BOUWSTENEN VAN DE DANS

Met dank aan Daphne Maes

BEWEGING VERSUS DANS

Het woord dans komt van het Franse ‘danse’. Dans kan een sport, een kunstvorm of een sociaal gebeuren zijn.
Dans kan gebruikt worden als een vorm van emotionele expressie, sociale interactie, artistieke of een spirituele
gebeurtenis en dit al dan niet voor een publiek. Het is een non-verbale communicatie die tussen mensen maar
evengoed ook tussen dieren kan afspelen. Denk maar eens aan een parendans (verleidingsdans) tussen twee
vogels. En wat zou tango dans kunnen zijn?

Dans ontstaat doordat een lichaam zich verplaatst door de ruimte binnen een bepaalde tijd en met een bepaalde
kracht. Het lichaam, de ruimte, de tijd en de kracht zijn de basiselementen van dans. Vaak in combinatie met
muziek of geluiden. Een dansbeweging kan op zichzelf staan zonder enige betekenis. Maar evengoed kan er met
een dansbeweging iets uitgebeeld worden, waardoor er iets verteld wordt. Een aaneenschakeling van
verschillende dansbewegingen kan ons dan een verhaallijn vertellen.

Een eenduidige definitie geven van dans is vrij moeilijk. Het is vaak afhankelijk van het doeleinde. Het kan een
sociale, culturele, esthetische of/en artistieke gebeuren zijn. Daarnaast kan het ook nog verschillen naar gelang de
context of cultuur waar de dans zich in afspeelt. Men kan dansen louter voor het plezier, maar het kan ook dienen
voor een ceremonie of als toneelstuk of dansvoorstelling die door toeschouwers bekeken wordt.

EEN AANTAL SOORTEN DANS

Er bestaan ongelofelijk veel verschillende tradities en stijlen van dansen; volksdansen, flamenco, wals, twist, latin,
tango, salsa, (klassiek) ballet, swing, capoeira, dubstep, charleston, breakdance, hakken, buikdans, jazzballet,
hiphop, popping, locking, krumping, rock- ‘n-roll, tapdansen, moderne dans en hedendaagse dans. Dit is nog maar
een tipje van de sluier.

Elke dans heeft zo zijn eigenheid en eigen stijlkenmerken, met nauwkeurig vastgelegde regels en technieken.
Toch is er steeds één overeenkomst; namelijk het bewegen van het lichaam.

Ondanks de verschillende dansstijlen, is het niet altijd evident om een dans op te delen in één bepaalde stijl.
Doorheen de jaren zijn er veel verschillende dansstijlen ontstaan en de ene dans heeft invloed gehad op de andere
of heeft er zich juist helemaal tegen afgezet. Daarnaast kunnen er verschillende stijlen in één dansstuk
Bouwstenen van dedans

samengebracht worden.

DE DANS ALS PODIUMKUNST IN DE WESTERSE CULTUUR

Een historisch overzicht van de danstraditie als artistiek gebeuren in de Westerse wereld.

❖ ONTSTAAN PODIUMDANS: LODEWIJK XIV 17de/ 18de EEUW

I

F. Badisco / M. Latomme / M. Van den Bossche 1

De oudste vorm van ballet is de academisch of klassiek ballet. Die ontstond in Frankrijk en werd beroemd door
Lodewijk de XIVde (of ook wel de zonnekoning genoemd) die een hele grote liefhebben was van dansen. In 1661
werd de eerste balletacademie opgericht door Lodewijk XIV. Zijn dansmeester Pierre Beauchamp legt de 5 standen
van de voeten, armen en de houdingsregels vast.

Voorheen werd er gedanst als vermaak, maar vanaf dit moment ontstaat er een scheiding tussen dansen voor het
plezier als vrijetijdsbesteding en theaterdans. Het theaterdans heeft een artistieke en esthetische functie waarbij
techniek centraal staat. Het is dan ook vanzelfsprekend dat dansers een goede opleiding kregen waarbij de ‘juiste’
technieken werden aangeleerd. In de bewegingen van het klassiek ballet is er enige gelijkenis met de bewegingen
van het schermen. Academisch ballet is het meest gekend door zijn pointes (1), grand pas de deux (2) en het hoog
met de benen zwaaien (3).

Choreografen van klassiek ballet ontwerpen in die tijd vooral vanuit esthetische doeleinden die gepaard gingen
met extreme technische vaardigheid waarin geen enkele betekenis aan vast hangt.

❖ ACADEMISCH/ KLASSIEK BALLET 19de/ 20ste EEUW

Halverwege de 18 de eeuw verliest men de interesse in het klassiek ballet juist omdat er zo weinig betekenis (naast
de techniek) aan de danskunst gegeven werd. In de 19 de eeuw ontstaat er een hernieuwde interesse en zal de
balletkunst één van zijn hoogtepunten kennen.

De techniciteit blijft nog steeds belangrijk maar daarnaast zal de inhoud en betekenis van de dans ook centraal
staan. De balletten beelden verhalen over geesten, sprookjes en onbereikbare liefdes uit. Het ballet laat de
toeschouwer even ontsnappen aan het dagdagelijkse leven en toont onwerkelijke droombeelden. De focus ligt
duidelijk op de danseressen terwijl de functie van de mannelijke dansers enkel als pilaar of draagwerktuig voor de
vrouwen dienen.
Ondanks er een verhalend en inhoudelijk element aan de balletkunst is toegevoegd blijft er toch maar één
interpretatie mogelijk. De verhalende dansvoorstellingen met verticale bewegingen en waarin de vrouw centraal
staat dienen voor de toeschouwer als ontspanning en amusement.

❖ MODERNE DANS 20ste EEUW

Eind 19 de en begin 20ste eeuw evolueert het academisme naar het modernisme. Het gebrek aan menselijke/
realistische inhouden en betekenissen zorgt ervoor dat er een breuk ontstaat met het klassiek ballet. De ‘regels’
Bouwstenen van dedans

van het klassiek ballet wordt op verschillende gebieden afgestoot. Dit is vooral aan de muziek te horen die gebruikt
worden alsook te zien aan de kostuums/ kledij en het decor. Eveneens zet men zich af tegen de extreme
technische vaardigheid waarmee de balletkunst uitpakt en worden dansstukken uitgevoerd door dansers die de
klassieke dansregels overboord gooien.
I

F. Badisco / M. Latomme / M. Van den Bossche 2

Dansers en choreografen ontwikkelen hun eigen vrije dansstijl die men ‘anti-ballet’ noemen. Het wordt gezien als
een erg bevrijdende stijl en kunst. De mens met zijn emoties en gevoelens staan heel centraal in de ‘Modern
Dance’. Waar in het verleden enkel positieve thema’s als vreugde, blijheid, droomwerelden werden weergegeven,
zal men nu realistische onderwerpen aansnijden. De diepe innerlijke menselijke emoties en gemoedstoestanden
als angst en verdriet worden via bewegingen van het menselijke lichaam weergegeven.

Op 19 mei 1913 gaat Le Sacre du Printemps in première. Het ballet wordt gecomponeerd door Igor Stravinsky en
gechoreografeerd door Vaslav Nijinsky en wordt geschouwd als één van de meest revolutionaire werken van de
20ste eeuw. Het werk lokt veel opstand en leidt tot een groot schandaal. In het dansstuk zet men zich af tegen de
‘regels’ van ballet die zelfs volledig overboord worden gegooid en dit in combinatie met woeste, barbaarse en
bombastische muziek. Het ballet beeldt een heidens ritueel uit waarbij de maagd wordt geofferd aan de zonnegod
door zich letterlijk dood te dansen zodat de lente kan beginnen. Waar het klassiek ballet dient als ontspanning,
kost het de toeschouwer juist moeite om dit werk te bekijken, te beluisteren en te begrijpen.

❖ POSTMODERNE/ HEDENDAAGSE DANS 20ste EEUW

In de jaren 1950-1960 (na WOII) ontstaan er grofweg twee stromingen die elk een ander element van de moderne
dans verder beklemtonen; namelijk de conceptuele dans en de expressieve dans.

Conceptuele dans

Er een nieuw protest vanuit de moderne dans, waar dans geen betekenis moest hebben en dus zonder enig
verhaal. Bewegen om te bewegen staat centraal. Dit zijn de eerste stappen richting de conceptuele kunst. De
abstracte dansen waarin elke beweging volledig op zichzelf staat worden als dansmateriaal genomen. De
choreograaf Merce Cunningham nam een belangrijke rol hierin. Elke beweging kon voor hem als dans gezien
worden. De toeschouwer krijgt de keuze om een eigen betekenis te geven aan de dans, wat niet altijd heel evident
is. Hierdoor wordt er ook nagedacht over het doel en het nut van dans.

Expressieve dans

De balletdanseres en choreografe Pina Bausch is één van de belangrijke figuren in de postmoderne dans. Zij brengt
de expressieve dans (terug) tot leven in de vorm van hedendaags danstheater met dansers & acteurs als
uitvoerders. De emoties, de persoonlijkheid en inbreng van de dansers leiden tot het ontstaan van bewegingen
die haaks staan op de abstracte dans. De inhouden zijn terug te vinden in de persoonlijke problematiek van de
dansers, de hedendaagse maatschappij en het dagdagelijkse leven. Het lichaam wordt extreem gebruikt.
Bouwstenen van dedans

In de jaren tachtig zijn de invloeden van de postmoderne dans ook voelbaar in België. De Vlaamse golf ook wel de
New Belgian Wave genoemd, zorgt voor een nieuwe draai in de dansgeschiedenis. De voortrekkers hiervan zijn
Anne Teresa De Keersmaeker, Jan Fabre, Alain Platel en Wim Vandekeybus. Zij proberen als ‘eerste’ over de grens
heen te kijken en voortdurend de klassieke wetenschap van dans in vraag te stellen. Werkelijk ALLES kan op
scène. De choreografen (bijvoorbeeld van het dans- en theatergezelschap 1Les Ballets C de la B) uit diverse zaken

1 In 1984 werd Les Ballets C de la B (voluit: Les Ballets Contemporains de la Belgique) opgericht door Alain Platel.
I

F. Badisco / M. Latomme / M. Van den Bossche 3

hun inspiratie en voegen daarbij een sterk persoonlijke toets toe. Hun artistieke statements zijn zeer
overweldigend en overtuigend.

❖ ACTUEEL IN BELGIE

In de 21ste eeuw verschuift de vormentaal waarmee de choreograaf of dansmaker in de jaren tachtig werkte naar
specifieke vragen en projecten waarrond gewerkt wordt. De inhoud van de hedendaagse dans wordt door
verschillende culturele contexten samengevoegd.

In december 2014 speelde de dansvoorstelling genesis van Sidi Larbi Cherkaoui & Yabin Wang in het
concertgebouw te Brugge. Sidi Larbi Cherkaoui startte als choreograaf bij Les Ballets C de la B en is één van de
belangrijke Belgische hedendaagse choreografen die tot de 2 de/3de generatie behoort. Momenteel is hij artistiek
leider van het Ballet van Vlaanderen. De inspiratie die de choreografen Cherkaouj en Wang bij elkaar vonden
zorgde ervoor dat er een heel intens, emotioneel en geslaagde dansvoorstelling ontstond. Het werk is geïnspireerd
door de vragen: ‘Waar komen we vandaan?’, ‘Waar groeien we naartoe?’, ‘Hoe gaan we om met alle manipulaties
in ons leven?’ of ‘Hoe gaan we om met verwachtingen, projecties van anderen, maar ook van onszelf?’.

In 2015 was het project ‘Work/Travail/Arbeid’ bedacht door De Keersmaeker in samenwerking met Rosas live te
zien in een dansvoorstelling in WIELS te Brussel. De vraag die aan de basis lag voor de dansvoorstelling was of er
een choreografie kon worden uitgevoerd in de vorm van een tentoonstelling. Hierin was de tijdelijke en de
ruimtelijke omstandigheden die elk musea als eigenheid heeft heel essentieel waarbij de toeschouwer doorheen
de dansvoorstelling wandelde.

ROSAS DANST ROSAS ALS INSPIRATIEBRON

De voorstelling Fase (1882) en Rosas danst Rosas (1983) van Anne Teresa De Keersmaeker heeft een belangrijke rol
gespeeld in de hedendaagse danskunst.
De Keersmaeker richtte in 1983 in Brussel het dansgezelschap Rosas op. De choreografe introduceert dagdagelijkse
handelingen in haar dansvoorstellingen. Die bewegingen laat ze door verscheidene lichamen vol energie in
verschillende volgorden en op diverse ritmes herhalen waardoor er gehele choreografieën ontstaan.
In 2011 was er een opschudding over de videoclip ‘Countdown’ van Beyoncé die zich duidelijk heeft laten
inspireren door de choreografieën van de Belgische choreografe en danseres Anne Teresa De Keersmaeker.
Bouwstenen van dedans
I

F. Badisco / M. Latomme / M. Van den Bossche 4