Professional Documents
Culture Documents
58715663
58715663
Кандидат: Ментор:
Ристо Бачев проф. д-р. Весна Ангеличкова
Досие бр. М 162022
2. СПОРТ ..................................................................................................................................... 16
2.1. Дефиниција. Поделба на спортот ................................................................................... 16
ЗАКЛУЧОК..................................................................................................................................90
ЛИТЕРАТУРА.............................................................................................................................93
АПСТРАКТ
ABSTRACT
Physical activity has always been a characteristic of man, either in the form of recreation and
health improvement, or for the achievement of certain sports results. By improving the social and
economic conditions of life, the individual had more leisure time and resources dedicated to
personal satisfaction, among sports. From the initial need for play and entertainment, sport has
increasingly developed into an activity through which profit can be realized. Because of the
needs of sports, the sports industry has emerged through sport its products, but more and more of
the economic activities use sports as a tool to make their products available to potential
consumers. For these reasons, the introduction of marketing in sports and its management
became necessary, following the principles and knowledge of general marketing, leading account
of the particularity of the sports organization and sports product.
Keywords: sports, sports marketing, sports organization, sports product, image, sports brand,
sponsorship
АБСТРАКТ
Физическая активность всегда была характерной для человека, будь то в виде отдыха и
оздоровления, или для достижение определенных спортивных результатов. Благодаря
улучшению социально-экономический условий жизни у человека было больше
свободного времени и ресурсов, которые он посвятил личному удовольствию, включая
спорт.Из первоначальной потребности для игры и развлечение, спорт все больше
превратился в деятельность, через которой можно реализовать с пользой. Благодаря
потребностями спорта была создана спортивная индустрия, который через спорт
размещает свою продукцию, но еще больше и другие виды экономической деятельности
используют спорт в качестве инструмента, чтобы сделать свою продукцию доступной для
потенциальных потребительи. По этим причинам внедрение маркетинга в спорте и его
управление стало необходимый, в соответствии принципами и знаниями общего
маркетинга,ведущих учет особенностей спортивной организации и спортивного продукта.
ВОВЕД
Со оглед на својата општествена и стопанска улога и големиот публицитет кој го
има, спортот игра сè поголема улога во индивидуалната и колективната промоција на
поединецот, државата и нацијата. Денес еден спортист многукратно повеќе може да ја
промовира државата и нацијата пред надворешниот свет отколку, да речеме, еден
политичар. Поради тоа, сè повеќе политичари присуствуваат и ги следат спортските
натпревари како домашните, а уште повеќе големите светски спортски настани. Но покрај
овие придобивки на локално или светско ниво, спортот станува дел од стопанството на
една држава и е многу погоден за развој на економијата на државата. Денеска спортот не е
повеќе само физичка активност заради рекреација туку се развива и претставува одделна
стопанска гранка и голем бизнис. Поради тоа за претприемништвото и претприемачите во
спортот постојат големи можности за анимирање на голема маса луѓе и на различни
начини. Развојот на низа дејности кои се поврзани со спортот, како и подобрувањето на
условите и начинот на живот на голем број луѓе, создаде услови за активно или пасивно
учество на сè побројна маса на население во физичките (спортски) активности. Така е
создаден голем пазар како еден од предусловите за претприемништво во спортот. Со текот
на времето и сè поголемата побарувачка на спортски производи и услуги и производи
поврзани со спортот, придонело и за развојот на претприемништвото односно вложување
во спортот од страна на претприемачите, заради промоција на нивните производи и
услуги.
Спортскиот маркетинг кај нас е сè уште неистражен или многу слабо истражен, така
што во овој сегмент има простор за голем исчекор напред. Оваа констатирана состојба се
однесува повеќе на спортските клубови, отколку на производителите на спортска опрема
затоа што тие во Македонија не постојат. Се поставува и прашањето дали и до кој степен
Македонија има високо обучени спортски менаџери, кои ќе го понесат товарот на заживу-
вање и одржување на спортот во општеството. Воопшто, за примена на маркетиншкиот
менаџмент во спортските организации во Република Македонија, постојат објективни и
субјективни причини. Оттука сама по себе се наметнува потребата од едукација на
спортски работници (спортски менаџери), а не само тренери, за да се направи тој толку
посакуван исчекор напред. Со обука и усовршување на спортски работници во спортот,
кои, пред сè, претставуваат логистичка поддршка на спортските организации и клубови,
со еден професионален пристап кон потенцијалните спонзори можат да се привлечат
поголем број стопански организации – домашни и странски да вложат во домашниот
спорт. Денес во ерата на тотална професионализација на спортот и спортистите, потребна
е иста таква професионалност на луѓето кои работат во спортот, но многумина од нив не
се однесуваат професионално, иако тоа го бараат спортистите и навивачите како
корисници на спортски производи. Во денешни услови на стопанисување и
професионализацијата на спортот на секоја спортска организација ѝ се потребни
финансиски средства за својот опстанок. Задоволувањето на општествените и спортски
потреби и интереси на поединци и групи за самопотврдување и творење, отсекогаш било
во судир со објективните можности за материјална и финансиска поддршка на секое
7
1. ОПШТ МАРКЕТИНГ
Со оваа дефиниција се укажува дека маркетингот вклучува цела низа активности кои
овозможуваат да се изврши размената помеѓу производителите, продавачите и купува-
чите, односно да се изврши размената според принципот стока – пари – стока (С – П – С).
Чартер-институтот за маркетинг од Англија го дефинира маркетингот како „управувачки
процес одговорен за препознавање, предвидување и профитабилно задоволување на
барањата на клиентите“.
10
1.2. Значење
Значењето на маркетингот е во тоа што тој е истовремено општествен и управувачки
процес. Како општествен процес непосредно придонесува за зголемување на нивото на
животниот стандард, со други зборови кажано, за квалитетот на живеење на поединецот и
општеството во кое живее тој. Секој член на општеството секојдневно реагира на
маркетингот при запознавањето со новите и постојните производи на пазарот (пример:
мобилните телефони), но и кога ги купува овие производи и услуги за задоволување на
своите потесни и пошироки потреби. Управувачкиот процес се согледува во насочувањето
на деловните функции на претпријатието во задоволување на потребите на потрошувачите
како начин за опстанок, раст и развој на одредена деловна организација. Со маркетин-
шкото управување напорите на компанијата се насочуваат кон задоволување на барањата
и потребите на потрошувачите, со производи и услуги кои имаат конкурентна вредност.
Покрај општата дефиниција, маркетингот има повеќе значења кои е потребно сестрано да
се согледаат за правилно да се сфати феноменот кој се проучува. Во тој правец марке-
тингот можеме да го посматраме како:
економски процес,
деловна функција,
деловна концепција и
научна дисциплина.
Како економски процес, тој ги поврзува производството и потрошувачката, овоз-
можувајќи производите и услугите да дојдат кај потрошувачите, а сознанијата за потре-
бите и барањата на потрошувачите кај производителите односно маркетиншкиот сектор на
едно претпријатие.
Како деловна функција, овозможува да се идентификува и задоволи побарувачката,
а со тоа да се остварат целите на работењето на компанијата.
Како деловна концепција, тој е став на претпријатието кон својата улога во стопан-
ството и општеството, насочен кон идентификуваните потреби на потрошувачите, стопан-
ството и општеството со цел остварување профит.
Маркетингот е научна дисциплина која се занимава со изучување и истражување на
мерки и активности, притоа користејќи и други научни дисциплини, за да се овозможи
што поефикасна размена преку поврзување на производството и потрошувачката. Во
минатото, примената на маркетингот во практиката како креативна вештина се обидувало
да се изедначи со рекламирање, дистрибуција и продажба. Но, при изработување на една
студија по маркетинг, вклучени се повеќе општествени науки при што се применуваат
повеќе методи, како што се историскиот метод, психолошкиот метод, анкети, прашал-
ници, излагање на производите пред потенцијалните клупувачи од различни агли
(клучалка), двојни слики и др.
11
Извор: Тодорова, (2009), (Keegan J.W. and Green M.C.,Principles of Global Marketing) стр. 22
Оваа низа е наречена синџир нa вредности на маркетингот. Денес, главната цел на
маркетингот не е остварување на што поголема продажба, туку како современа деловна
филозофија на главно место го става потрошувачот. Создавањето вредности (нови и
квалитетни производи и услуги) и задоволувањето на потрошувачите е главната цел на
современата маркетиншка теорија и пракса. Оттука и мотото: потрошувачот е секогаш во
право.
Секоја деловна организација постои заради задоволување на определени потреби на
крајните корисници. Претпријатијата призведуваат определени добра и услуги неопходни
за населението на определено подрачје и пошироко, и преку размената на тие добра и
услуги за одредена противвредност (пари или друго добро) се задоволуваат потребите на
населението. Секоја стока (производ) има определена вредност изразена преку нејзиниот
еквивалент во пари. Цената ја одредува понудата и побарувачката за одреден производ,
како и тоа дали понудената вредност (квалитет, намена, искористеност) ги задоволува
барањата на купувачите т.е. колкава е нејзината употребна вредност. Значи целта на
купувачите е задоволување на определени потреби, а целта на продавачите е преку
размената да го обноват и прошират производството и да остварат профит. Во
современото стопанисување, маркетингот е начин кој го поврзува претпријатието со
потрошувачот при што се врши процесот на размена според прикажаниот принцип.
пари, труд
Купувачи Продавачи
стоки, услуги
Изработка: авторот
Значи, најважниот чин – стоките да преминат од производителите кај потрошувачите
е преку процесот на размена. Но, како што вели Маркс, стоките не можат да одат сами на
12
2. СПОРТ
2.1. Дефиниција.Поделба на спортот
развивање на тој вроден талент и создавање врвен спортист кој ќе постигнува врвни
резултати.
Врвниот спорт подразбира подготовка на претходно селектираните спортисти за
одреден спорт во спортските организации за постигнување највисоки спортски резултати
како во домашниот спорт, уште повеќе на меѓународната спортска арена. Најголема
сатисфакција и валоризација на вложениот труд за секој спортист е настапот на врвните
меѓународни натпреварувања. Тука најмногу доаѓа до израз талентот, подготвеноста и
креативноста на спортистот како поединец или како тим.
Како врвни меѓународни натпреварувања се сметаат натпреварувањата во групните
и поединечните спортови во кои учествуваат спортисти, национални селекции и екипи од
различни земји и поединци. Тука, пред сè, мислиме на олимписките игри, светските
првенства во фудбал, ракомет, кошарка, европските првенства во фудбал; Лигата на
шампионите во фудбал; завршниот кошаркарски турнир финале на четворица (final four),
тенискиот турнир во Вимблдон (Лондон), Ролан гарос (Париз) и многу други.
Во последните неколку децении сè повеќе внимание се посветува на спортот на
инвалидизираните лица. Од разбирливи причини нивните натпревари се организираат во
посебни лиги, а најголема спортска манифестација на инвалидизираните лица се т.н.
параолимписки игри кои се организираат веднаш после летните олимписки игри.
„Спорт, во смисла на овој закон, е дејност која ги опфаќа сите форми на спортски
активности на спортистите од сите возрасти, како и спортско-рекреативните активности
на граѓаните.“
(Закон за спортот)
Уште на самиот почеток е предвидено дека спортот е дејност заради остварување на
јавен интерес, кој е во надлежност на Република Македонија и локалната самоуправа, што
подразбира: поттикнување на спортските активности на децата и младината, организи-
рање и спроведување на спортски тренинг и натпревари за оспособување на спортистите
за постигнување врвни спортски резултати, поттикнување на реализирањето на програ-
мите на спортските федерации на Републиката, поттикнување и помагање на органи-
зирањето спортски приредби и манифестации, одржување и функционирање на постојните
и планирање и изградба на објекти за спорт од јавен интерес и др., а слични надлежности
19
3. МАРКЕТИНГ ВО СПОРТОТ
може целосно да се однесува на спортскиот маркетинг, токму поради фактот што повеќето
спортски (непрофитни) организации произведуваат услуги наместо добра. Сепак, спортот
претежно се занимава со услуги, во еден дел дури и со стоки како и со материјализирање
на спортските вредности кои ги создааваат клубовите и самите спортисти.
Разбирањето на спортскиот маркетинг и неговите процеси бара дефинирање на
најважните маркетиншки елементи, како што се (Tomić, 2001):
спортски производител,
спортски потрошувач,
спортски производ.
Спортските производители се спортистите и оние кои управуваат со спортските
процеси, и тоа преку спортските организации, односно клубови, така што за спортскиот
потрошувач, исто така, знаеме доволно и тоа како примател и потрошувач на спортски
информации, спортски услуги и други добра.
Потрошувачи на спортски услуги се спортската и друга јавност, профитните
стопански организации и таа популација се мери со најмалку една и пол милијарда
потенцијални купувачи на спортскиот производ со тенденција на натамошен раст.
Утврдувајќи го начелно производителот на спортскиот производ и потенцијалниот пазар,
покрај другото задача на спортскиот маркетинг е да утврди и дефинира: што е тоа
спортски производ? Производот, генерално, може да се опише како комбинација на
квалитет, процеси и можности, кои купувачот очекува од претпријатието да му ги
испорача. Во спортскиот маркетинг, најтешко е да се разбере природата на спортскиот
производ, којшто учесниците, гледачите и спонзорите го конзумираат. Спортскиот
производ е добро, услуга или комбинација од двете, која е осмислена така да обезбеди
одредена корист за спортскиот посматрач, учесникот или спонзорот.
Поради специфичноста на спортот и спортскиот пазар, потребно е спортскиот
производ да го посматраме и третираме од поинаков, т. е. спортски агол.
Според Shilbury, кој се повикува на Mullin, има пет основни карактеристики по кои
пристапот кон спортскиот маркетинг, а со тоа и спортскиот производ, се разликува од
општиот маркетинг.
Табела 1. Специфичности на спортскиот маркетинг
Од дадените вредности во табелата можеме да заклучиме, прво, дека потрошувачите
(навивачите) се активни учесници во создавањето на спортскиот производ; второ, дека е
неопиплив, непредвидлив, се користи (доживува) јавно заедно со, на пр., семејството,
пријатели итн., можат да го користат крајните потрошувачи, но, исто така, и спонзорите
при што тие условно создаваат нов производ; трето, потрошувачите преку спортот се
самоидентификуваат; четврто, цената во однос на потрошувачите (гледачи, навивачи) е од
второстепено значење; петто, деловните субјекти (потенцијални спонзори, огласувачи) се
поврзуваат со спортот; шесто, спортскиот производ истовремено се креира, се дистри-
буира и се користи на едно место, а тоа се спортските борилишта – стадиони, сали,
тркачки патеки итн
26
Цена на спортот
Цената која ја плаќа потрошувачот е ниска во однос на вкупниот трошок.
Индиректните приходи (пр. наплата на приходи од телевизијски права)
често се многу повисоки од директните оперативни приходи (пр. од
наплата на влезници).
Цената најчесто се одредува спрема тоа што може потрошувачот да
поднесе, а не како трошоците во потполност да се покријат.
Промоција на спортот
Поради широката изложеност на спортот во медиумите, недоволен акцент е
ставен на координирана и системска промоција.
Поради високата гледаност на спортот, многу деловни субјекти се
заинтересирани да соработуваат или да се поврзуваат со спортот.
Извор: прилагодено според, Shilbury D., Westerbeek H., Quick S., Funk D., (2009). Strategic Sport Marketing,
3rd Edition, Allen & Unwin, Crows Nest, Australia, стр.9
Влада
Министерства
Локална самоуправа
Законодавство
Физичка инфраструктура
Макро
надворешно
опкружување
Спортска
индустрија
Конкуренти
(директни и
индиректни)
Спортска
организација
/ клуб /
настан /
спортист
Слика 3. SWOT-анализа
СИЛИ
(Како да се СЛАБОСТИ
унапредат,примери) (Како да се решат)
Ресурси:финансиски и Недостиг на ресурси
човечки ресурси Недостиг на вештини
Вештини:управа,тренер Недостатоци во однос
ски кадар и волонтери на конкуренцијата
Предности во однос на
конкуренцијата
ПРИЛИКИ ЗАКАНИ
(Како оптимално да се (Како да се избегнат
искористат) или ублажат)
Поволна ситуација во Неповолности во
надворешното надворешното опкруж.
опкружување Неповолни трендови кај
Слабости на слободното време
конкурентите и забава
5. СПОРТСКИ ПОТРОШУВАЧИ
Мотив на
самопотврдување
_________________ ________________________________________
Лојален на екипата
Страстен Сака екипата да победи Краткорочно лојалноста не е смале-
следбеник на со чести порази
Силно се идентифицира со победи-
те и поразите на екипата
Краткотрајна лојалност
Следбеник на Сака екипата да победи Лојалноста е под влијание на успе-
победникот хот, очекува победи, инаку времето
го поминува на друго место
Степен на верност
Стабилност и лојалност кон
спортскиот производ или услуга
- Вардар во срце те носам –
- Еден живот една љубов-
Степен на приврзаност
Колективно, функционално,
емоционално и симболично
значење на спортскиот производ
или услуга
- Јас сум Вардаровец/ка -
Степен на привлечност
Задоволување на потребите и
остварување корист преку
спортскиот производ или услуга
- Ми се допаѓа РК Вардар -
Степен на свесност
Знаење и свесност дека
спортскиот производ или услуга
постои
- Имам чуено дека РК Вардар
постои -
40
Извор: прилагодено според Shilbury, D., Westerbeek, H., Quick, S., Funk, D., (2009). Strategic Sport Marketing,
3rd Edition, Allen & Unwin, стр.44
сегмент или повеќе од нив на кои ќе се цели со маркетиншки активности (избор на целни
пазари). За секој сегмент се избира тактика за позиционирање и се развива маркетиншки
микс за секој сегмент поодделно.
4.чекор-
1.чекор - 2.чекор - маркетиншки
3.чекор -
сегментација одбир на микс
позиционира-
на пазарот целни пазари ње развој на
Поделба на Избор на еден маркетиншки-
Избор на
целниот пазар или повеќе от микс
тактика за
на подгрупи сегменти на според
позиционира-
(сегменти) кој ќе се специфично-
ње на секој
спрема посвети стите на
сегмент
сличностите внимание избраниот
сегмент
време, дружење, спорт, хоби, интересите на семејството, дом, рекреација, мода, желба за
постигнување.
4. Географската сегментација првенствено значи сегментација на потрошувачите
според местото на живеење. Зависно од видот на спортски производи или услуги,
географските сегменти можат да бидат локални, регионални, национални и меѓународни.
Тука се и факторите како што се климата и природните ресурси. Така, производителите на
скијачка опрема ќе бидат заинтересирани за сегментот потрошувачи во поднебје кое
одговара за зимски спортови (планински места со доста снег) и оние региони каде што
населението е склоно да патува во скијачките центри, а не на подрачја со топла клима.
5. Бихевиорална сегментација. Спортските потрошувачи можат да се сегментираат со
нивното однесување и зачестеноста при купувањето на спортските производи, количината
на производите што ги купуваат, степенот на лојалност (дали редовно или спорадично
купуваат производ или ја користат услугата). Навивачите кои се идентификуваат со
одредена спортска марка и спортски клуб најверојатно ќе купуваат билети за нивните
натпревари, дури и ако се заредат неповолни резултати.
6. Сегментацијата врз основа на очекувана корист ги препознава сличностите меѓу
спортските потрошувачи во зависност од тоа што очекуваат од производот или услугата.
На пример, при одреден значаен спортски настан тие навиваат за саканиот тим со цел
победа, додека други одат од помодарство – да бидат видени (да видиш и да бидеш
виден).
Одбир на целните пазари. По сегментацијата на пазарот на групи и подгрупи следи
проценка на привлечноста на сегментите при што треба да се земе предвид следново
(Shilbury и др., 2009 : 79):
• Пазарните сегменти треба да бидат доволно стабилни за да го оправдаат она што се
зема предвид.
• Големината на сегментот и привлечноста во смисла на финансиските ресурси треба
да бидат мерливи.
• Организацијата треба да има пристап до сегментот и доволно ресурси за да го
стори тоа.
• Треба да постои можност за разликување во однос на другите сегменти.
Земајќи ги предвид горенаведените критериуми одбирот на целните сегменти може
да се направи на еден од следните начини (Smith, 2008 : 95):
1. Концентрација на еден пазарен сегмент на кој се прилагодува маркетиншкиот микс.
Предноста е во тоа што сите средства, се вложуваат во задоволување на потребите на еден
сегмент, но и најризично бидејќи е можно сегментот да е премал или со време се смали.
2. Избор на поголеми пазарни сегменти при што за секој од нив се развива посебен
маркетиншки микс во зависност од карактеристиките, потребите и желбите на потро-
шувачите. Со овој пристап ризикот се диверзифицира во случај кога одреден сегмент е
премногу мал или со текот на времето се намали или бил несоодветно избран. Во однос на
трошоците потребно е бројот на сегменти да се ограничи според можностите на органи-
зацијата (се препорачува максимално од два до три).
46
„Под поимот производ во општа смисла се подразбира физичка стока или добро, која
може да се допре и физички пренесува и која служи за задоволување на одредени
потреби на населението.“
Hospitality/accomodation
rights and ticket sales 0 0 22 575
милијарди долари. Заклучно со 2018 година по сите основи ФИФА веќе остварила профит
од 5,656 милијарди долари.
Спортските организации кон овој проблем пристапуваат пошироко отколку што е
самиот профит од продажбата на ТВ-правата. За нив ова е можност да придобијат повеќе
спортски потрошувачи за други маркетиншки акции. Во таа смисла, од суштинско
значење е примената на начелата на маркетингот во меѓународни рамки (меѓународен
маркетинг), заради зголемување на побарувачката за телевизиски преноси на сопствените
спортски настани, како и побарувачката за спортисти и спортски тимови во однос на
нивното учество на меѓународните натпревари. Истражувањето на медиумите во стран-
ство ќе помогне подобро да ја информира и да ја дефинира меѓународната маркетиншка
стратегија. Потенцијалните огласувачи на своите производи и својата стоковна марка
многу се заинтересирани за користење на спортскиот настан како медиум, преку кој ќе се
претстават на потенцијално одбраниот пазар. Формата на односите меѓу спортската
организација и огласувачите е во адвертајзингот (реклами, економска пропаганда) и тоа
директно на спортските борилишта, со спонзорирање на екипите или поединци и
огласување преку ТВ. Спортските настани, особено оние од врвно значење, истовремено
ја промовираат спортската марка, самиот натпревар, местото на настанот, организаторот и
др. (пр. градот, лигата). Спортската марка, како производ, го бара својот пазар и го наоѓа
во оние целни групи, за кои се смета дека се консументи на спортот и спортски инфор-
мации.
Спортските услуги се дел од понудата на спортскиот пазар. Тие се однесуваат на
овозможување и задоволување на потребите за физичко вежбање, рекреативен спорт и
спортски туризам на еден поширок аудиториум. Тука спаѓаат користење на сали, тениски
терени, вежбални, ски-опрема и др. Во врвниот спорт овие услуги практично ги нема,
освен во категоријата на спортисти кои се подготвуваат за исклучителни достигнувања
(спортски школи и пионери). Спортските услуги, кои се наплатуваат по час, главно, се
однесуваат на рекреативниот спорт. Со правилна маркетиншка акција се обезбедува нова
клиентела за рекреација, а се задржува постојаната. Денес, сè почесто, врвните спортски
организации ги комбинираат своите дејности со понудата за обезбедување на спортски и
други пропратни услуги. Атлетиката, тенисот, пливањето, атлетската гимнастика, бореч-
ките спортски вештини и други спортови, обично ја користат оваа форма на пазарно
комуницирање со корисниците на спортски услуги. Услугите може да бидат во форма на
стручна помош која ја даваат спортските организации на клиентите и користење на
нивните капацитети.
Имиџот на спортистот или тимот е, исто така, потенцијален спортски производ,
кој може да се „маркетира“ со познатите форми претходно објаснети (пр. трансфер на
спортисти, маркетиншко користење ликови, имиња на спортисти, тренери, нивните
навики и однесувања, како на пример белиот шал и др.).
Погледнато од спортски аспект, крајниот спортски резултат на учесниците во
спортот (играчи, тренери, управа) го чинат спортскиот производ во понуда како добро,
идеја и услуга. Тука можеме да зборуваме за неопиплив или чист спортски производ. Но
за да се постигне каков било спортски резултат, па и во рекреативниот спорт (здравје,
53
витка става) потребни се други специфични производи (дресови, спортски гаќи, тренерки,
патики, копачки, топки, заштитни шлемови, тениски и пинг-понг рекети, боксерски рака-
вици, стапови за бејзбол и голф и сите други реквизити), кои ги произведуваат други
претпријатија.
Оттука се наметнува и прашањето, дали производите на спортската индустрија
наменети за спортот претставуваат спортски производ. Веднаш ќе кажеме дека одговорот
е негативен. Како прво, сите овие производи претставуваат материјални предмети и
можеме да ги подведеме под одредницата спортска опрема. Тие се наменети за учесниците
во спортот и потрошувачите на спортскиот производ, почнувајќи од масовниот,
училишниот, рекреативниот, аматерскиот и врвниот професионален спорт. Денес без
спортска опрема е незамисливо одржување на спортски натпревари на сите нивоа. Токму
поради сè поголемото омасовување на спортот – почнувајќи од неговите современи
почетоци (пред околу 120 г.) до денес – при што спортот претставува „животен стил“ на
современиот човек – е создадена, се развива и зема сè поголем замав индустијата за
производство на спортска опрема. Се почнало од специфичните потреби за одржување на
спортски натпревари, каде што е неопходна униформност на самите спортисти. На
пример, без фудбласка и кошаркарска топка не може да се одржи еден фудбалски или
кошаркарски натпревар. Рекетот е главен реквизит во тенисот. Па така најнормално е овие
производи (опрема) наменети за еден сегментиран пазар, да се промовираат преку
спортот. Второ, овие компании се основани како трговски друштва, а не како спортски
организации и нивната цел на работење е само и единствено профитот. Тие го користат
спортот како најпогодна алатка за промоција на своите производи. Заради тоа овие
компании се и најголемите спонзори на спортските клубови и спортистите и најголеми
закупувачи на огласен простор на сите спортски настани и манифестации, бидејќи чистиот
профит се мери во милијарди долари. Трето, спортската опрема не може да биде спортски
призвод бидејќи неа не ја произведуваат спортистите и тие се само потрошувачи на
спортска опрема. Четврто, производителите на спортска опрема можат да бидат
ориентирани и кон производство на други производи за широка потрошувачка. Пример,
еден производител на велосипеди произведува спортски велосипеди, но и велосипеди за
севкупниот пазар – за деца, за лица со посебни потреби итн. Патики и тренерки како
облека и обувки користат и лица кои имаат други области на интерес различен од спортот.
За да ги прикажеме основните разликите помеѓу спортскиот производ и спортската
опрема, ќе го земеме мислењето на Smith, (2008 : 106) кое го дава за спортскиот производ:
Опипливост (tangibility) – спортската опрема (стока) е опиплива и во физички
облик, а потрошувачот може да ја складира за подоцнежна употреба, додека услугите се
неопипливи, нескладирливи и се користат во времето и местото на нивното производство
(настан), при што се претвораат во неповторливо доживување .
Доследност (consistency) – се однесува на тоа колку сигурен е квалитетот на
производот. Квалитетот на спортската стока е перманентен и постојан, додека на
спортскиот производ односно услуга варира. Скиите можат да се користат и наредната
зима, но квалитетот на спортското доживување може да се менува во зависност од тоа кој
ја дава услугата, како и на посебните околности во кои се дава (на пр., време, повреди,
54
ривал на клубот, публиката). Факт е дека квалитетот на сите спортски натпревари нема да
биде ист, бидејќи спортистот може да игра добро на еден натпревар, а следниот да
потфрли. Кога се зборува за проблемот на варијабилност на спортскиот производ,
менаџерите во спортскиот маркетинг треба да се фокусираат на квалитетот на оние делови
на производот или услугата над кои имаат одреден степен на контрола, како што се
квалитетот на услугата, цената, храна и пијалоци, како и местото на одржување на
спортскиот настан.
Нескладирливост (perishability) – спортскиот производ не може да се складира за
разлика од физичката стока. На пример, не е можно веќе одиграниот спортски натпревар
да се повтори и секој непродаден билет, односно место кое не е пополнето е засекогаш
изгубено.
Одвоивост (separability) – термин кој се користи за да се опише дали спортски
производ се произведува во исто време кога се користи производот. Спортските услуги се
произведуваат и се консумираат во исто време. На спортскиот натпревар, забавните содр-
жини се изведуваат истовремено со тоа што се консумираат (гледаат) од навивачите
(гледачи). Покрај тоа, многу е тешко услугата да се оддели од лицето кое ја обезбедува.
Спортските потрошувачи како навивачи, исто така се производители – помагаат во
креирањето на атмосферата на настанот и истовремено го консумираат. На пример,
силното бодрење на омилениот тим создава победничка атмосфера и ги мотивира
играчите да го дадат својот максимум.
Но, за да се задоволат потребите на потрошувачите на спортскиот производ
неопходна е комбинација на услугите, идеите и добрата. Во таа насока спортскиот
маркетинг го користи терминот „производ“ на повеќе начини (Smith, 2008 : 104):
1. физичко добро или стока,
2. услуга,
3. идеја и/или
4. комбинација од сето наведено.
Идеја. Иако можеби звучи необично, идејата може да биде во самата срж на некој
спортски производ. Подолу (раз. нов производ) е изложен примерот со „белиот шал“. Друг
пример е кога потрошувачот купува членство во вежбална, со идеја да ослабне и стане
виток и атлетски развиен. Исто така, силата на спортот е во чувството на идентитет и
одредено доживување на навивачите. Од тој аспект, спортот ги поттикнува потрошу-
вачите да чувствуваат и веруваат во одредени работи. На спортските настани на потро-
шувачите не им се нудат само добра (проширена вредност на спортскиот производ) и
услуги, туку и идеи, како што се чувството на припадност и чувството на успех, а постои
силна лична и емоционална идентификација (идентификација со клубот – сите се струч-
њаци) и се создава зависност за социјалната припадност (интеракција со други луѓе,
пријатели, итн.). Во таа смисла, потрошувачите го користат спортот за припадност кон
одредени групи: „Јас сум навивач на Вардар и припаѓам на навивачката група Комити“.
Комбинација на добра, услуги и идеи. Заради поголема посетеност на спортските
натпревари, привлекување нови членови, спонзорства и закупувачи на огласувачки
простор, маркетиншките менаџери треба да знаат да го комбинираат спортскиот производ
55
плаќање или кредитирање. Цената е многу важен дел од маркетиншкиот микс од неколку
причини (Mullin идр.,2007: 216):
• Цените може брзо да се менуваат.
• Во одредени пазарни услови, цената е еден од најефикасните алатки.
• Цената е видлива, промените лесно се забележуваат и се договараат.
• Цената е секогаш присутна во свеста на потрошувачите.
Спортските менаџери треба да се подготвени да препознаат за кои елементи на
производот треба да се одредат цени. Во спортот е вклучено следното:
• спортскиот производ,
• влезници,
• членарина,
• концесии,
• информации (списанија, претплати, итн.),
• користење на ентитетот на установата (места, знаци, огласен простор),
• медиумски права (употреба на логоа, фотографии, итн.).
спортски клуба или тимови или двајца спортисти итн. Тие го продаваат производот преку
лигата или турнири на коишто се натпреваруваат, директно на присутните гледачи или
преку телевизиски куќи кои го пренесуваат настанот. Пример, во еден кафе бар каде што
гостите го следат спортскиот настан, кафе барот преку ТВ пристапува кон емитување на
натпреварот и го прикажува на присутните гледачи. Ова е еден пример на дистрибутивен
канал, бидејќи производот се движи од производителите (два спортски клубови) до потро-
шувачите (луѓе кои го следат натпреварот), (Smith, 2008 : 152).
Овој низ се нарекува дистрибутивен канал. Дистрибутивниот систем е начинот на
кој се организира дистрибутивен канал. Дистрибутивните канали се делат според начинот
на организација и според видот и должината на преносот на директни и индиректни
канали. На пример, спортскиот физиотерапевт произведува услуга и ја продава директно
на потрошувачот, додека следењето на натпреварот во кафе барот е индиректен канал. Во
спортот како дистрибутивни канали се сметаат оние со стварна локација и виртуелна
продажба (Smith, 2008 : 154 – 157.Table 8.1):
Стварни
• спортски клубови,
• рекреативни центри,
• спортски сали,
• аутлет (outlet store) продавници на клубот – (пр.сувенири, дресови, реквизити со
втисната сопствена спортска марка, производство на спонзорот),
• спортски стадиони,
Виртуелни
• ТВ-канали
• специјализирана продажба во текот на преносот (огласи, реклами),
• интернет страници,
• мобилни апликации.
Дистрибуција преку спортските установи (објекти). Спортските објекти се места
каде што се одигруваат спортските натпревари како забава за гледачите и како активност
за спортските учесници. Спортската установа е најважниот дистрибутивен канал за испо-
рака на два елемента на спортскиот производ (Smith, 2008 : 158 - 165):
1. спортски настан – им овозможува на гледачите да се забавуваат, а на играчите
можност да се натпреваруваат, вклучително на национални или меѓународни
натпревари во сите видови спортови (пр. фудбал, пливање, ватерполо, атлетика,
гимнастика).
2. спортски услуги – услуги кои нудат учество или услуга во спортот вклучувајќи
индивидуална обука, здравствени и рехабилитациски консултации, локални
спортски настани итн.
Без спортските објекти не е можно одржување на спортскиот настан, а со тоа
производство и испорака на спортскиот производ до потрошувачите. Многу важно е при
дизајнирањето на спортските објекти да се размислува за задоволување на потребите на
локалната заедница, при што ќе стане атрактивна дистрибутивна точка, што е корисно во
63
7.4. Промоција
Четвртиот елемент на маркетиншкиот микс е промоцијата, при што најважна е
економската пропаганда или рекламата, продажната промоција и публицитет. За спорт-
ската организација е важно дека промоцијата, како елемент на маркетиншкиот микс е
двонасочна: клубовите ги промовираат своите производи, а во исто време преку нив и
другите организации ги промовираат своите производи.
Со комбинирање на елементите на маркетиншкиот микс, спортската органи-
зација го бара патот до најдобрата понуда и оптимална понуда на сопствениот
производ на спортскиот пазар. Вообичаено е луѓето да ја поврзуваат промоцијата само
со огласување, во форма на телевизиски, радио, интернет и печатени огласи. Во
спортскиот маркетинг, терминот промоција се однесува на низа поврзани активности.
Сите тие активности се креирани да привлечат внимание, да поттикнат на интерес, да
создадат желба и да поттикнат акција (AIDA) за купување на спортскиот производ.
Промоцијата е, всушност, комуникација и информирање на потрошувачите и нивна
едукација за придобивките кои можат да ги имат од спортскиот производ (Smith, 2008 :
170).
Спортските организации користат повеќе различни промотивни активности исто-
времено, и тие можат да се комбинираат заедно во промотивен микс. Така, пожелно е
да се комбинираат различните промотивни активности во еден промотивен план или
стратегија (Smith, 2008 : 172 - 175).
Елементите на низ промотивни активности се:
1. огласување,
2. непосредна продажба (спонзорство, препораки),
3. унапредување на продажбата и
4. односи со јавноста.
Огласување. Многу е лесно да се набројат неколку примери на огласување: теле-
визиски огласи, огласи во весници и списанија, радиоогласи, постери, интернет-огласи,
огласи во јавен превоз итн. Спортската организација ги користи сите набројани
примери, на огласување за да изрекламира некој спортски настан и привлече што
поголем број посетители. Со самото огласување на настанот, се рекламира и имиџот и
спортската марка бидејќи се наведуваат денот, местото и називот на спортските екипи.
Иако медиумите како посредници ги емитираат огласите, тие претставуваат едно-
насочна комуникација на организацијата и потрошувачите. Огласувањето е затоа вид
еднонасочна комуникација, во која претпријатието плаќа некому да огласува производ,
марка или организација. Една од предностите на огласувањето е дека може да допре до
голем број луѓе одеднаш. Но, тоа е многу скап начин на промоција што мал број
спортски организации можат да го платат. Впрочем, се огласуваат само исклучителни
спортски настани.
Непосредна продажба. Непосредната продажба вклучува комуникација „еден на
еден“ помеѓу потрошувачите и продавачите, преку телефон, СМС-пораки, интернет-
алатки. Непосредната продажба многу малку е застапена при продажбата на спорт-
скиот производ на најширокиот круг на потрошувачи, освен во делот на продажба на
влезници. Овој вид продажба многу повеќе се применува кон потенцијалните спонзори
и закупувачи на огласен простор на стадионите.
67
8. СПОНЗОРСТВО ВО СПОРТОТ
Спонзорство Донација
спортски клубови и настани. Ако порано како непишано правило важеше дека
домицилно претпријатие спонзорира само домашен клуб (освен, ако таков производ
нема на домашниот пазар), денеска најголемите светски компании и оние кои претен-
дират да бидат тоа, било од индустријата на производи наменети за спорт или други
области (банкарство, ИТ-технологија),се јавуваат како спонзори на најголемите и
најславните спортски клубови – во фудбалот, кошарката, рагби, хокеј на мраз, на
спортистите во атлетиката, тенисот и др. без разлика на земјата на потекло. Врвните
спортски марки имаат интернационални обожаватели од целиот свет и оттука е
потребата на компаниите да допрат до овие целни групи. Денес е напуштено и
правилото дека еден спонзор може да спонзорира само еден клуб или спортист, а
врвните спортски клубови склучуваат спонзорски договори со повеќе спонзори и
најразлични видови спонзорства. Тоа покажува дека спортскиот производ има висока
цена, која се мери во стотици милиони долари и евра, па оттука спортските менаџери
кои работат во врвни клубови, имат многу полесна задача да најдат спонзори,
огласувачи итн.
Но, сепак, не е сè така розово. Smith (2008:219) зборува за спонзорство од заседа
(ambush marketing), кога некоја компанија создава впечаток дека е поврзана со спорт-
ски настан, а во реалноста не е така. Се врши упад на туѓ спортски настан за свртување
внимание и спротивставување на вистинскиот спонзор. Пр. наспроти официјалниот
спонзор на голем спортски настан, конкурентска компанија води агресивна кампања со
ликови на спортисти и создава привид дека е таа главниот спонзор.
важен фактор во преговорите, имаат големо влијание врз конечната одлука на голем
број спонзори кои сè уште се во втората фаза, а вреднувањето на логото на компанијата
во медиумите е крајниот домет на спонзорството (Vetturelli и др.2013 : 25).
Преговорите со медиумите треба да се водат откако ќе се дефинираат целите,
визијата и стратегијата и пред да се изработат спонзорските понуди за спонзори надвор
од медиумскиот свет. Ако со медиумот е договорено дека во текот на една сезона сите
спортски настани ќе се пренесуваат и клубот секој ден по 2 минути ќе биде присутен
во медиумот, тогаш вредноста на понудениот пакет ќе се зголеми. Дефинирање на
целната публика помага да се одредат потенцијалните спонзори, бидејќи ако се работи
исклучително за женски пол, никако не е препорачливо да се обратите на производител
на жилети или паста за бричење и обратно; доколку главнината од публиката е постара
од 40 години, несомнено нема да се промовираат искинати фармерки кои сега се во
мода. При градење на приказната за спонзорот мора да постои некоја врска – било со
целната група било со производите поврзани со настанот, па и културата на
однесување.
На потрагата по спонзори треба да се гледа како на еден мал проект.Пред да се
тргне во разработка на спортската презентација треба да се размисли за (Vetturelli и др.,
2013 : 26):
1. имиџот,
2. препознатливост на настанот / клубот,
3. географска распространетост,
4. структура на навивачи / членови,
5. спонзорски услови.
Препознатливоста на настанот треба да се преиспита низ следните категории:
1. географска препознатливост (локална, регионална, национална),
2. кои целни групи се запознаени со настанот и / или клубот,
3. со кои други настани или институции може да се врзат,
4. кои планирани активности можете да ги преземете за зголемуавње на препо-
знатливоста.
Географската диверзификација се дефинира поради внатрешните цели, но и пора-
ди потенцијалните спонзори, поврзани со настани кои се вклопуваат во нивниот стра-
тешки план за акција.
Структура на навивачи / членови. Колку подобро се познава структурата на
навивачите и членовите и нивните навики толку полесно се изработува спонзорскиот
пакет.
Спонзорски услови. При изработка на пакетот треба да се има предвид (Vetturelli
и др.,2013 : 26):
1. повеќето од спонзорите очекуваат на подрачјето на својата дејност да имаат
ексклузивност (што не е случај барем со врвните клубови);
2. која спортска организација е подготвена да понуди и во кој степен спонзорот да
има влијание на развојот на настаните / клубот;
3. кои ексклузивни права ќе се понудат (логото на дресот – според прописите на
меѓународните и националните спортски федерации постои јасна дефиниција
колку простор може да се понуди на спонзорите);
4. колку спонзори сакате / може да ги имате;
5. дека голем број помали спонзори треба да размислуваат за категориите и потка-
тегориите (официјален снабдувач, развоен спонзор итн.).
73
NIKE 15 п/о
CHELSEA F.C. YOKOHAMA 5 900 £
(principal partners) tyres 5 200 -
(official partners) HYNDAI 50 -
ПАО ГАЗПРОМ 110
ФК ЗЕНИТ СОГАЗ годишно - $
спонсоры/премиальные NISSAN п
партнеры -
ВАРДАР ФАНС
Ф.К.ВАРДАР T Mobile
(спонзори/пријатели) Triglav osigur.
/ / /
4. Споредба на резултатите
На пример, ако како услов за успех е зголемување на профитот за 10 % на крајот
на фисклната годна, потребно е да се спореди профитот пред и после имплемента-
цијата на стратегијата.
5. Идентификација на променливите
Членството може да се зголеми 25 % во тековната година, иако во маркетиншкиот
план е предвидено од 10 %. Секако, ова е позитивна варијанта. Друга варијација може
да биде добар, но неочекуван публицитет или непланирано спонзорство.
6. Спроведување на потребните промени
Последниот чекор во процесот на контрола е спроведување на потребните
промени.
На пример, ако со истражувањето се дојде до информации дека нивото на задо-
волство паднало од досегашната оцена 7/10 на оценката 4/10, тоа бара одредени
промени и откривање на причините за такви оцени.
10.1. Менаџмент
Основна карактеристика на современото општество во кое живеееме е мена-
џментот во претпријатијата. Во практиката менаџментот постои откако постои
човечкото општество и како доминантна функција ќе постои додека постои човечката
цивилизација. Поради тоа менаџментот е најважна деловна функција. Самиот поим
потекнува од англискиот збор „to manage“ што значи: управува, раководи, надгледува.
Поширокото толкување е: спроведува на дело, се снаоѓа, излегува на крај. Во
македонскиот јазик менаџментот најчесто се преведува како управување (менаџерска
работа). Така според Законот за трговските друштва органите за раководење на
друштвото се именувани како управители. Во време на индустриското општество од
почетокот на XVIII, почнала да се создава и развива науката за современиот менаџмент
и оттогаш до денес претставува главно обележје на целокупното општество.
Основни Дополнителни
• планирање • претставување
• организирање • активирање
• контролирање • оценување
• раководење • испитување
• мотивирање • иновирање
• насочување • креирање
• одлучување • предвидување
• кадри • влијание
• комуницирање • преговарање
• координирање
Од друга страна, спортот како дејност мора да се користи со сите научни дости-
гнувања и практични искуства на денешниот општ маркетинг, што резултира со
интердисциплинарни научни истражувања. Заклучок е дека спортот и економијата во
овој сегмент на дејствување се неразделно поврзани, што упатуваат и на основните
критериуми на концептот на маркетингот – како деловна концепција, деловна функци-
ја, економски процес и научна дисциплина, кое нешто го задоволува и спортскиот
маркетинг. Затоа е потребно спортските менаџери одлично да знаат што претставува
спортот и неговата основна и посеопфатна поделба, идејата за маркетингот како
деловен концепт на спортската организација, примената на маркетиншкиот микс и
други маркетиншки вештини. Тие посебно треба детално да го познаваат спортскиот
производ и неговите елементи, а особено, како се создава и задржува имиџот на
спортската организација, како се гради спортската марка, организација на еден
спортски настан, пропратни услуги врзани за спортскиот настан, како да се искористи
имиџот на спортистот, според извршените истражувања – предмет на овој труд.
Најопшто, ако под имиџот подразбираме какво мислење имаат другите за нас,
тогаш напорите треба да се насочат кон тие „други“ за да се стекне што поповолно
мислење за клубот. Тоа во спортот првенствено се гради преку добри резултати, но и
општествена одговорност, а тие резултати се постигнуваат со добра организација,
добри играчи и управа која ги разбира проблемите во спортот. На база на добрите
резултати се гради и спортската марка. Понатаму, без спортски објекти не е можен и
спортскиот настан, а спортските менаџери треба да знаат да управуваат со нив. Ако
местото каде што се одвива натпреварувањето ги задоволува потребите на посетите-
лите тие повторно ќе се вратат.
Спортски стадиони и места кои имаат добра локација, привлечен амбиент, луксу-
зни седишта и други забавни содржини (шопинг-центри) привлекуваат повеќе луѓе.
Затоа менаџерите во спортот треба да разгледаат четири основни области за да се
максимизира доживувањето на потрошувачите (Smith, 2008 :158 - 160):
1. Локација и пристапност – привлечна локација, лесен пристап, знаци, доволно
места за паркирање, јавен превоз, лесно да најдете влезови и излези во објектот, да им
се овозможи пристап на лицата со инвалидитет (рампи, лифтови и сл.).
2. Дизајн и распоред – привлечен дизајн (големина, боја, форма), уреден амбиент,
добри навики во установи, распоред на седишта со добар поглед, заштита од временски
услови, добро осветлување на игралишта, безбедносни мерки (пожар, излегување во
нужда и др.), контрола (видеоконтрола,), заштита за гледачите.
3. Инфраструктура на објектот – храна и пијалаци за гледачите, достапност на
премиум седишта, посебни простории за деловни корисници, тоалети (доволен број и
добар пристап), простории за деца, простории за медиуми, итн .
4. Услуги за потрошувачи – чекање во ред, инфо точки, ефикасен, љубезен и
услужлив персонал, лица на влезот, услуги за постари деца и инвалиди.
Да го земеме за пример Градскиот стадион во Скопје, како објект од највисока
спортска класа во Македонија. Со неговата доградба и реновирање се исполнија
условите за одигрување на меѓународни натпревари, пропишани со правилата на
Светската фудбалска асоцијација (ФИФА) и УЕФА (Union of European Football
Associations). Но, од аспект на спортскиот маркетинг, стадионот има повеќе недоста-
88
тоци, при што доаѓа до големи проблеми при организацијата на големи спортски
настани:
• Се наоѓа во средиштето на градски парк и речиси во централното градско
подрачје.
• Несоодветна локациска пристапност (улици, пристап со возила од повеќе
страни, јавен превоз).
• Нема доволен број паркинг простор.
• Несоодветна локација од аспект на еколошките стандарди.
Се разбира дека стадионот е граден пред повеќе децении и тогаш не се
размислувало за маркетиншкиот концепт, ниту пак за зголемениот број на возила, но
ниту за исполнување на еколошките стандарди. Значи менаџерите чии клубови и
репрезентации го користат овој стадион, треба да изнајдат начин да ги минимизираат
овие недостатоци.
Како што рековме, спортските организации во кој било ранг на натпреварување
имаат постојан недостиг на финансиски средства. Нивните управи се во постојана
потрага по тие средства заради нормално одвивање на работата на клубовите. Таа
работа односно барањето финансиски средства е работа на маркетиншките менаџери
во спортот. Веќе изложивме дека големите спортски марки било во групниот или
поединечниот спорт имаат одлично организирани маркетиншки служби и разработен
начин на привлекување на спонзори. Тие на своите стадиони имаат специјализирани
шопинг-центри каде што продаваат брендирана спортска опрема, но и разновидна
друга стока на своите спонзори кои доаѓаат така да речеме од неспортските дејности.
Ги користат сите начини на маркетиншка презентација на својата спортска марка и
својот имиџ. Вложуваат големи средства во врвни спортисти за постигнување најдобри
можни резултати, удобност на стадионите и овозможување добри придружни услуги
на посетителите на спортските натпревари. Но овој пример веќе го следат и спортските
организации во пониските рангови на натпреварување и тие сè повеќе се свртуваат кон
маркетиншкиот концепт за обезбедување на финасиски средства од спонзори. Тука, се
разбира, до израз би требало да дојде улогата на спортските менаџери. Тие со своите
знаење, вештини и умешности треба да се во постојана потрага по спонзори, ако има
законски можности по средства од државата, нудење на огласен простор, медиуми за
пренос на нивните натпревари и други облици на претставување на својата спортска
марка.
За маркетиншките менаџери е важно да водат сметка за профилот на потрошу-
вачите кои го користат или би сакале да го користат нивниот производ или услуга, како
и потрошувачите што би сакале да ги привлечат во иднина. Спортските менаџери треба
да знаат:
• зошто потрошувачите сакат да ги задоволат потребите и желбите купувајќи
спортски производ наместо друг производ;
• да го насочат вниманието на квалитетот на оние делови на спортскиот производ,
над кој имаат одреден степен на контрола – квалитетна услуга, цената, храна и
пијалак;
• како да развијат нов производ, идеја;
• да го комбинираат спортскиот производ со други стоковни производи;
• како да привлечат нови потрошувачи и да ги зачуваат старите;
89
ЗАКЛУЧОК
Л И Т Е Р А Т У Р А
5. Mullin B.J., Hardy S., Sutton W.A., 2007. Sport Marketing, 3rd Edition, Human Kinetics,
Stanningley,
8. Shilbury D., Westerbeek H., Quick S., Funk D., 2009. Strategic Sport Marketing, 3rd
Edition, Allen & Unwin, Crows Nest, Australia.
12. Бошњаковић Ж., Николић А., Македонско – српски, српско – македонски речник –
Београд 2008
13.Видоески Б., Димитровски Т., Конески К., Тошев К., Угринова – Скаловска Р.,
Правопис на македонскиот литературен јазик, Просветно дело – Скопје 1972.
14. Вујаклија М., Лексикон страних речи и израза – треће допуњено издање, Просвета
– Београд 1980
16. Маркс К., Капитал I, библиотека Марксизмa – Лењинизмa, Друго издање, Култура
1947
17. Миќуновиќ Љ., Современ лексикон на страни зборови и изрази, Наша книга -
Скопје 1990
21. Шуклев Б.,Шуклева М., Менаџмент, 2006, II издание, Просветно дело АД – Скопје
22. Закон за авторското право и сродните права (Сл. весник на РМ бр. 115/10, 51/11,
147/13 , 154/15 и 27/16),
23. Закон за донации и спонзорства во јавните дејности (Сл. весник на РМ, бр. 47/06,
86/08, 51/2011, 28/14 и 153/15)
24.Закон за данокот на добивка (Сл. весник на РМ, бр. 112/14, 129/15,23/16 и 190/2016)
27. Закон за заштита на потрошувачите (Сл. весник на РМ бр. 38/2004, 77/2007, 103/20
и 152/15)
28. Закон за облигационите односи (Сл. весник на РМ бр. 18/2001, 78/2001, 04/2002,
59/2002, 05/2003, 84/2008,81/2009 и 161/2009)
29.Закон за спортот, (Сл. весник на РМ бр. 29/2002, 66/2004, 81/2008, 18/11, 51/11,
64/12, 148/13, 187/13, 42/14, 138/14, 177/14, 72/15, 153/15, 6/16, 55/16, 61/16, 106/16 и
190/16).
31. Законот за трговските друштва (Сл. весник.на РМ бр. 28/2004, 84/2005, 25/2007,
87/2008, 42/10, 48/10, 24/11, 166/12, 70/13, 119/13, 120/13, 187/13, 38/14, 41/14, 138/14,
88/15, 192/15, 6/16,30/16 и 31/2016)
Интернет-страници
www.ams.gov.mk www.realmadrid.com www.scribd.com/document
www.olympic.org www.fkvardar.mk www.v5.books.elsevier.com
www.fifa.com www.sportvizija.com www.scindeks-clanci.ceon.rs
www.uefa.com www.promis.com.hr.
www.fiba.basketball www.AMA.org
www.nba.com www.iccwbo.org
www.fcbarcelona.com www.slvesnik.com.mk
www.chelseafc.com www.pravo.org.mk
www.manutd.com Wikipdija the free encyclopedia,
95