VEELTERMFUNCTIES

D55 B5 6C=3B95A
D55 B5 5= =B29=45= 9= 613B 5=
( 565=9=75= ,
) AA9=75= .

1. VEELTERMFUNCTIES

Een veeltermfunctie is een reële functie die een veelterm in x (= een veelterm met minstens 1 x)
als voorschrift heeft.

De grootste exponent die voorkomt in de veelterm (na wegwerken van de haakjes), bepaalt de
graad van de functie.

Voorbeelden:
f: y = x - 5 eerstegraadsfunctie
f: y = x² -5x + 3 tweedegraadsfunctie
f: y = x³ + 6x² + 5 derdegraadsfunctie
f: y = x4 - 8 vierdegraadsfunctie
L 0 ]( J M GGJ L TI O

Eerstegraadsfuncties → zie hoofdstuk eerstegraadsfuncties

Tweedegraadsfuncties → zie hoofdstuk tweedegraadsfuncties

Functiewaardetabel
Maak de tabel. Kies enkele waarden kleiner en groter dan 0.
Vul die waarden van klein naar groot in in de tabel.
Bereken voor elke waarde het beeld door de functie en noteer het in de tabel.

Grafiek
Met rekenmachine.

Domein
ℝ

Bereik
afhankelijk van de graad
oneven graad→ ℝ
2de graad→ interval (zie hoofdstuk tweedegraadsfuncties)
4de, 6de,... graad → interval (aflezen van grafiek)

Veeltermfuncties / versie 5 / p.1 van 16 © Edulogos cvba-vso

Nulwaarde(n)
Vergelijking oplossen via ontbinden in factoren→ zie verder veeltermen ontbinden in factoren.

Voorbeeld:
( (
] − ]+
-

Ontbinden in factoren geeft:

(
(
] − ]+ = ( ] − ) (] + ] −-)
- -

We stellen elke factor (met een x) gelijk aan 0 en lossen de vergelijking op:
x–2=0
x=2

x2 + 2x – 8 = 0
D = 4 – (4 . 1 . – 8) = 36

] =
− + (+ √ = ] =
√
− − (+
=−)

We vinden 2 verschillende oplossingen nl. 2 en -4. Dit zijn de nulwaarden van de functie.

Tekenverloop
Om de nulwaarden te vinden, hebben we de veelterm ontbonden. We vonden:

(
(
] − ]+ = ( ] − ) (] + ] −-)
- -
Maak een tabel met 6 kolommen en 4 rijen:
• in de eerste kolom noteer je:
– in de eerste rij: x
– in de tweede rij: de eerste factor met een x erin → (x – 2)
– in de derde rij: de tweede factor met een x erin → (x2 + 2x – 8)
– in de vierde rij: y
• in de derde kolom noteer je in de bovenste rij de kleinste nulwaarde
• in de vijfde kolom noteer je in de bovenste rij de grotere nulwaarde

x -4 2
(x - 2)
(x² + 2x - 8)
y

Nu bekijken we voor elke factor apart het tekenverloop.

Veeltermfuncties / versie 5 / p.2 van 16 © Edulogos cvba-vso

In de tweede rij staat (x – 2).
De nulwaarde van die factor is 2.
Noteer in de tweede rij, onder de 2 een 0.
x – 2 = stijgend → dus het tekenverloop is – 0 +
→ plaats in de tweede rij links van de 0 in elk vakje een –
→ plaats in de tweede rij rechts van de 0 in elk vakje een +

x -4 2
(x - 2) - - - 0 +
(x² + 2x - 8)
y

In de derde rij staat (x2 + 2x – 8).

De nulwaarden van die factor zijn -4 en 2.
Noteer in de derde rij, onder -4 en 2 een 0.
x2 + 2x – 8 is een dalparabool → dus het tekenverloop is + 0 – 0 +
→ plaats in de derde rij links van de 0 onder -4 en rechts van de 0 onder 2 in elk vakje een +
→ plaats in de derde rij tussen de twee nullen een -

x -4 2
(x - 2) - - - 0 +
(x² + 2x - 8) + 0 - 0 +
y

In de vierde rij tenslotte, noteren we het product van de hogere rijen (behalve de eerste).
tweede kolom: – (tweede rij) . + (derde rij) = –
derde kolom: – (tweede rij) . 0 (derde rij) = 0
vierde kolom: – (tweede rij) . – (derde rij) = +
vijfde kolom: 0 (tweede rij) . 0 (derde rij) = 0
zesde kolom: + (tweede rij) . + (derde rij) = +

x -4 2
(x - 2) - - - 0 +
(x² + 2x - 8) + 0 - 0 +
y - 0 + 0 +

Het teken is negatief in ]-∞,-4[

Het teken is positief in ]-4,2[ en in ]2,+∞[

Stijgen en dalen - extrema

Veeltermfuncties / versie 5 / p.3 van 16 © Edulogos cvba-vso

Aflezen op grafiek en als volgt
weergeven:

x -2 2
y 4 ↘ 0

4 L TI O OPM OT F a E T OT F aE
4 L TI O JGGR OT F E

4 L TI O H O T SG]OS S
OT TR )

4 L TI O H O T SOTOS S OT
TR

Als je niet kan aflezen, gebruik je afgeleiden → zie hoofdstuk afgeleiden

Symmetrie
Een derdegraadsfunctie heeft een symmetriemiddelpunt. Je vindt het als volgt:
• neem de coördinaten van de twee extrema
• schets een x-as en duid de argumenten van de extrema daarop aan
• zoek op de x-as het punt dat exact tussen die twee argumenten ligt
• dit punt is het argument van je symmetriemiddelpunt
• zoek het beeld van dit punt door de functie en je hebt de coördinaat van je symmetriemiddelpunt

Vierde graad of hoger:

• Bepaal of de functie even of oneven is:
• even → de y-as is de symmetrie-as
• oneven → de oorsprong is het symmetriemiddelpunt
• even noch oneven → teken de grafiek met de TI en bepaal visueel of er symmetrie is

Controleer altijd visueel.

Veeltermfuncties / versie 5 / p.4 van 16 © Edulogos cvba-vso

2. VEELTERMEN ONTBINDEN IN FACTOREN

Basistechnieken: zie website → herhaling basiskennis "ontbinden in factoren"

DE REGEL VAN HORNER

De regel van Horner is een methode om veeltermen te delen door de tweeterm (x – a).

Dit maakt het mogelijk om veeltermen van een graad hoger dan 2 te ontbinden in factoren. Het
resultaat is dan (x – a) . (quotiënt → een veelterm die 1 graad lager is).

Uitgewerkt voorbeeld

f: y = -x + x³ + 6 Deze veelterm gaan we delen door (x + 2). → a = -2

Hoe we aan die (x + 2) gekomen zijn, leggen we verder uit.

Stap 1:
Schrijf de termen van de veelterm in de juiste volgorde => van term met de grootste exponent naar
term met de kleinste exponent.

x³ - x + 6

Stap 2:
Ga na of er termen ontbreken => de dalende rij exponenten mag niet worden onderbroken. Als er
eentje ontbreekt, voeg je hem toe met 0 als coëfficiënt.

x³ + 0x² - x + 6 (x = x1)

Stap 3:
Teken een tabel met 3 rijen en 5 kolommen.
Algemeen: aantal kolommen = grootste exponent + 2. Het aantal rijen is altijd 3.

Schrijf de coëfficiënten van elke term in de juiste volgorde in de eerste rij, maar laat het eerste
vakje open.
Schrijf het getal waardoor je gaat delen in de tweede rij van de eerste kolom. Dit getal is de ‘a’ van
term (x - a). (x + 2) = (x - (- 2))

1 0 -1 6
-2

Veeltermfuncties / versie 5 / p.5 van 16 © Edulogos cvba-vso

Stap 4:
• Laat de eerste coëfficiënt (het eerste getal uit de eerste rij) gewoon zakken tot in de derde rij.
• Vermenigvuldig dat getal met ‘a’ en schrijf het product in de tweede rij onder de tweede
coëfficiënt.
• Maak de som van die twee getallen en schrijf die in de derde rij.
• Vermenigvuldig die som met ‘a’ en schrijf dat product in de tweede rij onder de derde coëfficiënt.
• Werk zo de hele reeks af.

1 0 -1 6
-2 -2 4 -6
1 -2 3 0

Stap 5:
Noteer alle cijfers (behalve de 0 op het einde) en zet er overal een x bij.
Neem de hoogste exponent van de opgave en trek daar 1 vanaf. Dit is de exponent van het meest
linkse getal. Doe voor de exponent van het getal rechts daarvan nog eens -1 en zo verder tot 0.

1–2+3
1x – 2x + 3x
1x 2 – 2x1 + 3x0

coëfficiënten en exponenten 1 noteer je niet.

x 0 valt weg.

Het resultaat van de deling is: x 2 – 2x + 3

De ontbinding in factoren van de opgave is: (x + 2) . (x 2 – 2x + 3)

Het deel x 2 – 2x + 3 kan je opnieuw ontbinden met 1 van de gewone methodes.

Hoe vind je a?
Rangschik de termen en kijk naar de laatste term.
Normaal gezien is dat een gewoon getal (dus zonder x). Als dat niet zo is, moet je een x buiten de
haakjes plaatsen.

Noteer alle mogelijke gehele delers van dat getal (de positieve en de negatieve).

Pas de regel van Horner toe met elk getal tot je een 0 uitkomt op het einde.
Het getal waarbij je helemaal op het einde 0 uitkomt (= geen rest), is je a.

1 en -1 zijn altijd delers van dat getal. Er is een snelle manier om na te gaan of de veelterm deel-
baar is door (x-1) of (x+1). Begin hier altijd mee. Zijn 1 of -1 niet geschikt, kan je naar de andere
delers kijken.

Veeltermfuncties / versie 5 / p.6 van 16 © Edulogos cvba-vso

Veelterm deelbaar door (x – 1)?
Tel alle coëfficiënten op. Is je uitkomst nul dan is de veelterm deelbaar door (x – 1).

voorbeeld: x³ + 2x - 3 → 1 + 2 - 3 = 0
De som van de coëfficiënten is gelijk aan 0, dus de veelterm is deelbaar door (x - 1).

Veelterm deelbaar door (x + 1)?

Kijk naar de termen met een even exponent.
→ Tel de coëfficiënten van die termen op en tel daar de waarde van het getal zonder x bij op.
Kijk naar de termen met een oneven exponent.
→ Tel de coëfficiënten van die termen op.

Krijg je twee keer dezelfde uitkomst, dan is de veelterm deelbaar door (x + 1).

Voorbeeld: 7x³ + 8x² + 3x + 2

• 8 + 2 = 10
• 7 + 3 = 10

Conclusie: twee keer dezelfde uitkomst. De veelterm is deelbaar door (x + 1).

BOV
: SU 8U T [URR JOM TT T U VG T SGG P GT OPJ VG T S J TSGINOT
DU J L TI O OT T U J T R GG J T : GT T [GT JO T R GG J T M H O T GR G

3. OEFENINGEN

Oefening 1: Noteer de mogelijke delers van de vorm (x – a)

1) x3 - 9x2 + 26x – 24
2) x3 - 2x2 - 5x + 6
3) x3 - x2 - 7x + 1
4) x3 - 3x2 + 4

Oefening 2: Ontbind volledig

1) x3 - 4x2 + x + 6
2) x3 + x2 - 10x + 8
3) 2x3 + x2 - 2x – 1
4) 6x3 - 17x2 + 11x – 2
5) x3 -3x + 2
6) 25x3 - 5x2 – 2x

Veeltermfuncties / versie 5 / p.7 van 16 © Edulogos cvba-vso

Oefening 3: Los de vergelijkingen op.
Zet alle termen links en stel gelijk aan 0
Werk de haakjes uit, herleid en rangschik.
Ontbind de veelterm tot graad 2 met bekende methodes (indien dit niet kan → grafisch oplossen).
Stel elke factor apart gelijk aan 0 en los de vergelijking op.

1) x2 (x – 1) = 13x + 3 6) x6 – 6x4 + 9x2 – 4 = 0

2) 4x2 (x + 4) = 9 (1 – x) ] − ]
( (
] +
7) + = ] +
3) 3x2 + x (x – 1)2 = 5x +4 ) )
3
4) (x + 1) = 2x (x + 2) -1
8) (] − ) (] + ) = ( ] − ()(
4 3
5) x + 2x + 2x + 2x + 1 = 0 2 (

Oefening 4:
Bereken de nulwaarden en bespreek het tekenverloop.
(
1) = (] ]) 6) =−] ( ]
2) = ]( +] + ] 7) = ]( (] +
3) =−] ( + (] 8) = ]( (] +
(
4) = / (+ ( ]( +(] )] + ) 9) = / . (] (] + (] )
(
] 10) =( ] ) (]+ )
5) y = +]
(

Oefening 5:
Construeer de grafiek met de TI84.
Bespreek daarna: domein, bereik, stijgen, dalen, extrema en symmetrie.

1) =]( −(]+) * 7) = −] ) * 13)

)
=] − ] + ]−
(

8) =] ) −-] +, * 14) =] ( ]− )( ]− )
2) =] (− ]− ]+(
) ( ( )
9) =−] +)] + * 15) = ] −]
3) =)] −] (
)
10) =−] + ] − * 16) =] − +]
4) =)]−](
) (
11) =] +] − * 17) =] − ] +)]+
5) =] ( −] −+]
) (
12) =−] +)] +] 18) = ] −]
6) =(]− ) (]−()

* Maak deze oefeningen zeker.

Bij de andere oefeningen zijn de resultaten decimale getallen en is aflezen op de TI84 moeilijker.

Veeltermfuncties / versie 5 / p.8 van 16 © Edulogos cvba-vso

4. OPLOSSINGEN

Oefening 1
1) (x-2) of (x-3) of (x-4)
2) (x-1) of (x+2) of (x-3)
3) (x+3)
4) (x-2) of (x+1)

Oefening 2
1) (x + 1) (x – 2) (x – 3)
2) (x – 1) (x – 2) (x + 4)
3) (2x + 1) (x – 1) (x + 1)
4) (3x – 1) (2x – 1) (x – 2)
5) (x – 1)2 (x + 2)
6) x (5x – 2) (5x + 1)

Oefening 3
1) -3 / −  /  
2) -3 / -1.5 / + 0,5
3) -2 / -1 / 2
4) -2
5) -1
6) -2 / -1 / 1 / 2
7) -2 / -1 / 2
8) 2

Oefening 4
1) nulwaarden: − ( /0/ (
tekenverloop:
- de functie is positief in ] −  ( ,0[ en ]  ( , +∞[
- de functie is negatief in ]-∞, −  ( [ en ]0,  ( [

2) nulwaarde: 0

tekenverloop:
- de functie is positief in ]0, +∞[
- de functie is negatief in ]-∞, 0[

3) nulwaarde: −  ( / 0 / (
tekenverloop:
- de functie is positief in ]-∞, −  ( [ en ]0,  ( [
- de functie is negatief in ] −  ( , 0[ en ]  ( , +∞[

Veeltermfuncties / versie 5 / p.9 van 16 © Edulogos cvba-vso

4) nulwaarden: − − + /1/ −  +
tekenverloop:
- de functie is positief in ] − −  + , 1[ en ] −   + ,+∞[
- de functie is negatief in ]-∞, − −  + [ en ]1, −   + [

5) nulwaarde: 0

tekenverloop:
- de functie is negatief in ]−∞ ,0[
- de functie is positief in ]0,∞ [

6) nulwaarden: -1 / 0

tekenverloop:
- de functie is positief in ]−∞ , -1[
- de functie is negatief in ]-1,0[ en ]0,−∞ [

7) nulwaarden: 
− ( /1/ 
 (

tekenverloop:
- de functie is negatief in ]-∞, −  ( [ en ]1,   ( [
- de functie is positief in ] −  ( ,1[ en ]   ( ,+∞[

8) nulwaarden: -2 / 1

tekenverloop:
- de functie is negatief in ]-∞,-2[
- de functie is positief in ]-2,1[ en ]1,+∞[

9) nulwaarde: 1

tekenverloop:
- de functie is positief in ]-∞,1[
- de functie is negatief in ]1,+∞[

10) nulwaarden: -1 / 2

tekenverloop:
- de functie is negatief in ]-∞,-1[
- de functie is positief in ]-1,2[ en ]2,+∞[

Veeltermfuncties / versie 5 / p.10 van 16 © Edulogos cvba-vso

Oefening 5
1. domein: ℝ bereik: ℝ

stijgen, dalen, extrema:

x -1 1
y 6 ↘ 2

De functie bereikt een maximum in -1, nl. 6.

De functie bereikt een minimum in 1, nl. 2

symmetrie:
Derdegraadsfunctie. Er is een symmetriemiddelpunt exact tussen de extrema. De coördinaat van
het symmetriemiddelpunt is (0,4).

2. domein: ℝ bereik:ℝ

stijgen, dalen, extrema:

x -0,94 1,94
y 6,01 ↘ -6,01

De functie bereikt een maximum in -0,94 nl. 6,01

De functie bereikt een minimum in 1,94 nl. -6,01

symmetrie:
Derdegraadsfunctie. Er is een symmetriemiddelpunt exact tussen de extrema. De coördinaat van
het symmetriemiddelpunt is (0,5;0).

3. domein: ℝ bereik: ℝ

stijgen, dalen, extrema:

x 0 2,67
y ↘ 0 9,48 ↘

minimum in 0, nl. 0
maximum in 2,67 nl. 9,48

symmetrie:
Derdegraadsfunctie. Er is een symmetriemiddelpunt exact tussen de extrema. De coördinaat van
het symmetriemiddelpunt is (1,33;4,47).

Veeltermfuncties / versie 5 / p.11 van 16 © Edulogos cvba-vso

4. domein: ℝ bereik: ℝ

stijgen, dalen, extrema:

x -1,15 1,15
y ↘ -3,08 3,08 ↘

minimum in -1,15 nl. -3,08

maximum in 1,15 nl. 3,08

symmetrie:
f(1) = 3
f(-1) = -3
=> de functie is oneven → symmetriemiddelpunt (0,0)

5. domein: ℝ bereik: ℝ

stijgen, dalen, extrema:

x –1,12 1,79
y 4,06 ↘ -8,21

maximum in -1,12 nl. 4,06

minimum in 1,79 nl. -8,21

symmetrie:
Derdegraadsfunctie. Er is een symmetriemiddelpunt exact tussen de extrema. De coördinaat van
het symmetriemiddelpunt is (0,33;-2,07).

6. domein: ℝ bereik: ℝ

stijgen, dalen, extrema:

x 1 2,33
y 0 ↘ -1,19

maximum in 1 nl. 0
minimum in 2,33 nl. -1,19

symmetrie:
Derdegraadsfunctie. Er is een symmetriemiddelpunt exact tussen de extrema. De coördinaat van
het symmetriemiddelpunt is (1,67;-0,59).

Veeltermfuncties / versie 5 / p.12 van 16 © Edulogos cvba-vso

7. domein: ℝ bereik: ]-∞,1]

stijgen, dalen, extrema:

x 0
y 1 ↘

maximum in 0, nl. 1

symmetrie:
f(1) = 0
f(-1) = 0
=> de functie is even → y-as is symmetrie-as

8. domein: ℝ bereik: ]+∞,-9]

stijgen, dalen, extrema:

x –2 0 2
y ↘ -9 7 ↘ -9

maximum in 0, nl. 7
minimum in -2 en 2, nl. -9

symmetrie:
f(1) = 0
f(-1) = 0
=> de functie is even → y-as is symmetrie-as

9. domein: ℝ bereik: ]-∞,32]

stijgen, dalen, extrema:

x 3
y 32 ↘

maximum in 3, nl. 32

symmetrie: geen

10. domein: ℝ bereik: ℝ

stijgen, dalen, extrema:

x –1 0 1
y 0 ↘ -1 0 ↘

Veeltermfuncties / versie 5 / p.13 van 16 © Edulogos cvba-vso

maximum in -1 en 1 nl. 0
minimum in 0, nl. -1

symmetrie:
f(1) = 0
f(-1) = 0
=> de functie is even → y-as is symmetrie-as

11. domein: ℝ bereik: [-2, +∞[

stijgen, dalen, extrema:

x 0
y ↘ -2

minimum in 0, nl. -2
symmetrie:
f(1) = 0
f(-1) = 0
=> de functie is even → de y-as is symmetrie-as

12. domein: ℝ bereik: ]-∞;5,44]

stijgen, dalen, extrema:

x –1,35 -0,13 1,47
y 2,62 ↘ -0,06 5,44 ↘

maximum in -1,35 en 1,47 nl. (resp.) 2,62 en 5,44

minimum in -0,13 nl. -0,06

symmetrie: geen

13. domein: ℝ bereik: ]+∞,-1,69]

stijgen, dalen, extrema:

x -0,5
y ↘ -1,69

minimum in -0,5 nl. -1,69

symmetrie: geen

Veeltermfuncties / versie 5 / p.14 van 16 © Edulogos cvba-vso

14.
domein: ℝ bereik: ]+∞,-0,62]

stijgen, dalen, extrema:

x 0 0,61 1,64
y ↘ 0 0,2 ↘ -0,62

minimum in 0 en 1,64 nl. (resp.) 0 en -0,62

maximum in 0,61 nl. 0,2

symmetrie: geen

15. domein: ℝ bereik: ]-∞;1,69]

stijgen, dalen, extrema:

x 1,5
y 1,69 ↘

maximum in 1,5 nl. 1,69

symmetrie: geen

16. domein: ℝ bereik: ℝ

stijgen, dalen, extrema:

x -1,34 1,34
y 17,12 ↘ -17,12
maximum in -1,34 nl. 17,12
minimum in 1,34 nl. -17,12

symmetrie:
f(1) = -15
f(-1) = 15
=> de functie is oneven → het symmetriemiddelpunt = (0,0)

17. domein: ℝ bereik: ℝ

stijgen, dalen, extrema:

x -1,64 -0,54 0,54 1,64
y 4,63 ↘ -0,42 2,42 ↘ -2,63

Veeltermfuncties / versie 5 / p.15 van 16 © Edulogos cvba-vso

maximum in -1,64 en 0,54 nl. (resp.) 4,63 en 2,42
minimum in -0,54 en 1,64 nl. (resp.) -0,42 en -2,63
symmetrie: er is een symmetriemiddelpunt (0,1).

18. domein: ℝ bereik: ℝ

stijgen, dalen, extrema:

x -1,73 1,73
y ↘ -10,39 10,39 ↘

minimum in -1,73 nl. -10,39

maximum in 1,73 nl. 10,39

symmetrie:
oneven functie - symmetriemiddelpunt (0,0)

Veeltermfuncties / versie 5 / p.16 van 16 © Edulogos cvba-vso