PRİENE

Priene antik kenti günümüz Söke ilçe merkezine 15 km.

uzaklıkta Güllübahçe sınırları içinde yer almaktadır.
 Tarihçesi
Priene, Hisar yurdu demektir. Batı Anadolu kıyılarına yönelik Dor
göçü sırasında Atina kralı Kodros’un torunlarından Aipythos
tarafından kurulmuştur.
İonia'nın siyasal ve dinsel merkezi olan Panionion’nun Priene
toprakları içerisinde bulunmasından ötürü bu kent, İon dünyasının
en erken yerleşimlerinden biridir. Bununla birlikte kentin
başlangıçta nerde kurulduğu kesinlikle bilinmemektedir. Bu ilk
kent olasılıkla bir yarım ada üzerinde yer almaktaydı ve iki limanı
vardı.
Bu gün kalıntılarını gördüğümüz antik şehir Atina'nın
yardımlarıyla M.Ö. 350 yılında kurulmu ştur.
İonia isyanlarına katılan şehir persler tarafından yakılmı ştır.
Priene, siyasal yaşamda hiçbir zaman önemli bir rol oynamamı ştır;
her şeyden önce Atina’nın etkisi ve yönetimi altında kalmı ştır; daha
sonra Bergama Krallığının ve sonunda da Roma egemenli ği altına
girmiştir.
 KAZI TARİHÇESİ
Priene de arkeolojik kazılar ilk kez 1895’ te Carl
HUMAN tarafından yapılmış ve sonradan Th. W İEGAND
yönetiminde 1898’ değin sürdürülmü ştür.
1977-1982 arasında başlamı ş olan Alman Arkeoloji
Enstitüsü arazi çalışmaları 1990 yıllarına kadar
sürdürmüştür.
Şimdi burada Prof. Dr. İbrahim Hakan MERT çalı şmalara
başlamıştır.
Priene Hippodamos sisteminde yapılmı ştır. Hellen dünyası kentleri içinde söz
konusu planın en eski ve en güzel örneği burada görülmektedir.
 Kent Surları
Duvar, Troia’da görüldüğü
gibi, aynı tip testere dişli
plana sahiptir. Üstünde kısa
aralıklarla çok sayıda
dirsekler yer almaktadır
Kentin ana girişi kuzeydoğu
kapısıdır. Buna ek olarak iki
giriş daha vardır; biri ana
yolun batı ucunda , diğeri
agoranın güney stoasından
geçen sokağın doğu
bitimindedir
 Agora
 M.Ö. 3 yy. yapılmış olan agora, 3 yönden stoalarla çevriliydi ve
kentin merkezini oluşturuyordu. Ana cadde, önünde
geçmekteydi.
 M.Ö. 2 yy. 2 yarısında agora, büyük boyutlu yeni yapılarla
çevrilmiştir.
 Agoranın tam ortasında Hermes’e adanmış bir sunak
bulunmaktadır
ATHENA POLLİAS TAPINAĞI
Priene’nin en eski ve en önemli
yapısıdır. Kentin en yüksek
yerindedir. Tapınağı, dünyanın yedi
harikasından biri olan
Maussolleion’un mimarı Pytheos
M.Ö 4.yy’ın üçüncü dörtlüğünde
inşa etmiştir. Bu yapısı ile Pytheos,
İon mimarlığının klasik örneğini
vermiştir.
 Büyük İskender'in tapınağa maddi
yardım yaptığı bilinmektedir.
Restorasyon çalışmaları sırasında
tekrardan dikilen sütunların torus
bölümleri unutulmuştur.
 Zeus Olympos
Tapınağı
Agoranın doğu stoası
bitişiğinde yer almaktadır.
M.Ö. 3yy. yapılmış olması
gerektir. İon düzeninde bir
prostylostur. Günümüzde
tapınağı sadece temel kısmı
görüle bilmektedir.
Tapınakta Pytheosun etkileri
görülmektedir.
Cellanın ortasındaki kaidenin
genişliğinden dolayı burada
Zeus ve Hera’nın beraber
tapınıldığı kabul edilmektedir.
Demeter Temenosu
Kentin en eski
tapınaklarından biri, bereket
tanrıçası Demeter’e
sunulmuştur.
 Demeter Kutsal Alanı için
karakteristik olan başlarında
su kapları taşıdıkları için
hydrophoros adını alan giysili
kadın heykelleridir.
Bulunan eserler Berlin
müzesinde sergilenmekte
 BOULEUTERİON
 Bouleuterion çok iyi
korunmuştur. Çünkü Geç Antik
Dönem’ de yangın geçirmesi
sonucu tahta çatı çökmüş, çatı
kiremitleriyle bu kiremitlerin
üzerine killi bir katman çökerek
yapıyı koruyucu bir örtü gibi
sarmıştır
 Bouleuterion ’un ortasında
sunak ve 3 duvara paralel
yükselen basamak şeklinde 640
kişilik oturma sırasına sahip bir
salondur.
Prytaneion
2 yy. ortasında inşa
edilmiştir.
Hemen
bouleuterionun
yanındaydı.
Milletvekillerinden
oluşan Boule’nin
yürütme kurulu
günlük işlerini bu
yapıda görürlerdi.
Aynı zamanda kentin
ya da devletin temsil
edildiği binadır.
Mısır Tanrıları Temonosu
Temenos’a giriş kuzey batı yönündeki propylondan
sağlanmaktadır.
Kutsal alanın ortasındaki altarın üzerinde ki yazıtta
İsis, Serapis ve Osiris’ adandığı öğrenilmiştir. Bu
yüzden bu ismi almıştır. Ayrıca bu tanrılara nasıl
kurban sunulacağı hakkında ayrıntılı bilgiler
bulunmaktadır.
Törenlerin sadece Mısırlı rahipler tarafından
yönetilebileceği aksi bir davranışın cezası 1,000
drahmi ile cezalandırılacağı da belirtilmiştir.
Tiyatro
At nalı şeklindeki tiyatro
5000 kişilik oturma sırasına
sahiptir.
 Tiyatro, Helenistik tiyatrolar,
gerekse Priene’deki yapılar
arasında en çok elemanı
ayakta duran ve en iyi
korunmuş Helenistik yapıdır.
 Ayrıca halk meclisinin de
toplanma yeri olarakta
kullanılıyordu.
Gymnasionlar
 Priene’nin, biri Bouleuterionun
kuzeyinde, diğeri kentin güneyinde
olmak üzere iki gymnasionu vardı.
Yukarı gymnasion Roma Çağı’nda
büyük ölçüde değişikliğe uğramıştır.
Yukarı gymnasion Priene’nin en eski
okulu ve beden hareketleri merkezidir.
Bu nedenle ilk yapının M.Ö 4. yy ’da
inşa edilmesi gerekir.
 Aşağı gymnasion oldukça iyi
korunmuştur. Gymnasionun batı ve
kuzey stoalarının arkasında, okuma
salonları ile birlikte çeşitli eğitim odaları
vardı.
 Stadium
M.Ö. 2 yy. son çeyreğinde
inşa edilmiştir.
Beden hareketleri yapan
gençler ılık havalarda gezi
yerinde, sıcak ve soğuk
günlerde de kolonadın
altında antrenman yapıyor
ya da ders çalışıyorlardı.
Yarışlar alttaki 190 m
uzunluğunda olan pistte
yapılıyordu. Konuklar, gezi
pistinin altındaki taş
basamaklarda oturup
yarışmaları izliyorlardı.
Pistin başlangıcı çok iyi
korunmuştur. Start taşları
yerinde durmaktadır.
 Priene evleri
Çoğunlukla erken Helenistik dönem özeliği göstermektedir
Duvarlar genellikle küçük taş taşlardan yapılmıştır. Bazı yan
duvarların üst kısmı kerpiçtendir.
Buna karşın cadde bakan bir çok evin taş işçiliği göz alıcı şekildedir.
Araştırmalarda ikinci kata hiç rastlanmasa da bir iki yerde merdiven
başlangıçları bulunduğu için bir çok evin iki katlı oldu ğu
düşünülmektedir.
Bazı evlerde pencere bulunduğu sanılmakta
 Büyük İskender evi
Ele geçen bir yazıtta Priene’de İskender'e ait bir kutsal alan
bulunduğunu ve M.Ö. 130 tarihinde kentin varlıklıları
tarafından onarıldığı anlatılmaktadır.
Büyük bir olasılıkla İskender Milet’i kuşattığı sırada
Priene’deki bu evde kalmıştır. Daha sonra kent sakinleri
onun anısına burayı kutsal bir alana çevirmiştir.
Ele geçen diğer bir yazıtta ise; bu kutsal ancak yere beyaz
giyimli kişilerin girebileceği belrtilmiştir.
Yapılan kazılar sonucu oluşturulmuş
kitaplar:
T.Wiegand-H.Schrader,Priene,Ergebnisse der
Ausgrabungen und unterschungen in den Jahren 1895-
1898
F.Hiller von Gaertingen,İnschriften von Priene(1906)
K.Regling,Die Münzen von Priene(1927)
Kaynakça
AKURGAL E. ,Anadolu Uygarlıkları, ANKARA, 2014
GATES C. , Antik Kentler, İSTANBUL 2015
GÜR S. , Anadolu Uygarlıkları ve Antik kentleri ,
İSTANBUL 2007