NYMPHAİON: Roma literatüründe Domus Nympharum/Aedes Nympharum/Sacrum Nympharum olarak geçmektedir.

Nymphe’lerin kutsal alanı. Genç gelin ya da genç kadın anlamına gelmektedir. Doğal ve tanrısal dişi varlıklardır. Zaman
içerisinde Roma Dönemi ile birlikte su yapıları hamamlar ve aquadüktler ile birlikte nymphaion kullanılmaya başlanmıştır.

Yunan’daki ilk çeşme örneklerinde kaynağın veya kaynak mağarasının basitçe düzenlenmesi şeklinde süregelen dinsel
değerlerin devam ettiği görülmektedir. Yunan çeşmelerinin formları genellikle inşa edildikleri yerlerin coğrafi ve doğal
özelliklerine göre şekillendirilmişlerdir. Doğal imkanlar kullanılarak sarnıç ve kanallar mümkün olduğunca kayalara oyularak
yapılmış hatta çeşmenin duvarlarını çatısını oluşturmak içinde kayalar yerlerinde bırakılmıştır. Suyun seviyesine göre
değişik tipler ortaya çıkmıştır. Su kaynağının derinde yer alması durumunda basamaklarla kaynağa inişin sağlandığı bir form
görülmektedir. Kaynağın yüksek bir seviyede bulunduğu durumlarda ise kayaya suyun toplanacağı bir havuzun yapıldığı
görülmektedir.

ITHAKA NYMPHE MAĞARASI: Nymphe’lere adanmış kaynak mağarasıdır. Arkasında doğal su kaynağı vardır.

CALYPSO MAĞARASI: Nymphe’lere adanmış kaynak mağarasıdır. Arkasında doğal su kaynağı vardır.

MEGARA ÇEŞMESİ: MÖ.7.yy’ın ikinci yarısına tarihlenmektedir. Çeşmenin birbirine paralel olan iki uzun ve geniş su
sarnıcının önünde iki tane daldırma havuzu vardır. Bu tipteki yapıların en eskisidir.

KORİNTH PEİRENE ÇEŞMESİ: MÖ.7.yy. sonu-6.yy’ın başına tarihlenmektedir. Doğal bir terasa dayalıdır.

PERACHORA ÇEŞMESİ: MÖ.4.yy’ın sonuna tarihlenmektedir. Yapının arkasında 3 adet uzun sarnıç ve önlerinde 3 adet su
daldırma havuzu vardır. Bu havuzların önünde ise kolonadlı bir ön mekan mevcuttur.

Cephe duvarlarıyla bir kayalığa yaslandırılıyorlardı. Anteler arasında yer alan 6 sütunlu temel planları ve cephe duvarlarının
önünde daldırma havuzları yer alır.
LEMNOS PİŞMİŞ TOPRAK ÇEŞME MODELİ: MÖ.9.yy-6.yy’a kadar tarihlendirilen tabakalarda bulunmuştur. Küçük ve kutuya
benzer binalar olup iç kısmı duvarlarla paralel sarnıçlar halinde bölünmüştür. Sarnıçların önlerinde çok alçak dikdörtgen
havuzlar bulunmaktadır.

DELPHİ TAPINAK TERASI ÇEŞMESİ: MÖ.6.yy’a tarihlenmektedir. Kareye yakın havuzuna birkaç basamakla inilmektedir. Bu
tipteki en eski çeşmelerden biridir. Su çeşmeye tapınağın temeli altında bulunan yer altı suyunun toplandığı bir sarnıçtan
gelmektedir.

DELOS MİNOE ÇEŞMESİ: MÖ.6.yy’a tarihlenmektedir. Basamaklarla dikdörtgen formlu havuza inilmektedir. Havuz bölümü
dip tarafında yer alan kaynaktan beslenir. Çeşmenin orijinal sütunları ağaçtır ancak Roma Dönemi’nde taşa çevrilmiştir.
Yapının önünde bir sıra sütun sırası bulunur. Arka ve yan tarafları taş duvarla örülüdür. Çeşme dikdörtgen binanın içerisine
alınmıştır. Piramidal çatısı olmalıdır. Yapının çatısının olması su almaya gelenlere gölgelik bir mekan oluşturmuştur.

NOT: Yeraltı kaynağı ile beslenen ve havuz bölümüne basamaklarla inilen plan tipi MÖ.4.yy içerisinde görülmektedir.
Hydrialar üzerinde görülen tasvirler Nymphaion gelişimini takip etmek için önemlidir. MÖ.6.yy’ın sonuna kadar Attika
vazolarında çok fazla çeşme tasvirleri görülmektedir.

Hellenistik Dönem’in taş havuzlu üstü kapalı önlerinde sütunları olan tipleri Roma Dönemi’ne kadar görülmektedir.

RHODOS IALYSOS ÇEŞMESİ: MÖ.3.yy’ tarihlenmektedir. Vazo resimlerinde görülen arkaik çeşmeler gibi ön cepheleri
sütunlu olan çeşmelerin daha gelişmiş örneklerindendir. Bir kayaya dayalı olarak arka ve yan duvarları isodomik duvar
örgüsüyle inşa edilmiştir. Havuzun önünde parapet duvarlarının bağlı olduğu 6 adet kare fil ayağı yer almaktadır. Bunların
önünde ise ön cephede6 adet dorik sütun yer alır. Su küçük bir su kemeri tarafından sağlanmıştır.

SIKYON ÇEŞMESİ: MÖ.3.yy’a tarihlenmektedir. Vazo resimlerinde görülen arkaik çeşmeler gibi ön cepheleri sütunlu olan
çeşmelerin daha gelişmiş örneklerindendir. Arka ve yanları duvar örülüdür. Havuzunun önünde anta duvarlarına yapışık fil
ayağı pilasterler ve aralarında 2 adet dorik sütun yer alır. Cephe duvarına yerleştirilen 2 adet çörten suyu öndeki havuz
bölümüne akıtıyordu.

ANADOLU’DAKİ NYMPHAİON ÖRNEKLERİ

SMYRNA ÇEŞMESİ: MÖ.7.yy’a tarihlenmektedir. Anadolu’daki en erken çeşme yapılarından biridir. Dikdörtgen planlı
çeşmenin arkasında suyun toplandığı hazne vardır ve fazla su bu hazneden kanala akar. Bazalt taştan ve isopata yapı
tipinde inşa edilmiştir. Su almaya gelenlerin yürüyebileceği bir taş zemini vardır.

EPHESOS ÇEŞMESİ: MÖ.2.yy’a tarihlenmektedir. Arkadianus Caddesi üzerinde yer alır. Anta duvarları arasında 2 ionik
sütun yer alır. Roma Dönemi’nde MS.1.yy’da genişletilmiştir. Monolit 2 adet Roma dönemi sütun eklenmiştir.
MAGNESİA ÇEŞMESİ: Hellenistik Dönem’e tarihlenmektedir. Anta duvarları arasında 2 adet ionik sütun yer alır.
Arkada da parapet ve su daldırma havuzu yer alır. Arkaik plan şemasına uyumlu şekilde yapılmıştır.

KAUNOS ÇEŞMESİ: Sütunlu cepheye sahip Hellenis dönem çeşmesidir. Cephesi Liman agorasına dönüktür. Yapının U
planının iç kısmında yer alan havuzun önünde 2 adet dorik sütun ve parapet duvarı vardır. Üstü örtülür. Vespasian
döneminde onarım yapılmıştır. Gümrük Nizamnamesi yazıtı duvarında yer alır.

SAGALASSOS HELLENİSTİK ÇEŞME: MÖ.1.yy ortalarına (İmparatorluk dönemi başları) tarihlenmektedir. Yapının ön
cephesinde dorik portiko yer alır. Önünde ise su daldırma havuzu vardır. Yukarı agora ile tiyatronun ortasında yer
almaktadır. Hellenistik Çeşmelere göre büyümüş ve genişlenmiştir. U planlıdır.
ROMA DÖNEMİ NYMPAİONLARI: Roma önemi çeşme binaları tiyatro binalarının sahne binalarını andırır biçimde inşa
edilmişlerdir. Roma monimental nymphaionları halkın su ihtiyacını karşılamakla birlikte gösterişli cephe mimarileriyle kent
için bir süs motifi oluşturmaktadır. Temelde kutsal alan olan nymphaionlar dinsel kökeninden kopmuş ve anıtsal cepheli
yapılara dönüşmüştür. Cadde bitimlerinde ya da cadde köşelerinde ya da dekoratif olarak gizlenmek istenen yapıların
cephelerinin önüne inşa edilmiştir.

Roma dönemi anıtsal nymphaionları 3 tipe ayrılmaktadır:

- Apsidal Tip: MÖ. 1.yy - MS.4.yy.sonu tarihlenmektedirler. Sigma Biçimli Nymphaion ya da Exedra Nymphaion da
denilmektedir. Yarım daire formunda cephe mimarisine sahiptir. Apsidalin içinde havuz yer alır. Bazen ekstra
olarak yapının önünde dikdörtgen havuz yer alır. Apsidin üzeri çoğunlukla yarım daire kubbe çatıyla örtülür. Kubbe
şeklindeki tonoz örtüleri ve cephelerindeki nişleri ile birlikte mağaraya benzemektedir. Apsidal tip nymphaionlar
imparatorluğun tüm Batı kesiminde bulunmaktadır. Kuzey Afrika ve Doğu’da da görülmektedir.

ANADOLU DIŞINDAKİ APSİDAL FORMLU NYMPHAEUMLAR

OLYMPİA HERODES ATTİCUS NYMPHAEUMU: MS.160 yılına tarihlendirilmektedir. Hera ve Zeus kutsal alanı içerisinde yer
alır. Herodes Atticus tarafından inşa ettirilmiştir. Yapının içbükey duvarlarına nişler içerisine heykeller (imparatorlar ve
Atticus ailesi) yerleştirilmiştir. Çeşme binası Kronion Dağı’nın eteklerine yaslanmaktadır. Monumental bir exedra’nın
mağaranın ağzı şeklinde görünmesi sağlanmıştır. Suyunun aquadükt’ten sağlar. Kubbe formlu tonozlu çatıya sahipti.
Apsidal iç havuzun önünde dikdörtgen planlı daldırma havuzu yer alıyordu. Yapıya su alttan gelerek tüm iç apsidi
kaplayarak üst havuza akmaktaydı.

YUNANİSTAN ATİNA AGORASI NYMPAEUMU: MS.2.yy’ın ortalarına tarihlenmektedir. Agora’nın güneydoğusunda

Panathenaik yolun geçtiği alan üzerinde yer alır. Anıtsal nymphaeum 7 m çapında apsidale sahiptir. Opus caementicium
duvarlara sahiptir. Apsiste havuz yer alır, nişler yer alır. Apsidin önünde dikdörtgen su daldırma havuzu olmalıdır. Kubbe
formlu çatısı olmalıdır.
LEPCİS MAGNA NYMPHAEUMU: Severuslar dönemine tarihlenmektedir. MS.193-235. İki yolun kesişiminde meydanda yer
alır. Dikdörtgen içerisinde apsid yer alır. Ortasında yuvarlar bir niş ve her iki yanında 3’er tane dikdörtgen niş vardır.
Apsidin içinde havuzun parapetinde 7 tane su ağzı vardır. Mermer yapı Korinth düzeninde ve iki katlıdır. Anadolu
süslemeleri görülmektedir.

GERASA NYMPHAEUMU: MS.190 yılına tarihlenmektedir. İki katlı yapı apsidal formludur. İki katıda sütunludur. 3 yarım
daire ve 4 dikdörtgen nişe sahiptir. Yapının önünde ompholos’lu bir phiale yer alır.

TİPASA NYMPHAEUMU: MS.3-4.yy’a tarihlenmektedir. Lepcis Magna ile çok benzerdir. Apsidal formludur.

ANADOLU’DA BULUNAN APSİDAL FORMLU NYMPHAEUMLAR

ALIONOI NYMPHAEUMU: MS.2.yy’a tarihlenmektedir. Dış blokları taş iç kısım ise opus caementicium duvar örgüsüne
sahiptir. Cephesi nişlidir ve kubbesi örtülüdür. Havuzun önünde parapet duvarları ve daldırma havuzu vardır.
EPHESOS POLLIO NYMPHAEUMU: Anıtsal bir exedra olarak yapılmıştır ancak Domitian döneminde çeşme yapısına
çevrilmiştir. Domitian tapınağı ile kuretler caddesi kesişimindedir. Dikdörtgen havuzludur.

STRATONEIKA NYMPHAEUMU: MS.140 yılına tarihlenmektedir. Hellenistik Dönem’e tarihlenen kuzey kent kapısına
entegre edilmiştir. Hemen önünde sütunlu cadde vardır. Opus signinum harç kullanılarak yapılmıştır. Çeşmenin önünde
dikdörtgen formlu su daldırma havuzu vardır.

ALEXANDRIA TROAS NYMPHAEUMU: MS.2.yy ortalarına tarihlenmektedir. Mağarayı anımsatan yapı 7 nişlidir. Cephesi
mermer kaplamadır. Duvar örgüsü ise yerli taştan yapılmıştır. Herodes Atticus Hamamı’nın kuzeyinde yer almaktadır.
Hamam için yapılan aquadükten çeşmeye su sağlanmaktadır.

PERGE NYMPHAEUMU – CARACALLA ÇEŞMESİ: MS.211-217. Apsidal formludur.

LAODIKEIA TRAIAN NYMPHAEUMU: Caddelerin birleştiği meydanda yer almaktadır. Apsidal formludur. Traian heykeli
havuzun içinde bulunmuştur.

- Üç Apsisli Tip: Sütunlarla desteklenmiş görkemli cephelere sahip apdisal tipli nymphaeumlardır.

ANADOLU DIŞINDA BULUNAN ÜÇ APSİSLİ TİP NYMPHAEUMLAR

ROMA SEPTIZONIUM: MS.203 yılına tarihlenmektedir. Septimus Severus tarafından inşa ettirilmiştir. Palatin Tepesi’nin
güneydoğu eteğinde Via Appia yoluna karşıdır. Köşe çıkıntıları arasında 3 apsis bulunur. Anıtsal sütunlarla çevrili çeşme
binası 3 katlı ve korinth düzenindedir. Önünde daldırma havuzu ve parapetler yer alır. 89 m uzunluğundadır.

ANADOLU’DA YER ALAN ÜÇ APSİSLİ TİP NYMPHAEUMLAR

SİDE NYMPHAEUMU: Antoninler dönemine tarihlenmektedir. Roma septizonium’una benzerdir. 3 apsislidir. Apsisler
birbirinden 6’şar sütunla ayrılır ve her birinin içinde 4 sütun yer alır. Yapının köşelerinde içlerinde birer küçük apsidin yer
aldığı sütunlarla çevrili kanatlar vardır.
ANADOLU’DA BULUNAN DÜZ CEPHELİ TİP NYMPHAEUMLAR

- Düz Cepheli Tip: Tiyatroların sahne binalarını andıran tarzda inşa edilmiş düz bir cephe, önünde dikdörtgen
havuz ve bu cephenin her iki köşesinde kanatlar yer alır. Bu tipin en belirgin özelliklerini nymphaeumlar
Anadolu’da yer almaktadır.

MİLET NYMPHAEUMU: Traian dönemine tarihlenmektedir. Düz cepheli tipin en iyi örneğidir. 3 katlıdır. Her katında 9 adet
niş 12 sütunla birbirinden ayrılmıştır. Köşelerinde iki katlı yan kanatlar vardır. Kanatlarla cephe arasında dikdörtgen büyük
bir havuz yer alır. Bu havuzun önünde daha küçük boyutlu su daldırma havuzu bulunmaktadır.

ASPENDOS NYMPHAEUMU: MS.2.yy’ın sonlarına tarihlenmektedir. Tiyatro cephesini andıran tarzdadır. Cephesi sütunlarla
ve nişlerle çevrilidir. Dikdörtgen formlu 2 katlı cephesi vardır. Her iki katta da 5’şer adet niş bulunur. Ortadaki merkezi niş
daha büyüktür.

EPHESOS TRAIAN NYMPHAEUMU: 17 m genişliğinde cepheye sahiptir. Cephe ile kanatlar arasında orta kısımda suyun
depolandığı büyük havuz yer alır. Yapının her iki yanında 7,5 m uzunluğunda kanatlar vardır.
HIERAPOLİS TRITONLAR NYMPHAEUMU: MS.222-235 yıllarına tarihlenmektedir. Alexandur Severus dönemi. 2 katlıdır.
Sütunlu cephesi ve kanatları ile dikdörtgen planlı bir havuzu vardır. Arşitrav yazıtında Apollo Archeghetes ile Alexander
Severus’a ithaf yazıtı vardır. Alınlıkta triton rölyefleri vardır.

PERGE F3 NYMPHAEUMU: MS.130-150. Akropolün eteğinde sütunlu caddenin sonunda yer alır. 2 katlıdır. Çeşmenin
sağında ve solunda üzerleri kasetli tonoz kemerlerle örtülü birer kapı yer almaktadır. Çeşmenin orasında yer alan nehir
tanrısı heykelinin önünde havuz vardır. 6 m uzunluğunda 3,5 m genişliğinde bir havuzdur. Arkasında çeşmeye su getiren
aqudükt yer alır. Hadrianus heykelleri ele geçmiştir.

PERGE F2 NYMPHAEUMU: MS.198 yılına tarihlenir. Düz cephelidir. 16,5 m x 4,5 m ölçülerindedir.

SİDE NYMPHAEUMU: MS.3.yy tarihlenmektedir. 3 havuzludur. Sütunlu cadde üzerinde yer alır.
SELGE NYMPHAEUMU: MS.138 yılına tarihlenmektedir. Sütunlu caddenin güney ucunda yer almaktadır. 2 katlıdır. 13,28 m
uzunluğunda ve 11 m yüksekliğindedir. Havuz 10,38 m uzunluğunda 1,64 m genişliğindedir. Arka duvarda 8 adet yarım
sütun yer alır. Önünde aynı hizada 8 sütun daha vardır. Her iki köşesinde bir sütun kısa kanatları oluşturur. Merkezdeki
büyük nişin içindeki borular suyun akıp havuza dolmasını sağlar.

SAGALASSOS NYMPHAEUMU: MS.160-180 yıllarına tarihlenmektedir. Yukarı Agora’nın kuzey tarafında yer alır. Tek
katlıdır. 6 tane aeducila ve bunların arasında 5 tane niş yer alır. Köşelerde yer alan aedicula’lar diğerlerinden daha öne
çıkıktır böylelikle kısa kanatları oluştururlar. Köşe aedicula’ları birleştiren 1,20 m yüksekliğindeki parapet duvarının
arkasında havuz yer alır. Fazla suyun tahliye edileceği kanal parapet duvarının önünde zemin seviyesindedir. Dionysos’a
atfedilmiştir. Kanatlarda heykelleri yer almaktadır.