ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი

სავლე წერეთლის სახელობის

ფილოსოფიის ინსტიტუტი

ცნობიერების ფილოსოფია
ქრესტომათია

შემდგენელი თამარ ცხადაძე

ილიას  სახელმწიფო  უნივერსიტეტი

თბილისი  2013  წელი
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი
სავლე წერეთლის სახელობის ფილოსოფიის ინსტიტუტი

ცნობიერების ფილოსოფია. ქრესტომათია

შეადგინა, თარგმნა და წინასიტყვაობა დაურთო თამარ ცხადაძემ

სამეცნიერო რედაქტორი: ლერი მჭედლიშვილი

კომპიუტერული უზრუნველყოფა: თინათინ კვირკველია

ყდის დიზაინი: თამარ ბასილია

გამოყენებულია რაულ ჰაუსმანის კომპოზიციის „მექანიკური თავი (ჩვენი
დროის სული)“ (Mechanischer Kopf (Der Geist Unserer Zeit)) ფოტოსურათი.

©  2013, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ISBN 978-9941-18-132-0

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა

ქაქუცა ჩოლოყაშვილის 3/5, თბილისი, 0162, საქართველო
ILIA STATE UNIVERSITY PRESS
3/5 Cholokashvili Ave, Tbilisi, 0162, Georgia
 შინაარსი

წინათქმა  ...............................................................................................................  v

ავტორთა შესახებ  ...............................................................................................  vii

წინასიტყვაობა:  ....................................................................................................   1
თამარ ცხადაძე, მეოცე საუკუნის დებატები ცნობიერებისა და
სხეულის მიმართებაზე  ................................................................................  1

I. დუალიზმის კრიტიკა  ......................................................................................   23

დევიდ არმსტრონგი, დუალიზმი (1968)  ...................................................   25
გილბერტ რაილი, დეკარტის მითი (1949)  ...............................................   50

II. ბიჰევიორიზმის კრიტიკა,  . .............................................................................   65

ჩარლზ ჩიჰარა და ჯერი ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და
ჩვეულებრივი ენა: ვიტგენშტაინის კრიტიკა (1965),  . ............................   67
ჰილარი პატნემი, ტვინები და ქცევა (1968)  . ..........................................   99

III. მატერიალიზმის ფორმები  ..........................................................................  123

იგივეობის თეზისი
ჯ. ჯ. ქ. სმარტი, შეგრძნებები და ტვინში მიმდინარე
პროცესები (1962)  ....................................................................................   125

კაუზალური თეორია
დევიდ ლუისი, არგუმენტი იგივეობის თეორიის სასარგებლოდ
(1966)  . .......................................................................................................   143
დევიდ არმსტრონგი, ცნობიერების კაუზალური თეორია (1981)  ......   156
დევიდ ლუისი, ფსიქოფიზიკური და თეორიული
იდენტიფიკაციები (1972)  ........................................................................   173
დევიდ ლუისი, გიჟის ტკივილი და უცხოპლანეტელის
ტკივილი (1980)  ........................................................................................   188

არგუმენტები რედუქციის წინააღმდეგ: ფუნქციონალიზმი, ანომალური მონიზმი

ჰილარი პატნემი, მენტალური მდგომარეობების ბუნება (1967)  .......   203
დონალდ დევიდსონი, მენტალური ხდომილებები (1970)  ...................   219
ჯერი ფოდორი, კერძო მეცნიერებები (ან: მეცნიერების
არაერთიანობა, როგორც სამუშაო ჰიპოთეზა) (1974)  . .......................   245

ინსტრუმენტალიზმი
დენიელ დენეტი, ჭეშმარიტი მორწმუნეები: ინტენციონალური
სტრატეგია და რატომ მუშაობს ის (1981) ............................................   266
iii
IV. არარედუქციონისტული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის
კრიტიკა   ............................................................................................................  295

ინტენციონალობის პრობლემა
ჯონ სერლი, ცნობიერება, ტვინი და პროგრამა (1980)  .......................   297
ჯერი ფოდორი, რაც მხოლოდ ტვინებს შეუძლიათ სერლის
აზრით (1980)  ............................................................................................   323
ჯონ სერლი, შინაგანი ინტენციონალობა (1980)  ..................................   328
ჯერი ფოდორი, ფიქრის გაგრძელება: ინი და იანი ჩინურ
ოთახში (1991)  ..........................................................................................   333
ჯონ სერლი, ინი და იანი სწორდებიან (1991)  ......................................   337

ელიმინაციონიზმი
პოლ ჩერჩლენდი, ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და
პროპოზიციული დამოკიდებულებები (1981)  .......................................   339

ფსიქოფიზიკური მიზეზშედეგობრიობის პრობლემები

ჯეგვონ კიმი, არარედუქციონისტული მატერიალიზმის
მითი (1989)  ...............................................................................................   368

V. არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა  ............................  395

თომას ნაგელი, როგორია იყო ღამურა (1974)  . ....................................   397
ფრენკ ჯეკსონი, ეპიფენომენური ქვალები (1982)  . .............................   414
ფრენკ ჯეკსონი, რა არ იცოდა მერიმ (1986)  ........................................   428
ჯოზეფ ლევინი, იმის გამოტოვებაზე, თუ როგორია (1993)  ...............   435

სახელთა საძიებელი  . ......................................................................................  458

საგნობრივი საძიებელი  ...................................................................................  461

iv
 წინათქმა

წინამდებარე ქრესტომათიის სახით ქართველ მკითხველს ვთა-

ვაზობთ თანამედროვე ფილოსოფიის ერთ-ერთ ცენტრალურ დარგ-
ში  –  ცნობიერების ფილოსოფიაში  –  მიმდინარე დებატების განმსაზ-
ღვრელი ტექსტების ქართულ თარგმანებს. შერჩეული ტექსტების უმ-
რავლესობა უკვე მყარადაა დამკვიდრებული ანალიზური ფილოსოფიის
ანთოლოგიებსა და ქრესტომათიებში და მათთან ნაცნობობა, ანალიზუ-
რად ორიენტირებულ ფილოსოფიურ წრეებში მაინც, პროფესიის წევ-
რობის აუცილებელი პირობაა  –  ფილოსოფიის სპეციალობის თითქმის
ყველა სტუდენტი განათლების საბაკალავრო საფეხურზევე ეცნობა მათ.
ქრესტომათიის გამოცემის პროექტი განხორციელდა ილიას სახელმ-
წიფო უნივერსიტეტის სავლე წერეთლის სახელობის ფილოსოფიის ინ-
სტიტუტში. ქრესტომათიაზე მუშაობის საწყის ეტაპზე მნიშვნელოვანი
მხარდაჭერისათვის მადლობა ეკუთვნის ცენტრალური ევროპის უნი-
ვერსიტეტის (ბუდაპეშტი, უნგრეთი) სასწავლო პროგრამების სარესურ-
სო ცენტრის (CRC) სასწავლო კურსების განვითარების საკონკურსო
პროგრამას (CDC)  –  2005-2006 წლებში მათი სტიპენდიის ხელშეწყო-
ბით დავიწყე მუშაობა ცნობიერების ფილოსოფიაში საუნივერსიტეტო
კურსის მომზადებაზე და სწორედ ასე ჩაეყარა საფუძველი ქართულ
ენაზე ქრესტომათიის გამოცემის პროექტს. წინასიტყვაობის ტექსტზე
მუშაობასა და თარგმანების საბოლოო რედაქტირებაში ძალიან დამეხ-
მარა კვლევითი ვიზიტი ფრიბურგის უნივერსიტეტის (შვეიცარია) ფი-
ლოსოფიის ფაკულტეტზე. ამ შესაძლებლობისათვის მადლობას ვუხდი
შვეიცარიის და კავკასიის აკადემიურ ქსელს (ASCN).
განსაკუთრებული მადლობა ეკუთვნის კრებულის სამეცნიერო რე-
დაქტორს, ლერი მჭედლიშვილს, რომელმაც ფასდაუდებელი მუშაობა
გასწია თარგმანების რედაქტირებისა და ქართული ტერმინოლოგიის
დაზუსტებისათვის. მადლობას ვუხდი გიორგი ხეოშვილს საქართვე-
ლოს ტექნიკური უნივერსიტეტიდან საგულისხმო შენიშვნებისათვის
წინასიტყვაობის ტექსტთან დაკავშირებით. ასევე მადლობა ლიკა წუ-
ლაძეს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტიდან ზოგიერთი თარგ-
მანის რედაქტირებაში შეტანილი წვლილის გამო. ყდის დიზაინისთვის
ჰაუსმანის კომპოზიციის გამოყენების იდეას ილიას უნივერსიტეტელ

v
კოლეგას, თათა ცოფურაშვილს ვუმადლი. მასვე, როგორც ფილოსო-
ფიის ინსტიტუტის დირექტორის მოვალეობის შემსრულებელს, მად-
ლობა ეკუთვნის ქრესტომათიის გამოცემის პროექტის ინიცირებისა და
მისი განხორციელების ყველა ეტაპზე მხარდაჭერისათვის.
დასასრულ, მადლობა უნდა გადავუხადო ტექსტების ავტორებს და
გამომცემლებს თარგმანების გამოქვეყნების ნებართვისათვის.

თამარ ცხადაძე
თბილისი, 2013

vi
 ავტორთა შესახებ

დევიდ არმსტრონგი (David M. Armstrong, 1926) ავსტრალიელი ფი-

ლოსოფოსია. ცნობილია თავისი შრომებით მეტაფიზიკასა და ცნობი-
ერების ფილოსოფიაში. 1964 წლიდან პენსიაზე გასვლამდე (1992) იყო
სიდნეის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის პროფესორი. კრებულში იბეჭ-
დება არმსტრონგის ორი ტექსტი: „დუალიზმი“ და „ცნობიერების კა-
უზალური თეორია“, რომლებიც მისი წიგნების  –  „ცნობიერების მატე-
რიალისტური თეორია“ (A Materialist Theory of the Mind, London, Rout-
ledge & K. Paul, 1968) და „ცნობიერების ბუნება და სხვა ნარკვევები“
(The Nature of Mind and Other Essays, Cornell University Press, 1981)  –  ცალ-
კეულ თავებს წარმოადგენს.

დონალდ დევიდსონი (Donald H. Davidson, 1917-2003) იყო ამერიკელი

ფილოსოფოსი, რომელმაც უაღრესად მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდი-
ნა ენის ფილოსოფიის, ცნობიერების ფილოსოფიის, ქმედების თეორიის
განვითარებაზე მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში. 1881 წლიდან სო-
ცოცხლის ბოლომდე იყო ფილოსოფიის პროფესორი ბერკლის უნივერ-
სიტეტში. კრებულში იბეჭდება დევიდსონის ერთ-ერთი ყველაზე გავ-
ლენიანი ტექსტი ცნობიერების ფილოსოფიაში  –  „მენტალური ხდომი-
ლებები“ (1970), რომელიც შესულია მის წიგნში „ნარკვევები ქმედებე-
ბისა და ხდომილებების შესახებ“ (Essays on Actions and Events, Oxford,
Clarendon Press, 1980).

დენიელ დენეტი (Daniel C. Dennett, 1942) ამერიკელი ფილოსოფო-

სი და კოგნიციური მეცნიერების მკვლევარია; ცნობილია თავისი მოღ-
ვაწეობით მეცნიერების პოპულარიზაციისათვის. ფილოსოფიაში მისი
განსაკუთრებული წვლილი უკავშირდება ცნობიერების ფილოსოფიის,
მეცნიერების ფილოსოფიის, ბიოლოგიის ფილოსოფიის პრობლემებს.
არის ტაფტსის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის პროფესორი და კოგნი-
ციური მეცნიერების ცენტრის თანადირექტორი. კრებულში იბეჭდება
დენეტის სტატია „ჭეშმარიტი მორწმუნეები: ინტენციონალური სტრა-
ტეგია და რატომ მუშაობს ის“ (1981), რომელიც შესულია მის წიგნ-
ში „ინტენციონალური თვალსაზრისი“ (The Intentional Stance, Cambridge,
Mass., MIT Press, 1987).

ჯეგვონ კიმი (Jeagwon Kim, 1934) კორეელ-ამერიკელი ფილოსოფო-

სია, რომელიც ცნობილია შრომებით ცნობიერებისა და სხეულის ურ-

vii
თიერთმიმართებასა და მიზეზშედეგობრივ კავშირზე. 1987 წლიდან
არის ბრაუნის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის პროფესორი. კრებულ-
ში იბეჭდება მისი სტატია „არარედუქციონისტული მატერიალიზმის
მითი“ (1989), რომელიც შესულია მის წიგნში „თანხლება და ცნობიერე-
ბა: რჩეული ფილოსოფიური წერილები“ (Supervenience and Mind: Selected
Philosophical Essays, Cambridge, Cambridge University Press, 1993).

ჯოზეფ ლევინი (Joseph Levine, 1952) ამერიკელი ფილოსოფოსია,

რომელიც ცნობილია თავისი შრომებით ცნობიერების ფილოსოფიაში,
ენის ფილოსოფიასა და მეტაფიზიკაში; არის ამჰერსტის მასაჩუსეტსის
უნივერსიტეტის ფილოსოფიის პროფესორი. კრებულში იბეჭდება მისი
სტატია „იმის გამოტოვებაზე, თუ როგორია“ (1993).

დევიდ ლუისი (David K. Lewis, 1941-2001) იყო ამერიკელი ფილო-

სოფოსი, რომელმაც უაღრესად მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა მე-
ოცე საუკუნის მეორე ნახევარში მიმდინარე დებატებში ენის ფილო-
სოფიის, ცნობიერების ფილოსოფიის, მეტაფიზიკის, ეპისტემოლოგი-
ისა და ფილოსოფიური ლოგიკის სფეროებში. 1970 წლიდან სიცოცხ-
ლის ბოლომდე იყო ფოლოსოფიის პროფესორი პრინსტონის უნივერ-
სიტეტში. კრებულში იბეჭდება ლუისის სამი სტატია: „არგუმენტი იგი-
ვეობის თეორიის სასარგებლოდ“ (1966), „ფსიქოფიზიკური და თეორი-
ული იგივეობები“ (1972), „გიჟის ტკივილი და უცხოპლანეტელის ტკი-
ვილი“ (1980), რომელთაგან პირველი და მესამე შესულია მისი „ფი-
ლოსოფიური წერილების“ პირველ ტომში (Philosophical Papers, vol. 1,
Oxford, Oxford  University Press, 1983).

თომას ნაგელი (Thomas Nagel, 1937) ამერიკელი ფილოსოფოსია, რო-

მელიც ცნობიერების ფილოსოფიის, პოლიტიკური ფილოსოფიისა და
ეთიკის პრობლემებზე მუშაობს. 1980 წლიდან ის ნიუ იორკის უნი-
ვერსიტეტის ფილოსოფიისა და სამართლის პროფესორია. კრებულში
იბეჭდება ნაგელის ყველაზე ცნობილი სტატია „როგორია იყო ღამურა“
(1974), რომელიც შესულია მის წიგნში „მოკვდავთა კითხვები“ (Mortal
Questions, New York, Cambridge University Press, 1979).

ჰილარი პატნემი (Hilary Putnam, 1926) ამერიკელი ფილოსოფოსი და

მათემატიკოსია, რომელიც ერთ-ერთი ცენტრალური ფიგურა იყო მე-
ოცე საუკუნის მეორე ნახევარში ცნობიერების ფილოსოფიის, ენის ფი-
ლოსოფიის, მათემატიკის ფილოსოფიის, მეცნიერების ფილოსოფიის
განვითარებაში; ის აგრეთვე ცნობილია სოციალურ-პოლიტიკური აქ-
ტივიზმით და სოციალურ და პოლიტიკურ თემებზე პუბლიკაციებით.
პატნემი ჰარვარდის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის პროფესორია1965

viii
წლიდან. კრებულში იბეჭდება მისი ორი სტატია: „ტვინები და ქცევა“
(1968) და „მენტალური მდგომარეობების ბუნება“ (1967). ეს უკანასკ-
ნელი შესულია მის წიგნში „ცნობიერება, ენა და სინამდვილე. ფილო-
სოფიური წერილები“ (Mind, Language and Reality. Philosophical Papers, vol.
II, Cambridge, Cambridge University Press, 1975).

გილბერტ რაილი (Gilbert Ryle, 1900-1976) იყო ბრიტანელი ფილო-

სოფოსი, ე. წ. „ბუნებრივი ენის ფილოსოფიის“ წარმომადგენელი; მისი
მთელი აკადემიური კარიერა ოქსფორდის უნივერსიტეტს უკავშირდე-
ბა. რაილმა ფართო ფილოსოფიური აღიარება მოიპოვა წიგნით „ცნო-
ბიერების ცნება“ (The Concept of Mind, London, Hutchinson’s University Li-
brary, 1949), რომელიც ცნობიერების ფილოსოფიაში ერთ-ერთი ყველა-
ზე გავლენიანი ტექსტი იყო მეოცე საუკუნის 50-60-იან წლებში. სწო-
რედ ამ წიგნის პირველი თავი  –  „დეკარტის მითი“  –  იბეჭდება წინამ-
დებარე კრებულში.

ჯონ სერლი (John R. Searle, 1932) ამერიკელი ფილოსოფოსია, რო-

მელსაც ფართო აღიარება მოუტანა შრომებმა ენის ფილოსოფიაში,
ცნობიერების ფილოსოფიაში, სოციალურ ფილოსოფიაში. 1959 წლი-
დან არის ბერკლის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის პროფესორი. კრე-
ბულში იბეჭდება მისი ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი სტატია „ცნო-
ბიერება, ტვინი და პროგრამა“ (1980); აგრეთვე, მისი პასუხები ამ სტა-
ტიის კრიტიკაზე: „შინაგანი ინტენციონალობა“ (1980) და „ინი და იანი
სწორდებიან“ (1991).

ჯ. ჯ. ქ. (ჯეკ) სმარტი (John Jamieson Carswell  Smart, 1920-2012) იყო

ავსტრალიელი ფილოსოფოსი, რომელიც ძირითადად მუშაობდა დროის
ფილოსოფიურ პრობლემებზე. სხვადასხვა პერიოდში იყო ფილოსოფიის
პროფესორი ავსტრალიის სხვადასხვა უნივერსიტეტში (ადელაიდის,
ლა ტრობის, მონაშის, ავსტრალიის ნაციონალური უნივერსიტეტები).
კრებულში იბეჭდება მისი სტატია „შეგრძნებები და ტვინში მიმდინა-
რე პროცესები“ (1962).

ჯერი ფოდორი (Jerry A. Fodor, 1935) ამერიკელი ფილოსოფოსი და

კოგნიციური მეცნიერების მკვლევარია, რომელიც ცნობილია, როგორც
ამ დარგებში ერთ-ერთი გავლენიანი თანამედროვე კვლევითი პროგრა-
მის  –  ცნობიერების მოდულარულობისა და აზროვნების ენის ჰიპოთე-
ზების  –  განმავითარებელი და დამცველი. ის 1988 წლიდან რათგერ-
სის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის პროფესორია. კრებულში იბეჭდება
ფოდორის შემდეგი სტატიები: „ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი
ენა: ვიტგენშტაინის კრიტიკა“ (1965, თანაავტორი), „კერძო მეცნიერე-

ix
ბები (ან: მეცნიერების არაერთიანობა, როგორც სამუშაო ჰიპოთეზა)“
(1974), ორი კრიტიკული კომენტარი სერლის სტატიაზე  –  „რაც მხო-
ლოდ ტვინებს შეუძლიათ სერლის აზრით“ (1980) და „ფიქრის გაგრ-
ძელება: ინი და იანი ჩინურ ოთახში“ (1991).

პოლ ჩერჩლენდი (Paul Churchland, 1942) ამერიკელი ფილოსოფო-

სია, რომელიც ცნობილია შრომებით ცნობიერების ფილოსოფიასა და
ნეიროფილოსოფიაში. 1983 წლიდან ის სანდიეგოს კალიფორნიის უნი-
ვერსიტეტის ფილოსოფიის პროფესორია. კრებულში იბეჭდება მისი
სტატია „ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და პროპოზიციული და-
მოკიდებულებები“ (1981).

ჩარლზ ჩიჰარა (Charles S. Chihara, 1932) ამერიკელი ფილოსოფო-

სია; მუშაობს მათემატიკის ფილოსოფიისა და ლოგიკის ფილოსოფიის
პრობლემებზე. 1963 წლიდან არის ბერკლის უნივერსიტეტის ფილო-
სოფიის პროფესორი. კრებულში იბეჭდება მისი და ჯერი ფოდორის
სტატია „ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა: ვიტგენშტაინის კრი-
ტიკა“ (1965).

ფრენკ ჯეკსონი (Frank C. Jackson, 1943) ავსტრალიელი ფილოსოფო-

სია, რომელიც მუშაობს ცნობიერების ფილოსოფიის, ეპისტემოლოგიის,
მეტაფიზიკისა და მეტაეთიკის პრობლემებზე. 1986 წლიდან არის ავ-
სტრალიის ნაციონალური უნივერსიტეტის ფილოსოფიის პროფესორი;
აგრეთვე ასწავლის პრინსტონის უნივერსიტეტში. კრებულში იბეჭდება
მისი ორი სტატია: „ეპიფენომენური ქვალები“ (1982) და „რა არ იცო-
და მერიმ“ (1986).

x
 დუალიზმი

l. არასუბსტანციური დუალიზმის კრიტიკა
*
-
-

-
-

-
-
-

(ა) რა არის ცნობიერების გამაერთიანებელი პრინციპი?

-
-

David Armstrong, Dualism, in D. M. Armstrong, A Materialist Theory of Mind,

New York, Humanities Press, 1968, pp. 15-36.
* „bundle dualism“

23
დ. არმსტრონგი, დუალიზმი

-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-

24
დუალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-

-
-

-
-
-
-

-
-
-

-
-
-
-

-
-

25
დ. არმსტრონგი, დუალიზმი

-
-

-
-
-
-

-
-
-
-
-
-

-
-
-
-
-

26
დუალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-
-
-
-
-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-

27
დ. არმსტრონგი, დუალიზმი

-
-
-

-
-

-
-

-
-

28
დუალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-
-

29
დ. არმსტრონგი, დუალიზმი

-
-

-
-

(ბ) გამოცდილებებს არ შეუძლიათ დამოუკიდებლად არსებობა

-

-
-

-
-
-

-
-

30
 დუალიზმის კრიტიკა

reductio ad
absurdum
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

31
დ. არმსტრონგი, დუალიზმი

-
-
-
-

II. კარტეზიული დუალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-
-

-
-

32
 დუალიზმის კრიტიკა

-
-
-
-
-
-

-
-

III. ნებისმიერი დუალისტური თეორიის სიძნელეები

(ა) შეუძლია დუალისტს ცნობიერების და სხეულის ერთიანობის

ახსნა?
-
-

-
-

-
-

-
-

33
დ. არმსტრონგი, დუალიზმი

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-

34
დუალიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-

-
-
ad hoc -
-
-

-
-
-
-

-
-
-

35
დ. არმსტრონგი, დუალიზმი

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-
-
-

-
-

(ბ) როგორ ხდება სულიერი ობიექტების რიგითი

დიფერენციაცია?
-
-

-
-
-
-

36
დუალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-

37
დ. არმსტრონგი, დუალიზმი

-
-

-
-
-

-
-
-
-

Summa Theologia -
-
-

-
-
-

-
-

38
 დუალიზმის კრიტიკა

-
a priori

-
-

A B
-

(გ) დამაჯერებელია ცნობიერების წარმოშობის დუალისტური

ახსნა?
-

39
დ. არმსტრონგი, დუალიზმი

-
-

-
-

-
-

-
-

-
-

40
 დუალიზმის კრიტიკა

-
-

(დ) ზემოქმედებს ცნობიერება და სხეული ერთმანეთზე?

-
-
-

-
-

41
დ. არმსტრონგი, დუალიზმი

a priori -

-
-
-
-
-

-
-
-

-
-
-

-
-
-

42
 დუალიზმის კრიტიკა

-
-
-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

J. Eccles, The Neurophysiological Basis of Mind, Oxford, Clarendon Press,

1953, ch. 8, The Mind-Brain Problem.

43
დ. არმსტრონგი, დუალიზმი

-
-
-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-
-

-
i
ii iii -

44
დუალიზმის კრიტიკა

-
-
-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-

45
დ. არმსტრონგი, დუალიზმი

-
-

-
-

-
-

-
-

-
-

46
 დუალიზმის კრიტიკა

-
-
-
-

-
i
ii

iii -
iv -
v -
-

47
 გილბერტ რაილი

დეკარტის მითი
(წიგნიდან „ცნობიერების ცნება“)

1. ოფიციალური მოძღვრება

არსებობს მოძღვრება ცნობიერების ადგილისა და ბუნების შესახებ,

რომელიც იმდენად გაბატონებულია თეორეტიკოსებსა და ჩვეულებრივ
ადამიანებს შორისაც კი, რომ იმსახურებს, აღვწეროთ, როგორც ოფი-
ციალური თეორია. ფილოსოფოსების, ფსიქოლოგებისა და რელიგიურ
მოძღვართა უმრავლესობა ხელს აწერს, მცირედი დაზუსტებებით, მის
მთავარ პუნქტებს, და თუმცა კი აღიარებენ მასში გარკვეული თეორი-
ული სიძნელეების არსებობას, როგორც წესი, უშვებენ, რომ მათი გა-
დალახვა შესაძლებელია ამ თეორიის არქიტექტურის სერიოზულად
მოდიფიცირების გარეშე. აქ მე ვამტკიცებ, რომ ამ მოძღვრების ცენ-
ტრალური პრინციპები არასწორია და კონფლიქტშია მთელ იმ ცოდ-
ნასთან, რაც ჩვენ ცნობიერებების შესახებ გვაქვს მაშინ, როცა მათზე
სპეკულაციებით არ ვართ გართული.
ოფიციალური მოძღვრება, რომელიც ძირითადად დეკარტისგან მო-
დის, დაახლოებით ასეთია: იდიოტების და ჩვილი ბავშვების საეჭვო
გამონაკლისების გარდა, ყოველ ადამიანს აქვს სხეული და ცნობიერე-
ბა. ზოგიერთი ამჯობინებდა ეთქვა, რომ ყოველი ადამიანი არის ორი-
ვე  –  სხეულიც და ცნობიერებაც. ჩვეულებრივ, სხეული და ცნობიერე-
ბა ერთად ჩნდება, მაგრამ სხეულის სიკვდილის შემდეგ ცნობიერებამ
შეიძლება გააგრძელოს არსებობა და ფუნქციობა.
ადამიანთა სხეულები სივრცეში არსებობს და მექანიკის იმ კანონებს
ექვემდებარება, რომლებიც სივრცეში არსებულ ყველა სხვა სხეულ-
საც მართავს. სხეულებრივ პროცესებსა და მდგომარეობებს შეიძლე-
ბა თვალყური ადევნოს გარეშე დამკვირვებელმა. ასე რომ, ადამიანის
სხეულებრივი ცხოვრება ისეთივე საჯაროა, როგორიცაა ცხოველები-
სა და რეპტილიების ცხოვრება, მეტიც, როგორიცაა ხეების, კრისტა-
ლებისა და პლანეტების არსებობის ისტორია.
ცნობიერებები კი არ არის სივრცეში და მათი მუშაობაც არ ექვემ-
დებარება მექანიკის კანონებს. ერთი ცნობიერების მოქმედებები არ
არის სხვა დამკვირვებელთათვის ხილული; მისი ცხოვრების გზა პი-
Gilbert Ryle, Descarte’s Myth, in G. Ryle, The Concept of Mind, London, Hutchinson’s
University Library, 1949, pp. 11-24. Reproduced by permission of the Principal, Fellows and
Scholars of Hertford College in the University of Oxford and of Taylor and Francis Books UK.
50
 დუალიზმის კრიტიკა

რადია. მხოლოდ მე შემიძლია ჩემი საკუთარი ცნობიერების მდგომა-

რეობებისა და პროცესების პირდაპირი ცოდნა მქონდეს. ამიტომ ადა-
მიანის ცხოვრება ორ პარალელურ ისტორიას მოიცავს, რომელთა-
გან ერთია იმის ამბავი, თუ რა ხდება მისი სხეულის თავს, ხოლო მე-
ორე  –  იმისა, თუ რა ხდება მის ცნობიერებაში. პირველი საჯაროა, მე-
ორე  –  პირადი. პირველი ისტორიის შემადგენელი ხდომილებები არის
ხდომილებები ფიზიკურ სამყაროში, ხოლო მეორე ისტორიისა  –  ხდო-
მილებები მენტალურ სამყაროში.
კამათობდნენ, ადამიანს თავისი საკუთარი პირადი ისტორიის ყველა
ეპიზოდზე ძალუძს პირდაპირ დაკვირვება, თუ  –  მხოლოდ ზოგიერთ
მათგანზე; მაგრამ, ოფიციალური მოძღვრების თანახმად, ამ ეპიზოდე-
ბიდან, სულ მცირე, ზოგიერთის პირდაპირი და უეჭველი ცოდნა ადა-
მიანს ნამდვილად აქვს. ცნობიერებაში, თვითცნობიერებასა და ინტ-
როსპექციაში ის პირდაპირ და ავთენტურად ეცნობა თავისი ცნობი-
ერების აწმყო მდგომარეობებსა და ქმედებებს. ის შეიძლება მეტად
ან ნაკლებად დაეჭვდეს ფიზიკურ სამყაროში აქ და ახლა მიმდინარე
ეპიზოდების შესახებ, მაგრამ არ შეიძლება რაიმე ეჭვი ჰქონდეს რა-
ღაც ნაწილზე მაინც იმისა, რაც ამ მომენტში მის ცნობიერებაში ხდება.
მიღებულია ადამიანის ამ ორი ცხოვრების და ამ ორი სამყაროს გა-
ორების გამოხატვა იმის თქმით, რომ საგნები და ხდომილებები, რომ-
ლებიც ფიზიკურ სამყაროს ეკუთვნის, მისი საკუთარი სხეულის ჩათვ-
ლით, გარეგანია, ხოლო მისი საკუთარი ცნობიერების მუშაობა შინა-
განია. გარეგანის და შინაგანის ეს დაპირისპირება, რა თქმა უნდა, ჩა-
ფიქრებულია როგორც მეტაფორა, რადგან ცნობიერებები, რამდენადაც
ისინი სივრცეში არ არიან, არ შეიძლება აღიწეროს, როგორც რაღაც
სხვის მიმართ სივრცითად შიგნით მყოფი, ან როგორც რაღაც, რაშიც
რაღაცეები შიგნით ხდება სივრცითი აზრით. მაგრამ ამ კეთილი ზრახ-
ვიდან გადახვევები გავრცელებულია და ვხვდებით თეორეტიკოსებს,
რომლებიც სპეკულირებენ იმაზე, თუ როგორ შეიძლება, რომ სტიმუ-
ლები, რომელთა ფიზიკური წყაროები ადამიანის კანის გარეთ, მის-
გან მეტრებით ან კილომეტრებით დაშორებულია, წარმოშობდეს მენ-
ტალურ რეაქციებს მისი თავის ქალის შიგნით, ან როგორ შეიძლება,
რომ თავის ქალის შიგნით ჩამოყალიბებული გადაწყვეტილებები მის
მიმართ გარგანი საგნების მოძრაობებს იწვევდეს.
მაშინაც კი, როცა „შინაგანი“ და „გარეგანი“ გაიგება, როგორც მე-
ტაფორები, პრობლემა, თუ როგორ ახდენს ერთმანეთზე გავლენას
ადამიანის ცნობიერება და სხეული, ავადსახსენებლადაა დახუნძლუ-
ლი თეორიული სიძნელეებით. რაც ცნობიერებას ნებავს, ფეხები, ხე-
ლები და ენა აღასრულებენ; რაც ზემოქმედებს ყურებსა და თვალებ-

51
გ. რაილი, დეკარტის მითი

ზე, რაღაცნაირად დაკავშირებულია იმასთან, რასაც ცნობიერება აღიქ-

ვამს; გრიმასები და ღიმილები გასცემს ცნობიერების განწყობას, ხოლო
სხეულებრივი დასჯა (როგორც იმედოვნებენ) მორალურ გაუმჯობესე-
ბას იწვევს. მაგრამ პირადი ისტორიის ეპიზოდებსა და საჯარო ისტო-
რიის ეპიზოდებს შორის რეალური ურთიერთქმედებები საიდუმლო-
ებით მოცული რჩება, რადგან, განსაზღვრების ძალით, არ შეიძლება,
ისინი ამ სერიებიდან რომელიმე ერთს ეკუთვნოდეს. მათ ვერ მივათ-
ვლით ვერც ადამიანის შინაგანი ცხოვრების ავტობიოგრაფიაში აღწე-
რილ ხდომილებებს და ვერც იმ ხდომილებებს, რომლებიც აღწერილია
ადამიანის გარეგანი ცხოვრების გზის სხვების მიერ მოთხრობილ ბიოგ-
რაფიაში. მათზე დაკვირვება შეუძლებელია როგორც ინტროსპექციით,
ისე  –  ლაბორატორიული ექსპერიმენტით. ისინი თეორიაში ბადმინტო-
ნის ბურთს ჰგავს, რომელსაც გამუდმებით ერთმანეთს უბრუნებენ ფი-
ზიოლოგი და ფსიქოლოგი.
ადამიანის ორ ცხოვრებას შორის ამ, ნაწილობრივ მეტაფიზიკურ,
გაორებას საფუძვლად უდევს თითქოს უფრო ღრმა და ფილოსოფიური
დაშვება. დაშვებულია, რომ არსებობს ორი სხვადასხვა სახის არსებო-
ბა თუ სტატუსი. ყველაფერს, რაც არსებობს ან ხდება, შეიძლება ჰქონ-
დეს ფიზიკური არსებობის სტატუსი ან მენტალური არსებობის სტატუ-
სი. რაღაც ისე, როგორც მონეტის მხარეებია ან გერბი ან საფასური,
ან როგორც ცოცხალი არსებები ან მდედრობითია ან მამრობითი, ზო-
გიერთი არსებობა არის ფიზიკური არსებობა, ხოლო ზოგიერთი  –  მენ-
ტალური არსებობა. იმის აუცილებელი ნიშანი, რასაც ფიზიკური არ-
სებობა აქვს, არის ის, რომ ის არის სივრცესა და დროში. ხოლო იმი-
სა, რასაც მენტალური არსებობა აქვს  –  რომ ის არის დროში, მაგრამ
არ არის სივრცეში. ის, რასაც ფიზიკური არსებობა აქვს, მატერიისგან
შედგება, ან კიდევ მატერიის ფუნქციაა; ის, რასაც მენტალური არსებო-
ბა აქვს, ცნობიერებისგან შედგება, ან კიდევ ცნობიერების ფუნქციაა.
ამრიგად, არსებობს პოლარული დაპირისპირება ცნობიერებასა და
მატერიას შორის  –  დაპირისპირება, რომელიც ხშირად იღებს შემდეგ
ფორმას: მატერიალური ობიექტები განლაგებულია საერთო ველში,
რომელიც ცნობილია, როგორც „სივრცე“, და ის, თუ რა ემართება ერთ
სხეულს სივრცის ერთ ნაწილში, მექანიკურად დაკავშირებულია იმას-
თან, თუ რა ემართება სხვა სხეულებს სივრცის სხვა ნაწილებში. ხოლო
მენტალური ხდომილებები არსებობს იზოლირებულ ველებში, რომლე-
ბიც ცნობილია, როგორც „ცნობიერებები“; და, ტელეპატიის შესაძლებ-
ლობას თუ არ ჩავთვლით, არ არსებობს არავითარი პირდაპირი კაუზა-
ლური კავშირი იმას, რაც ერთ ცნობიერებაში ხდება, და იმას შორის,
რაც მეორე ცნობიერებაში ხდება. მხოლოდ საჯარო ფიზიკური სამყა-

52
 დუალიზმის კრიტიკა

როს გაშუალებით შეიძლება ერთი ადამიანის ცნობიერება გავლენას

ახდენდეს მეორისაზე. ცნობიერება არის პირადი ადგილი და თითოე-
ული ჩვენგანი საკუთარ შინაგან ცხოვრებაში ცხოვრობს აჩრდილ რო-
ბინზონ კრუზოსნაირი ცხოვრებით. ადამიანებს შეუძლიათ დაინახონ
ერთმანეთის სხეულები, გაიგონონ მათი ხმა, შეეხონ მათ, მაგრამ ისი-
ნი გამოუსწორებლად ბრმანი და ყრუნი არიან ერთმანეთის ცნობიერე-
ბების მიმართ, მოკლებულნი მათზე ზემოქმედების ყოველგვარ უნარს.
რა სახის ცოდნაა შესაძლებელი ცნობიერების მუშაობის შესახებ?
ერთი მხრივ, ოფიციალური თეორიის თანახმად, ადამიანს თავისი სა-
კუთარი ცნობიერების მუშაობის შესახებ პირდაპირი და საუკეთესო ხა-
რისხის ცოდნა აქვს. მენტალური მდგომარეობები და პროცესები, თა-
ვად ცნობიერება, რომელშიც ისინი ხდება, არ შეიძლება რაიმე ილუ-
ზიას წარმოშობდეს და არავითარ ადგილს არ ტოვებს ეჭვისათვის.
ადამიანის აწმყო ფიქრები, გრძნობები და სურვილები, მისი აღქმები,
მოგონებები და წარმოდგენები შინაგანადაა „განათებული“: მათი არ-
სებობა და მათი ბუნება აუცილებლად გამხელილია მათი მფლობელი-
სათვის. შინაგანი ცხოვრება ცნობიერების ისეთი ნაკადია, რომ აბსურ-
დული იქნებოდა გვეფიქრა, რომ ცნობიერებამ, რომლის ცხოვრებაცაა
ეს ნაკადი, შეიძლება არ იცოდეს, თუ რა ხდება მასში.
მართალია, ამ ბოლო დროს ფროიდის მიერ დაგროვებული მონა-
ცემები თითქოს აჩვენებს, რომ არსებობს ამ ნაკადის ისეთი შენაკადე-
ბი, რომლებიც მათი მფლობელისგან ფარულად მიედინება. ადამიანებს
ამოქმედებს იმპულსები, რომელთა არსებობას ისინი სასტიკად უარყო-
ფენ; მათი ზოგიერთი ფიქრი განსხვავდება ფიქრებისგან, რომელთაც
ისინი აღიარებენ; და ზოგიერთი ქმედება, რომელთა შესრულებაც თა-
ვიანთი აზრით სურთ, მათ სინამდვილეში არ სურთ. ისინი ბოლომდე
ტყუვდებიან ზოგიერთი საკუთარი ფარისევლობით და წარმატებით
უგულებელყოფენ თავიანთი მენტალური ცხოვრების შესახებ ფაქტებს,
რომლებიც, ოფიციალური თეორიის თანახმად, მათთვის აშკარა უნდა
იყოს. მაგრამ ოფიციალური თეორიის მომხრეები, როგორც წესი, ამ-
ტკიცებენ, რომ, როგორც უნდა იყოს, ნორმალურ გარემოებებში ადა-
მიანს პირდაპირ და ავთენტურად მიეცემა მისი საკუთარი ცნობიერე-
ბის აწმყო მდგომარეობა და ქმედებები.
გარდა იმისა, რომ ადამიანს თითქოს მუდმივად აქვს ცნობიერე-
ბის ეს უშუალო მონაცემები, საზოგადოდ მიიჩნევა, რომ მას შეუძლია
დროდადრო განახორციელოს აღქმის განსაკუთრებული სახე, სახელ-
დობრ, შინაგანი აღქმა, ანუ ინტროსპექცია. მას შეუძლია (არა სივრცი-
თი აზრით) „დაათვალიეროს“, რა ხდება მის ცნობიერებაში. მას შეუძ-
ლია არა მხოლოდ ყვავილის დანახვა და დათვალიერება მხედველო-
ბის შეგრძნებით და ზარის რეკვის გაგება და გარჩევა სმენის შეგრ-
53
გ. რაილი, დეკარტის მითი

ძნებით; მას ასევე შეუძლია, რეფლექსურად ან ინტროსპექციულად,

შეგრძნების რომელიმე სხეულებრივი ორგანოს გარეშე უყუროს თავი-
სი შინაგანი ცხოვრების ამჟამინდელ ეპიზოდებს. ეს თვითდაკვირვება,
ჩვეულებრივ, ასევე მიიჩნევა ილუზიის, შეცდომისა და ეჭვის მიმართ
იმუნურად. თავისი საკუთარი საქმეების შესახებ ცნობიერების ანგა-
რიშს აქვს უტყუარობა, რომელიც აღემატება ფიზიკურ სამყაროში ვი-
თარებათა შესახებ მისი ნებისმიერი ანგარიშის უტყუარობას. შეიძლება
მცდარი ან არეული იყოს შეგრძნებითი აღქმები, მაგრამ არა  –  ცნო-
ბიერება და ინტროსპექცია.
მეორე მხრივ, ერთი ადამიანი ვერასგზით პირდაპირ ვერ წვდება
სხვა ადამიანის შინაგანი ცხოვრების ხდომილებებს. მას სხვა არაფე-
რი შეუძლია გარდა იმისა, რომ სხვა ადამიანის ცნობიერების მდგომა-
რეობების შესახებ პრობლემური დასკვნები გააკეთოს მისი სხეულის
ქცევაზე დაკვირვებების საფუძველზე, რადგან საკუთარ ქცევასთან
ანალოგიის მიხედვით ის ფიქრობს, რომ ეს ქცევა ამ მდგომარეობე-
ბის სიგნალიზაციაა. ცნობიერების ქმედებების პირდაპირი წვდომა თა-
ვად ამ ცნობიერების პრივილეგიაა; ასეთი პრივილეგირებული წვდო-
მის არარსებობისას, ერთი ცნობიერების მუშაობა გარდაუვლად დაფა-
რულია ნებისმიერი სხვისათვის. რადგან ნებისმიერი მსჯელობა, რომ-
ლითაც საკუთარის მსგავსი სხეულებრივი მოძრაობებიდან საკუთარის
მსგავსი მენტალური ქმედებების არსებობა გამოიყვანება, მოკლებული
იქნება დაკვირვებით დადასტურების ყოველგვარ შესაძლებლობას. ამ-
დენად, არაბუნებრივი არ არის, რომ ოფიციალური თეორიის მომხრეს-
თვის ძნელია, წინააღმდეგობა გაუწიოს თავისი წანამძღვრების იმ შე-
დეგის მიღებას, რომ არ გააჩნია კარგი საფუძველი სჯეროდეს, მისი
საკუთარის გარდა, სხვა ცნობიერებების არსებობაც. თუნდაც მან არ-
ჩიოს იმის დაჯერება, რომ სხვა ადამიანურ სხეულებთან დაკავშირებუ-
ლია ცნობიერებები, რომლებიც ძალიან განსხვავებული არ არის მისი
საკუთარისგან, მას ვერ ექნება პრეტენზია, რომ შეძლებს მათი ინდი-
ვიდუალური მახასიათებლების, ან მათი კონკრეტული განცდებისა და
ქმედებების აღმოჩენას. ამ სანახაობაში სულის გარდაუვალი ბედის-
წერაა აბსოლუტური მარტოობა. მხოლოდ ჩვენი სხეულები შეიძლება
შეხვდეს ერთმანეთს.
როგორც ამ ზოგადი სქემის აუცილებელი თანმხლები, არსებობს
ფარული მითითება იმ სპეციფიკური გზისა, რომლითაც უნდა გავი-
გოთ მენტალური უნარების და ქმედებების ჩვენი ჩვეულებრივი ცნე-
ბები. მოითხოვება, რომ ზმნები, სახელები და ზედსართავები, რომლე-
ბითაც ჩვეულებრივ ცხოვრებაში აღვწერთ ჩვენ გარშემო მყოფი ადა-
მიანების ნირს, ხასიათსა და მოქმედებებს, გაგებული იყოს, როგორც

54
 დუალიზმის კრიტიკა

მათ საიდუმლო ისტორიებში განსაკუთრებული ეპიზოდების აღმნიშვ-

ნელი, ან კიდევ, როგორც ასეთი ეპიზოდების განხორციელების ტენ-
დენციების აღმნიშვნელი. როცა ვინმეზე ვამბობთ, რომ მან რაღაც იცის
ან სჯერა, რაღაცის იმედი აქვს ან ეშინია, რაღაცას ხვდება, იზრახავს
ან გაურბის, ჩაფიქრებული აქვს ეს ან ართობს ის, ეს ზმნები უნდა
აღნიშნავდეს სპეციფიკურ მოდიფიკაციებს მისი ცნობიერების (ჩვენთ-
ვის) დაფარულ ნაკადში. უშუალო გაცნობიერებასა და ინტროსპექცი-
აში მის მიერ ამ ნაკადის საკუთარი პრივილეგირებული წვდომაა ერ-
თადერთი, რამაც შეიძლება მოგვცეს ავთენტური საბუთი იმისა, რომ
ეს მენტალური ქმედების ზმნები სწორად ან არასწორად იყო გამოყე-
ნებული. მაყურებელი, იქნება ეს მასწავლებელი, კრიტიკოსი, ბიოგრა-
ფი თუ მეგობარი, ვერასოდეს იქნება დარწმუნებული, რომ მისი კომენ-
ტარები ჭეშმარიტების რაიმე მარცვალს შეიცავს. მაგრამ ზუსტად იმი-
ტომ, რომ ჩვენ ფაქტობრივად ყველამ ვიცით, როგორ გავაკეთოთ ასე-
თი კომენტარები, საზოგადოდ სწორად ვაკეთებთ მათ და ვასწორებთ
მათ, როცა ისინი არასწორი ან მცდარი აღმოჩნდება, ფილოსოფოსებს
აუცილებლად მიაჩნდათ საკუთარი თეორიების აგება ცნობიერებათა
ბუნებისა და ადგილის შესახებ. რადგან ხედავდნენ, რომ მენტალური
ცნებები რეგულარულად და ეფექტურად გამოიყენება, ისინი მართე-
ბულად ცდილობდნენ მათი ლოგიკური გეოგრაფიის დადგენას. მაგრამ
ოფიციალურად რეკომენდებული ლოგიკური გეოგრაფიიდან შედეგად
მიიღებოდა, რომ არ უნდა შეგვეძლოს ამ მენტალური ცნებების რე-
გულარულად ან ეფექტურად გამოყენება სხვა ადამიანთა ცნობიერე-
ბების ჩვენეულ დესკრიფციებსა და პრესკრიპციებში.

2. ოფიციალური მოძღვრების აბსურდულობა

ასეთია ოფიციალური თეორიის მონახაზი. მე ხშირად ვილაპარაკებ

მასზე, მიზანდასახულად დამამცირებლად, როგორც „მანქანაში აჩრ-
დილის დოგმაზე“. იმედი მაქვს, დავამტკიცებ, რომ ის სრულიად მცდა-
რია და მცდარი არა დეტალებში, არამედ პრინციპულად. ის არ არის
უბრალოდ კონკრეტული შეცდომების კრებული. ის არის ერთი დიდი
შეცდომა, თან განსაკუთრებული სახის შეცდომა. სახელდობრ, ის არის
შეცდომა კატეგორიებში. ის ისე წარმოადგენს მენტალური ცხოვრების
ფაქტებს, თითქოს ისინი ეკუთვნოდეს ერთ ლოგიკურ ტიპს ან კატე-
გორიას (ან ტიპების ან კატეგორიების ერთ არეს), მაშინ, როდესაც სი-
ნამდვილეში ისინი სხვას ეკუთვნის. ეს დოგმა, ამდენად, არის ფილო-
სოფოსის მითი. ამ მითის განადგურების ცდის გამო ალბათ იფიქრე-
ბენ, რომ მე ადამიანების მენტალური ცხოვრების შესახებ კარგად ცნო-

55
გ. რაილი, დეკარტის მითი

ბილ ფაქტებს უარვყოფ; ხოლო ჩემი ღაღადისი, რომ მე მხოლოდ და

მხოლოდ მენტალური აქტების ცნებების ლოგიკის გასწორებას ვცდი-
ლობ, ალბათ უკუგდებული იქნება, როგორც უბრალოდ თავის დაძვ-
რენის ხრიკი.
ჯერ უნდა ვაჩვენო, რა იგულისხმება ფრაზაში „შეცდომა კატეგო-
რიებში“. ამას რამდენიმე ილუსტრაციით გავაკეთებ.
ოქსფორდში ან კემბრიჯში სტუმრად ჩასულ უცხოელს აჩვენებენ
რამდენიმე კოლეჯს, ბიბლიოთეკებს, სათამაშო მოედნებს, მუზეუმებს,
სამეცნიერო განყოფილებებსა და ადმინისტრაციულ ოფისებს. ის შემ-
დეგ კითხულობს: „კი მაგრამ, სად არის უნივერსიტეტი? მე ვნახე, სად
ცხოვრობენ კოლეჯის წევრები, სად მუშაობს ადმინისტრატორი, სად
ატარებენ მეცნიერები ექსპერიმენტებს და სხვა. მაგრამ მე ჯერ არ
მინახავს უნივერსიტეტი, რომელშიც ცხოვრობენ და მუშაობენ თქვე-
ნი უნივერსიტეტის თანამშრომლები.“ მაშინ მას უნდა ავუხსნათ, რომ
უნივერსიტეტი არ არის კიდევ სხვა, პარალელური ინსტიტუცია, მის
მიერ ნანახი კოლეჯების, ლაბორატორიების და ოფისების გვერდით.
უნივერსიტეტი არის უბრალოდ წესი, რომლითაც ორგანიზებულია ყვე-
ლაფერი ის, რაც მან უკვე ნახა. როცა ადამიანს ნანახი აქვს ისინი
და გაგებული აქვს მათი კოორდინაცია, მას უნივერსიტეტიც ნანახი
აქვს. სტუმრის შეცდომაა მისი გულუბრყვილო დაშვება, რომ სწორია
ლაპარაკი მაცხოვრის ეკლესიაზე, ბოდლის ბიბლიოთეკაზე, ეშმოლის
მუზეუმზე და უნივერსიტეტზე, ანუ ლაპარაკი ისე, თითქოს „უნივერ-
სიტეტი“ აღნიშნავდეს იმ სიმრავლის კიდევ ერთ ელემენტს, რომლის
ელემენტებიც ეს დანარჩენი ერთეულებია. ის შეცდომით უნივერსი-
ტეტს ათავსებს იმავე კატეგორიაში, რომელსაც ეს სხვა ინსტიტუცი-
ები ეკუთვნის.
იგივე შეცდომას დაუშვებდა ბავშვი, რომელსაც დივიზიის მარშის
ყურებისას აჩვენეს ესა და ეს ბატალიონები, შენაერთები, ესკადრონე-
ბი და ასე შემდეგ, და რომელიც კითხულობს, როდის გამოჩნდება დი-
ვიზია. ის გულისხმობს, რომ დივიზია არის უკვე დანახული ერთეულე-
ბის თანასწორი  –  ნაწილობრივ მათი მსგავსი და ნაწილობრივ მათგან
განსხვავებული. თავისი შეცდომა რომ დაანახონ, მას ეტყვიან, რომ
ბატალიონების, შენაერთების და ესკადრონების მარშის ყურებისას ის
უყურებდა დივიზიის მარშს. მარში არ იყო ბატალიონების, შენაერთე-
ბის, ესკადრონების და დივიზიის მარში; არამედ ის იყო დივიზიის ბა-
ტალიონების, შენაერთების და ესკადრონების მარში...
კატეგორიებში შეცდომების ამ ილუსტრაციებს ერთი საერთო თვი-
სება აქვს, რომელსაც ყურადღება უნდა მივაქციოთ. ეს შეცდომები
დაუშვეს ადამიანებმა, რომელთაც არ იცოდნენ ცნებების უნივერსი-

56
 დუალიზმის კრიტიკა

ტეტი და დივიზია გამოყენება. მათი გაუგებრობა გამოწვეულია იმით,

რომ არ შეუძლიათ გარკვეული ინგლისური სიტყვის გამოყენება.
კატეგორიებში შეცდომების თეორიულად საინტერესო შემთხვევე-
ბია იმ ადამიანთა მიერ დაშვებული შეცდომები, ვინც ცნებების გა-
მოყენებაში  –  ნაცნობ სიტუაციებში მაინც  –  სრულყოფილად კომპე-
ტენტურია, მაგრამ აბსტრაქტულად აზროვნებისას მაინც მიაკუთვნებს
ამ ცნებებს იმ ლოგიკურ ტიპებს, რომელთაც ისინი არ მიეკუთვნება.
ამ სახის შეცდომის მაგალითი იქნებოდა შემდეგი ამბავი: პოლიტიკის
მეცნიერების სტუდენტმა ისწავლა ძირითადი განსხვავებები ბრიტა-
ნეთის, საფრანგეთის და ამერიკის კონსტიტუციებს შორის, ასევე ის-
წავლა განსხვავებები და კავშირები ინგლისის კაბინეტს, პარლამენტს,
სხვადასხვა სამინისტროს, სასამართლოსა და ეკლესიას შორის. მაგრამ
ის მაინც იბნევა, როდესაც უსვამენ კითხვებს ინგლისის ეკლესიას, ში-
ნაგან საქმეთა სამინისტროსა და ბრიტანეთის კონსტიტუციას შორის
კავშირის შესახებ, რადგან მაშინ, როდესაც შინაგან საქმეთა სამინისტ-
რო და ეკლესია ინსტიტუციებია, ბრიტანეთის კონსტიტუცია არ არის
კიდევ ერთი ინსტიტუცია ამ სიტყვის იმავე მნიშვნელობით. ამრიგად,
არ შეიძლება ვამტკიცებდეთ ან უარვყოფდეთ, რომ ის ინსტიტუციათა-
შორისი მიმართებები, რომელთა არსებობაც შეიძლება მტკიცდებოდეს
ან უარიყოფოდეს ეკლესიასა და შინაგან საქმეთა სამინისტროს შორის,
არსებობს რომელიმე მათგანსა და ბრიტანეთის კონსტიტუციას შორის.
„ბრიტანეთის კონსტიტუცია“ არ მიეკუთვნება სიტყვათა იმავე ლოგი-
კურ ტიპს, რომელსაც მიეკუთვნება „საშინაო საქმეთა სამინისტრო“ და
„ინგლისის ეკლესია“. ნაწილობრივ ანალოგიური სახით, ჯონ დოუ შეიძ-
ლება იყოს ნათესავი, მეგობარი, მტერი ან უცხო რიჩარდ როუსთვის;
მაგრამ ის არ შეიძლება იყოს რომელიმე ამათგანი გადასახადების სა-
შუალო გადამხდელისთვის. მან იცის, როგორ ილაპარაკოს აზრიანად
გადასახადების საშუალო გადამხდელზე გარკვეული სახის მსჯელობებ-
ში, მაგრამ დაიბნევა იმის ახსნისას, თუ რატომ არ შეიძლება ის ქუჩა-
ში გადაეყაროს მას, როგორც შეიძლება გადაეყაროს რიჩარდ როუს.
ჩვენი მთავარი საკითხისთვის მნიშვნელოვანია შევნიშნოთ, რომ მა-
ნამ, სანამ პოლიტიკის მეცნიერების სტუდენტი ბრიტანეთის კონსტი-
ტუციაზე ფიქრობს, როგორც სხვა ინსტიტუციების ალტერნატიულ ინს-
ტიტუციაზე, ის აღწერს მას, როგორც გამოუცნობად ფარულ ინსტიტუ-
ციას; და მანამ, სანამ ჯონ დოუ გადასახადის საშუალო გადამხდელზე
ფიქრობს, როგორც კიდევ ერთ მოქალაქეზე, ის მასზე იფიქრებს, რო-
გორც არამატერიალურ ადამიანზე, აჩრდილზე, რომელიც არის ყველ-
გან და არსად.

57
გ. რაილი, დეკარტის მითი

ჩემი დესტრუქციული მიზანია ვაჩვენო, რომ ორმაგი ცხოვრების თე-

ორიის წყაროა კატეგორიებში რადიკალური შეცდომების ერთი ტიპი.
ადამიანის, როგორც მანქანაში გამოუცნობი სახით მოქცეული აჩრდი-
ლის, წარმოდგენა შემდეგი მსჯელობიდან მიიღება: ვინაიდან ადამი-
ანის ფიქრი, გრძნობა და განზრახული ქმედება ვერ აღიწერება მხო-
ლოდ ფიზიკის, ქიმიის და ფიზიოლოგიის იდიომებით (რაც მართალია),
ამიტომ ისინი უნდა აღიწერებოდეს რაღაც ალტერნატიული იდიომე-
ბით. როგორც ადამიანის სხეულია რთული ორგანიზებული ერთეული,
ისე ადამიანის ცნობიერებაც უნდა იყოს კიდევ სხვა რთული ორგანი-
ზებული ერთეული, თუმცა სხვა სახის მასალისაგან აგებული და სხვა
სტრუქტურის მქონე. ან, ისევ, როგორც ადამიანის სხეული, როგორც
მატერიის ნებისმიერი სხვა ნაჭერი, არის მიზეზებისა და შედეგების
ველი, ისევე ცნობიერება უნდა იყოს მიზეზებისა და შედეგების კი-
დევ სხვა ველი, თუმცა არა (მადლი უფალს) მექანიკური მიზეზებისა
და შედეგებისა.

3. კატეგორიებში შეცდომის წყარო

ერთ-ერთი მთავარი ინტელექტუალური წყარო იმისა, რაც, ჩემი

მტკიცებით, არის კარტეზიული შეცდომა კატეგორიებში, შემდეგია:
როდესაც გალილეომ აჩვენა, რომ მეცნიერული აღმოჩენის მისი მეთო-
დები ადეკვატური იყო სივრცეში არსებული ყველა ობიექტის მომცვე-
ლი მექანიკური თეორიის შესაქმნელად, დეკარტმა თავის თავში ორი
კონფლიქტური მოტივი აღმოაჩინა. როგორც მეცნიერულ გენიას, მას
არ შეეძლო არ მიეღო მექანიკის მტკიცებები, მაგრამ როგორც რელი-
გიურ და მორალურ ადამიანს, მას არ შეძლო მიეღო, ჰობსსავით, ამ
მტკიცებების უსიამოვნო შედეგი, სახელდობრ ის, რომ ადამიანის ბუნე-
ბა მხოლოდ სირთულის ხარისხით განსხვავდება საათისაგან. მენტალუ-
რი არ შეიძლებოდა ყოფილიყო უბრალოდ მექანიკურის ნაირსახეობა.
ის და მისი მომდევნო თაობების ფილოსოფოსები ბუნებრივად, მაგ-
რამ შეცდომით მიმართავდნენ შემდეგ გამოსავალს: რადგან მენტალუ-
რი ქმედებების აღმნიშვნელი სიტყვები არ უნდა გავიგოთ, როგორც
მექანიკური პროცესების აღმნიშვნელი, ისინი უნდა გავიგოთ, როგორც
აღმნიშვნელი არამექანიკური პროცესებისა; რადგან მექანიკური კა-
ნონები სივრცეში მოძრაობებს ხსნის, როგორც სივრცეში სხვა მოძ-
რაობების შედეგებს, რაღაც სხვა კანონები ცნობიერებების არასივ-
რცულ ქმედებებს უნდა ხსნიდეს, როგორც ცნობიერებების სხვა არა-
სივრცული ქმედებების შედეგებს. განსხვავება ადამიანთა იმ ქცევები-
სა, რომელთაც აღვწერთ გონიერად, იმ ქმედებებისგან, რომელთაც

58
 დუალიზმის კრიტიკა

აღვწერთ არაგონიერად, უნდა იყოს განსხვავება მათ მიზეზშედეგობ-

რივ განპირობებაში; ასე, თუ ადამიანის ენისა და კიდურების ზოგიერ-
თი მოძრაობა მექანიკური მიზეზების შედეგია, სხვები არამექანიკური
მიზეზების შედეგი უნდა იყოს, ანუ, ზოგიერთი მათგანი წარმოიშობა
მატერიის ნაწილაკების მოძრაობისგან, ხოლო სხვები  –  ცნობიერების
პროცესებიდან.
ამრიგად, განსხვავებები ფიზიკურსა და მენტალურს შორის წარ-
მოდგენილი იყო, როგორც განსხვავებები „საგნის“, „მატერიის“, „ატრი-
ბუტის“, „მდგომარეობის“, „პროცესის“, „ცვლილების“, „მიზეზის“ და „შედე-
გის“ კატეგორიების საერთო ჩარჩოს ფარგლებში. ცნობიერებები არის
საგნები, მაგრამ სხეულებისგან განსხვავებული სახის საგნები; მენტა-
ლური პროცესები არის მიზეზები და შედეგები, მაგრამ სხეულებრი-
ვი მოძრაობებისაგან განსხვავებული სახის მიზეზები და შედეგებია.
და ასე შემდეგ. ისევე, როგორც უცხოელი მოელოდა, რომ უნივერსი-
ტეტი, კოლეჯის მსგავსად, იქნებოდა მორიგი ნაგებობა, მაგრამ ასე-
ვე მნიშვნელოვნად განსხვავებული მისგან, მექანიციზმის უარმყოფლე-
ბიც ცნობიერებას წარმოადგენდნენ, როგორც კაუზალური პროცესე-
ბის მორიგ ცენტრს, რომელიც საკმაოდ ჰგავს მანქანებს, მაგრამ ასე-
ვე მნიშვნელოვნად განსხვავდება მათგან. მათი თეორია იყო პარამე-
ქანიკური ჰიპოთეზა.
იმას, რომ ეს დაშვება ამ მოძღვრების გული იყო, აჩვენებს შემდეგი
ფაქტი: დასაწყისიდანვე იგრძნობოდა, რომ დიდი თეორიული სიძნელეა
იმის ახსნა, თუ როგორ შეიძლება ცნობიერებები გავლენას ახდენდეს
სხეულებზე და მათ გავლენას განიცდიდეს. როგორ შეიძლება მენტა-
ლური პროცესი, მაგალითად, ნება, იწვევდეს მოძრაობებს სივრცეში,
როგორიცაა ენის მოძრაობები? როგორ შეიძლება ოპტიკურ ნერვში
ფიზიკური ცვლილების შედეგი იყოს ცნობიერების მიერ ნათების აღქ-
მა? ეს ავადსახსენებელი გამოცანა, უკვე თავისთავად, დაგვანახებს იმ
ლოგიკურ ყალიბს, რომელშიც დეკარტმა ჩატენა ცნობიერების თავი-
სი თეორია. ეს ზუსტად იგივე ყალიბი იყო, რომელშიც მან და გალი-
ლეომ მექანიკის თავიანთი თეორიები ჩამოასხეს. მექანიკის გრამატი-
კის გავლენის ქვეშ გაუცნობიერებლად მოქცეული, ის კატასტროფის
თავიდან აცილებას ცდილობდა იმით, რომ ცნობიერებებს აღწერდა
სიტყვებით, რომლებიც უბრალოდ უარყოფის დართვით იყო მიღებუ-
ლი. ცნობიერების მუშაობა უნდა აღწერილიყო სხეულების სპეციფიკუ-
რი აღწერების უბრალო უარყოფებით: ისინი არ არის სივრცეში, ისინი
არ არის მოძრაობა, ისინი არ არის მატერიის მოდიფიკაცია, ისინი არ
არის საჯარო დაკვირვებით წვდომადი. ცნობიერებები არ არის მექა-
ნიზმები, ისინი არის ზუსტად არამექანიზმები.

59
გ. რაილი, დეკარტის მითი

ასე წარმოდგენილი, ცნობიერება არის არა მხოლოდ მანქანაში მოქ-

ცეული აჩრდილი, ის თავად არის აჩრდილი-მანქანა. მართალია, ადამი-
ანის სხეული მანქანაა, მაგრამ ის არ არის მთლად ჩვეულებრივი მან-
ქანა, რადგან მისი ზოგიერთი ქმედება იმართება სხვა მანქანით, მის
შიგნით რომაა  –  ეს შინაგანი მმართველი მანქანა კი ძალიან განსა-
კუთრებული სახისაა. ის უხილავია, უხმოა და არ აქვს ზომა-წონა. ის
არ შეიძლება დაიშალოს ნაწილებად და კანონები, რომელთაც ის ექ-
ვემდებარება, არ არის ჩვეულებრივი ინჟინრებისათვის ცნობილი კა-
ნონები. არაფერია ცნობილი იმაზე, თუ როგორ მართავს ის სხეულებ-
რივ მანქანას.
მეორე დიდი თავსატეხი იმავეს გვიჩვენებს. ვინაიდან, ამ მოძღვრე-
ბის თანახმად, ცნობიერებები იმავე კატეგორიას ეკუთვნის, რასაც სხე-
ულები, და რადგან სხეულები ექვემდებარება მკაცრ მექანიკურ კანო-
ნებს, ბევრ თეორეტიკოსს ეჩვენებოდა, რომ ცნობიერებები, ანალოგი-
ურად, უნდა ექვემდებარებოდეს მკაცრ არა-მექანიკურ კანონებს. ფი-
ზიკური სამყარო დეტერმინისტული სისტემაა, ასევე დეტერმინისტული
სისტემა უნდა იყოს მენტალური სამყარო. შეუძლებელია, სხეულმა არ
განიცადოს ის მოდიფიკაცია, რომელსაც განიცდის, ასევე შეუძლებე-
ლია, ცნობიერებამ არ გაიაროს ის გზა, რომელიც მისთვის განსაზღვ-
რულია. ამდენად, პასუხისმგებლობა, არჩევანი, ღირსება და უღირსობა
უსარგებლო ცნებებია  –  თუ მიღებული არ არის კომპრომისული გა-
დაწყვეტა, რომ მენტალური პროცესების მმართველ კანონებს, ფიზიკუ-
რი პროცესების მმართველი კანონებისგან განსხვავებით, აქვთ ჩვენთ-
ვის ხელსაყრელი ატრიბუტი  –  არიან მხოლოდ საკმაოდ მკაცრი. ნების
თავისუფლების პრობლემა იყო პრობლემა, თუ როგორ უნდა შეთავ-
სებულიყო ჰიპოთეზა, რომ ცნობიერებები მექანიკის კატეგორიების-
გან მიღებული ტერმინებით უნდა აღიწეროს, იმის ცოდნასთან, რომ
მაღალი დონის ადამიანური ქცევა არ არის მანქანების ქცევის მსგავსი.
ისტორიული კურიოზია, რომ ვერავინ შეამჩნია, რომ მთელ ამ არ-
გუმენტს ხერხემალი გადატეხილი აქვს. თეორეტიკოსები სწორად უშ-
ვებდნენ, რომ ნებისმიერი ჭკუათმყოფელი ადამიანი ამჩნევს განსხვა-
ვებას, ვთქვათ, რაციონალურ და არარაციონალურ გამოთქმებს შორის,
ან განზრახულ და ავტომატურ ქცევას შორის. ასე რომ არა, მაშინ არა-
ფერი იარსებებდა, რისი მექანიციზმისგან გადარჩენაც იქნებოდა საჭი-
რო. მაგრამ შემოთავაზებული ახსნა წინასწარ უშვებდა, რომ ადამიანს
პრინციპულად არ ძალუძს, ერთმანეთისაგან განასხვაოს სხვა ადამიან-
თა სხეულების მიერ განხორციელებული რაციონალური და ირაციონა-
ლური მეტყველების აქტები, რადგან მას ვერასოდეს ექნება ამ აქტე-
ბის პოსტულირებული არამატერიალური მიზეზების ცოდნა. საკუთა-

60
 დუალიზმის კრიტიკა

რი თავის საეჭვო გამონაკლისის გარდა, ის ვერასოდეს განასხვავებს

ადამიანს რობოტისგან. მაგალითად, უნდა ეღიარებინათ, რომ იმ ყვე-
ლაფრის მიხედვით, რაც ჩვენთვის ცნობილია, იმ ადამიანთა შინაგანი
ცხოვრება, ვინც იდიოტად ან შეშლილადაა კლასიფიცირებული, ისევე
რაციონალურია, როგორც ნებისმიერი სხვის. შეიძლება მხოლოდ მათი
გარეგანი ქცევა იყოს უცნაური; ანუ, შეიძლება „იდიოტები“ არ იყვნენ
მართლა იდიოტები, ან „შეშლილები“  –  მართლა შეშლილები. შეიძლე-
ბა, აგრეთვე, ზოგიერთი მათგან, ვინც საღ აზრზე მყოფად ითვლება,
სინამდვილეში იდიოტია. ამ თეორიის თანახმად, გარეშე დამკვირვებ-
ლებს ვერასოდეს ეცოდინებათ, როგორ არის სხვების გარეგანი ქცევა
დაკავშირებული მათ მენტალურ უნარებთან და პროცესებთან, და, ამ-
დენად, ვერასოდეს ეცოდინებათ და, თუნდაც, დამაჯერებელ ვარაუდს
ვერ გამოთქვამენ იმის შესახებ, სწორი იყო თუ არასწორი მენტალუ-
რი ქცევის ცნებების გამოყენება ამ ადამიანებისთვის. მაშინ სარისკო
ან შეუძლებელი იქნებოდა, ადამიანს ჭკუათმყოფელობა ან ლოგიკური
თანმიმდევრულობა ემტკიცებინა თუნდაც საკუთარ თავზე, რადგან მას
მოჭრილი ექნებოდა თავისი საკუთარი ქმედებების სხვების ქმედებებ-
თან შედარების გზა. მოკლედ, ჩვენ მიერ ადამიანებისა და მათი მოქ-
მედებების დახასიათება, როგორც გონიერის, ფრთხილის და ღირსე-
ულის, ან როგორც სულელურის, ფარისევლურის ან მხდლურის, ვერც
ვერასოდეს განხორციელდებოდა, ასე რომ, მსგავსი დიაგნოზების გა-
სამყარებლად გამოსადეგი სპეციალური კაუზალური ჰიპოთეზის წა-
მოყენების პრობლემაც არასოდეს წამოიჭრებოდა. შეკითხვა: „როგორ
განსხვავდებიან ადამიანები მანქანებისგან?“ წამოიჭრა ზუსტად იმი-
ტომ, რომ ყველამ უკვე მანამდე იცოდა, როგორ გამოეყენებინა მენ-
ტალური ცნებები, სანამ ახალ კაუზალურ ჰიპოთეზას წამოაყენებდ-
ნენ. ამდენად, შეუძლებელია, ეს კაუზალური ჰიპოთეზა ყოფილიყო იმ
კრიტერიუმების წყარო, რომლებითაც ამ გამოყენებებში სარგებლობ-
დნენ. რა თქმა უნდა, კაუზალური ჰიპოთეზა არც არავითარი სახით
არ აუმჯობესებდა ამ კრიტერიუმების ჩვენს გამოყენებას. კარგ ანგა-
რიშს ცუდისგან, კეთილგონივრულ ქცევას არაკეთილგონივრულისგან
და ნაყოფიერ წარმოსახვას უნაყოფოსგან ჩვენ ისევ იმავე ხერხებით
განვასხვავებთ, რომლებითაც თავად დეკარტი განასხვავებდა მათ იმ
დრომდეც და იმ დროის შემდეგაც, როცა პირველად დაფიქრდა იმა-
ზე, თუ როგორაა ამ კრიტერიუმების გამოყენებადობა შეთავსებადი
მექანიკური მიზეზშედეგობრიობის პრინციპთან.
მან შეცდომით გაიგო თავისი პრობლემის ლოგიკა. ნაცვლად იმი-
სა, რომ ეკითხა, რეალურად რა კრიტერიუმებით განსხვავდება გონი-
ერი ქცევა არაგონიერისგან, ის სვამდა კითხვას: „თუ მოცემულია, რომ

61
გ. რაილი, დეკარტის მითი

მექანიკური კაუზალობის პრინციპი არ გვაძლევს განსხვავებას, სხვა

რომელი კაუზალური პრინციპი მოგვცემს?“ ის აცნობიერებდა, რომ
ეს პრობლემა არ ეკუთვნის მექანიკას, და ფიქრობდა, რომ ამიტომ
ის მექანიკის რაღაც ალტერნატივის პრობლემა უნდა ყოფილიყო. არ-
ცთუ არაბუნებრივად, ხშირად ფსიქოლოგიას მოუხმობენ ზუსტად ამ
როლის შესასრულებლად.
როცა ორი ტერმინი ერთსა და იმავე კატეგორიას ეკუთვნის, მართე-
ბულია მათი შემცველი კონიუნქციური დებულებების აგება. ასე, მყიდ-
ველმა შეიძლება თქვას, რომ იყიდა მარცხენა ხელთათმანი და მარჯ-
ვენა ხელთათმანი, მაგრამ ვერ იტყვის, რომ იყიდა მარცხენა ხელთათ-
მანი, მარჯვენა ხელთათმანი და ხელთათმანები. „ის სახლში დაბრუნდა
ცრემლების ზღვაში და სედანის სავარძელში“ კარგად ცნობილი ხუმ-
რობაა, რომელიც ემყარება სხვადასხვა ტიპის ტერმინების კონიუნქ-
ციით დაკავშირების აბსურდულობას. ასეთივე სასაცილო იქნებოდა
დისიუნქცია „ის სახლში დაბრუნდა ან ცრემლების ზღვაში ან სედანის
სავარძელში“. ხოლო მანქანაში აჩრდილის დოგმა ზუსტად ამას აკეთებს.
ის ამტკიცებს, რომ არსებობს სხეულები და ცნობიერებები; რომ არ-
სებობს ფიზიკური პროცესები და მენტალური პროცესები; რომ არსე-
ბობს სხეულებრივი მოძრაობების მექანიკური მიზეზები და სხეულებ-
რივი მოძრაობების მენტალური მიზეზები. მე ვამტკიცებ, რომ ეს და
სხვა მსგავსი კონიუნქციები აბსურდულია; მაგრამ უნდა შევნიშნოთ,
რომ ეს არგუმენტი არ აჩვენებს უკანონოდ დაკავშირებულ დებულე-
ბათაგან რომელიმეს აბსურდულობას თავისთავად. მაგალითად, მე არ
უარვყოფ, რომ მენტალური პროცესები არსებობს. გაყოფის შესრულე-
ბა მენტალური პროცესია, ასევეა გახუმრება. მაგრამ მე ვამბობ, რომ
ფრაზა „მიმდინარეობს მენტალური პროცესი“ არ ნიშნავს იმავე სახის
რამეს, რასაც „მიმდინარეობს ფიზიკური პროცესი“ და, ამდენად, უაზ-
როა მათი კონიუნქციით ან დისიუნქციით დაკავშირება.
თუ ჩემი არგუმენტი კარგია, მისგან რამდენიმე საინტერესო შედეგი
მიიღება. პირველი, საკრალურად შერაცხული კონტრასტი მატერიასა
და ცნობიერებას შორის გაქრება, მაგრამ გაქრება არა მატერიის მიერ
ცნობიერების ან ცნობიერების მიერ მატერიის ასევე საკრალურად შე-
რაცხულ აბსორბციათაგან რომელიმეს გზით, არამედ სულ სხვა სახით.
რადგან ნაჩვენები იქნება, რომ მათ შორის ეს მოჩვენებითი კონტრას-
ტი ისევე უკანონოა, როგორიც იქნებოდა კონტრასტი აღწერებს  –  „ის
სახლში დაბრუნდა ცრემლების ზღვაში“ და „ის სახლში დაბრუნდა სე-
დანის სავარძელში“  –  შორის. რწმენა, რომ არსებობს პოლარული და-
პირისპირება ცნობიერებასა და მატერიას შორის, არის იგივე რწმენა,
რომ ისინი ერთი და იმავე ლოგიკური ტიპის ტერმინებია.

62
 დუალიზმის კრიტიკა

კიდევ ერთი შედეგი იქნება, რომ იდეალიზმიცა და მატერიალიზ-

მიც არის პასუხები არასწორად დასმულ კითხვებზე. მატერიალური
სამყაროს მენტალურ მდგომარეობებსა და პროცესებზე „რედუქცია“,
ისევე, როგორც მენტალური მდგომარეობებისა და პროცესების ფიზი-
კურ მდგომარეობებსა და პროცესებზე „რედუქცია“ წინასწარ გულის-
ხმობს კანონიერებას დისიუნქციისა: „ან არსებობს სხეულები ან არსე-
ბობს ცნობიერებები (მაგრამ არა ორივე).“ ეს იმის მსგავსი იქნებოდა,
რომ გვეთქვა: „მან ან იყიდა მარჯვენა ხელისა და მარცხენა ხელის
ხელთათმანები, ან  –  ხელთათმანების წყვილი (მაგრამ არა ორივე).“
სრულიად მართებულია იმის თქმა, რომ არსებობს ცნობიერებები,
და იმის თქმაც, სხვა ლოგიკური ტემბრით, რომ არსებობს სხეულები.
მაგრამ ეს გამონათქვამები არ მიუთითებს არსებობის ორ განსხვავე-
ბულ სახეზე, რადგან „არსებობა“ არ არის გვარეობითი ცნება, როგო-
რიცაა „შეფერილი“ ან „სქესიანი“. ისინი მიუთითებს სიტყვა „არსებო-
ბის“ ორ სხვადასხვა აზრზე, ისე, როგორც „ზრდას“ აქვს სხვადასხვა
მნიშვნელობები ფრაზებში „მოქცევა იზრდება“, „იმედები იზრდება“, და
„გარდაცვალების საშუალო ასაკი იზრდება“. ადამიანს უხერხულ ხუმრო-
ბად გაუგებენ, თუ იტყვის, რომ ამჟამად სამი რამ იზრდება: მოქცევა,
იმედები და გარდაცვალების საშუალო ასაკი. ზუსტად ისევე კარგი ან
ცუდი ხუმრობა იქნებოდა იმის თქმა, რომ არსებობს მარტივი რიცხვე-
ბი, ოთხშაბათები, საზოგადოებრივი აზრები და ფლოტები; ან რომ არ-
სებობს ორივე, ცნობიერებები და სხეულები. მომდევნო თავებში იმის
დამტკიცებას, რომ ოფიციალური თეორია კატეგორიებში შეცდომების
მთელ ჯგუფს ემყარება, ვეცდები იმის ჩვენებით, რომ მისგან ლოგი-
კურად აბსურდული შედეგები გამომდინარეობს. ამ აბსურდულობათა
მხილებას კონსტრუქციული შედეგიც ექნება  –  მის შედეგად ნაწილობ-
რივ გამოიკვეთება მენტალური ცნებების სწორი ლოგიკა.

4. ისტორიული შენიშვნა

არ იქნებოდა ჭეშმარიტი მტკიცება, რომ ოფიციალური თეორია

მხოლოდ დეკარტის თეორიებისაგან, ან, თუნდაც, მეჩვიდმეტე საუკუ-
ნის მექანიკის იმპლიკაციების გამო უფრო ფართოდ გავრცელებული
შეშფოთებისაგან წარმოდგება. სქოლასტიკისა და რეფორმაციის თე-
ოლოგია იყო იმ ეპოქის მეცნიერთა თუ ჩვეულებრივ მოკვდავთა, ფი-
ლოსოფოსთა თუ სასულიერო მოღვაწეთა აზროვნების მასწავლებე-
ლი. ნების სტოურ-ავგუსტინური თეორიები ჩაქსოვილი იყო ცოდვისა
და წყალობის კალვინისტურ დოქტრინებში; აზროვნების პლატონური
და არისტოტელური თეორიები ედო საფუძვლად სულის უკვდავებაზე

63
გ. რაილი, დეკარტის მითი

ორთოდოქსულ მოძღვრებებს. ის, რაც თეოლოგებისთვის სინდისის პი-

რადობა იყო, ფილოსოფოსებისათვის იქცა ცნობიერების პირადობად,
ხოლო ის, რაც ღვთაებრივი განგების წინაშე უძლურება იყო, ხელახ-
ლა გამოჩნდა, როგორც დეტერმინიზმის წინაშე უძლურება.
ასევე არ იქნებოდა ჭეშმარიტი მტკიცება, რომ ორი სამყაროს მითს
არავითარი თეორიული სიკეთე არ მოუტანია. მითებს ხშირად მოაქვს
ბევრი თეორიული სიკეთე, სანამ ისინი ჯერ კიდევ ახალია. ერთ-ერ-
თი სარგებლობა, რომელიც პარამექანიკურმა მითმა მოიტანა, ის იყო,
რომ მან ნაწილობრივ განდევნა მაშინ გაბატონებული პარაპოლიტიკუ-
რი მითი. ცნობიერებას და მის უნარებს მანამდე პოლიტიკურად ზემდ-
გომთა და პოლიტიკურად დაქვემდებარებულთა ანალოგიებით აღწერ-
დნენ. გამოიყენებოდა მართვის, დამორჩილების, თანამშრომლობისა და
ამბოხების იდიომები. ისინი გადარჩა და დღემდე გვხვდება ზოგიერთ
ეთიკურ და ეპისტემოლოგიურ დისკუსიაში. როგორც ფიზიკაში ოკულ-
ტური ძალების ახალი მითი იყო მეცნიერული წინსვლა საბოლოო მი-
ზეზების ძველ მითთან შედარებით, ისევე ანთროპოლოგიურ და ფსი-
ქოლოგიურ თეორიაში ფარული ოპერაციების, იმპულსებისა და ქმე-
დების უნარების ახალი მითი იყო წინსვლა ბრძანებების, მორჩილები-
სა და დაუმორჩილებლობის ძველ მითთან შედარებით.

64
 ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა: ვიტგენშტაინის
კრიტიკა1,2

-
-
-
-
-

-
-

C. S. Chihara and J. Fodor, Operationalism and Ordinary Language: A Critique of

Wittgenstein, American Philosophical Quarterly II, 4 (1965), 281-295.
-
-

-
L. Wittgenstein, Philosophical Investigations, Oxford, Blackwell, 1953.

L. Wittgenstein, The
Blue and Brown Books, Oxford, Blackwell, 1958. -
L. Wittgenstein, Remarks on the Foundations of Mathematics, Oxford,
Blackwell, 1956 -
.

63
ჩ. ჩიჰარა, ჯ. ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა

-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-

64
ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-
-
-

ipso facto -
-

-
-
-

-
-

-
-

65
ჩ. ჩიჰარა, ჯ. ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა

-
-
-

II

-
-
-
-
A

A -
-
-

-
-
-
-

-
-
C. L. Hull, Principles of
Behavior, New York, Appleton-Century, 1943.

66
ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-
-

-
-
-
x -
-
-

-
-

67
ჩ. ჩიჰარა, ჯ. ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა

-
inter
alia -

-
-
-
-

III

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

68
 ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-

N. Malcolm, Ludwig Wittgenstein: a Memoir, Oxford, Oxford University Press,

1958, p. 65.

69
ჩ. ჩიჰარა, ჯ. ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა

-
-
-

-
-

-
-

-
-
-
-
-
-

-
-
-

-
-

70
 ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-
-
-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-
-
-

X Y -
X -
Y
X -
Y
X Y X Y

-
X Y
Y Y -
-

G. E. Moore, Wittgenstein’s Lectures in 1930-33, in G. E. Moore, Philosophical Pa-

pers, London, Allen and Unwin; New York, Macmillan, 1959, pp. 266-267.
R. Albritton, On Wittgenstein’s Use of the Term “Criterion”, Journal of Philosophy,
56 (1959), 851-854.

71
ჩ. ჩიჰარა, ჯ. ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა

ABC
-

Y
Y -
Y -
-
X
„Y X Y

-
-

-
X -
X -

-
-
-

„x x

72
ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-
-
-

-
-
-
-
-

-
-

-
-

73
ჩ. ჩიჰარა, ჯ. ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა

-
-
-

Y -
Y
-
X Y -
S „Y“
„Y“ -
„Y“-
-
X S
X Y
X Y -

X Y -

IV

-
-

-
-
-

C.
S. Chihara, Mathematical Discovery and Concept Formation, The Philosophical Review, 72
(1963), 17-84.

74
 ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
A -
A -
-

-
-
-

-
-
X
Y
X Y X
Y

-
-
-
-

-
X -
-

-
-
-

75
ჩ. ჩიჰარა, ჯ. ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-

S. Shoemaker, Self-Knowledge and Self-Identity, Ithaca, Cornell University

Press, 1963, pp. 167-168.
76
 ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-

-
-

-
-

-
-
-
-
-
sense datum
-
-
-

Y
X
X Y X -
X Y -

X -
Y X -

X Y -

Y
-

N. Malcolm, Dreaming, London, Routledge and Kegan Pau, 1959, pp. 60-61.

77
ჩ. ჩიჰარა, ჯ. ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა

-
-

-
-

-
-
-

-
-

78
 ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
P
P

-
-

-
-

-
-

-
-

79
ჩ. ჩიჰარა, ჯ. ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა

-
-

-
-
-

VI

-
-
-

-
-

-
-

80
ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-
-
-
-

prima facie

-
-

81
ჩ. ჩიჰარა, ჯ. ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა

-
-

-
-
-
-

-
-
-

-
-

-
D. Windham, Myopia, The New Yorker, July 13, 1963

82
ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-
-
-
-
-

83
ჩ. ჩიჰარა, ჯ. ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა

-
ipso facto
-

-
-
-
-

-
-
-
-

-
-
C. S. Chihara, What Dreams Are Made On,
Theoria, 31 (1965), 145-158. H.
Putnam, Dreaming and “Depth Grammar”, Analytical Philosophy, First Series, ed. R. J. Butler,
Oxford, Blackwell, 1962, pp. 211-235.

-
C. S. Chihara, Mathematical Discovery and
Concept Formation, The Philosophical Review, 72 (1963), 17-34.

84
 ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-

VIII

-
-
„Y“ X
-
X Y X
Y -
-

-
-
-
-
-

-
-
-
-
-

-
-
-

85
ჩ. ჩიჰარა, ჯ. ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა

X -
Y
Y
X

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-

86
 ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-

P. M. Meehl and H. J. Cronbach, Construct Validity in Psychological Tests, Min-

nesota Studies in the Philosophy of Science, vol. I, ed. H. Feigl and M. Scriven, Minneapolis,
University of Minnesota Press, 1958, pp. 174-204. -
-

87
ჩ. ჩიჰარა, ჯ. ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა

-
-
-

-
-
-
-
-

IX

-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-

88
ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-
-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

89
ჩ. ჩიჰარა, ჯ. ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა

-
-

-
-

-
-

inter alia
-
-

-
-
-

90
ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-

-
-

-
-

-
-

-
-

-
-

91
ჩ. ჩიჰარა, ჯ. ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა

-
-
-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

„X X -
-
-

: N. Chomsky, A Review of Skinner’s Verbal Behavior, Language, 35, No.

1 (1959), 26-58, reprinted in The Structure of Language, ed. J. Fodor and J. Katz, Englewood
Cliffs, Prentice-Hall, 1964.

92
 ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

α -
α

β β -
β- -
-
α, β, -
α -

-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

93
ჩ. ჩიჰარა, ჯ. ფოდორი, ოპერაციონალიზმი და ჩვეულებრივი ენა

-
-

-
-

-
-

-
-

-
-
X w -

-
-

-
F. Bartlett, Remembering: A Study in Expe-
rimental and Social Psychology, Cambridge, Cambridge University Press, 1932; J. Piaget, The
Child’s Conception of the World, London, Kegan Paul, 1928; J. Brunner, On Perceptual Rea-
diness, Psychological Review, 64 (1957), 123–152, reprinted in Readings in Perception, ed. D.
Beardsley and M. Wertheimer, Princeton, Van Nostrand, 1958, pp. 686-729.

94
 ტვინები და ქცევა1

-
-

-
-
-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

Hilary Putnam, Brains and Behavior, in Analytical Philosophy, Second Series, ed. R.
Butler, Oxford, Blackwell, 1968, pp. 1-19.
-
L

95
ჰ. პატნემი, ტვინები და ქცევა

-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

96
ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-

-
-

-
-

-
-
-
-

-
-
-

97
ჰ. პატნემი, ტვინები და ქცევა

-
-
-

-
-

-
-

-
-
-
-

-
-
-

98
 ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

ლოგიკური ბიჰევიორიზმი

-
-

t1

t1
t1

-
-

A B

-
-

99
ჰ. პატნემი, ტვინები და ქცევა

-
*
-

-
-
Schmerz“**
-
-

-
-

* cluster

-
-
-

-
-
-

**

100
 ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-
X -
-
X
-
-
-

101
ჰ. პატნემი, ტვინები და ქცევა

-
-

-
-
-
-

-
-
-
-

-
-
-

H. Putnam, Drea-
ming and “Depth Grammar”, Analytical Philosophy, First Series, ed. R. J. Butler, Oxford,
Blackwell, 1962, pp. 211-235
-
-

102
ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-

-
-

-
-

103
ჰ. პატნემი, ტვინები და ქცევა

-
-

-
-
-
-

-
-

104
ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-

-
-
-

-
-

-
-
sine qua non -

-
-
-
-

105
ჰ. პატნემი, ტვინები და ქცევა

-
-

-
inter alia -
-
-

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-

106
ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-

-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-
-

107
ჰ. პატნემი, ტვინები და ქცევა

-
-
-
-
-

-
-
-

-
-
-
-
-
-

-
-

რამდენიმე ბიჰევიორისტული არგუმენტი

-
-
-
-

108
 ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-

-
-
-
-
gik -

-
-

-
-

109
ჰ. პატნემი, ტვინები და ქცევა

-
-
-
-

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-

110
ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-
-
-
-
-
-
-
-

-
-

-
-

111
ჰ. პატნემი, ტვინები და ქცევა

-
-
-

-
-
-
-
-
-

-
-

-
-
-

-
-
-
-
-

112
ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-

-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-

113
ჰ. პატნემი, ტვინები და ქცევა

-
-
-
-

-
-

-
-
-
-
-
-
-

-
-

-
-
-

114
 ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-
-
-

-
-

W
W -
-

115
ჰ. პატნემი, ტვინები და ქცევა

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-
-

–
a priori

-
-

–
-

116
 ბიჰევიორიზმის კრიტიკა

-
-

-
Dreaming and “Depth Grammar”

117
 შეგრძნებები და ტვინში მიმდინარე პროცესები

-
-

-
-

-
-

J. J. C. Smart, Sensations and Brain Processes, in The Philosophy of Mind, ed. V. C.

Chappell, Englewood Cliffs, Prentice-Hall, 1962, pp. 160-172.
-
J. J. C. Smart, Sensations and Brain Processes, The Philosophical
Review, 68, No. 2, (1959), 141-156
J. T. Stevenson, The Philosophical Review, 69 (1960), 505-510
The Philosophical Review, 70 (1961), 406-407 G. Pitcher
and W. D. Joske, Australian Journal of Philosophy, 38 (1960), 150-160 -
252-254
U. T. Place, Is Consciousness a Brain Process?, British Journal of Psychology, 47:1
(1956), 44-50.
H. Feigl, The ‘Mental’ and the ‘Physical’, in Minnesota Studies in the Philosophy of
Science, vol. II, ed. H. Feigl, M. Scriven, and G. Maxwell, Minneapolis, University of Minne-
sota Press, 1958, pp. 370-497.

118
 მატერიალიზმის ფორმები: იგივეობის თეზისი

-
-

-
-

G. Ryle, The Concept of Mind, London, Hutchinson’s University Library,

1949, p. 93.
-
P. Oppenheim and H.
Putnam, Unity of Science as a Working Hypothesis, in Minnesota Studies in the Philosophy of
Science, vol. II, ed. H. Feigl, M. Scriven, and G. Maxwell, Minneapolis, University of Minne-
sota Press, 1958, pp. 3-36

119
ჯ. ჯ. ქ. სმარტი, შეგრძნებები და ტვინში მიმდინარე პროცესები

-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-

-
H. Feigl, The ‘Mental’ and the ‘Physical’, p. 428

120
მატერიალიზმის ფორმები: იგივეობის თეზისი

-
-

-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

121
ჯ. ჯ. ქ. სმარტი, შეგრძნებები და ტვინში მიმდინარე პროცესები

-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-
X X -

-
-
-
-
-

-
-

U. T. Place, Is Consciousness a Brain Process?, p. 102, H. Feigl, The

‘Mental’ and the ‘Physical’, p. 390.

122
 მატერიალიზმის ფორმები: იგივეობის თეზისი

-
-
-
-

A
B -
A B

შენიშვნები იგივეობაზე

-
-

-
-

-
-

-
-

J. H. Woodger, The Technique of Theory Construction. International Ency-

clopedia of Unified Science, II, No. 5, Chicago, University of Chicago Press, 1939, p. 38.

Smart,
Spatializing Time, Mind, 64 (1955), 239-41.

123
ჯ. ჯ. ქ. სმარტი, შეგრძნებები და ტვინში მიმდინარე პროცესები

-
-
-

-
-

-
-

-
-

-
-

Feigl, The ‘Mental’ and the ‘Physical’, p. 439.

Place, Is Consciousness a Brain Process?, p. 106, Feigl, The ‘Mental’
and the ‘Physical’, p. 438.

124
 მატერიალიზმის ფორმები: იგივეობის თეზისი

-
-

sense-datum -
-

-
-

-
-

-
A B -

A, B -
-
-
-

-
-
-
-
-
-

125
ჯ. ჯ. ქ. სმარტი, შეგრძნებები და ტვინში მიმდინარე პროცესები

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

126
 მატერიალიზმის ფორმები: იგივეობის თეზისი

-
-
-
A
B -

A B
A B
-
-
-

-
-
-

-
-

127
ჯ. ჯ. ქ. სმარტი, შეგრძნებები და ტვინში მიმდინარე პროცესები

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

B. A. Farrell, Experience, Mind, 59 (1950), 170-98.

.
128
 მატერიალიზმის ფორმები: იგივეობის თეზისი

-
-
-

ignoratio elenchi
-
-
-
-
-

-
-
-

129
ჯ. ჯ. ქ. სმარტი, შეგრძნებები და ტვინში მიმდინარე პროცესები

-
-

-
-

-
-

-
-

-
-
-
-

J. R. Smythies, A Note on the Fallacy of the ‘Phenomenological Fallacy’, British Journal of

Psychology, 48 (1957), 141-44

130
მატერიალიზმის ფორმები: იგივეობის თეზისი

-
-

-
-

-
-

-
-

131
ჯ. ჯ. ქ. სმარტი, შეგრძნებები და ტვინში მიმდინარე პროცესები

-
-
-
-

-
a priori
-
a priori -

-
-
-
-

a priori
-
-
-
-

-
-
-
-
-
-

132
 მატერიალიზმის ფორმები: იგივეობის თეზისი

-
-
-

-
-
-

perception reception -

-
D. M. Mackay, Towards an Information-Flow Model of Human Behaviour, British
Journal of Psychology, 47 (1956), 30-43

133
ჯ. ჯ. ქ. სმარტი, შეგრძნებები და ტვინში მიმდინარე პროცესები

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

U. T. Place, Materialism as a Scientific

Hypothesis, The Philosophical Review, 69 (1960), 101-4
M.
Gardner, Fads and Fallacies in the Name of Science, 2nd ed., New York, Dover, 1957, pp. 124-27.

134
მატერიალიზმის ფორმები: იგივეობის თეზისი

-
-

-
-
-

-
-
-
-

-
-
-
-
-

135
 არგუმენტი იგივეობის თეორიის სასარგებლოდ

I. შესავალი

-
-

David Lewis, An Argument for the Identity Theory, Journal of Philosophy, 63 (1966),
17-25, reprinted in D. K. Lewis, Philosophical Papers, vol. 1 , Oxford, Oxford University Press,
1983, pp. 99-107.

-
-

-
-

-
-

D. Williams, On the Elements of Being, Review of Metaphysics,

7 (1953), 3-18 (Part I), 171-92 (Part II)

136
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-
-

-
-
-

-
-
-
-
-

II. იგივეობის თეორიის ბუნება

-
-

R. Brandt,
Doubts about the Identity Theory, in Dimensions of Mind, ed. Sidney Hook, New York, NYU
Press, 1960, pp. 57-67

137
დ. ლუისი, არგუმენტი იგივეობის თეორიის სასარგებლოდ

-
-

-
-
-
-

-
-
-
-

-
-
-
-
-
-
-
-

-
-
-
-

J. A. Shaffer, Could Mental States Be Brain Processes?, Journal of Philosophy, 58, No.
26 (1961), 813-822.

138
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-

-
-
-

G. Frege, On Sense and Reference, Translations from the

Philosophical Writings of Gottlob Frege, ed. by P. Geach and M. Black, New York, Oxford Uni-
versity Press, 1960, pp. 56-78.
-
-

V X -
W Y
X X V Y W -
-
Z

-
Z V
X V W Y
W Z X Y

R. Montague, On the Nature of Certain Philosophical Entities, Monist, 53 (1969),

139
დ. ლუისი, არგუმენტი იგივეობის თეორიის სასარგებლოდ

-
-

-
-

III. პირველი წანამძღვარი: განცდები განსაზღვრულია 
კაუზალური როლებით

-
-
-

172-73 -

140
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-
-

-
-
-

J. J. C. Smart, Philosophy and Scientific Realism, New York, Humanities Press, 1963,
ch. 5. -

-
-

141
დ. ლუისი, არგუმენტი იგივეობის თეორიის სასარგებლოდ

-
-

-
-
-
-

-
-
-

-
-
-

-
-
-

142
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-
ipso facto
-

-
-

-
-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-

H. Putnam, Minds and Machines, in Dimensions of

Mind, ed. Sidney Hook, New York, NYU Press, 1960, pp. 148-79.

143
დ. ლუისი, არგუმენტი იგივეობის თეორიის სასარგებლოდ

-
-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
W. V. O. Quine,
Word and Object, Cambridge, Mass., MIT Press, 1960, pp. 222-25 -

144
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

IV. მეორე წანამძღვარი: ფიზიკის ამხსნელობითი ადეკვატურობა

-
-

-
-

-
-

-
-
-
-
-
-

P. Oppenheim and H. Putnam, Unity of Science as a Working Hypothesis, in Min-

nesota Studies in the Philosophy of Science, vol. II, ed. H. Feigl, M. Scriven, and G. Maxwell,
Minneapolis, University of Minnesota Press, 1958, pp. 3-36.

145
დ. ლუისი, არგუმენტი იგივეობის თეორიის სასარგებლოდ

V. არგუმენტის დანასკვი

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-
-

146
მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-
-
-
-
-
-
-

-
-

-
-

-
-
-
-

-
-
-

-
-

147
დ. ლუისი, არგუმენტი იგივეობის თეორიის სასარგებლოდ

148
 ცნობიერების კაუზალური თეორია

არის ფილოსოფია კონცეპტუალური ანალიზი?

-
-
-
-

-
-
-

David Armstrong, The Causal Theory of Mind, in D. M. Armstrong, The Nature of

Mind and Other Essays, Ithaca, NY, Cornell University Press, 1981, pp. 16-31.

149
დ. არმსტრონგი, ცნობიერების კაუზალური თეორია

-
-

-
-
-
-

-
a priori -
-
-
-

-
-

-
-
-
-
-
-
-
-

150
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-

-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-

-
-
a priori
-

151
დ. არმსტრონგი, ცნობიერების კაუზალური თეორია

a priori

მენტალური მდგომარეობის ცნება

-
-
-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

-
a prio-
ri

152
მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-

-
-
-
-
-
-

-
-

-
-

-
-

153
დ. არმსტრონგი, ცნობიერების კაუზალური თეორია

-
-
-

A B
B A B

-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
Shorter Oxford Dictionary, 3rd edition, revised, 1978

154
მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-

-
-

-
-
-

-
-

155
დ. არმსტრონგი, ცნობიერების კაუზალური თეორია

-
X

X
-
-
-

-
-
-
-
-
-

-
-

-
-
156
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-
-

-
-

-
-
i
ii -

-
-
-

-
-

-
-
-

157
დ. არმსტრონგი, ცნობიერების კაუზალური თეორია

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

158
მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-
-

-
-
-
-
-
-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-
-

159
დ. არმსტრონგი, ცნობიერების კაუზალური თეორია

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-
-

160
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

მეორადი თვისებების პრობლემა

-
-

-
-
-
-
-

-
-

-
-

-
-

-
-

-
-

161
დ. არმსტრონგი, ცნობიერების კაუზალური თეორია

-
-

-
-
-

-
-
-

162
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-

-
-
-

-
-
-
quality)
property -
-

-
-

163
დ. არმსტრონგი, ცნობიერების კაუზალური თეორია

-
-
-
-

-
-
-
-

-
-

-
-
-
-
-
-

-
-
-
-

-
-

164
მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-

-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-

165
 ფსიქოფიზიკური და თეორიული იდენტიფიკაციები

-
-

HO
-
-

M R -
M
N R -

M N -

David Lewis, Psychophysical and Theoretical Identifications, Australian Journal of

Philosophy, 50, No. 3 (1972), 249-258.

-
-

D. K. Lewis, An Argument for the Identity Theory, Journal of Philosophy, 63 (1966),

17-25.

166
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-

-
-

-
-
-

M
R

-
-

D. K. Lewis, How to Define Theoretical Terms, Journal of Philosophy, 67 (1970),

427-446.
-
D. M. Armstrong, A Materialist Theory of Mind, New York,
Humanities Press, 1968 -

167
დ. ლუისი, ფსიქოფიზიკური და თეორიული იდენტიფიკაციები

X, Y Z
X
Y Z -
Y -
X Z
-
X

X „Y“ Z“.
-

-
T -
O -
T
-
-
O O

-
-
-
O
O -

X „Y“ Z

168
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-
X, Y Z
T

T
-
-
-

-
-

„X , „Y Z

-
-

X Y Z -
-
X „Y Z
-

X Y Z
T- -

X Y Z -

169
დ. ლუისი, ფსიქოფიზიკური და თეორიული იდენტიფიკაციები

X Y Z
X Y Z -
-
-
-
-
X „Y“
Z

X „Y“ Z -
-
-

T
-
T -
-

X
the
X -

170
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-

X -
-

Y -
-
-

-
-
-
T -
-
-
-

T-

-
T- -
-

H. Putnam, What Theories Are Not, in Logic, Methodology and Philosophy of

Science, ed. E. Nagel, P. Suppes and A. Tarski, Stanford , Stanford University Press, 1962, p. 247.

171
დ. ლუისი, ფსიქოფიზიკური და თეორიული იდენტიფიკაციები

-
-
-
-
T- -

II

T- -
-
T t1 ... tn
T- -
O- T -
T -
-
T

-
O -

T[t].
T
x1 ... xn
O
T[x].
n -
T -
T -
T
xT[x].

n -
n -
t t1 ... tn -
n

172
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
T

1
xT[x].
O T -
T

-
O
O T T -

-
T T

T -

T T T

xT[x] T[t].
T
-
T -

-
-

1
xT[x] T[t],

y x (T[x] y = x). x .... xn T[x]

x T[x] T

T -

R. Car-
nap, Philosophical Foundations of Physics, New York, Basic Books, 1966, pp. 265-274 -
O

173
დ. ლუისი, ფსიქოფიზიკური და თეორიული იდენტიფიკაციები

1
xT[x] t = *,

-
T O
t = ι x T[x].

T T -

-
O
T

-
-
-
O -
T

T -
-
T
T -
-

t=* t *
* * * t=* -
t =*

D. Scott, Existence and

Description in Formal Logic, in Bertrand Russell: Philosopher of the Century, ed. R. Schoen-
man, London, Allen and Unwin, 1967, pp. 181-200

174
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

T
T -
n -
T -
T

T[r]
r1 ... rn O -
t1 ... tn -
T
T
-
T
-

-
-
T T -

t = r.

ti=ri .
-
n T -

x (T[x] x = r)
r1 ... rn T
-
T

r = ι x T[x].
T
ti=ri

175
დ. ლუისი, ფსიქოფიზიკური და თეორიული იდენტიფიკაციები

-
-
T T

T
-
r1 ... rn
T X,
Y Z

III

-
M , M , ... N , N , ...
-

-
-

-
-

-
-
-

Journal of Philosophy, 66 (1969), 23-

25

176
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-

-
T -
O

T -

-
X,

T -

-
-
-

-
-

-
-

W. Sellars, Empiricism and the Philosophy of Mind, in Minnesota Studies in the

177
დ. ლუისი, ფსიქოფიზიკური და თეორიული იდენტიფიკაციები

-
-

-
-

-
-
-

-
-

Philosophy of Science, vol. I, ed. H. Feigl and M. Scriven, Minneapolis, University of Minnesota
Press, 1956, pp. 309-320.

-
T O

-
-

T O -
-
-

-
-

178
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-
-

-
-
-

C1[t], C2[t], ...

E
E C [t], C [t], ...
-
-
t1 ... tn -

L [t], L [t], ... -

-
-

1
x (L1[x]& L2[x]& ...&C1[x]& C2[x]& ...)

-
-

D.
Lewis, How to Define Theoretical Terms . 440-441
D. M. Armstrong, A Materialist Theory of Mind, pp.

179
დ. ლუისი, ფსიქოფიზიკური და თეორიული იდენტიფიკაციები

-
-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-
-
-

100-113 -

180
 გიჟის ტკივილი და უცხოპლანეტელის ტკივილი

-
-

-
-

-
-

-
-

-
-
-
David Lewis, Mad Pain and Martian Pain, in Readings in the Philosophy of Psy-
chology, vol. I, ed. N. Block, Cambridge, Mass., Harvard University Press, 1980, pp. 216-222;
reprinted with the Post-script in D. K. Lewis, Philosophical Papers, vol. I, New York, Oxford
University Press, 1983, pp. 122-132.

181
დ. ლუისი, გიჟის ტკივილი და უცხოპლანეტელის ტკივილი

-
-
-

-
-
-

II

-
Prima facie -

-
-

-
-

-
-
-

182
მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-
-
-

-
-

-
-
-
-

-
-

-
-
ad hoc
-

183
დ. ლუისი, გიჟის ტკივილი და უცხოპლანეტელის ტკივილი

III

-
-
-

-
-
-

-
-
-
-
-
-

D. M. Armstrong, A Materialist Theory of the Mind, London, Routledge, 1968; The

Nature of Mind, The Mind/Brain Identity Theory, ed. by C. V. Borst, London, Mac-millan,
1970, pp. 67-97; The Causal Theory of the Mind, Neue Heft für Philosophie, No. 11, Venden-
hoek & Ruprecht, 1977, pp. 82-95. D. Lewis, An Argument for the Identity Theory, Journal
of Philosophy 63 (1966), 17-25, reprinted with additions in Materialism and the Mind-Body
Problem, ed. D. M. Rosenthal, Englewood Cliffs, Prentice-Hall, 1971, pp. 162-171; Review of
Art, Mind, and Religion, Journal of Philosophy, 66 (1969), 22-27, 23-25;
Psychophysical and Theoretical Identifications, Australasian Journal of Philosophy, 50 (1972),
249-258; Radical Interpretations, Synthese, 23 (1974), 331-344.

184
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-

S. A. Kripke,
Naming and Necessity, in Semantics of Natural Language, ed. G. Harman and D. Davidson,

185
დ. ლუისი, გიჟის ტკივილი და უცხოპლანეტელის ტკივილი

-
-
-

-
-

-
-

IV

-
-

Dordrecht, Reidel, 1972 253-355, 763-769, 335-336

-
-
D. K. Lewis, Counterpart Theory and Quantified Modal Logic, Journal of Philosophy, 65
(1968), 113-126

186
მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-
-
-
-
-
-
-

-
-
-
-

187
დ. ლუისი, გიჟის ტკივილი და უცხოპლანეტელის ტკივილი

-
-

-
-
-

-
-

VI

X simpliciter
X -

X -
X
188
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

X -

X -
-
-

-
-
-
-
-

X -

-
X
X

-
X -
-
-

-
-
-
-

189
დ. ლუისი, გიჟის ტკივილი და უცხოპლანეტელის ტკივილი

-
-

-
-

-
-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

190
მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

ad hoc

-
-
-
-
-

relatums
-

VII

-
-

-
-

191
დ. ლუისი, გიჟის ტკივილი და უცხოპლანეტელის ტკივილი

-
-
-

-
-

VIII

-
-

-
-
-

192
 მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-
-

მინაწერი: „როგორია­ცოდნა“

-
-
-
-
-
VIII
-
-
-
-

-
-

-
-

F. Jackson, Epiphenomenal
Qualia, Philosophical Quarterly, 32 (1982), 127-36
T. Nagel,
What Is It Like To Be a Bat?, The Philosophical Review, 83 (1974), 435-450
P. Meehl, The Compleat Autocerebrosco-
pist, in Mind, Matter and Method: Essays in Philosophy and Science in Honor of Herbert Feigl,
ed. P. Feyerabend and G. Maxwell, Minneapolis, University of Minnesota Press, 1966

193
დ. ლუისი, გიჟის ტკივილი და უცხოპლანეტელის ტკივილი

-
-
-

-
-

-
-
-
-
-
-
-

L. Nemirow, Functionalism and the Subjective Quality of

Experience, Ph.D. dissertation, Stanford University, 1979
T.
Nagel’s Moral Questions, The Philosophical Review, 89 (1980), 473-77

194
მატერიალიზმის ფორმები: კაუზალური თეორია

-
-

-
-

195
 მენტალური მდგომარეობების ბუნება

I. იგივეობის საკითხები

t -
-
-

A B -

Originally published as Hilary Putnam, Psychological Predicates, in Art, Mind, and

Religion, ed. W. H. Capitan and D. D. Merrill, Pittsburgh, Pittsburgh University Press, 1967,
pp. 37-48; reprinted as The Nature of Mental States, in H. Putnam, Mind, Language and Rea-
lity. Philosophical Papers, vol. II, Cambridge, Cambridge University Press, 1975, pp. 429-440.

H. Putnam, Minds and Machines, in Dimensions of Mind, ed. Sidney Hook,

New York, NYU Press, 1960, pp. 148-179; H. Putnam, Brains and Behavior, in Analytical
Philosophy, Second Series, ed. R. Butler, Oxford, Blackwell, 1968, pp. 1-19; H. Putnam, The
Mental Life of Some Machines, in Intentionality, Minds, and Perception, ed. Hector-Neri Cas-
taneda, Detroit, Wayne State University Press, 1967, pp. 177-200.
-

196
 მატერიალიზმის ფორმები: ფუნქციონალიზმი

A B
A B -
-

-
-

der Begriff der Temperatur

197
ჰ. პატნემი, მენტალური მდგომარეობების ბუნება

-
-

P P -
P P -

-
-

-
-
-
-
-

-
S -
S -

198
 მატერიალიზმის ფორმები: ფუნქციონალიზმი

-
-
-
-
S

S -

S
-
-

HO -

-
-
-
-

P P -

P P -
-

199
ჰ. პატნემი, მენტალური მდგომარეობების ბუნება

-
-
-
-

-
-
-
-
-

-
-

-
-
-
-

-
200
 მატერიალიზმის ფორმები: ფუნქციონალიზმი

-
-

A -
A

II. არის ტკივილი ტვინის მდგომარეობა?

-
-

201
ჰ. პატნემი, მენტალური მდგომარეობების ბუნება

a priori

-
-

-
-
-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-
S

S S S Sn
-
-

202
 მატერიალიზმის ფორმები: ფუნქციონალიზმი

S
S
S S S

-
-
S -
-
S
-
-

-
-

-
-

-
-

-
-

203
ჰ. პატნემი, მენტალური მდგომარეობების ბუნება

-
-
-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

III. ფუნქციური მდგომარეობა ტვინის მდგომარეობის 
წინააღმდეგ

204
მატერიალიზმის ფორმები: ფუნქციონალიზმი

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

205
ჰ. პატნემი, მენტალური მდგომარეობების ბუნება

-
-
-

-
-

-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-

ad hoc
-
-

-
-
-
-
-

206
 მატერიალიზმის ფორმები: ფუნქციონალიზმი

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-

IV. ფუნქციური მდგომარეობა ქცევის დისპოზიციის წინააღმდეგ

-
-
-
-
-

207
ჰ. პატნემი, მენტალური მდგომარეობების ბუნება

-
x A
A
A -

-
-
-
-
-
-

-
-

X -
X -
-

208
მატერიალიზმის ფორმები: ფუნქციონალიზმი

-
-
-

-
-

-
-

-
-

209
ჰ. პატნემი, მენტალური მდგომარეობების ბუნება

-
-
-
-

-
-

V. მეთოდოლოგიური მოსაზრებები

-
-

-
-

210
მატერიალიზმის ფორმები: ფუნქციონალიზმი

-
-

211
 მენტალური ხდომილებები

-
-
-

-
-
-
-

-
-
-

-
-
-
-

Donald Davidson, Mental Events, in Experience and Theory, ed. L. Foster and J. W.
Swanson, Amherst, the University of Massachusetts Press, 1970, pp. 79-101; reprinted in D.
Davidson, Essays on Actions and Events, Oxford, Clarendon Press, 1980, pp. 207-227.

212
 მატერიალიზმის ფორმები: ანომალური მონიზმი

-
-

-
-
-
-
-

-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

-
.

Actions, Reasons, and Causes; Agency, in Essays on Actions and Events, pp.
3-20, 43-62

213
დ. დევიდსონი, მენტალური ხდომილებები

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-
-

(Causal Relations, in Essays on Actions and

Events, pp. 149-162 -

214
მატერიალიზმის ფორმები: ანომალური მონიზმი

-
-

-
-
-
-

-
-
-
-
-
-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-
-

215
დ. დევიდსონი, მენტალური ხდომილებები

-
-

„x
x

-
x
x -

-
-
-
-

216
 მატერიალიზმის ფორმები: ანომალური მონიზმი

M
„x M -

M
-
-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-
-

Px“, -

217
დ. დევიდსონი, მენტალური ხდომილებები

-
x Px x
-

-
-
-
-

bona fide -

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

C. Taylor, Mind-Body Identity, a Side Issue?, The Philosophical Review, 76 (1967),

201-213, p. 202.

218
 მატერიალიზმის ფორმები: ანომალური მონიზმი

-
-

-
-

-
-
-

Fa Gb
a=b F = G

(x) (Fx Gx)

J. J. C. Smart, Sensation and Brain Processes, The Philosophical Review, 68 (1959),

141-156. The Philosophy of Mind, ed. V. C. Chappell, En-
glewood Cliffs, Prentice-Hall, 1962, pp. 160-172
D. K. Lewis, An Argument for the Identity
Theory, Journal of Philosophy, 63 (1966), 17-25. -

J. Kim, On the Psycho-Physical Identity Theory, Americal Philosophical Quarterly, 3

(1966), 227-235, p. 231.

219
დ. დევიდსონი, მენტალური ხდომილებები

B -
B -
B
-
B -
-
-

-
-

-
-

-
R. Brandt and J.
Kim, The Logic of the Identitiy Theory, Journal of Philosophy, 64 (1967), 515-537 -
-
-
518

H. Feigl, The ‘Mental’ and the ‘Physical’, in Minnesota Stu-

dies in the Philosophy of Science, vol. II, ed. H. Feigl, M. Scriven, and G. Maxwell, Minneapo-
lis,  University of Minnesota Press,  1958, pp.  370-497 S. Shoemaker,
Ziff ’s Other Minds, Journal of Philosophy, 62 (1965), 587-589 D.
R. Luce, Mind-Body Identity and Psycho-Physical Corrrelations, Philosophical Studies, 17
(1966), 1-7 op. cit., p. 207 -
T. Nagel, Physicalism, The Philosophical Reviw, 74

220
 მატერიალიზმის ფორმები: ანომალური მონიზმი

-
-
-
-

-
-
-

-
-
-
*
-

-
-

(1965), 339-356 P. F. Strawson, Contribution to a Sympo-

sium on “Determinism”, in Freedom and the Will, ed.D. F. Pears, London, St. Martin’s Press,
1963, pp.48-68, pp. 63-67
*
supervenient, supervenience, to supervene -

-
-

221
დ. დევიდსონი, მენტალური ხდომილებები

-
-
L

L’ L
L L -
L’ -

L -
-
L -
-
x x L
x φ φ -
L -
-

-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

222
 მატერიალიზმის ფორმები: ანომალური მონიზმი

II

-
-
-

Fx“, -
-
-
Px“ -

-
-
-

-
-

-
-

-
-

(N. Malcolm, Scientific

Materialism and the Identity Theory, Dialogue, 3 (1964-5), 115-125
-
Actions, Reasons, and Causes; The Individuation of Events, in Essays on Actions and
Events, pp. 3-20, 163-180

223
დ. დევიდსონი, მენტალური ხდომილებები

-
-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-

-
-

224
 მატერიალიზმის ფორმები: ანომალური მონიზმი

*
-

-
-

-
-
-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-

*
R. Chisholm,
Perceiving, Ithaca, Cornell University Press, 1957

225
დ. დევიდსონი, მენტალური ხდომილებები

-
-

-
-
t
-
t -

-
-
-

R. C. Jeffrey, Goodman’s Query,

Journal of Philosophy, 63 (1966), 281-288 J. R. Wallace, Goodman, Logic,
Induction, Journal of Philosophy, 62 (1966), 310-328 J. M. Vickers, Cha-
racteristics of Projectible Predicates, Journal of Philosophy, 64 (1967), 280-285
N. Goodman, Comments, Journal of Philosophy, 63 (1966), 328-
331

226
მატერიალიზმის ფორმები: ანომალური მონიზმი

-
-

-
-
-

-
t -
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-
-

227
დ. დევიდსონი, მენტალური ხდომილებები

-
-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

228
 მატერიალიზმის ფორმები: ანომალური მონიზმი

(L) L(x,y) & L(y,z) → L(x,z)

-
-

L -
-

-
-

O(x,y)“

(M) O(x,y) → L(x,y)

L
L M -

a b c O(a,b) O(b,c) O(c,a) -

O(x,y) -

-
L -
M -

-
-
-

229
დ. დევიდსონი, მენტალური ხდომილებები

L M -
-
-

-
-
-

-
-
-
-
-

-
-

-
-

-
-

230
 მატერიალიზმის ფორმები: ანომალური მონიზმი

-
-

-
-
-

W. V. O. Quine, Word and Object, Cambridge,

MIT Press, 1960, p. 221

231
დ. დევიდსონი, მენტალური ხდომილებები

-
-
-
-

-
-
-
-
-
-

-
-

-
-
-
-
-
-

III

-
-
-
-

-
-
-
-
-

232
 მატერიალიზმის ფორმები: ანომალური მონიზმი

-
-

-
-
-
-

-
-
-

-
-

m -
p m p
-

m
-

-
-

233
დ. დევიდსონი, მენტალური ხდომილებები

-
-
-

-
-
-

-
-
-

234
 მატერიალიზმის ფორმები: ანომალური მონიზმი

-
-

დანართი: ზურდები სხვა სახელებით

t -
t

H1
H1

-
-

H1 H1
-
-

235
დ. დევიდსონი, მენტალური ხდომილებები

H1 -

H2
H3
H1 -

-
H1 -
H1

H1 -
H1

t
H1 -
-
-

-
H1 -
t -
t -
t
t
-
H2 H2 t
t

R. C. Jeffrey, Goodman’s Query

J. R. Wallace, Goodman,
Logic, Induction -
H1
N. Goodman, Comments

236
 მატერიალიზმის ფორმები: ანომალური მონიზმი

t
-
-

-
-
H1
H1

non
sequitur H1
t
H1

H1 t -
H1
-
t

H1
-

t
t
-
t
-
-

H1 -

237
 კერძო მეცნიერებები
(ან: მეცნიერების არაერთიანობა, როგორც სამუშაო
ჰიპოთეზა)

-
-

-
-

Jerry Fodor, Special Sciences (or: the Disunity of Science as a Working Hypothesis),
Synthese, 28 (2) (1974), 97-115.

238
 მატერიალიზმის ფორმები: არგუმენტები რედუქციის წინააღმდეგ

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-

(1) S1x S2x

S
S S -
-
S S S

-
-
-

239
ჯ. ფოდორი, კერძო მეცნიერებები

(2a) S 1x P1x
(2b) S2x P2x
(3) P1x P2x
„P “ „P “ -
-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

240
 მატერიალიზმის ფორმები: არგუმენტები რედუქციის წინააღმდეგ

-
-

S S*
S -
-
S*

-
-
-

-
-
-

-
x P -
x S
S
P S

P
-
x S -
-
-
S -
S -

-
-
-

241
ჯ. ფოდორი, კერძო მეცნიერებები

-
2a
x S -
x P -

token
physicalism

-
-

type physicalism
-

-
-
-
-
-

242
მატერიალიზმის ფორმები: არგუმენტები რედუქციის წინააღმდეგ

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-
-
-
-

-
-
-

243
ჯ. ფოდორი, კერძო მეცნიერებები

II

-
-
-
-

-
-

-
-
-
-

-
-
-
-

-
P S
S -
Px αx αx Px -
-
-

244
მატერიალიზმის ფორმები: არგუმენტები რედუქციის წინააღმდეგ

-
-

-
-
-

-
-

S S P P

-
-
-
-

-
-

-
-
-
245
ჯ. ფოდორი, კერძო მეცნიერებები

-
-

-
-

-
-

-
-
x -

-
-

-
-

-
x
x P P -
246
 მატერიალიზმის ფორმები: არგუმენტები რედუქციის წინააღმდეგ

-
P -
-
-
-
P x -
Px

-
-
-
-
-

-
-

-
-
-
-
-
-
-

-
247
ჯ. ფოდორი, კერძო მეცნიერებები

-
-
-
-
-

-
-

-
-
a fortiori -

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-
248
 მატერიალიზმის ფორმები: არგუმენტები რედუქციის წინააღმდეგ

-
-
-
-
-

-
-

-
-

-
n -
-
n -
-

n
n -

-
249
ჯ. ფოდორი, კერძო მეცნიერებები

-
-

-
-
-

-
-
-

-
n
-
-
-

N. Block and J. Fodor, What Psychological States Are Not, The

Philosophical Review, 81 (1972), 159-181.

250
 მატერიალიზმის ფორმები: არგუმენტები რედუქციის წინააღმდეგ

-
-

-
-

III

-
-
-
-
-

-
-
-

Sx Px Px Pnx
Px Px ... Pnx -

-
-

251
ჯ. ფოდორი, კერძო მეცნიერებები

-
-
-

x S
x Px Px ... Pnx -

-
-

S1x S 2x

P 1x P2x ... Pnx P*1x P*2x ... P*mx

-
-
-
-
-
-
Sx

252
 მატერიალიზმის ფორმები: არგუმენტები რედუქციის წინააღმდეგ

Sx
-
Px P*x P
Px Pnx -
Px Px Pnx -
-
P* x P* x P*mx

P -
P*

Px Px Pnx P* x P* x P*mx
Px P* x, P x P*mx
P R Q S
P Q R S
-
-

-
-
P R Q
S P Q R S
P Q -
R S
-

-
-

-
-
-

253
ჯ. ფოდორი, კერძო მეცნიერებები

-
-
-

-
-
-

-
S
P -
-
-

254
 მატერიალიზმის ფორმები: არგუმენტები რედუქციის წინააღმდეგ

-
-
-
-

-
-
-

-
Sx Sx
S -
P
-
P* -
S P’-
P’
S
S -
P’ -
Sx Sx -
-

-
-

S S
-
S S
n
S S
P P Pn -
P* P* P*m -
P -

255
ჯ. ფოდორი, კერძო მეცნიერებები

P*
-
S S
P -
P -
S S
S S -

-
-
-

-
-
-
-

-
-
-
-
-
n
-
-
-

-
-

-
-

256
მატერიალიზმის ფორმები: არგუმენტები რედუქციის წინააღმდეგ

-
-
-
-

-
-

-
-
-
-

-
-
-
-
-

-
-
-
-

257
ჯ. ფოდორი, კერძო მეცნიერებები

-
-
ipso facto -
x y -

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-
-
-

-
N. Chomski,
Aspects of the Theory of Syntax, Cambridge, MIT Press, 1965

258
 ცნობიერება, ტვინი და პროგრამა

-
-
-

-
-

-
-
-

John. R. Searle, Minds, Brains, and Programs, in Behavioral and Brain Sciences 3, 3
(1980): 417-457.

288
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
SHRDLU ELIZA-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-

R. C. Schank and R. P. Abelson, Scripts, Plans, Goals, and Understanding, Hillsdale,

N.J., Lawrence Erlbaum Press, 1977.
T. Winograd, A Procedural Model of Language Understanding, in Computer Models
of Thought and Language, ed. R. Schank and K. Colby, San Francisco, W. H. Freeman, 1973.
J. Weizenbaum, Eliza – a Computer Program for the Study of Natural Language
Communication Between Man and Machine, Communication of the Association for Compu-
ting Machinery, 9 (1965), 36-45.

289
ჯ. სერლი, ცნობიერება, ტვინი და პროგრამა

-
-

-
-
-
-
*
-
-
-

-
-
-

290
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-
-

291
ჯ. სერლი, ცნობიერება, ტვინი და პროგრამა

-
-

-
-

-
-
-

-
-
-
-

292
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-
-
x y
x y

293
ჯ. სერლი, ცნობიერება, ტვინი და პროგრამა

-
-

-
-

-
-

-
-
-
-
-
-

-
-
-

-
J. Searle, What Is an Intentional State? Mind, 88, No. 349
(1979), 74-92
A. Newell and H. A. Simon, GPS, a Program that Simulates Human Thought, in

294
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

a fortiori

-
-
-
-
-
-

-
-
-

Computers and Thought, ed. A. Feigenbaum and V. Feldman, New York, McGraw Hill, 1963,
pp. 279-93.

295
ჯ. სერლი, ცნობიერება, ტვინი და პროგრამა

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

296
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-
-
-
-
-
-

Z. W. Pylyshyn, Computation and Cognition: Issues in the Foundations

of Cognitive Science, Behavioral and Brain Sciences, 3, 1 (1980), 111-169.

297
ჯ. სერლი, ცნობიერება, ტვინი და პროგრამა

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-

J. McCarthy, Ascribing Mental Qualities to Machines, in Philosophical Perspectives

in Artificial Intelligence, ed. M. Ringle, Atlantic Highlands, N.J., Humanities Press, 1979.

298
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-
-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-
-
-

-
-
-

299
ჯ. სერლი, ცნობიერება, ტვინი და პროგრამა

-
-

-
-

-
-

-
-

-
-

J. A. Fodor, Methodological Solipsism Considered as a Research Stra-

tegy in Cognitive Psychology, The Behavioral and Brain Sciences, 3, 1 (1980), 63-73.

300
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

MIT)
-

-
-

-
-
-

-
-
-
-
-
-
-
-
-

301
ჯ. სერლი, ცნობიერება, ტვინი და პროგრამა

-
-

-
-
-
-
-

-
-
-
-
-
-

-
-
-

302
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

A. Newell, Physical Symbol Systems, paper given at the La Jolla Conference on Co-
gnitive Science, 1979.

303
ჯ. სერლი, ცნობიერება, ტვინი და პროგრამა

-
-
-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-

A Special Issue on Cognition and Consciousness in Nonhuman Species,

Behavioral and Brain Sciences, 1, 4 (1978).

304
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-

305
ჯ. სერლი, ცნობიერება, ტვინი და პროგრამა

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-
-

306
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-
-

-
-
-
-
-

-
-

-
307
ჯ. სერლი, ცნობიერება, ტვინი და პროგრამა

-
-
-
-
-
-

-
-
-
-

-
-
-

-
-

J. Weizenbaum, Computer Power and Human Reason, San Francisco, W. H. Free-

man, 1976, chapter 2.

308
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-

J. R. Searle, Intentionality and the Use of Language, in Meaning and Use,

ed. A. Margalit, Dordrecht, Reidel, 1979; Searle, The Intentionality of Intention and Action,
Inquiry, 22 (1979), 253-280; Searle, What Is an Intentional State? Mind, 88 (1979), 74-92.

309
ჯ. სერლი, ცნობიერება, ტვინი და პროგრამა

-
-

-
-
-

-
-

-
-

310
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-
-
-
-

-
-

-
-

-
-
-

311
ჯ. სერლი, ცნობიერება, ტვინი და პროგრამა

-
-
-
-
-

-
-

-
-

312
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-

-
-

313
 რაც მხოლოდ ტვინებს შეუძლიათ სერლის აზრით

-
-
-
-
-

-
-
-
-

-
-
a fortiori
-
-
-

J. A. Fodor, Open Peer Commentary: Searle on What Only Brains Can Do, Behavio-
ral and Brain Sciences, 3, 3 (1980), 431-432.
-
-

314
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

315
ჯ. ფოდორი, რაც მხოლოდ ტვინებს შეუძლიათ სერლის აზრით

-
-
a b
a b -

a b
a b inter alia
a b

a b

-
-

-
-

-
-

316
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
prima facie -
-
-

-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

-
a poste-
riori -
-
-

-
-
-

317
ჯ. ფოდორი, რაც მხოლოდ ტვინებს შეუძლიათ სერლის აზრით

-
-
mutatis mutandis

318
 შინაგანი ინტენციონალობა
(ნაწყვეტები)

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-
-

J. Searle, Intrinsic Intentionality, Behavioral and Brain Sciences,  3, 3 (1980),

450-457.

319
ჯ. სერლი, შინაგანი ინტენციონალობა

-
-

*****

-
-

-
-
es regnet

es regnet -

-
-

es regnet
-
-
-

320
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-

*****
-

-
-

-
-

-
-

321
ჯ. სერლი, შინაგანი ინტენციონალობა

-
-
-

-
-

-
-

-
-

322
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-
-
-

323
 ფიქრის გაგრძელება: ინი და იანი ჩინურ ოთახში

A B
A, ipso facto B
a A
B; a A B -

-
a B
A
B

a A B
C
a A C a B.

a -
A B -
a A a A
a( B
A B -

-
-
A -
B
-

a
J. A. Fodor, Afterthoughts: Yin and Yang in the Chinese Room, in The Nature of
Mind, ed. D. M. Rosenthal, Oxford, Oxford University Press, 1991, pp. 524‐525.

324
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-

-
-

-
M -

A B B -
W W -
A -
M
M
-
M

M -
M
A B -
B W
A -
B
W -
ipso facto M A fortiori M
-
A -
B A
B -
325
ჯ. ფოდორი, ინი და იანი ჩინურ ოთახში

B -

-
-
-
-
-
S -
S -
-

-
S
S -

-
-

X -
Y -

X- Y-
-

S S-
S-
S

A fortiori -

326
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
ipso facto -

-
-
-

-
-

327
 ინი და იანი სწორდებიან

-
-

X -
Y -

X- Y-

-
S
S
S S
-

-
-

-
-

-
-

J. Searle, Yin and Yang Strike Out, in The Nature of Mind, ed. D. M. Rosenthal,
Oxford, Oxford University Press, 1991, pp. 525‐526.

328
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

S S -

-
-

-
-

-
-
-
-

-
-
-
-
-

329
 ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და პროპოზიციული
დამოკიდებულებები

-
-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

Paul M. Churchland, Eliminative Materialism and the Propositional Attitudes, The

Journal of Philosophy 78 (1981), pp. 67-90.

P. Feyerabend, Materialism and Mind-Body Problem, The Review of Metaphy-

sics, 17, No. 1 (1963), 49-66; R. Rorty, Mind-Body Identity, Privacy, and Categories, The Jour-
nal of Metaphysics, 19, No. 1 (1965), 24-54; Scientific Realism and the Plasticity of
Mind, Cambridge, Cambridge University Press, 1979.

330
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-
-
-
-

-
-

-
-
-
-

I. რატომ არის ხალხური ფსიქოლოგია თეორია

-
-
-
-
-

331
პ. ჩერჩლენდი, ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და პროპოზიციული
დამოკიდებულებები

-
-

-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-
Scientific Realism and the Plasticity of Mind

-
The Logical Character of Action Explanations, The
Philosophical Review, 79, No. 2 (1970), 214-236

332
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-

-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

333
პ. ჩერჩლენდი, ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და პროპოზიციული
დამოკიდებულებები

-
n n
n C -
n -

-
-
-

-
-
-

(1) x)(f)(m)[((x m x f -
x f/m

p p
p
P
-

-
-

-
-

334
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

(2) (x)(p)[(x p x p
(3) (x)(p)[((x p x p x
p
(4) (x)(p)(q)[((x p (x p
q)) x
p
(5) (x)(p)(q)[((x p (x p
q (x p)) -
x
p
-
-
-

-
-
-

-
-

x p -
„P“ „q“

-
-

-
D. L. Grover, J. L. Camp and N. D. Belnap, A Prosentential Theory of
Truth, Philosophical Studies, 27, No. 2 (1975), 73-125

335
პ. ჩერჩლენდი, ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და პროპოზიციული
დამოკიდებულებები

-
-
-

-
-
-
-
-

-
-
-

II. რატომ შეიძლება ხალხური ფსიქოლოგია (მართლა) 
ცდებოდეს

-
-

336
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-
-
-
-

-
-
-

-
-
-

337
პ. ჩერჩლენდი, ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და პროპოზიციული
დამოკიდებულებები

-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

-
J. A. Fodor, The Language of Thought, New York, Crowell, 1975

Patricia Churchland, Fodor on Language Lear-

ning, Synthese, 38, No. 1 (1978), 149-59.

338
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-
-
-
-

-
-

-
-
-

-
-
-
-

339
პ. ჩერჩლენდი, ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და პროპოზიციული
დამოკიდებულებები

-
-

-
-
-
-

-
Homo sapiens

-
-

-
-
-

lebenswelt
-

340
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-
-

-
-

III. არგუმენტები ელიმინაციის წინააღმდეგ

-
-
-

341
პ. ჩერჩლენდი, ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და პროპოზიციული
დამოკიდებულებები

-
-
-
-
-

-
-
-
-

qua -
-
-
-

-
-

-
-

D. C. Dennett, Three Kinds of Intentional Psychology, in Reduction, Time and

Reality, ed. R. A. Healy, Cambridge, Cambridge University Press, 1981
Intentional Systems,
Journal of Philosophy, 68 (1971), 87-106; Brainstorms, Montgomery
Vt., Bradford Books, 1978
K. R. Popper, Objective Knowledge, New York, Oxford University Press, 1972; with J.
Eccles, The Self and Its Brain, New York, Springer Verlag, 1978. J. Margolis, Persons and Minds,
Boston, Reidel, 1978.

342
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-
-
-
-
-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

J. Fodor, Psychological Explanation, New York, Random House, 1968, p. 116.

H. Putnam, Robots: Machines or Artificially Created Life?, Journal of Philosophy, 61
(1964), 668-91, pp. 675, 681 ff.

343
პ. ჩერჩლენდი, ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და პროპოზიციული
დამოკიდებულებები

-
-
-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

IV. ფუნქციონალიზმის კონსერვატული ბუნება

-
-
-

344
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-
-

-
-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

345
პ. ჩერჩლენდი, ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და პროპოზიციული
დამოკიდებულებები

-
-

-
-
-
-
-
-
-

-
-
-

-
-
-
-
-

-
-
-

346
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-
-
-
-
-

-
-
-

347
პ. ჩერჩლენდი, ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და პროპოზიციული
დამოკიდებულებები

-
-
-

-
-

-
-
-
-
-
-

348
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-

-
-
-

(4) (x)(p)(q)[((x p (x
p q))
x p

(6) (x)(P)(V)( )[((x P) x V

x )
x PV/ r
-

(7) (x)(p)[((x- p) (x
p x
p

349
პ. ჩერჩლენდი, ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და პროპოზიციული
დამოკიდებულებები

-
-

-
-
-
-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-

-
-
-
-

350
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-

V. ხალხური ფსიქოლოგიის მიღმა

-
-

351
პ. ჩერჩლენდი, ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და პროპოზიციული
დამოკიდებულებები

-
-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-

352
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-

353
პ. ჩერჩლენდი, ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და პროპოზიციული
დამოკიდებულებები

-
-

-
-
-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

übersätze -

R. Gregory, The Grammar of

Vision, Listener, 83, 2133 (1970), 242-246; Concepts and Mechanisms of
Perception, London, Duckworth, 1975, pp. 622-629.

354
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

übersätze

-
-
-
-

-
-
-
-
-

-
-

-
-
-

355
პ. ჩერჩლენდი, ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და პროპოზიციული
დამოკიდებულებები

-
-

-
x
-

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-
-
-

M. S. Gazzaniga and J. E. LeDoux, The Integrated Mind, New York, Plenum Press, 1975.

356
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-

reductio -

-
-

Q.E.D.
reductio

-
-
-
-

P. Churchland, Is Determinism Self-refuting?, Mind, 90 (1981), 99-101.

357
პ. ჩერჩლენდი, ელიმინაციონისტური მატერიალიზმი და პროპოზიციული
დამოკიდებულებები

-
-

-
-

-
-
-

358
 არარედუქციული მატერიალიზმის მითი

„sense data“

-
-
-
Jaegwon Kim, The Myth of Non-Reductive Materialism, Proceedings and Addresses
of the American Philosophical Association, vol. 63, No. 3 (1989), 31-47, reprinted in J. Kim, Su-
pervenience and Mind: Selected Philosophical Essays, Cambridge, Cambridge University Press,
1993, pp. 265-284.
-

359
ჯ. კიმი, არარედუქციული მატერიალიზმის მითი

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-

-
-
-
-
-
-

-
-

360
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

361
ჯ. კიმი, არარედუქციული მატერიალიზმის მითი

II

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-
-

D. Davidson, Mental Events, in D. Davidson, Essays on Actions

and Events, Oxford, Clarendon Press, 1980, pp. 207-227

-
H. Putnam, The Nature of Mental States, in H. Putnam,
Mind, Language and Reality. Philosophical Papers, vol. II, Cambridge, Cambridge University
Press, 1975, pp. 429-440

J. A. Fodor, Special Sciences (or: the Disunity of Science as

a Working Hypothesis), Synthese, 28 (2) (1974), 97-115
R. Boyd, Materialism without Reductionism: What
Physicalism Does Not Entail, in Readings on Philosophy of Psychology, ed. Ned Block, Cam-
bridge, Harvard University Press, 1980.

362
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-

-
-

-
-
P. M. Churchland, Eliminative
Materialism and the Propositional Attitudes, The Journal of Philosophy 78 (1981), 67-90 -

E. Nagel, The Structure of Science, New York, Harcourt, Brace and World,
1961

363
ჯ. კიმი, არარედუქციული მატერიალიზმის მითი

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-
-
-
-

-
-

364
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-
-
-

-
-

-
-
Reply
to Essays X – XII, in Essays on Davidson: Actions and Events, ed. B. Vermazen and M. B. Hin-
tikka, Oxford, Oxford University Press, 1985 -

365
ჯ. კიმი, არარედუქციული მატერიალიზმის მითი

-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-

-
-

-
-

J. Kim, Psychophy-
sical Laws, in Supervenience and Mind: Selected Philosophical Essays, pp. 194-215

366
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

III

-
-

-
-
-
-
-
-
-
-
-

-
E. LePore and B. Loewer, Mind Matters, Journal of Philosophy, 84 (1987), 630-842; B.
McLaughlin, Type Epiphenomenalism, Type Dualism, and the Causal Priority of the Physi-
cal, Philosophical Perspectives, 3 (1989), 109-136; T. Horgan, Mental Quausation, Philosophical
Perspectives, 3 (1989), 47-76.
H. Putnam, The Nature of Mental States

367
ჯ. კიმი, არარედუქციული მატერიალიზმის მითი

-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-
-
-
-

-
-
-

-
-
-

H. Putnam, Repre-
sentation and Reality, Cambridge, MIT Press, 1988, 5 6.

R. L. Causey, Unity of Science,

Dordrecht, Reidel, 1977.

368
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-

-
-

„P
M“ M P -
-
-
-
-
-
-
-

H. Putnam, The Nature of Mental States, p. 437.

-

-
-

-
L. Sklar, Types of Inter-Theoretic Reduction, British Journal for the Philo-
sophy of Science, 18 (1967), 109-124.
-
Multiple Realization and Metaphysics of Reduction, in Supervenience and Mind:
Selected Philosophical Essays, 1993, pp. 309-335

369
ჯ. კიმი, არარედუქციული მატერიალიზმის მითი

-
„S (M P )“ -
S -
P -
M

-
-

-
-

-
-
-
-

H. Putnam, The Nature of Mental States, p. 437.

-
-
-

N. Block, What is Functionalism?, in Readings in Philosophy of Psychology, ed. N. Block, vol.

I, Cambridge, Harvard University Press, 1980, p. 172

370
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-
-
-
-

-
-

-
-
-
-

B. Enc, In Defense of the Identity Theory, Journal of Philo-

sophy, 80 (1983), 279-298.

Multiple Realization

371
ჯ. კიმი, არარედუქციული მატერიალიზმის მითი

-
-
-
-

IV
-

-
-
-
-
-

and Metaphysics of Reduction -

Postscripts to Mental Causation, in Supervenience and Mind:
Selected Philosophical Essays, pp. 358-368
D. Davidson, Mental Events, p. 214.

372
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-
-
-
-

-
-

-
-
-

-
-
-
-

T. Horgan, Supervenience and Microphysics, Pacific Philoso-

phical Quarterly, 63 (1982), 29-43 J. Haugeland, Weak Supervenience,

373
ჯ. კიმი, არარედუქციული მატერიალიზმის მითი

-
-

-
-

-
-

-
-

American Philosophical Quarterly, 19 (1982), 93-103 J. Post, The Faces of

Existence, Ithaca, Cornell University Press, 1987 B. Petrie, Global Su-
pervenience and Reduction, Philosophy and Phenomenological Research, 48 (1987), 119-130

J. Hellman and F. Thompson, Physicalism: Ontology,

Determination, and Reduction, Journal of Philosophy, 72 (1975), 551-564 -

-
Supervenience for Multiple Domains, in Supervenience and Mind: Selected Philoso-
phical Essays, pp. 109-130

“Strong” and “Global” Supervenience Revisited, in

374
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-

-
-

Supervenience and Mind: Selected Philosophical Essays, pp. 79-91

-
Postscripts to Mental Causation

375
ჯ. კიმი, არარედუქციული მატერიალიზმის მითი

-
-

-
-
-
-
-
-

-
-

-
“Strong” and “Global” Supervenience Revisited
Hellman and Thompson, Physicalism: Ontology, Determination, and Reduc-
tion; Post, The Faces of Existence.

376
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-

377
ჯ. კიმი, არარედუქციული მატერიალიზმის მითი

-
-

-
-

-
-

t
t -

-
-

-
-
-

F. Dretske, Explaining
Behavior: Reasons in a World of Causes, Cambridge, MIT Press, 1988.

378
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-
-

379
ჯ. კიმი, არარედუქციული მატერიალიზმის მითი

-
-

-
-

-
-
HO
HO -
-

HO

HO -

HO

-
-

-
Mechanism, Purpose, and Explanatory Exclusion, in
Supervenience and Mind: Selected Philosophical Essays, pp. 237-264

380
არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-
-
-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-

-
-
-
-

-
-
-
-
-

-
-

381
ჯ. კიმი, არარედუქციული მატერიალიზმის მითი

-
m E -
m
n E

-
-
-
-
-
-

-
-

: B. McLaughlin, Event
Supervenience and Supervenient Causation, Southern Journal of Philosophy, 22, The Spindel
Conference Supplement on Supervenience (1984), 71-91; P. Menzies, Against Causal Reductio-
nism, Mind, 97 (1988), 560-574.
-
-
Concepts of Superve-
nience, Supervenience and Mind: Selected Philosophical Essays, pp. 53-78

382
 არარედუქციული მატერიალიზმის და ფუნქციონალიზმის კრიტიკა

-
-
-

-
-
-
-

-
-

-
-
-
-

Supervenience as a
Philosophical Concept, Supervenience and Mind, pp. 131-160 -

Multiple
Realization and Metaphysics of Reduction
Postscripts to Mental Causation

383
ჯ. კიმი, არარედუქციული მატერიალიზმის მითი

-
-

-
-

384
 როგორია იყო ღამურა

-
-

-
-

HO
IBM

-
-

Thomas Nagel, What Is It Like to Be a Bat, The Philosophical Review, 83, No. 4
(October 1974), 435-450.
J.
J. C. Smart, Philosophy and Scientific Realism, New York, Humanities Press, 1963
D. K. Lewis, An Argument
for the Identity Theory, Journal of Philosophy, 63 (1966), 17-25 -
H. Putnam, Psychological Predicates, in Art, Mind, and Religion, ed.
W. H. Capitan and D. D. Merrill, Pittsburgh, Pittsburgh University Press, 1967, pp. 37-48
D. M. Armstrong, A Ma-
terialist Theory of the Mind, New York, Humanities Press, 1968
D. C. Dennett, Content and Consciousness, London, Routledge and Kegan
Paul, 1969 -
Armstrong on the Mind, The Philosophical Review, 79 (1970), 394-403
Brain Bisection and the Unity of
Consciousness, Synthese, 22 (1971) Journal of Philosophy, 69
(1972) S. A. Kripke, Naming
and Necessity, in Semantics of Natural Language, ed. G. Harman and D. Davidson, Dordrecht,
Reidel, 1972
M. T. Thornton, Ostensive Terms and Materialism, The
Monist, 56 (1972)

385
თ. ნაგელი, როგორია იყო ღამურა

-
-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-
-
-

386
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

-
-
-
-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

R. Rorty, Mind-Body Identity, Privacy, and Categories, The Review of

Metaphysics, 19 (1965), 24-54, 37-38.

387
თ. ნაგელი, როგორია იყო ღამურა

-
-
-
-

-
pour-soi en-soi -
X, -
-
-

-
-
-
-

388
არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-

-
-

-
-
-

389
თ. ნაგელი, როგორია იყო ღამურა

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-

390
არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

-
-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-
-
-

391
თ. ნაგელი, როგორია იყო ღამურა

-
-
-

-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-
-
-

392
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

-
-
-

par excelence
-
-
-

-
-

-
-

-
a fortiori

393
თ. ნაგელი, როგორია იყო ღამურა

-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-

394
არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

-
-
-

-
-
-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-

395
თ. ნაგელი, როგორია იყო ღამურა

-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-

396
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

-
-

X
Y,
-

-
-

-
-

-
-

397
თ. ნაგელი, როგორია იყო ღამურა

„X“ „Y“

-
-

-
-

-
-

-
-

-
-
-
-

-
-

398
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

-
-

-
-

-
-
-

D. Davidson, Mental Events, in D. Da-

vidson, Essays on Actions and Events, Oxford, Clarendon Press, 1980, pp. 207-227 -

T. Nagel, Physica-
lism, Philosophical Review 74 (1965), 339-356
Modern Materialism, ed. J. O’Connor, New York, Harcourt, Brace and World, 1969

-
-

399
თ. ნაგელი, როგორია იყო ღამურა

-
-
-

-
-

-
-

-
-

400
არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

-
-
-

-
-
-

401
 ეპიფენომენური ქვალები

-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-

Frank Jackson, Epiphenomenal Qualia, Philosophical Quarterly, 32 (1982), 127-136.

D. H. Mellor, Materialism and Phenomenal Qualities, Aris-
totelian Society Supplementary Volume 47 (1973) 107-119; J. W. Cornman, Materialism and
Sensations, New Haven and London, 1971.

402
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
K. Campbell, Metaphysics. An Introduction, Encino, Calif., Dickenson
Pub. Co., 1976, p. 67
D. C. Dennett, Current Issues in Philosophy of Mind, Ame-
rical Philosophical Quarterly, 15 (1978), 249-261.

403
ფ. ჯეკსონი, ეპიფენომენური ქვალები

I. ცოდნის არგუმენტი ქვალების სასარგებლოდ

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
E. H. Land, Experi-
ments on Color Vision, Scientific American, 200 (1959), 84-99.
404
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-

-
-
-
-
-

H. G. Wells, The Country of the Blind and Other Stories, London, n.d.

405
ფ. ჯეკსონი, ეპიფენომენური ქვალები

ex hypothesi -
-

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-

406
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

-
-

II. მოდალური არგუმენტი

-
-
-
-

ex hypothesi

K. Campbell, Body and Mind, London and Toronto, Mac-

millan, 1970; R. Kirk, Sentience and Behavior, Mind, 83 (1974), 43-60.
-

407
ფ. ჯეკსონი, ეპიფენომენური ქვალები

-
-

-
-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

W. G. Lycan, A New Lilliputian Argument Against Ma-

chine Functionalism, Philosophical Studies, 35 (1979), 279-287, p. 280; D. Locke, Zombies,
Schizophrenics and Purely Physical Objects, Mind, 85 (1976), 97-99.
R. Kirk, From Physical Explicability to Full-blooded Materialism, Phi-
losophical Quarterly, 29 (1979), 229-237.
S. Shoemaker, Functionalism and Qualia, Philoso-
phical Studies, 27 (1975), 291-315.

408
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

III. „როგორია იყო“ არგუმენტი

-
-
-
-
-

-
-

-
-

The Philosophical Review, 83 (1974), 435-450.

-

de se D. Lewis, Attitudes De Dicto and De

Se, The Philosophical Review, 88 (1979), 513-543.

409
ფ. ჯეკსონი, ეპიფენომენური ქვალები

-
-

-
-
-
-

-
-

-
-

IV. ეპიფენომენალიზმის საფრთხობელა

-
-

-
-

L. Ne-
mirow, Review of Thomas Nagel, Mortal Questions, in The Philosophical Review, 89 (July 1980),
473-477.
410
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

-
-
-
-
-

-
-

i -

A B

A B
-

-
-

Reviw of K. Campbell, Body and Mind, in Australian

Journal of Philosophy, 50 (1972), 77-80.
J. Piaget, The Child’s Conception of Physical Causality, reprinted in The
Essential Piaget, London, Routledge and Kegan Paul, 1977.

411
ფ. ჯეკსონი, ეპიფენომენური ქვალები

ii -

-
-

-
-
-

-
-
-
-
-

-
-
-
-

-
-

iii -

-
-

412
არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

-
-

-
-
-
-

-
-

-
-
-

413
ფ. ჯეკსონი, ეპიფენომენური ქვალები

-
-

-
-

-
-
Homo Sapiens -

-
-
-
-

-
-

414
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

-
-

-
-

-
-
P. Meehl, The
Compleat Autocerebroscopist, in Mind, Matter and Method: Essays in Philosophy and Science
in Honor of Herbert Feigl, ed. P. Feyerabend and G. Maxwell, Minneapolis, University of Min-
nesota Press, 1966

415
 რა არ იცოდა მერიმ

-
-

-
-
-

-
W(P)

W(P)

W(P)
-

Frank Jackson, What Mary Didn’t Know, The Journal of Philosophy 83, 5 (May
1986), 291-295.
-

-
T. Horgan, Jackson on Physical In-
formation and Qualia, Philosophical Quarterly, 34, 135 (April 1984), 147-152

416
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

I. სამი დაზუსტება

S a F,
a=b S b F -

S a
F a=b b F -

-
-
-

F. Jackson, Epiphenomenal
Qualia, Philosophical Quarterly, 43, 127 (April 1982), 127-136
T. Nagel, What Is It Like To Be a Bat?, The Philoso-
phical Review, 83 (1974), 435-450 H.
Robinson, Matter and Sense, Cambridge, Cambridge University Press, 1982
Paul Churchland, Reduction, Qualia, and the Direct Introspection of Brain States,
The Journal of Philosophy, 82, 1 (January 1985), 8-28.

417
ფ. ჯეკსონი, არ არ იცოდა მერიმ

-
-
-

-
-

-
-

-
-

II. ჩერჩლენდის სამი შედავება

-
-
-

418
არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

-
-

-
-

Ex hypothesi

419
ფ. ჯეკსონი, არ არ იცოდა მერიმ

-
-

-
-

-
-
-

-
L. Nemirow, Review of Thomas Nagel, Mortal Questions, in The Philosophical
Review, 89, 3 (July 1980), 473-477
Postscript to Mad Pain and Martian
Pain”, in D. K. Lewis, Philosophical Papers, vol. I, New York, Oxford University Press, 1983,
pp. 130-132
-

420
არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისებრიობა

-
-

-
-

-
-

-
-
-

-
-
-
-

421
ფ. ჯეკსონი, არ არ იცოდა მერიმ

-
-
-
-

-
-

422
 იმის გამოტოვებაზე, თუ როგორია

-
-

-
-

-
-
-
-

-
-
-
-
-

მეტაფიზიკური წაკითხვა

Joseph Levine, On Leaving Out What It’s Like, Consciousness, ed. M. Davies and G.
Humphreys, Oxford, Blackwell, 1993, pp. 121-126.

J. Levine, Materialism and Qualia: The Explanatory Gap, Pacific Philosophical

Quarterly, 64 (1983), 354-362.

423
ჯ. ლევინი, იმის გამოტოვებაზე, თუ როგორია

-
-

-
-

-
-
-

-
-
-
-
-

-
-

კრიპკეს არგუმენტი

-
-

-
-

S. A. Kripke, Naming and Necessity, Oxford, Blackwell, 1980.

F. Jackson, Epiphenomenal Qualia, Philosophical Quarterly, 32 (1982), 127-136.

424
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისობრიობა

-
-

-
-

HO
C

a priori
-

-
-

HO -
-

HO
-

-
-
-

Naming and Necessity, p. 154

-

425
ჯ. ლევინი, იმის გამოტოვებაზე, თუ როგორია

C -

-
-
-

-
-
-

C
-
-
HO

N. Block and J. Fodor, What Psychological States Are Not, The Philo-
sophical Review, 81 (1972), 159-181; N. Block, Troubles with Functionalism, in Perception and
Cognition: Issues in the Foundations of Psychology, vol. IX, Minnesota Studies in the Philosophy
of Science, ed. C. Wade Savage, Minneapolis, University of Minnesota Press, 1978; N. Block,
Are Absent Qualia Impossible? Philosophical Review, 89 (1980), 257-274; T. Horgan, Func-
tionalism, Qualia, and the Inverted Spectrum, Philosophy and Phenomenological Research, 44
(1984), 453-469; S. Shoemaker, Identity, Cause, and Mind, Cambridge, Cambridge University
Press, 1984 (chapters 9, 14, 15); E. Conee, The Possibility of Absent Qualia, The Philosophical
Review, 94 (1985), 345-366; J. Levine, Absent and Inverted Qualia Revisited, Mind and Lan-
guage, 3 (1989), 271-287.
Block, Troubles with Functio-
nalism (1978); Block, Are Absent Qualia Impossible? (1980), Horgan, Functionalism, Qualia,
and the Inverted Spectrum (1984), Shoemaker, Identity, Cause, and Mind (1984).

426
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისობრიობა

C -
C

-
-
-

-
-
HO
-

HO
-
-
C -

C
-

-
-

-
-

427
ჯ. ლევინი, იმის გამოტოვებაზე, თუ როგორია

-
-
-

C HO -

C -
-

-
-

-
-
-

ჯეკსონის არგუმენტი

-
-
-

J. J. C. Smart,
Sensations and Brain Processes, Philosophical Review, 68 (1959), 141-156

428
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისობრიობა

-
-

-
-
-
-
-

-
-

-
-

-
-
-

Jackson, Epiphenomenal Qualia, p. 127.

p. 130.
Horgan, Functionalism, Qualia, and the Inverted Spectrum.

429
ჯ. ლევინი, იმის გამოტოვებაზე, თუ როგორია

-
-

-
-
-

-
-

ორი მეტაფიზიკური ანტიფიზიკალისტური პასუხი

-
-

430
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისობრიობა

-
-

-
-
-

-
-

-
-
-

-
-

S. L. White, Curse of the Qualia,

Synthese, 68 (1986) -

431
ჯ. ლევინი, იმის გამოტოვებაზე, თუ როგორია

-
-
-
-
-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-

-
Smart, Sensations and Brain Pro-
cesses (1959)

432
არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისობრიობა

-
-

-
-
-
-
-
-

-
-

-
-
-

-
-
-

-
-

-
-

433
ჯ. ლევინი, იმის გამოტოვებაზე, თუ როგორია

ეპისტემოლოგიური წაკითხვა

-
-
-

-
-
-
-

-
-
-

-
-
-
HO
C
HO -
C
-

-
HO

-
-

434
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისობრიობა

-
-
-
C -
C
-
H O-

HO
-

-
H O- C -
-
-
-

-
-

H O-

HO

H O-

H O-
H O-

435
ჯ. ლევინი, იმის გამოტოვებაზე, თუ როგორია

-
-
-

-
-
HO -
-
-
-
-

-
-

X F -
-
F
X -

-
-

C. G. Hempel, Aspects of Scienti-

fic Explanation, New York, Free Press, 1965, ch. 12

436
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისობრიობა

-
-
-

-
-

-
-
-
-
-

-
-
-

ახსნაში წყვეტის კონცეპტური საფუძველი

HO
-
-

Hempel, Aspects of Scientific Explanation (1965).

R. Cummins, The Nature of Psychological Explanation, Cambridge, MA, MIT Press,
1983.

437
ჯ. ლევინი, იმის გამოტოვებაზე, თუ როგორია

HO -

-
-

ახსნა და რედუქცია

-
HO -
HO -

HO
HO -
HO HO

-
-

438
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისობრიობა

a priori
HO HO
-
-
-
-
-

-
-
-

-
-

HO

439
ჯ. ლევინი, იმის გამოტოვებაზე, თუ როგორია

-
-
-

-
a priori
-
-

გადახვევა ცნებებთან დაკავშირებით

-
HO -

-
A. Sidelle, Necessity, Essense, and Individuation: A Defense of
Conventionalism, Ithaca, Cornell University Press, 1989

440
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისობრიობა

-
-
-
-

-
-

-
-

-
-

H.
Putnam, The Meaning of Meaning, in Language, Mind, and Knowledge, ed. K. Gunderson,
Minneapolis, University of Minnesota Press, 1975, pp. 131-193
J. A. Fodor, Psychosemantics: The Pro-
blem of Meaning in the Philosophy of Mind, Cambridge, MA, MIT Press, 1987, chapter 3; T.
Burge, Individualism and Psychology, Philosophical Review, 95 (1986), 3-46
N. Block,
Advertisements for a Semantics for Psychology, in Studies in the Philosophy of Mind, vol. 10,
Midwest Studies in Philosophy, ed. P. A. French, T. E. Uehling, Jr., and H. K. Wettstein, Minnea-
polis, University of Minnesota Press, 19986, pp. 615-681.

441
ჯ. ლევინი, იმის გამოტოვებაზე, თუ როგორია

-
-
-
-
-

HO
-

-
-

-
-

442
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისობრიობა

ისევ ქვალები

-
-
-
-
-
-

-
-

-
-
-

Fodor, Psychosemantics: The Problem of Meaning in the Philosophy of Mind (1987).

443
ჯ. ლევინი, იმის გამოტოვებაზე, თუ როგორია

-
-
-

-
-

-
-

დასკვნა

-
-

-
-
-

-
J. Searle, Consciousness, Unconsciousness, and Intentionality,
Philosophical Topics, 17 (1989), 193-209.

444
 არგუმენტები დუალიზმისთვის: განცდის თვისობრიობა

-
-
-
-

-
G. Rey, Sensational Sentences, in Consciousness, ed. M.
Davies and G. Humphreys, Oxford, Blackwell, 1993, pp. 240-257; R. Van Gulick, Understan-
ding the Phenomenal Mind: Are We All Just Armadillos?, ibid., pp. 134-154.

445