν, κατασιωπησάμενος ἔλεξεν˙

«Ἄνδρες πολῖται, τι ἡμᾶς ἐξελαύνετε; Τι ἀποκτείναι βούλεσθε; ἡμεῖς γάρ ὑμᾶς κακόν μέν
οὐδέν πώποτε ἐποιήσαμεν, μετεσχήκαμεν δέ ὑμῖν καί ἱερῶν τῶν σεμνοτάτων καί θυσιῶν
καί ἑορτῶν τῶν καλλίστων καί συγχορεύταί καί συμφοιτηταί γεγενήμεθα καί

89
 συστρατιῶται, καί πολλά μεθ'᾿ ὑμῶν κεκινδυνεύκαμεν καί κατά γῆν καί κατά θάλατταν
ὑπέρ τῆς κοινῆς ἀμφοτέρων ἡμῶν σωτηρίας τε καί ελευθερίας.
21 Πρός θεῶν πατρῴων καί μητρῴων καί συγγενείας καί κηδεστίας καί ἑταιρίας, πάντων
γάρ τούτων πολλοί κοινωνοῦμεν ἀλλήλοις, αἰδούμενοι καί θεούς καί ἀνθρώπους
παύσασθε ἁμαρτάνοντες εἴς τήν πατρίδα, καί μή πείθεσθε τοῖς ἀνοσιωτάτοις τριάκοντα,
οἵ ἰδίων κερδέων ἕνεκα ὀλίγου δεῖν πλείους ἀπεκτόνασιν˙ Ἀθηναίων ἔν ὀκτώ μησίν ἤ
πάντες Πελοποννήσιοι δέκα ἔτη πολεμοῦντες.
22 Ἐξόν δ᾿ ἡμῖν ἔν εἰρήνη πολιτεύεσθαι, οὖτοι τόν πάντων αισχιστόν τε καί χαλεπώτατον
καί ἀνοσιώτατον καί ἔχθιστον καί θεοῖς καί ἀνθρώποις πόλεμον ἡμῖν πρός ἀλλήλους
παρέχουσιν. Άλλ᾿ εὖ γε μέντοι ἐπίστασθε ὅτι καί τῶν νύν ύφ᾿ ἡμῶν ἀποθανόντων οὗ
μόνον ὑμεῖς ἀλλά καί ἡμεῖς οὕς πολλά κατεδακρύσαμεν. Ὅ μέν τοιαῦτα ἔλεγεν˙ οἵ δέ
λοιποί ἄρχοντες καί διά τό τοιαῦτα προσακούειν τούς μεθ'᾿ ἑαυτῶν ἀπήγαγον εἴς τό ἄστυ.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

20 Τότε ο Κλεόκριτος, ό κήρυκας των μυημένων (στα Ελευσίνια μυστήρια), που είχε πολύ
καλή φωνή, επέβαλε σιωπή σε όλους και είπε: «Συμπολίτες, γιατί μας εξορίζετε; Γιατί
θέλετε να μας σκοτώσετε; Εμείς ποτέ ως τώρα δε σας κάναμε κανένα κακό, αλλά
αντίθετα πήραμε μέρος μαζί με σας στις πιο σεβαστές ιεροτελεστίες και στις ωραιότερες
θυσίες και γιορτές, υπήρξαμε συγχορευτές και συσπουδαστές και συστρατιώτες και
διατρέξαμε μαζί με σας πολλούς κινδύνους και στην ξηρά και στη θάλασσα και για κοινή
και των δυο μας σωτηρία και ελευθερία.
21 Για όνομα των θεών των πατέρων και των μητέρων μας, της συγγένειας εξ αίματος και εξ
αγχιστείας και των πολιτικών συλλόγων μας – γιατί όλα αυτά πολλοί από εμάς τα έχουμε
κοινά - , δείχνοντας σεβασμό και στους θεούς και στους ανθρώπους, σταματήστε να
βλάπτετε την πατρίδα και μην ακούτε τους ανοσιότατους τριάκοντα, γιατί αυτοί για το
ατομικό τους συμφέρον μέσα σε οχτώ μήνες έχουν σκοτώσει σχεδόν περισσότερους
Αθηναίους από όσους (σκότωσαν) όλοι οι Πελοποννήσιοι πολεμώντας μας δέκα χρόνια.
22 Και ενώ μπορούσαμε να ζούμε ως πολίτες ειρηνικά, αυτοί μας προκαλούν τον πιο αισχρό
απ᾿ όλους και φοβερό και ανόσιο και μισητό σε θεούς και ανθρώπους εμφύλιο πόλεμο.
Αλλά όμως να ξέρετε καλά ότι για μερικούς από αυτούς που τώρα σκοτώθηκαν από μας
όχι μόνο εσείς αλλά και μείς κλάψαμε πικρά (ή: χύσαμε πολλά δάκρυα). Ο κήρυκας
λοιπόν αυτά περίπου έλεγε ˙ οι υπόλοιποι στρατηγοί για τον, πρόσθετο λόγο ότι οι
στρατιώτες τους άκουγαν τέτοια λόγια, τους επανέφεραν στην πόλη.

§ 23
ΚΕΙΜΕΝΟ

23 Τῇ δ᾿ ὑστεραία οἵ μέν τριάκοντα πάνυ δή ταπεινοί καί ἔρημοι συνεκάθηντο ἔν τῷ

συνεδρίῳ˙ τῶν δέ τρισχιλίων ὅπου ἕκαστοι τετραγμένοι ἦσαν, πανταχοῦ διεφέροντο πρός
ἀλλήλους. Ὅσοι μέν γάρ ἐπεποιήκεσαν τι βιαιότερον καί ἐφοβοῦντο, ἐντόνως ἔλεγον ὡς
οὗ χρείη καθυφίεσθαι τοῖς ἔν Πειραιεῖ˙ ὅσοι δέ ἐπίστευον μηδέν ἠδικηκέναι, αὐτοί τε
ἀνελογίζοντο καί τούς ἄλλους ἐδίδασκον ὡς οὐδέν δέοιντο τούτων τῶν κακῶν, καί τοῖς
τριάκοντα ούκ ἔφασαν χρῆναι πείθεσθαι ούδ᾿ ἐπιτρέπειν ἀπολλύναι τήν πόλιν. Καί τό

90
 τελευταῖον ἐψηφίσαντο ἐκείνους μέν καταπαύσαι, ἄλλους δέ ἑλέσθαι. Καί εἵλοντο δέκα,
ἔνα ἀπό φυλῆς.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
23. Την επόμενη μέρα οι (επιζήσαντες) τριάκοντα παρακάθονταν στην αίθουσα των
συνεδριάσεων πολύ ταπεινωμένοι και εγκαταλειμμένοι, όπως ήταν επόμενο ˙ αλλά και οι
τρισχίλιοι, όπου ο καθένας τους είχε ταχθεί, σε όλα τα μέρη της πόλης διαφωνούσαν
μεταξύ τους. Γιατί όσοι είχαν κάνει κάποιο σοβαρό αδίκημα και φοβούνταν υποστήριζαν
έντονα ότι δεν έπρεπε να υποχωρήσουν στους δημοκρατικούς ˙ όσοι όμως ήταν βέβαιοι
ότι δεν είχαν διαπράξει καμιά αδικία, και οι ίδιοι σκέφτονταν και στους άλλους
προσπαθούσαν να εξηγήσουν ότι δεν υπήρχε κανένας λόγος να υποφέρουν αυτές τις
συμφορές και έλεγαν ότι δεν έπρεπε να υπακούουν στους τριάκοντα ούτε να τους
επιτρέπουν να καταστρέφουν την πόλη. Στο τέλος αποφάσισαν με ψηφοφορία εκείνους
να τους καθαιρέσουν και στη θέση τους να εκλέξουν άλλους άρχοντες. Έτσι εξέλεξαν
δέκα, έναν από κάθε φυλή.

§§ 18 – 22

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

§§18 – 22: Ο Ξενοφών δε δίνει λεπτομερή περιγραφή της μάχης. Επικεντρώνει την προσοχή
του σε δύο πρόσωπα, στο μάντη και στην κήρυκα των μυστών, στον Κλεόκριτο. Στην
ολοζώντανη παρουσίαση των δύο αυτών προσώπων φαίνεται καθαρά ότι στις καλές στιγμές
της η αρχαία κοινωνία ήταν μια πραγματική «κοινωνία πολιτών». Το πρώτο δείγμα είναι η
εθελούσια θυσία του μάντη. Το δεύτερο, η ομιλία του Κλεοκρίτου προς τους αντιπάλους με
τον πλούτο των λέξεων και των όρων που σημαίνουν κοινωνία, μέθεξη, συμμετοχή.
§18 – μεταστραφείς: Όταν μιλούσε ο Θρασύβουλος ήταν στραμμένος προς τους στρατιώτες
του, τους οποίους προσπάθησε να ενθαρρύνει και να εμψυχώσει. Όταν τελείωσε το λόγο του
στράφηκε προς «τους εναντίους».
μάντις: Το στρατό ακολούθησε πάντα ένας μάντης. Η λέξη παράγεται από το ρήμα
«μαίνομαι» και σημαίνει αυτόν που προφητεύει. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι οι μάντεις ήταν
θεόπνευστοι κι εξέφραζαν τη θέληση των θεών. Ο λαός τους σεβόταν και τους εκτιμούσε
ιδιαίτερα.
καί γάρ ὅ μάντις… δοκεῖ.
 πρίν… ἤ πέσοι τις ἤ τρωθείη: Η συμβουλή του μάντη ήταν να μην επιτεθούν προτού
κάποιος από τους δικούς τους φονευτεί ή πληγωθεί. Έτσι η ευθύνη του αίματος που θα
χυνόταν θα έπεφτε στους Τριάκοντα.
 ἐπειδάν μέντοι… ὡς γέ μοι δοκεῖ: Ο Ξενοφών με θαυμαστή πυκνότητα περιγράφει τη
στάση που πήρε ο Θρασύβουλος, την ερμηνεύει (και γάρ) με τη συμβουλή του μάντη,
συνδυάζοντας ευθύ και πλάγιο λόγο. Τα λόγια του μάντη «ἐπειδάν… δοκεῖ» έχουν το
αινιγματικό ύφος της μαντικής: «ἐπειδάν μέντοι τοῦτο γένηται (=όταν όμως συμβεί αυτό,
δηλ. κάποιος απ᾿ τους δικούς μας πέσει νεκρός ή πληγωθεί) «ἡγησόμεθα μέν ἡμεῖς (=θα
προχωρήσουμε εμείς μπροστά, χωρίς να διευκρινίζει ποιον ή ποιους εννοεί με την
αντωνυμία «ἡμεῖς») «νίκη ύ ὑμῖν ἔσται ἑπομένοις» (κι εσείς που θα ακολουθείτε έχετε τη
νίκη), «ἐμοί μέντοι θάνατος, ὡς γέ μοι δοκεῖ» (=εγώ όμως τον θάνατο, καθώς το
προαισθάνομαι).
Πέρα όμως από το αινιγματικό ύφος είναι έξοχη και η κλιμάκωση των λόγων του μάντη:
«ἡγησόμεθα μέν ἡμεῖς – νίκη δ᾿ ὑμῖν ἔσται – ἐμοί μέντοι θάνατος».
Η περίπτωση του θυμίζει το μάντη Μεγιστία που είχε προβλέψει το θάνατο του, αλλά
έμεινε και θυσιάστηκε ˙ τη στάση του περιέγραψε με θαυμασμό ο Ηρόδοτος και τη
δόξασε ο Σιμωνίδης ο Κείος με το επίγραμμα του.

91
§ 19, αὐτός… ἐκπηδήσας πρῶτος… ἀποθνῄσκει: Η προφητεία, το μάντεμα του μάντη
ήταν ότι θα νικήσουν οι στρατιώτες του Θρασύβουλου, αν φονευτεί ή πληγωθεί κάποιος από
τους δικούς του. Ο μάντης, προαισθανόμενος το θάνατο του, ξεφεύγει από την παράταξη και
ορμά πρώτος κατά των εχθρών. Ο θάνατος του προκάλεσε οργή στους στρατιώτες του
Θρασύβουλου, οι οποίοι όρμησαν πλέον κατά των εχθρών με πάθος και ιερή αγανάκτηση,
αφού ο μάντης ήταν το ιερό τους πρόσωπο.
μοίρα (από το ρήμα μείρομαι): Η ορισμένη για τον άνθρωπο μοίρα, ο θάνατος. Ως κύριο
όνομα είναι η θεά του πεπρωμένου (λατ. Parca). Τρεις ήταν οι Μοίρες, που θεωρούνταν
θυγατέρες του Δία και της Θέμιδας: Η Κλωθώ, η Λάχαση και η Άτροπος.
τέθαπται: Ο μάντης θάφτηκε στο πέρασμα του Κηφισού, για να βλέπουν τον τάφο του οι
διερχόμενοι από το σημείο εκείνο.
Κριτίας: Εδώ σκοτώνεται ο Κριτίας, ο πιο σκληρός και αιμοδιψής τύραννος. Κατά το
Διόδωρο, όταν έπεσε ο Κριτίας, οι στρατιώτες των τυράννων, παρόλο που υπερείχαν ως προς
το πλήθος, πανικοβλήθηκαν και κατέφυγαν σε ομαλότερους τόπους.
δέκα ἀρχόντων: Ο Λύσανδρος, παράλληλα με τους Τριάκοντα τυράννους, στην Αθήνα είχε
διορίσει και δέκα άρχοντες στον Πειραιά. Οι δέκα αυτοί άρχοντες διορίστηκαν, σύμφωνα με
άλλη άποψη, από τους Τριάκοντα, για να στηρίζουν το καθεστώς και στον Πειραιά.
Χαρμίδης ὅ Γλαύκωνος: Ήταν ποιητής και φιλόσοφος, μακρινός απόγονος του Σόλωνα και
συγγενής του ωραίου Πυριλάμπους. Η μητέρα του Πλάτωνα ήταν αδερφή του Χαρμίδη.
τούς δέ χιτῶνας οὐδενός τῶν πολιτῶν ἐσκύλευσαν: Μετά τη μάχη οι δημοκρατικοί πήραν
τα όπλα των νεκρών αντιπάλων τους, αλλά δεν τους εξευτέλισαν ξεγυμνώνοντας τους. Η
αφαίρεση των ενδυμάτων, το «πλιάτσικο» αυτής της μορφής δεν ήταν άγνωστο στην
αρχαιότητα.
§ 20, Κλεόκριτος: Ήταν κήρυκας των μυστών, των μυημένων δηλαδή στα Ελευσίνια
μυστήρια. Ο Κλεόκριτος στο σύντομο λόγο του κάνει έκκληση στους οπαδούς των
ολιγαρχικών να αναλογιστούν τι είδους δεσμοί τους ενώνουν με τους σημερινούς εχθρούς
τους, τους δημοκρατικούς της «Φυλής»: δεσμοί μεταξύ ανθρώπων μιας πολιτισμένης
κοινωνίας μεταξύ πολιτών ενός δημοκρατικού κράτους.
μυστῶν (από το ρήμα μυέω,ώ): αυτοί που ήταν μυημένοι στα Ελευσίνια μυστήρια
ονομάζονταν μύστες. Τέσσερα κυρίως πρόσωπα τελούσαν τα μυστήρια αυτά: ό ιεροφάντης, ό
δαδούχος, ό ιεροκήρυξ και ό επί του βωμού. Αυτοί ανήκουν στα αρχαία ιερατικά γένη των
Ευμολπιδών και των Κηρύκων.
εὔφωνος ὤν: Στην αρχαία εποχή η «ευφωνία» ήταν σημαντικό προσόν όχι μόνο για τους
κήρυκες αλλά και για τους αρχηγούς των κρατών και τους ηγήτορες.
κατασιωπησάμενος: Επέβαλε σιωπή, για να ακούγεται ευκρινώς. Ο Κλεόκριτος ήταν μεταξύ
των πολιτικών εξορίστων, των φυγάδων.
ἄνδρες πολῖται… βούλεσθε: Ο Κλεόκριτος απευθύνεται στους ολιγαρχικούς και τους
υποβάλλει τα ακόλουθα ερωτήματα: α)Γιατί διώχνουν τους δημοκρατικούς από την πόλη;
β)Γιατί θέλουν να τους σκοτώσουν; Είναι προφανές ότι καμία βασική αιτία δεν υπάρχει που
να δικαιολογεί την αυθαίρετη κι εγκληματική τάση και συμπεριφορά των ολιγαρχικών. Τους
τονίζει τους πολλαπλούς δεσμούς τους και τους καλεί να συμφιλιωθούν.

§§ 20 – 21

Η συμμετοχή σε θρησκευτικές εκδηλώσεις και τελετές («μετεσχήκαμεν ὑμῖν ἱερῶν θυσιῶν»),

στην κοινωνική («συγχορευταί»), σχολική («συμφοιτηταί») και στρατιωτική
(«συστρατιώται») ζωή ˙ στους αγώνες για την προστασία της πατρίδας («πολλά μεθ'᾿ ὑμῶν
κεκινδυνεύκαμεν») και επίσης η συγγένεια μεταξύ πολλών από τους αντιπάλους εξ αίματος
(«συγγένειας») ή εξ αγχιστείας («κηδεστίας»), η συντροφικότητα σε συλλόγους ή λέσχες
(«εταιρίας»), όλοι αυτοί οι δεσμοί («πάντων γάρ τούτων πολλοί κοινωνοῦμεν ἀλλήλοις»),
πρέπει να οδηγήσουν τους ολιγαρχικούς να εγκαταλείψουν τους τριάκοντα «αιδόυμενοι»
(από σεβασμό σε) θεούς και ανθρώπους. Οι πολλαπλοί αυτοί δεσμοί δηλώνονται στο κείμενο
του Ξενοφώντα με το ρήμα «μετέχω», σύνθετες λέξεις με την πρόθεση «σύν-», τον

92
εμπρόθετο προσδιορισμό «μεθ᾿ ὑμῶν» και με τις καίριες λέξεις «κανωνούμεν»(κοινός) και
«αἰδοῦμαι». Σ’ αυτό το πλαίσιο το ρήμα «αἰδοῦμαι» σημαίνει σέβομαι, ντρέπομαι κάποιον
μήπως σχηματίσει κακή γνώμη για μένα και το ουσιαστικό «αἰδώς», φιλότιμο, σεβασμό προς
την κοινή γνώμη. Οι ολιγαρχικοί, λοιπόν, σεβόμενοι θεούς και ανθρώπους, οφείλουν να
εγκαταλείψουν τους Τριάκοντα, προκειμένου να επανέλθει στην πόλη των Αθηναίων η
ειρήνη, η τάξη και ο αλληλοσεβασμός. Η «εταιρία» (εταιρός= σύντροφος), η φιλία, η σχέση
φίλων και συντρόφων είναι έννοια βασική για τους αρχαίους Έλληνες ήδη από τα ομηρικά
κείμενα, π.χ. στο προοίμιο της Οδύσσειας. Ο Οδυσσέας δεν είναι μόνο πολύτροπος, όπως τον
ήθελε η προεπική παράδοση, ούτε μόνο πορθητής, όπως τον ήθελαν οι ραψωδοί πριν απ᾿ τον
Όμηρο, αλλά είναι και διλέταιρος, όπως τον θέλει ο Όμηρος στην Οδύσσεια. Στην Αθήνα του
5ου αι. υπήρχαν «ἑταιρίαι», δηλαδή τοπικοί σύλλογοι, λέσχες για πολίτες της ίδιας, συνήθως,
πολιτικής παράταξης.
πλείους ἀπεκτόνασιν Ἀθηναίων: Στον «Αρεοπαγιτικόν» του ο Ισοκράτης αναγράφει ότι οι
Τριάκοντα φόνευσαν χίλιους πεντακόσιους.
ἔν ὀκτώ μησίν: από το Σεπτέμβριο του 404 π.χ. έως τον Απρίλιο του επόμενου έτους (403
π.χ.).
δέκα ἔτη: τόσα περίπου χρόνια διήρκεσε ο Δεκελεικός πόλεμος.

§ 22

αἴσχιστον –χαλεπώτατον – ἀνοσιώτατον – ἔχθιστον: Επίθετα που χαρακτηρίζουν τους

εμφύλιους πολέμους. Βρίσκονται μάλιστα στον υπερθετικό βαθμό. Ενώ μπορούσαμε εμείς να
ζούμε ειρηνικά, τους λέει ο Κλεόκριτος, οι Τριάκοντα μας έριξαν στον πιο ανόσιο, μισητό
και αισχρό πόλεμο. Είναι φανερό ότι ο Κλεόκριτος κατηγορεί ευθέως τους Τριάκοντα
τυράννους και τους λακωνικούς φρουρούς και προτρέπει τους ολιγαρχικούς σε αποστασία. Ο
λόγος του χαρακτηρίζεται από λογική, σοβαρότητα και συναισθηματισμό.

§ 23

ταπεινοί καί ἔρημοι: Στον ηττημένο τύραννο κανείς πλέον δε συμπαραστέκεται. Ήταν,
λοιπόν, απομονωμένοι και εγκαταλελειμμένοι.
οὗ χρείη καθυφίεσθαι τοῖς ἔν Πειραιεῖ: Αυτοί που είχαν διαπράξει αδικήματα κατά την
περίοδο του τυραννικού καθεστώτος είχαν λόγους να μην επιθυμούν τη συμφιλίωση με τους
συντρόφους του Θρασύβουλου.
εἵλοντο δέκα: Αυτοί συγκρότησαν τη λεγόμενη «δεκαρχία». Οι μετριοπαθείς ολιγαρχικοί
ενήργησαν τώρα προς το συμφέρον της πατρίδας τους και αποφάσισαν να καθαιρέσουν τους
Τριάκοντα και να εκλέξουν άλλους άρχοντες. Οι δέκα αυτοί νέοι άρχοντες ήταν, βέβαια,
ολιγαρχικοί, είχαν όμως ως σκοπό να ενώσουν και να συμφιλιώσουν όλους τους πολίτες.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Ποιοι είναι οι δεσμοί που δένουν τους Αθηναίους μεταξύ τους, σύμφωνα με όσα είπε ο
Κλεόκριτος; Πως χαρακτήρισε τους Τριάκοντα; Ποια ήταν η αντίδραση των ηγετών των
αντιπάλων;
2. Να δικαιολογήσετε τη χρήση των προσωπικών αντωνυμιών της §22. Σε ποιους
αναφέρεται ο κάθε τύπος; Τι πετυχαίνει ο Κλεόκριτος χρησιμοποιώντας τόσο εύστοχα τις
αντωνυμίες;
3. Ποια κατάσταση επικράτησε στην ηγετική ομάδα του τυραννικού καθεστώτος και
σ᾿ αυτούς που το στήριζαν μετά την ήττα στον Πειραιά;
4. Ποια ήταν η κατάλληλη στιγμή για να εκφωνήσει ο Κλεόκριτος το συγκινητικό λόγο του
προς τους αντιπάλους;

93
 ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Με ποιες λέξεις του κειμένου έχουν ετυμολογική συγγένεια οι παρακάτω;

στις §§ 18 – 19: αποστροφή, σχεδόν, κατάπτωση, άτρωτος, ανάληψη, καταδότης,
στις §§ 20 – 22: απέλαση, γένος, επικερδής, επιστήμη, μέτοχος, πατέρας, φοιτώ, χορός.

94