PLASTİK MALZEMELERİN

GERİ KAZANIMI

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 PLASTİK MALZEMELERİN GERİ KAZANDIRILMASI

• Kullanım dışı kalan “plastik atık malzeme”lerin tekrar kullanıma geri

kazandırılması işlemi günümüzde büyük önem kazanmaktadır.

• Plastiklerin geri dönüşümün başlıca avantajları;

- Hammadde ihtiyacının azalması,
- Nüfus artışı ile beraber ortaya çıkan tüketimin doğal dengeyi
bozmasının önlenmesi,
- Atık’ların çevreyi kirletmelerinin önlenmesi,
- Plastiği sıfırdan üretmek yerine atık kullanımı ile enerji
tasarrufunun sağlanması,

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 PLASTİK MALZEMELERİN GERİ KAZANDIRILMASI

• Doğal kaynakların hızla yok olması, çevrenin hızlı bir

şekilde kirlenmesi ve bunların yaşam üzerindeki olumsuz
etkilerinin belirginleşmesi ile çevrenin korunması ile ilgili
kaygılar artmıştır.
• Çevre faktörü göz önüne alınmadan gerçekleştirilen
endüstriyel gelişmeler bugün yaşanan olumsuzlukların
temelini oluşturmaktadır.
• Enerji, mineraller ve diğer doğal kaynakların önlem
alınmadan hızlı bir şekilde yok edilmesi, kişi başına
düşen tüketimin hızlı bir şekilde artması önemli global bir
sorundur.
• Dünya nüfusu hızla artmaktadır, bu artış özellikle az
gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde daha belirgindir.

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
• Gelişmiş ülkelerin bu pazarlarda pay kapma ve payını arttırma
eylemi kendi açılarından kısa dönemde başarılı olmaktadır ancak
gelişmekte olan ülkelerde çevre bilincinin yetersiz oluşu ve çevreyi
koruma ile ilgili yasaların da çok az veya hiç olmaması nedeni ile
yeryüzünün bu bölgelerinin hızla kirlenmesinin, bunun da global bir
çevre sorunu haline gelip gelişmiş ülkeler de dahil tüm ülkeleri
etkileyeceğinin tahmin edilmesi zor olmadığından çevrenin
korunması gerekmektedir.
• Katı atıklar da çevre ile ilgili önemli sorunlar arasında yer
almaktadırlar.
• Önümüzdeki yıllarda toplam yıllık plastik üretiminin 350-400 milyon
tona ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bu yüksek miktarda üretim ve
buna bağlı olarak tüketim polimer atık sorununu da beraberinde
getirmiştir.
• Plastik atık sorununa çöp merkezlerine uygun depolama, geri
kazanım, yakma gibi yöntemlerle çözüm aranmaktadır.

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Plastiklerin Kullanım Alanları

Çizelge 1 Plastiklerin kullanım alanları ve payları

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 KATI ATIKLARDAN PLASTİKLERİN GERİ KAZANILMASI
Bu sorunun giderilmesi amacı ile çeşitli ülkelerce geliştirilmiş politikalar
başlıca üç temele oturtulabilir:

• Atığın kaynağında önlenmesi veya azaltılması

• Katı atıklar içinde yer alan çeşitli maddelerin geri döndürülmesi ve yeniden
kullanımı
• Yeniden kullanılmayacak kısmın emniyetli bir biçimde yok edilmesi veya
depolanması

Bu politikaların oluşturulmasına neden olan katı atıklarla ilgili hususlar

ise şöyle özetlenebilir:

• Katı atıkların gömüleceği alanların tükenmesi veya sayılarının ve

kapasitelerinin azalması
• Katı atıkların yakılması ile ilgili çeşitli sorunların bulunması ve yakılmaya
karşı oluşan kamuoyu baskıları
• Hidrokarbon kaynaklarının sorumsuzca kullanılmasına karşı duran bilim
çevreleri
• Dünya atmosferinin ısınmasına katkıda bulunan emisyonların giderek
artması
• Yer altı sularının kirlenmesinin yarattığı sorunlar ve bu konuda oluşan
kamuoyu baskıları

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Plastik Tüketimi
Çizelge 2 Bölgeler ve ülkeler bazında dünya plastik tüketimi (1000 metrik ton

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Ambalaj Malzemelerinin Geri Toplanması

Çizelge 3 Avrupa’da katı atıklardaki ambalaj malzemelerinin geri toplama, yeniden

kullanma oranları ( 1998)

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 KATI ATIKLARDAN PLASTİKLERİN GERİ KAZANILMASI

• Evrensel katı atıkların işlenme yöntemi Avrupa’da dahi halen

ülkeden ülkeye farklılıklar göstermektedir. Bu farklılık katı atıklardaki
plastiklerin geri kazanım yöntemlerine de yansımaktadır. Örneğin
katı atıkların Fransa’da %32’si, İsveç’te %50’si, Danimarka’da %65’i
ve İsviçre’de % 80’i enerji üretimi için kontrollü bir şekilde yakılırken
İngiltere’de yaklaşık %80’i toprağa gömülmektedir. Almanya’da ise
daha şimdiden oldukça ileri hedefleri olan katı atıklardaki değişlik
maddelerin geri toplanarak malzeme olarak kullanımı uygulaması
başlamış bulunmaktadır.
• Plastiklerin katı atıklardan geri kazanılıp yeniden kullanımı için bir
Avrupa ortalamasından söz etmek mümkün olabilmektedir.
• Şekil 1’de katı atıklardan plastiklerin geri kazanım hedefleri özet
olarak gösterilmektedir

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
Şekil 1 Batı Avrupa için katı atıklardan plastiklerin geri kazanılması hedefleri

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Plastiklerin Katı Atıklardan
Plastik Malzeme Olarak Geri Kazanılması
• Geri kazanım uygulamasına en yatkın plastikler PVC, PE, PET, PP’dir.
• Plastiklerin katı atıklardan plastik malzeme olarak geri kazanılmasının belli
aşamaları şunlardır.
Plastiklerin katı atıklardan toplanması
Gerekiyor ise toplanan atıkların sıkıştırılıp yoğunlaştırılması
Yoğunlaştırılan atık plastiklerin sınıflandırılarak işlenmeleri
• Plastiklerin katı atıklardan sağlıklı bir şekilde toplanması, plastiklerin
malzeme olarak geri kazanımının temelini oluşturmaktadır.
• Plastiklerin katı atıklardan elle toplanması geri kazanılmış plastiğin
maliyetini arttırmaktadır, bu nedenle de bazı hallerde zorunlu ve ekonomik
hayatı etkileyen uygulamalara gidilmektedir. Her iki durumda da iyi bir
toplama sisteminin geliştirilmesi esastır.
• Plastiklerin hacim/ağırlık oranlarının yüksek oluşu bu atıkların etkin bir
şekilde ve ekonomik olarak toplanarak değerlendirilmesinde ciddi bir
problem oluşturmaktadır.
• Bunun giderilmesi için kamyon üzerine yerleştirilmiş plastik sıkıştırma
makineleri ile veya belli noktalara konulmuş sabit makinelerle plastiklerin
sıkıştırılarak toplanması sistemi batı ülkelerinde giderek yaygınlaşmaktadır

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
• Katı atıklardan toplanan plastiklerin sınıflandırılmasındaki temel
amaç geri kazanılan plastiğin mümkün olabildiğince saf olarak elde
edilebilmesidir.
Toplanan plastik atıkların elle tasnif edilmesinin başlıca
dezavantajları şu şekilde sıralanabilir:
• Elle tasnif oldukça pahalıdır.
• Elle tasnif esnasında işçiler istenmeyen kimyasallara maruz
kalabilirler. Bu nedenle işçi sağlığı ve güvenliği açısından bazı ilave
önlemlerin alınması gerekir.
• Birbirine çok benzeyen PVC ve PET gibi malzemeler elle tasnif
esnasında hatalara sebebiyet verebilir.
• Otomatik tasnifte önce bir ultrasonik sensör plastiğin bant üzerindeki
konumunu belirler, bir IR sistem plastik türünü saptar, bir otomatik
kamera ile renk belirlenir ve bilgisayar yardımı ile bu veriler
birleştirilir.
• Son yıllarda PVC ve PET malzemelerin de ayrımı için X-ışımlı
sistemler uygulanmaya başlamıştır.
• Şekil 2’de atık PVC için uygulanan yeniden kullanım sistematiği
gösterilmiştir.

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Şekil 2 PVC için uygulanan yeniden kullanım sistematiği

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Çizelge 4 Katı atıklardaki plastiğin kaynağı ve geri kazanılan plastiğin
potansiyel kullanım alanları

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Çizelge 4 Katı atıklardaki plastiğin kaynağı ve geri kazanılan plastiğin
potansiyel kullanım alanları

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
• Ülkemizde ambalaj uygulamaları için en yaygın olarak kullanılan
plastikler PS, AYPE, YYPE, PVC, PET’ dir ve bu plastikler geri
toplanmaları ve yeniden kullanımları mümkün olan plastiklerdir.
• PET Ve AYPE şişelerinin geri toplanıp yeniden kullanılmasında
Türkiye Avrupa ülkelerinden çok daha başarılıdır.
• Ayrıca diğer plastiklerin geri toplanıp kullanılmalarında da %30-35
batı ülkelerinden daha iyi durumdadır.
• Katı atıklar tarafından çevrenin kirletilmesini önlemek ve atık
malzemeyi geri toplayarak yeniden kullanmayı teşvik etmek ve
destek olmak üzere gerekli mevzuat ülkemizde mevcuttur.
• Geri kazanılmış plastikler tıp ve gıda sektöründe asla
kullanılmazlar.

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Türkiye’de Atık Plastiklerin Geri Kazanımı

• Bugün ülkemizin pek çok yerinde gerek modern teknolojiyi kullanan gerekse eski sistemle çalışıp hurda plastikleri
yeniden değerlendiren sanayii grubu ve bu gruba hurda toplayan ekipler oluşmuştur.
• Rekabet ortamı çok sayıda plastik imalatçısının ‘’granül’’ olarak isimlendirdiği hurda plastik kullanarak maliyetleri
düşürmeye yöneltmiştir. Bu nedenle her kademede hurda plastiklerin toplanarak değerlendirilmesi giderek
yaygınlaşmaktadır.
• Sera örtüleri, gübre torbaları dışında işyeri ve ailelerin diğer bir deyişle küçük kesimin çöpe attıkları hurdaların
yaklaşık %60’ı toplanmakta ve plastik hurdacılarına satılmaktadır. Geri kalan kısmının ise ilgililerce
değerlendirildiği tahmin edilmektedir.
• Atık plastikler durumunda tek fark, hurda plastiğin toplanması, sınıflandırılması ve temizlenmesidir. Bu hurdalar
toplayıcı tarafından bir ön tasnife, daha sonra hurda işleyiciler tarafından ikinci bir tasnif işlemine tabi tutulurlar.
Ayırma işlemleri ülkemizde genellikle el ve gözle yapılmakta olup zaman içinde otomatik makinelerin kullanımı da
yaygınlaşmaya başlamıştır.
• Plastik hurdaların büyük kısmı sera filmi ve gübre/kimyasal madde torbalanması gibi kısa ömürlü uygulamalarda
tüketilen alçak yoğunluklu poli etilen (AYPE) olup geri kazanım oranı yüksektir.
• Geri kazanılan AYPE’nin bir kısmı çöp torbası, poşet, levha ve plakalar gibi ikincil uygulamalarda kullanılır.
• Boru ve fittings gibi çok daha uzun ömürlü uygulamalarda kullanılan polivinil klorür (PVC) için geri kazanım oranı
daha düşüktür. Ancak PVC şişelerin kullanımdan sonra yeniden granül veya toz haline getirilerek şişe dışı
uygulamalarda kullanımı ülkemizde başarıyla uygulanmaktadır.
• Ülkemizde plastik şişelerin geri dönüştürülmesi için ilk fabrika Sabancı A.Ş. Tarafından kurulmuştur.
• Daha sonra yüksek yoğunluklu poli etilen den (YYPE) imal edilmiş şişe ve kap atıklarını geri dönüştürerek yeniden
şişe, kap, plastik eşya, telefon kablosu, su kanalizasyon, yağmurlama borusu, katlanabilir hortum, poşet ve
endüstriyel varil vb.üretiminde kullanılabilecek hammadde haline getirmmek için Yeşil Plastik adı verilen bir
fabrika kurulmuştur.
• Yeşil plastik fabrikasının saatteki kapasitesi 900kg, yıllık kapasitesi 5000tondur (1997 verilerine göre). Fabrika,
kullandığı suyu arıtmakata ve arıttığı suyun %75’ini tekrar kullanmakta, üretim atıklarının %90’nını kullanılabilecek
hale getirerek satmakta ve çöpü en aza indirmektedir. YYPE den yapılan kasalar ve büyük bidonlar ve polipropilen
(PP) atıklarında özellikle şeffaf PP atıkların geri dönüşümünü yapmakatadır.

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Çizelge 5 Türkiye’de plastik türü bazında ambalajlama malzemesi kullanımı

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Çizelge 6 Türkiye’de plastik türü bazında ambalajlama malzemesi kullanımı

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Çizelge 7 Türkiye’de ambalaj malzemesi olarak üretilen plastiklerin
toplam tüketim içindeki payı

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Geri Kazanım Yöntemleri
Kimyasal Geri Kazanım (Kimyasal Rejenerasyon)
• Bu konuda kullanılan en yaygın yöntem, atık polimerin atık polimerin
depolimerize edilerek tekrar monomerleri veya petrokimyasal diğer
hammaddeleri/sıvı yakıtı elde etmek olarak özetlenebilir.
• Bu yöntemle elde edilecek ürünler ve uygulanacak teknikle polimerin türüne
göre farklı olmaktadır. Örneğin poliesterler (PET), poliamidler ve
poliüretanların hepsi tersinir kabul edilen kondensasyon tepkimeleri ile elde
edilirler. Bu polimerlerin monomere dönüştürülmesi ve elde edilen
monomerlerden polimerin yeniden üretimi söz konusu olabilmektedir.
• Buna karşın YYPE, AYPE, PP, PVC gibi polimerlerden monomer yerine
diğer petrokimyasallar veya yakıt değeri olan sıvı ürünler elde edilmektedir.
• Şekil 3’de depolimerizasyonda izlenen yollar şematik olarak sunulmuştur.
• Şekilde, A yolu izlendiğinde kimyasal ve ısı depolimerizasyonu, B yolu
izlendiğinde ise sıvılaştırma ve gazlaştırma teknikleri kullanılmaktadır .

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Geri Kazanım Yöntemleri

Şekil 3 Plastiklerin depolimerizasyonunda izlenen yollar

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
• Geri kazanılmış plastiklertıp ve gıda
sektöründe asla kullanılmazlar.

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
BİYOLOJİK OLARAK PARÇALANABİLEN POLİMERLER

Biyolojik olarak güneş ışınları ile veya kimyasal yöntemler ile parçalanabilen
plastiklerdir.
1. Güneş Işınları ile Parçalanabilen Plastikler
• Karbonil veya hidroperoksit grupları içeren polimer maddeler UV ışımasına
uğradıklarından fotokimyasal tepkimelerle parçalanabilmektedirler. Bu nedenle en sık
uygulanan tekniklerden birisi poliolefin türünden polimerlere katalizör ve/veya peroksit
katarak polimer zincirinde karbonil veya hidroperoksit gruplarının oluşumunun
hızlandırılmasıdır.

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Güneş Işınları ile Parçalanabilen Polimerler

Şekil 4 Işıkla parçalanabilen polimerler

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Güneş Işınları ile Parçalanabilen Polimerler

• Şekilde ifade edilen Norrish 1 ve 2 şeklindeki tepkime gruplarından

ilkinin sonucunda karbonil grubu genellikle karbon monoksit
kaybetmekte ve polimer zinciri aktif karbon atomları ile sonlanmış iki
parçaya bölünmektedir.
• Oluşan lüçük zincirler aktif karbon atomu nedeni ile foto oksitlenerek
yeni karbonil gruplarının oluşmasına ve daha ileri giden zincir
parçalanmalarına yol açmaktadır.
• Norrish 2 ise karbonil grubu ve çift bağ içeren daha kısa zincirlere
yol açmaktadır.
• Her iki kısa zincir de karbonil grubu ve çifte bağ nedeni ile süratle
foto oksitlenip parçalanmayı hızlandırarak sürdürmektedir.
• UV ışıması halinde ise karbonil grupları içeren polietilen
parçalanmaktadır.

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Çizelge 8 Parçalanabilir polimerlerin ticari uygulamaları

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Nişasta Katkılı Termoplastikler

• Nişasta tabiatta özellikle toprakta bulunan mikro organizmalar tarafından

yenmekte ve polimer matrisinin parçalanması sonucunda da plastiğin
parçalanma süreci kısaltılmaktadır.

Şekil 5 Nişasta katkılı polimerler

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Doğal Olarak Parçalanabilen Biyo Polimerler

• Biyo polimerler Şekil 6’da görüldüğü gibi toprakta bulunan bakterilerce

süratle tüketilerek basit kimyasal maddelere dönüştürülürler.

Şekil 6 Bakteriyel olarak parçalanabilir polimer

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Doğal Olarak Parçalanabilen Biyo Polimerler

• İnsanlar tarafından ilk kullanılan polimerik malzemeler doğal polimerlerdir.

Bunlar doğada biyodegregasyon ile parçalanabilirler. Bu polimerlerin hemen
hepsi yenilenebilir doğal kaynaklardan elde edilebilmektedir.
• Doğal polimerlerin yerini günümüzde sentetik polimerler almıştır.
Geridönüşüm en ilginç yöntem olmasına karşın özellikle gıda ve tıp
alanlarında kullanılamaz olması alternatif çözümlerin bulunmasını gerektirir.
Bu çözümlerden özellikle son yıllarda önem kazananı doğada
parçalanabilen polimerlerin kullanımıdır.
• Doğada parçalanabilen polimerler kullanımları sonunda atık durumuna
geldiklerinde doğada parçalanarak düşük molekül ağırlığında bileşiklere
(monomerler) ve ardından da CO2 , H2O ve CH4 ‘e dönüşürler.
• Doğada parçalanabilen sentetik polimerlere örnek olarak polialkin esterler,
polihidroksi asitler, poliamid esterler, polivinil esterler, polivinil alkol,
polanhidritler, polifosfazonlar, poliaspartik asit, polietilen süksinat (PESU) ve
polibutil süksinat (PBSU) gösterilebilir.
• PESU ve PBSU’nun seçilen özellikleri D-AYPE (doğrusal alçak yoğunluklu
polietilen) ile beraber Çizelge 9 ve Çizelge 10’da gösterilmiştir .

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Çizelge 9 PESU ve PBSU’nun bazı özellikleri

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Doğal Olarak Parçalanabilen Biyo Polimerler
• Örnekleri verilen doğada parçalanabilen polimerlerle ilgili üretici firmalar,
isimleri ve yaklaşık fiyatları Çizelge 10 ‘da gösterilmiştir.
• Bu polimerler özellikle tarımsal faaliyetler için örtü malzemelerinin, çöp ve
alışveriş torbalarının, tek kez kullanılacak yiyecek ve içecek kaplarının,
hijyenik, tıbbi, kozmetik malzemelerin üretiminde önemli bir kullanım
potansiyeline sahiptirler.
• Ancak üretim kapasiteleri bağıl olarak çok düşük olduğundan ekonomik
açıdan yeterli Pazar payına ulaşamamışlardır .
Çizelge 10 PESU ve PBSU ve D-AYPE filmlerin bazı özellikleri

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
 Çizelge 11 Doğada parçalanabilen polimerler ve yaklaşık birim fiyatları

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER
Çizelge 12 Doğada parçalanabilen polimerler ve yaklaşık birim fiyatları

28.04.2009 Prof.Dr.AYşegül AKDOĞAN

EKER