‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .

‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬

‫ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﺎﺗﻮس ﻣﻮرادﻳﺎن‬

‫آﻛﺎدﻣﻲ ﻋﻠﻮم ﺟﻤﻬﻮري ارﻣﻨﺴﺘﺎن‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ادﻳﻚ ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن )ا‪ .‬ﮔﺮﻣﺎﻧﻴﻚ(‬

‫‪ISBN 978-1-927860-17-5‬‬

‫ﺗﻮروﻧﺘﻮ‬
‫‪1393‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٢‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٣‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‬
‫‪Կոմիտաս‬‬
‫‪Komitas‬‬
‫)‪(1869-1935‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٤‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٥‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬

‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ‪  3 ........................................................................................‬‬

‫ﺳﺨﻦ ﺗﺮﺟﻤﺎن ‪  7 ...................................................................................‬‬

‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‪  9 .........................................‬‬

‫‪  -1‬راه زﻧﺪﮔﻲ ‪  10 ..............................................................................‬‬

‫‪-2‬آﺛﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ‪  39 ............................................................................‬‬

‫اﻟﻒ( ﺗﺼﻨﻴﻒ و ﺗﻨﻈﻴﻢ آوازﻫﺎ و رﻗﺺ ﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ‪  41 ..................................‬‬

‫ب( آﺛﺎر اﭘﺮاﻳﻲ ‪  78 ...........................................................................‬‬

‫ج( آوازﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ‪  87 ......................................................................‬‬

‫‪ .3‬ﻣﻴﺮاث ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ -‬ﻣﻮﺳﻴﻘﺎﻳﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ‪  94 .............................................‬‬

‫‪ -4‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ ‪  101..............................................................‬‬

‫‪  -5‬ﻫﻨﺮ اﺟﺮاﻳﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ‪  124 ...............................................................‬‬

‫‪  -6‬ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ‪  130..................................................................‬‬

‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٦‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٧‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺳﺨﻦ ﺗﺮﺟﻤﺎن‬

‫در اﻳﻦ اﺛﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ »ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ«‬

‫اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ ،‬ﻣﺴﺎﻳﻠﻲ ﭼﻨﺪ از زﻧﺪﮔﻴﻨﺎﻣﻪ و آﺛﺎر وي ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻘﺶ واﻻي او‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﺻﻴﻞ و ﻣﺪرن ارﻣﻨﻲ او در ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺨﺸﻲ‬
‫‪1‬‬
‫از ﺟﻠﺪ دوم اﺛﺮ دو ﺟﻠﺪي ﻧﮕﺎرﻧﺪه زﻳﺮ ﻧﺎم »ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ«‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻤﺎن اﻳﻦ اﺛﺮ را ‪ 30‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻤﻮد اﻣﺎ ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸﺎر آن ﺗﺎ‬
‫ﻛﻨﻮن اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﮕﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺟﺎي ﺑﺴﻲ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺮ اﻳﻦ‬
‫اﺛﺮ ﻣﻴﺴﺮ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺗﺮﺟﻤﺎن آن را ﺑﻪ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪان ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﭘﻴﺸﻜﺶ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻳﻦ اﺛﺮ را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ‪-145‬ﻣﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد زاﻳﺶ و ‪-80‬ﻣﻴﻦ‬
‫ﺳﺎﻟﮕﺮد درﮔﺬﺷﺖ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﻧﺎﻣﺪار ارﻣﻨﻲ ﺑﻪ ﻳﺎد ﺟﺎوداﻧﻲ او ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﺎن وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﺪ ﺗﺎ از زﺧﻤﺎت ﺑﻲ درﻳﻎ ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺳﺮﻛﺎر‬
‫ﺧﺎﻧﻢ ﺗﺎﻣﺎر ﭘﺎﻧﻮﺳﻴﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻧﺠﺎم ﺣﺮوﻓﭽﻴﻨﻲ و وﻳﺮاﻳﺶ ﻣﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‬
‫ﻗﺪرداﻧﻲ و ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻣﻴﺪ دارم راﻫﻲ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺮاي اﺣﻴﺎء و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ‬
‫ﭘﻴﻤﻮد راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪاﻧﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ارﻣﻨﻲ و ﺑﻪ وﻳﮋه اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ادﻳﻚ ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬
‫اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﻣﺎه ‪ 1393‬ﺗﻮرﻧﺘﻮ‪2014-‬‬
‫‪edbagh@yahoo.com‬‬

‫‪١‬‬
‫‪ -‬ﻣﺎﺗﻮس ﻣﻮرادﻳﺎن ‪» ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ«آﻛﺎدﻣﻲ ﻋﻠﻮم ارﻣﻨﺴﺘﺎن ‪،‬ﺟﻠﺪ دوم ‪،‬‬
‫اﻳﺮوان ‪.1970‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٨‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٩‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي ﻓﻌﺎل ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬وي در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﺶ ﭼﻪ در زﻣﻴﻨﻪ اﺑﺪاع آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﻫﻨﺮ اﺟﺮاﻳﻲ و ﭼﻪ در ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺗﺌﻮرﻳﻚ و ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺳﺘﻌﺪاد ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮد‬
‫را ﻧﺸﺎن داد‪ .‬او ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ وﺳﻴﻌﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪-‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﺷﺘﻪ ‪ ،‬رﻫﺒﺮ ارﻛﺴﺘﺮ‬
‫و ﻣﺮﺑﻲ ﺑﻮد و ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎره ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در ﺟﺮاﻳﺪ وﻗﺖ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﺎﻧﺪ و ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ در ﻛﻨﮕﺮه ﻫﺎي اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎ وي ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ را ﺑﻪ ﺛﺒﻮت‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آن را ﺑﺎرورﺗﺮ ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﻣﻘﺎم واﻻﻳﻲ از ﻧﻈﺮ ﻛﻼﺳﻴﻚ رﺳﺎﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫در اواﻳﻞ ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﮔﺬاﺷﺖ‪،‬‬
‫دوران ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺣﺮﻓﻪ اي ارﻣﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺧﻮد رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺰوم‬
‫ﻣﺒﺮﻣﻲ ﺑﺮاي اداﻣﻪ ﻛﺎر آﻏﺎز ﺷﺪه اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻛﺎر ﺟﻤﻊ آوري ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ و ﺗﺮﻗﻲ دادن آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺣﺮﻓﻪ اي را ﺑﻪ درﺟﻪ ﺟﺪﻳﺪي ارﺗﻘﺎء‬
‫دﻫﺪ‪ .‬ﺿﺮورت داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﺻﺤﻴﺢ از ﺗﺸﻜﻞ و ﭼﻨﺪ‪-‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٠‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺻﺪاﻳﻲ ﺳﺒﻚ ﻣﻠﻲ ﺣﻞ ﮔﺮدد‪ .‬و آن ﻧﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻜﺮار اﺷﻜﺎل)ﺳﺒﻜﻬﺎ( ﻣﻮﺟﻮد‪،‬‬

‫ﻛﻪ در دوران ﻗﺒﻠﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺮاوش دادن ﭼﻨﺪ‪-‬ﺻﺪاﻳﻲ از آﻫﻨﮓ‬
‫ﻣﻠﻲ ارﻣﻨﻲ و ﺟﺰو ﻛﻤﻜﻲ ﻗﺮار دادن آن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﻤﺎم ﻧﺒﻮغ ﺧﻮد را در ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﮔﺬاﺷﺖ ﺗﺎ ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزي آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -1‬راه زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس )ﺳﻮﻏﻮﻣﻮن ﮔﺌﻮرگ ﺳﻮﻏﻮﻣﻮﻧﻴﺎن( در ‪ 26‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1869‬در‬
‫»ﻛﻴﻮﺗﺎﻫﻴﺎ« ﻳﺎﻛﻮﺗﺎﻫﻴﻪ ﻳﺎ ﺷﻬﺮ ﻗﻮدﻳﻨﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬در زﻧﺪﮔﻴﻨﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻮﻏﻮﻣﻮﻧﻴﺎن ﻫﺎ ﻫﻤﭽﻮن اﻛﺜﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ارﻣﻨﻲ »ﻛﻴﻮﺗﺎﻫﻴﺎ« ﺑﻪ ﻗﻮم‬
‫»زوك« ارﻣﻨﻲ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻨﺪ و از ﻣﻮﻃﻦ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ ده ﺳﻐﻨﺎ در وﻻﻳﺖ‬
‫»ﮔﻮﻏﺘﻦ« )آﮔﻮﻟﻴﺲ( در اواﺧﺮﺳﺪه ‪ 17‬ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮده و در »ﻛﻴﻮﺗﺎﻫﻴﺎ« اﻗﺎﻣﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﻫﻨﺮي ﺑﻮﻳﮋه ﺳﻔﺎﻟﮕﺮي ﻫﻨﺮي و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺷﻬﺮت داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ »ﻛﻴﻮﺗﺎﻫﻴﺎ« از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻫﻨﺮي ﺳﻔﺎﻟﻲ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮد‪ .‬و در ﺳﺮاﺳﺮ‬
‫ﺷﺮق ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻬﺮت داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺌﻮرگ ﺳﻮﻏﻮﻣﻮﻧﻴﺎن ﭘﺪر ﺳﻮﻏﻮﻣﻮن ‪ ،‬از اﻫﺎﻟﻲ »ﻛﻮﺗﺎﻫﻴﻪ« و ﻣﺮدي‬
‫ﻛﻔﺎش ﺑﻮده ﺻﺪاي ﺷﻴﻮا داﺷﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻫﻤﺮاه ﺑﺮادرش در ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎي‬
‫ارﻣﻨﻲ ﺷﻬﺮ ﻣﻲ ﮔﺸﺖ و ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺗﺎﮔﻮﻫﻲ ﻫﻮاﻧﻴﺴﻴﺎن ﻣﺎدر ﺳﻮﻏﻮﻣﻮن ‪ ،‬از‬
‫اﻫﺎﻟﻲ ﺷﻬﺮ »ﺑﺮوﺳﺎ« و زﻧﻲ ﻣﺘﻮاﺿﻊ‪ ،‬زﻳﺒﺎرو ﺑﻮد و اﺳﺘﻌﺪاد ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي در‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١١‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ داﺷﺖ ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ آوازﻫﺎي او ﺑﻴﻦ ﺗﻤﺎم ﻫﻤﺸﻬﺮﻳﺎن وي ﺳﺮ زﺑﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮده و‬

‫ﺑﺎ ﻋﻼﻗﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﺪ‪.1‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﺤﺮوم ﺷﺪن از ﻧﻌﻤﺖ داﺷﺘﻦ واﻟﺪﻳﻦ در ﺳﻦ ﻛﻮدﻛﻲ‪ ،2‬ﺳﻮﻏﻮﻣﻮن‬
‫ﻃﻌﻢ ﺗﻠﺦ ﻳﺘﻴﻤﻲ را ﻛﻪ اﺛﺮ ﻋﻤﻴﻘﻲ روي زﻧﺪﮔﻲ روﺣﻲ او ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﭼﺸﺪ‪ .‬وﻟﻲ‬
‫ﺑﻪ زودي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺧﻮش‪ ،‬وي را ﺑﻪ اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ‪ 3‬ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ وي در ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1881‬ﺷﺎﮔﺮد ﺷﺒﺎﻧﻪ ﻣﺪرﺳﻪ ﮔﻮرﻛﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در‬
‫اﻳﻨﺠﺎ او ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺳﺘﻌﺪاد ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اش ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‬
‫و ﻣﺮﺗﺐ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آورد‪ .‬ﻣﺤﻴﻂ اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﺑﻪ او اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ از‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ را ﻟﻤﺲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ادﺑﻲ‬
‫ﺗﺤﻮﻻت ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه در ﻣﺪرﺳﻪ ﺣﺲ ﻛﻨﺠﻜﺎوي وي را در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ‬
‫ارﻣﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ اﻧﮕﻴﺰد‪ .‬در ﻣﺪرﺳﻪ ﮔﻮرﻛﻴﺎن‪ ،‬او ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻃﻼﻋﺎت اوﻟﻴﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫را ﻛﻪ ﺑﻪ او اﻣﻜﺎن اﺷﺘﻐﺎل آزاداﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ آوري ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ‬
‫ارﻣﻨﻲ و ﻧﺖ ﺑﺮداري آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ -‬ﻓﺮاﺑﮕﻴﺮد‪ .‬در ﺣﻴﻦ آﺧﺮﻳﻦ ﻛﻼﺳﻬﺎي‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ او ﻧﺖ ﺑﺮداري از آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ را آﻏﺎز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ واﺿﺢ‬

‫‪ -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭼﻨﺪ ﺗﺎ از آن آوازﻫﺎ را در ﺳﺎل ‪ 1893‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آوازﻫﺎي ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻫﻤﺸﻬﺮﻳﺎن ﭘﻴﺮش ﻳﺎدداﺷﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺎدرش در ‪ 1870‬و ﭘﺪرش در ‪ 1881‬ﺑﺪرود ﺣﻴﺎت ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﻪ اﻣﺮﺟﺎﺛﻠﻴﻖ اﻋﻈﻢ‪ ،‬ﻛﺸﻴﺶ درزاﻛﻴﺎن‪ ،‬ﺳﻮﻏﻮﻣﻮن ﺳﻮﻏﻮﻣﻮﻧﻴﺎن را از ﺑﻴﻦ ‪ 20‬ﻳﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻌﺪادﺗﺮﻳﻦ و ﺧﻮش ﺻﺪاﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮﺟﻮان اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده و ﺑﻪ اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﺑﺮد‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٢‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫اﻳﻦ اﻣﺮ دﻓﺘﺮ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1891‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮده در آن ﺑﺎ دﻗﺖ ﻓﺮاوان ‪37‬‬
‫آﻫﻨﮓ را ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.1‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1892‬ﻛﺮﻳﺴﺘﺎﭘﻮر ﻛﺎراﻣﻮرزا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺑﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ﮔﻮرﻛﻴﺎن دﻋﻮت ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬او ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت و‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺧﻮد را در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﺘﻌﺪد ﻛﻼﺳﻬﺎي ﻋﺎﻟﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ و از آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﺮﺑﻴﺎن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و رﻫﺒﺮان ارﻛﺴﺘﺮ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎﻣﻼ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻮﻏﻮﻣﻮن‬
‫ﺳﻮﻏﻮﻣﻮﻧﻴﺎن ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﺳﺘﻌﺪاد ﻓﻮق اﻟﻌﺎده و ﺟﻮاﻧﻲ ﺗﺸﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﻮد از‬
‫دﻳﺪ ﺗﻮﺟﻬﺎت او ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﺪرﻳﺲ ﻛﺎراﻣﻮرزا ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻋﺸﻖ‬
‫ﺳﻮﻏﻮﻣﻮن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫در ﻣﺎه ژوﺋﻦ ‪ 1893‬ﺳﻮﻏﻮﻣﻮن دوره ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺪرﺳﻪ را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﮔﺬراﻧﺪن ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن در ﺷﻬﺮ »ﻛﻴﻮﺗﺎﻫﻴﺎ« ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ 2‬ﺑﺎ ﻳﻚ‬
‫ﻛﻨﺴﺮت در اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد و از ﻃﺮف ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ارﻣﻨﻲ ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬در ﻣﺎه ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﺎ ﻋﻼﻗﻪ ﻓﺮاوان ﺳﻤﺖ‬
‫ﻣﺮﺑﻲ ﮔﺮي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در ﻣﺪرﺳﻪ روﺣﺎﻧﻲ را ﻗﺒﻮل ﻛﺮده ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻌﻠﻢ ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﻛﺎراﻣﻮرز ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﭘﻴﺶ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر از روزﻫﺎي اول ﺑﻄﻮر ﻋﻤﻴﻖ‬
‫ﻧﻘﺎﻳﺺ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺧﻮد را اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و دﻧﺒﺎل راه ﭼﺎره اي ﺑﺮاي ﺑﺮﻃﺮف‬
‫ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ زودي ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﺎﻛﺎر ﻳﻜﻤﺎﻟﻴﺎن را ﻛﻪ ﺑﻪ‬

‫‪ -1‬ﻛﻠﻴﻪ ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﻧﺖ ارﻣﻨﻲ ﺻﻮرت ﻛﺮدﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻫﻨﮓ ﻫﺎي اﻳﻦ دﻓﺘﺮ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ م‪ .‬آﺑﻐﻴﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺖ اﻣﺮوزي در آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ آﻫﻨﮕﻬﺎ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫دوﻟﺘﻲ ارﻣﻨﺴﺘﺎن در ﺳﺎل ‪ 1950‬ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻳﻦ ﻧﺎم را ﺑﻪ ﺳﻮﻗﻮﻣﻮن ﺳﻮﻗﻮﻣﻮﻧﻴﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺤﻠﻴﻒ و اﻟﺤﺎق او ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن در ‪11‬‬
‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1893‬داده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﺑﺰرگ ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ -‬ﺟﻬﺖ ﻛﺎر ﺑﺎ وي در زﻣﻴﻨﻪ‬

‫ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﺗﺌﻮرﻳﻚ ﺑﺪﺳﺖ آورد و ﺧﻮد را ﺑﺮاي اﻣﺘﺤﺎن ﻛﻨﺴﺮواﺗﻮار‬
‫آﻣﺎده ﺳﺎزد‪ .1‬ﺗﺤﺼﻴﻞ ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻫﻪ اﺛﺮ ﺑﺰرﮔﻲ روي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬او ﻧﻪ‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺌﻮرﻳﻚ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آورد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در آزﻣﺎﻳﺸﻬﺎي ﮔﺮوه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ﻳﻜﻤﺎﻟﻴﺎن در ﻣﺪرﺳﻪ ﻧﺮﺳﻴﺴﻴﺎن ﺣﻀﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪ از ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻓﻦ رﻫﺒﺮي ﻣﺮﺑﻲ ﺧﻮد‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﺑﻄﻮر ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻛﻤﻚ ﻛﺮد آﺷﻨﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﻳﻦ آﻣﺎدﮔﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻣﺎه ﻣﻪ ‪ 1896‬رﻫﺴﭙﺎر ﺑﺮﻟﻴـــــﻦ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﻣﺎه در ﻛﻨﺴﺮواﺗﻮار ﺧﺼﻮﺻﻲ ﭘﺮوﻓﺴﻮر ر‪ .‬اﺷﻤﻴﺖ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ او ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ در ﺟﻬﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﻪ ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪-‬ﺗﺌﻮرﻳﻚ‪ ،‬ﻛﺎر روي ﺻﺪاﻫﺎ و آﻫﻨﮕﻬﺎي ﭘﻴﺎﻧﻮ را آﻏﺎز ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬او‬
‫ﺑﻄﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن داﻧﺸﺠﻮي داﻧﺸﻜﺪه ﻓﻠﺴﻔﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﺑﺮﻟﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﻪ وﻳﮋه‬
‫در ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺗﻌﻤﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﻄﻮر ﻣﺪاوم ﺑﺪون‬
‫اﺣﺴﺎس ﻧﺎراﺣﺘﻲ از ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‪ ،2‬ﺷﺐ و روز ﻛﺎر ﻛﺮد و ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ دوره ﻫﺎي ﻛﻨﺴﺮواﺗﻮار و داﻧﺸﮕﺎه را ﺗﻤﺎم ﻛﺮده اﻣﺘﺤﺎن ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ را ﺑﺎ‬

‫‪ -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﺗﻔﻠﻴﺲ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻗﺼﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ راه ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻳﻜﻤﺎﻟﻴﺎن او ار از اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻨﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اوﺳﻔﺎرش ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻣﺘﺤﺎﻧﺎت ﻛﻨﺴﺮواﺗﻮار آﻣﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻛﻨﺴﺮواﺗﻮار ﺑﺮﻟﻴﻦ ﺑﺎ ﻣﺒﻠﻎ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 600‬روﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺘﻲ از ﻃﺮف آ‪ .‬ﻣﺎﻧﺘﺎﺷﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﺤﺼﻴﻞ و زﻧﺪﮔﻲ او ﺑﺴﻨﺪه ﻧﺒﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﻳﻚ ﻧﺎﻣﻪ او ﻛﻪ از ﺑﺮﻟﻴﻦ ﺑﺮاي‬
‫ك‪ .‬ﻛﺴﺘﺎﻧﻴﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬وي ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻴﻤﻪ ﮔﺮﺳﻨﻪ داﺷﺘﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ در وﺿﻌﻴﺖ ﺳﺨﺖ ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﮔﺬران زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٤‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺗﺼﻨﻴﻒ آﺛﺎري در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛُﺮدي ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﮕﺬارد‪ .1‬اﻳﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻧﻘﺪر‬
‫ﺑﺰرگ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻀﻮ »اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ« ﻛﻪ ﺗﺎزه‬
‫ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ در دﻫﻢ ﻣﺎه ﻣﻪ و ‪-14‬ام ژوﺋﻴﻪ ‪ 1899‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﺮاد ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎﻳﻲ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ و ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ اﺟﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﻫﺎﻳﻲ از آﻧﻬﺎ اﻋﻀﺎء اﻧﺠﻤﻦ را ﺑﻪ ﺣﻴﺮت وا ﻣﻲ دارد‪ .‬آﻧﻬﺎ اوﻟﻴﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎي‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪاﻧﺎن اروﭘﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺼﻮرت ﭘﺪﻳﺪه اي ﺟﺪﻳﺪ ﺟﻠﻮه ﮔﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1899‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‬
‫ﺳﻤﺖ ﻣﺮﺑﻲ ﮔﺮي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﺎﻟﻲ و رﻫﺒﺮي ﮔﺮوه آواز را ﺑﻌﻬﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﺎ ارﺿﺎ ﮔﺮدد‪ .‬او‬
‫ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺸﻜﻞ در زﻣﻴﻨﻪ ﺧﻼﻗﻴﺖ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻋﻠﻤﻲ را ﺟﻠﻮي روي ﺧﻮد ﻗﺮار داده‬
‫از ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻛﻮﺷﺶ در اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻣﻀﺎﻳﻘﻪ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﻟﻴﻦ او ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ آﻫﻨﮕﻬﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﺟﻤﻊ ﻛﺮده ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ .2‬او ﺑﻄﻮر ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻪ آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ و آوازﻫﺎي‬
‫ﻣﺮدﻣﻲ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ داﺷﺖ و در ﺑﺮﻟﻴﻦ ﻧﻴﺰ روي ﺑﻌﻀﻲ از آوازﻫﺎ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ‬
‫از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻮق زﻳﺎد‪ ،‬ﻛﺎر ﺟﻤﻊ آوري دﺳﺖ ﻧﻮﻳﺲ آوازﻫﺎي‬
‫ﻣﺮدﻣﻲ را اداﻣﻪ داده ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻮك آﺑﻐﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺰرگ ﺗﻤﺎس ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﺷﺸﻬﺎي ﺗﻮام آﻧﻬﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آورده ﺟﻠﺪﻫﺎي اول و دوم‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ آﺛﺎر ﻧﮕﺎﻫﺪاري ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي ﺧﻄﻲ ﻳﺎد ﺷﺪه در ﻓﻮق‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﺎﻳﺪ از »ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آوازﻫﺎي آﻛﻦ« ﻛﻪ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1895‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه )داراي ‪ 25‬آواز(‪ ،‬و اوﻟﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﺎﭘﻲ او ﺑﻮد و ﺑﻌﻨﻮان ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﻛﺘﺎب »ﻗﺪﻳﻤﻴﻬﺎي آﻛﻦ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ه‪ .‬ﺟﺎﻧﻴﻜﻴﺎن ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٥‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺼﺎﻧﻴﻒ ﻣﺮدﻣﻲ »ﻫﺰار و ﻳﻚ آواز« ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .1‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آن‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه اي ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر روي آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﻣﺒـــــــﺬول‬
‫ﻣﻲ دارد‪.‬‬
‫آﺛﺎر ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ‪ ،‬زﻣﺎن و ﺷﻮق و ذوق زﻳﺎدي از ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺻﺮف‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻖ در دﺳﺘﻨﻮﻳﺴﻬﺎي ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﺎﺗﻨﺎداران‪ ،2‬وي ﻧﺖ ﻫﺎي ارﻣﻨﻲ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺪه ﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺸﻒ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در‬
‫زﻳﺮ اﻳﻦ ﻋﻼﺋﻢ ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار ﻣﻲ داد‪ .‬ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از آن‪ ،‬ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻬﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﻓﻜﺮ او را ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻄﻮر ﻋﻤﺪه ﻛﻨﺠﻜﺎوي او‬
‫در ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻖ در زﻣﻴﻨﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ ﻣﺘﺒﻠﻮر ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺠﺰ از اﻳﻨﻬﺎ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ارﻣﻨﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎﻳﻲ در ﺑﺮﻟﻴﻦ )‪ (1901‬و ﭘﺎرﻳﺲ )‪ (1906‬اﻳﺮاد ﻣﻲ ﻛﺮد و‬
‫ﮔﺮوه آواز ﺧﻮد را ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﻛﻨﺴﺮت آﻣﺎده ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ‬
‫ﻛﻨﺴﺮت ﮔﺮوه آواز ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﺳﺎل ‪ 1904‬در اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ اﺟﺮا ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎ زﺣﻤﺎت و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﻗﺎﻃﺒﻪ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺮدم‬
‫ﻗـــــﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬وﻟﻲ ﻻزم ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺎر اﺟﺮا ﺷﺪه در ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎي ارﻣﻨﻲ‬
‫ﻧﺸﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺮدم اراﺋﻪ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮر او ﺑﺎ ﮔﺮوه ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺗﻔﻠﻴﺲ‬
‫رﻓﺘﻪ ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎﻳﻲ اﺟﺮا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬اوﻟﻴﻦ ﻗﺴﻤﺖ »ﻫﺰار و ﻳﻚ آواز« در ﺳﺎل ‪ 1903‬و ﻗﺴﻤﺖ دوم در ‪ 1905‬در اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺎﻧﻮك آﺑﻐﻴﺎن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻌﺪاً دو ﻗﺴﻤﺖ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ را ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و ﺗﻤﺎم آوازﻫﺎي‬
‫آن را ﻧﺖ ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻛﻨﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻧﺴﺦ ﺧﻄﻲ در ارﻣﻨﺴﺘﺎن‪.‬م‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٦‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﻨﺴﺮت ﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﺗﻔﻠﻴﺲ )‪ 31‬آورﻳﻞ ‪ (1905‬ﻓﻮق‬

‫اﻟﻌﺎده ﺑﻮد و ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ روﺑﺮو ﺷﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ ﻛﻨﺴﺮت‬
‫ﻫﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻧﻴﺰ واﻗﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺗﻨﮓ ﻧﻈﺮ و ﺗﺎرﻳﻚ اﻧﺪﻳﺶ و‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﻳﻦ اﺟﺎزه را ﻧﻤﻲ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺮدد و آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ را اراﺋﻪ‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎي ﺑﻮرژوا و آرﻳﺴﺘﻮﻛﺮات ﻫﺎ ﺑﻪ آوازﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﻪ‬
‫دﻳﺪه ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺘﻲ در روزﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﺎك)‪ (Meshak‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻛﻪ از‬
‫آوازﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس »ﺑﻮي ﻃﻮﻳﻠﻪ ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻴﺰد« وﻟﻲ ﺗﻮده ﻫﺎي وﺳﻴﻊ ﻣﺮدم و‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي روﺷﻨﻔﻜﺮ و دﻣﻜﺮات ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﭼﻪ ﺑﺼﻮرت ﺷﻔﺎﻫﻲ و ﭼﻪ ﻛﺘﺒﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻘﺪﻳﺮ و ﺗﺤﺴﻴﻦ ﺧﻮد را اﺑﺮاز ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ و ﻛﺎرﻫﺎي ارزﺷﻤﻨﺪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس را ﻣﻮرد‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻗﺮار ﻣﻲ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫از اوﻟﻴﻦ ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪ -‬ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس را ﻣﻮرد ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬و‪ .‬د‪ .‬ﻛﺮﮔﺎﻧﻒ )ﻗﺮﻗﺎﻧﻴﺎن( ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﺲ از ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮ و اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ دﻳﺪار اﺳﺘﺎدي‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺷﺪم ﻛﻪ ﺧﻮد را وﻗﻒ ﺗﺤﻘﻴﻖ در زﻣﻴﻨﻪ آوازﻫﺎي ﻗﻔﻘﺎزي ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﺮدي دﻳﺪار ﻛﺮدم ﻛﻪ از دﻳﺮ ﺑﺎز ﺷﻮر و زوق و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﻮرد ﻧﻮاﻫﺎي ﻗﻔﻘﺎزي )ﺑﻪ وﻳﮋه ارﻣﻨﻲ( ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ و اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻤﺎﺟﺖ‪ ،‬ﻧﺖ ﻧﻮﻳﺴﻲ آوازﻫﺎ و ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ را اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٧‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﻪ ﺟﺮأت ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﭘﺮﺗﻮ آوازﻫﺎي دﻧﻴﻮي و ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ از‬
‫ﻃﺮف ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﺎﺑﻴﺪه ﺷﺪه ﻟﺬا ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﺗﺎ آﺛﺎر او ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﻮد«‪.1‬‬
‫ﻋﻠﻲ رﻏﻢ اﻳﻦ ﻧﺪاﻫﺎ و ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ارﻣﻨﻲ و ﻧﻪ ﻛﻠﻴﺴﺎي‬
‫اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻛﻤﻜﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬از آﺛﺎر‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻃﻲ اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻛﻮﭼﻚ در ﻣﺠﻼت ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ارزش ﻣﻘﺎم واﻻ داﺷﺖ وﻟﻲ ﺳﻬﻢ ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت او را‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ داد‪ 2‬و آﻧﻬﻢ ﺑﻄﻮر ﻋﻤﺪه ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺘﺸﺎر ﻗﺴﻤﺘﻲ از آوازﻫﺎي ﺧﻮد در ﺳﺎل ‪ 1906‬ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮﻟﻴﻦ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ ﻣﻲ رود‪ .‬ﭘﺲ از ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﻣﺸﻜﻼت ﻓﺮاوان ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ دﻓﺘﺮ »ﺑﺎرﺑﺪ ارﻣﻨﻲ« )‪ (1907‬را ﻛﻪ در آن ‪ 12‬ﻧﻤﻮﻧﻪ از آوازﻫﺎي‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻤﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺟﺎي داﺷﺖ )ﺗﻜﻨﻮازي و ﮔﺮوﻫﻲ ( ﺑﻪ ﭼﺎپ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در اول دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1906‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻛﻨﺴﺮت ﺑﺰرﮔﻲ را اﺟﺮا ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ‬

‫‪1‬‬
‫‪- B.D.K. - <Komitas Kevorkian> ,<Novoe Obozrenie>, tiflis, 1904, No.‬‬
‫‪37.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1905‬ﻫﻴﭽﻜﺪام از آﺛﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻣﺠﻠﺪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ارﻣﻨﻲ و‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﻓﻘﻂ ﻣﻘﺎﻟﻬﺎي زﻳﺮ ﺑﭽﺎپ رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﻒ( »ﻧﻮاﻫﺎي ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ« )»آرارات« اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ‬
‫‪ 1894‬ﺷﻤﺎره ‪ 7‬ص ‪ 222-227‬و ﺷﻤﺎره ‪ 8‬ص ‪ .(256-260‬ب( »ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ در ﻗﺮن ‪«19‬‬
‫)»آرارات« اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ‪ 1897‬ص ‪ .(221-225‬ج( در آوازﻫﺎي ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻣﻘﺪس« )»ﻣﻮرد ﻧﻴﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻣﺎﻛﺎر‬
‫ﻳﻜﻤﺎﻟﻴﺎن( )در ﻫﻤﺎن ﺟﺎ‪ 1898 ،‬ﺻﻔﺮ ‪ (111-117‬د( »ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ« )(« ( ﺑﺮﻟﻴﻦ ‪ 1899‬ص‬
‫‪ (54-64‬ه( »ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ« ﻧﺎﺷﺮ ل‪ .‬ﻳﻐﻴﺎزارﻳﺎن )»آرارات« اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ‪ 1900 ،‬ص‬
‫‪ (367-368‬و )»رﻗﺺ روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ« »« ﺑﺮﻟﻴﻦ ‪ 1901‬ﺟﻠﺪ اول ص ‪ .87-96‬ز( آوازﻫﺎي ﻣﻠﻲ و‬
‫ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ ارﻣﻴﻦ« )»ﻣﺸﺎك« ﺗﻔﻠﻴﺲ ‪ ،1905‬ﺷﻤﺎره ‪ (65-66‬و ح( ﺳﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﺷﻤﺎره ﻫﺎي ‪1904‬‬
‫»داراز« و ﺷﻤﺎره ‪» 8‬واﮔﻨﺮ« ص ‪» 57-58‬ﻓﺮاﻧﺲ ﻟﻴﺖ« ﺷﻤﺎره ‪ 19‬ص ‪ 173-174‬و »ﻫﻮﺳﭗ وردي«‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ 23‬ص ‪.208-209‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٨‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻋﻤﻴﻘﻲ ﺑﺮ ﺣﻀﺎر ﮔﺬارده راﺟﻊ ﺑﻪ آن در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻓﺮاﻧﺴﻮي و ارﻣﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬

‫ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي ﻣﻘﺎﻻت ﺗﺤﺴﻴﻦ آﻣﻴﺰ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬او در ژاﻧﻮﻳﻪ ‪1907‬‬
‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎﻳﻲ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ اﻳﺮاد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻧﻄﻘﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﺎ‬
‫آوازﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد دﻧﻴﻮي و ﻣﺬﻫﺒﻲ آراﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﺮدم را ﻫﺮ‬
‫ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻌﺪ از ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﺎي ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺧﻮد در ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮﺋﻴﺲ‬
‫ﻣﻲ رود و در ﺷﻬﺮﻫﺎي زورﻳﺦ‪ ،‬ژﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻮزان و ﺑﺮن‪ ،‬ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎﻳﻲ داده و ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ‬
‫ﻫﺎﻳﻲ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ اﻳﺮاد ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل‬
‫ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺸﺘﺎﻗﺎن ارﻣﻨﻲ‪ ،‬روﺳﻲ‪ ،‬ﺳﻮﺋﻴﺴﻲ و ﻏﻴﺮه ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‬
‫ﺳﻮﺋﻴﺲ ﻣﻤﻠﻮ از ﻣﻘﺎﻻت ﺗﻔﻘﺪآﻣﻴﺰ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ و اﻳﻦ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺰرگ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭘﺲ از ﺳﻮﺋﻴﺲ ﺑﻪ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ و ﻣﻲ رود و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ارزﺷﻤﻨﺪ دﺳﺘﻨﻮﻳﺴﻬﺎي آرﺷﻴﻮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ارﻣﻨﻲ ﻣﺨﻴﺘﺎرﻳﺎن در وﻧﻴﺰ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮ و ﺗﺤﻘﻴﻖ در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﻮﻳﮋه ﻧﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎي او در ﺑﺎره ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﺑﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻓﺮاوان ﺑﺮ ﻋﻤﻮم ﺗــــﻮام‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﻪ اروﭘﺎي ﻏﺮﺑﻲ در ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1907‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ‬
‫اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﺑﺎزﻣﻲ ﮔﺮدد و ﻛﺎر ﺧﻮد را اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻏﻴﺮ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﺗﺪرﻳﺲ‪ ،‬ﻛﻤﺎﻛﺎن ﺑﻪ روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺳﻔﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي آﺛﺎر‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﻣﺮدﻣﻲ را ﻳﺎدداﺷﺖ ﻧﻤﻮده آﻧﻬﺎ را از زوال و ﻧﻴﺴﺘﻲ رﻫﺎﻧﻴﺪه آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻛﺎر ﺗﺤﻘﻴﻘﺶ را ﻧﻴﺰ اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬او ﮔﻬﮕﺎه آﺛﺎري را ﻧﻴﺰ اﺟﺮا‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٩‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﺎﻳﺪ از ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎي ‪ 4،8‬آورﻳﻞ ‪ 1908‬در ﺑﺎﻛﻮ ﻧﺎم ﺑﺮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻲ آورﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﺷﺮﻛﺖ او در ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت اﺟﺮاي‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺳﺎل ‪ 1909‬در ﺗﻔﻠﻴﺲ را ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوه آواز ﻣﺪرﺳﻪ‬
‫ﻧﺮﺳﻴﺴﻴﺎن ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي از ﺧﻮد ﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﮔﺬارد و ﺟﺎﻳﺰه اول را ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر روي آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺠﺬوب ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ »آﻧﻮش« اﺛﺮ ﻫﻮاﻧﺲ ﺗﻮﻣﺎﻧﻴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺼﻨﻴﻒ اﭘﺮاﻳﻲ ﺑﺮاي آن ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎري ﺑﻴﻦ دو ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺰرگ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ‬
‫دﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﭼﻪ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﺑﺮاي او داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﻣﺎﻧﻴﺎن ﻗﻮل داده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺧﻮد ﻟﻴﺒﺮﺗﻮﻳﻲ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ و ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻫﻢ ﻛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ را‬
‫ﺷﺮوع ﻧﻤﻮده ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ آن را ﭘﻴﺶ ﺑﺮد‪ .1‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ اﻳﻦ اﻗﺪام ﻣﻬﻢ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﺧﻮد ﻧﺮﺳﻴﺪ و اﭘﺮاي »آﻧﻮش« ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﺎﺗﻤﺎم ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در وﻫﻠﻪ اول ﻋﻠﻞ آن را‬
‫ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺒﻮه ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﻬﺎ او وﻗﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺳﭙﺲ ﻋﺪم‬
‫اﻧﺠﺎم ﻗﻮل ﺗﻮﻣﺎﻧﻴﺎن در ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻟﻴﺒﺮﺗﻮ و ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎي دوﻟﺖ ﺗﺰاري و دﺳﺘﮕﻴﺮي‬
‫او داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺮت ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ رﺳﻮخ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎ ‪ ،‬آﺛﺎر‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎﻳﺶ‪ ،‬او ﻣﺎﻳﻪ اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻠﺖ ارﻣﻨﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻋﻤﻴﻖ و دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﻠﻜﻪ اﻧﺘﻈﺎرات ﺑﺰرگ وي در ﺟﻬﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺎم او ﻋﺠﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺷﻬﺮت ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‬

‫‪ -1‬ﻗﺴﻤﺘﻬﺎﻳﻲ از ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﭘﺮاي »آﻧﻮش« ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در آرﺷﻴﻮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻣﻮزه ادﺑﻴﺎت و ﻫﻨﺮ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﺷﻮروي ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪه و ﻣﺮزﻫﺎي آﺛﺎر ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ او ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻫﻢ ﺟﻮر‬
‫و ﺳﺘﻢ ﻃﺒﻘﻪ روﺣﺎﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪﺗﺮي ﺗﺪارك‬
‫دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻓﻀﺎي ﻛﻮﭼﻚ واﻧﻚ اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﺗﻨﮓ ﺗﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻣﺤﻴﻂ ﻧﻴﻤﻪ ﮔﺮم و ﻛﻢ ﻣﺤﺒﺖ و ﺳﺮد ﻏﺮق ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ اﻳﻨﻬﺎ‬
‫ﺳﺎل ﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎدي زﻧﺪﮔﻲ او را ﻣﺴﻤﻮم ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي او ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻛﺎر و ﭘﺎﻳﺪاري‬
‫ﻧﻘﺶ ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪه اي اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ زﻳﺮا ﺑﻪ ﻟﻄﻒ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ او ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻛﺎرش را اداﻣﻪ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺣﺎﻻت روﺣﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﻧﻌﻜﺎس ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اي در ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي اﻳﻦ دوره او‬
‫و در اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد در ‪ 5‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1909‬ﺑﻪ ﺟﺎﺛﻠﻴﻖ ازﻣﻴﺮﻟﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭼﻪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪.‬‬
‫»ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ راﻫﺐ اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﻣﻘﺪس ﻫﺴﺘﻢ‪ ...‬در ﺣﻴﻦ ﺑﻴﺴﺖ‬
‫ﺳﺎل ﻣﺤﻴﻂ و ﺟﻮ اﺟﺎزه اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﻧﺪاده اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﺗﻮﻃﺌﻪ و ﺣﻴﻠﻪ دﻳﺪه ام و ﻧﻪ راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ‪ .‬اﻋﺼﺎﺑﻢ‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺪه و دﻳﮕﺮ ﺗﺎب ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺪارم‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آراﻣﺶ ﻫﺴﺘﻢ وﻟﻲ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲ‬
‫ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺗﺸﻨﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻫﺴﺘﻢ وﻟﻲ ﻣﺮا از اﻳﻨﻜﺎر ﻣﻨﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آرزو ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‬
‫ﻛﻪ دور ﺑﻤﺎﻧﻢ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﻢ را ﺑﺮاي ﺷﻨﻴﺪن درز ﺑﮕﻴﺮم ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﻢ را ﺑﺒﻨﺪم‪ ،‬ﭘﺎﻫﺎﻳﻢ را‬
‫ﺑﺒﻨﺪم ﺗﺎ ﻣﻨﺤﺮف ﻧﺸﻮم‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻢ را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﭘﺮﻳﺸﺎن ﺧﺎﻃﺮ ﻧﮕﺮدم‪ .‬وﻟﻲ از‬
‫آﻧﺠﺎﻳﻴﻜﻪ اﻧﺴﺎﻧﻢ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬وﺟﺪاﻧﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﻼﻛﺖ ﺳﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪،‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺼﻴﻼت را در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎي زﻳﺮ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪» :‬ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺗﺎزه ﻛﺸﻒ ﺷﺪه ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس« ﻧﻮﺷﺘﻪ م‪ .‬ﻣﻮرادﻳﺎن در‬
‫ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ »ﻫﻨﺮ ﺷﻮروي« ‪ 1958‬ﺷﻤﺎره ‪ 3‬و ﻣﻘﺎﻟﻪ »ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﭼﺎپ ﻧﺸﺪه ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس« در »ﻣﺠﻠﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ادﺑﻲ‪-‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ« ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻛﺎدﻣﻲ ﻋﻠﻮم ﺟﻤﻬﻮري ارﻣﻨﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ‪ 1958‬ﺷﻤﺎره ‪ .1‬ﻧﺎﻣﻪ او ﺑﻪ آ‪.‬‬
‫ﭼﻮﺑﺎﻧﻴﺎن در ﻣﻮزه ادﺑﻴﺎت و ﻫﻨﺮ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٢١‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫از ﺷﻮق و ذوﻗﻢ ﺳﺮد ﻣﻲ ﺷﻮم‪ ،‬زﻧﺪﮔﻴﻢ ﺑﻴﻬﻮده ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ و‬
‫آوارﮔﻲ در اﻋﻤﺎق وﺟﻮد و ﻗﻠﺒﻢ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ آن ﻋﺎﻟﻴﺠﻨﺎب ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺮا از دﺳﺖ ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮا درﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﺮﻳﻪ اﻟﺘﻤﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻣﺮا از وﻇﻴﻔﻪ روﺣﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻣﻌﺬور ﺑﺪارﻧﺪ‪«...‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺘﻌﻔﺎﻧﺎﻣﻪ و ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ او ﺑﻪ م‪ .‬ﺑﺎﺑﺎﻳﺎن و آ‪ .‬ﭼﻮﺑﺎﻧﻴﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫دﻧﻴﺎي دروﻧﻲ و اﻓﻜﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﺠﻌﻴﻦ اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﭼﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻠﻲ ﺑﺮاي او اﻳﺠﺎد ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‪-‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ -‬اﺟﺮاي ﻛﻨﺴﺮت او ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن ﺑﻬﺘﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ و ﺷﻤﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﺗﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻠﺨﻲ ﻫﺎي اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎ‬
‫ﺟﻤﻊ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ واﺿﺤﻲ در ﺗﻘﺎﺿﺎ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻧﺎﻣﻪ او ﻣﺘﺠﻠﻲ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1906‬در ﻧﺎﻣﻪ اي از ﺑﺮﻟﻴﻦ ﺑﺮاي دوﺷﻴﺰه م‪ .‬ﺑﺎﺑﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻣﺮا دو ﺑﺎره ﺑﻄﻮر‬
‫رﺳﻤﻲ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ در اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬رد ﻛـﺮدم‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﺼﻤﻴــﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ام از ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﻜﻠﻲ دوري ﺟﻮﻳﻢ و درد ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺷﻔﺎ ﺑﺨﺸﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺲ دﺳﺖ ﻣﻌﺎﺿﺪت ﺑﺴﻮي ﻣﻦ دراز ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻢ رو ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ام ﻛﻢ ﺷﺪه و ﺳﻨﻢ اﻓﺰون ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻫﺴﺘﻢ )در ﺑﺮﻟﻴﻦ‪ -‬م‪.‬م‪(.‬‬
‫و ﻓﻘﻂ ﺣﻘﻮق ﻧﺎﭼﻴﺰي ﻣﻲ ﮔﻴﺮم‪ -‬ﻛﻪ اﮔﺮ روي آن اﻣﻴﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ از ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻢ ﻣﺮد‪ -‬وﻟﻲ ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺮا وادار ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﻛﻨﺎر ﺑﻜﺸﻢ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻮد‬

‫‪ -1‬ﻧﺴﺨﻪ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ‪ -‬اﺳﺘﻌﻔﺎﻧﺎﻣﻪ در آرﺷﻴﻮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻣﻮزه ادﺑﻴﺎت و ﻫﻨﺮ ارﻣﻨﺴﺘـــﺎن ﻧﮕﻬﺪاري‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﭽﺴﺒﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺧﻔﻪ ﻛﺮده رﻳﻪ ﻫﺎﻳﻢ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده‪ ،‬ﺳﻼﻣﺘﻴﻢ را‬
‫ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﻤﻮدم ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﺮدم و ﺻﺪاﻳﻢ را در ﻧﻴﺎوردم‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎي ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺗﻬﻨﺎ ﺳﺮزﻧﺶ دﻳﺪم‪ ،‬اي ﻛﺎش ﻓﻘﻂ ﺳﺮزﻧﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺑﻲ ﺗﻔﺎوﺗﻲ‬
‫رﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻌﻬﺪي را ﻗﺒﻮل ﻛﺮده ﺑﻮدم و ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اداي آن و ﮔﺬران‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺮ اﻧﺪوه ﺑﻮدم‪ ...‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ اﮔﺮ زﺑﺎﻧﺖ ﺑﺎز ﺷﻮد‪ .‬دﻳﮕﺮ از »ﺗﻦ ﭘﺮور« از‬
‫»ﻣﻔﺖ ﺧﻮر« از »ﻋﻴﺎش« و از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﻧﺼﻴﺒﺘﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ... .‬آه دﻳﮕﺮ ﭼﺮا‬
‫ﺳﺮ ﺷﻤﺎ را ﺑﺪرد آورم‪ .‬ﻗﻠﺒﻢ ﺗﻜﻪ ﺗﻜﻪ ﺷﺪه و ﻧﻤﻲ داﻧﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ آن را ﺧﻨﻚ ﻛﻨﻢ«‪.‬‬
‫در ﻳﻚ ﻧﺎﻣﻪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه در ‪ 8‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1906‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس دردﻫﺎي‬
‫ﺧﻮد را از دﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن »ﺷﺮ« و »ﻣﻔﺴﺪ« ﻛﻪ ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ ﻗﻠﺐ ﺣﺴﺎس او را‬
‫ﺟﺮﻳﺤﻪ دار ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬و اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ آن ﻣﺮدم ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻧﺎﻣﻪ ‪ 15‬آورﻳﻞ ‪ 1909‬ﻛﻪ ﺑﻪ آ‪ .‬ﭼﻮﺑﺎﻧﻴﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﻲ ﺑﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻨﻬﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﺮﻳﻤﻴﺎن ﻫﺎﻳﺮﻳﻚ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﻘﻒ اﻋﻈﻢ ﺳﻮرﻧﻴﺎﻧﺲ‪،‬‬
‫ﻛﺸﻴﺶ ﻣﺴﺮوب )ﺑﻌﺪاً اﺳﻘﻒ( ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﺳﻢ ﻣﺴﺘﻌﺎر او را »اوﻏﺖ« )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ‬
‫ﺷﺘﺮ(ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﺳﻘﻒ اﻋﻈﻢ ﻫﻮﺳﻴﻚ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘـــــــﺎس او را »ﻗﻤﺮِ دزد«‬
‫ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪ )ﺑﻌﻠﺖ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ(‪ ،‬ﺳﻴﺮاﻛﺎن ﺗﻴﺮاﻧﻴﺎن از ﺳﺮان داﺷﻨﺎك و‬
‫دﻳﮕﺮان‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﺶ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ از اﻋﻤﺎل ﺧﻼف آﻧﻬﺎ ﺻﺤﺒــﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺎﺳﻒ ﺧﺎﻃﺮاﺗﺸﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺤﻮي ﺳﻌﻲ در »رﺳﻮا‬
‫ﻛﺮدن او و دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﺗﻮﺳﻂ دروﻏﮕﻮﻳﻲ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻴﻦ ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ و ﻧﻴﺰ اﻓﺘﺮا‬
‫و ﺗﻬﻤﺖ«‪ 1‬دارﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ‪» :‬ﺣﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫اﺗﻔﺎق ﺑﻴﺎﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﮔﺮوه و آن راﻫﺒﺎن ﻣﺘﻌﺪد و ﺗﻮاﻧﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آزار و اذﻳﺖ‪،‬‬

‫‪ -1‬ﻧﺎﻣﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ آ‪ .‬ﭼﻮﺑﺎﻧﻴﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه در اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ در ‪ 15‬آورﻳﻞ ‪.1909‬‬

 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٢٣‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺗﺎب اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و از ﻛﻠﻴﺴﺎ دوري ﺟﻮﻳﻨﺪ«‪ .‬و در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻓﺮاد ﻓﻮق‬
‫اﻟﺬﻛﺮ ﻛﻪ دور ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺟﺎﺛﻠﻴﻖ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﺨﺎب ﺟﺎﺛﻠﻴﻖ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎﺗﻮس ازﻣﻴﺮﻟﻴﺎن‪ ،‬آزار و اذﻳﺖ ﻫﺎ را اداﻣﻪ دادﻧﺪ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮدﺷﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﺑﺮﺧﻲ از دوﺳﺘﺎﻧﺶ از ﻛﻠﻴﺴﺎي اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ‬
‫ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و ﺗﺤﻤﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮدش در ﻫﻤﺎن ﻧﺎﻣﻪ اش ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ »‪ ...‬اﻳﻦ ﺗﻮﻃﻌﻪ ﻫﺎي ﺟﻬﻨﻤﻲ ﻓﻜﺮ و‬
‫ذﻛﺮم را راﺣﺖ ﻧﻤﻲ ﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻢ اﺑﺪاع ﻛﻨﻢ«‪.1‬‬
‫ﭼﻪ ﺗﻠﺨﻲ ﻋﻤﻴﻘﻲ در ﺳﺨﻨﺎن زﻳﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺎﻣﻪ وﺟﻮد دارد‪:.‬‬
‫»ﺑﻬﺘﺮاﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻧﺎﻣﻪ ام را ﺗﻤﺎم ﻛﻨﻢ دﻟﻢ ﭘﺮ از ﺧﻮن اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ از‬
‫ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ ﺧﺠﺎﻟﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ ...‬دردﻫﺎﻳﻢ زﻳﺎد ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺖ ﺑﺒﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻠﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪﺳﻴﻦ‪ ،‬ﻛﻠﻴﺴﺎ‪ ،‬ﻧﺎم و آﺑﺮو را وﻳﺮان ﻛﺮده و از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺷﺮ و ﻓﺴﺎد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﺑﺎ دردﻫﺎي ﺧﻮد ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﺸﻮ‪ ،‬ﮔﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﻜﻦ و ﻣﺜﻞ ﺧﻮرﻧﺎﺗﺴﻲ ﺗﺎﺳﻒ ﻣﺨﻮر‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻫﻤﺎن وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ اﺳﺖ و‬
‫ﺷﺒﻪ او ﺑﺮ دردﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻋﻼج ﻣﺎ ﮔﺮﻳﻪ و ﺷﻴﻮن ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻓﻜﺎر ﺑﻮﺿﻮح در ﻧﺎﻣﻪ او ﺑﻪ دوﺷﻴﺰه م‪ .‬ﺑﺎﺑﺎﻳﺎن ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻤﺎم دردﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻮﺿﻮح ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ او ﭼﻪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﻧﻪ ﻋﻘﻞ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻧﻪ ﻓﻜﺮ‪ .‬آدم ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﮔﺸﺘﻪ ام‪ .‬ﺟﺎﻧﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻟﺒﻢ رﺳﻴﺪه ﺗﺼﻮر ﻛﻦ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻪ ﻏﻠﻴﻆ ﻣﺴﺘﻮر ﮔﺸﺘﻪ ام و ﺧﻮاﻫﺎن ﻧﻮر ﻫﺴﺘﻢ‬
‫و ﻧﻮر درﺧﺸﺎن ﺑﺒﻴﻨﻢ و ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺻﻌﻮد ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺳﻮزان‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٢٤‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻢ وﻟﻲ راﻫﻲ ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﻢ‪ .‬در ﻫﻮاي ﻟﻌﻨﺘﻲ ﺧﻔﻪ ﻣﻲ ﺷﻮم‪ .‬آدﻣﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻗﻠﺒﻢ را ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺎز ﻛﻨﻢ‪ .‬آدﻣﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻛﻪ از او ﭼﻴﺰي ﺑﺸﻨﻮم‪ .‬از ﺻﺒﺢ ﺗﺎ‬
‫ﺷﺐ ﭘﻴﺶ ﻣﻴﺰ ﻣﻲ ﻧﺸﻴﻨﻢ و ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻢ‪ ... .‬ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻓﺮا ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬دﻧﺒﺎل‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدي ﺗﺎ ﻛﺎرت را ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺨﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻨﻮازي و ﻧﻈﺮ ﺑﺸﻨﻮي‪ -‬وﻟﻲ ﭘﻴﺪا‬
‫ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻲ‪ .‬ﺑﻴﺮون ﻣﻲ آﻳﻢ و ﻣﺜﻞ ﺑﺒﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮ و آﻧﺴﻮ ﻣﻲ روم ﺑﻪ ﺑﺎغ و‬
‫ﭘﺸﺖ ﺑﺎم ﻣﻲ روم‪ .‬ﻣﻦ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل در اﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﻔﻘﺎن‬
‫آور دﻳﻮاﻧﻪ ﻧﺸﺪه ام‪ .‬ﮔﺎه ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ دور دﺳﺖ ﭘﺮواز ﻛﻨﻢ و ﮔﺎه ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ‬
‫در ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﺗﻚ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻤﺎﻧﻢ‪ .‬ﺑﻠﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﺗﺎرك دﻧﻴﺎ ﺷﻮم وﻟﻲ ﻧﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم دﻫﻨﺪه ام ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﺗﻨﻬﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﻗﻠﺒﻢ درد آﻟﻮد ﻧﮕﺮدد‪ .‬ﻓﻜﺮم‬
‫ﻣﻨﺤﺮف ﻧﺸﻮد روﺣﻢ ﻗﻬﺮ ﻧﻜﻨﺪ و وﺟﺪاﻧﻢ از ﺑﻴﻦ ﻧﺮود«‪.1‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ دردﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻧﺎﻣﻪ او ﺑﻪ ﺟﺎﺛﻠﻴﻖ ازﻣﻴﺮﻟﻴﺎن‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺨﺖ ﭼﻘﺪر اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ‪ ،‬ﭼﻘﺪر ﻟﺠﺎﺟﺖ و ﻧﻴﺮوي‬
‫اراده‪ ،‬ﭼﻘﺪر ﻋﺸﻖ و از ﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﮕﻲ ﻻزم ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻛﺎر ﺑﺰرﮔﺶ را‬
‫اداﻣﻪ دﻫﺪ و ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎﻃﻨﺶ »ﭼﻮن ﺟﻮﻳﺒﺎر زﻻل و درﺧﺸﺎن«‬
‫ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه ﺑﻮد وﻟﻲ اﻃﺮاﻓﻴﺎن »ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺪﻧﻴﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻮش ﻧﻴﺖ« و اﮔﺮ ﭼﻪ‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن اﻏﻠﺐ ﺑﺎ ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺰرگ را ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻛﻪ »روزي آدم ﺑﺪ‬
‫را ﺑﺎ ﺧﺎك ﻳﻜﺴﺎن ﻛﻨﻴﺪ« ‪ ،‬وﻟﻲ آن اﻓﺮاد ﺑﺪﺳﻴﺮت ﺑﺮاي ﺑﺪﻧﺎم ﻛﺮدن و از ﺑﻴﻦ‬
‫ﺑﺮدن ﺧﻼﻗﻴﺖ او از ﻫﻴﭻ ﻛﻮﺷﺸﻲ ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬م‪ .‬ﺑﺎﺑﺎﻳﺎن‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس وارﺗﺎﭘﺖ از دﻳﺪﮔﺎه ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﺶ‪ .‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ »ﻣﻌﺎﺻﺮﻳﻦ در ﺑﺎره‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس«‪ .‬اﻳﺮوان‪ .1960 :‬ص ‪.123-124‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٢٥‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫در آن ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﻬﻨﻤﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺣﺘﻲ ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﻫﻢ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ و ﺑﻪ اﺑﺪاﻋﻴﺎت‬

‫ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲ داد‪ .‬ﻓﻘﻂ آﺛﺎرش و ﻫﻨﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ او را ﺗﺴﻠﻲ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﻴــــــﺪ‪ .‬او‬
‫ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ ...» :‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﻲ ﻣﻲ دﻫﻢ ﻛﻪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺧﻮب‬
‫وﺟﻮد دارد و آن ﻫﻨﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‬
‫ﻓﺮاﻏﺖ ﺧﺎﻃﺮ و راﺣﺘﻲ ﭘﻴﺪا و اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ از ﺑﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻫﺎي‬
‫ﺟﻬﺎن دوري ﺟﺴﺘﻪ ام‪ .«1‬او ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻧﺎ اﻣﻴﺪ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﺑﺪاﻋﻴﺎت ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و‬
‫ﻧﻮآوري ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲ داد و ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد رﻫﺒﺮان اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ را‬
‫در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ رﺿﺎﻳﺖ ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﻮدﻧﺪ؟ ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت ﺿﺮورت دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎﻧﺎﻣﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺮ ﺑﻴﻔﻜﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﺛﻠﻴﻖ ﻣﺎﺗﻮس ازﻣﻴﺮﻟﻴﺎن در ‪10‬‬
‫ﻣﺎه ﻣﻪ ‪ 1910‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ در ﺳﺪه ‪ 19‬و ﺑﺨﺼﻮص ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻃﺮف‬
‫زوال ﭘﻴﺶ ﻣﻲ رود‪ .‬زﻳﺮا در ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ روي آوازﻫﺎي ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻣﻠﻮدي ﻫﺎي ﺳﺎده و ﺑﺎ ﺷﻜﻮه‪ ،‬آﻛﻨﺪه ﺑﺎ ﭘﺎﻛﻲ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ و اﻋﺘﻘﺎد و ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﺖ‬
‫را از دﺳﺖ داده و ﺟﺎي آﻧﻬﺎ را آوازﻫﺎي درﻫﻢ ﺑﺮﻫﻢ‪ ،‬ﻧﺎﺟﻮر و ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺑﻲ‬
‫ﻣﺤﺘﻮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎراﮔﺎن‪ 2‬ﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻣﺎ ﻛﻪ ﻣﺜﻞ آﻓﺘﺎب ﮔﺮم و ﻣﺜﻞ ﻫﻮا زﻻل و‬
‫ﭘﺎك ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ از درﺟﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﺳﺎﻗﻂ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺧﻮد رﺳﻴﺪه و ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺿﺮﺑﺎن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫ﻗﻄﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آن ﺷﺎراﮔﺎن ﻫﺎ روز ﺑﺮوز ﺑﻪ ﻗﻬﻘﺮا ﻣﻲ روﻧﺪ و در ﻋﻮض‬

‫‪ -1‬از ﻧﺎﻣﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ دوﺷﻴﺰه م‪ .‬ﺑﺎﺑﺎﻳﺎن‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه در ‪ 8‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪.1906‬‬

‫‪ -٢‬ﮔﻮﻧﻪ اي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و آواز ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ‪-.‬م‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٢٦‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﻫﻨﺮ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺮدم ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮدﻛﺎﻣﮕﻲ دﺑﻴﺮﻫﺎ و ﻣﻨﺸﻲ ﻫﺎي ﻧﺎدان و‬
‫ﻛﻢ ﺳﻮاد و ﺑﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ از ﻣﻮﺿﻊ واﻻي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻃﺮح ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻃﺮﺣﻬﺎ در ذﻳﻞ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﺣﻴﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻗﻠﺐ ﻳﺦ زده ﻳﻚ ارﻣﻨﻲ‬
‫ﻣﺴﻴﺤﻲ را دوﺑﺎره ﮔﺮم ﺳﺎﺧﺖ و آﺗﺶ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺷﺪه را دﮔﺮ ﺑﺎر ﺷﻌﻠﻪ ور ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬اﻓﺘﺘﺎح آﻣﻮزﺷﮕﺎه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ .‬ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻌﻠﻢ‪-‬آواز ﺧﻮان‪-‬دﺑﻴﺮ‪-‬‬
‫ﺳﺮدﺑﻴﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ دان و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻣﺴﺌﻮﻻن روﺣﺎﻧﻲ‪ .‬ﻧﺠﺎت دادن ﺗﻜﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻗﺒﻠﻲ ﻣﺎ از ﻧﻴﺴﺘﻲ‪ -‬ﺗﺮﻗﻲ دادن ﻫﻨﺮ ﻣﻠﻲ و ادﺑﻴﺎت ﻏﻨﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺎ‪ ،‬آﺷﻨﺎ‬
‫ﻛﺮدن دﻳﮕﺮان ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺗﺎﻟﻴﻔﺎت و ﻛﻨﺴﺮت ﻫﺎ‪.‬‬
‫ب‪ :‬ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺑﺨﺶ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ ﻣﻘﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﮔﺮي ﻛﻞ و اﻧﺘﺸﺎر‬
‫اﻧﻮاع ﻛﺘﺐ و ﺟﺰوات در ﻣﻮرد ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﻛﻔﺎﻳﺖ‪.‬‬
‫ج‪ :‬اﺟﺒﺎري ﻧﻤﻮدن آواز ﺧﻮاﻧﻲ ﻳﻚ ﺷﻜﻞ ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﺗﻤﺎم ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎي‬
‫ارﻣﻨﻲ‪.‬‬
‫د‪ :‬ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮدن دروس ﻫﻤﻪ روزه ﺑﺮاي دﺑﻴﺮان در ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎي ارﻣﻨﻲ‪.‬‬
‫ه‪ :‬اﻧﺘﺨﺎب دﺑﻴﺮان ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺨﺖ ﺗﺮ‪ ،‬و ﺧﻮاﺳﺘﻦ اﻃﻼﻋﺎت و آﻣﺎدﮔﻲ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ از ﺳﺮدﺑﻴﺮان و ﺑﻜﺎر ﮔﻤﺎردن آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻣﺬﻫﺒﻲ‪.‬‬
‫و‪ :‬اﻳﺠﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آواز ﺧﻮاﻧﻲ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﻄﻮر ﻣﺮﺗﺐ در‬
‫ﻣﺪارس ارﻣﻨﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﻠﻤﻴﻦ واﺟﺪ ﺷﺮاﻳﻂ‪.‬‬
‫ﺟﺎﺛﻠﻴﻘﻴﻪ ﻛﻞ ارﻣﻨﻴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺎس دروس ﻣﺪارس‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ و داﺋﻤﻲ را ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ‪:‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٢٧‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي آوازﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﻳﻲ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﺎم ﺧﻠﻴﻔﻪ ﮔﺮي ﻛﻞ‪ ،‬دروس‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺎﻳﺪ داراي ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 40‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺧﻮب ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺮاي آوازﻫﺎي ﺗﻚ ﺻﺪاﻳﻲ ‪ 24‬ﻧﻔﺮ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﮔﺮوه ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺷﺎﮔﺮادان ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺎﺷﺪ و از ﺷﺎﮔﺮدان ﺧﻮش ﺻﺪا‬
‫ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻴﺪﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮم‪ ،‬ﻛﻤﺎﻛﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻛﻮﺷﺶ و ﺳﻌﻲ ﺧﻮد را در راه اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻘﺪس ﺑﻜﺎر ﮔﻤﺎرم‪ .‬ﻛﺎر ﻣﻘﺪﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮا از دوران ﺟﻮاﻧﻲ اﻟﻬﺎم ﻣﻲ داد‪ .‬ﻛﺎر‬
‫ﻣﻘﺪﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﮔﺮي ﻛﻞ دﻟﺒﺴﺘﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎر ﻣﻘﺪﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮا‬
‫درﺳﺖ ‪ 20‬ﺳﺎل ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮده و ﻛﺎر ﻣﻘﺪﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﺪون ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﭘﻮﺷﻴﺪن‬
‫اﻣﻴﺪور ﺳﺎﺧﺘﻪ و اﻟﻬﺎم داده و ﺑﺰرگ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﺮاﻳﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن اﻣﻴﺪ ﺑﺴﻮزم‪ ،‬ﭘﻴﺮ ﺷﻮم و از زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﮔﺬرا رﺧﺖ ﺑﺮ ﺑﻨﺪم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮﺷﻪ ﺧﺸﻜﻴﺪه اي ﻛﻪ در اﺛﺮ ﻃﻮﻓﺎن و ﻛﻢ آﺑﻲ‬
‫ﺧﺸﻚ ﺷﺪه و از ﺑﻴﻦ ﻣﻴﺮود‪.‬‬
‫اي ﻋﺎﻟﺠﻨﺎب!‬
‫در اﻳﻦ اوان آﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﻫﻨﻮز ﻛﻤﺎﻓﻲ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﺎاﻣﻴﺪم‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ دوران ﺷﻮر و‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﻮق ﺟﻮاﻧﻲ ﺳﭙﺮي ﺷﺪه وﻟﻲ ﻧﻴﺮو و اﺷﺘﻴﺎق ﭘﻴﺮي در ﻣﻦ ﺗﺎزه ﺟﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ‪«...‬‬

‫‪ -1‬اﺻﻞ اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﺎﻣﻪ در آرﺷﻴﻮ دوﻟﺘﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ف‪ ،57.‬ج‪،2,2282.‬‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ .1-2‬در ﻧﺸﺮﻳﻪ ادواري »ارﮔﺎن آرﺷﻴﻮﻫﺎي ارﻣﻨﺴﺘﺎن« اﻳﺮوان‪ .1962 :‬ﺷﻤﺎره ‪ ،2‬ص ‪.168-170‬‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٢٨‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﮔﻮاﻫﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ او ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﻔﺼﻞ‬

‫ﻃﺮح اﻳﺠﺎد آﻣﻮزﺷﮕﺎه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ را ﻣﻮرد ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺎﻣﻞ ﻗﺮار ﻣﻲ داد‪ .‬اﻫﺪاف و‬
‫اﻫﻤﻴﺖ و ﻧﻘﺶ آﻣﻮزﺷﮕﺎه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ و ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري و اﺟﺮاي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ارﻣﻨﻲ را ﭼﻘﺪر واﺿﺢ و روﺷﻦ ﻣﺘﺼﻮر ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺖ وﻟﻲ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل از ﻻﺑﻼي‬
‫ﺳﻄﺮﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ او ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺑﻲ ﺗﻔﺎوﺗﻲ‬
‫روﺣﺎﻧﻴﻮن و اﻳﺠﺎد ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻛﺎﻣﻼً ﻗﺎﺑﻞ‬
‫درك اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﺪﻓﻬﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﺗﺎﺳﻴﺲ آﻣﻮزﺷﮕﺎه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﭼﻪ اﻫﻤﻴﺘﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﺗﺮﻗﻲ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﭼﻪ‬
‫از ﻫﻤﺎن اول وي در ﻣﻮرد ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدم دﻟﺴﻮزي ﻣﻲ ﻛﺮد در ﻓﻜﺮ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻧﺴﻞ‬
‫آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻗﺎﺑﻞ درك اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﻣﻴﺪ زﻳﺎدي ﺑﻪ اﻳﺠﺎد آﻣﻮزﺷﮕﺎه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫در ﺟﻮار ﺧﻠﻴﻔﻪ ﮔﺮي ﻛﻞ داﺷﺖ وﻟﻲ اﻣﻴﺪﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﭙﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اوﻟﻴﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎﻧﺎﻣﻪ او ﺑﺪون ﺟﻮاب ﻣﺎﻧﺪ وﻟﻲ در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﺟﺎﺛﻠﻴﻖ‬
‫ازﻣﻴﺮﻟﻴﺎن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»اﻣﺮي اﺳﺖ ﻣﻬﻢ و ﺿﺮوري وﻟﻲ ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﺮاوان دارد ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪﺳﺖ آورد«‪ .‬و دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ‪ .‬او ﺣﺘﻲ ﺳﻌﻲ ﻧﻜﺮد ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺘﻲ از درآﻣﺪ‬
‫اراﺿﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺎﺛﻠﻴﻘﻪ ﻛﻞ ﻛﻠﻴﺴﺎي ارﻣﻨﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻳﺎﺑﺪ‬
‫و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ارﻣﻨﻲ رﺟﻮع ﻛﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻤﺪاد ﻣﺎﻟﻲ ﺟﻮﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺪاﺳﺖ او ﻧﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر واﻗﻒ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻼت آن را‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮد و اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺻﻠﻲ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺳﻄﺮ ﻓﻮق ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‬
‫رد ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٢٩‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫آﺧﺮﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﺧﺒﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﺟﺎﺛﻠﻴﻘﻪ ﻛﻞ ﻛﻠﻴﺴﺎي ارﻣﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ او ﻛﺎر‬
‫دﻳﮕﺮي در آﻧﺠﺎ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﺎﻳﺪ از آﻧﺠﺎ دور ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺠﺎ ﻣﻲ رﻓﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻛﺎرش را اداﻣﻪ ﻣﻲ داد؟ اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت در ﻣﻘﺎﺑﻞ او ﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و او ﺟﻮاب‬
‫ﻓﻮري ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس دﻋﻮﺗﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﻣﺪرﺳﻪ ﻧﺮﺳﻴﺴﻴﺎن ﺗﻔﻠﻴﺲ ﺑﺮاي ﺗﺼﺪي ﭘﺴﺖ‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻣﺪرﺳﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر از اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل‪ -‬ﻛﻪ ارﻣﻨﻴﺎن آﻧﺠﺎ ﺑﻪ او ﻗﻮل‬
‫ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻣﻲ دادﻧﺪ‪ -‬درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﻗﺒﻞ از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻌﻄﻴﻼت ﭘﻨﺞ ﻣﺎﻫﻪ اي ﺗﺮﺗﻴﺐ داده در ژوﺋﻴﻪ ‪ 1910‬ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﻣﻲ رود‬
‫ﺗﺎ ﺷﺮاﻳﻂ آﻧﺠﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺷﺪﻳﺪ ﻛﺎرﮔﺮان روﺑﺮو ﺷﺪ و‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل را ﻣﺮﻛﺰ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻏﻴﺮ از ﻛﻨﺴﺮت ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎ و ﺗﺎﻟﻴﻒ آﺛﺎر‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺳﻌﻲ اﺻﻠﻲ ﺧﻮد را در‬
‫ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻛﻨﺴﻮاﺗﻮار ارﻣﻨﻲ ﻣﻲ ﮔﺬارد ﺗﺎ ﺗﻮﺳﻂ آن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺨﺸﺪ و ﻛﺎدر ﻣﺘﺨﺼﺺ و ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﺮده‬
‫ﺑﺮاي رواج و ﺗﺮﻗﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺠﺎﻣﺶ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ در اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﻋﻤﻠﻲ ﺳﺎزد و ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ و ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﺮﻛﺎر و ﻛﻮﺷﺶ و اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮔﺮم روﺷﻨﻔﻜﺮان ارﻣﻨﻲ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‬
‫ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺴﺮواﺗﻮار ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻛﻤﻚ دوﻟﺖ‬
‫ﻧﻴﺎز داﺷﺖ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ اﻧﺘﻈﺎر از ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻛﺎري ﻋﺒﺚ ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در‬
‫اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﻫﻢ ﻛﺎرﻫﺎ ﺑﺪون دردﺳﺮ ﭘﻴﺶ ﻧﻤﻲ رﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻢ اﻏﻠﺐ ﺑﺎ ﻣﻤﺎﻧﻌﺘﻬﺎ و‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٣٠‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﮔﺮﻓﺘﺎري ﻫﺎﻳﻲ روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﺪ‪ 1‬ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮﺗﺠﻌﻴﻦ اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ وﻟﻲ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭼﻮن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ و ﻣﺴﺎﻋﺪت زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن و ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‬
‫ﺗﺮﻗﻴﺨﻮاه و روﺷﻨﻔﻜﺮان دﻣﻜﺮات ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد و ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ اﻗﺪاﻣﺎت او ﻋﻤﻴﻘﺎً‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺗﻮده ﻫﺎ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در وﻫﻠﻪ اول ﮔﺮوه آواز »ﮔﻮﺳﺎن« ﻣﺘﺸﻜﻞ از ‪ 300‬ﻧﻔﺮ را ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﻲ آورد و ﺧﻮد را آﻣﺎده اراﺋﻪ ﻛﻨﺴﺮت ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ‪ 4‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪1910‬‬
‫ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻫﺎ و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻫﺎي ارﺗﺠﺎع روﺣﺎﻧﻲ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻨﺴﺮت ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻲ آورد و ﻣﻮرد ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺳﺘﺎﻳﺶ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ارﻣﻨﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎﻳﻲ را ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در ﻣﺼﺮ در ‪ 6‬ژوﺋﻦ‬
‫‪ 1911‬و آﻟﻜﺴﺎﻧﺪراﭘﻮل و ﻗﺎﻫﺮه در ‪ 5‬ژوﺋﻴﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺗﺪرﻳﺠﺎً داﻣﻨﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻛﻨﺴﺮﺗﻲ اش را ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲ دﻫﺪ و در اﻛﺜﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎي ارﻣﻨﻲ ﻧﺸﻴﻦ ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﻫﺮ‬
‫ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎ و اﺟﺮاي ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد را در زﻣﻴﻨﻪ ﺟﻤﻊ آوري دﺳﺖ‬
‫ﻧﻮﻳﺲ ﻫﺎ و ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻫﺎي آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ »آوازﻫﺎي‬
‫روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ«‪ 2‬را آﻣﺎده ﭼﺎپ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮاي‬

‫‪ -1‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﺜﻼ از ﻳﻚ ﻣﻮرد ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﻣﻮرد اﺟﺮاي آوازﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺎﻳﺪ از ﺳﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ‬
‫ﮔﺮي اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﺮد و ﻧﻴﺰ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻣﺘﺨﺬه از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﻮراي ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﻣﻮرد ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﭘﺨﺶ ﺻﻔﺤﺎت‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪.‬‬
‫‪ -2‬اوﻟﻴﻦ و دوﻣﻴﻦ ﺟﺰوه ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ »آوازﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ« در ﺳﺎل ‪ 1913‬در ﻻﻳﭙﺰﻳﻚ ﺑﻪ ﭼﺎپ‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪) .‬اﮔﺮ ﭼﻪ در ‪ 1911‬ﺑﻪ ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ(‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٣١‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ آن ﻣﻲ ﮔﺮدد آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺷﻮر و ذوق ﺧﺎﺻﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﻮرد ﻧﺖ‬
‫ﻫﺎي ارﻣﻨﻲ و ﻛﺸﻒ رﻣﻮز آﻧﻬﺎ را اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻲ اداﻣﻪ ﻛﺎر در اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل و ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻚ آن او را ﺧﻮﺷﻨــــﻮد‬
‫ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‪ .‬او ﺿﺮورت ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﺧﻮد ارﻣﻨﺴﺘﺎن و ﻣﺮدﻣﺶ را اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1913‬دوﺑﺎره ﺑﻪ اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‬
‫ﺗﺎ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن و آﺷﻨﺎﻳﺎن دﻳﺪار ﻛﻨﺪ و آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ را ﻧﺖ ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻛﺮده‪ ،‬در‬
‫ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻧﺴﺦ ﺧﻄﻲ و ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻛﺎر ﺗﺤﻘﻴﻖ روي ﻧﺖ ﻫﺎي ارﻣﻨﻲ را اداﻣﻪ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﺑﺎﻃﻨﺎً ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ارﻣﻨﺴﺘﺎن و اداﻣﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ در اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺮاي ارﺿﺎء اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎﻃﻨﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ در‬
‫اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده و وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ‬
‫اﻧﺘﻈﺎرات او ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﭙﻮﺷﻴﺪ و او دوﺑﺎره دﭼﺎر ﻧﻮﻣﻴﺪي ﺗﻠﺨﻲ ﮔﺮدﻳﺪ زﻳﺮا در‬
‫ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻗﺒﻞ اوﺿﺎع آﻧﺠﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ وﺿﻮح‬
‫در ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دوﺷﻴﺰه م‪ .‬ﺑﺎﺑﺎﻳﺎن در ‪ 7‬اوت ‪ 1913‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ درﻳﺎﻓﺖ‪» :‬ﻣﻲ‬
‫ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻛﻪ در اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎﻧﺪن ﻧﻴﺎﻣﺪه ام‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻳﻦ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻤﺎﻧﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﺎﺗﻨﺎداران و ﺟﻤﻊ آوري آوازﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ آﻣﺪه‬
‫ام‪ .‬ﻛﺎر اول را ﺗﻤﺎم ﻛﺮدم و دوﻣﻲ را از ﻓﺮدا ﺷﺮوع ﻣﻲ ﻛﻨﻢ و در اواﻳﻞ ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻛﺎرم ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﺑﺎزﻣﻲ ﮔﺮدم«‪.‬‬
‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮاﻳﻂ و وﺿﻌﻴﺖ اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اداﻣــــــﻪ‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪» :‬واﻧﻚ ﺗﺎﺛﻴﺮ رﻗﺖ اﻧﮕﻴﺰي ﺑﺮ ﻣﻦ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻲ ﻣﺤﺘﻮا‪ ،‬ﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻋﻘﻞ آن‬
‫ﺧﺸﻜﻴﺪه‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎ ﺧﻮاﺑﻴﺪه‪ ،‬ﻋﺸﺮت ﺑﻴﺪاد ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ...‬ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا‬
‫ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭼﺮا از واﻧﻚ دور ﺷﺪه اي‪ ،‬اﮔﺮ ﻃﻼ ﻫﻢ ﺑﺮاﻳﻢ ﻣﻲ رﻳﺨﺘﻨﺪ ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪم‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٣٢‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫وﻟﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺠﺴﻢ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ روزي در اﻳﻨﺠﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮده و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و‬
‫زﺣﻤﺖ ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬آوازﺧﻮاﻧﻲ واﻧﻚ ﺣﺘﻲ از ﺳﻄﺢ آوازﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻫﻢ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﺷﻠﻮﻏﻲ‪ -‬داد و ﻓﺮﻳﺎد‪ ،‬ﺻﺪا ﻫﺎي ﻧﺎﻣﻮزون و ﺑﻲ ﻣﻌﻨﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻻ‬
‫اﻳﻦ ﻫﻢ ﺷﺪ آواز ﺧﻮاﻧﻲ‪ .«...‬ﻫﻤﺎن وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه در ﻧﺎﻣﻪ او ﺑﻪ آ‪.‬‬
‫ﭼﻮﺑﺎﻧﻴﺎن در ‪ 7‬اوت ‪ 1913‬از اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ و اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﺧﻮدم ﻧﻴﺰ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ از اﻳﻦ ﺑﺎﻃﻼق رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ‬
‫ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻧﻤﻲ آﻳﻲ‪ ،‬ﭼﺮا ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬آوازﻫﺎي واﻧﻚ ﺣﺘﻲ از ﺳﻄﺢ روﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ﻫﻢ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﻳﻦ آﺧﺮﻳﻦ دﻳﺪار ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس از اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ در ﻣﻘﺎﻟﻪ »ﻳﺎدﻫﺎي از‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس« ﻧﻮﺷﺘﻪ م‪ .‬آﺑﻐﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.1‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ از ﻧﺎﻣﻪ ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ ﺑﻮﺿﻮح درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ از ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﺎﺛﻠﻴﻖ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد وﻟﻲ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﺑﺎزﻧﮕﺸﺖ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد را در ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ واﻧﻚ اداﻣﻪ داد و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺳﻔﺮ ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي از آواز ﻫﺎ را ﻧﺖ ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬از‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ ﻫﺎي ﺳﺎﺗﻨﻴﻚ ﻣﻠﻴﻜﻴﺎن ﺑﻴﻮه اﺳﭙﻴﺮﻳﺪون ﻣﻠﻴﻜﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس از ﻗﺮه ﻛﻠﻴﺴﺎ )اﻛﻨﻮن‪ ،‬ﮔﻴﺮو‪‬واﮔﺎن( ﻧﻴﺰ دﻳﺪاري داﺷﺘﻪ و ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻬﻤﺎﻧﻨﻮازي ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻠﻴﻜﻴﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺨﻨﺎن آﺑﻐﻴﺎن ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل رﻓﺘﻪ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻧﺪارد اﮔﺮ واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ‬

‫‪ -1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ »ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس« ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ‪-60‬اﻣﻴﻦ ﺳﺎل ﺗﻮﻟﺪش‪ .‬اﻳﺮوان‪ .1930 :‬ص ‪.53-69‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٣٣‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻲ ﺗﻮان از آن دﻓﺘﺮﭼﻪ‪ 1‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ او در ﺣﺪود ‪ 60‬آواز‬

‫ﻣﺮدﻣﻲ را ﺑﺎ ﻧﺖ ﻫﺎي ارﻣﻨﻲ‪ ،‬ﻳﺎدداﺷﺖ ﻧﻤﻮده در زﻳﺮ ﻫﺮ ﻛﺪام ﻣﺤﻞ و ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ را ذﻛﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻣﻴﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻛﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮاوان دارﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ از ﺑﺤﺚ ﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎد ﻧﻤﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﺴﺎﻧﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺗﺌﻮرﻳﺴﻴﻦ واﻧﻤﻮد‬
‫ﻛﺮده و ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ اروﭘﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ارﻣﻨﻲ‬
‫وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﺎﻟﻪ »ارﻣﻨﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫دارد« )ﺗﺎرﻳﺦ ‪ (1913‬ذﻛﺮ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ دﻻﻳﻞ ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻗﻮي و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر‪،‬‬
‫ﺧﻮد وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ را ﺑﻪ ﺛﺒﻮت ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎﻳﺶ‪ ،‬ﺧﻮدوﻳﮋﮔﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ را ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻨﺮﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ و ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻛﻮﺷﺸﻬﺎ و ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫آن زﻣﺎن اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋه اي داﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮدوﻳﮋﮔﻲ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻠﻲ ﻣﻠﺖ ارﻣﻨﻲ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻠﺖ ارﻣﻨﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﺮدﻣﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‬
‫ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻛﻮﻣﭙﻮزﻳﺴﻴﻮن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻠﻲ را ﺗﺮﻗﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ ﺗﺎﻟﻴﻔﺎت‪ ،‬ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎي‬
‫ﺧﻮد ﺑﻄﻮر ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي ﺧﻮدوﻳﮋﮔﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻋﺎم ﮔﺬاﺷﺖ‬
‫و آن را ﺑﻪ اروﭘﺎ ﻛﻪ اﻳﺪه اي در ﻣﻮرد آن ﻧﺪاﺷﺖ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺠﺰ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎ و ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎي ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻛﻨﮕﺮه‬
‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در ژوﺋﻦ ‪ 1914‬ﭘﺎرﻳﺲ ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬

‫‪ -1‬دﻓﺘﺮﭼﻪ ﻣﺬﻛﻮر از ﻃﺮف م‪ .‬آﻗﺎﻳﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺖ اﻣﺮوزي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫‪ 1950‬در ﺟﻠﺪ دوم »ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ« ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﭽﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٣٤‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ در آن ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺳﻪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ اﻳﺮاد‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ دو ﺗﺎي آن ﻫﺎ ﻃﺒﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻗﺒﻠﻲ ﻛﻨﮕﺮه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪» :‬ﻧﻮت‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻗﺪﻳﻢ و ﺟﺪﻳﺪ در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ارﻣﻨﻲ« و »ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ«‪.‬‬
‫ﺧﺎرج از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﻨﮕﺮه ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻳﻚ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ اﻳﺮاد ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫از »زﻣﺎن‪ ،‬وزن‪ ،‬ﺗﺎﻛﻴﺪ)‪ (accent‬و ﻋﻠﻢ ﻋﺮوض در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ«‪ .‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎ و ﻧﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ارﻣﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺶ ﻛﻠﻴﺴﺎ و ارﻣﻨﻴﺎن‬
‫ﭘﺎرﻳﺲ ﺗﺮﺗﻴﺐ داده ﺷﺪه ﺑﻮد و در آن آرﻣﻨﺎك ﺷﺎﻫﻤﺮادﻳﺎن‪ ،‬ﻣﺎرﮔﺎرﻳﺖ ﺑﺎﺑﺎﻳﺎن‪،‬‬
‫ﻣﻴﺴﻜﭽﻴﺎن و ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺎﺑﺎﻳﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺎواﻧﻮز و ﻣﺎﻧﻴﻚ ﺑﺮﺑﺮﻳﺎن ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻤﻮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﻛﻨﮕﺮه و ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﻧﻬﺎد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را‬
‫ﺑﻮﺿﻮح ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎ و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﭘﺎرﻳﺲ ﻣﻨﻌﻜﺲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻓﺮدرﻳﻚ ﻣﺎﻛﻠﺮ ﭘﺮوﻓﺴﻮر داﻧﺸﮕﺎه‬
‫ﺳﻮرﺑﻦ را ﻣﺘﺬﻛﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫»در ﻛﻨﮕﺮه ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در ‪ 1914‬ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪاﻧﺎن ﺟﻬﺎن ﮔﺮد ﻫﻢ آﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻛﻨﺴﺮﺗﻲ از ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ و‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ارﻣﻨﻲ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺣﻴﺮت و ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪاﻧﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه‪.‬‬
‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎي او در ﻣﻮرد ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ آوازﻫﺎي ﮔﺎوآﻫﻦ و ﺧﻴﺶ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ارزﺷﺘﺮﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺎﻧﻮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ آواز ﻣﻼﻳﻢ ارﻣﻨﻲ را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺎر روي ﺻﻨﺪﻟﻲ ﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﮓ ﺧﺸﻚ ﺷﺪه و ﺳﺎﻛﺖ ﺷﺪه‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٣٥‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ آن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻫﺎ و ﭘﺎﻛﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدوﮔﺮي ﻛﺮد«‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭘﺲ از دو و ﻧﻴﻢ ﻣﺎه ﻣﺴﺎﻓﺮت‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در‬
‫زﻣﺎن ﻏﻴﺒﺖ او ﺣﻮادث ﺗﻠﺦ دﻳﮕﺮي روي داده ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺴﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت )دﻳﺴﻚ ﻫﺎ( ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و آرﺷﺎك ﺷﺎﻫﻤﺮادﻳﺎن ﺿﺒﻂ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﻣﻲ رﺳﻨﺪ و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻣﺮﺗﺠﻊ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس را ﺗﻮﻫﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺪﺳﺎت داﻧﺴﺘﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮ ﺿﺪ او ﺗﺪارك ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻮراي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺎ ﻋﺠﻠﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس را ﻣﺤـــﻜﻮم‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻔﺘﻀﺢ ﺷﻮراي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺷﺪﻳﺪاً زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن و روﺷﻨﻔﻜﺮان‬
‫ارﻣﻨﻲ را ﻧﺎراﺿﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻟﺬا در روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺑﺤﺚ ﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪي ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻫﺪف آﻧﻬﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺰرگ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻤﻼت ﺗﺎرﻳﻚ ﻓﻜﺮان ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻮﻳﺴﺎن ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻐﻪ اي ﭼﻮن ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم‬
‫اﺳﺖ و ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺣﻖ ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﻮدن دﻳﮕﺮان ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در روﺳﺘﺎﻫﺎي دور‬
‫و ﻧﺰدﻳﻚ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ از ﺷﻨﻴﺪن آﺛﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس را‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﺤﺜﻬﺎي ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه در روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺷﻮراي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ در ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد ﮔﺮدﻳﺪ و وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬

‫‪ -1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ »ﻳﺎدداﺷﺖ ﻫﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮﻳﻦ در ﻣﻮرد ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس«‪ .‬اﻳﺮوان‪ ،1960 :‬ص ‪.30‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٣٦‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺟﻨﺠﺎل ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎرﻫﺎي او ﻓﺮوﻛﺶ ﻛﺮده‬

‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﻛﺴﺐ اﻃﻼع از ﺣﻮادث در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻮاﻟﻲ ﻛﻪ از او ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﺑﺎ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﺧﻮد را ﺑﻮﺟﻮد آورده ام‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮوم و اﻳﻦ ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﺧﻮد را ﺑﭙﻴﻤﺎﻳﺪ و ﺗﺎ آن ﻟﺤﻈﻪ اي ﻛﻪ‬
‫در رﮔﻬﺎﻳﻢ ﺧﻮن در ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺮا از رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد ‪-‬ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ آن ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺟﺎن ﻓﺸﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻢ‪ -‬دور ﻛﻨﺪ«‪.1‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً اﻳﻦ اﺳﺘﻮاري اراده را در ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎﻳﺶ اداﻣﻪ ﻣﻲ داد‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه اي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ ﻣﺒﺬول ﻣﻲ دارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ را آﻣﻮزش ﻣﻲ‬
‫داد ﺗﺎ ﺑﻪ رﻫﺒﺮان ارﻛﺴﺘﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮدﻳﺪه ﻛﺎر او را اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬او ‪ 16‬ﻧﻔﺮ از زﺑﺪه‬
‫ﺗﺮﻳﻦ آواز ﺧﻮاﻧﺎن ﮔﺮوه »ﮔﻮﺳﺎن« را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده ﺑﻮد و ﺑﺎ ﺟﺪﻳﺖ ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﺮاي ﻣﺮﺑﻴﮕﺮي در اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل و ﻣﺪارس ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻲ داد‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از اﻳﺠﺎد ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺳﺮا ﻓﻘﻂ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺮاي ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺮﺑﻲ ﺑﺮاي او ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬از آن ‪ 16‬ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن ﺑﻌﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه و ﻓﻘﻂ ‪ 5‬ﻧﻔﺮ‬
‫ﺑﺎﻗــــﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎرﺷﺎن را اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺎ ﻫﻤﺎن ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎرﺳﻖ ﻛﺎﻧﺎﭼﻴﺎن‪ ،‬وارﺗﺎن ﺳﺎرﻛﻴﺴﻴﺎن‪ ،‬ﻣﻴﻬﺮان ﺗﻮﻣﺎﺟﻴﺎن‪،‬‬
‫واﻏﺎرﺷﺎك ﺳﺮواﻧﺰﻳﺪﻳﺎن و ﻫﺎﻳﻚ ﺳﻤﺮﭼﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻐﻴﺮ از اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬
‫و ﺗﺼﻨﻴﻒ آﺛﺎر‪ ،‬ﻓﻜﺮ او را ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺷﻬﺮت ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس دﻳﮕﺮ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﻮد و از ﻫﺮ ﻃﺮف ﭘﻴﺶ‬
‫او ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ و ﻧﻈﺮش را در ﻣﻮرد ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺟﻮﻳﺎ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻲ‬

‫‪» -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس«‪ :‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎ و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات دوﻟﺘﻲ ارﻣﻨﺴﺘﺎن‪ .‬اﻳﺮوان‪ .1940 :‬ص ‪.198‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٣٧‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫داﻧﻴﻢ ﻛﻪ‪ ،‬ﭘﺮوﻓﺴﻮر م‪ .‬ف‪ .‬ﮔﻨﺴﻴﻦ در ‪ 1914‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﻪ دﻳﺪار ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻲ رود و اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ از ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﻳﻬﻮد از وي ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ‪«.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﺼﻨﻴﻒ آﺛﺎر ﺧﻮد را اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول ﭘﻴﺶ آﻣﺪ و ﻧﻘﺶ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎزي در زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻠﺖ ارﻣﻨﻲ‬
‫اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ارﺑﺎﺑﺎن ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ دوﻟﺖ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﺨﻮار اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺖ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﻞ ﺧﻮﻧﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ارﻣﻨﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﺑﺘﺪا ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫روﺷﻨﻔﻜﺮان و ﻣﺘﻔﻜﺮان را اﻋﺪام ﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﻣﻠﺖ را از دم ﺗﻴﻎ ﺑﮕﺬراﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر در ﺷﺐ ‪ 24‬آورﻳﻞ ‪ 1915‬ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻦ ارﻣﻨﻲ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل را ﻛﻪ ﻣﺘﺠﺎوز از‬
‫‪ 200‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻧﻤﻮده ﺑﻪ اﻋﻤﺎق آﻧﺎﺗﻮﻟﻲ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .2‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﻴﺰ در‬
‫زﻣﺮه اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻫﻢ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻪ در زﻧﺪان و ﭼﻪ‬
‫در راه ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻣﻮرد ﺑﻲ اﺣﺘﺮاﻣﻲ و ﻣﺴﺨﺮه و آزار و ازﻳﺖ ﺧﻮدﻛﺎﻣﺎن و ﭘﻠﻴﺴﻬﺎي‬
‫رژﻳﻢ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ -‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺟﺴﺪﻫﺎي ﻫﻢ ﻣﻴﻬﻨﺎن ﺧﻮد را ﻛﻪ‬
‫روي زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﺸﻤﺎن او ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻦ ارﻣﻨﻲ در راه‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺪ زﺟﺮﻛﺶ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻫﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻤﻴﻘﻲ در روح و ﺟﺎن ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ‬
‫ﭘﺮاﺣﺴﺎس و زودرﻧﺞ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﻮر ﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدن او و ﭼﻨﺪ‬

‫‪1‬‬
‫‪- Gnesin M. F, p. 12‬‬
‫از ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي دﺳﺘﻲ ﻣﻮﺟﻮد در اﻧﺴﺘﻴﺘﻮي ﻫﻨﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻛﺎدﻣﻲ ﻋﻠﻮم ارﻣﻨﺴﺘﺎن‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻌﺪاد اﻳﻨﺎن ﺑﺴﺮﻋﻒ ﺑﻪ ‪ 800‬ﻧﻔﺮ رﺳﻴﺪ‪.‬م‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٣٨‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺎﻋﺮش را از دﺳﺖ داده‬

‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس از ﻧﻈﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﺑﺎزﮔﺸﺖ وﻟﻲ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ رﻗﺖ ﺑﺎر ﻣﻠﺖ ارﻣﻨﻲ‪ ،‬وي روز ﺑﻪ روز ﻧﺤﻴﻒ ﺗﺮ و ﺑﻴﻤﺎرﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﻬﺎر و ﭘﺎﻳﻴﺰ ﺳﺎل ‪ 1916‬ﺑﺎ ﻛﺴﺐ ﻧﺴﺒﻲ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺼﻨﻴﻒ‬
‫آﺛﺎرش را ﺷﺮوع ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬او آﺛﺎر ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺷﺪه در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻗﺒﻞ را ﻣﻮرد ﺗﺠﺪﻳﺪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻗﺮار داده دوﺑﺎره روي آﻧﻬﺎ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻮﻳﺲ‪ 1‬را ﺑﻪ‬
‫اﺗﻤــــــﺎم ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺰودي ﺑﺎ ﺗﺎﻟﻤﺎت روﺣﻲ ﺟﺪﻳﺪ و ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺗﺮي ﻣﻮاﺟﻪ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ اﺑﺪاﻋﻴﺎت او ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬او را ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﻲ‬
‫ﺑﺮﻧﺪ و ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1919‬ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻛﻮﺷﺸﻬﺎي ﭘﺰﺷﻜﺎن ﺑﻲ ﺛﻤﺮ واﻗﻊ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﻤﺎري ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺰرگ‬
‫ﻋﻼج ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭘﺲ از ‪ 20‬ﺳﺎل زﺟﺮ و رﻧﺞ در ‪ 22‬اﻛﺘﺒﺮ ‪1935‬‬
‫ﺑﺪرود ﺣﻴﺎت ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﻴﻦ اﺳﻔﻨﺎك‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﺣﻮادث ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ‬
‫دوﻟﺖ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﺮﻳﻖ آﻣﺎل و آروزﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻧﻴﺰ ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻦ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1936‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ دوﻟﺖ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺷﻮروي ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﺟﺴﺪ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس از ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﻪ اﻳﺮوان ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدﻳﺪه در ﻣﻬﻴﻦ و در آراﻣﮕﺎه ﻣﺸﺎﻫﻴﺮ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ارﻣﻨﻲ ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي »رﻗﺼﻬﺎي ﻣﻮش« ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭼﻨﺪ ﭼﺮﻛﻨﻮﻳﺲ از »ﻣﺸﻮ ﺷﻮ‪‬ﻟﻮ‪‬ر« اﺧﻴﺮاً از ﺧﺎرج ﺑﺮاي ﻣﺎ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻧﺪ و در آرﺷﻴﻮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻣﻮزه ﻫﻨﺮ و ادﺑﻴﺎت ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٣٩‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫‪-2‬آﺛﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬دوران ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺪوداً‬
‫‪ 20‬ﺳﺎل ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،(1893-1916) .‬وﻟﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي اول )ﺗﺎ ‪ (1900‬در واﻗﻊ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻤﻊ اﻃﻼﻋﺎت و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﻛﺎر در آﻳﻨﺪه ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از‬
‫آن‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ دوره اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﻨﺮي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺑﻲ‪-‬رﻫﺒﺮ‬
‫ارﻛﺴﺘﺮ‪-‬آوازه ﺧﻮان‪ -‬ﻣﺠﺮي‪ -‬ﻗﻮم ﺷﻨﺎس ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻒ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﻣﺤﻘﻖ و ﭼﻬﺮه‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫دوران ﭘﺮﺛﻤﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﻴﻦ ‪) 1900-1910‬در‬
‫اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ( و ‪) 1910-1916‬در اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل( ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ او‬
‫ﺳﺒﻚ ﻛﺎرش را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد و ﻗﻄﻌﻪ ﻫﺎي ﺳﻮﻟﻮ )‪ ،(solo‬ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎ و رﻗﺼﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻧﻮ ﺧﻠﻖ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ 1‬وﻟﻲ از ﻧﻈﺮ ارزش ﻫﻨﺮي‬
‫در ﺳﻄﺢ ﻋﺎﻟﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺑﻌﻨﻮان ﮔﻮﻫﺮﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘــــﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻛﺜﺮ آوازﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﺻﻼح و ﺗﻨﻈﻴﻢ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ‬
‫ارﻣﻨـــﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و آوازﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ او روي آﻧﻬﺎ ﻛﺎر ﻛﺮده و ﻣﺮدﻣﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺗﻌﺪادﺷﺎن اﻧﺪك اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ از »آواز ﻛﺒﻚ« )ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﻫﻮاﻧﺲ‬
‫ﺗﻮﻣﺎﻧﻴﺎن( »ﺑﻬﺎر« )»ﻛﺴﻲ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺗﻮ ﻧﻤﺎﻧﺪ« )ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﻫﻮاﻧﺲ ﻫﻮاﻧﺴﻴﺎن( و ﻏﻴﺮه ﻧﺎم‬

‫‪ -1‬در ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس آوازﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﻛﺸﻒ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ آﺛﺎر او را ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮاي‬
‫اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر از ﻃﺮف اﻧﺴﺘﻴﺘﻮي ﻫﻨﺮ آﻛﺎدﻣﻲ ﻋﻠﻮم ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ر‪ .‬آﺗﺎﻳﺎن )داوﻃﻠﺐ‬
‫دﻛﺘﺮاي ﻫﻨﺮ( ﻧﻘﺶ ﻓﺮاواﻧﻲ در ﻛﺎر ﻧﺸﺮ آﺛﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس دارد‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٤٠‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﺮد‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺳﺮي از آوازﻫﺎ آﻧﻘﺪر ﺑﺎ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ ﻣﺎﻧﻮس ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻔﺎوت آﻧﻬﺎ را ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻨﻜﻪ آﺛﺎر‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻌﻨﻮان اﺑﺪاع ﻛﻨﻨﺪه در ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ و ﺳﺨﺖ‬
‫ﻛﻮش ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از آرﺷﻴﻮ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﺳﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻣﻮزه‬
‫ﻫﻨﺮ و ادﺑﻴﺎت دﻳﺪن ﻛﺮده اﻧﺪ ﺑﺨﻮﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﻳﻚ آواز ﭼﻨﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻛﺎر ﻛﺮده و آﺛﺎر ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺟﺴﺘﺠﻮ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﭼﺎپ آﺛﺎرش ﻣﺪاوﻣﺎً‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ در آﻧﻬﺎ را وارد ﻣﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺴﻮي ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﻮق‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬
‫»ﻣﻦ ﺣﺎﻻ ﻣﺸﻐﻮل ﭼﺎپ آوازﻫﺎ ﻫﺴﺘﻢ و ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺟﺪﻳﺪي ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ« –‬
‫او در ‪ 14‬ژوﻻي ‪ 1907‬از ﺑﺮﻟﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﭼﺎپ »ﭼﻨﮓ ارﻣﻨﻲ« ﺑﻮد ﺑﻪ‬
‫دوﺷﻴﺰه م‪ .‬ﺑﺎﺑﺎﻳﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ »:‬ﻫﺮ وﻗﺖ ﻛﺎر ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ ،‬اﺛﺮ ﺟﺎﻟﺒﻲ از آب‬
‫در ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ و اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻗﻠﺐ و روح زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎﻃﻨﻲ و ﻇﺎﻫﺮي ﻣﻠﺖ ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺻﺪاﻫﺎ و آواز و ﺷﻌﺮ آﻛﻨﺪه اﺳﺖ«‪ .1‬واﻣﺎ در ﺳﺎل ‪ 1911‬در ﻧﺎﻣﻪ اي ﻛﻪ از‬
‫اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﺑﻪ آوازﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در »آوازﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ« اﺷﺎره‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬او اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ »آوازﻫﺎ را ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات روﺑﺮو‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻢ و آﻧﻬﺎ ﺷﻜﻞ و ﻓﻀﺎ و ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻗﺸﻨﮕﺘﺮي ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ«‪ .2‬ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬

‫‪ -1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ »ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮﻳﻦ در ﻣﻮرد ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس«‪ .‬ص ‪.121-122‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ .‬ص ‪.126‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٤١‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻫﺎي دﻧﻴﺎي آﺛﺎرش‪ ،‬اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪» :‬وﻟﻲ از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ اﺛﺮ ﻫﻨﺮي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻣﻮرد ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ آوازﻫﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭼﺎپ‬
‫دوم را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﺎً ﻧﻜﺎت ﺑﺴﻴﺎري را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪه ام و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ دارم‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻤﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﺑﺪون اﻧﻘﻄﺎع ﻣﺸﻐﻮل‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﺪ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺠﺴﺲ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺟﺎي آن را اﺷﺘﻴﺎق و‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺑﺪﻳﻬﻲ و ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﭘﺮده‬
‫ﺳﺤﺮآﻣﻴـــــﺰي ﻣﻲ ﻛﺸﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ دور ﻣﺎﻧﺪن اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﻫﺎ از‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻧﺴﺎن ﻛﺎر ﺧﻮدش را ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ«‪.1‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ او ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي‪ ،‬ﺟﺴﺎرت و ﭘﻴﮕﻴﺮي در ﺗﺼﻨﻴﻒ آﺛﺎرش‬
‫ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﺗﺼﻨﻴﻒ و ﺗﻨﻈﻴﻢ آوازﻫﺎ و رﻗﺺ ﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ‬

‫او ﺑﺎ ﺟﺪﻳﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺑﻪ ﺗﻮازن و رﻳﺘﻢ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺮ آوازي ﺑﺮاي او ﻳﻚ ﺳﻮژه ﺑﻮد و ﺑﺎﮔﺬر از ﭘﺮوﺳﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫ﺷﺎﻫﻜﺎر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ و اﻣﺎ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف از ﻛﻠﻴﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻧﻤﻮد و ﻫﻤﺎن آواز را ﺑﺮاي ﺳﻮﻟﻮ و ﻛﻨﺴﺮت ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﺑﺎ رﻳﺘﻢ‬
‫آن ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺷﺪه در آن را ﻣﺘﺠﻠﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺳﻌﻲ در‬
‫درك ﻋﺼﺎره ﻫﺎي اﺻﻠﻲ آن و ﺑﺎزﺳﺎزي آﻧﻬﺎ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻨﻮﺳﻴﻠﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬او ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت آوازﻫﺎي ﺳﻮﻟﻮ و‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ رﻳﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺤﻮ ﻣﻲ‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ .‬ص ‪.122‬‬

 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٤٢‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺗﻮان ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ارﺟﺤﻴﺖ دادن ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻛﺎري اﺳﺖ ﺑﺲ ﻣﺸﻜﻞ‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺴﺎوي ﺟﺎﻟﺐ و ﺑﺎارزش ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﺎﻓﻲ‬
‫اﺳﺖ آوازﻫﺎي »ﺑﻬﺎره«‪» ،‬درﺧﺖ زردآﻟﻮ« و »ﻛ‪‬ﻠ‪‬ﺮ‪-‬ﺗﺴﻮﻟ‪‬ﺮ«‪ 1‬و ﺑﻄﻮر ﻛﻞ‬
‫آوازﻫﺎي ﺛﺒﺖ ﺷﺪه در ﺟﻠﺪ ﺳﻮم آﺛﺎر او را ﻣﺜﺎل زد‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﭙﺮدازﻳﻢ ﺑﻪ آواز »ﺑﻬﺎره« ﻛﻪ ﺧﻮد ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﭘﺮﻣﻌﻨﻲ و ﭼﻪ‬
‫از ﻧﻈﺮ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﻣﻠﻮدي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﺎﻫﻜﺎر آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ در آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺳﻮﻟﻮ و ﻛﻨﺴﺮت اﻳﻦ آواز را ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار داده ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ دو اﺛﺮ ﻣﺘﻔﺎوت از آن ﺑﺴﺎزد‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﺳﻮﻟﻮ ﻳﻚ ﻣﻮﻧﻮﻟﻮژي آﻛﻨﺪه ﺑﺎ ﺗﺮاژدي‬
‫و دراﻣﺎﺗﻴﺰم اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﻠﻮدي آواز و ﻫﻤﺮاﻫﻲ‬
‫ﭘﻴﺎﻧﻮ را ﭼﻨﺎن ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻨﻄﺒﻖ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺳﺎزد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫واﺣﺪ ﻫﻨﺮي را ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻧﻤﻮده ﺗﻮاﻣﺎً‬
‫ﺗﺮاژدي ﻛﺎﻣﻞ ﻗﻠﺐ ﻳﻚ ﻣﺸﺘﺎق را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎرش ﺑﺮف‬
‫ﺑﻬﺎري روي ﭼﻤﻨﻬﺎي ﭘﺮ ﻃﺮاوت اﻣﺮي ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي‬
‫ﻳﻚ دﺧﺘﺮ ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﺷﻖ او از وي دﻟﺴﺮد ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻀﺎد اﻳﻦ دو ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺤﺘﻮاي ﺗﺮاژدي اﻳﻦ آواز را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺗﺎﻛﺖ ﭘﻴﺎﻧﻮ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻮﺗﻴﻮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﺗﻤﺎﺗﻴﻚ ﺗﻤﺎم آواز‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬ﻗﺮار دارد و ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﺰاي در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬

‫‪ (քելեր-ցոլեր) -1‬واژه اي اﺳﺖ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﺮﺗﻮ اﻓﻜﻨﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺪم زدن)در ﺑﺎره رﺧﺴﺎر و‬
‫ﭼﺸﻢ ﻫﺎ(‪.‬م‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٤٣‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل زﻣﻴﻨﻪ ورود آواز ﺧﻮان را آﻣﺎده ﻣﻲ ﺳﺎزد و ﺑﺎ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻫﻢ آوازي‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻓﻮﻧﺘﻴﻚ ﻧﻤﻮدن ﻛﻠﻤﺎت ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫اوج آواز ﻣﺼﺎدف اﺳﺖ ﺑﺎ ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ دوﺑﺎره ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻫﻤﺮاﻫﻲ‬

‫ﭘﻴﺎﻧﻮ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻄﻮر دﻳﻨﺎﻣﻴﻚ )ﭘﻮﻳﺎ( ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻋﺎﻟﻲ دراﻣﺎﺗﻴﺰم‬
‫ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم آواز ﮔﺮﭼﻪ آﻛﻨﺪه ﺑﺎ دراﻣﺎﺗﻴﺰم ﻋﻤﻴﻖ اﺳﺖ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ از‬
‫ﺳﻨﺘﻴﻤﺎﻧﺘﺎﻟﻴﺰم )ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت( و ﺗﺮاژدي ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺒﺮا اﺳﺖ‪ .‬در وﻫﻠﻪ‬
‫اول داراي اﻧﺪوه ﻋﻤﻴﻖ و ﻏﻢ و ﺗﻨﻔﺮ ﻗﻠﺐ ﻋﺎﺷﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن اﻓﺮاد ﺷﺮﻳﺮ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻫﺠﺮان و ﺟﺪاﻳﻲ ﻋﺎﺷﻖ و ﻣﻌﺸﻮق ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﻧﺎاﻣﻴﺪﻛﻨﻨﺪه اﻧﻌﻜﺎس ﻏﻢ و اﻧﺪوه و ﺗﺮاژدي ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﺧﻮد ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺧﻮب‬
‫اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫آواز ﺳﻮﻟﻮي »ﺑﻬﺎره« ﻳﻜﻲ از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺎرز آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻫﻤﺎن آواز ﺑﺮاي ﻛﻨﺴﺮت ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﮔﺮوه آواز‬
‫ﺧﻮاﻧﺎن و ﺗﻜﺮار ﻧﻜﺮدن ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺳﻮﻟﻮ‪ ،‬و ﺑﺎ دادن ﺧﻮدوﻳﮋﮔﻲ ﺑﻪ ﺻﺪاي‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٤٤‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﮔﺮوﻫﻲ و اﻳﺠﺎد ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺶ ﺻﺪاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﻣﻜﺎن داده اﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻴﻠﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﺤﺘﻮاي آواز ﺗﻌﻤﻖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﺗﺼﻨﻴﻒ آﺛﺎر‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺳﻮﻟﻮ و ﻛﻨﺴﺮت آوازﻫﺎي »ﻛﻮزه را‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻢ« و »ﻛﻠﺮ‪ -‬ﺳﻮﻟﺮ« و ﺑﺴﻴﺎري آوازﻫﺎي دﻳﮕﺮ را ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ در ﻧﻮع ﺧﻮد اﺛﺮ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺳﺒﻚ ﺳﻮﻟﻮ و ﻛﻨﺴﺮت ﺗﺴﻠﻂ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻮﺷﺸﻬﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﻓﻘﻂ در زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﺷﻌﺎر آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و م‪ .‬آﺑﻐﻴﺎن ﺗﻮاﻣﺎً ﺑﺎ ﺛﺒﺖ اﺷﻌﺎر آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺼﻮرت‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آوازﻫﺎﻳﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻫﺰار و ﻳﻚ آواز« ﺑﻪ ﭼﺎپ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﺷﻌﺎر‬
‫اﻳﻦ آوازﻫﺎ ﭘﺲ از ﭘﺎﻛﺴﺎزي از واژﮔﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ درك‬
‫و ﻓﻬﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رﺗﻮش ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭼﻨﺎن‬
‫رﻧﮓ و ﺟﻼﻳﻲ ﺑﻪ اﺑﻴﺎت ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ اﺳﺘﺎدﻛﺎر از ﻓﻠﺰ ﺑﻲ ﺟﻼ زﻳﻮر‬
‫آﻻت ﺷﮕﻔﺖ آور ﺑﺮاي زﻧﺎن ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺟﻤﻊ آوري و اﻧﺘﺸﺎر اﺷﻌﺎر آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﺎري اﺳﺖ ﺑﺲ ﻣﺸﻜﻞ‬
‫زﻳﺮا اﻳﻨﻬﺎ ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﮔﺸﺘﻪ و ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺑﻪ زﻣﺎن ﺣﺎل ﻣﻲ رﺳﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺑﻄﻮر اﻋﻢ دﭼﺎر آﻣﻴﺨﺘﮕﻲ و ﻋﺪم ﺧﻠﻮص ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﻣﻮرد اﺷﻌﺎر‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آوازﻫﺎي رﻗﺺ‪ ،‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي آن ﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در‬
‫ﺗﻀﺎدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺟﻤﻊ آوري ﭼﻨﻴﻦ اﺷﻌﺎري ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري دوﺳﺘﺶ‪ ،‬م‪ .‬آﺑﻐﻴﺎن‪ ،‬از ﺑﻴﻦ‬
‫آﻧﺎن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﺑﺎ ارزﺷﺘﺮﻳﻦ را از ﻧﻈﺮ ادﺑﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي‬
‫اول و دوم »ﻫﺰار و ﻳﻚ آواز« ﻣﻲ ﺗﻮان از اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٤٥‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎ ﺑﺎ اﺑﻴﺎﺗﻲ روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ادﺑﻲ داراي ارزش واﻻﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻲ ﺗﻮان از »ﮔﺎو آﻫﻦ و ﻗُﻤﺮي«‪» ،‬درﻧﺎ«‪» ،‬ﻣﺎه ﺷﻴﺮﻳﻦ«‪» ،‬ﻣﻦ از‬
‫ﻛـــــــــﻮه ﻣﻲ آﻣﺪم« و ﻏﻴﺮه ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻨﻴﻦ آواز ﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻮا و‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺳﻄﺢ ﻋﺎﻟﻲ اﺛﺮ ﻫﻨﺮي ﻳﻚ ﺷﻌﺮ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ آن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻛﺜﺮ‬
‫آوازﻫﺎي ﻣﺮدم ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس از اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻏﻴﺮ از ارزش ﺷﻌﺮي آوازﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎري در ﺟﺴﺘﺠﻮ و ﻧﺖ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﻚ آواز ﺑﻌﻤﻞ آورده اﺳﺖ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮم را از‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﭼﻨﺪﮔﻮﻧﮕﻲ ﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آورد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺼﻨﻴﻒ‬
‫اﺛﺮ و ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در‬
‫آﺛﺎرش ﺛﺮوﺗﻬﺎي ﻧﻐﻤﻪ اي ﺳﺒﻚ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻮﻧﻮدﻳﻚ ارﻣﻨﻲ را‬
‫ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬آوازﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه او ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﻻدﻳﻚ‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫ﻣﺘﺮو‪-‬رﻳﺘﻤﻴﻚ و ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ زﻳﺮ و ﺑﻢ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن از آﺛﺎر و ﻛﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻟﻲ و ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آوازﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮاوان ﻣﺒﺬول داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬او‬
‫ﺑﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮي زﻳﺎد در ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت آوازﻫﺎ ﺑﺎ دﻗﺖ ﻓﺮاوان‪ ،‬از ﻓﺮﻣﻬﺎ و ﭼﺎرﭼﻮﺑﻬﺎي‬
‫ﺧﺸﻚ و ﺧﺎﻟﻲ دوري ﺟﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت وﺳﻴﻌﺘﺮ و ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺮي را اراﺋﻪ داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف او اﻏﻠﺐ ﺑﻪ وﺣﺪت آوازﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻧﻤﻮده و آﻧﻬﺎ را ﺗﻠﻘﻴﻦ و آوازﻫﺎي ﻛﺎﻣﻠﺘﺮي را ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻞ را ﻛﻪ‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺎرﻣﻮرزا و ﻳﻜﻤﺎﻟﻴﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻫﻢ در آﺛﺎر‬
‫ﺧﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻜﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ در ﺳﻮﻟﻮ و ﻫﻢ آوازﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ او اﻳﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻲ ﺗﻮان آواز »درﺧﺖ زردآﻟﻮ« را ﻣﺜﺎل‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٤٦‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫زد ﻛﻪ در آن او ﺳﻪ آواز ﻣﺮدﻣﻲ را ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه و وﺣﺪت داده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ‬

‫»آوازﻫﺎي ﺷﻤﺎره ‪ 8‬و ‪ 9‬و ‪ 10‬در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ« )ﺳﺎل ‪ (1904‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آواز »درﺧﺖ زردآﻟﻮ« )ﺷﻤﺎره ‪ (8‬داراي ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﺎره آن آ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻫﻮردﻳﺎن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬از ﻧﻈﺮ ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ اﺣﺴﺎﺳﺎت )‪ (emotional‬و‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ اﻳﻦ آوازﻫﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﺟﺎﻣﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺮﺷﻮر و ﻻدﻳﻚ ﺗﻜﺎﻣﻞ‬
‫ﺳﺎﺧﺘــﻤﺎن ﺑﻲ ﻧﻘﺺ ﻣﺘﺮو‪ -‬رﻳﺘﻤﻴﻚ را در آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻠﻮدي »درﺧﺖ زردآﻟﻮ« ﺧﻄﻮط و ﺟﻠﻮه ﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ‬
‫‪1‬‬
‫را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪«...‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﻣﻠﻮدي »درﺧﺖ زردآﻟﻮ« آوازﻫﺎي »ﺟﺪا ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫دﻫﻴﺪ« و »ﺳﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺳﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺳﺎﻳﻪ ﺷﺪ« را ﻛﻪ ﺑﺎ »درﺧﺖ زردآﻟﻮ« اﺷﺘﺮاك ﻻدﻳﻚ و‬
‫ﺗﻤﺎﺗﻴﻚ دارﻧﺪ‪ -‬ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﻳﻨﻬﺎ ﭼﻨﺎن اﺳﺘﺎداﻧﻪ اﻧﺴﺠﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻣﺘﺤﺪ و ﻳﻜﺠﺎ‬
‫ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﮔﺮدان ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻳﻌﻨﻲ س‪.‬‬
‫ﻣﻠﻴﻜﻴﺎن ﺑﺮاي ﺗﻨﻈﻴﻢ اﻳﻦ آواز ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ را از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻧﻤﺎﻳﺪ و‬
‫آن را ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ آواز ﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫از آوازﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان »آواز ﺧﺮﻣﻦ« را ﻧﺎم ﺑﺮد ﻛﻪ در آن ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن اﺳﺘﺎدي آوازﻫﺎي ﺷﻤﺎره ‪ 31 ،28 ،20‬و ‪ 74‬ﻣﻮﺟﻮد در »ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮم‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ« را وﺣﺪت ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺎس اﻳﻦ آواز »ﮔﺎو را آرام ﻛﻦ« )ﺷﻤﺎره‬
‫‪ (28‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ آواز ﺑﺼﻮرت ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات اﺛﺮ در آﻣﺪه و »آواز ﺧﺮﻣﻦ«‬

‫‪ -1‬آ‪ .‬ﺷﺎﻫﻮردﻳﺎن‪ .‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ در ﻗﺮون ‪ 19‬و ‪) 20‬دوران ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺷﻮروي(‪ .‬اﻳﺮوان‪:‬‬
‫‪ .1959‬ص ‪.474‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٤٧‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫)ﺷﻤﺎره ‪» ،(20‬ﺑﻴﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺎ‪ ،‬ﻋﺰﻳﺰم« )ﺷﻤﺎره ‪ (31‬و »ﻫﻮﻟﻞ‪-‬ﻫﻮﻟﻞ« )ﺷﻤﺎره ‪ (74‬را در‬
‫ﻫﻢ ادﻏﺎم ﻧﻤﻮده اﺛﺮ ﮔﺮوﻫﻲ و واﺣﺪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ داده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ اﻳﻨﻬﺎ‬
‫ﻫﻢ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ »آواز ﺧﺮﻣﻦ« را اداﻣﻪ داده‪ ،‬و آن را ﺑﺮاي‬
‫ﺳﻮﭘﺮاﻧﻮي ﺳﻮﻟﻮ آﻣﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‪) .‬آواز »ﮔﺎوﻣﻴﺶ ﺧﻮب ﻧﺎز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ«(‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ او ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ اﺳﺘﺎداﻧﻪ ‪ 5‬ﻣﻠﻮدي در ﻫﻢ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﺛﺎر ﺟﺎﻣﻊ ﻫﻨﺮي را‬
‫ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺗﻮﺳﻂ ادﻏﺎم آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ اراﺋﻪ داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر او از ﺳﻄﺮﻫﺎي زﻳﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪» .‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ آوازﻫﺎي‬
‫ﻣﺮدﻣﻲ از ﭼﻨﺪ آواز ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻫﺎﻳﻲ )‪ (potpourri‬را ﺑـﺪﺳﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ اي ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻌﻠﻢ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﻮدم )ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﺎﻟﻲ ﮔﻮرﻛﻴﺎن‪-‬اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ( اﻛﺜﺮ‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان از روﺳﺘﺎﺋﻴﺎن و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮدﻧﺪ و آوازﻫﺎ را ﺑﻪ روﺳﺘﺎﻫﺎي ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ و ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻴﻜﻪ ﻣﻦ ﺧﻮدم از اُﺷﺎﮔﺎن )روﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻮه آراﮔﺎﺗﺲ( ﻣﻲ ﮔﺬﺷﺘﻢ‪ ،‬آوازﻫﺎي ﺗﻠﻔﻴﻖ ﺷﺪه‬
‫ﺧﻮد را ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺼﻮرت ﻳﻚ آواز واﺣﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻴﻢ‬
‫ﺣﺪي ﻧﺒﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدم اﻧﺴﺠﺎم ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ‬
‫ﺑﺮاي آوازﻫﺎ اﻧﺠﺎم دﻫﻢ و ﭘﺲ از آن ﺳﻌﻲ ﻛﺮدم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺒﺬول دارم«‪.1‬‬
‫ﭘﺲ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻛﺎﻣﻼً آﮔﺎه از ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻠﻲ ارﻣﻨﻲ‬
‫و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آﺛﺎرش را ﺑﺮ اﺳﺎس زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻣﻲ‬

‫‪ -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ )ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭼﺎپ ﻧﺸﺪه(‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ »ﻫﻨﺮ‬
‫ﺷﻮروي«‪ .‬ﺳﺎل ‪ ،1955‬ﺷﻤﺎره ‪ ،5‬ص ‪.45-46‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٤٨‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻓﻘﻂ در اﻳﻦ ﻣﺤﺪوده ﻛﺎر ﻧﻤﻲ ﻛﺮد ﺑﻠﻜﻪ از آﻧﻬﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎﺗﻲ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آورد ﻛﻪ در ﺷﻤﺎر ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﺗﻨﻈﻴﻢ آوازﻫﺎي ﻣﻠﻲ دﻗﺖ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﺨﺮج داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺶ‬
‫از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ او ﻫﻢ‪ ‬ﺧﻮد را در ﺣﻔﻆ ﭘﺎﻛﻲ و ﺧﻠﻮص ﻣﻠﻮدي آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﻜﺎر‬
‫ﺑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺸﺘﻜﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس از زﻣﺎن ﻧﺖ ﺑﺮداري آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺑﺎره ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ او ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ » :‬ﻣﺎ ﻣﻠﻮدي ﻫﺎ را از زﺑﺎن‬
‫روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮري ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﺮده اﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در روﺳﺘﺎﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪ«‪ 1‬در ﺟﻮاب ﺑﻪ آن »ﻣﻨﺘﻘﺪﻳﻦ« ﻛﻪ او را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻏﻴﺮ ﻣﺎﻧﻮس‬
‫آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ اﻳﻨﻬﺎ‬
‫ﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا وﺟﺪان ﻛﺎر ﻣﺎ ﭘﺎك اﺳﺖ و آوازﻫﺎي ﻣﺎ ﺣﺘﻲ ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ‬
‫ﺗﻌﺼﺐ ﻋﻴﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از اﺑﺮاز ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﻴﺠﺎ از ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﺧﻮد در ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﻴﺮون آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ روﺳﺘﺎﻫﺎ و دﻫﺎت ﺑﺮوﻧﺪ و‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ و ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻨﺪ و‬
‫دﻳﮕﺮان را ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻳﺐ دﻫﻨﺪ«‪.2‬‬
‫از اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻪ وﺿﻮح دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭼﻘﺪر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺖ‬
‫ﭘﺮدازي و ﻳﺎدداﺷﺖ آوازﻫﺎي ﻣﻠﻲ و ﻣﺮدﻣﻲ دﻟﺴﻮزي و دﻗﺖ ﻣﺒﺬول ﻣﻲ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ »ﭼﻨﮓ ارﻣﻨﻲ«‪ .‬ﭘﺎرﻳﺲ‪.1907 :‬‬

‫‪ -2‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ )ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭼﺎپ ﻧﺸﺪه( در آرﺷﻴﻮ ﻣﻮزه ﻫﻨﺮ و ادﺑﻴﺎت‪.‬‬
‫ﭼﺎپ ﺷﺪه در ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ »ﻫﻨﺮ ﺷﻮروي«‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،5‬ﺳﺎل ‪ ،1955‬ص ‪.44-49‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٤٩‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻗﺮﻳﺤﻪ و اﺳﺘﻌﺪاد ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ و ﺧﻮدي او ﺗﺤﺮﻳﻔﺎت و‬
‫اﻧﺤﺮاﻓﺎت اﺟﺮاﻳﻲ را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬اﺻﻞ آوازﻫﺎ را ﺑﻄﻮر ﺧﺎﻟﺺ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ و ﺧﻠﻮص و ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ آﺛﺎر او ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ و ﻣﻬﻢ در ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻫﺎي ﻫﻨﺮي او داﺷﺖ‪.‬‬
‫س‪ .‬ﻣﻠﻴﻜﻴﺎن ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان و ﺷﺎﮔﺮد ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﻴﺴﺖ‬
‫آوازﺗﻨﻈﻴﻤﻲ او ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس »ﻣﻠﻮدي‬
‫ﻣﺎدر« آوازﻫﺎ را ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﺑﻪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﺰﺋﻲ دﺳﺖ زده اﺳﺖ‪ .1‬ﺑﺠﺎﺳﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻫﺮﮔﺰ از ﺳﺒﻚ و رﻳﺘﻢ آوازﻫﺎ ﺧﺎرج ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت و وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﺑﻬﺘﺮ و زﻳﺒﺎﺗﺮ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻛﻪ ﺗﺎ آن ﺣﺪ در ﻛﺎر ﻧﺖ ﺑﺮداري ﺧﺎﻟﺺ‬
‫آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ ﺑﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ در ﻛﺎر ﺗﻨﻈﻴﻢ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ ﺑﻮده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺳﻌﻲ در ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ او و‬
‫ﻏﻴﺮ ﺧﺎﻟﺺ ﺟﻠﻮه دادن ﻛﺎرﻫﺎي او داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲ ﺗﻔﺎوت و ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﻣﺜﺎل ﻣﻘﺎﻟﻪ اي ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1900‬در ﭘﺎرﻳﺲ در ﻣﻮرد »ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ‬
‫ارﻣﻨﻲ« ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮔﻮاه ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ او ﺑﺸﺪت ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ )آوازﺧﻮان‪ ،‬ل‪ .‬ﻳﻐﻴﺎزارﻳﺎن( را ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﺪون آﮔﺎﻫﻲ‬
‫از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آوازﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺮدﻣﻲ‬

‫‪ -1‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ س‪ .‬ﻣﻠﻴﻜﻴﺎن‪ .‬آﻧﺎﻟﻴﺰ آﺛﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬اﻳﺮوان‪.1932 :‬‬

 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٥٠‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺮدﻣﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ 1‬ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ را از ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮓ‬
‫ﭘﻴﺎﻧﻮ و ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ آوازﻫﺎي ﻣﺎ ﭼﺎپ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.2‬‬
‫او از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﺗﻨﻈﻴﻢ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي زﻳﺮ را‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬او ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﺎ ﭘﻴﺶ از ﺗﻨﻈﻴﻢ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺮدم ارﻣﻨﻲ وﻧﻴﺰ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آﻫﻨﮕﻬﺎ‪ ،‬ﻋﺮوض ‪ ،‬ﻧﺤﻮه آوازﺧﻮاﻧﻲ ﻣﺮدﻣﻲ‬
‫و ﻧﺤﻮه ﺑﻴﺎن آﻧﻬﺎ و ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺴﺎﻳﻞ دﻳﮕﺮ‪ ،‬آﮔﺎه ﺑﻮد و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻫﻨﮓ و‬
‫‪3‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎر آن اﻗﺪام ﻧﻤﻮد‪ ،‬در ﻏﻴﺮاﻳﻨﺼﻮرت ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻛﺎر ﻧﺎﻗﺺ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻗﻴﻖ و ﻋﻤﻴﻖ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﻮاﻧﺴﺖ‬
‫روش ﺟﺪﻳﺪ ﺧﻮد را در ﺗﻨﻈﻴﻢ آوازﻫﺎي ﻣﻠﻲ ارﻣﻨﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬او اﻳﻦ ﺳﺒﻚ را ﺑﻪ‬
‫آﺳﺎﻧﻲ ﺧﻠﻖ ﻧﻜﺮد روﺷﻬﺎي ﻫﺎرﻣﻮﻧﻴﻚ و ﭘﻠﻲ ﻓﻮﻧﻴﻚ ﻛﺮدن آوازﻫﺎي ارﻣﻨﻲ را‬
‫اﺗﻮﻣﺎﺗﻴﻜﻤﺎن اﺑﺪاع ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ او راه ﻣﺸﻜﻞ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد و راﻫﻲ را ﭘﻴﻤﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﭘﻴﻤﻮده ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺟﺴﺘﺠﻮ اﺟﺮاﻳﻲ از ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ را ﺑﺮﻣﻲ‬
‫ﮔﺰﻳﺪ ﻛﻪ از آواز ﻣﻠﻲ ارﻣﻨﻲ ﻣﻲ ﺟﻮﺷﻴﺪ‪ .4‬او ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻻدﻳﻚ ﻫﻢ اﻣﻜﺎﻧﺎت‬
‫ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﻳﻲ و ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاﻫﻲ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ را در ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮا و ﺑﻴﺎن ﺳﺒﻚ ﻫﻨﺮي ﺑﻜﺎر ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻟﻄﻒ اﺳﺘﻔﺎده و ﻛﺎرﺑﺮد اﺳﺘﺎداﻧﻪ‬

‫‪ -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎ و آﺛﺎر ص ‪.189-186‬‬

‫‪ -2‬در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻳﻚ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ دان ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻛﻪ اﻃﻼﻋﻲ از ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻤﻚ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ .‬ص ‪.182‬‬
‫‪ -4‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ر‪ .‬آﺗﺎﻳﺎن‪ .‬اﺻﻞ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﻧﺰد ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬در اﻃﻼﻋﻴﻪ آﻛﺎدﻣﻲ ﻋﻠﻮم‬
‫ﺷﻤﺎره ‪.1949 ،9‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٥١‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫اﻳﻦ ﻧﺤﻮه ﺑﻴﺎن‪ ،‬او ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻴﻮه و ﺳﺒﻚ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ را ﺣﻞ ﻛﺮده‬
‫راه آﻳﻨﺪه ﺗﺮﻗﻲ آن را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ اراﺋﻪ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮازن آواز ارﻣﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭼﻪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪.‬‬
‫»‪...‬آﻫﻨﮕﻬﺎي ارﻣﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ روﺣﺸﺎن ﺑﻪ ﻫﺎرﻣﻮﻧﻴﻚ ﻧﻤﻮدن ﺣﺘﻲ اﻻﻣﻜﺎن ﺳﺎده ﻧﻴﺎز‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺎ‪ ،‬ارﻣﻨﻴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي‬
‫ﺧﻮدﻣﺎن ﺳﺒﻚ و ﺷﻴﻮه ﺧﺎص اﺑﺪاع ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ و ﺑﻌﺪ آزاداﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ روﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺗﺎ‬
‫ﻛﻨﻮن از دﻳﮕﺮان ﺷﻨﻴﺪه و ﭘﻲ ﺑﺮده ام و ﺣﺎﻻ ﺗﺎزه ﺷﺮوع ﺑﻪ آﻫﻨﮕﺴﺎزي ﺑﻪ ﺳﺒﻜﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻠﻮدي و آﻫﻨﮓ ارﻣﻨﻲ اﺳﺖ ﻧﻤﻮده ام‪) .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ و ﺳﻠﻴﻘﻪ آﻣﺎدﮔﻲ‬
‫ﻗﺒﻠﻲ و داﻧﺶ ﺧﻮد( ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻦ ﻛﺎﻣﻼً در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﻏﺮق ﻣﻲ ﺷﻮم و در اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﻗﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻢ‪ ،‬اﺑﺪاع ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ روح‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺎﺳﺖ وﻟﻲ ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه در ﭼﻨﺎن‬
‫ﺣﺎﻟﺖ و ﻣﺴﻴﺮي ﻣﻲ اﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﻳﺎ ارﻣﻨﻲ اﺻﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ و ﻳﺎ از ﻛﻨﺎر آن ﺳﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻲ در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻴﺖ و ﻫﺪﻓﻢ ﺑﺮﺳﻢ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎم زﻧﺪﮔﻴﻢ را ﺻﺮف آن‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﺗﻮﺟﻬﺎت و ﻧﻈﺮات دوﺳﺘﺎن و آﺷﻨﺎﻳﺎن اﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﻳﺎ‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﺳﻨﺞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮاﻳﻢ ارزﺷﻤﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪،‬‬
‫وﻟﻲ آرزوي ﺗﻜﺎﻣﻞ دارم ﺣﺘﻲ ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮ و ﻋﻘﻴﺪه ﻳﻚ ﻧﻔﺮ را رد ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن رد ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻢ وﻟﻲ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﻣﻲ اﻧﺪازد ﻛﻪ‬
‫ﭼﺮا اﻳﻦ ﻳﺎ آن ﻗﻄﻌﻪ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ واﻗﻊ ﻧﺸﺪه و ﺳﻌﻲ در ﺣﻞ ﻣﺸـــــﻜﻞ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻢ«‪.1‬‬

‫‪ -1‬از ﻧﺎﻣﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ دوﺷﻴﺰه م‪ .‬ﺑﺎﺑﺎﻳﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه از ﺑﺮﻟﻴﻦ در ﺳﺎل ‪ .1907‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫»ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎﻳﻲ در ﻣﻮرد ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس«‪ .‬ص ‪.122-123‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٥٢‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﺑﻠﻜﻪ از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫اﻧﺘﻘﺎدات و ﻧﻘﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﺛﺎر ﺷﺨﺺ او ﻧﻮﺷﺘﻪ و اﻇﻬﺎر ﺷﺪه اﻧﺪ ﻧﻴﺰ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي دارد‪ .‬اﺻﻞ ﺳﺎدﮔﻲ ﺗﻮازن آﻫﻨﮕﻬﺎي ارﻣﻨﻲ اﻫﻤﻴﺖ و ﻧﻘﺶ‬
‫زﻳﺎدي در آﺛﺎر او اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻏﺎﻣﺾ ﺑﺎ روح ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺎ‬
‫ﻣﻐﺎﻳﺮت دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن دﻟﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺎدﮔﻲ و ﺑﻲ آﻻﻳﺸﻲ و ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ‬
‫ﺑﻮدن ﺗﻤﺎﻳﻞ داﺷﺖ وﻟﻲ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻧﻈﺮ ﻫﻨﺮي ﺑﺎﻳﺪ واﻗﻌﺎً‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ آن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف ﻫﺮ ﺗﻨﻈﻴﻢ آواز ﺑﺎﻳﺪ‬
‫اﻃﻼح‪-‬ﺑﻬﺘﺮ ﺳﺎزي و ﻏﻨﻲ ﻧﻤﻮد آﻫﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﺳﺆال‬
‫ﺟﻮاب زﻳﺮ را ﻣﻲ دﻫﺪ‪» .‬اﺻﻼح ﻛﺮدن ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺎﻛﺴﺎزي ﻧﻌﺮه ﻫﺎي اﺿﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﺑﻲ‬
‫ﺟﻬﺖ و ﻏﻴﺮه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ روح ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻠﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺎ ﻣﻐﺎﻳﺮت دارد و ﺑﺎﻳﺪ‬
‫آﻫﻨﮓ را ﻣﻄﺎﺑﻖ روﺣﺶ ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﻣﺮﺗﺐ ﻛﺮد و ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﺷﻜﻞ اﺷﺘﺒﺎه‬
‫آﻧﻬﺎ ﻏﻔﻠﺖ ﻧﻤﻮد‪«1.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻧﻜﺎت ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ از ﻃﺮف ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در‬
‫ﺗﻤﺎم آﺛﺎر ﻣﺬﻫﺒﻲ و دﻧﻴﻮي او ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده و اﺟﺮا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻋﻴﻦ آﻧﻬﺎ را‬
‫او از دﻳﮕﺮان اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺒﻚ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ آﺳﻴﺐ ﻧﺒﻴﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻤﺎم‬
‫ﺧﻠﻮﺻﺶ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ دﻳﮕﺮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻏﻨﻲ ﻧﻤﻮدن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎت زﻳﺮ و ﺑﻢ ﻫﺎرﻣﻮﻧﻴﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ ،‬ﻫﻨﺮ ﻣﻮﻧﻮدﻳﻚ )ﺗﻚ ﺻﺪا(‪،‬‬
‫آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ از ﺑﻮﺗﻪ آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮون ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﺮﻗﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ‬
‫ﺗﻤﺎم وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻗﺮن ‪ 19‬رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺪﻳﺪ دﻳﮕﺮ اﻣﻜﺎن‬

‫‪ -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ .‬ص ‪.140‬‬

 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٥٣‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻗﺪﻳﻢ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﻴﺪاري و ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ ﻣﻠﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي‬
‫رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺨﺶ ﻣﻠﻲ آﻧﻬﺎ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ را ارﺿﺎء ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻳﺎ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺸﻜﻞ اراده ﺗﻮده ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﺮق ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎرورﺗﺮ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آوازﺧﻮاﻧﻲ ﮔﺮوﻫﻲ و ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﻳﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ آن اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪن ﺟﺎﻣﻪ ﺗﺎزه ﺑﻪ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ و‬
‫ﺑﺎرورﺗﺮ ﻛﺮدن زﻳﺮ و ﺑﻢ آن ﺿﺮورت داﺷﺖ و ﻇﺎﻫﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ آن در ﻋﺮﺻﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫و آﺷﻨﺎ ﻧﻤﻮدن ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن ﺑﺎ آن اﻫﻤﻴﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺠﺰ از ﻧﻈﺮ ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬از ﺣﻴﺚ‬
‫اراﺋﻪ ارﻛﺴﺘﺮﻳﻚ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﻠﺖ ارﻣﻨﻲ و ﻫﻢ دﻳﮕﺮان ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ و اﻣﺎ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻻزم ﺑﻮد از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻫﺎرﻣﻮﻧﻴﻚ و ﭘﻠﻲ ﻓﻮﻧﻴﻚ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد و‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ را ﺑﻪ درﺟﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮي ارﺗﻘﺎء دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻚ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﻢ در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﺳﺪه ‪ 19‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ارﻣﻨﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ در ﺣﺪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻴﺶ در ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻮﺷﻴﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ د‪ .‬ﭼﻮﺧﺎﺟﻴﺎن‪ ،‬ك‪ .‬ﻛﺎراﻣﻮرزا‪ ،‬م‪ .‬ﻳﻜﻤﺎﻟﻴﺎن و‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪاﻧﺎن ﺑﻪ ﭼﻪ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‪ ،‬آﺛﺎر‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺎ دﻳﮕﺮ آن دوره از ﺗﺮﻗﻲ را ﮔﺬراﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اروﭘﺎي ﻏﺮﺑﻲ و‬
‫روﺳﻴﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ و ﭘﻮﻟﻲ ﻓﻮﻧﻲ اﻏﻠﺐ در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺣﺮﻓﻪ اي ارﻣﻨﻲ و ﻧﻴﺰ‬
‫در ﺗﻨﻈﻴﻢ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻ دﻳﮕﺮ اداﻣﻪ آن روش ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﺤﻤﻞ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺒﻚ و راه و روﺷﻲ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ از ﺑﻄﻦ و ﻗﻠﺐ و روح‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﺟﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد و ﺑﺮ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻻدﻳﻚ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻐﻤﻪ ﻫﺎ اﺳﺘﻮار‬
‫ﻣﻲ ﺑﻮد و ﺗﻤﺎم زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺷﺪه را ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻫﺪف‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اول ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻻدﻳﻚ آواز ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ ﭘﺮداﺧﺖ و‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٥٤‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫روﺷﻲ اﺑﺪاع ﻧﻤﻮد ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم ﺗﻔﺎوت ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اروﭘﺎ‪» ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ و‬

‫ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ ﺑﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺸﺘﮕﺎﻧﻪ اروﭘﺎ اﺳﺘﻮار ﻧﮕﺸﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ روي ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﺗﺘﺮاﻛﻮرد ﭼﻨﺎن ﻗﺮار داد ﻛﻪ ﺻﺪاي آﺧﺮ ﻛﻮارﺗﺖ ﻗﺒﻠﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺻﺪاي اول‬
‫ﻛﻮارﺗﺖ ﺑﻌﺪي ﻣﻲ ﺷﻮد‪ «1.‬اﺳﺎس ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﮔﺎم ﻫﺎي ﻣﺎژور و ﻣﻴﻨﻮر ﻧﺒﻮده‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﭙﺘﺖ ﻫﺎي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه از ﺗﺘﺮاﻛﻮرد ﻗﺮار دارد‪ .‬از اﻳﻦ زﻧﺠﻴﺮه‬
‫ﻫﺎي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه از ﻣﺎژورﻫﺎي ﺗﺘﺮاﻛﻮرد او ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ‪» :‬از‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ اﻳﻦ ﺷﺶ ﻛﻮارﺗﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﻠﻮدي ﻫﺎي ارﻣﻨﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ «2.‬و ﻧﻴﺰ او‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪»:‬آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻛﻮارﺗﺖ ﻫﺎ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺧﺎرﺟﻲ و ﻏﻴﺮ ﺑﻮﻣﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.3‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در آﺛﺎرش ﺑﺮاي ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ آﻫﻨﮕﻬﺎي‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ ﺷﺪه از اﻳﻦ روش ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻐﻴﺮ از ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ﻣﺮدﻣﻲ ﺷﺮﻗﻲ ﻧﻴﺰ ﭘﻲ ﺑﺮده ﺑﻮد‪ .‬او ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻠﻮدي ﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ و ﻣﺎ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻮارﺗﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﺰرگ و ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻳﻚ‬
‫ﻛﻮارﺗﺖ ﺳﺎده را ﺑﺮﻣﻲ دارﻳﻢ و ﻓﻮاﺻﻞ ﺻﺪاﻳﻲ ﻣﻮﺟﻮد در آن را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻴﻢ‬
‫ﺻﺪاﻳﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ« و اﮔﺮ در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻋﺮﺑﻲ و ﺗﺮﻛﻲ ﺣﺘﻲ ﻓﻮاﺻﻞ‬
‫ﺻﺪاﻳﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﻳﻚ ﺳﻮم و ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺎ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﻧﺪ‪.4‬‬

‫‪ -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ .‬اﻳﺮوان‪ .1946 :‬ص ‪.153‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ .‬ص ‪.139‬‬
‫‪ -4‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ .‬ص ‪.140‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٥٥‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫اﻳﻨﻚ او ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﻴﻦ اﺻﻮل ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ آوازﻫﺎي ﺗﻨﻈﻴﻤﻲ ﺧﻮد را‬

‫ﻣﺘﺸﻜﻞ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬او از ﻛﺎرﺑﺮد آﻛﻮردﻫﺎي ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ اروﭘﺎﻳﻲ اﺟﺘﻨﺎب ﻣﻲ وزد و‬
‫ﺑﺠﺎي آﻧﻬﺎ از آﻛﻮردﻫﺎي ﻛﻮارﺗﻮ‪-‬ﻛﻮﺋﻴﻨﺘﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ اُﻧﺲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺎ‬
‫روح ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ دارﻧﺪ و ﻟﻄﺎﻓﺖ و زﻳﺮ و ﺑﻢ ﻏﻨﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس آﻫﻨﮕﺴﺎز ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ر‪ .‬آﺗﺎﻳﺎن در‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ »اﺻﻞ ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ آواز ﻣﺮدﻣﻲ ﻧﺰدﻛﻮﻣﻴﺘﺎس« ﺑﻄﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﺑﺤﺚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و‬
‫در ﻛﺘﺎب »وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ در آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪاﻧﺎن ارﻣﻨﻲ« ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ر‪ .‬اﺳﺘﭙﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻔﺼﻠﺘﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.1‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً در آﺛﺎر ﺧﻮد ﺑﺎ آﮔﺎﻫﻲ‬
‫از ﺳﭙﺘﺎﻛﻮرد دوﻣﻴﻨﺎﻧﺖ و آﻛﻮردﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺛﻼﺛﻲ و ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﺎ روح ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺪارﻧﺪ ‪ ،‬از آن ﻫﺎ دوري ﺟﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ آن ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در آﺛﺎر او ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ از اﺟﺰاء ﻫﺎرﻣﻮﻧﻴﻚ‬
‫اﺳﺘﻔــــــﺎده ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪون ﺷﻚ او از ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ ﻫﺎي دوﻣﻴﻨﺎﻧﺖ و ﺳﻮب‬
‫دوﻣﻴﻨﺎﻧﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ آﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻻدﻳﻚ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و‬
‫در ﻫﺮ ﻻد ﺷﻜﻞ ﺧﺎص ﺧﻮد را ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ او ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ ﻻدﻳﻚ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻄﻮر ﺣﻴﺮت اﻧﮕﻴﺰي ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاي آوازﻫﺎ ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﺗﻮازن دارد‪.‬‬
‫از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان از ﭼﻨﺪ‬
‫ﺻﺪاﻳﻲ و ﻫﻨﺮ ﭘﻠﻲ ﻓﻮﻧﻴﻚ ﻧﺎم ﺑﺮد ﻛﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ از ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﻳﻲ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن او ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪاﻧﺎن ﻗﺒﻞ از ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭼﻨﺪ ﺻﺪاي آﻛﻮردﻫﺎي‬

‫‪ -1‬در ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﻟﻒ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻧﻈﺮﻳﺎن ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﺑﺎره ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺎپ‬
‫ﺷﺪه در ﻧﺸﺮﻳﻪ »ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺷﻮروي«‪ ،1966 ،‬ﺷﻤﺎره ‪.4‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٥٦‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻋﻤﻮدي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﻳﻲ ﻣﺸﻜﻠﺘﺮ و در ﺳﻄﺢ‬

‫ﺑﺎﻻﺗﺮي را اراﺋﻪ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮام ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد دو ﺻﺪاﻳﻲ‪ -‬ﺳﻪ ﺻﺪاﻳﻲ و ﭼﻬﺎر ﺻﺪاﻳﻲ ﻣﺎ ﻳﺎ ﺷﺶ‬
‫ﺻﺪاﻳﻲ‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﺻﺪاﻳﻲ و ﺣﺘﻲ از ﭘﺎرﺗﻴﺘﻮراﻫﺎي ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺻﺪاﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ورود ﻧﻮﺑﺘﻲ )ﻣﺘﺮاﺗﺐ( ﺻﺪاﻫﺎ ﺑﺎ ﻓﻮاﺻﻞ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ )ﻓﻮﻛﺎﺗﻮ(‪،‬‬
‫وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ و ﺗﺮﻗﻲ ﻣﻠﻮدﻳﻚ‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎري ﺷﺪﻳﺪ ﺻﺪاﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ و زﻳﺮ و ﺑﻢ‬
‫ﻋﺎﻟﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﻣﺴﺎﻳﻞ دﻳﮕﺮ را اﻏﻠﺐ در آﺛﺎر او ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﻳﻲ ﻗﺎﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﻛﻮﺷﺶ‬
‫ﺧﻮد ﭼﻴﺰي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ و ﺟﻮﺷﻴﺪه از وﺟﻮد آن اﺑﺪاع ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬او‬
‫ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﻳﻲ اﻧﺒﻮﻫﻲ از ﺻﺪاﻫﺎ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺎﺻﻞ و ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻳﻚ اﺛﺮ ﺣﺴﺎب ﺷﺪه و از ﻗﺒﻞ ﻓﻜﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪ .1‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﻳﻲ‬
‫در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ارﻣﻨﻲ‪ ،‬او اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪» :‬ﻣﺴﺌﻠﻪ آواز ﺧﻮاﻧﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺎ‬
‫ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﭼﻨﺪان ﻫﻢ آﺳﺎن ﻧﺒﻮد‪ ،‬زﻳﺮا در درﺟﻪ اول ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺳﺒﻚ و روﺣﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﻳﻲ ارﻣﻨﻲ ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮد و ﺳﭙﺲ در ﻣﻮرد ﺗﻌﻤﻴﻢ‬
‫آن ﺑﺤﺚ ﻛﺮد‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺜﻞ زﺑﺎن‪ ،‬دﺳﺘﻮر و ﻗﻮاﻋﺪ و ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد‬
‫را دارد ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮاي ﻣﻠﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ آﻧﻘﺪر ﻋﻤﻴﻖ و ﺣﺴﺎس اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻞ آن ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﻞ آن را آﻳﻨﺪه اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داد و در ﺣﻴﻦ زﻣﺎن‪ ،‬آﻫﺴﺘﻪ‪-‬آﻫﺴﺘﻪ‪ ،‬از‬

‫‪ -1‬ﻣﺠﻠﻪ »آﻧﺎﻫﻴﺖ«‪ .‬ﭘﺎرﻳﺲ‪ :‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪-1932‬آورﻳﻞ ‪ -1933‬ﺷﻤﺎره ‪ 3-6‬ص ‪.228-230‬‬

 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٥٧‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫راﻫﻬﺎي واﻗﻌﻲ و زﺣﻤﺎت ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﺎ ﻛﻮﺷﺸﻬﺎي ﻣﻤﺘﺪ دﻫﻬﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﺗﻮاﻧﺎ اﻣﻜﺎن‬
‫ﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد«‪.1‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺣﺮﻓﻬﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻳﻢ او ﺑﺎ ﭼﻪ ﺟﺪﻳﺖ و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮد و ﺗﺮﻗﻲ ﭼﻨﺪﺻﺪاﻳﻲ در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺣﻞ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ و ﻛﺎرﺑﺮ ﻣﻲ ﺷﻤﺮد‪ .‬و ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻮﻓﻖ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺎ آن وﺳﻌﺖ ﻧﮕﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ او در‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ آوازي )‪ (vocal music‬آﻧﻘﺪر ﺑﺰرگ و ﻣﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻛﻨـــﻮن ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﺒﺐ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ او ﻣﻲ ﻛﺮد ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺳﺒﻚ و ﺷﻴﻮه ﻣﻠﻲ‬
‫آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ را ﺣﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم وﺳﺎﻳﻞ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ را ﻛﻪ او ﺑﻜﺎر ﻣﻲ‬
‫ﺑﺮد دﻗﻴﻘﺎً ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺎس ﻗﺮار دادن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﺗﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه و ﻛﻤﺘﺮ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﺎرﺟﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬او‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ آوازﻫﺎي راﻳﺞ در روﺳﺘﺎﻫﺎي ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻏﺮﺑﻲ و ﺷﺮﻗﻲ را ﺟﻤﻊ‬
‫آوري و ﻳﺎدداﺷﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار داده ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫آﻧﻬﺎ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻧﻤﻮد ﺑﺨﺼﻮص آﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺳﺒﻚ ﻣﻠﻲ ﺑﺎرزﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫و آﻧﺎن را ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺼﺎﻧﻴﻒ و آﺛﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲ داد و ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺗﻤﺎم اﻳﻦ‬
‫ﻛﻮﺷﺸﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺧﺎﻟﻘﻴﻦ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬او ﺧﻮد را‬
‫ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺧﺎﻟﺺ روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻧﻜﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮده و آوازﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد‬
‫ﻋﺎﺷﻖ ﻫﺎ‪ ،‬اﺷﻌﺎر و ﺗﺮاﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ و دﻧﻴﻮي ﻗﺮون وﺳﻄﺎﻳﻲ‪ ،‬آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ‬
‫ﺷﻬﺮي و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ را ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮد و ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﺳﻨﺘﺰ)ﺗﺮﻛﻴﺐ(‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٥٨‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﭼﻨﺎن ﺳﺒﻜﻲ را ﺧﻠﻖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد و ﺧﺎﻟﺺ اﺳﺖ و از‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮان ﺑﻌﻨﻮان ﺳﺒﻚ ﻣﻠﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺣﺮﻓﻪ اي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺰرگ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻠﺘﺶ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ او راه را ﺑﺮاي ﺗﺮﻗﻲ آﺗﻲ ﻫﻨﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻫﻤﻮار ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ارﻣﻨﻲ ﻫﻢ ﻋﺼﺮ او و ﺑﻌﺪ از او ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺳﺎزﻧﺪه آﺛﺎر‬
‫او ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ و راﻫﻲ را ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭘﻴﻤﻮده ﺑﻮد ﻧﭙﻴﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﻨﻮان راﻫﻨﻤﺎ‬
‫اﺻﻮل ﻣﺒﺮم آﺛﺎر و ﺗﻨﻈﻴﻤﺎت او را ﻗﺒﻮل ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻈﺮي ﺑﺮ آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻴﺎﻧﺪازﻳﻢ و ﺑﺮ ﻃﺒﻖ‬
‫ﺳﺒﻜﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آﻧﻬﺎ را ﺷﺮح دﻫﻴﻢ‪.1‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬آﺛﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﻛﺜﺮاً در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ آوازي‬
‫ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﻧﻴﺰ ﻻزم ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻣﺸﺨﺼﺎت آﻧﻬﺎ را در ﻫﻤﻴﻦ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﺷﺮح دﻫﻴﻢ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺟﻮد و آﺛﺎر او ﻧﻈﺮي ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻛﺜﺮ آﺛﺎر آوازي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس از ﺳﻮﻟﻮ و ﻛﻨﺴﺮت ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻄﻮر واﺿﺢ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﮕﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدم ارﻣﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫آوازﻫﺎي ﻋﺸﻘﻲ‪ -‬اﺣﺴﺎﺳﻲ زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن‪ -‬ﺣﻤﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻏﺮﺑﺖ‪-‬آوازﻫﺎي ﻋﺮوﺳﻲ و‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ و ﻛﻮدﻛﺎن و ﻏﻴﺮه ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬در آوازﻫﺎي اﺣﺴﺎﺳﻲ او ﺷﻴﻮه ﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻋﺸﻘﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬از آن ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺗﺎ‬
‫ﺗﺮاژدي ﻋﻤﻴﻖ ﻋﺸﻘﻲ‪ .‬در آﺛﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻫﺎ در ﺳﻄﺢ ﻋﺎﻟﻲ‬

‫‪ -1‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﻔﺼﻞ ﺗﺮي در ﻣﻮرد آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﺑﺰرگ ارﻣﻨﻲ‪ ،‬آ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻫﻮردﻳﺎن اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬اﻳﺮوان ‪.(1956‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٥٩‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ وﻟﻲ ﺑﺎ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻫﻨﺮي‪-‬ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ آوازﻫﺎ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ اﺳﺮار ﻗﻠﺐ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ رواﻧﺸﻨﺎس ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫در آﺛﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن ‪-‬ﻛﻪ ﺑﻄﺮق ﻣﻌﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﭘﺮرﻧﺞ وﻛﻮﺷﺶ زﺣﻤﺘﻜﺶ روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ -‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫در آوازﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺨﻢ و ﻛﺸﺖ‪ ،‬وﺟﻴﻦ ﻛﺮدن‪ ،‬درو‪ ،‬ﺧﺮﻣﻦ و ﻏﻴﺮه‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﭘﺮوﺳﻪ زﺣﻤﺖ و ﻛﺎر و ﻛﻮﺷﺶ ﻓﺮد روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﺎ رﻧﮕﻬﺎي واﻗﻌﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﺠﺴـــــﻢ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﻗﻠﺐ و روح ﻫﻤﺎن روﺳﺘﺎﻳﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﻏﻢ ﻫﺎي ﻋﻤﻴﻘﻲ در ﻫﺮ ﺳﺨﻦ ﭘﺮﻟﻄﻒ و ﻧﻮازش روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫او ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺎوﻫﺎ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ در ﭘﺮوﺳﻪ ﻛﺎر ﺑﻪ اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﺶ‬
‫آزادي ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ ﻫﻢ در ﻃﻲ ﻗﺮون در آوازﻫﺎي او ﺟﺎري ﺷﺪه‪ ،‬زﻳﺮ ﻗﻠﻢ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺷﺎﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺎرز‬
‫آﻧﻬﺎ »آواز ﺧﺮﻣﻦ« و »آواز ﻛﺸﺎورز« »وﺟﻴﻦ ﻛﺮدن« و »آواز ﮔﺎوآﻫﻦ«‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﮔﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺎً ‪ 4‬ﻛﻨﺴﺮت ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ از ﻧﻈﺮ اﻟﻬﺎم‪ ،‬آﻫﻨﮕﺴﺎزي و‬
‫ارزﺷﻬﺎي ﻫﻨﺮي در زﻣﺮه ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ در آرﺷﻴﻮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان وﺟﻮد دارد ﻣﻲ ﺗﻮان‬
‫ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻊ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ آوازﻫﺎ اﻧﺮژي زﻳﺎدي از او را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ و‬
‫ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از آن او ﺑﺎ ﻋﺸﻖ و ﻟﻄﻒ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺳﺎﺧﺘﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ و‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻄﻮر ﻓﻮق اﻟﻌﺎده و از ﻧﻈﺮ ﺳﻨﻔﻮﻧﻴﻚ در درﺟﻪ ﻋﺎﻟﻲ ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫آواز ﮔﺮوﻫﻲ »وﺟﻴﻦ ﻛﺮدن« از ﺑﻲ آﻻﻳﺶ ﺗﺮﻳﻦ آوازﻫﺎي ﻧﺎم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻠﻮدي آن ﺑﺎ رﻳﺘﻢ ﻣﺘﻮازن‪ ،‬ﭘﺮوﺳﻪ ﻛﺎر روﺳﺘﺎﻳﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻗﺼﺪ دارد‬
‫روز ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﭘﺮ ﻣﺸﻘﺖ را ﺳﺒﻚ ﺗﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا وﻳﺠﻴﻦ ﻛﺮدن از دﺷﻮار ﺗﺮﻳﻦ و‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٦٠‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﭘﺮزﺣﻤﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎي ﻳﻚ روﺳﺘﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ و رﻳﺘﻤﻴﻚ از‬
‫ﺻﺒﺢ ﺗﺎ ﻋﺼﺮ‪ ،‬در زﻳﺮ آﻓﺘﺎب ﺳﻮزان ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻛﻤﺮ ﺧﻢ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺪن ﻛﺸﺎورز را ﺑﻲ‬
‫ﺣﺲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و او ﺑﺎ آوازي‪ ،‬ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻗﻠﺐ ﺧﻮد را ﺳﺒﻚ ﻛﺮده اﻓﻜﺎر ﻧﺎراﺣﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه را از ﺧﻮد دور ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬از آواز ﺳﺎده روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس آواز ﮔﺮوﻫﻲ‬
‫ﺷﺶ ﺻﺪاﻳﻲ ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬رﻳﺘﻢ ﻗﺎﻃﻊ اﻳﻦ ﻫﺎ آﻫﻨﮕﺴﺎز را ﺑﻪ اﺑﺪاع ﺷﻴﻮه‬
‫ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ آﻛﻮرد ﻋﻤﻮدي وا ﻣﻲ دارد‪ .‬رﻳﺘﻢ ﺗﻤﺎم ﺻﺪاﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﮕﺎم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺎس آواز ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺘﻮازن ﺻﺪاﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻏﻨﺎء ﻣﻠﻮدي ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻨﺴﺮت ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻧﻈﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻻدﻳﻚ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﺠﻜﺎوي‬
‫ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﻪ آواز ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ ﺗﻨﻈﻴﻤﺶ ﺣﺎﻟﺖ زﻧﺪه و ﺷﺎدي در آواز‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻳﻚ ﻛﻨﺴﺮت ﻣﺎژور و ﺧﻮش ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ را ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻛﺎﻣﻞ آوازﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺮوﺳﻪ ﺷﺨﻢ زدن ﻣﻲ ﺗﻮان‬
‫»آواز ﮔﺎوآﻫﻦ« را ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﺗﻨﻈﻴﻢ اﻳﻦ آواز ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺧﻮﺑﻲ از‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎت ﮔﺮوه آواز اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ اﺟﺮاي ﻛﺎﻣﻞ و ﻓﺸﺮده‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻜﺮار »آرا ﻫﻮ« ﭘﺲ از ﻣﻮﺗﻴﻮ اﺻﻠﻲ »ﺑﻜﺶ اي ﮔﺎو‪ ،‬ﺑﻜﺶ« اﺻﻞ زﻳﺮ و‬
‫ﺑﻢ را ﺑﻪ ﻃﺮز ﺣﻴﺮت اﻧﮕﻴﺰي ﺗﺮﻗﻲ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻫﺮ ﺳﻄﺮ او اﻳﻦ ﺑﺎﻧﮓ را ﺑﻪ‬
‫ﺷﻴﻮه ﺟﺪﻳﺪ و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺮاي ﺗﺮﻗﻲ ﻧﺤﻮه اراﺋﻪ آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﻠﻮدي اﻳﻦ آواز اﻳﻤﭙﺮوﻳﺰاﺳﻴﻮن‪ -‬آزاد اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ‬
‫ﻟﻄﻒ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ در ﻣﻠﻮدي آواز وارد ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺤﻜﻤﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻐﻴﺮ از آن رواﺑﻂ ﻣﻮﺗﻴﻮﻫﺎي ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﻮﺗﻴﻮ اﺻﻠﻲ و ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻜﺮار و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻏﻨﻲ رﻳﺘﻤﻴﻚ و ﻻﻳﻚ ﺑﻄﻮر وﺳﻴﻊ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ و ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺳﺘﻮار آواز‬
‫ﻛﻤﻚ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٦١‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﻼش زﻳﺎدي روي آن ﺑﻌﻤﻞ آورده‬

‫»آواز ﻛﺸﺎورز« اﺳﺖ ﻛﻪ از »آوازﻫﺎي ﮔﺎوآﻫﻦ ﻟﻮري« اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫اﺛﺮ ﻣﻌﺮوف ﺧﻮد‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺘﻔﺼﻴﻞ اﻳﻦ آواز ﮔﺎو آﻫﻦ را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ روﺳﺘﺎﻳﻲ و ﺗﻤﺎم ﺟﺰﻳﻴﺎت ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫دﻫﻨﺪه ﻳﻚ اﺛﺮ ﻛﺎﻣﻞ و در ﺳﻄﺢ ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺧﻮد در ﻣﺤﺘﻮاي‬
‫اﻳﻦ آواز ﺗﻌﻤﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺨﺮج داده ﻳﻚ آواز ﮔﺮوﻫﻲ ﺣﻴﺮت اﻧﮕﻴﺰ روﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﻌﻠﺖ دوري ﻧﺠﺴﺘﻦ از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺧﻮب و ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ‬
‫ﮔﺮداﻧﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ درﺟﻪ واﻻﻳﻲ ﺑﺮﺳﺪ و ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ اي از‬
‫ﻛﻨﺴﺮت ﻫﺎ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻧﻐﻤﻪ ﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﻄﻮر اﺻﻴﻞ ﺣﻔﻆ ﺷﺪه و‬
‫ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ دﭼﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻛﻤﺘﺮي ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در آﻧﻬﺎ اﻛﺜﺮاً ﻗﺴﻤﺘﻬﺎﻳﻲ ﺣﺬف و ﻳﺎ‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ زﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آواز وارد ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺬف آﻧﻬﺎ‬
‫آواز را ﻣﺘﺸﻜﻠﺘﺮ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮم ﻫﺎرﻣﻮﻧﻴﻚ و ﭘﻮﻟﻲ ﻓﻮﻧﻴﻚ اﻳﻦ آواز‬
‫ﻧﻴﺰ ﻏﻨﻲ و ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ‪.‬‬
‫»آوازﻫﺎي ﮔﺎوآﻫﻦ ﻟﻮري« ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرز و ﻣﺘﺮﻗﻲ از آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ‬
‫ﺗﻚ ﺻﺪاﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻨﻈﻴﻢ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﺘﻨﻮع ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﭘﺮوﻓﺴﻴﻮﻧﺎل‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻗﻠﻪ ﻫﺎي آﺛﺎر ﻛﻨﺴﺮﺗﻲ ارﻣﻨﻲ )و ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ارﻣﻨﻲ( ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در آﺛﺎر ﻛﻨﺴﺮﺗﻲ »آواز ﺧﺮﻣﻦ« ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻜﺎن ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻓﻮق دﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در اﻳﻨﺤﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻴﻮه و ﻣﺘﺪ اﺑﺪاع ﻣﻮﻧﻮﻣﻨﺘﺎل و‬
‫وﺳﻴﻊ ﺑﺮاي اﻳﻦ آوازﻫﺎ روي ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در زﻣﻴﻨﻪ آوازﻫﺎي زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن‬
‫ﻛﻢ ﻛﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ وﻟﻲ از ﻧﻈﺮ ارزش ﻫﻨﺮي ﻫﻤﻴﻦ آﺛﺎر ﻛﻢ ﻧﻴﺰ در ﺳﻄﺢ ﻋﺎﻟﻲ‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٦٢‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ آوازﻫﺎ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺷﺎدي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و ﻛﺎر‬
‫ﺧﻼق‪ ،‬روﺣﻴﺎت و ﻟﺬت ﻛﺎر را ﻣﻮرد ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻛﻮﺷﺶ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ آوازﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ روح ﺷﻜﻮﻫﻤﻨﺪ‪ ،‬آﻛﻨﺪه ﺑﺎ ﮔﺮﻣﻲ‪ ،‬ﺣﺮارت و ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﻲ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ‪ ،‬آوازﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﻲ و رزﻣﻲ ﻛﻤﺘﺮ‪،‬‬
‫ﺣﻔﻆ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻠﺖ ﻣﺎ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه‪ ،‬آوازﻫﺎﻳﻲ‬
‫را اﺑﺪاع ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﺮدم ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺣﻴﺮت آوار از آن را ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﺎﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ و آن »ﻣﻴﺮزاي ﻣﻮك« اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ اﺛﺮ ﺑﺎ ﺷﻜﻮه‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻳﺎدداﺷﺖ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ اﺟﺮاي ﻋﺎﻟﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس روي ﺻﻔﺤﻪ‬
‫)دﻳﺴﻚ( ﺿﺒﻂ ﺷﺪ‪ .‬در آن‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﻣﻴﺮزا ﻣﻮك ﺑﺎ روح ﺣﻤﺎﺳﻲ‪-‬‬
‫ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻠﻮدي آن ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺳﺒﻚ ﺣﻤﺎﺳﻲ و رزﻣﻲ‬
‫اﺳﺖ و ﻋﻤﻼً از دو ﻗﺴﻤﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ اول اﺻﻞ آواز وﻟﻲ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫دوم ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﻄﺮ اﺳﺖ و ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻜﺮار را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻧﺘﻮﻧﺎﺳﻴﻮﻧﻬﺎي‬
‫ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻨﻨﺪه ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻗﻬﺮﻣﺎن و ﺗﻘﺪﻳﺮ از او و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن‬
‫ﻣﻴﺮزا ﻣﻮك ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﻗﺴﻤﺖ از آواز ﺑﺎ ﺗﻜﺮار »ﻫﺰار اﻓﺴﻮس ﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﺮزاي ﻣﻮك« ﻛﻪ ﺗﺎﺳﻒ و اﻓﺴﻮس ﻣﺮدم را در از دﺳﺖ دادن ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺶ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ در اﻳﻦ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻃﺮح اﺻﻠﻲ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ زﻳﺮ و ﺑﻢ ﻫﺎي ﻋﻤﻮدي‪-‬آﻛﻮردﻳﻚ ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻫﺎرﻣﻮﻧﻴﻚ ﺑﻪ ﺗﻌﻤﻖ ﺷﻜﻞ و اﺣﺴﺎس ﻣﺤﺘﻮاي آواز ﻛﻤــــــﻚ‬
‫زﻳﺎدي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٦٣‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻛﻨﺴﺮت ﺣﻤﺎﺳﻲ »دﻻوران ﺳﻴﭙﺎن« را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ در زﻣﺮه ﻫﻤﻴﻦ آوازﻫﺎي‬

‫ﺣﻤﺎﺳﻲ و رزﻣﻲ ﻗﺮار داد ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎي ﺧﺎﺻﻲ را در آﺛﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫آﺛﺎر ﻛﻨﺴﺮﺗﻲ ارﻣﻨﻲ دارد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﺧﺎﻃﺮات م‪ .‬آﺑﻐﻴﺎن ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻠﻮدي‬
‫اﻳﻦ آواز را ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﮔﺮدان ﻛﻼس آﺧﺮ ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﺎﻟﻲ ﮔﻮرﮔﻴﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎﻳﺎك‬
‫ﺧﻮﺷﭙﺎﻟﻴﺎن در ﺗﺮاﺑﻮزان در دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﺮده ﺑﻪ اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﺑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻠﻮدي ﺑﺪون ﻛﻼم‪ ،‬آواز ﻣﻄﻠﻮب ﺷﺎﮔﺮدان ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻋﺼﺮﻫﺎ آﻧﺮا‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪» .‬ﻳﻚ روز ﻋﺼﺮ در اواﻳﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1886‬در ﺣﻴﻦ آواز ﺧﻮاﻧﻲ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﺑﺮاي آن ﺷﻌﺮي ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎن روز ﭘﺲ از ﺧﻮاﺑﻴﺪن ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﻦ‬
‫ﺷﻌﺮ آن را ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺷﻌﺮ آزاد و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻠﻮدي ﺳﺎﺧﺘﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺘﻮا و ﻣﻔﻬﻮم‬
‫آن ﺣﻤﻠﻪ اﻫﺎﻟﻲ ﺳﺎﺳﻮن ﺑﻪ اﻋﺮاب در اواﺳﻂ ﻗﺮن ﻧﻬﻢ را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﻳﻌﻨﻲ آﻧﭽﻪ‬
‫ﻛﻪ زرﻧﺲ ﻣﻮﺿﻮع رﻣﺎن »ﺗﻮﻟﺪ« ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬روز ﺑﻌﺪ ﻣﻦ آن ﻛﻠﻤﺎت را زﻳﺮ ﻧﺖ‬
‫ﻫﺎ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﺮدم و ﺑﻪ آزﻧﺎوورﻳﺎن دادم‪ .‬او ﺧﻴﻠﻲ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪ و ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس را‬
‫ﺻﺪا زد و از او ﺧﻮاﺳﺖ آن را ﻳﺎد ﺑﮕﻴﺮد و ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻳﺎد دﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﻮﻗﻊ ﻋﺼﺮ ﮔﺮوه ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس آﻣﺎده ﺑﻮد ﺗﺎ »ﻟﻮﻟﻮ« را ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ آواز ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺟﺰﺋﻲ در ﺷﻌﺮش ﺗﻮﺳﻂ دوﺳﺘﺎن ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ ،‬در ﻣﺪارس‬
‫ارﻣﻨﻲ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻏﺮﺑﻲ رواج و ﺷﻴﻮع ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1895‬ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ روز ﻣﻦ‬
‫در ﺷﻬﺮ ﻧﺎﻧﺴﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ‪ 7-8‬داﻧﺸﺠﻮي ﭘﺰﺷﻜﻲ از ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻏﺮﺑﻲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﻜﻨﻔﺮ ﻫﻢ از ﺷﻬﺮ ﺷﻮﺷﻲ‪ ،‬آﻧﻬﺎ اﻳﻦ آواز را ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و آﻧﺮا ﮔﺎرﮔﻴﻦ‬
‫ﺳﺮواﻧﺰدﻳﺎن ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮان آﻧﺮا ﻣﺎرش ﻛﺮدي‪ 1‬ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬

‫‪ -1‬در ﻳﻜﻲ از دﻓﺎﺗﺮ ﻛﺎراﻣﻮزرا اﻳﻦ ﻳﺎدداﺷﺖ آواز ﺑﻔﺮم ﻧﺖ ﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ )ﺑﺪون ﺷﻌﺮ و‬
‫ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺳﺮود ﻣﺎرش رﺷﺘﻮﻧﻴﻚ«‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٦٤‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻪ در ﺑﻌﻀﻲ از ﻗﺴﻤﺘﻬﺎ ﻛﻠﻤﺎت »ﻗﻮم«‪» ،‬رﻳﻴﺲ ﻗﻮم« ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﻳﻦ آواز را »دﻻوران ﺳﻴﭙﺎن« ﻧﺎﻣﻴﺪ و آن را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮد و ﺳﻌﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ آﻧﺠﺎﻳﻴﻜﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد آن را ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺨﺸﺪ زﻳﺮا ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ‬
‫دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﺧﻮد ﺗﻤﺎم آوازﻫﺎي ﺗﻨﻈﻴﻤﻴﺶ را ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ آواز ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﺑﺮد«‪.1‬‬
‫»دﻻوران ﺳﻴﭙﺎن« ﺑﺎ روح ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﺗﻮام اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺳﭙﺎﻫﻲ ﻛﻪ از دور‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﺟﻨﮕﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧﻴﺰ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺳﭙﺎﻫﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﭘﻴﻜﺎر ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ و از ﻧﺒﺮدﮔﺎه دور ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﻧﻐﻤﻪ ﻫﺎ ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻨﺴﺮت ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوه ﻣﺎﻫﺮ آواز اﺟﺮا ﺷﺪ اﺛﺮ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ و‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺑﺠﺎي ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ ،‬و ﺑﻴﺠﻬﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎي‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ را ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ )ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ( ﮔﺮوﻫﻲ ﺗﻤﺎم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻨﺴﺮت ﻛﻪ‬
‫دﻻوري ﻫﺎي ﻣﺒﺎرزﻳﻦ ارﻣﻨﻲ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ وﺣﺸﻴﮕﺮي ﺗﺮﻛﻬﺎ در ﺧﻼل ﻧﻬﻀﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻣﻠﻲ‪-‬آزادﻳﺒﺨﺶ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮓ آوازﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﻜﺎن اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺨﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﻗﺒﻞ از روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﺷﻮروي ﻫﻴﭻ اﺛﺮ دﻳﮕﺮي را ﻣﺜﻞ اﻳﻦ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻮﺟﻮد آورد‪.‬‬
‫آﺛﺎر دﻳﮕﺮ ﻛﻪ از ﺣﻴﺚ ﺑﻴﺎن اوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺮدم زﺣﻤﺘﻜﺶ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫زﻳﺎدي دارﻧﺪ‪ .‬آوازﻫﺎي ﻏﺮﻳﺐ »ﺑﻲ ﺧﺎﻧﻤﺎن«‪» ،‬درﻧﺎ« و »ﺑﺨﻮان‪ ،‬درﻧﺎ« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در آﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﻲ اﻓﺮاد ﻏﺮﻳﺐ و آواره ﺟﻼي وﻃﻦ و ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ ﭘﺮ‬
‫از ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ و درد و رﻧﺞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﺴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ارﻣﻨﺴﺘﺎن‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داد و ﺳﻠﻄﻪ ﺧﺎرﺟﻲ در آﻧﺠﺎ اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬در ﺳﺪه‬
‫ﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻏﺮﺑﺖ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه و ﻣﺸﺨﺼﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻠﻖ ارﻣﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮ‬

‫‪ -1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎي »ﻣﻌﺎﺻﺮﻳﻦ در ﻣﻮرد ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس« ص ‪.63-64‬‬

 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٦٥‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺷﺪ و اﻧﻌﻜﺎس ﺧﻮد را ﻫﻢ در ادﺑﻴﺎت و ﻫﻢ در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ‬

‫ﻏﺮﻳﺒﺎن ﻣﺤﺮوم از آب و ﺧﺎك وﻃﻦ و ﻣﻬﺎﺟﺮت آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﻼد )ﻏﺮﺑﺖ( در‬
‫آوازﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺪه ﻫﺎي ‪ 19‬و ‪ 20‬در ﺷﺮاﻳﻂ اوﺿﺎع‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻏﺮﺑﺖ ﺷﻜﻞ و ﻃﺒﻴﻌﺖ دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دوره‬
‫در اﺛﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻮﻃﺌﻪ آﻣﻴﺰ و اﺳﺘﺜﻤﺎرﮔﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﺎرﮔﺮ و‬
‫زﺣﻤﺘﻜﺶ در زﻳﺮ ﺑﺎر ﻗﺮض ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ ﺧﻮد دور ﻣﻲ ﺷﻮد و‬
‫در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺷﺎﻫﻲ ﻣﺰد ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎر ﭘﺮ ﻣﺸﻘﺖ ﺗﻦ‬
‫در ﻣﻲ دﻫﺪ و اﻏﻠﺐ ﺗﺎب و ﺗﺤﻤﻞ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده ﺑﻪ ﻣﻤﺎﻟﻚ دﻳﮕﺮ و دﻳﺎر‬
‫ﻏﺮﺑﺖ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬روح ﻳﻚ ارﻣﻨﻲ زﺣﻤﺘﻜﺶ ﺑﻪ ﻏﺮﺑﺖ رﻓﺘﻪ در »ﺑﻲ‬
‫ﺧﺎﻧﻤﺎن« و »درﻧﺎ« ﺗﺒﻠﻮر ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ در ﻗﺮون ﻗﺒﻞ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻟﻲ‬
‫ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻗﺮن ‪ 19‬ﻣﺤﺘﻮا و ﻣﺸﻲ ﺟﺪﻳﺪي ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺮﺑﺖ در‬
‫آوازﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ وﻟﻲ از ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺨﺼــــــﻮص »ﺑﻲ ﺧﺎﻧﻤﺎن« اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ آ‪ .‬ﺷﺎﻫﻮردﻳﺎن ﺑﺎ دﻳﺪه ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﻮدن ﻣﻠﻮدي اﻳﻦ آواز ﻧﮕﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ 1‬و آن را از ﻣﻠﻮدي ﻫﺎي اﺑﺪاع ﺷﺪه‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻲ داﻧﺪ وﻟﻲ اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﻣﺎ در ﻛﻨﺎر اﺟﺮاي ﻋﺎﻟﻲ ﺳﻮﻟﻮ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﻤﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ه‪ .‬ﻣﻮرادﻳﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ را دارﻳﻢ‬
‫)ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺷﺎﺗﺎخ( ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺮدﻳﺪ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رود و اﻳﻦ آواز ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻮﻧﻮدﻳﻚ ارﻣﻨﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻠﻮدي ﻫﺎي‬
‫ﺳﻮﻟﻮي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي اول آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﺘﺮادف ﺑﻮده و ﺗﻔﺎوت آﻧﻬﺎ در ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ‬

‫‪ -1‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ آ‪ .‬ﺷﺎﻫﻮردﻳﺎن‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲ در ﻣﻮرد ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ‪-‬اﻳﺮوان‪ .1959 :‬ص ‪.468‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٦٦‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﻫﻨﺮي و اوج آﺛﺎر آوازي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻠﻮدي آواز از ﻧﻈﺮ ﺛﺮوت‬
‫ﺷﻜﻠﻲ‪ ،‬وﺳﻌﺖ ﻧﻐﻤﻪ ﻫﺎ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻻدﻳﻚ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات دﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺑﭽﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪.‬‬
‫در آن رﻳﺘﻢ اﻳﻤﭙﺮوﻳﺰاﺳﻴﻮن آزاد و ﺳﻮگ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺣﻴﺮت اﻧﮕﻴﺰي ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻫﻢ‬
‫ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻜﺚ ﻫﺎ ﻛﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻏﻤﻬﺎ و اﺣﺴﺎﺳﺎت روﺣﻲ ﻗﻬﺮﻣﺎن‬
‫آواز را ﺟﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻨﺎن ﺟﺬاﺑﻴﺖ و‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮي ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻏﻤﻬﺎ و اﺣﺴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻠﻮي ﻗﻬﺮﻣﺎن را ﻣﻲ ﻓﺸﺎرﻧﺪ و‬
‫اﺟﺎزه ﻧﻤﻲ دﻫﻨﺪ ﺑﺪون ﻧﻔﺲ ﻛﺸﻴﺪن ﻣﻮﻧﻮﻟﻮژي ﺧﻮد را اداﻣﻪ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮ ﭼﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس »ﺑﻲ ﺧﺎﻧﻤﺎن« را ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ روﺳﺘـــــﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ اﮔﺮ آن را از ﻧﺰدﻳﻚ و ﺑﻄﻮر دﻗﻴﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻴﻢ وﺟﻮه‬
‫اﺷﺘﺮاك زﻳﺎدي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي آﺛﺎر ﻣﺬﻫﺒﻲ و دﻧﻴﻮي ﻗﺮون و ﺳﻄﺤﻲ‬
‫ﭘﻴﺪا ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ و ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس اﻳﻦ آواز را ﻧﺘﻴﺠﻪ آﺛﺎر ﻋﺎﺷﻘﻬﺎ ﻳﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ﭘﺮوﻓﺴﻴﻮﻧﺎل ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺨﻮدي ﺧﻮد ﻗﺎﺑﻞ درك اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎﺛﻴﺮي در ﺷﻤﺮدن ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻫﻨﺮي آواز ﺑﻌﻨﻮان ﺷﺎﻫﻜﺎر ﻫﻨﺮي ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ ﻋﺸﻖ و ﭘﺸﺘﻜﺎر ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﻨﻈﻴﻢ »ﺑﻲ ﺧﺎﻧﻤﺎن«‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺎن ﻧﻘﺶ او در ﺗﻨﻈﻴﻢ آﻫﻨﮓ ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻳﺎدداﺷﺘﻲ و ﻧﻮت ﺑﺮداري او را در دﺳﺖ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﭘﻴﺎﻧﻮ و‬
‫ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ آواز ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﻣﺤﺘﻮاي ﻫﻨﺮي آن‬
‫اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب اﺻﻞ ﺗﺴﺎوي اﻧﺪازه ﻫﺎ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ آواز ﭘﺮوﺳﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﻮه‬
‫ﻣﺎرش ﺳﻮك را ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ دادن ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻦ ﻣﺎژور ﺑﻪ اﻳﻦ آواز‬
‫ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه ﻳﻚ ﻏﺮﻳﺐ دور اﻓﺘﺎده از ﺧﺎك وﻃﻦ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ‪ -‬ﺧﺎﻧﻮاده و‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٦٧‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫دوﺳﺘﺎن ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﻳﻦ ﺗﺮاژدي را ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﺿﻤﻦ دوري ﺟﺴﺘﻦ‬
‫از ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻮرد ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﺑﻲ ﺧﺎﻧﻤﺎن« ﺷﺎﻫﻜﺎر آﺛﺎر ﺳﻮﻟﻮي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﺳﺖ و ﺑﻲ ﺟﻬﺖ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ‬
‫ﭼﻨﺎن اﺛﺮ ﻋﻤﻴﻘﻲ ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪاﻧﺎن ﺣﺎﺿﺮ در ﻛﻨﮕﺮه اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻧﻌﻜﺎﺳﻬﺎي ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻋﻤﻴﻖ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ دﺑﻮﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫»اﮔﺮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻓﻘﻂ ﻫﻤﻴﻦ »ﺑﻲ ﺧﺎﻧﻤﺎن« را ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮد ﺗﺎ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻳﺪ«‪ .1‬اﺟﺮاي »ﺑﻲ ﺧﺎﻧﻤﺎن« ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ آرﻣﻨﺎك ﺷﺎﻫﻤﻮرادﻳﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي در ﺗﻤﺎم‬
‫ﺳﺎﻟﻨﻬﺎي ﻛﻨﺴﺮت در ﻣﻤﺎﻟﻚ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ اﺟﺮاﻫﺎ‬
‫روي ﺻﻔﺤﻪ )دﻳﺴﻚ( ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري ﺷﺪه و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ آن را ﺑﺸﻨﻮﻳﻢ و ﻣﺘﺤﻴﺮ‬
‫و ﻣﺠﺬوب آن ﺷﻮﻳﻢ و ﭼﻮن ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺨﺺ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس آﻣﺎده و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﺧﻮد او ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻧﻮ ﺷﺎﻫﻤﻮرادﻳﺎن را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺟﺮا ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ‬
‫اﺛﺮ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫»درﻧﺎ« از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﻢ ﻏﺮﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ آواز ﻛﻪ اﺟﺮاي آن‬
‫آﺳﺎﻧﺘﺮ از »ﺑﻲ ﺧﺎﻧﻤﺎن« اﺳﺖ )ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺟﺮاي آن وﺟﻮد ﻳﻚ ﺻﺪاي ﺧﻮب و‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎت و آﻣﺎدﮔﻲ اﺟﺮاﻳﻲ ﺻﺪا ﺿﺮورت دارد( ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﻓﺮاواﻧﻲ‬
‫دارد‪» .‬درﻧﺎ« در ﻧﻘﺶ ﻳﻚ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن اﺣﺴﺎﺳﺖ ﻣﻴﻬﻨﺪوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﻤﺎم اراﻣﻨﻪ اي‬
‫ﻛﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﭘﺨﺶ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻤﺎم‬
‫آوازﺧﻮاﻧﺎن ﻣﺸﻬﻮر ارﻣﻨﻲ اﻳﻦ آواز را ﺑﺎ ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ ﻓﺮاوان ﺧﻮاﻧﺪه و ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫اﺛﺮ ﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪي روي ﺟﻮاﻣﻊ ارﻣﻨﻲ و ﻏﻴﺮ ارﻣﻨﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪» -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس« ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺷﺸﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺗﻮﻟﺪ او‪ .‬اﻳﺮوان‪ ،1930 :‬ص ‪.44‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٦٨‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫»درﻧﺎ« از ﻧﻈﺮ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺳﺒﻚ ﻣﻠﻮدي‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﺮ ﺷﻌﺮي ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬در‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻢ ﻓﺮازﻫﺎي آوازي ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻜﺚ ﻫﺎ ﻗﻄﻊ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺮاﻫﻲ آن ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻧﻮ‬
‫ﻧﺤﻮه اراﺋﻪ را ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻬﺘﺮ و زﻳﺒﺎﺗﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬اﺳﺎس آن ﺳﺎده و ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ آن در‬
‫ﺳﻄﺢ ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آواز »درﻧﺎ‪ ،‬ﺑﺨﻮان« از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ‬
‫اﻳﻤﭙﺮوﻳﺰاﺳﻴﻮن آزادي ﻛﻪ در دو آواز ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ‪ -‬وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﻣﻠﻮد ﻫﺎي ﺗﻜﺮاري و ﺑﻴﺘﻬﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮدن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ را‬
‫ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوت دﻳﮕﺮ اﻳﻦ آواز ﺑﺎ دو آواز ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ‪،‬‬
‫روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﻮدن آن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ از دو ﺗﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻋﺎﺷﻘﻲ و‬
‫دﻳﮕﺮي ﺑﻪ آﺛﺎر ﺷﻌﺮي ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ‪ .‬اﻳﻦ آواز ﺑﺪون ﺷﻚ‪ -‬روﺳﺘﺎﻳﻲ‪ -‬ﻣﺮدﻣﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ آوازﻫﺎي ﻏﺮﺑﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آوازﻫﺎي ﻫﻨﺮي و آﺛﺎر آوازي‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﻌﻠﻖ دارد و ﻫﺮﮔﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻫﻨﺮي ﺧﻮد را ﺗﺎ وﻗﺘﻲ‬
‫ﻛﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ اراﻣﻨﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن و دوري آﻧﻬﺎ از وﻃﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪-‬‬
‫از دﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داد‪.‬‬
‫در ﺑﻴﻦ ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس آوازﻫﺎي ﻣﺮاﺳﻢ و ﻋﺮوﺳﻲ ﺟﺎي ﺑﻪ ﺳﺰاﻳﻲ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ ﻛﻨﺠﻜﺎوي زﻳﺎد »آوازﻫﺎي ﮔﻠﻬﺎ« را‬
‫ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻛﺮده ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﻗﺼﺪ داﺷﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﻲ را‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻮﺋﻴﺖ دوﺑﺎره ﺳﺎزي ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺣﺎل ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺳﻮﺋﻴﺖ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫»آوازﻫﺎي ﻋﺮوﺳﻲ« ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه و در ﺳﺎل ‪ 1936‬در ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﭽﺎپ‬
‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ‪ 6‬آواز اﺳﺖ‪» (1 :‬زر و زﻳﻮر داﻣﺎد«‪» (2 ،‬ﻧﻴﺎﻳﺶ«‪(3 ،‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٦٩‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫»دﻋﺎ«‪» (4 ،‬ﺳﺘﺎﻳﺶ داﻣﺎد«‪» (5 ،‬ﺷﻮﺧﻲ«‪» (6 ،‬رﻗﺺ داﻳﺮه اي«‪ .‬از اﻳﻦ‬

‫آوازﻫﺎ‪ ،‬اوﻟﻲ )»داﻣﺎد ﻣﺎ ﭼﻪ ﻻزم دارد«( ﻣﺮاﺳﻢ ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﻴﺪن و ﺷﻴﻚ و ﻣﺮﺗﺐ‬
‫ﻛﺮدن او را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ دوﺳﺘﺎن داﻣﺎد ﺷﺮﻛﺖ دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻫﻢ اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺼﻮرت ﻛﻨﺴﺮت دو ﻧﻔﺮي ﻣﺮداﻧﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺑﺎ ﺷﻜﻞ‬
‫ﺗﻨﻮر اول و دوم(‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻮال و ﺟﻮاب و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻫﻤﺼﺪاﻳﻲ و ﺗﻜﺮارﻫﺎي‬
‫ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮ زﻧﺪه ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن آن اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﭘﺮﺳﺮور از اول ﺗﺎ آﺧﺮ ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﻛﻨﺴﺮت دوم در اﺑﺘﺪا ﺑﺮاي ﺗﺮﻛﻴﺐ در‬
‫ﺻﺪاﻳﻲ ﻣﺮداﻧﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺗﻨﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎس اول و ﺑﺎس دوم(‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬آﻟﺘﺮ و در ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم ﺳﻮﭘﺮاﻧﻮﻫﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ‬
‫داﻣﺎد و دﻋﻮت و ﺗﺒﺮﻳﻜﺎت اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ .‬ﻛﻨﺴﺮت ﺳﻮم ﻛﻮارﺗﺖ ﻣﺨﻠﻮط اﺳﺖ‬
‫)ﺳﻮﭘﺮا‪ ،‬آﻟﺘﺮ‪ -‬ﺗﻨﻮر‪ -‬ﺑﺎش( و ﻣﺘﺸﻜﻞ از دﻋﺎي ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺑﺮاي داﻣﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻨﺴﺮت ﭼﻬﺎرم )ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺨﻠﻮط( ﺑﻪ ﻣﺪح داﻣﺎد ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ .‬ﻛﻨﺴﺮت‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺷﻮﺧﻲ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻮال و ﺟﻮاب اﺳﺖ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺷﻮخ‬
‫در ﻛﻨﺴﺮت ﺷﺸﻢ ﻫﻢ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺎت ﺷﻮخ ﻃﺒﻌﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫ﻋﺮوس ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻮﺋﻴﺖ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻋﻤﻴﻘﻲ از ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﺤﺘﻮا ﺑﺎ ﻫﻢ دارﻧﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ واﺣﺪي از ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﻣﺘﻀﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﺟﺪي و ﻓﻜﻮراﻧﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﺷﺎد و ﻃﻨﺰآﻣﻴﺰ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ و ﺗﻤﺎم‬
‫ﺳﻮﻳﻴﺖ ﺑﺎ رﻗﺺ دوره اي ﺗﻤﺎم ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻋﺮوﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮﻳﻴﺖ اول »آوازﻫﺎي ﻋﺮوﺳﻲ« ﺑﺪون ﺷﻚ‪ ،‬ﻳﻚ اراﺋﻪ ﺟﺪﻳﺪ از ﺳﺒﻚ‬
‫ﻛﻨﺴﺮﺗﻴﻚ و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﺧﻮد و در ﺳﻄﺢ ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع‬
‫آوازﻫﺎي ﻣﺮاﺳﻢ و ﻋﺮوﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﺣﻜﻢ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٧٠‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﺎ ﻃﺮز ﺑﻴﺎن و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ و ﺗﺼﺎوﻳﺮ زﻳﺒﺎ و رﻧﮕﻴﻨﻲ از زﻧﺪﮔﻲ رﺋﺎﻟﻴﺴﺖ‬
‫ﻣﺮدﻣﻲ ﺧﻠﻖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺧﻴﺮاً در ﺿﻤﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﺳﺘﻨﻮﻳﺴﻬﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ر‪ .‬آﺗﺎﻳﺎن‬
‫)دﻛﺘﺮاي ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒﺎ( ﺳﻮﻳﻴﺖ دوم آوازﻫﺎي ﻋﺮوﺳﻲ وي را ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ از ﺷﺶ ﻛﻨﺴﺮت ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .1‬اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻢ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺮوﺳﻲ‬
‫را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آﻧﺪﺳﺘﻪ از آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺸﻖ‬
‫و ﻋﻼﻗﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ »از آﺳﻤﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ«‬
‫»ﻣﺎدر ﺟﺎن‪ ،‬ﺣﻼل« »ﻣﺎدر داﻣﺎد« »ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺮ داﻣﺎد« و ﻏﻴﺮه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺷﻜﻞ و ﻣﺤﺘﻮاي ﻏﻨﻲ ﺗﺮي ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﻧﺪ و ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺸﻨﻮﻳﺲ‬
‫ﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﻫﺴﺘﻨﺪ و زﻣﺮه آﺛﺎر ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪه او ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﻲ ارﻣﻨﻲ ﺗﻌﺪاد ‪ 78‬آواز‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻳﺎدداﺷﺖ و ﻧﻮت ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺗﻤﺎﻣﺎً ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺮدﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ آوازﻫﺎ ﻫﻨﻮز ﭘﻴﺪا ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺠﺰ دو‬
‫ﺳﻮﻳﻴﺖ ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ ﺗﻌﺪاد ‪ 30‬آواز دﻳﮕﺮ ﻧﻮت ﺑﺮداري ﺷﺪه وﺟﻮد دارﻧﺪ و ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺳﺮي »آواز ﮔﻠﻬﺎ« اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻛﻨﺴﺮت »درود ﺑﺎﻣﺪادان« ﻧﻴﺰ ﺑﻪ زﻣﺮه آوازﻫﺎي ﻣﺮاﺳﻢ‪ -‬ﻋﺮوﺳﻲ ﺗﻌﻠﻖ‬
‫دارد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺷﺎه داﻣﺎد )ﺗﻨﻮر ﺗﻚ ﺧﻮان( و ﻋﺮوس )ﺳﻮﭘﺮاﻧﻮ ﺗﻚ ﺧﻮان( و‬
‫ﻧﻴﺰ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻋﺮوﺳﻲ )ﮔﺮوه ﻣﺨﺘﻠﻂ آواز( ﺑﻌﻨﻮان ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﺷﻌﺎر آواز ﺷﺄن ﺑﺎﺷﻜﻮه ﻋﺮوﺳﻲ‪ ،‬دﻋﺎي ﺧﻴﺮ ذوج ﺟﻮان و‬

‫‪ -1‬ر‪ .‬آﺗﺎﻳﺎن‪ .‬ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎي ﺗﺎزه ﻛﺸﻒ ﺷﺪه ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪» .‬اﻳﺮوان ﻋﺼﺮ«‪ ،‬ﻫﺸﺘﻢ اﻛﺘﺒﺮ ‪.1964‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٧١‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻋﺮوس ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اي ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ آواز ﺑﺎ ﻣﻠﻮدي و‬
‫ﺷﻜﻠﺶ ﺑﻪ آﺛﺎر ﻣﺘﺮﻗﻲ و ﻋﺎﻟﻲ ﻫﻨﺮ آواز ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬از ﻧﻈﺮ داﺧﻠﻲ ﺑﺪو ﻗﺴﺖ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ﻣﻠﻮدي ﻣﺘﺮﻗﻲ آن ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﻣﺤﻜﻤﻲ‬
‫ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﺳﻮﻟﻮ ﭼﻨﺎن ﻋﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ واﺣﺪ ارﮔﺎﻧﻴﻚ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻛﻨﺴﺮت »ﺳﻼم ﺑﺎﻣﺪادان«‬
‫ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرداري از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻋﺎﻟﻲ ﻫﻨﺮي ﺑﺪون ﺷﻚ ﻳﻜﻲ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آﺛﺎر‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮي »آوازﻫﺎي ﺑﺨﺖ آزﻣﺎﻳﻲ« ﻧﺰدﻳﻜﻲ زﻳﺎدي ﺑﺎ آوازﻫﺎي ﻣﺮاﺳﻢ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ اﺧﻴﺮاً ﻛﺸﻒ ﺷﺪه و ﺑﭽﺎپ رﺳﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺸﻦ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ‬
‫دﺧﺘﺮان ﺟﻮان ارﻣﻨﻲ اﺳﺖ و از اﻋﻤﺎق اﻋﺼﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ ﺑﺎ اﺷﻌﺎر ﻏﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻛﻲ‬
‫ﻣﻌﺼﻮﻣﺎﻧﻪ ﻗﻠﺒﻬﺎي دﺧﺘﺮان ﻧﻮﺟﻮان و ﻣﻠﻮدي ﻫﺎي ﻣﺒﻴﻦ اﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻫﺎ و ﺗﻨﻮع‬
‫ﺳﺒﻜﻬﺎ و ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺘﻦ از زﻳﺮ ﻗﻠﻢ ﺗﻮاﻧﺎي‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ »آوازﻫﺎي ﺑﺨﺖ آزﻣﺎﻳﻲ« ﺷﺪه‪ ،‬آﺛﺎر ﻛﻨﺴﺮﺗﻴﻚ او را ﺗﻜﻤﻴﻞ‬
‫ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﺧﺘﺘﺎم ﺗﻮﺿﻴﺢ آﺛﺎر آوازي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺿﺮورت دارد ﻛﻪ ﺑﻄﻮر‬
‫ﺧﻼﺻﻪ از آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﺷﻬﺮي ارﻣﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورﻳﻢ درﺳﺖ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﺘﺮ از آوازﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ اﻫﻤﻴﺖ اﺻﻮﻟﻲ‬
‫ﻓﺮاواﻧﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻈﺮ ﺧﻮد او ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺮي ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻲ از ﻋﺪم ﺧﻠﻖ آواز ﻣﺮدﻣﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻬﺮﻧﺸﻨﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺳﭙﺲ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻳﺎدداﺷﺖ اﻳﻦ آوازﻫﺎ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒﺎ‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٧٢‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻣﺠﺪدا ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮده و از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻏﻨﻲ ﺗﺮ ﻛﺮدن ﺳﺒﻚ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﭘﺮوﻓﺴﻴﻮﻧﺎل‬
‫ارﻣﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﻴﻦ آوازﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﺎ ﺑﺎ ﺳﻮﻟﻮﻫﺎ و ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎ ﻣﻮاﺟـــــﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬در ﻓﻮق ﻣﺎ ﺑﺎ »دﻻوران ﺳﻴﭙﺎن«‪ ،‬آﺷﻨﺎ ﺷﺪه اﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﻬﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس روي آوازﻫﺎي دﻳﮕﺮ و ﻣﺤﺒﻮب ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﺎر ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ »در ﺳﻮاﺣﻞ ارس« )»اﺷﻜﻬﺎي ارس«(‪» ،‬ﻣﻦ ﺻﺪاي ﺧﻮﺷﻲ‬
‫ﺷﻨﻴﺪم« )»ﺧﻮاب«(‪» ،‬آواز ﻧﻮ ﺟﻮان ﻏﺮﻳﺐ« )»ﭘﺮﺳﺘﻮ«( »ﺻﺪاﻛﻦ‪ ،‬اي‬
‫درﻳﺎﭼﻪ« )»درﻳﺎﭼﻪ«(‪ ،‬آوازﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﮔﻮش ﺧﻮد را در ﻣﻮرد دو‬
‫ﺗﺎي اول روي اﻣﻜﺎﻧﺎت ﭘﻠﻲ ﻓﻮﻧﻴﻚ و ﻫﺎرﻣﻮﻧﻴﻚ ﻣﺒﺬول داﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﻮرد دو ﺗﺎي‬
‫آﺧﺮ ﻛﺎر او اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺮ و رﻳﺸﻪ دارﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در درﺟﻪ اول او ﺳﻌﻲ در ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫ﻣﻠﻮدي و ﺗﺼﻔﻴﻪ آﻧﻬﺎ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﻛﺎر‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻠﻮدي ﻫﺎي ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ راﻳﺞ و ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه او را ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﭙﺮدازﻳﻢ ﺑﻪ »ﭘﺮﺳﺘﻮ«‪.‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٧٣‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٧٤‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺳﺎده اي ﻣﻲ ﺗﻮان ﭘﻲ ﺑﺮد ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻃﺮﺣﻬﺎي‬

‫اﺻﻠﻲ آواز را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﻣﻠﻮدي و زﻳﺮ و‬
‫ﺑﻢ آواز ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺳﻌﻲ در اﺻﺎﻟﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ آن ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬او ﻣﻴﺰان‬
‫آواز )ﺳﻪ ﭼﻬﺎرم( را ﺣﻔﻆ ﻛﺮده وﻟﻲ از ﻫﻤﺎن اول ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺧﻮد را‬
‫اﻋﻤﺎل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻗﺒﻠﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺿﻌﻴﻔﺘﺮﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﺿﺮب را ﺑﻌﻨﻮان ﺿﺮب ﻗﺒﻠﻲ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻛﻠﻤﻪ »ﭘﺮﺳﺘﻮ« و‬
‫ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺿﺮب ﺑﻌﺪي ﺑﺮ ﻫﻢ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺿﺮب ﺑﻌﺪ از ﺿﺮب‬
‫ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﭼﻨﺪي اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ .‬اول ﻓﻮرﺷﻼگ ‪ g‬را اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻛﻮﺗﺎه ﻛﺮدن ﻃﻮل ﻧﺖ اول )‪ (a‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻧﺖ ﻧﺰوﻟﻲ را اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ دوم ﺿﺮب او ﺑﻪ ﺳﻜﺴﺘﻮل رﺟﻮع ﻛﺮده ﺑﻪ دوﻗﺴـــﻤﺖ آن دو‬
‫ﻓﻮرﺷﻼگ ) ‪ a‬و‪ (e‬اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ آن آﻫﻨﮓ ﺟﺪﻳﺪي داده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺎ آﺧﺮ آواز اداﻣﻪ داده و ﻳﻚ ﻣﻠﻮدي ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻗﻮي و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ و روح ﻳﻚ ارﻣﻨﻲ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ اﻫﻤﻴﺖ اﺻﻮل ﻛﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آواز »ﺻﺪاﻛﻦ‪ ،‬اي درﻳﺎﭼﻪ« ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ‬
‫رﻣﺎﻧﺲ ﺣﻴﺮت آوري در اﺛﺮ ﻛﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﻣﻠﻮدي اﺻﻠﻲ و ﭼﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻧﻮ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺣﻴﺎﺗﺒﺨﺶ ﻫﻨﺮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس را ﺑﺨﻮﺑﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ آواز ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺎﺳﻲ ﺧﻮد ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ آواز اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ ﺷﺐ ﺗﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﻋﻤﻴﻖ ﺧﻮد را ﺑﺠﺎي ﻣﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٧٥‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس از‬
‫ﻫﺮ ﺑﺨﺶ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﻮژه اي را ﺑﺮاي ﻛﺎر اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن‬
‫ﻛﻮﺷﺶ و ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ﺧﺎص ﺧﻮد آﻧﺮا ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻤﻮده ﭼﻨﺎن آﺛﺎري ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي‬
‫ﺳﺒﻚ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﺧﻠﻖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﻫﻢ ارزﺷﻬﺎي ﺑﺰرگ ﻫﻨﺮي ﺧﻮد‬
‫را دارا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻠﻮدي ﻫﺎي رﻗﺺ ﻧﻴﺰ ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﻗﺪﻣﺖ دارد‪،‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﺳﺮي »رﻗﺼﻬﺎ« ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻧﻮ اﺛﺮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﺷﺶ‬
‫رﻗﺺ »اوﻧﺎﺑﻲ«‪» ،‬ﻣﺎراﻟﻲ«‪» ،‬ﻳﺮاﻧﮕﻲ«‪» ،‬ﺷﻮﺷﻴﻜﻲ«‪» ،‬ﻳﺪ‪-‬آراج« و »ﺷﻮرور«‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬دو ﺗﺎي اول از رﻗﺼﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻮﺷﻲ‪ ،‬ﺳﻮﻣﻲ اﻳﺮوان ﭼﻬﺎرﻣﻲ‬
‫از رﻗﺼﻬﺎي واﻏﺎرﺷﺎﺑﺎد و ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸﻢ از رﻗﺼﻬﺎي ﻛﺎرﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ اﻳﻨﻬﺎ‬
‫رﻗﺼﻬﺎي ﻇﺮﻳﻒ و ﻣﺤﺠﻮﺑﺎﻧﻪ زﻧﺎن و رﻗﺼﻬﺎي ﻣﺮداﻧﻪ وﺟﻮد دارﻧﺪ و اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ آﻧﻬﺎ را اﺟﺮا ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در واﻗﻊ دو ﻣﻨﻈﻮر را دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﻟﻒ( ﺑﺎزﺳﺎزي زﻳﺒﺎﻳﻲ‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎده رﻗﺼﻬﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ و ﺧﻠﻖ آﺛﺎر ﻫﻨﺮي در ﺳﻄﺢ ﻋﺎﻟﻲ‪ .‬و ب( ﺣﻔﻆ‬
‫و ﻧﮕﻬﺪاري وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﻠﻲ اﻳﻦ رﻗﺼﻬﺎ‪ .‬او ﺑﻪ ﻫﺮ دوي اﻳﻦ ﻫﺪﻓﻬﺎ ﻧﺎﻳﻞ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﻫﺪﻓﻬﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺮاي ادوري ﺟﺴﺘﻦ از ﺑﻐﺮﻧﺞ ﺷﺪن‬
‫آن ﻫﺎ ﺑﺮ روي ﭘﻴﺎﻧﻮ‪ ،‬از ﺳﺒﻜﻬﺎي ﻏﺎﻣﺾ و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻫﻨﺮ ﭘﻮﻟﻲ ﻓﻮﻧﻴﻚ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺳﺎده او ﺑﻪ ﻫﺪﻓﻬﺎي ﺧﻮد ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﭼﻨﺎن رﻗﺼﻬﺎي ﭘﻴﺎﻧﻮﻳﻲ ﺧﻠﻖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ﺛﺮوت و ارزﺷﻬﺎي‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺘﻮا‪ ،‬ﺳﺎدﮔﻲ اﺳﺎس و ﺧﻠﻮص ﺳﺒﻚ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ رﻗﺼﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫اوﻟﻴﻦ اﺟﺮا در ﺳﺎل ‪ 1906‬در ﭘﺎرﻳﺲ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻓﺮاواﻧﻲ روي ﺣﻀﺎر ارﻣﻨﻲ و ﻏﻴﺮه‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٧٦‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﻧﻌﻜﺎس اﻳﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮ را ﻣﺎ در ﺳﺨﻨﺎن زﻳﺮ ﻛﻪ ﭘﺮوﻓﺴﻮر داﻧﺸﮕﺎه ﺳﻮرﺑﻦ‬
‫اﻳﺮاد ﻛﺮده اﺳﺖ درﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪:‬‬
‫»ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻣﺮا در اﻓﺮاط ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺼﺮ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻨﺴﺮت ﻳﻚ ﺗﺤﻮل ﺑﻮد و ﻣﺮا ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺒﻬﻮت و ﺣﻴﺮت زده ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از‬
‫ﺣﻀﺎر‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ زﻳﺒﺎﻳﻲ آن را ﻣﺠﺴﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ اروﭘﺎﻳﻲ‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺷﺮﻗﻲ ﺑﻠﻜﻪ در ﻧﻮع ﺧﻮد ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻠﻮدي ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬
‫ﺣﻴﺮت آوري ﺧﻮﺷﻨﻮا‪ ،‬ﻋﻤﻴﻘﺎً ﻫﻴﺠﺎن آور‪ ،‬ﺑﻲ اﻧﺪازه ﻟﻄﻴﻒ ﺑﻮده و اﺳﺘﺎداﻧﻪ ﺧﻠﻖ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﺎ رﻳﺘﻤﻬﺎي ﻏﻨﻲ‪ ،‬زﻧﺪه و اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ از‬
‫اﻋﻤﺎق ﻗﻠﺐ ﻣﻲ ﺟﻮﺷﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﻮراﻓﺸﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﻧﻪ آﻓﺘﺎب ﺳﻮزان‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و اﻳﺮان‪ ،‬در وﻫﻠﻪ اول ﻧﻮر و ﭘﺮﺗﻮ ﻃﻼﻳﻲ رﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﺣﺮارت آن ﻗﻠﻪ ﻫﺎي ﭘﻮﺷﻴﺪه از ﺑﺮف ‪،‬ﺳﺒﺰﻳﻬﺎي ﺟﻨﮕﻠﻬﺎ و ﺷُﺮﺷُﺮ ﺟﻮﻳﺒﺎرﻫﺎ را‬
‫ﻧﻮازش ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬روح ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﺎﻛﻲ ﺧﺎك ﻋﺰﻳﺰ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬
‫)ﻣﺮدم( ﺧﻨﺪه رو‪ ،‬ﻋﺸﻖ و اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روﺷﻨﺎﻳﻲ و زﻧﺪﮔﻲ را در درون ﺧﻮد‬
‫ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ اﻳﻦ ﭘﺎﻛﻲ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺑﺼﻮرت آوازﻫﺎي ﺧﻴﺮه ﻛﻨﻨﺪه‪،‬‬
‫ﺑﺼﻮرت ﮔﻠﻬﺎي ﺧﻮﺷﺒﻮ و درﺧﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺎرﺳﻴﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ او ﺑﺎ ﺻﺤﺒﺖ در ﻣﻮرد رﻗﺼﻬﺎي ﭘﻴﺎﻧﻮي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫»رﻗﺼﻬﺎي ارﻣﻨﻲ آﻧﻘﺪر ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬آﻧﻘﺪر اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬آﻧﻘﺪر زﻧﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﭼﻨﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺣﺮﻛﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺸﻜﻞ و ﺣﺮﻛﺎت ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ روح و روان‬
‫و ﭘﺴﺘﻲ ﺑﻠﻨﺪي ﻫﺎي ﻫﻨﺮ ﺧﻴﺮه ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﺪم اﻃﻼع از‬
‫آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ ﻣﻴﺮد‪ .‬آﻫﻨﮓ ارﻣﻨﻲ زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﻃﺮاوت‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٧٧‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ وﺻﻔﻲ دارد‪ .‬ﭼﻴﺰي ﭘﺎك ﺗﺮ و ﻇﺮﻳﻒ ﺗﺮ از اﻳﻦ آوازﻫﺎي ﺷﻴﺮﻳﻦ و‬
‫زﻳﺒﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ آﻫﻨﮓ و ﻣﻴﺰان آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ ﻗﺮﻳﺤﻪ دار و اﺳﺘﺎداﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ )‪ (verification‬ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻌﻄﺎف‪ ،‬ﺗﺼﺎوﻳﺮ زﻧﺪه ‪ ،‬ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ ﻏﻨﻲ و‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ آﻫﻨﮕﻬﺎي آن در ﺟﻠﻮي ﭼﺸﻢ اﺷﻜﺎل ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺳﺎزي را ﻣﺘﺼﻮر ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﻟﻄﺎﻓﺖ اﻳﻦ رﻗﺼﻬﺎ در زﻳﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن زﺑﺮ و ﺧﺸﻦ ﻏﺮﺑﻲ ﭼﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬آن آﻫﻨﮕﻬﺎ را اﺳﺘﺎدي ﻧﺎدر و ﻛﻤﻴﺎب و ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻋﺎﻟﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ«‪.1‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﻗﺼﻬﺎي ﭘﻴﺎﻧﻮ ﻣﻲ ﺗﻮان رﻗﺺ »ﻣﺸﻮ ﺷﻮﻟﻮر« را اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﻧﻤﻮد ﻛﻪ داراي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ اﺳﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ داراي وﻳﮋﮔﻲ‬
‫ﻫﻨﺮي ﺧﺎص ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻞ ﺗﻠﻔﻴﻖ ﭼﻨﺪ آواز ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﺛﺮي وﺳﻴﻌﺘﺮ‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ آن ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ »ﻣﺸﻮ ﺷﻮﻟﻮر« ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻢ آﻫﻨﮕﻬﺎي رﻗﺼﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاي ﺧﻠﻖ اﺛﺮ ﻣﺘﺮﻗﻲ ﺗﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺸﺨﺺ و وﺳﻴﻊ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدﻣﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ‬
‫ﻫﻴﺠﺎن‪ ،‬ﺛﺮوت ﻣﺤﺘﻮا و ﻛﺎرﺑﺮد وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در آرﺷﻴﻮ دﺳﺘﻨﻮﻳﺲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوران داﻧﺸﺠﻮﻳﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭼﻨﺪ ﻗﻄﻌﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻧﻮ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ در ﻧﻈﺮ زﻧﺪﮔﻲ او دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ و از ﺳﺒﻚ اﺻﻠﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس دور و ﺣﺎوي اﺛﺮات‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﺨﺼﻮص آﻟﻤﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻨﻬﺎ »ﻧﻮك ﺗﻴﻮرن« »ﻣﺎرش‬
‫ﺳﻮگ« و ﻏﻴﺮه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪» -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس« ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ‪-60‬اﻣﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﺗﻮﻟﺪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬ﮔﺮدآورﻧﺪه ر‪ .‬ﺗﺮﻟﻤﺰﻳﺎن‪،‬‬
‫اﻳﺮوان‪ .1930 :‬ص ‪.43-44‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٧٨‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ب( آﺛﺎر اﭘﺮاﻳﻲ‬

‫آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻳﺎد ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ ﺧﺘﻢ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ آﺛﺎر در ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎي اوﻟﻴﻪ او وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬آﻣﺎده ﭼﺎپ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻨﻬﺎ دﻫﻬﺎ ﻛﻨﺴﺮت وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ روي دﺳﺘﻨﻮﻳﺴﻬﺎي او ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻋﻼﻗﻪ زﻳﺎدي‬
‫روي آﺛﺎر اﭘﺮاﻳﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﻛﻮﺷﺶ و ﻛﺎر او روي ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ »آﻧﻮش« اﺛﺮ ه‪.‬‬
‫ﺗﻮﻣﺎﻧﻴﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻛﺎﻣﻼً روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺪت ﻣﺪﻳﺪي ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻔﻜﺮ در ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﺳﻪ »دﻻوران ﺳﺎﺳﻮن« ﺑﻮده و ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫داﺷﺖ آﻧﺮا ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ اﭘﺮا ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﻴﺸﻨﻮﻳﺲ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﭘﺮاي‬
‫»وارﺗﺎن« و ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻤﺪي در »زﻳﺎﻧﻬﺎي ﺷﻬﺮ ﻧﺸﻴﻨﻲ« )ه‪ .‬ﺑﺎروﻧﻴﺎن(‬
‫را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻨﻬﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﺛﺎر اﭘﺮاﻳﻲ ﻛﺎﻣﻼً‬
‫ﻣﺸﺨـــﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﻤﺎم اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اش را‬
‫داﺷﺖ وﻟﻲ اوﺿﺎع ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺤﻴﻂ او ﻣﺎﻧﻊ از اﻧﺠﺎم آن ﻫﺎ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭼﻪ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﻲ ﻛﺮدن ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺧﻮد‬
‫اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي دﺳﺘﻨﻮﻳﺲ او ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﭘﻲ ﺑﺮد‬
‫ﻛﻪ روي اﭘﺮاي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ -‬وﻃﻦ دوﺳﺘﺎﻧﻪ »وارﻃﺎن« از ﻫﻤﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﻛﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﺑﺮاز ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .1‬ﻛﻪ ﻫﻨﻮز در دﻫﻪ ‪ 90‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‬
‫ﻛﺎر روي اﭘﺮاي »وارﺗﺎن« را ﺷﺮوع ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﻮاه اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ دﻓﺘﺮ‬
‫»آﻫﻨﮕﻬﺎي ﺷﺮﻗﻲ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ‪ 1892‬و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻘﺸﻬﺎ ﺑﻴﻦ ﺑﺎزﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻠﻮدي ﺑﻪ ﺷﻴﻮه آوازﻫﺎي ﻏﻮﻧﺪ ﻳﺮﺗﺲ و ﻧﻤﻮﻧﻪ‬

‫‪ -1‬ر‪ .‬آﺗﺎﻳﺎن‪ .‬اﺛﺮ ارزﺷﻤﻨﺪ در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ‪» .‬ﻫﻨﺮ ﺷﻮروي«‪ ،1953 :‬ﺷﻤﺎره ‪.6‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٧٩‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻫﺎي دﻳﮕﺮ(‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺪون اﺷﻜﺎل ﭘﻲ ﺑﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ‬
‫ﺧﻴﻠﻲ دﻳﺮﺗﺮ از ﻧﺘﺖ ﺑﺮداري آوازﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در دﻓﺘﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺎ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺪاد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه او ﺑﺎ آوازﻫﺎي دﻳﮕﺮ دﻓﺘﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻮﻫﺮ و دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه ﻓﺮق ﻛﻠﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از آن ﺳﻮﻏﻮﻣﻮن ﺳﻮﻏﻮﻣﻮﻧﻴﺎن داﻧﺸﺠﻮ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز از‬
‫اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﺧﺎرج ﻧﺸﺪه ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻫﻨﺮ اﭘﺮا ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‬
‫ﻓﻜﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ او در ﺻﺪد ﺗﺎﻟﻴﻒ اﭘﺮا ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﺎ اﭘﺮاي »دﻻوران ﺳﺎﺳﻮن«‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ »وارﺗﺎن« ﺑﻌﺪ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس از ﺑﺮﻟﻴﻦ ﺑﻪ اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﻓﻜﺮ او را‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺮده زﻳﺮا در ﻣﻮﻗﻊ اﻗﺎﻣﺖ او در ﺑﺮﻟﻴﻦ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ او اﻣﻜﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه اﭘﺮا‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻋﻀﻮﻳﺖ در ﮔﺮوه آواز‪ ،‬در اﻳﻦ اﺟﺮاﻫﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد و از‬
‫اﭘﺮاﻫﺎي واﮔﻨﺮ ﺑﺴﻴﺎر اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻫﻢ اﭘﺮاي »وارﺗﺎن« و ﻫﻢ ﺗﺮﻳﻠﻮگ اﭘﺮاﻳﻲ »دﻻوران ﺳﺎﺳﻮن«‬
‫از اﻳﻦ ﺣﺪود ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﭘﺎ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻟﻴﺒﺮﺗﻮن ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎري داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺎ در دﻓﺘﺮ آﻫﻨﮕﻬﺎي‬
‫ﺷﺮﻗﻲ ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 37‬و ﺑﺪون ﻋﻨﻮان ﺑﺼﻮرت »ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫دﻋﺎ ﺑﺮاي اﭘﺮا‪ ،A-dur ،‬ﺑﺎ وزن ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺳﻪ ﭼﻬﺎرم« ﺳﭙﺲ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 23‬و ‪48‬‬
‫ﻫﻤﺎن دﻓﺘﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ »ﺑﺮاي اﭘﺮا« را در دﺳﺖ دارﻳﻢ‪ .‬در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ »دﻻوران‬
‫ﺳﺎﺳﻮن« ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ در ﻧﺰد م‪ .‬آﺑﻐﻴﺎن در دﺳﺖ دارﻳﻢ‪ .‬او‬
‫درﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻳﻜﻲ از آرزوﻫﺎي او اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ آﻣﺎده‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ اﭘﺮاﻳﻲ ﺑﺎ روح آﻫﻨﮕﻬﺎي ارﻣﻨﻲ و ﺷﺮﻗﻲ ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﻦ ﻫﻢ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را »دﻻوران ﺳﺎﺳﻮن« ﻣﻲ داﻧﺴﺖ و آﻧﻘﺪر ﻛﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﻠﻮدي آن را ﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻜﺮ از زﻣﺎن داﻧﺸﺠﻮﻳﻲ در او ﭘﻴﺪا ﺷﺪه ﺑﻮد و‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٨٠‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺻﺤﻨﻪ ﺑﺎ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ داﺷﺖ ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ در ﺑﺮﻟﻴﻦ )ﻧﻤﻲ داﻧﻢ در‬
‫ﭼﻪ اﭘﺮاﻳﻲ( ﺑﻪ روي ﺻﺤﻨﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد او ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻗﻠﻴﻠﻲ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮد«‪.1‬‬

‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﭘﻴﺸﻨﻮﻳﺲ ﻣﻮﺟﻮد در آرﺷﻴﻮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﮔﻮاه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﺟﻬﺖ ﻧﻮت ﺑﺮداري از ﻗﻄﻌﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺑﺰرگ ﻣﺎ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮد و ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻮد آﻧﻬﺎ را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ اﭘﺮا ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺠﺰ آن‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺑﻌﻀﻲ از ﻗﻄﻌﺎت ﻧﻴﺰ ﻣﻠﻮدي ﻫﺎﻳﻲ را ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ‬
‫ﻫﻢ او ﻛﺎر و ﻛﻮﺷﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮي را اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﻣﺪارك و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎ در دﺳﺘﺮس دارﻳﻢ اﻣﻜﺎن آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ »ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮﻳﻦ در ﻣﻮرد ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس«‪ .‬ص ‪.72-73‬‬

 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٨١‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻳﻦ دو‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺧﻠﻖ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻤﺪي ﺑﺮاي »زﻳﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﺷﻬﺮ ﻧﺸﻴﻨﻲ« اﺛﺮ ه‪ .‬ﺑﺎروﻧﻴﺎن ﻛﺎر و وﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس را ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ »زﻳﺎﻧﻬﺎي ﺷﻬﺮ ﻧﺸﻴﻨﻲ«‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس دو ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﺑﺪاع ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ »ﺳﺪراك آﻗﺎ‪ ،‬ﻧﺰد ﻛﻔﺎش« و »ﺑﺎرﺳﻖ آﻗﺎ و‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﺶ« و اﺑﺘﺪاي ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺳﻮم‪ .1‬ﺑﺮاي ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻃﻨﺰآﻣﻴﺰ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ زﻧﺪﮔﻲ در اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ زﻳﺮ و ﺑﻢ‬
‫ﻫﺎي ﻟﻬﺠﻪ ﺧﺎص ارﻣﻨﻴﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﻣﺒﺬول داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻌﻲ در ﺣﻔﻆ رك‬
‫ﮔﻮﻳﻲ و ﺗﻨﺪي زﺑﺎن ﻃﻨﺰآﻟﻮد ﺑﺎروﻧﻴﺎن داﺷﺘﻪ و ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪه ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻬﻲ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬زﺑﺎن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻳﻦ ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻌﺮ‬
‫ﻫﺎي‪-‬آوازي ﻗﺮار دارد‪ .‬در اﻳﻨﻬﺎ ﻛﻨﺴﺮﺗﻲ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ و ﺳﻮﻟﻮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دﺳﺘﻨﻮﻳﺴﻬﺎي ﻣﻮﻟﻒ ﺑﺼﻮرت ﭼﺮﻛﻨﻮﻳﺲ ﺑﻮده و ﺑﺎﻣﺪاد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺎرﻣﻮﻧﻲ را اﺳﺘﺎداﻧﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ و ﭘﺎﻓﺸﺎري دوﺳﺘﺎن و ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺑﺎر در اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ رﻓﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ آﻧﻬﻢ ﻓﻘﻂ در ﻣﺤﻔﻞ‬
‫دوﺳﺘﺎن‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد آﻛﺎدﻣﻴﺴﻴﻦ ﻫﺮاﭼﻴﺎ آﺟﺎرﻳﺎن در ﺧﺎﻃـــــــﺮات ﺧﻮد ﻳﺎد‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .2‬ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ اﻳﻦ اﺟﺮاي آﻣﺎﺗﻮري ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس از‬
‫اﻳﻨﻬﺎ دﻟﺴﺮد ﺷﻮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد را ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﻫﺎ در »ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي دﺳﺘﻨﻮﻳﺲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻤﺪي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس« ﻧﻮﺷﺘﻪ گ‪ .‬دﻳﮕﺮاﻧﻒ و م‪ .‬ﻣﻮرادﻳﺎن‬
‫آﻣﺪه اﻧﺪ‪» .‬ﺧﺒﺮﻧﺎﻣﻪ‪ «տեղեկագիր‬ﺷﻤﺎره ‪ :1953 ،3‬ص‪.81-83‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ »ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮﻳﻦ در ﻣﻮرد ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس«‪ ،‬ص ‪.78-79‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٨٢‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫در زﻣﻴﻨﻪ اﭘﺮا‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ »آﻧﻮش« اﺛﺮ‬
‫ﻫﻮاﻧﺲ ﺗﻮﻣﺎﻧﻴﺎن ﻣﺒﺬول داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ از ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ م‪ .‬ﺗﻮﻣﺎﻧﻴﺎن و‬
‫ه‪ .‬ﺗﻮﻣﺎﻧﻴﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ه‪ .‬ﺗﻮﻣﺎﻧﻴﺎن ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻟﻴﺒﺮﺗﻮي اﭘﺮا‬
‫را ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ وﻟﻲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺸﻐﻮﻟﻴﺖ و ﻛﺜﺮت ﻛﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻓﺮﺻﺖ و ﻣﺠﺎل اﻧﺠﺎم‬
‫ﻗﻮل ﺧﻮد را ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻛﺎر روي ﻣﺘﻦ اﭘﺮا را ﺷﺮوع ﻧﻤﻮده و‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ روي آن ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ ﻣﺪارك و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ از ﺧﺎرج درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده اﻳﻢ ﺳﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از »آﻧﻮش« ﻛﻪ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1903‬ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﻧﺪ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺧﻮدش ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻫﺎ و‬
‫ﺗﺼﺤﻴﺤﺎت ﺳﺎل ‪ 1904‬را در آن اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﻮﺿﻮح دﻳﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ه‪ .‬ﺗﻮﻣﺎﻧﻴﺎن را ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎ و ﻣﺤﺘﻮﻳﺎﺗﺶ‬
‫ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده و ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﻮژه ﻫﺎ و ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎ را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﻳﻦ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﻗﻲ ﻟﻴﺘﻤﻮﺗﻴﻮ ﻣﻠﻮدي ﻫﺎ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬ﻗﺴﻤــــــــﺘﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎي‬
‫ﺻﺤﻨﻪ اي و ﺣﺎﻻت روﺣﻲ ﻧﻘﺶ آﻓﺮﻳﻨﺎن و ﻗﺴﻤﺖ اﺳﺎﺳﻲ آن آﻫﻨﮓ ﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺖ ﻫﺎي ارﻣﻨﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﻈﺮي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ و ﻗﻄﻌﺎت‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ »آﻧﻮش« ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻛﻪ اﭘﺮاي آوازي ﺑﻮده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي آن و ﺣﺎﻻت ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﺑﺸﻜﻞ آواز ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ آوازﻫﺎ‪ ،‬آوازﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ و ﻋﺎﺷﻘﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻠﻮدي‬
‫ﻫﺎي ﺧﻮدوﻳﮋه اي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رزوﻧﺎﻧﺲ اﻳﻦ آوازﻫﺎ ﺧـــــﻠﻖ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ‪ .1‬از ﻣﻠﻮدي ﻫﺎي ﻳﮕﺎﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺮاي »آﻧﻮش« ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ -1‬اﻃﻼﻋﺎت دﻗﻴﻖ در ﻣﻮرد اﭘﺮاي »آﻧﻮش« را در )ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي دﺳﺘﻨﻮﻳﺲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس( »ﻫﻨﺮ ﺷﻮروي«‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ 4‬ص ‪ 42 -47‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ر‪.‬آﺗﺎﻳﺎن‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٨٣‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫آواز ﻋﺸﻘﻲ »ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ درﺧﺖ ﺑﻴﺪ‪ «-‬و آواز ﺳﺎرو‪» -‬ﻛﻮﻫﻬﺎي ﻣﺮﺗﻔﻊ«‪ -‬ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اوﻟﻲ ﻳﻚ آواز ﻣﻼﻳﻢ ﺑﺎ آﻣﻴﺰه اي از ﻏﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺜﻼً در‬
‫ﺻﺤﻨﻪ ﻛﻮخ)ﻛﺸﺘﻲ ﻣﻠﻲ ارﻣﻨﻲ(‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﺼﻤﻴﻢ داﺷﺖ آواز »ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‬
‫درﺧﺖ ﺑﻴﺪ‪ «-‬را ﻳﺎدآوري ﻛﻨﺪ وﻟﻲ در ﭘﺮده ﭼﻬﺎرم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻠﺘﺮي اراﺋﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬در اواﻳﻞ اﻳﻦ ﭘﺮده ﭘﺲ از ﺷﺮح ﺻﺤﻨﻪ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ »اﻳﻦ‬
‫ﺷﻜﻞ از آواز درﺧﺖ ﺑﻴﺪ ﻗﺒﻞ از ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ آﻣﺪن آﻧﻮش ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻄﻮر ﻣﺪام ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﮔﺮوه ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن اراﺋﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﻗﺴﻤﺖ آﺧﺮ اﭘﺮا ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﺿﻤﻦ ﺧﻮاﻧﺪن ووش‪-‬ووش ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻠﻮدي ﻫﺎي درﺧﺖ ﺑﻴﺪ و آخ‬
‫آﻧﻮش‪-‬آﻧﻮش را ﺗﻮاﻣﺎً و ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ اﺟﺮا ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٨٤‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ آواز »ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ درﺧﺖ ﺑﻴﺪ‪ «-‬از ﻃﺮف ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻔﻜﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ در ﺷﺮح ﻃﺒﻴﻌﺖ آﻧﻮش ﺑﻜﺎر رود‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ آوازﻫﺎي‬
‫دﻳﮕﺮي ﻫﻢ وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺳﺎرو آواز »ﻛﻮﻫﻬﺎي ﻣﺮﺗﻔﻊ« در ﻧﻈﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺒﻼً ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻠﻮدي آواز ﻣﺮدﻣﻲ »اﻣﺮوز ﺟﻤﻌﻪ‪ «...‬را در‬
‫ﻧﻈﺮ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪاً ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس از اﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻨﺼﺮف ﻣﻲ ﺷﻮد و آﻫﻨﮓ ﺟﺪﻳﺪ و‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ را ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺣﺎﻻت روﺣﻲ و ﺗﻔﻜﺮات ﺳﺎرو ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬
‫ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮ از آواز ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٨٥‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد در اﻳﻨﺠﺎ ﻃﺮﺣﻬﺎي اﺻﻠﻲ ﻣﻠﻮدي ﺑﺪون ﻫﻴﭻ‬

‫ﻣﻠﻴﺰم و ﻧﻮواﻧﺲ اﺟﺮاﻳﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻌﺪاً آن را‬
‫ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮد در آورد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﻓﺼﻴﺢ و‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﮔﺬر از ﻣﺮزﻫﺎي ﻛﻮارﺗﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻠﻮدي آوازي ﺗﺒﺪﻳﻞ و ﺑﻄﻮر‬
‫ارﮔﺎﻧﻴﻚ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺎت آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻠﻮدي ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻟﻴﺖ ﻣﻮﺗﻴﻮ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻛﻪ در ﻟﺤﻈﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﭘﺮا اﺟﺮا ﮔﺮدﻳﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در‬
‫ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎرو و ﻣﺎدرش ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٨٦‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫اﮔﺮ ﭼﻪ »آﻧﻮش« ﺑﻌﻨﻮان اﭘﺮاي آوازي ﻃﺮح رﻳﺰي ﺷﺪه ﺑﻮد و در آن‬
‫آواز ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺎﻧﻌﻲ در ﺳﻤﻔﻮﻧﻴﻚ ﻛﺮدن‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺘﻦ اﭘﺮا ﺑﻮﺟﻮد ﻧﻤﻲ آورد‪ .‬در ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت )ﭘﻴﺶ درآﻣﺪ‪،‬‬
‫ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎي ﻋﺮوﺳﻲ و ﻣﺮگ ﺳﺎرو ‪ ،‬ﻋﺰاداري ﻣﺎدرش و ﻏﻴﺮه( ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻧﻮازﻧﺪه‬
‫ﻧﻘﺶ زﻳﺎدي داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻐﻴﺮ از آن ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد وﺳﻴﻊ ﻟﻴﺖ ﻣﻮﺗﻴﻮﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﺳﻤﻔﻮﻧﻴﻚ ﻧﻤﻮدن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻤﻚ ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺧﻮد ﮔﺮوه ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﺎ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺳﺎزﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻠﻖ ﻃﺮﺣﻬﺎي ﻣﻠﻲ و ﺑﻴﺎن‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن و ﻧﺤﻮه زﻳﺴﺖ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﻣﻜﺎن ﺗﻤﺎم ﻛﺮدن اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻣﻲ داﺷﺖ‬
‫ﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ زﺑﺎن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﭼﻪ روح و ﻣﺤﺘﻮا ﻳﻚ اﺛﺮ اﭘﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﻤﻖ‬
‫ﻣﻠﻲ ﻣﻲ داﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ آﺗﻲ ﺳﺒﻚ اﭘﺮاي ﻣﻠﻲ ارﻣﻨﻲ‬
‫ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٨٧‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ج( آوازﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‬

‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در آوازﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ارﻣﻨﻲ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً آوازﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﻳﻲ‬
‫ﻧﻴﺎﻳﺶ و آﻳﻴﻦ ﻫﺎي وﻳﮋه ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ ﻛﻮﺷﺶ ﻓﺮاوان ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي‬
‫دﺳﺘﻨﻮﻳﺲ ﻣﻮﺟﻮد در آرﺷﻴﻮ او ﮔﻮاﻫﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر دﻗﻴﻖ ﭘﺮﺣﻮﺻﻠﻪ و ﺳﺨﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺮاي ﺗﻨﻈﻴﻢ آوازﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪ .‬او‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻧﺘﺖ ﺑﺮداري ﻫﺎي ﺗﺎﺷﺠﻴﺎن ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ﺣﺎوي ﺗﺎﺛﻴﺮات ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬او در ﻃﻮل ﺳﺎﻟﻬﺎ ﮔﺮدش و ﺳﻔﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ و دﻳﺪار از ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آﻫﻨﮕﻬﺎي ﺳﻨﺘﻲ و ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﻠﻴﺴﺎي ﺟﺎﻣﻊ اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ را ﻛﻪ اﺻﻴﻞ ﺗﺮ و ﺧﺎﻟﺼﺘﺮ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺟﻤﻊ آوري و ﻳﺎدداﺷﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﺗﺼﻨﻴﻔﺎت ﺧﻮد ﺳﻌﻲ در ﻇﻬﻮر‬
‫و ﺗﺠﻠﻲ روح ﻣﺮدﻣﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﻄﻦ ﻣﻠﻮدي ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺨﺼﻮص‬
‫داﺷﺖ و ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺳﺒﻚ ﻣﻠﻲ را ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺸﻨﺎﺳﺎﻧﺪ و آﺛﺎر ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﻳﻲ در ﺳﻄﺢ‬
‫ﻋﺎﻟﻲ ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻛﻨﺴﺮت ﺧﻠﻖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﻢ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻛﺎر ﺷﺮوع ﺷﺪه را ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﻧﺮﺳﺎﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﻛﺎرﻫﺎي او در ﻣﻮرد آوازﻫﺎي ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺨﺼﻮص از ﺣﺪ ﭘﻴﺸﻨﻮﻳﺲ ﻓﺮاﺗﺮ‬
‫ﻧﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.1‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮال ﻛﻪ ﭼﻪ ﻧﻮع ﺑﺎداراﻛﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺑﻴﻨﻨﺪه ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪك »ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺗﺼﺎﻧﻴﻒ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺎداراﻛﻲ را‬
‫داﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه و ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺤﺘﻮاي ﻫﻨﺮي ﻣﻲ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬در ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺴﺎل ‪ 1933‬دﻓﺘﺮ »آوازﻫﺎي ﭘﻴﺎﻧﻮﻳﻲ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﻘﺪس« ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ‪ 17‬ﺻﻔﺤﻪ آن ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭘﺎﻛﻨﻮﻳﺲ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﻘﻴﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ و‪ .‬ﺳﺎرﻛﺴﻴﺎن ﺑﭽﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٨٨‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫اﻟﻒ( اﺟﺘﻨﺎب از ﻧﻐﻤﻪ ﻫﺎي اﺿﺎﻓﻲ و ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‪.‬‬

‫ب( اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻮع ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ‪.‬‬
‫پ( ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺗﻮازن و ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺳﺎزي آﻫﻨﮕﻬﺎ ﺣﺘﻲ اﻻﻣﻜﺎن ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن‬
‫آوازﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ ﺳﺒﻚ و روح ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ت( در ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻠﻤﺎت و آﻫﻨﮓ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻛــــــــﺘﺎﺑﻬﺎي ﺑﺎداراك‪ 1‬و‬
‫ﻧﺖ ﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺑﻌﻨﻮان راﻫﻨﻤﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﻨﺴﻮخ ﺑﻮدن‪ ،‬از ﻧﺖ ﻫﺎي ﻓﻌﻠﻲ‬
‫ﺑﺎروﺣﺘﺮ و زﻧﺪه ﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.2‬‬
‫ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﻨﻈﻴﻢ آوازﻫﺎي‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺷﺎراﮔﺎن ﻫﺎي ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ »ﺟﺸﻦ ﻫﺎ« دﭼﺎر دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﺖ ﻧﻴﺰ او ﺑﺎ دﻗﺖ زﻳﺎد ﺑﻪ ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي زاﺋﺪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺖ و ﻣﺎ‬
‫در آوازﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮودﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻠﻮدي ﻫﺎ و‬
‫ﺷﺎراﮔﺎن ﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻠﻤﺎت ﻣﻘﺪس و ﮔﻨﺠﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻮرﻳﻢ ﻛﻪ اﻛﺜﺮ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻌﻨﻮان آواز‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺪون ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺳﺎز ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬او ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺳﺮودﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ و‬
‫ﺷﺎراﮔﺎن ﻫﺎ را ﺑﺼﻮرت ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺳﻮﻟﻮ ﻧﮕﻬﺪاري و ﺑﺎ اﺳﺘﺎدي ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ‬
‫را اﺟﺮا ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪» .‬ﺣﻀﺮت ﻣﺮﻳﻢ«‪» ،‬ﻣﺮﻏﻚ درﺧﺸﺎن« و »آواز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ« در‬
‫زﻣﺮه آوازﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺮودﻫﺎي ﻣﺮاﺳﻢ )ﺑﺎداراك( ﻣﻲ ﺷﻮد ﭘﺸﺘﻜﺎر‪،‬‬
‫ﻧﻴﺮوي زﻳﺎد و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﺎﻟﻴﺎن ﻣﺘﻤﺎدي از ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ از‬

‫‪ -١‬ﮔﻮﻧﻪ اي از ﻣﺮاﺳﻢ ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ‪.‬م‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻻت و ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎ ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات دوﻟﺘﻲ ‪ ،‬اﻳﺮوان ‪1941 ،‬و ص ‪.152‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٨٩‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻳﻚ ﻣﺘﻦ دﺳﺘﻨﻮﻳﺲ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن در آرﺷﻴﻮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻣﻮزه ﻫﻨﺮ و‬

‫ادﺑﻴﺎت ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﻨﻮﻳﺲ را ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ ﻧﺖ ﻫﺎي ارﻣﻨﻲ و اروﭘﺎﻳﻲ و ﺑﺎ ﺣﺮوف ﻻﺗﻴﻦ و ﺑﺎﻣﺪادﻫﺎي‬
‫رﻧﮕﺎرﻧﮓ و ﺟﻮﻫﺮ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ از ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻇﻮاﻫﺮ اﻣﺮ‬
‫ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻲ ﻛﻪ در ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1933‬ﺑﺮاي ﭼﺎپ ﺑﺎداراك ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس از ﻣﺘﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده ﻛﻪ ‪ 17‬ﺻﻔﺤﻪ‬
‫آن را ﺧﻮد ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﭘﺎﻛﻨﻮﻳﺲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي ﺑﻘﻴﻪ آن ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘـــﻔﺎده از ﭘﻴﺸﻨﻮﻳﺲ ﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻲ ﺑﺎداراك در اﻧﺘﻈﺎر ﭼﺎپ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ آﻛﺎدﻣﻲ ﻋﻠﻮم اﺳﺖ و ﭘﺲ از اﻳﻦ ﭼﺎپ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﻈﺮ ﻗﻄﻌﻲ‬
‫در ﻣﻮرد آن اراﺋﻪ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ‪ 17‬ﺻﻔﺤﻪ ﭘﺎﻛﻨﻮﻳﺲ ﺷﺪه )»ﭘﻨﺪ ﻋﻤﻴﻖ« ‪-1‬‬
‫اﻟﻒ و ‪-1‬ب‪» ،‬ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺧﺪا« و »اﻳﻦ ﻃﺒﻖ« ‪-3‬اﻟﻒ و ‪-3‬ب‪» .‬ﺑﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ« و‬
‫ﻏﻴﺮه( ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺪون ﺷﻚ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺎداراك ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻳﻚ اﺛﺮ ﻫﻨﺮي ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﻳﻲ)‪ (polyphonic‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و در آن اﺳﺘﺎدي ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ‬
‫ﺑﺰرگ ﺛﻤﺮات ﭘﺮارزﺷﻲ ﻣﻲ داد‪ ،‬درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺛﺎري ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫دوﺳﺘﺎن و آﺷﻨﺎﻳﺎن ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﻏﻠﺐ از او ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺧﻮد‬
‫ﺑﺎداراك ﺗﻨﻈﻴﻤﻴﺶ را اﺟﺮا ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬او در ﻧﺎﻣﻪ اي ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1914‬ﺑﻪ آ‪.‬‬
‫ﭼﻮﺑﺎﻧﻴﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺷﺲ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬
‫» اﺟﺮاي ﺑﺎداراك ﺗﻨﻈﻴﻤﻲ ﻣﻦ در ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎي اﻳﻦ ﺟﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫زﻳﺮا ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﻚ ﻧﻤﻮدن آﻫﻨﮕﻬﺎ ﻛﺎري اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻐﺮﻧﺞ و ﺑﺎداراك ﻣﻦ ﻫﻴﭽﻴﻚ از‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺎﻫﺮي ﻧﻴﺰ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٩٠‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل و ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ در آﺳﻴﺎ ﺻﺪاﻫﺎي ﺑﻢ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ در ﭘﻠﻲ ﻓﻮﻧﻴﻚ‬
‫ﻧﻤﻮدن دارﻧﺪ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﺎداراك ﻣﻦ ﺑﺎ ‪ 1-9‬ﺻﺪا ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ در ﻓﻬﻤﻴﺪن و ﻳﺎﻓﺘﻦ و ﻛﺎر ﺑﺮد اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي دﻗﻴﻖ ﺻﺪاﻫﺎ ﻧﺎﺗﻮان‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﻮدن ﻫﻤﻴﻦ را ﺑﻪ ﺳــــــﻪ ﺻﺪاﻳﻲ ﻳﻚ ﻛﺎر ﺑﻴﻬﻮده و ﻋﺒﺚ‬
‫ﻣﻲ داﻧﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﺳﻤﺒﻮﻟﻬﺎ از ﺑﻴﻦ ﻣﻴﺮوﻧﺪ و ﻫﻨﺮ ﺧﺸﻚ و ﺧﺎﻟﻲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﻴﭽﮕﺎه دوﺳﺖ ﻧﺪارم آﻧﺮا اﺟﺮا ﻛﻨﻢ و ﺑﺸﻨﻮم‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺎداراك ﺧﻮد را اراﺋﻪ ﻧﻜﺮده ام ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ و ﺟﺪي و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻴﺎز‬
‫دارد‪ ،‬و ﻣﻦ ﻫﻢ ﻋﺠﻠﻪ اي ﻧﺪارم‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﮔﺮ ﻣﻦ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎد اﻧﺘﻘﺎد ﺑﮕﻴﺮم و ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺸﺎن ﻣﺎل ﺧﻮد را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺟﺰ اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﻋﻤﺪاً ﻣﺎل ﻣﺎ را ﺑﻲ ارزش ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺧﻮد را ﺗﺮﻗﻲ‬
‫و ﺗﺮوﻳﺞ دﻫﺪ‪ .‬ﺧﺪا ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻦ و‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﺎون ﻛﺸﻴﺶ ﻳﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ )اﻳﻦ آﺧﺮي ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬زﻳﺮا‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ درك ﻋﻴﻮب را دارﻧﺪ و ﻧﻪ ﻣﺰﻳﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻦ را ﻣﻲ ﻓﻬﻤﻨﺪ«‪.1‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ ﺟﺪﻳﺖ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﺎداراك ﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﭘﻲ ﺑﺮده‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ اﺻﺎﻟﺖ آﻧﻬﺎ ﺿﺮورت دارد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﺎداراﻛﻬﺎ ﻗﺒﻼً آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺷﻮراي ﻣﺘﺨﺼﺺ داد ﺗﺎ دﻗﻴﻘﺎً ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ »ﻣﺎ‬
‫دﭼﺎر ﭼﻨﺎن ﻫﺮج و ﻣﺮج در آﻫﻨﮕﻬﺎي ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ )ﺑﺪون آﻧﻬﻢ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ دﭼﺎر دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ زﻳﺎدي ﺷﺪه اﺳﺖ( ﻛﻪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از آن ﻛﺎري ﺑﺲ‬

‫‪ -1‬ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻪ آ‪.‬ﭼﻮﺑﺎﻧﻴﺎن‪ .‬روي ﭘﺎﻛﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 26‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1914‬ﺷﺎرﻟﻮﺗﻨﺒﻮگ‪.‬‬

 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٩١‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻣﺸﻜﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«‪ .1‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ 2‬ﺑﺎ ﺷﺮح ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در ﭘﺮاﻧﺘﺰﻫﺎ او‬
‫ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ارﻣﻨﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎداراك »‪ ...‬ﻧﻐﻤﻪ ﻫﺎي ﺳﺎده و‬
‫ﺑﺎﺷﻜﻮه‪ ،‬ﻣﻌﺼﻮﻣﺎﻧﻪ و ﻣﻤﻠﻮ از اﻋﺘﻘﺎدات و ﻋﺠﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺳﺎدﮔﻲ و ﭘﺎﻛﻲ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ‬
‫را اﺳﺎﺳﺎً از دﺳﺖ داده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﻫﺎي ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻳﻚ ﻫﺪف ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺎﻛﺴﺎزي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ارﻣﻨﻲ و ﺑﺎزﺳﺎزي آن را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﭼﻪ او ﺑﻪ اﺷﻜﺎﻻت ﻋﻈﻴﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر واﻗﻒ ﺑﻮد وﻟﻲ ﻫﻴﭽﮕﺎه در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺎﻳﻮس‬
‫ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺷﻮر و ﺷﻮق ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد ﺑﺪون ﻋﺠﻠﻪ و ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻮد‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻲ داد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻴﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف ﺧﻮد او ﻛﺎرﻫﺎي زﻳﺎدي اﻧﺠﺎم ﻣﻲ داد‪ ،‬ﮔﺮ‬
‫ﭼﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ زﻧﺪﮔﻲ رﻗﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻨﺰل ﻣﻘﺼﻮد ﻧﺒﺮد‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬
‫اﻣﺮوز در ﭘﻴﺸﻨﻮﻳﺲ ﻫﺎي او در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻢ ارزش ﻫﻨﺮي و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺪون ﭼﻮن و‬
‫ﭼﺮاﻳﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ارﻣﻨﻲ درك ﻋﻤﻖ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ارﻣﻨﻲ و‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﮔﻨﺞ ﻫﺎي ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺷﺪه آن ﻣﻴﺴﺮ ﻧﮕﺸﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮ آ‪ .‬ﺷﺎﻫﻮردﻳﺎن درﺳﺖ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﺿﻤﻦ ﻛﺎر روي ﺑﺎداراك »ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎﺗﺶ در اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ و‬
‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺳﻨﻴﻦ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﺮ او اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و او ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ را ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻨﺮي ارﻣﻨﻲ ﻣﻲ ﺷﻤﺮد«‪.3‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ را ﺑﺮاي اﻫﺪاﻓﺶ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ داد ﺗﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ را از زوال‬

‫‪ -1‬ﻧﻈﺮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻣﻮرد دﻓﺘﺮ ﻧﻮت »آواز ﺧﻮاﻧﻲ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﻘﺪس ﺑﺎدارك‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ آﺳﺎن ﺑﺮاي ﮔﺮوه ﻫﺎي‬
‫ﭼﻬﺎرﺻﺪاﻳﻲ ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ ﻣﺮدﻣﻲ و ﻣﺪارس« ﻧﻮﺷﺘﻪ روﺑﻦ ﻗﻮرﻗﺎﻧﻴﺎن ‪ 11‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ .1909‬آرﺷﻴﻮ دوﻟﺘﻲ‬
‫ارﻣﻨﺴﺘﺎن ‪.‬‬
‫‪ -2‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻋﻈﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه در ‪ 10‬ﻣﻲ ‪ ،1910‬اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ‪ .‬ص ‪.510‬‬
‫‪-3‬آ‪ .‬ﺷﺎﻫﻮردﻳﺎن‪ .‬ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ‪ .‬اﻳﺮوان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات دوﻟﺘﻲ‪ ،1959 ،‬ص ‪.510‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٩٢‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫و ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻧﺠﺎت داده آن را ﺑﻪ درﺟﻪ واﻻﺗﺮي ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬او اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ داد ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ارﻣﻨﻲ را ﺟﺰء ﺟﺪا ﻧﺸﺪﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻨﺮي ﻣﻠﺖ‬
‫ارﻣﻨﻲ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ارﻣﻨﻲ‬
‫»ﺧﻮاﻫﺮ و ﺑﺮادر ﺻﻤﻴﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و داراي ﻳﻚ ﻧﻮع ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.1‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ آ‪ .‬ﺷﺎﻫﻮردﻳﺎن ذﻛﺮﻛﺮده اﺳﺖ »ﻛﺎر ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ و ﺑﻴﻬﻮده«‬
‫ﺷﻤﺮدن ﺗﻤﺎم ﻛﻮﺷﺸﻬﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ارﻣﻨﻲ و ﺑﺨﺼﻮص‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﺎداراك ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻤﺎم اﻫﺪاﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس دﻧﺒﺎل‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ »ﺑﺎداراك« ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس »ﻓﻘﻂ ﻛﻨﺠﻜﺎوي‬
‫ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ« و اﻳﻨﻜﻪ »از ﻧﻈﺮ اراﺋﻪ ارزش ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎداراك اﺛﺮي اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻫﻨﺮي ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ«‪ .2‬ﺗﺎﻛﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻗﺎﺋﻞ‬
‫ﻧﺸﺪن ارزش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در »ﺑﺎداراك« ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﻬﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎﻳﻲ ﺗﻌﻠﻖ دارد ﻛﻪ ارزش و ﺟﺬﺑﻪ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺣﻔﻆ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮاه اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻣﺮوزه ‪ 50‬ﺳﺎل ﭘﺲ از زﻣﺎن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ ،‬اﺟﺮاي »ﺑﺎداراك« او ﺗﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﻋﻤﻴﻘﻲ روي ﺷﻨﻮﻧﺪه ﻣﻲ ﮔﺬارد و اﻣﻮاﺟﻲ از ﺗﺤﻴﺮ و اﺳﺘﻘﺒﺎل در ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻮﺟــــــﻮد ﻣﻲ آورد‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در آﺛﺎرش ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻮآوري و اﺳﺘﻌﺪاد ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻴﺎن ﻛﺮده ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻨﺎن اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺖ زﻧﺪه‪ ،‬ﻏﻢ ﻫﺎ و ﺗﺎﻟﻤﺎت روﺣﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﻫﻢ ﻣﺎ را ﺗﺤﺖ ﺷﻌﺎع و ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻫﻤﺎن اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫آﺛﺎر ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺎخ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎ و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎ‪ .‬اﻳﺮوان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات دوﻟﺘﻲ‪ .1941 ،‬ص ‪.139‬‬
‫‪ -2‬آ‪ .‬ﺷﺎﻫﻮردﻳﺎن‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺟﺎ‪ .‬ص ‪.515‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٩٣‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از آن ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ اﻳﻨﻬﺎ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮده و ﺑﻪ ﻛﻨﺪوﻛﺎو و‬

‫ﺟﺴﺘﺠﻮﻫﺎي ﺧﻮد اداﻣﻪ داده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺪم اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻪ ﺑﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺛﺎر‬
‫ﺧﻮدش ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ آﻫﻨﮕﻬﺎي اﺻﻴﻞ ﺑﺎداراك ارﺗﺒﺎط داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﺎﻫﺎن ﺑﺮﺑﺮﻳﺎن‬
‫ﺷﺎﮔﺮد و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻣﻲ دارد‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﺼﻤﻴﻢ داﺷﺖ‬
‫ﻳﻚ ﺑﺎداراك ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ اﻳﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺮاي ﮔﺮوه ﻣﺨﺘﻠﻂ و ﺑﻌﻨﻮان‬
‫اﺳﺎس ﻛﺎر ﺑﺎﻳﺪ از آﻫﻨﮕﻬﺎي اﺻﻴﻞ ﺑﺎداراك )ﺟﻠﻔﺎ( »ﻛﻪ وارﺗﺎﭘﺖ )ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس(‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آﻫﻨﮕﻬﺎي ﺑﺎداراك ارﻣﻨﻲ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ«‪ 1‬و دوﺷﻴﺰه اﻣﻲ آﺑﮕﺎر ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ ﺷﺎﻫﺎن ﺑﺮﺑﺮﻳﺎن »ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺛﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬وي ﺗﻌﺠﺐ آور اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ رد ﭘﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎ در ﺑﻴﻦ ﻛﺎﻏﺬﻫﺎي او‬
‫‪2‬‬
‫ﭘﻴﺪا ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺛﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟«‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﺎ از آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ آن و اﺑﺮاز ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺮوم ﺷﺪه اﻳﻢ و ﻣﺎ ﻓﻘــــﻂ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻣﻴﺪوار ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻚ روزي اﻳﻦ اﺛﺮ ﭘﻴﺪا ﺷﻮد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻴﻠﻲ از‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي او ﺗﺎﻛﻨﻮن ﭘﻴﺪا ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ آﻧﭽﻪ ﺿﺮورت دارد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﺑﺎداراك را ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ و در ﻓﻮق راﺟﻊ ﺑﻪ آن ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدﻳﻢ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫وﺟﻬﻲ ارج ﻧﻬﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺷﺎﻫﺎن ﺑﺮﺑﺮﻳﺎن‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس وارداﭘﺖ ﺷﺨﺼﻴﺖ او و آﺛﺎرش‪ .‬ﺑﻮﺧﺎرﺳﺖ‪ ،1936 :‬ص ‪.26‬‬
‫‪ -2‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٩٤‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫‪ .3‬ﻣﻴﺮاث ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ -‬ﻣﻮﺳﻴﻘﺎﻳﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‬

‫آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻛﻼً در ﺣﻴﻄﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ او‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﻗﻮم ﺷﻨﺎس اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از او ﻫﻴﭻ‬
‫ﻳﻚ از ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪاﻧﺎن ارﻣﻨﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﺎر ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻧﺪاده ﺑﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺟﻤﻊ آوري و ﻧﺖ ﻧﻮﻳﺴﻲ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﺛﺎر ﻛﻨﺴﺮﺗﻲ ﺷﺎن ﺿﺮورت داﺷﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻗﻮم‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ را ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪ‪ .‬او از‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي دوران داﻧﺸﺠﻮﻳﻲ ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺳﻼﻣﺘﻲ ﻋﻤﺮش ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدﻳﺪه ﺗﻌﺪاد آوازﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ او ﺿﺒﻂ و ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﺮده ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ‬
‫ﻫﺰار ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻛﻤﻲ از اﻳﻦ ﺛﺮوت ﻋﻈﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‬
‫و ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ آن ﻳﺎ ﮔﻢ ﺷﺪه و ﻳﺎ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﺨﺶ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻧﺖ ﺑﺮداري ﻫﺎي ﭼﺎپ ﺷﺪه و ﭼﺎپ ﻧﺸﺪه ﻛﻪ در آرﺷﻴﻮ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫از ﻳﻚ ﻫﺰار ﺗﺠﺎوز ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻛﻪ ﺑﺼﻮرت دﺳﺘﻨﻮﻳﺲ ﻳﺎ ﭼﺎپ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫رﺳﻴﺪه اﻧﺪ ﻧﻈﺮي ﺑﻴﻔﻜﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻣﺎن اوﻟﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1891‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس داﻧﺸﺠﻮي ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﺎﻟﻲ ﮔﻮرﮔﻴﺎن ﺑﻮد ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ اوﻟﻴﻦ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ در زﻣﻴﻨﻪ آوازﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ‪ 37‬آواز ﺗﺸـــﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﻧﺘﻬﺎي ارﻣﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ و ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و دﻗﺖ ﻓﺮاوان‬
‫در ﺟﺪا ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت و رزﻧﺎﻧﺲ و رﻳﺘﻤﻴﻚ ﺑﺨﺮج داده اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٩٥‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫آوازﻫﺎي زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻮرﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻣﺤﺘﻮاي اﺣﺴﺎﺳﻲ دارﻧﺪ‬

‫وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ آوازﻫﺎي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺜﻼً »ﭘﻨﺒﻪ ﻛﺎﺷﺘﻪ ام«(‪ ،‬در ﻛﻨﺎر آوازﻫﺎي ﻛﻮارﺗﺖ‪ ،‬آوازﻫﺎي وﺳﻴﻌﺘﺮ‬
‫و آوازﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻃﺒﻊ اﻳﻤﭙﺮوﻳﺰاﺳﻴﻮن ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان »ﺑﻴﻨﮕﻮل‬
‫اﻫﺎﻟﻲ ﻣﻮش« را ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب آوازﻫﺎ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎ ﺳﻠﻴﻘﻪ ﺗﻤﺎم اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و اﺳﺘﻌﺪاد و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺟﻮان را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫دوﻣﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس »ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ آﻛﻦ« اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫از ‪ 25‬آواز ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻛﺘﺎب »ﻗﺪﻣﺖ آﻛﻦ« اﺛﺮ ﻫﻮﺳﭗ‬
‫ﺟﺎﻧﮕﻴﺮﻳﺎن و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺿﻤﻴﻤﻪ‪ 1‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺎ ارزﺷﻲ از آوازﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻳﻚ ﺻﺪاﻳﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻗﺪﻣﺖ ﺑﻪ آﺛﺎر‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻋﺎﺷﻘﻲ ﺳﺪه ﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ ارﻣﻨﻲ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪-‬ادﺑﻲ م‪ .‬آﺑﻐﻴﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ آوازﻫﺎ از ﺑﻴﻦ ﻗﺮﻧﻬﺎ ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮده و‬
‫ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺟﺎوداﻧﮕﻲ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮده ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣﺎن‬
‫ﺣﺎل رﺳﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ آوازﻫﺎي آﻛﻦ‪ ،‬آوازﻫﺎي ﻋﺮوﺳﻲ‪ -‬ﻏﺮﺑﺖ‪ ،‬ﮔﻬﻮاره اي و‬
‫ﻏﻤﮕﻴﻦ و ﻧﻴﺰ آوازﻫﺎي رﻗﺺ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ آﻧﻬﺎ ﺑﻌﺪاً ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺼﻮرت ﻛﻨﺴﺮت و ﺳﻮﻟﻮ ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﻣﺮﺗﺐ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻧﺖ ﻫﺎ‬
‫و ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻗﺒﻞ و ﻧﻴﺰ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪ ﻟﻄﻒ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺳﺒﻜﻲ ﺧﻮد ارزش وﻳﮋه اي دارد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﻫﻢ ﺑﺎ آﺛﺎر‬
‫آواز روﺳﺘﺎﻳﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺳﺒﻚ اﻳﻦ آوازﻫﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از آوازﻫﺎي ﻏﻨﺎﻳﻲ و ﺷﻬﺮي‬

‫‪» -1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ آﻛﻦ« دوﻣﻴﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ در ﺳﺎل ‪ 1931‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه »ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ«‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٩٦‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺳﺪه ﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺎ ﺳﺮودﻫﺎي دﻧﻴﻮي و ﻣﺬﻫﺒﻲ دارﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ روﺳﺘﺎﻳﻲ‪.‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1904‬ﺗﻮﺳﻂ ا‪ .‬ﻣﻠﻴﻜﻴﺎن ﭘﺎﻛﻨﻮﻳﺲ در ﺳﺎل ‪ 1931‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺣﺎوي ‪255‬‬
‫آواز اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ از ﻃﺮف ارﻣﻨﻴﺎن ﺧﺎرج ﺑﻪ‬
‫اﻳﺮوان ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ دﺳﺘﻨﻮﻳﺲ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪ ﺧﻂ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭘﻴﺪا‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ‪ 368‬آواز اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻇﻮاﻫﺮ اﻣﺮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻌﺪ از ﺳﺎل‬
‫‪ 1904‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اداﻣﻪ داده ‪ 113‬آواز ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻴﺮاث ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ارزﺷﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﻣﺸﻬﻮر‬
‫آ‪ .‬ﺷﺎﻫﻮردﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳﻚ داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ واﻗﻌﻲ از‬
‫آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا در آن ﺑﺎ ارزش ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻫﻨﺮي از‬
‫آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ و ﺑﺨﺼﻮص آوازﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﭼﻪ در آﺛﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﭼﻪ در آﺛﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪاﻧﺎن ارﻣﻨﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺼﻮرت ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻬﻢ ﺑﻮده‪ ،‬ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‬
‫اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺌﻮري ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮاواﻧﻲ دارد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ و ﻧﺖ ﺑﺮداري ﻫﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ روﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ارﻣﻨﻲ را ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺮاي ﺗﺌﻮرﻳﺴﻴﻦ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﭘﺮوﻓﺴﻮر ك‪.‬‬
‫ﻛﻮﺷﻨﺎرﻳﺎن اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي در ﺗﺎﻟﻴﻒ »ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻮﻧﻮدﻳﻚ ارﻣﻨﻲ و ﻣﺴﺎﻳﻞ‬
‫ﺗﺌﻮرﻳﻚ« اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٩٧‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻛﺘﺎب دوم »ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ« ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻛﻪ در آن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اول‬

‫ﺳﺎل ‪ 60 ،1891‬آواز دﻓﺘﺮﭼﻪ ﺳﺎل ‪ 1913‬و ﭼﻨﺪ آواز ﻳﺎدداﺷﺖ ﺷﺪه دﻳﮕﺮ‬
‫ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻼً از ‪ 108‬آواز ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﺗﻮﺳﻂ م‪ .‬آﻗﺎﻳﺎن در ﺳﺎل ‪1949‬‬
‫ﺑﭽﺎپ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ آرﺷﻴﻮ‪ ،‬ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‬
‫را ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺎره ‪ 37‬آواز ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ ،1891‬در ﺑﺎﻻ ﺻﺤﺒﺖ‬
‫ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻓﺘﺮﭼﻪ ﺳﺎل ‪ 1913‬ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫دﻓﺘﺮﭼﻪ از آوازﻫﺎي ﻳﺎدداﺷﺘﻲ در ﺣﻴﻦ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﻪ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ارﻣﻨﺴﺘﺎن‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺼﻮرت ﭘﻴﺸﻨﻮﻳﺲ ﺑﻮده و‬
‫ﺑﺮاي آن آوازﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﻧﻈﺮ‬
‫ﺻﺤﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎدة ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎ و ﻧﻴﺰ ﻛﻠﻤﺎت‪ ،‬ﻣﻜﺎن‪ ،‬ﺷﻴﻮه و دﻳﮕﺮ ﺟﻮاﻧﺐ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻛﺜﺮ آوازﻫﺎي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻗﺺ ﺑﻮده و از زﻣﺮه ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آوازﻫﺎ‬
‫در ﻧﻮع ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺰﻳﺖ و‬
‫ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻬﻤﻲ دارد و آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺿﻤﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ در روﺳﺘﺎﻫﺎي دﺷﺖ‬
‫آرارات ﻧﺖ ﺑﺮداري ﺷﺪه اﺳﺖ و آﻧﻬﻢ در ﻋﺮض ﻳﻚ ﻣﺴﺎﻓﺮت‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮات ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﺎ آن ﻣﻨﺎﻃﻖ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻛﺎﻓﻲ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي ﺑﺎ ‪ 238‬آواز ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ از ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺧﺎرج ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻧﺪ و ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫اواﺧﺮ وﺟﻮد آن ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .1‬اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺎ ﻧﻮﺗﻬﺎي ارﻣﻨﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 80 .‬درﺻﺪ آوازﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داراي‬

‫‪ -1‬ﺷﺮح اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺛﺮي ارزﺷﻤﻨﺪي »ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ«‪ .‬ر‪ .‬آﺗﺎﻳﺎن‪.‬‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٩٨‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻃﺒﻊ ﻏﻨﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ )‪ 12 .(185‬ﻋﺪد آواز ﻋﺮوﺳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از »ﻋﺮوﺳﻲ در ﻣﻮش« »ﺑﻴﺎ ﺑﻴﺮون«‪» ،‬ﺑﺮوﻳﺪ ﺑﻴﺎورﻳﺪ«‪،‬‬
‫»ﺷﺎه داﻣﺎد ﻣﺎ‪» ،«...‬ﺷﺎه داﻣﺎد ﻣﺎ ﭼﻪ ﻻزم داﺷﺖ« و ﻏﻴﺮه و ﺳﺎﻳﺮ آوازﻫﺎ ﻛﻤﺪي‪،‬‬
‫ﻃﻨﺰآﻣﻴﺰ‪ ،‬ﻏﻤﻨﺎك و دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺗﻢ‪ ،‬آوازﻫﺎي ﻏﺮﺑﺖ‪ ،‬رزﻣﻲ‪،‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪» :‬ﻓﺮزﻧﺪ ﮔﻔﺖ«‪» ،‬ﻣﺎدر‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫ﻣﻲ روم«‪» ،‬ﻋﺎﺷﻘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﺑﺎزي ﻣﻴﺮوي‪ ،‬دﻟﻢ ﺗﻨﮓ ﻣﻲ ﺷﻮد«‪» ،‬ﻏﺮﻳﺒﻢ«‪،‬‬
‫»آﻻﮔﻴﺎز«‪» ،‬راه اﻳﮕﺪﻳﺮ«‪» ،‬ﻟﻪ ﻟﻪ ﻳﺎﻣﺎن«‪» ،‬ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺳﺎﻳﻪ ﻛﻨﻴﺪ« و ﻏﻴﺮه‪ .‬ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از‬
‫اﻳﻦ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آوازﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ )»اﺳﺐ ﻣﻠﻴﻚ«‪» ،‬اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺗﻴﮕﺮان آﻗﺎ« و‬
‫ﻏﻴﺮه( آوازﻫﺎي ﻏﻨﺎﻳﻲ )ﻓﻴﺰاﻳﻲ و ﺷﺮام( آوازﻫﺎي دو ﻧﻔﺮي )ﺑﻴﻦ دﺧﺘﺮ و ﻣﺎدر( و‬
‫ﻏﻴﺮه ﺟﺎ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺑﺮﺗﺮي آوازﻫﺎي ﻏﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﻧﻮاع‬
‫ﻛﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از آوازﻫﺎ اﺳﺖ و ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﻜﻤﻴﻞ آﺛﺎر ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‬
‫دارد‪ .‬ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻬﻢ آن اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ در زﻳﺮ ‪ 95‬آواز‪ ،‬ﻣﺤﻞ و ﻣﻜﺎن ﻧﺖ ﺑﺮداري آواز‬
‫ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﻚ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي‬
‫ﻟﻬﺠﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آوازﻫﺎ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﻮﭼﻚ از ﻳﺎدداﺷﺖ ﻫﺎي آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﻴﺰ‬
‫در ﻧﺰد ﮔﻮﻫﺎرﻳﻚ ﻏﺎزارﻳﺎن ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان‪-‬ﭘﻴﺎﻧﻴﺴﺖ اﻫﻞ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﭘﻴﺪا ﺷﺪه و ﺷﺎﻣﻞ‬
‫‪ 70‬آواز اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ 20‬ﻋﺪد آﻧﻬﺎ ﺑﻌﻨﻮان ﺳﻮﻟﻮ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻧﻮ در آﻧﺘﻴﻠﻴﺎس ﺑﭽﺎپ‬
‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ درﻳﺎﺑﻴﻢ اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻢ آوازﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫و ﻏﻨﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺎﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ از ‪ 50‬آواز دﻳﮕﺮ اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻨﻬﺎ‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز در آرﺷﻴﻮ آﺛﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺟﺎي ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آوازﻫﺎي‬
 ‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪٩٩‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻋﺮوﺳﻲ در آرﺷﻴﻮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﻮد اﻫﻤﻴﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي دارﻧﺪ و‬

‫ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻴﺶ از ‪ 30‬آواز ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻋﺪد از آﻧﻬﺎ از ﻃـــــﺮف ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻘﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻼ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫از زﻣﺮه ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ ،‬ﻧﺖ ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻫﺎي آوازﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫ارﻣﻨﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺖ ﻧﻮﻳﺴﻲ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﻣﻠﺖ ﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫آوازﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﺎ ﺷﺎراﮔﺎن ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺮودﻫﺎ‪-‬ﺑﺎداراك ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻠﻮدي ﻫﺎ‪،‬‬
‫آﻟ‪‬ﻠﻮﻳﺎﻫﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﺟﺰاء ﻣﻬﻢ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺪﻫﺒﻲ ارﻣﻨﻲ را ﺗﺸـــــﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ از »ﺣﻀﺮت ﻣﺮﻳﻢ« »ﭼﺸﻢ‪ -‬درﻳﺎ« »ﻣﺮﻏﻚ« و ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﺳﺮودﻫﺎ ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺖ ﻧﻮﻳﺴﻲ آوازﻫﺎي ﻣﻠﻞ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ آوازﻫﺎي ﻛﺮدي‪-‬ﺗﺮﻛﻲ‪-‬ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ‪-‬اﻳﺮاﻧﻲ و ﻏﻴﺮه ﻣﻮاﺟـــــﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﻳﻦ ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻫﺪف ﺧﺎﺻﻲ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮد‪ .‬او ﻗﺼﺪ‬
‫داﺷﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ و ﻣﻠﻞ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ را درﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫ﻻزم ﺑﻮد ﻛﻪ وي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ از‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻠﻞ در دﺳﺘﺮس داﺷﺘﻪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮه ﺗﻤﺎﻳﺰ و ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﭘﻲ ﺑﺒﺮد‪ .‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم و‬
‫ﻧﻴﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف ﻧﺸﺪ و اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دارد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ ﻧﺖ ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس آﻣﺪه اﻧﺪ و در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ ﻧﻤﻲ‬
‫ﮔﻨﺠﻨﺪ را ﻧﻴﺰ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ آﻧﮕﺎه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﻣﻮرد ﻛﺎرﻫﺎ و آﺛﺎر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‬
‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬او اوﻟﻴﻦ ﻓﺮدي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ را‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٠٠‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺟﻤﻊ آوري ﻛﺮده آﻧﻬﺎ را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮده و ﺑﻪ اﻫﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮده و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ را ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آﺷﻨﺎ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﭼﺎپ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﺸﺪ ﮔﺮ ﭼﻪ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1904‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي آﻣﺎده داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدش س‪ .‬ﻣﻠﻴﻜﻴﺎن ﺳﻔﺎرش ﻛﺮده ﺑﻮد‬
‫ﺗﺎ آﻧﺮا ﭘﺎﻛﻨﻮﻳﺲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺮﻟﻴﻦ ﺑﺒﺮد‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آوازﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ »ﻫﺰار و ﻳﻚ ﺳﺮود« را ﻧﺖ ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻧﻤﻮده و ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻮد ﺗﺎ‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎزد وﻟﻲ ﻣﺠﺎل آﻧﺮا ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺰ آن او ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﭘﻴِﺮ اُﺑﺮي‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ﻓﺮاﻧﺴﻮي‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺣﺎوي ‪ 100‬آﻫﻨﮓ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺎ او در زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺘﺸﺎر آن‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺰرگ را‬
‫ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .1‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ اﻗﺪام ﻓﻘﻂ »ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ« ﺑﻮد‪ 2‬ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫آﺛﺎر ﻣﻬﻢ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﻌﻠﻖ دارد و ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻋﻤﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ او اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي آوازﻫﺎي ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻓﻘﻂ در دوران ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﻮروي ﺑﭽﺎپ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ در ﺳﺎل ‪ 1931‬ﺗﻮﺳﻂ س‪ .‬ﻣﻠﻴﻜﻴﺎن‪ ،‬اﻣﺎ دوﻣﻲ در ﺳﺎل ‪ 1949‬ﺗﻮﺳﻂ م‪ .‬آﻗﺎﻳﺎن دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ روي‬
‫ﻫﻢ داراي ‪ 386‬آواز ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‪ .‬اﻳﺮوان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات دوﻟﺘﻲ‪ .1941 ،‬ص ‪.15-44‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٠١‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫‪ -4‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻳﺎدداﺷﺖ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮد‪ .‬او در زﻣﻴﻨﻪ‬

‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮدم در ﭼﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻲ آوازﻫﺎي ﺧﻮد را ﺧﻠﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻫﺎ‬
‫دﭼﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻨﺠﻜﺎو ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺗﺎﻟﻴﻔﺎت »ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ« »آواز ﮔﺎو آﻫﻦ ﻟﺮي ﺑﺎ ﻟﻬﺠﻪ روﺳﺘﺎي وارﺗﺎﺑﻠﻮر« و »ﻧﻈﺮي‬
‫ﺳﺮﻳﻊ ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ« ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ ﻻزم اﺳﺖ‬
‫در ﺑﺎﻻ داده ﺷﺪ ﺣﺎل ﺿﺮورت دارد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻧﺐ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ دﻫﻬﺎ‬
‫ﺳﺎل ﮔﺮدش در روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺷﺎﻫﺪ ﭘﺮوﺳﻪ ﺧﻠﻖ‪ -‬اﺟﺮا و‬
‫ﺗﺮوﻳﺞ و ﺗﻮﺳﻌﻪ آوازﻫﺎي ارﻣﻨﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬او ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ را در آﺛﺎرش ﻣﻨﻌﻜﺲ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺘﻌﺪدي در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻢ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮا‪ ،‬ﺳﺒﻚ‪ ،‬اﺳﺎس ﻟﻴﺮﻳﻚ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر و‬
‫ﺷﻜﻞ‪ ،‬زﻳﺮ و ﺑﻢ‪ ،‬وزن وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬ﻫﺠﺎي ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻟﻬﺠﻪ اي‬
‫و ﻏﻴﺮه را ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻣﺪ ﻧﻈﺮ و ﻛﻨﺠﻜﺎوي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت او از‬
‫ﺣﺪود ﭘﻴﺸﻨﻮﻳﺲ ﭘﺎ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ و او ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺪ‪ .‬از اﻳﻦ دﺳﺖ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ »ﻧﻈﺮي ﺳﺮﻳﻊ ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ« را ﻧﺎم ﺑﺮد ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را‬
‫ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1955‬ﺑﭽﺎپ رﺳﺎﻧﺪه اﻳﻢ‪ .1‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺘﻮا اﻳﻦ »ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﺎﻣﻞ از آﺛﺎر‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ اﺳﺖ« )ﺳﺨﻨﺎن ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس(‪ .‬ﻫﺪﻓﺶ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن‬

‫‪ -1‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ »ﻫﻨﺮ ﺷﻮروي«‪ 1955 ،‬ﺷﻤﺎره ‪ .5‬ص ‪.44-49‬‬

‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٠٢‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫واﺿﺤﺘﺮ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪» .‬ﺑﺎ اﻳﻦ اﺛﺮ ﻣﺎ ﺗﺼﺎوﻳﺮي از آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ‬
‫ارﻣﻨﻲ را اراﺋﻪ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ«‪.1‬‬
‫در دﻓﺘﺮ ﭘﻴﺸﻨﻮﻳﺲ ﻓﻮق ﻃﺮﺣﻲ ﻧﮕﻬﺪاري ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ او را ﻛﻤـــﻚ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﺗﺎﻟﻴﻔﺎت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮش را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻤﺎم آن را در ذﻳﻞ ﻣﻲ آورﻳﻢ‪:‬‬

‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ آوازي ارﻣﻨﻲ‬

‫آﻫﻨﮕﻬﺎي ﻏﺮﺑﻲ و ﺷﺮﻗﻲ‬
‫اﻧﻮاع آوازﻫﺎ‬
‫آوازﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﺳﻦ و ﺟﻨﺲ‬
‫اﻧﻮاع ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﺮدم‬

‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺳﺎزي‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﻫﻨﮕﻬﺎ‬
‫ﻧﻲ‬
‫آﻫﻨﮕﻬﺎي ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﻲ اﻧﺒﺎن‬
‫آﻫﻨﮓ‬
‫آﻫﻨﮓ ﺳﻮﻟﻮ‬

‫‪ -1‬از ﻫﻤﺎن دﻓﺘﺮ ﭘﻴﺸﻨﻮﻳﺲ‪.‬‬

‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٠٣‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻠﻮدﻳﻚ‬
‫اﻧﻮاع‬
‫ﻫﻢ آوازي‬
‫وﺳﻌﺖ آﻫﻨﮕﻬﺎي ﻣﺮدﻣﻲ و ﺗﺎﺛﻴﺮ آن‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﺬﻫﺐ در زﻣﺎن‬
‫ﺟﺎﺛﻠﻴﻖ ﻫﺎ ﮔﻮرگ ﭼﻬﺎرم و ﻣﺎﻛﺎر اول‪.‬‬
‫ﻋﺎﺷﻘﻬﺎ‬

‫اﺑﺪاع آواز‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آوازي روﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﺑﺮاي ﻳﺎدﮔﻴﺮي آواز‬
‫اﻧﻮاع آوازﺧﻮاﻧﻲ روﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﻳﻲ‬
‫اﻟﻒ‪-‬روح‬
‫اﻟﻒ‪ .‬زﻣﺎن‬
‫اﻟﻒ( دوام‬
‫‪ -1‬ﻧﻈﻢ ﻧﻔﺲ و دوام) ‪(Crotchet-rest‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻲ ﻗﺎﻋﺪه )ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ(‬
‫‪ Synkop -3‬و ﻏﻴﺮه‪ .‬ﻣﻜﺚ ﻗﺎﻃﻊ‬

‫ب(ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ب ‪ -‬ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺳﺎزي‬
‫اﻟﻒ( ﺳﻴﻼب‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٠٤‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫‪ -1‬زوج‪-‬ﻓﺮد‬
‫‪ -2‬ﻛﺎﻣﻞ‪-‬ﻧﺎﻗﺺ‬
‫‪ -3‬ﺑﺎ ﻗﺎﻋﺪه‪ -‬ﺑﻲ ﻗﺎﻋﺪه )ﻣﻨﻈﻢ‪-‬ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ(‬
‫‪ -4‬ﺳﺎﻋﺪه‪-‬ﻣﺮﻛﺐ‬
‫ب( ﭘﺎﻳﻪ‬
‫‪ -1‬زوج‪-‬ﻓﺮد‬
‫‪ -2‬ﻛﺎﻣﻞ‪ -‬ﻧﺎﻗﺺ‬
‫‪ -3‬ﻣﻨﻈﻢ‪-‬ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ‬
‫‪ -4‬ﺳﺎده‪-‬ﻣﺮﻛﺐ‬
‫پ( دﻓﻌﻪ )ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎ(‬
‫ت( ﺧﻂ‬
‫ث( ﻗﺴﻤﺖ )اﻟﻒ‪-‬ب‪-‬پ و ﻏﻴﺮه(‬
‫ج( ﺳﺮود‬
‫ب‪ :‬زﻳﺮ و ﺑﻢ ﺻﺪا‬
‫اﻟﻒ( ﺗﻜﻴﻪ ﺻﺪاي‬
‫‪ -1‬ﻛﻠﻤﺎت‬
‫‪ -2‬ﻣﻔﻬﻮم‬
‫‪ -3‬ﺳﺆال‬
‫‪ -4‬ﻓﺮﻳﺎد‬
‫‪) -5‬ﻛﺎﻣﺎ(‬
‫‪ -6‬ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺷﺪﻳﺪ‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٠٥‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫‪ -7‬ﺳﻤﻲ ﻛﻮﻟﻮن‬
‫‪ -8‬ﻧﻘﻄﻪ‬
‫‪ -9‬ﻋﻼﻣﺖ ﻛﺸﻴﺪﮔﻲ‬
‫‪ -10‬ﻋﻼﻣﺖ ﺳﺆال‬
‫ب( ﺗﻜﻴﻪ ﺻﺪا )ﺑﺎ ﺣﺮوف‪-‬ﻣﻜﺎن و ﺻﺪا(‬
‫‪ -1‬ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎ‬
‫‪-2‬ﻧﻜﺎت ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ در )اﻟﻒ(‬
‫ج(ﺗﺎﻛﻴﺪ‬
‫اﻟﻒ( ﻫﺠﺎي ﻣﻠﻲ‬
‫‪ -1‬دﺧﺘﺮان‬
‫‪ -2‬ﭘﺴﺮان‬
‫‪ -3‬ﻣﻜﺚ‬
‫ب( زﻳﺮ و ﺑﻢ ﻣﻠﻲ‬
‫‪ -1‬ﺗﻘﺎﻃﻊ‬
‫‪ -2‬ﺳﺮود ﻗﺎﻃﻊ وﺟﻮد ﻧﺪارد‬
‫‪ -3‬ﻣﻜﺚ‬
‫‪-4‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻃﺮح ﺑﺎﻳﺪ از »ﻧﮕﺮﺷﻬﺎي ﮔﺬرا« ﻋﻨﺎوﻳﻦ زﻳﺮ را اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ‬
‫اﻧﻮاع ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٠٦‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫اﺑﺪاع آواز‬
‫ﺗﺮﻗﻲ آﻫﻨﮓ ﻫﺎ‬
‫ﺳﺮي آﻫﻨﮕﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﻫﻢ آوازي‬
‫ﺳﭙﺘﺖ و ﻛﻮارﺗﺖ‬
‫ﻛﻮارﺗﺖ‬
‫ﺗﻜﺮار‬
‫دوام‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺳﺎزي ﺳﺮود‬
‫وزن‪-‬ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﺳﻴﻼب‬
‫ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﻫﺠﺎ‬
‫ﻫﺠﺎي ﻣﻠﻲ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻫﻨﺮي آواز ﺧﻮاﻧﻲ‬
‫روح ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻠﻲ ﻣﺮدﻣﻲ‬
‫ﺳﺒﻚ ﻣﻠﻲ آوازﺧﻮاﻧﻲ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در اﻳﻦ ﻃﺮح دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻗﺴﻤﺘﻬﺎﻳﻲ را ﻧﻮﺷﺘﻪ و‬

‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .1‬در دﻓﺘﺮ »ﻧﮕﺎﻫﻲ اﺟـــــــﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ«‬

‫‪ -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬ﻣﻘﺎﻻت و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ .‬اﻳﺮوان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات دوﻟﺘﻲ‪ .1941 ،‬ص ‪.51-44‬‬

‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٠٧‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﻗﻄﻌﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ را ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬وي ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺳﺎزي را ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ او آن را »ﻧﮕﺎﻫﻲ اﺟﻤﺎﻟﻲ« ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻃﺮح‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﺑﭙﺮدازد ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ اﺛﺮي ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺧﻠﻖ ﻛﻨﺪ او ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ را در زﻣﻴﻨﻪ‪-‬ﻟﻴﺮﻳﻚ‪ ،‬ﻫﺠﺎﻳﻲ ﻣﺘﺮو‪-‬رﻳﺘﻤﻴﻚ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘــــــﺎر و‬
‫وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ درك ﻣﻜﺎن و رﺗﺒﻪ وﻳﮋه ﺳﺒﻚ ﻣﻠﻲ و‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و‪‬ﻛﺎل‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺳﻌﻲ در ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ داﺷﺖ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪاﻧﺎن ارﻣﻨﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ را ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﻬﺎ ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ و راه را ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺮﻗﻲ آﺗﻲ آن ﻫﻤﻮار ﺳﺎزد‪ .‬اﻣﺮ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻏﻨﺎﻳﻲ را از ﺣﻴﻄﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺧﻮد ﺧﺎرج ﻧﮕﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻪ اﺑﺪاع ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در‬
‫اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺪازه ﻫﻢ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه ارزش واﻻي آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ« ﭼﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را‬
‫درك ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬در ﻳﻜﻲ از ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه در ‪ 17‬اوت ‪ 1906‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ .‬او ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﻋﻨﻮان اﺛﺮ را ﻋﻤﺪاً »ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ« ﮔﺬاﺷﺘﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﺷﻬﺮ‪-‬‬
‫ﻧﺸﻴﻦ ﻫﺎ ﻫﻴﭻ آواز ﻣﺮدﻣﻲ‪ ،‬ﺧﻠﻖ ﻧﻜﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺮدﻣﻲ ﺧﻴﻠﻲ وﺳﻴﻊ اﺳﺖ‬
‫و ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻴﻦ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ آﺛﺎر روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺮدﻣﻲ‬
‫را ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ام زﻳﺮا اﻓﺮاد ﺗﺤﺼﻴﻠﻜﺮده و ادﻳﺐ ﻋﺎدت دارﻧﺪ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ را ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﺑﺮﻧﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً وﻗﺘﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ آواز و ﻣﺮدم روﺳﺘﺎﻳﻲ اﺳﺖ«‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻪ آ‪ .‬ﭼﻮﺑﺎﻧﻴﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه در ‪ 17‬اوت ‪ 1906‬از ﺑﺮﻟﻴﻦ‪.‬‬

‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٠٨‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬

‫ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم را اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﻧﻤﻮد وﻟﻲ از آﻧﺠﺎﻛﻪ دﻻﻳﻞ ﺧﻠﻖ آواز ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻬﺮ‬
‫ﻧﺸﻴﻨﻬﺎ را رد ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً ﻣﻲ ﻓﻬﻤﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر او ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ آواز ﻣﺮدﻣﻲ ﻓﻘﻂ‬
‫آواز روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻮد‪ .‬آواز‬
‫روﺳﺘﺎﻳﻲ‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻬﻢ و ﻏﻨﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن وﺟﻮد آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﺷﻬﺮي رد ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬آوازﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ از ﺳﺪه ﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﺳﺪه ‪ 19‬و اواﻳﻞ ﺳﺪه ‪20‬‬
‫ﺗﺮﻗﻲ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﺷﻬﺮي ارﻣﻨﻲ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﺟﻤﻊ آوري ﻧﺸﺪه و ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﻳﻦ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻣﻨﻜﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﭼﻨﺪ ﺗﺎ از آﻧﻬﺎ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آوازﻫﺎي ﭼﺎﭘﻲ و ﭼﺎپ ﻧﺸﺪه ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ آوازﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪» :‬ﺑﺮاي ﺗﻮ‪ ،‬ﻣﻌﺸﻮﻗﻢ«‪» ،‬اي دﺧﺘﺮ زﻳﺒﺎ«‪» ،‬دﺧﺘﺮ ﻓﺮوﺗﻦ«‪،‬‬
‫»در ﺳﻮاﺣﻞ ارس«‪» ،‬ﻣﻦ ﺷﻨﻴﺪم«‪» ،‬ﻛُﺮ ﻛﺞ و ﻣ‪‬ﻮ‪‬ج ﻣﻲ آﻣﺪ«‪» ،‬ﺑﺮﻳﺲ‪ ،‬ﺑﺮﻳﺲ«‪،‬‬
‫»ﺑﺮادر ﺷﻜﺎرﭼﻲ« و ﻏﻴﺮه‪ .‬اﻛﺜﺮ اﻳﻦ آوازﻫﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻳﺎدداﺷﺖ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻴﺰ ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﭼﻨﺪ ﻛﻠﻤﻪ اي در ﻣﻮرد ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس آن را ﺑﻪ‬
‫ﺳﻪ ﻧﻮع ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ :‬اﻟﻒ( ﻛﻠﻤﻪ ﮔﻔﺘﻦ‪ .‬ب( ﺳﺮود ﮔﻔﺘﻦ‪ .‬ج( ﺳﺮود ﻓﺮﻳﺎد‬
‫ﻛﺮدن‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از »ﻛﻠﻤﻪ ﮔﻔﺘﻦ« ﭼﻴﺴﺖ؟ »ﻛﻠﻤﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻤﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻦ داﻧﻪ ﺑﺪاﻧﻪ ﻫﺠﺎ ﻛﺮدن ﺑﺎ آﻫﻨﮓ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدن‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﻲ ﻗﺼﻪ ﮔﻔﺘﻦ‬
‫ﻗﺪﻳﻢ‪.‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٠٩‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ادﺑﻴﺎت ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺣﻜﺎﻳﺘﻬﺎي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪه‬
‫ﺟﺪﻳﺪ و ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻣﺮدﻣﻲ«‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺳﭙﺲ اداﻣﻪ ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ‪» .‬اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ زﻳﺮ و ﺑﻢ ﻛﻠﻤﺎت و‬
‫اﺻﻮل ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺳﺎزي اﺳﺖ«‪.1‬‬
‫ﺳﺮاﻳﻴﺪن ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻄﻮر ﺷﻴﻮا ﺳﺮودن و ﺧﻮاﻧﺪن و ﻫﻤﺮاﻫﻲ آﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﻛﻼم‬
‫ﮔﻔﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﻤﺎم آوازﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ«‪.2‬‬
‫»ﺳﺮود ﻓﺮﻳﺎد ﻛﺮدن ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺮدادن آواز ﺷﻴﻮا ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮود‬
‫ﺳﺮدادن ﻧﻮع وﺳﻴﻌﺘﺮ ﺳﺮاﻳﻴﺪن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺑﻴﺸﺘﺮ آوازﻫﺎي ﺳﻮﻟﻮ ﺑﻌﻨﻮان‬
‫آوازﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻲ ﺧﺎﻧﻤﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻮﺣﻪ ﺳﺮاﻳﻲ ﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ«‪.3‬‬
‫ﺑﺎ ﻧﻈﺮي ﺑﺮ آﻫﻨﮕﻬﺎي آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬
‫»آﻫﻨﮕﻬﺎي ارﻣﻨﻲ داراي ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت و ﺗﺎﻛﻴﺪﻫﺎي ﻏﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺑﻮدن ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻏﺮﺑﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻗﺎﻓﻴﻪ و ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﻣﺨﺘـــﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آزاد و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﻓﻴﻪ و ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﭼﻨﺎن ﻣﻨﻈﺮه‬
‫ﺻﻮﺗﻲ را ﺧﻠﻖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ اوﻟﻲ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﺎﻟﻤﺎت روح و ﻗﻠﺐ در آﻣﺪه و‬
‫دوﻣﻲ ﻣﺒﻴﻦ ﺻﺪا و آﻫﻨﮕﻬﺎي ﺷﻴﻮا و ﮔﻮﻧﺎﻛﻮن ﻣﻲ ﮔﺮدد«‪.4‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس آوازﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ را ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺳﺎﺧﺘﺎرﺷﺎن ﺑﺼﻮرت ذﻳﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬اﺻﻞ آواز ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻜﺮار ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آوازﻫﺎي »ﻛﻴﻠﻴﻜﻴﻪ« ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل‪.1921 :‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١١٠‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ب‪ :‬اﺻﻞ آواز و ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻜﺮار )ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻨﺎوب(‬

‫پ‪ :‬اﺻﻞ آواز و ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻜﺮار )ﺳﻄﺮ ﺑﻪ ﺳﻄﺮ و ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻨﺎوب(‬
‫ت‪ :‬دو آواز ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻪ ﺳﺆال و ﺟﻮاب ﺑﻮده و ﻳﺎ داراي ارﺗﺒﺎط دروﻧﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭼﻪ ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﻲ در اﺻﻞ آواز و ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻜﺮار آن دﻳﺪه‬
‫ﺑﻮد؟ »اﺻﻞ آواز ﺷﺎﻣﻞ داﺳﺘﺎن و ﺗﻜﺮار آن ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻌﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ روح ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫روﺳﺘﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻫﻨﮓ اﺻﻞ آواز ﺑﺪون ﺳﺒﻚ‪ ،‬ﺳﺎده و ﺑﺪون ﻏﻤﻮض‬
‫اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدن وﻟﻲ آﻫﻨﮓ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻜﺮار ﺑﺎ ﺳﺒﻜﻲ ﻓﺼﻴﺢ و ﭘﻮﻳﺎ ﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻠﻤﺎت آواز اﺻﻠﻲ ﺑﺎ ﺗﺸﺎﺑﻬﺎت ﺑﻠﻴﻎ ﻣﺰﻳﻦ ﮔﺮدﻳﺪه وﻟﻲ ﺗﻜﺮار آن‬
‫اﻇﻬﺎرات و ﻓﺮﻳﺎدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ‬
‫دوﻣﻲ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨﺪه اﺣﺴﺎﺳﺎت اﺳﺖ«‪.2‬‬
‫ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ در ﺧﻮد اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﻏﻢ ﻫﺎ و‬
‫ﺗﺎﻟﻤﺎت ﻣﺮدم را ﺟﺎن ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪» .‬آوازﻫﺎﻳﺶ زﻧﺪﮔﻲ او اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻤﺎم زﻧﺪﮔﻲ‬
‫وي در آوازش ﻣﺘﺒﻠﻮر ﻣﻲ ﮔﺮدد« ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع آوازﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت او ﺷﺎﻣﻞ آوازﻫﺎي ﭘﺮارزش در زﻣﻴﻨﻪ آواز زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ‪ -‬ﻋﺮوﺳﻲ‪ ،‬ﻗﺼﻴﺪه ﺳﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ‪ -‬ﻋﺎﻃﻔﻲ‪ ،‬ﻏﺮﺑﺖ ‪ ،‬ﻧﻮﺣﻪ ﺳﺮاﻳﻲ و ﻏﻴﺮه‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ در ﺗﺤﻠﻴﻞ آﺛﺎرش »آواز ﮔﺎو آﻫﻦ ﻟﻮري ﺑﺎ ﻟﻬﺠﻪ وارﺗﺎﺑﻠﻮر«‬
‫ﭘﺮﺗﻮاﻓﺸﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﺤﺘﻮاﻳﺎت آواز ﮔﺎوآﻫﻦ را اراﺋــــﻪ‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١١١‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﻌﺮ و ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﺗﻜﺮار و ﺑﻌﺪ ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه‬
‫آﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺟﺎﻣﻊ ﭘﺮوﺳﻪ ﻣﻬﻢ ﻛﺎر دﻫﻘﺎن را ﺑﺎزﺳﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫وﻳﮋه دو ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اﺛﺮ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ اﻟﻬﺎﻣﺎت ﺧﺎص ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ آواز‬
‫ﮔﺎوآﻫﻦ را ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫»آﻓﺘﺎب ﻏﺮوب ﻛﺮده و ﺷﺐ ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺧﻮد را ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ‪ ،‬روز‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﮔﺸﺘﻪ و ﺷﺐ ﻓﺮارﺳﻴﺪه‪ .‬دو درﻳﺎ رو در روي ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬آﺳﻤﺎن‬
‫آﺑﻲ و درﺧﺸﺎن و دﻳﮕﺮي ﺳﻴﺎه و ﺑﻴﺪار‪ .‬ﻧﺴﻴﻤﻬﺎي ﻣﻼﻳﻢ ﻣﻲ ﺳﻮزﻧﺪ و ﮔﺎو آﻫﻦ‬
‫ران ﺑﺴﺮ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ و ﺟﻮﻳﺒﺎر ﻫﺎي روان ﻧﻐﻤﻪ ﺳﺮاﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺎﻻ آﺳﻤﺎن‬
‫ﺗﻨﻔﺲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و زﻣﻴﻦ ﻫﻢ در ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ .‬در ﺑﺎﻻ ﻣﺎه و ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺑﺮﻫﺎي ﺑﺎدآﻓﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺎرﻧﺪ‪ ،‬در ﭘﺎﻳﻴﻦ ﮔﺎو آﻫﻦ و دﻫﻘﺎن‪ ،‬ﮔﺎوﻫﺎي ﻛﺎري‪ .‬زﻧﺪﮔﻲ در ﺑﺎﻻ و‬
‫ﻛﻮﺷﺶ در ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺎرﻫﺎي ﻓﻜﺮ و ﺟﺎن را ﺑﻪ ﻟﺮزش در ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎو آﻫﻦ ﺑﺎل و‬
‫ﭘﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﻪ دﻫﻘﺎن ﺑﺎل داده‪ ،‬ﻣﺰرﻋﻪ را ﺷﺨﻢ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻬﺎي ﺧﺎﻛﻲ را ﺑﻪ‬
‫راﺳﺖ و ﭼﭗ ﻣﻲ ﭘﺮاﻛﻨﺪ و ردﻳﻒ ﻫﺎﻳﻲ از ﺷﻴﺎرﻫﺎي زرﻳﻦ را ﺷﻜﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺨﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺎو ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻫﻘﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺴﻴﻢ ﻛﻮﻫﺴـــــﺎران‬
‫ﻣﻲ وزد‪ ،‬ﮔﻞ ﺗﭙﻪ زﻣﺰﻣﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺟﻮﻳﺒﺎر اﻟﻜﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﺸﻢ‬
‫ﮔﺎوآﻫﻦ ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺪ‪ ،‬رﻧﺞ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﺗﺎرﻳﻜﻲ و روﺷﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻛﺎر و اﻣﻴﺪ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن‬
‫روﺳﺘﺎﻳﻲ‪ ،‬آواز ﺷﻴﻮاي ﮔﺎوآﻫﻦ را ﺧﻠﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫دﻫﻘﺎن آن ﺟﺎدوﮔﺮ ﻣﺎﻫﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﺳﺮاﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻓﻜﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورد‪ .‬ﻧﻔﺲ ﻗﻮي و ﺳﺎده ﻣﻲ ﻛﺸﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم زﻧﺪﮔﻲ‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١١٢‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫دروﻧﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺎت و آﻫﻨﮓ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻠﻒ ﺧﻮد‪،‬‬
‫آواز ﮔﺎوآﻫﻦ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورد«‪.1‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﺗﺌﻮري‪ -‬ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ و ﺑﻌﻨﻮان راﻫﻨﻤﺎ‬
‫داراي اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎص اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮام ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻗﺼﻬﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻛﻨﺠﻜﺎو ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﺣﻴﻦ ﺳﻔﺮﻫﺎي‬
‫زﻳﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﻋﺮوﺳﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﺟﺸﻨﻬﺎي ﻣﺮدﻣﻲ‪ ،‬او از ﻧﺰدﻳﻚ رﻗﺺ ﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ و‬
‫ﺗﻚ ﻧﻔﺮي روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮان‪ ،‬او ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﻤﺎم ﺣﺮﻛﺎت اﻧﻮاع رﻗﺺ ﻫﺎ را‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ رﻗﺺ ﻫﺎ را ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺧﻮد‬
‫ﻗﺮار داد و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ او ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »رﻗﺺ‬
‫روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ« در ﺳﺎل ‪ 1901‬در ﺟﻠﺪ اول » ‪Zeitschrift fur‬‬
‫‪ «Armenische Philologie‬ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪ و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮاوان‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪» .‬رﻗﺺ ﻣﺒﻴﻦ ﺧﻄﻮط ﻋﺎدات ﺑﺨﺼﻮص درﺟﻪ ﺗﻤﺪن ﻫﺮ‬
‫ﻣﻠﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﻣﻴﻞ ﻣﻲ رﻗﺼﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺣﺮﻛﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬
‫ﺑﺪن ﺧﻮاه ﻧﺎﺧﻮاه ﺑﺎﻃﻦ را اﻓﺸﺎء ﻣﻲ ﻛﻨﺪ«‪ .2‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬رﻗﺺ‬
‫ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﺎﻛﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻓﻴﻪ و آﻫﻨﮓ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ رﻗﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﻣﻠﺖ ﻫﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ »درﺟﻪ ﺑﻴﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺳﻄﺢ ﺗﻤﺪن ﻣﻠﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ اﻳﻦ دو ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎﻃﻨﻲ و‬

‫‪ -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ .‬اﻳﺮوان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات دوﻟﺘﻲ‪ .1941 ،‬ص ‪.98-99‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ ،‬ص ‪.51‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١١٣‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻇﺎﻫﺮي ﻣﺮدم ﺑﺴﺘﮕﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ«‪ .1‬ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي رﻗﺺ روﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ارﻣﻨﻲ او ﺣﺮﻛﺎت ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه اﺣﺴﺎﺳﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ‪ .‬او از ﺣﺮﻛﺎت رﻗﺺ‪ ،‬ﺿﺮﺑﻪ زدن‪ ،‬ﻗﺪم زدن‪ ،‬ﻟﻐﺰش‪ ،‬ﺧﺮاﻣﻴﺪن‪ -‬ﺗﻜﺎن‪ ،‬ﺗﺎب‪،‬‬
‫دورزدن و‪ ...‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻬﺖ ﻫﺎي ﺣﺮﻛﺎت‪ ،‬ﺟﻠﻮ‪ ،‬ﻋﻘﺐ‪ ،‬ﺑﺎﻻ‪،‬‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬راﺳﺖ‪ ،‬ﭼﭗ‪ ،‬ﻛﺞ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ را ﺑﻜﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬از وزن ﻫﺎي ﺣﺮﻛﺎت ﺳﻨﮕﻴﻦ‬
‫ﻣﻮزون‪ ،‬ﺷﺎد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺄﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺘﺎب و از ﻧﻈﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺣﺮﻛﺎت‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻦ‪ ،‬آزاد‪ ،‬ﺳﺎده‪،‬‬
‫ﻟﻄﻴﻒ‪ ،‬ﻇﺮﻳﻒ‪ ،‬واﻻ‪ ،‬ﺑﺎذوق‪ ،‬ﺟﺪي‪ ،‬ﻣﺘﻴﻦ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ و ﺣﺮﻛﺎت رﻗﺺ را‬
‫ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺎت ران و ﭘﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎزو و ﻣﭻ و ﺣﺮﻛﺎت ﺳﺮ و‬
‫ﺗﻦ و ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻠﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬رﻗﺺ روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ ﺣﺮﻛﺎت ﺷﻬﻮاﻧﻲ ﻧﺪارد و اﺣﺴﺎس اﺳﺖ ﻧﻪ‬
‫ﺣﺮﻛﺎت ﺿﻌﻴﻒ‪ ،‬ﺧﺸﻢ آﻟﻮد‪ ،‬ﺟﺬاب و ﺷﻬﻮاﻧﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮﺳﻂ آواز رﻗﺺ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺤﺘﻮاي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ آواز رﻗﺺ ﺣﺎﻛﻲ از دﻟﺘﻨﮕﻲ و ﺗﻤﺠﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻮﺧﻲ و ﻃﻨﺰ و‬
‫ﺗﺸﺎﺑﻬﺎت زﻳﺒﺎ و ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ«‪.2‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬رﻗﺼﻬﺎ ﻣﻠﻲ ارﻣﻨﻲ ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪ ،‬و ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﻗﺎﻧﻮن در ﻫﻨﮕﺎم اﺟﺮاي رﻗﺼﻬﺎ از وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲ ﺷﻮد زﻳﺮا ﺣﻴﻦ‬
‫آواز ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﻲ رﻗﺼﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ رﻗﺼﻬﺎي ﺗﻚ ﻧﻔﺮي ‪ ،‬دو ﻧﻔﺮي و ﻏﻴﺮه ﻫﻢ وﺟﻮد‬
‫دارﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رﻗﺼﻬﺎي داﻳﺮه اي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ )ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ز‪‬رﻧﺎ‬
‫و د‪‬ﻫﻞ( اﺟﺮا ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬رﻗﺼﻴﺪن ﺑﻪ ﻛﻤﻚ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺷﻬﺮﻫﺎ و‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ ،‬ص ‪.52‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ ،‬ص ‪.52-53‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١١٤‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫دﻫﺎت ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻬﺮ رواج دارﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ارﻣﻨﻴﺎن اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ رﻗﺼﻬﺎي ﻣﻠﺘﻬﺎي‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ )ﺑﺨﺼﻮص ﻗﻔﻘﺎز( و اروﭘﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ راﻳﺞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫رواج رﻗﺼﻬﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ زﻳﺎدي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫زﻳﺎرت رﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻋﺮوﺳﻲ ﻫﺎ و ﺟﺸﻨﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﻤﻚ ﺷﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و رﻗﺼﻬﺎي ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ دور ﺑﺮده ﺗﻮﺳﻌﻪ و رواج‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس رﻗﺼﻬﺎ را ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺑﺰرگ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎد و ﻏﻤﮕﻴﻦ‪.‬‬
‫در ﮔﺮوه رﻗﺼﻬﺎي ﻏﻤﮕﻴﻦ رﻗﺼﻬﺎﻳﻲ را ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﺎ در‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺸﻴﻴﻊ ﺟﻨﺎزه اﺟﺮا ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ رﻗﺼﻬﺎي ﺷﺎد در ﺟﺸﻨﻬﺎي ﻋﺮوﺳﻲ‬
‫ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ و ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﻲ اﺟﺮا ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﻳﻚ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﻫﺮ ﻗﺪر ﻫﻢ ﻛﻪ ﺗﺮﻗﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻫﻢ‬
‫رﻗﺺ و ﻫﻢ آﻫﻨﮓ آن‪ ،‬ﺗﺮﻗﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﺜﻼً دﻧﺒﻚ ﻛﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﺎ‬
‫ﺑﻮد ﺣﺎل در اﭘﺮا ﺑﻌﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﻮاع ﺻﺪاﻫﺎ را ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آورد«‪.1‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻬﺎ دو ﻧﻮع رﻗﺺ اﺻﻠﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻣﺮدﻣﻲ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ و رﻗﺼﻬﺎي ﻣﻌﺎﺑﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ«‪ .‬او آن آﺧﺮي‬
‫را »اﻧﻌﻜﺎﺳﻬﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻠﻲ« ﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻗﺼﻬﺎي ﻣﺮدم ﺗﻌﻠﻖ دارد از‬
‫دوران ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺗﺎ ﺣﺎل در ﻧﺤﻮه زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺷﺪه در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ در‬
‫ﺑﻴﻦ ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﻴﺎن و آﻟﻤﺎﻧﻴﺎن ﻣﻨﺴﻮخ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ ،‬ص ‪.64‬‬

‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١١٥‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ آواز ﺧﻮاﻧﻲ‪ ،‬رﻗﺺ‪ ،‬رﺷﺘﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻨﺮ‪ ،‬در‬
‫ﻛﺎر ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻫﻨﺮي ﻧﺴﻞ ﻧﻮﺟﻮان اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮاواﻧﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻣﻮاﻇﺒﺖ و‬
‫دﻗﺖ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺑﭽﻪ را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻬﻲ اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان ارﻣﻨﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﺑﻄﻮر ﭼﻨﺪ‬
‫ﺟﺎﻧﺒﻪ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ را ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺮ اﺳﺎس آن اﺛﺮي‬
‫ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻧﻤﻮد و ﻋﻤﻼً ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻬﻢ ﺳﺒﻚ ﻣﻠﻲ آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ را ﺣﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ اﺷﺘﻐﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻫﻢ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس را ﺑﺨﻮد‬
‫ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﻮز در ﺳﺎﻟﻬﺎي داﻧﺸﺠﻮﻳﻲ در ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ دﺳﺘﺨﺼﻬﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ‬
‫)ﻣﺎﺗﻨﺎداران( اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻧﺖ‪ ،‬ﺳﺮودﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و‬
‫آوازﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ‪ ،‬در ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ اﺷﻜﺎل ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ارﻣﻨﻲ و ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺗﺮﻗﻲ آﻧﻬﺎ ﺳﻌﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ »آﻫﻨﮕﻬﺎي ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ‬
‫ارﻣﻨﻲ« ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﺠﻠﻪ »آرارات« در اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ )‪ (1894‬ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮔﺮﭼﻪ ﺧﻴﻠﻲ از ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪) .‬و اﻧﻮاع و ﻣﺤﺘﻮاي آوازﻫﺎي‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺳﺮودﻫﺎ اﻧﻮاع ﺷﺎراﮔﺎن ﻫﺎ و ﻣﺤﺘﻮاي آﻧﻬﺎ‪ ،‬آﻫﻨﮕﻬﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﺷﺎراﮔﺎن و‬
‫ﻏﻴﺮه( وﻟﻲ اﻛﺜﺮ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺑﺎ دﻳﺪ اﺟﻤﺎﻟﻲ ﺑﺤﺚ ﺷﺪه و ﻫﻨﻮز آن ﻋﻤﻖ ﺗﻔﻜﺮات‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس را درﺑﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﻣﺪارك اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﻓﺮاوان دارد و ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس آﻧﻬﺎ را از ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺧﻄﻲ ﺑﺪﺳﺖ آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻴﻜﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻫﺎﻳﻲ ﻫﻢ در آن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ از ﻃﺮف او رد ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً اﻳﺪه اي ﻛﻪ در آﺧﺮ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﻲ آورد ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﺳﺖ‪» .‬ﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﻠﺘﻲ ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬آﻫﻨﮕﻬﺎﻳﻤﺎن ﻫﻢ از آﻫﻨﮕﻬﺎي ﺷﺮﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ارﺗﺒﺎط زﻳﺎدي‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١١٦‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﺎ ﺷﺮق دارﻧﺪ«‪ .1‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ اي ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﺎداراك ﻳﻜﻤﺎﻟﻴﺎن‪،‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻳﻜﻤﺎﻟﻴﺎن ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻊ اﻋﻼم ﻧﻤﻮد ﻛﻪ »ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﺨﺸﻴﺪه‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﺷﺮﻗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻳﺮاﻧﻲ و ﻋﺮﺑﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫وﻟﻲ ﻧﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻳﺮاﻧﻲ و ﻋﺮﺑﻲ ﻣﺎل ﻣﺎﺳﺖ و ﻧﻪ ﻗﺴﻤﺘﻲ از آن ﻫﺎ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺤﺜﻲ‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ آﻧﻬﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪ .2‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻳﻦ دو ﻋﻘﻴﺪه و‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻧﻈﺮي ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻘﺎﻟﻪ دﻳﮕﺮ او ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ آن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫وي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ارﻣﻨﻴﺎن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﺧﻮد دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ارﻣﻨﻲ ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﺑﺎﺑﺎ‬
‫ﻫﺎﻣﺒﺎرﺳﻮم ﻟﻴﻤﻮﻧﺠﻴﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺖ ﺑﺮداري ارﻣﻨﻲ او اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻗﺼﺪ داﺷﺖ ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﻛﻠﻲ از ﻧﺖ ﺑﺮداري ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫ارﻣﻨﻲ در ﻗﺮن ‪ 19‬را ﺑﺎزﺳﺎزي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ اي ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﺎداراك ﻳﻜﻤﺎﻟﻴﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻘﺸﻲ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ و ﻣﻬﻢ دارد‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻣﻴﻞ دارﻳﻢ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﻛﻲ از داﻧﺶ‬
‫ﻋﻤﻴﻖ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ارﻣﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ »ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ ارﻣﻨﻲ«‪ 3‬ﻛﻪ در آن ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻻدﻳﻚ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازد ﻧﻴﺰ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮاوان اﺳﺖ در اﻳﻨﺠﺎ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻪ اﻧﻮاع آوازﻫﺎي زﺑﻮر داوود ﭘﺮداﺧﺘﻪ آﻧﻬﺎ را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮده‬

‫‪ -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ .‬اﻳﺮوان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات دوﻟﺘﻲ‪ .1941 ،‬ص ‪.125‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ .‬ص ‪.139-140‬‬
‫‪ -3‬اوﻟﻴﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ در ﺳﺎل ‪1899‬در ﻣﺠﻠﻪ آﻟﻤﺎﻧﻲ »« ﺑﭽﺎپ رﺳﻴﺪ و ﺳﭙﺲ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﻮﮔﺎﻧﻒ و ﺑﻌﺪ در‬
‫»ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت « ﺑﺰﺑﺎن ارﻣﻨﻲ ص ‪.153-164‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١١٧‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي ﻣﺘﺮادف ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ آورده و ﻧﻘﺶ آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎن‬
‫ﻛﺮده‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫»ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻋﻼﻣﺘﻲ ﻣﺘﺮادف ﻳﻚ درﺟﻪ ﺧﺎﺻﻲ از‬
‫ﺗﺘﺮاﻛﻮرد اﺻﻠﻲ اﺳﺖ و ﻧﻘﻄﻪ ﮔﺬاري ﺗﺸﻜﻴﻞ ‪ dur-tetrachord‬را ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ«‪ f-g-a-b) .1‬و ﻳﺎ ‪.(f-ges-a-b‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻣﻮرد ﻧﺤﻮه آﻏﺎز و اﺗﻤﺎم آوازﻫﺎي زﺑﻮر ﺻﺤﺒــــﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ وﺳﻴﻊ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ اداﻣﻪ آن ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ در زﻣﻴﻨﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪش راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ارﻣﻨﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ .‬در ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ را‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻮﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻧﺖ ﻫﺎ ﭘﻲ ﺑﺮده و ﺑﺘﻮاﻧﻢ آﻫﻨﮕﻬﺎي اﺟﺪاد و‬
‫ﻧﻴﺎﻛﺎن ﻣﺎ را از درون دﺳﺘﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎ در آورده آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ‬
‫ﻧﻤﻮده و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ را اﺳﺘﻮار ﺳﺎزم‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ دﻧﻴﻮي ﺑﻪ ﻟﻄﻒ روﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ارﻣﻨﻲ زﻧﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ و دﻧﻴﻮي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺧﻮد را در ﻣﻮرد ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻠﻲ ﻣﺎن ﺑﻨﺎ ﻧﻬﻴﻢ«‪.2‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ آوازﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺎ ﻧﺖ ﻫﺎ ﻳﺎدداﺷﺖ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت آﺗﻲ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮام ﺑﺎ آوازﻫﺎي‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬آوازﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاي دﻧﻴﻮي و ﺣﺘﻲ ﭘﻨﺪﻫﺎي وارﺗﺎن آﻳﮕﻜﺘﺴﻲ ﻧﺖ‬

‫‪ -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‪ .‬اﻳﺮوان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات دوﻟﺘﻲ ارﻣﻨﺴﺘﺎن‪ .1941 ،‬ص ‪.161‬‬
‫‪ -2‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ .‬ص ‪.46‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١١٨‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻧﻮﻳﺴﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺖ ﻫﺎ در اﻳﻦ ﻫﺰاره ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﺟﺰو ﺛﺮوﺗﻬﺎي ﻣﻠﻲ در آوردن آن ﺿﺮورت دارد‪.‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 20‬ﺳﺎل ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺖ ﻫﺎي ارﻣﻨﻲ ﭘﺮداﺧﺖ او‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺘﻤﺎدي ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻧﺖ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺎﺗﻨﺎداران را ورق ﻣﻲ زد و از آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻧﺘﻬﺎ اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﺮده ﻣﺮﺗﺐ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد و آﻧﻬﺎ را ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم‬
‫اﻗﺎﻣﺖ در وﻧﻴﺰ او ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ دﺳﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ارﻣﻨﻲ‬
‫ﻣﺨﻴﺘﺎرﻳﺎن ﻋﻤﻞ ﻛﺮد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﻢ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮده ﺗﺼﻤﻴﻢ داﺷﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس‬
‫ﺑﺮود و دﺳﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي آﻧﺠﺎ را ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ او ﻣﻮﻓﻖ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﺟﺪﻳﺖ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻧﺖ ﻫﺎ روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﺪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع از ﻣﻘﺎﻟﻪ اي ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 1910‬ﻧﻮﺷﺘﻪ و در ‪ 1914‬در ﻣﺠﻠﻪ »ﺗﺎﭼﺎر«‬
‫اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﺑﭽﺎپ رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬او ﺑﺮاي ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪن ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﺻﻮل ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺳﺎزي‪ -‬ﺳﻴﻼب ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻟﺤﻦ‪ ،‬ﺗﻜﻴﻪ ﺻﺪا‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﮔﺬاري‪ ،‬ﻧﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬زﺑﺎن )ﻛﺎرﺑﺮد اﺻﻠﻲ و ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻛﻠﻤﺎت(‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﻲ‪،‬‬
‫)ﻫﻨﺪﺳﻪ‪ ،‬ﺣﺴﺎب‪ ،‬ﺳﺘﺎره ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ(‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻨﺸﺎء ﺗﺮﻗﻲ‪ ،‬زوال و زﻣﺎن‬
‫ﺣﺎل ﻧﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي و ﻏﻴﺮه آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺖ و ﺳﭙﺲ ﻣﻲ ﺗﻮان رازﻫﺎ‬
‫و ﺳﺮﻫﺎ را آﺷﻜﺎر ﻧﻤﻮد«‪.1‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ ،‬ﻧﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ داراي اﺳﻢ ﻫﺴﺘﻨـــــــﺪ ‪ 198‬ﻋﺪد‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ آوازﻫﺎي ﺑﺪون اﺳﻢ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮدش ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ»ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻧﺖ ﻫﺎي ارﻣﻨﻲ را او ﺑﺘﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﻛﺮد‪ (1 :‬ﻧﺖ ﻫﺎي درﺟﻪ ﺻﺪا‬
‫‪ (2‬ﻧﺖ ﻫﺎي ﻧﻮاي ﺻﺪا ‪ (3‬ﻧﺖ ﻫﺎي ﺗﺰﻳﻴﻨﻲ ‪ (4‬ﻧﺖ ﻫﺎي ﻧﻴﺮوي ﺻﺪا ‪ (5‬ﻧﺖ ﻫﺎي‬

‫‪ -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‪ .‬اﻳﺮوان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات دوﻟﺘﻲ ارﻣﻨﺴﺘﺎن‪ .1941 ،‬ص ‪.167‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١١٩‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻓﻮاﺻﻞ زﻣﺎﻧﻲ ‪ (6‬ﻧﺖ ﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪ ‪ (7‬ﻧﺖ ﻫﺎي ﻟﺤﻦ ‪ (8‬ﻧﺖ ﻫﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﮔﺬاري ‪(9‬‬
‫ﻧﺖ ﻫﺎي ﺳﺒﻚ ‪ (10‬ﻧﺖ ﻫﺎي راﺑﻂ و اﻧﻔﺼﺎل ‪ (11‬ﻧﺖ ﻫﺎي ﻧﻴﻤﻪ ﻧﺸﺎن و ﻏﻴﺮه‪.‬‬
‫رازداران ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺷﺎراﮔﺎن و ﻧﺖ ﻫﺎ ﻫﻴﭻ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﺸﻮدن راز ﻋﻼﻳﻢ ﺳﺮي ﻛﻤﻜﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻛﻠﻴﻪ ﻧﺖ ﻫﺎ را ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﮔﻮر ﺑﺮدﻧﺪ و ﻧﺴﻞ آﻳﻨﺪه ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻌﻤﺎﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ ﻗﺮار‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻤﻜﻲ اﺗﻜﺎ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ راز اﻳﻦ ﻋﻼﻳﻢ ﭘﻲ‬
‫ﺑﺮد‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ آن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي آوازﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲ داد ﻛﻪ دﻫﺎن ﺑﻪ‬
‫دﻫﺎن از ﻧﺴﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه و در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ‪ 19‬ﻳﺎدداﺷﺖ ﮔﺮدﻳﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ را ﺑﺎ ﻣﺘﺮادف آﻧﻬﺎ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻧﺖ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺧﻮاص ﭘﻲ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﭼﻴﺰي‬
‫رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ روز )‪ 30‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ (1904‬ﺑﻪ دوﺳﺘﺶ آ‪ .‬ﭼﻮﺑﺎﻧﻴﺎن ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﻛﺎرﻫﺎﻳﻢ ﻗﺮﻳﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن در ﻣﻮرد ﻧﺖ ﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‬
‫و اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﺑﺰودي ﺑﺘﻮاﻧﻢ راز را ﺑﮕﺸﺎﻳﻢ و آﻫﻨﮕﻬﺎ را ﺗﺎ ﺳﺪه ‪ 13‬ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﻛﻨﻢ«‪ .1‬ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ در ﻧﺎﻣﻪ ‪ 15‬آورﻳﻞ ‪ 1909‬ﺑﺎ رﺿﺎﻳﺖ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻛﺎر ﻃﺎﻗﺖ‬
‫ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪» :‬اﻣﺴﺎل زﻣﺴﺘﺎن زﺣﻤﺎﺗﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮﺳﻮد اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻠﻴﺪ‬
‫ﻧﺖ ﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ ارﻣﻨﻲ را ﻳﺎﻓﺘﻢ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن آﻫﻨﮕﻬﺎي ﺳﺎده ﻧﻤﻮدم‪ .‬اﻣﺴﺎل‬
‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﻬﻦ ﺑﺮوم‪ ،‬از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﺑﮕﺬرم و ﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﺘﻦ ﺧﻄﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﻢ ﺗﺎ ﻛﺎرم را ﺑﺰودي ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺒﺮم«‪ .2‬اﻣﺎ‬
‫ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ‪ 15‬ﻣﺎرس ‪ 1910‬ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ از آن ﻳﺎد ﻛﺮدﻳﻢ اﻳﻦ ﺑﺎر‬

‫‪» -1‬ﻣﺠﻠﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪-‬ﺗﻔﺤﺼﻲ« ﺷﻤﺎره ‪ 1‬ﺳﺎل ‪ .1958‬ص ‪.250‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ .‬ص ‪.259‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٢٠‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﻌﻨﻮان ﺧﺒﺮ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﻋﻼم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ »درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻛﻠﻴﺪ ﻧﺖ‬
‫ﻫﺎي ارﻣﻨﻲ را ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ام و ﺣﺘﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﺳﺎده را ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻢ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺮﺳﻴﺪه ام‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻫﺮ ﻧﺖ و ﺣﺘﻲ ﻛﻨﺪ و ﻛﺎو دﻫﻬﺎ دﺳﺖ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺎﻫﻬﺎ ﻃﻮل ﻣﻲ ﻛﺸﺪ«‪.1‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻣﻮرد ﻧﺘﻬﺎي ارﻣﻨﻲ ﺑﻪ ﭼﻪ درﺟﺎﺗﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﻴﻤﺎري ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺑﺎر او اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت را ﻛﻪ‬
‫او ﺗﺼﻤﻴﻢ داﺷﺖ در ﻣﺠﻠﺪﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﭽﺎپ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺮﺳﻴﺪﻧﺪ و اﻣﺮوزه‬
‫ﻣﺎ ﺑﻄﻮر ﭘﺮاﻛﻨﺪه‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻮﻳﺲ ﻫﺎ و دﻓﺘﺮﻫﺎي ﻛﻮﭼﻜﻲ در دﺳﺖ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ‬
‫وﺟﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺰرگ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻣﺮوز ﻫﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪاﻧﺎن ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر و ﻛﻮﺷﺶ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‪ -‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اي ﺑﻮد و ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻧﺐ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ و‬
‫ﻗﺼﺪ داﺷﺖ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﺗﺮﻗﻲ آﺗﻲ آﺛﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ را ﺑﺮﻳﺰد‪ .‬ﻫﺮ ﻗﺪر ﻛﻪ ﻛﺎر او از‬
‫ﻧﻈﺮ ﺗﺸﻜﻞ ﺳﺒﻚ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﭘﺮوﻓﺴﻴﻮﻧﺎل ارﻣﻨﻲ ﭘﺮﻣﻌﻨﻲ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻫﻢ‬
‫ﻛﺎرﻫﺎي ﺗﺌﻮرﻳﻚ و ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ او ﭘﺮﺛﻤﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان‪-‬ت ﺋﻮرﻳﺴﻴﻦ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان‪-‬ﺗﺎرﻳﺨﺪان ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺎﻃﻖ درﺧﺸﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﺳﺘﻌﺪاد ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان‪ -‬ﻧﺎﻃﻖ‪ ،‬در‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ »ارﻣﻨﻴﺎن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﺧﻮد دارﻧﺪ« )‪ (1913‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ و اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﻣﺎﻧﻴﻔﺴﺖ ﻫﻨﺮي را ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ ،‬زﻳﺮا در آن ﺑﻄﻮر ﻓﺸﺮده ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﻫﺎ و اﺻﻮل‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﺮﻗﻲ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‪ .‬ص ‪.166‬‬

‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٢١‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺤﺜﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ در روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ارﻣﻨﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ ﻏﻴﺒﺖ اﺷﺎراﺗﻲ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ در داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ دﻛﺘﺮ و ﻣﺤﻘﻖ ه‪ .‬ﺗﻴـــــــﺮاﻛﻴﺎن‬
‫ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﭼﻴﺰي ﺑﻨﺎم ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪاﻧﺎن ﭘﺎرﻳﺲ ﻫﻢ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ...‬آﻧﭽﻪ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ‬
‫آﺷﻮر‪-‬ﺑﻴﺰاﻧﺲ ﻳﺎ ﻫﻨﺪ‪-‬اﻳﺮاﻧﻲ را ﺑﺮﺧﻮد دارﻧﺪ«‪.1‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﻮد وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﻣﺴﺌـــﻠﻪ روز‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻛﺎرﺷﻨﺎس و ﻣﺘﺨﺼﺺ اﻳﻦ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ واﺿﺢ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ وﺳﻌﻲ در از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻋﺠﻴﺐ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس واﻗﻌﺎً ﺑﺎ ﺷﻮق ﻳﻚ ﻧﺎﻃﻖ و ﺧﻮﻧﺴﺮدي داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻪ از ﺑﻴﺦ و ﺑﻦ ﺗﺌﻮري‬
‫ﻫﺎي ﺗﻴﺮاﻛﻴﺎن و ﻧﻈﺎﻳﺮ او را ﻛﻪ روي ﺷﻦ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻏﺮق ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﺗﻴﺮاﻛﻴﺎن را از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﻮرد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮار داد ﻛﻪ او ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ارﻣﻨﻲ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲ ﻛﺮد و ﺳﭙﺲ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ‪» :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ آﺷﻮر‪-‬ﺑﻴﺰاﻧﺲ ﻳﺎ ﻫﻨﺪ‪-‬اﻳﺮاﻧﻲ ﻗﺮار دارد‪ .‬واﻗﻌﺎً ﻳﻚ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﺑﻌﺪ اﻳﻦ ﻛﻪ اﺳﺘﺎدان‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻛﻪ ﺗﻴﺮاﻛﻴﺎن ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﺷﺒﻴﻪ اﻳﻦ ﻧﻨﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻟﺬا ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ در داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ ﺧﻮد از ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫آن ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ارﻣﻨﻴﺎن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺧﺎص ﺧﻮد ﻧﺪارﻧﺪ؟ ﭘﺲ از روﺷﻦ ﻧﻤﻮدن‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻣﻲ ﭘﺮدازد و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﻫﻴﭻ‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ .‬ص ‪.47‬‬

‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٢٢‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺧﺎﻟﺺ و ﺑﻲ آﻻﻳﺶ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ‬
‫اﺳﺘﻌﺪاد ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬او اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪» :‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻠﻞ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه‬
‫ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر اﺳﺖ زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﻣﻠﺖ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﻠﺘﻲ آﻧﭽﻪ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺪارد در ﺻﻮرت ﻟﺰوم از آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ دارﻧﺪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد«‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﺸﻴﺶ ﺳﺮوپ ﺑﻮرﻣﺎﻳﺎن )ﻫﻢ ﻋﻘﻴﺪه ﺗﻴﺮاﻛﻴﺎن( ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ارﻣﻨﻲ ﺑﺎ ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي زﺑﺎﻧﻬﺎي آﺷﻮري و ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ و‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻌﻠﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﻼء ﺳﻴﺎﺳﻲ ارﻣﻨﻲ »ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﻫﻢ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد«‪ -‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ‪» :‬زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺸﻖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺸﻜﻞ و ﻣﺘﺮﻗﻲ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻲ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻠﺖ زﺑﺎن و‬
‫ادﺑﻴﺎت ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﺧﻮد دارد‪ ،‬داراي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺧﺎص ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ«‪ .‬او ﻳـــﺎدآوري‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻠﻞ ﻏﺮﺑﻲ از ﺗﻤﺪن ﻳﻮﻧﺎن و روم ﻗﺪﻳﻢ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ وﻟﻲ ﻫﺮ‬
‫ﻳﻚ از ﻫﻤﺎن ﻣﻠﻞ »ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ اﺳﺖ وﻧﻪ ﻻﺗﻴﻦ«‪.‬‬
‫و ﺳﭙﺲ ﻧﻤﻮﻧﻪ زﺑﺎن روﺳﻲ را ﻣﻲ آورد ﻛﻪ در آن ﺣﺪود ‪ 60،000‬ﻟﻐﺖ ﺧﺎرﺟﻲ و‬
‫روﺳﻲ ﺷﺪه وﺟﻮد دارد و روﺳﻬﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻳﮕﺮان ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻤﻮده‬
‫و ﺣﺘﻲ ﺣﺮوﻓﺸﺎن را ﻫﻢ ﻃﺒﻖ اﻟﻔﺒﺎي ﻳﻮﻧﺎن اﺑﺪاع ﻧﻤﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر روس »ﻫﻢ‬
‫زﺑﺎن وﻳﮋه ﺧﻮد و ﻫﻢ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺧﻮد را دارد«‪ .‬ﺣﺎل ﭼﺮا ارﻣﻨﻴﺎن ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎي روﺷﻨﮕﺮ ﺳﺪه ﭘﻨﺠﻢ ﻫﻢ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻛﺴﺐ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ در آﺗﻦ و اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﻬﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻃﺒﻖ‬
‫اﻟﮕﻮي زﺑﺎﻧﻬﺎي ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ و آﺷﻮري »ﮔﺮاﺑﺎر‪ 1‬ﻣﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ و ﺗﺎرﻳﺨﻨﻮﻳﺴﻲ و‬
‫ادﺑﻴﺎت ﻋﺼﺮ زرﻳﻦ را ﺑﻪ ارث ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ«‪ .‬ﺳﭙﺲ او ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪» :‬اﮔﺮ ﺗﻤﺎم‬

‫‪ -١‬زﺑﺎن ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‪.‬م‪.‬‬

‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٢٣‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫اﻳﻨﻬﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ دارﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﻦ ﻫﻢ ﺣﻘﻴﻘﺖ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻫﻢ ﻳﻚ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬

‫دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﻧﺪازه ﺻﻤﻴﻤﻲ و ﻣﻠﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ آن اﻧﺪازه ﺧﻮد وﻳﮋه و ﻣﻨﺤﺼﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮد‪ ،‬ﻛﻪ زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎﺗﺶ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻫﺮ ﻣﻠﺘﻲ از زﻳﺮ و ﺑﻢ ﻫﺎي ﻫﺠﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻠﺘﺶ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﺑﺎن ارﻣﻨﻲ ﻫﺠﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد را‬
‫دارد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ داراي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺘﺮادﻓﺶ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻬﻢ و اﺻﻮﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و از ﻃﺮف ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻄﻮر‬
‫ﺗﺌﻮرﻳﻚ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻛﺎر اﺟﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﺌﻮرﻳﻚ ﺑﻠﻜﻪ در ﻳﺎدداﺷﺖ‬
‫ﻫﺰاران ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدﻣﻲ و ﺗﻨﻈﻴﻢ آﻧﻬﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﺣﻘﻴﻘﺖ در ﺧﺪﻣﺖ اﻳﻦ ﻫﺪف ﺑﻮده اﺳﺖ و او ﺑﺎ ﻣﺪارك و ﺳﻨﺪﻫﺎي‬
‫ﻗﺎﻃﻊ ﻋﻠﻤﻲ و ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻏﻨﻲ ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻛﺎر و ﻛﻮﺷﺶ ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺧﻠﻖ‬
‫آﺛﺎر ﺑﺎ اﺳﺘﺎدي ﺑﻲ ﻫﻤﺘﺎي ﺧﻮاﻧﻨﺪه‪ -‬اﺟﺮا ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ارﻣﻨﻴﺎن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻜﺘﺐ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻠﻲ ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٢٤‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫‪ -5‬ﻫﻨﺮ اﺟﺮاﻳﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻳﺎد ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﺳﺘﺎد ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﻲ و اﺟﺮا ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﺎﺻﺮان او از ﻫﻨﺮ اﺟﺮاﻳﻲ او در ﺣﻴﺮت ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ او ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺳﻮﻟﻴﺴﺖ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺟﺸﻦ ﻫﺎي ﻫﻴﺠﺎن اﻧﮕﻴﺰي ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺟﺮاﻫﺎي او ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮ از ﺟﺎﻧﺐ ارﻣﻨﻴﺎن و دﻳﮕﺮ ﻣﻠﻞ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﺟﻮﻳﻲ از ﺻﺪاي ﺷﻴﻮا ﻛﻪ در آن »اﻧﻌﻄﺎف ﺗﻨﻮر و ﻟﻄﺎﻓﺖ ﺑﺎرﻳﺘﻮن«‪ 1‬ﺑﻪ‬
‫ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس از ﻣﻜﺘﺐ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺮدم ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت‬
‫ﻫﻨﺮي و اﺟﺮاﻳﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮدﻣﻲ را ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ و‬
‫ﺳﭙﺲ در ﺑﺮﻟﻴﻦ ﺑﺎ ﺑﻬﺒﻮد ﺻﺪاﻳﺶ ﺑﻪ ﻗﻠﻪ ﻫﺎي ﻫﻨﺮ اﺟﺮاﻳﻲ ﭘﺮوﻓﺴﻴﻮﻧﺎل رﺳﻴﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ دو ﻋﻨﺼﺮ او ﺑﻪ اﺑﺪاع ﺳﺒﻚ ﻫﻨﺮي ﺧﺎص ﻣﻠﻲ ﻧﺎﻳﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫دﻗﻴﻖ ﻃﺒﻴﻌﺖ آوازﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ و ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻖ در آن ﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺪون ﺗﺎﺛﻴﺮات‬
‫اﺿﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ وﺳﺎﻳﻞ اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺎﻟﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ رﺧﺴﺎره ﻫﺎي ﻫﻨﺮي‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺸﺪﻧﻲ‪ ،‬ﺧﻠﻖ ﻛﻨﺪ‪ .‬آوازﻫﺎي ﻏﻨﺎﻳﻲ )‪ ،(lyrical‬ﻛﺎرﮔﺮي و رزﻣﻲ‬
‫)‪ (epic‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي آوازﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﺳﺮودﻫﺎي او ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺻﻔﺤﺎت )دﻳﺴﻚ( ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه اﻧﺪ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫»ﻣﻮﻛﺎﺗﺲ ﻣﻴﺮزا« )ﻣﻴﺮزاي ﻣﻮك( »آواز ﺧﺮﻣﻦ‪-‬اراﺑﻪ« »آواز ﻟﺮي«‪،‬‬
‫»ﻣﺮﻏﻚ«‪» ،‬ﮔﺎوآﻫﻦ و ﻗﻤﺮي« و »ﺳﺎﻳﻪ ﻛﻨﻴﺪ اي ﻛﻮﻫﻬﺎ«‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺼﻮﻳﺮي ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ از ﻫﻨﺮ اﺟﺮاﻳﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس را در ذﻫﻦ ﺷﻨﻮﻧﺪه ﺑﻮﺟﻮد‬
‫ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻫﺎ ﻳﺎدﮔﺎرﻫﺎي ﭘﺮارزﺷﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻣﺮوز ﻫﻢ ارزش‬

‫‪ -1‬از ﻧﺎﻣﻪ او ﺑﻪ ك‪ .‬ﻛﻮﺳﺘﺎﻧﻴﺎن در ‪ 31‬ﻣﺎرس ‪ 1899‬از ﺑﺮﻟﻴﻦ‪.‬‬

‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٢٥‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻫﻨﺮﻳﺸﺎن را ﺣﻔــــﻆ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬از اﺟﺮاﻫﺎي ﺳﻮﻟﻮي او »درﻧﺎ« »ﻣﻴﺮزاي ﻣﻮك«‪،‬‬
‫»آواز ﻟﺮي« »ﺣﻀﺮت ﻣﺮﻳﻢ«‪» ،‬ﻣﺮﻏﻚ« و »ﺑﻲ ﺧﺎﻧﻤﺎن« و آوازﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬
‫داراي ﺷﻬﺮت و ﻣﻌﺮوﻓﻴﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻫﻨﺮ اﺟﺮاﻳﻴﺶ اﺻﻮل ﺣﻔﻆ و ﺑﻴﺎن وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي آواز‬
‫ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ را رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬او در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ »ﭼﻨﮓ ارﻣﻨﻲ« ﺑﺮﺧﻲ‬
‫از اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ را ﻣﻮرد ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬او ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ ﺗﺎﻛﻴﺪ و ﻓﻮاﺻﻞ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﻦ آوازﻫﺎ از‬
‫ﻛﻠﻤﺎت و ﻋﻼﺋﻤﻲ ﻛﻪ روي ﻧﺖ ﻫﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻧﻪ از ﻗﻮاﻋﺪ‬
‫ﺗﺎﻛﻴﺪي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻏﺮﺑﻲ«‪.1‬‬
‫او ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ اﺟﺮاﻳﻲ در ﺗﻨﻈﻴﻤﺎﺗﺶ از ﻋﻼﺋﻢ و ﻧﺸﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻋﺪم اﻛﺘﻔﺎ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ او در ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ارﺗﺒﺎط ﻣﺤﻜﻢ‪ ،‬ﻟﻄﻴﻒ‪ ،‬آرام‪ ،‬ﻣﻮﺛﺮ و‬
‫ﺻﺪاي ﺑﺪون ﻟﻐﺰش ﺧﻮاﻧﺪ«‪ .2‬اﻳﻦ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻧﻴﺰ ‪ 10‬ﺳﻔﺎرش‬
‫دﻳﮕﺮ او ﺑﻪ آوازﺧﻮاﻧﺎن اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋه اي ﺑﺮاي ﻫﻨﺮ اﺟﺮاﻳﻲ‪-‬ووﻛﺎل ارﻣﻨﻲ دارا‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﺎرز ﻫﻨﺮ ووﻛﺎل ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ ،‬ﺳﺎدﮔﻲ و ﻓﺼﺎﺣﺖ‪ ،‬ﺗﻠﻔﻆ‬
‫ﺑﻲ ﻧﻘﺺ ﻛﻠﻤﺎت‪ ،‬ﻇﺮاﻓﺖ در ﻣﻌﺎﻧﻲ و اﺷﺒﺎع ﺣﺰن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ او ﻣﻮرد ﻣﺤﺒﺖ و اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ .‬ﭼﻨﮓ ارﻣﻨﻲ‪ .‬ﭘﺎرﻳﺲ‪ .1907 :‬ص ‪.4‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٢٦‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ آوازي ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺳﺎزي ﻧﻴﺰ‬

‫درﺧﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬او ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻪ ﻓﻠﻮت ﻣﺮدﻣﻲ ارﻣﻨﻲ ﺗﺴﻠﻂ داﺷﺖ و در ﺗﻜﻤﻴﻞ آن‬
‫ﺳﻌﻲ ﻧﻤﻮده وت ﺗﺼﻤﻴﻢ داﺷﺖ ﮔﺮوه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻓﻠﻮت ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﺪ‪ .‬او ﺑﺎ ﻋﺸﻖ وﻳﮋه اي آﻫﻨﮕﻬﺎي ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ را ﺑﺎ ﻓﻠﻮت اﺟﺮا ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻧﻮ و ارگ ﻧﻴﺰ آﻧﻘﺪر ﺗﺴﻠﻂ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﺟﺮا‬
‫ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آوازش ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬او اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺻﺪاﻳﻲ ﭘﻴﺎﻧﻮ را ﺑﺨـــــــﻮﺑﻲ‬
‫ﻣﻲ داﻧﺴﺖ و اﺳﺘﺎداﻧﻪ از آﻧﻬﺎ در آﺛﺎرش اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻗﻄﻌﻪ ﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﺎﻧﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آوازﻫﺎي ﺳﻮﻟﻮ و در ﺑﻌﻀﻲ ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎي ﭘﻴﺎﻧﻮ ﺑﺎ ﺳﻮد ﺟﻮﻳﻲ از ﻫﻤﻴﻦ‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎت او ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺰرگ ﻫﻨﺮي رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﭘﻴﺎﻧﻮ ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت آوازﻫﺎي‬
‫ﺗﻚ ﻧﻔﺮي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس را ﺑﻲ اﻧﺪازه ﺗﻌﻤﻖ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫از اﺟﺰاء ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﻫﻨﺮ اﺟﺮاﻳﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ ،‬ﻫﻨﺮ رﻫﺒﺮي ارﻛﺴﺘﺮ را‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎد ﻛﺮد‪ .‬از ﮔﺮوه آواز ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﺎﻟﻲ ﮔﻮرﮔﻴﺎن اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﻛﻪ در‬
‫ﺳﺎل ﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ ﺳﺪه ‪ 20‬ﺑﻪ ﻟﻄﻒ زﺣﻤﺎت ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ ،‬ﻳﻜﺒﺎره‬
‫درﺧﺸﻴﺪ و ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻬﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﻫﻨﺮي ارﻣﻨﻲ ﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﮔﺮوه آواز ﺧﻮاﻧﺎن‬
‫»ﮔﻮﺳﺎن« در اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎ دﻳﮕﺮ آواز در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪،‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در اﻣﭙﻠﻲ ﻓﻮﻧﻴﻚ ﻧﻤﻮدن ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻛﺎر و ﻛﻮﺷﺶ‬
‫داﺋﻤﻲ و ﭘﻴﮕﻴﺮاﻧﻪ او از اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪاﻧﺎن زﺑﺪه و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺷﺪه در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺴﺎزد‪ .‬و اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺰرﮔﻲ‬
‫در زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺮوه ﻣﺪرﺳﻪ اي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺮوه آواز‬
‫ارﻣﻨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻠﻖ ﺷﺪن ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﺎﻟﺖ ارﻣﻨﻲ از ﻣﺮزﻫﺎي اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ ﭘﺎ‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٢٧‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺖ و ﻛﻨﺴﺮت ﻫﺎﻳﻲ در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﭼﻮن ﺗﻔﻠﻴﺲ داد و ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺷﺪﻳﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﺮ رﻫﺒﺮي ارﻛﺴﺘﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس از ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ و اﺟﺮاﻳﻲ‬
‫ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ وي ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺮوه ﻫﺎي آواز او ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺮﺑﻲ دﻟﺴﻮز ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮوه ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در زﻣﻴﻨﻪ آوازﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺎﻣﻊ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣــــﻨﻲ ﻳﺎد‬
‫ﻣﻲ داد‪ .‬ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎي ﮔﺮوه او ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺎت ﻣﺴﻠﻂ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي روي‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن )آوازﺧﻮاﻧﻬﺎ( ﮔﺬاﺷﺘﻪ و از آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ واﺣﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ درﺟﻪ‬
‫ﻋﺎﻟﻲ اﺟﺮاي ﻫﻨﺮي ﻧﺎﻳﻞ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﺮﺑﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺎداﻧﻪ اﻋﻤﺎق روح ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ را درك ﻧﻤﻮده ﺑﻮد و‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در آﻧﻬﺎ ﻋﺸﻖ و از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﮕﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم و ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻣﻠﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻢ در ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﺎﻟﻲ ﮔﻮرﻛﻴﺎن اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ و ﻫﻢ در اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل‪،‬‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺴﻴﺎري را ﺗﻌﻠﻴﻢ داده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ در آﻳﻨﺪه ﭘﻴﺸﺮوان ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ‪ .‬از ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﺎﻳﺪ س‪ .‬ﻣﻠﻴﻜﻴﺎن‪ ،‬و‪ .‬در‬
‫آراﻛﻠﻴﺎن‪ ،‬دوﺷﻴﺰه م‪ .‬ﺑﺎﺑﺎﻳﺎن‪ ،‬و‪ .‬ﺳﺎرﻛﺴﻴﺎن‪ ،‬آ‪ .‬ﺷﺎﻫﻤﻮرادﻳﺎن‪ ،‬ب‪ .‬ﻛﺎﻧﺎﭼﻴﺎن‪ ،‬م‪.‬‬
‫ﺗﻮﻣﺎﺟﻴﺎن‪ ،‬و‪ .‬ﺳﺮواﻧﺰدﻳﺎن‪ ،‬ش‪ .‬ﺑﺮﺑﺮﻳﺎن و ﺑﺴﻴﺎري اﺷﺨﺎص دﻳﮕﺮ را ﻧﺎم ﺑﺮد اﻳﻨﻬﺎ‬
‫در ﺣﻴﻦ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺷﺪه ﻛﺎر ﺑﺰرﮔﻲ در‬
‫ﺗﺮﻗﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ارﻣﻨﻲ و ﺗﺒﻠﻴﻎ آن ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٢٨‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﺗﻨﻲ ﭼﻨﺪ از ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ‬

‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٢٩‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪ ،‬ﻛﻪ او در ﺣﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻌﻨﻮان‬

‫ﺳﺨﻨﺮان‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺳﻮﻟﻴﺴﺖ‪ ،‬رﻫﺒﺮ ارﻛﺴﺘﺮ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪه ﭘﻴﺎﻧﻮ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن و ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن ارزﺷﻬﺎي واﻻي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ارﻣﻨﻲ ﺑﺎزي‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻴﻦ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻨﺴﺮﺗﻬﺎ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ درﺧﺸﺶ ﺧﺎﺻﻲ‬
‫اﺳﺘﻌﺪاد و ﻧﺒﻮغ ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه و اﺛﺮ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺸﺪﻧﻲ ﺑﺮ روي‬
‫ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٣٠‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫‪ -6‬ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‬

‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻌﻨﻮان ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ و ﭼﻬﺮه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻲ‪،‬‬

‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان‪ -‬ﺗﺌﻮرﻳﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻗﻮم ﺷﻨﺎس و آوازﺧﻮان و اﺟﺮا ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬و در ﻣﻘﺎم‬
‫اﺟﺮاي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ اﺻﻮل ﻫﻨﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ زﻣﺎن ﺧﻮد ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ اﺻﻮل‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺮدﻣﻲ‪ ،‬دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ و رﺋﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ او ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ در ﺗﻤﺎم آﺛﺎرش‬
‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد ‪،‬اﻳﻦ را ﻣﺎ در ﺗﺸﺮﻳﺢ آﺛﺎرش ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ ﺗﻤﺎم‬
‫وﺟﻮدش‪ ،‬ﺑﺎ اﺻﻮل ﻫﻨﺮي و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺟﺎﻣﻊ ﻳﻚ ﻓﻌﺎل ﻣﺘﺮﻗﻲ ﺑﻮد و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎراﻧﻪ در ﺗﻀﺎد ﺑﻮد‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺤﺎﻓﻆ ﻛﺎر از ﻫﺮ‬
‫ﻛﻮﺷﺸﻲ ﻓﺮو ﮔﺬاري ﻧﻜﺮد ﺗﺎ او را از راﻫﻲ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده ﺑﻮد ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎزد‬
‫و ﻫﻨﺮ او را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻠﻴﺴﺎ در آورد‪ ،‬وﻟﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺗﺰﻟﺰل ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم و ﺑﻌﻨﻮان ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬار ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻛﺎرش‬
‫را اداﻣﻪ داد‪ .‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎﻳﺶ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ دﻣﻮﻛﺮات ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ادراﻛﺎت و اﻋﺘﻘﺎدات ﺳﻴﺎﺳﻲ او ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫اواﺧﺮ ﺑﺮاي روﺷﻦ ﻧﻤﻮدن اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻛﻤﻲ در اﺧﺘﻴﺎر‬
‫داﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻘﺪر ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺑﻮد و او ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻏﻢ و ﺷﺎدي آﻧﻬﺎ ﻣﻲ زﻳﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در‬
‫آﺛﺎرش ﺗﺮاژدي ﻗﺮﻧﻬﺎي ﻣﺘﻤﺎدي ﻣﺮدﻣﺶ را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ او ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻇﻠﻤﻬﺎ و ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻴﻪ ارﻣﻨﻴﺎن از ﻃﺮف ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و‬
‫روﺳﻴﻪ ﺗﺰاري اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﺷﺪ روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﺎ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اي از‬
‫اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﻴﻦ ارﻣﻨﻴﺎن ﺑﺨﺼﻮص‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٣١‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﻧﻬﻀﺖ ﻫﺎي رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺨﺶ ﻣﻠﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﻮال را‪ ،‬در ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ آ‪ .‬ﭼﻮﺑﺎﻧﻴﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪.1‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺣﻴﻦ دﻫﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺳﺪه ‪ 19‬و ﺑﻮﻳﮋه دﻫﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺳﺪه‬
‫‪ 20‬اﺣﺰاب و ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد‬
‫را داﺷﺘﻪ و ﺳﻌﻲ در ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻳﻞ رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺨﺶ و ﻣﻠﻲ ﻣﺮدم ارﻣﻨﻲ ﺑﻪ روش ﺧﻮد‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﻓﻌﺎﻟﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ اﺣﺰاب‪ ،‬داﺷﻨﺎﻛﺴﻮﺗﻴﻮن ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﻌﻲ در ﺗﻤﺮﻛﺰ‬
‫رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺨﺶ ﻣﻠﻲ در دﺳﺖ ﺧﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﺄﻻﻧﺪﻳﺶ و ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﺎﻋﺚ ﻳﻚ ﺗﺮاژدي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﮔﺮدﻳﺪ و در‬
‫ﻃﻮل ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﺪﻳﻤﻦ زﻣﺎﻣﺪاري ﺧﻮد ﻣﺮدم ﻣﻈﻠﻮم ﻣﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻄﺮ وﺣﺸﺘﻨﺎك‬
‫ﻧﺎﺑﻮدي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭼﻪ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ داﺷﻨﺎﻛﺴﻮﺗﻴﻮن‬
‫داﺷﺖ؟‬
‫در ﻧﺎﻣﻪ ‪ 16‬آورﻳﻞ ‪ 1909‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻪ آ‪ .‬ﺟﻮﺑﺎﻧﻴﺎن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم داﺷﻨﺎﻛﺴﻮﺗﻴﻮن را‬
‫از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد و دﻫﻬﺎ ﻧﻔﺮ را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن اﻳﻨﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮﺷﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﻗﻠﻌﻪ‪ 2‬ﺑﺮده اﻧﺪ و ‪ 60-70‬ﻧﻔﺮ را ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻨﺪﮔﺮﻓﺖ در روﺳﺘﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻧﻴﺰ‬
‫اوﺿﺎع ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﺜﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از دﺳﺖ ﻳﻚ‬
‫ﺑﺎﺟﮕﻴﺮ و ﺧﻮدﻛﺎﻣﻪ رﻫﺎ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﺎراﺣﺘﻲ و ﻏﻤﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﺮوز ﻧﻜﺮده‬
‫اﺳﺖ«‪.3‬‬

‫‪ -1‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ »ﺟﺮﻳﺪه ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪-‬ادﺑﻲ«‪ .‬اﻳﺮوان‪ .1958 :‬ﺷﻤﺎره ‪.1‬‬

‫‪ -2‬ﻣﻨﻈﻮر زﻧﺪان اﺳﺖ‪.‬م‪.‬‬
‫‪» -3‬ﺟﺮﻳﺪه ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪-‬ادﺑﻲ«‪ .‬اﻳﺮوان‪ .1958 :‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ص ‪.258‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٣٢‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫در ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 14‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 1909‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﮔﺮوه‬

‫داﺷﻨﺎﻛﺴﻮﺗﻴﻮن‪ ،‬ﻛﻪ دﻧﺪاﻧﻬﺎﻳﺶ رﻳﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻋﺎﻟﻴﺠﻨﺎب )ازﻣﻴﺮﻟﻴﺎن‪-‬م‪.‬م( ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻧﺎراﺿﻲ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺟﺮﺋﺖ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪن را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﻘﺪر ﻛﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺎن را ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﭘﻮچ و ﻏﺮور ﺑﻲ ﻣﻌﻨﻲ‪ ،‬ﺧﺮاب ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺎ را ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اراﻣﻨﻪ ﻫﺎ در ﺗﺮﻛﻴﻪ‪ ،‬ﺧﻂ ﻣﺸﻲ‬
‫ﻫﺎي وﻳﺮاﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﺣﺰاب را ﺑﺨﻮﺑﻲ درك ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻗﻴﻢ‬
‫ﻧﺎﺑﻜﺎر ﺑﺴﺮﺷﺎن ﻧﺎزل ﻧﮕﺮدد«‪ .1‬وﻟﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ در اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ اوﺿﺎع‬
‫و اﺣﻮال ﻋﻮض ﻣﻲ ﺷﺪ و ﮔﺮوه داﺷﻨﺎﻛﺴﻴﻮﺗﻴﻮن ﻛﺎر را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪،‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ )‪ 30‬اﻛﺘﺒﺮ ‪» .(1909‬دوﺳﺖ ﻋﺰﻳﺰ‪ ،‬ﺣﺎﻻ دﻳﮕﺮ ﺗﺎ ﺣﺪودي‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻟﻴﺠﻨﺎب ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺎ ﺑﺪﺳﺖ داﺷﻨﺎﻛﺴﻮﺗﻴﻮن اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺮاﻛﺎن ﺗﻴﮕﺮاﻧﻴﺎن را‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﺮدﺑﻴﺮ روزﻧﺎﻣﻪ »ﻫﻮرﻳﺰون« ﺑﻮد ﺑﻪ اﺟﻤﻴﺎدزﻳﻦ‬
‫آوردﻧﺪ و او را در ﺗﻤﺎم ﺷﻮراﻫﺎي ﻣﻠﻲ و ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﺎﻟﻲ ﭘﺴﺖ و ﻣﻘﺎم دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺼﻮص در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن آﻣﻮزﺷﮕﺎﻫﻬﺎ و ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﺎﻟﻲ و‬
‫ﻣﻌﻠﻤﻴﻦ ﻧﺴﻞ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺎ روح ﺿﺪ ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻨﺪ و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‬
‫آﻣﻮزﺷﮕﺎﻫﻬﺎ ﻣﺪارس را در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮد و ﻣﻌﻠﻤﻴﻨﻲ در آﻧﻬﺎ ﺟﺎي ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺰﺑﺶ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻳﻚ ﻛﻼم ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻋﺎﻟﻴﺠﻨﺎب را‬
‫ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻛﺮده اﻧﺪ«‪ .‬در اداﻣﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس دﻻﻳﻠﻲ را ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت‬
‫ﺣﺮﻓﻬﺎﻳﺶ ذﻛﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ » :‬اﺧﺮاج ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻗﺪﻳﻢ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻼﺗﺸﺎن ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻬﺎ‪ .‬ﻋﺰل ﻛﺸﻴﺶ ﻳﺮواﻧﺪ )در ﻣﻴﻨﺎﺳﻴﺎن( از‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺶ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻋﺘﺮاض داﻧﺶ آﻣﻮزان داﺷﻨﺎﻛﺴﻮﺗﻴﻮن‪ ،‬ﻋﺰل ﻫﻮاﻧﺲ ﻫﻮاﻧﻴﺴﻴﺎن‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ .‬ص ‪.260‬‬

‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٣٣‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺷﺎﻋﺮ و ﺑﺴﻴﺎري دﻻﻳﻞ دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ‪»:‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺣﺰب از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺷﺘﺮ )اﺳﻘﻒ ﻣﺴﺮوپ‪-‬م‪.‬م( و اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ اداره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﻟﻴﺠﻨﺎب ﺑﺮاي‬
‫ﻫﺮ ﻛﺎري اول ﺑﺎ ﻣﺴﺮوپ و ﺳﻴﺮاﻛﺎن ﺗﻴﺮاﻧﻴﺎن ﻣﺸﻮرت ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺴﻠﻂ‬
‫ﺑﺮ ﻛﻠﻴﺴﺎ و ﻋﺎﻟﻴﺠﻨﺎب ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ داﺷﻨﺎﻛﺴﻮﺗﻴﻮن‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ و در اﻳﻦ راه ﻫﻴﭻ ﻣﻀﺎﻳﻘﻪ اي ﻧﺪارﻧﺪ«‪.1‬‬
‫از ﺳﺨﻨﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه از ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﻮﺿﻮح رﻓﺘﺎر ﻣﻨﻔﻲ او‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ داﺷﻨﺎﻛﺴﻮﺗﻴﻮن دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪي ﻛﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻧﺎﮔﺴﺴﺘﻨﻲ ﺑﺎ ﻣﻠﺘﺶ‬
‫داﺷﺖ و ﺑﺮاي او ﻣﻲ زﻳﺴﺖ رﻓﺘﺎري ﺟﺰ اﻳﻦ ﻫﻢ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻜﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﺎﻧﻪ داﺷﻨﺎﻛﺴﻮﺗﻴﻮن را ﺧﻮب درك‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد و آن را ﻳﻜﻲ از رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺷﺮّ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﭼﻪ رواﺑﻄﻲ ﺑﺎ ﻧﻬﻀﺖ‬
‫آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ارﻣﻨﻲ داﺷﺖ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ اوﺿﺎع ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺮدﻣﺶ ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس را ﻣﺘﺎﻟﻢ و ﻏﻤﮕﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬او ﺑﻄﻮر ﺟﺪي اوﺿﺎع و اﺣﻮال ارﻣﻨﺴﺘﺎن‬
‫ﺷﺮﻗﻲ و ﻏﺮﺑﻲ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﺮد و ﭘﻲ ﺑﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ اﻛﻨﻮن اوﺿﺎع ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻴﺪار ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺑﻄﻮر ﺟﺪي دﻧﺒﺎل ﻋﻠﻢ و ﺳﻮاد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ راه رﻫﺎﻳﻲ و‬
‫اﺳﺎس زﻧﺪﮔﻲ آﺗﻲ ﻣﺎﺳﺖ«‪ .‬وﻟﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ وﺳﻴﻠﻪ اي ﭘﻴﺪا‬
‫ﻧﻤﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻣﻠﺘﺶ را از زﻧﺠﻴﺮ ﻫﺎي اﺳﺎرت و ﺑﺮدﮔﻲ ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ‪ .‬او ﻋﻮاﻗﺐ ﻣﺨﺮب‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي داﺷﻨﺎﻛﺴﻮﺗﻴﻮن و اﺣﺰاب دﻳﮕﺮ را اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﺮد وﻟﻲ از آﻧﺠﺎﻳﻴﻜﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺟﺪﻳﺪ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺣﺰب واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎداﺗﺶ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ‬
‫دﻣﻮﻛﺮات ﻗﺎﻧﻊ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬او ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ داﻧﺶ و وﻗﻮف ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪ .‬ص ‪.261-262‬‬

‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٣٤‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬او وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ را ﺧﻮب درك ﻧﻤﻮده‬
‫ﺑﻮد و ﺳﻌﻲ در اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه و روش داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ رﻫﺎﻳﻲ ﻣﻠﺘﺶ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬از اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻧﺎﻣﻪ اي ﻛﻪ او ﺑﻪ ﭼﻮﺑﺎﻧﻴﺎن در ‪ 25‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1912‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪ ...» .‬ﻛﺸﻮر ﻣﺎ از ﻗﺪﻳﻢ وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﻴﻦ‬
‫دوﻟﺘﻬﺎي ﻗﻮي ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻣﻬﺎﺟﻤﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻫﻤﺎن وﺿﻌﻴﺖ را ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺣﻔﻆ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻣﺎ واﻗﻌﺎً وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري روﺳﻬﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻛﺸﻮر ﻣﺎ اﻛﻨﻮن‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻣﺮوز ﻳﺎ ﻓﺮدا ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ روس ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﻌﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺪو ﻃﺮﻳﻖ آزاد ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺮ دو ﻫﻢ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ‬
‫راه ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺎﻧﻊ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ روﺳﻬﺎ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ‪ .‬و‬
‫دوﻣﻴﻦ راه‪ ،‬اﻗﻼً ﺑﻪ ﻋﻤﻮ روس ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﻳﻢ و ﻣﻠﺖ ارﻣﻨﻲ را ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﻧﮕﻬﺪارﻳﻢ‪ .‬ﻫﺮ‬
‫دو ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬دوﻣﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاﺳﺖ در ﻋﻴﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﻔﻆ ﻣﻲ ﺷﻮد وﻟﻲ‬
‫اوﻟﻲ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪ .‬دوﻟﺖ روس از ﺷﺮق رﻧﺞ ﻓﺮاوان ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻃﻠﺒﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻋﻤﻼً اﻳﺮان ﺑﻴﻦ روﺳﻴﻪ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ارﻣﻨﻴﺎن از زﻳﺮ ﻳﻮغ اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺪ رﻫﺎ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ارﻣﻨﻴﺎن روﺳﻴﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و‬
‫ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً ﺗﻘﻮﻳﺖ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ‪ ،‬ارﻣﻨﻴﺎن ﺗﺮﻛﻴﻪ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻢ ﺣﺘﻲ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ دوﻟﺖ روﺳﻴﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد را ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﺎ ﻛﻨﺪ‪ .‬او ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫اﺟﺎزه دﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ اوﺿﺎﻋﻲ ﺑﻬﺘﺮ از ارﻣﻨﻴﺎن ﻛﺸﻮر ﺧﻮدش داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﻌﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺎ را )اﮔﺮ ﺑﺎ او ﻣﺘﺤﺪ ﻧﺸﻮﻳﻢ( ﻣﺤﺘﺎج ﺧﻮد‬
‫ﻧﮕﻬﺪارد‪ .‬ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺗﺼﺮف آﺗﻲ ﻋﻨﺼﺮ ﻓﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺎ دﻟﻴﻞ‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٣٥‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي روس ﻫﻢ ﻋﻴﻨﺎً ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ رﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ دروازه ﻫﺎي دژﻫﺎي ﭘﺘﺮﺑﻮرگ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺳﺎﺧﺖ«‪.1‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺧﻮب درك ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﺎر آزادي ارﻣﻨﻴﺎن را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫دوﻟﺘﻬﺎي اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺖ ﻏﺮﺑﻲ‪ -‬اروﭘﺎﻳﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي ارﻣﻨﻴﺎن را‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻌﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ روي ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻗﺮار داده اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻬﻢ را‪ ،‬اﺣﺰاﺑﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺨﺶ ﻣﻠﻲ ارﻣﻨﻲ را‬
‫در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻠﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ ﺷﺎن ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺮاژدي ﻣﻠﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫درك ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس اﻳﻦ را ﺧﻮب ﻓﻬﻤﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫دوﻟﺘﻬﺎي ﻏﺮﺑﻲ‪-‬اروﭘﺎﻳﻲ ﻛﺎري ﺑﺮاي آزادي ارﻣﻨﻴﺎن ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫اﻣﻴﺪ را ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ روﺳﻴﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪» ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫آزادي ﺑﺪون روﺳﻴﻪ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ارﻣﻨﻴﺎن اول ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﻳﻚ‬
‫دوﻟﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺗﺮﻗﻲ و رﺷﺪ ﻛﻨﻨﺪ و ﺳﭙﺲ زﻣﺎن‬
‫ﺧﻮدش اﺳﺖ ﻛﻪ آزادي ﺑﺰرگ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ ،‬ﺑﺪون اﻧﺠﺎم دادن اوﻟﻲ‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻗﺪم دوم ﻣﺤﺎل اﺳﺖ«‪.2‬‬
‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺴﺎﻳﻠﻲ روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮد و در آﺧﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘـــــﻴﺠﻪ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪» :‬ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮﻳﺐ دروﻏﻬﺎ و ﻗﻮﻟﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬
‫اروﭘﺎ را ﺑﺨﻮرﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ و راه اﺻﻠﻲ و ﻋﻤﻠﻲ را در ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻗﺪم ﮔﺮدآوري ﺗﻤﺎم ارﻣﻨﻴﺎن ﺗﺤﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ دوﻟﺖ روس اﺳﺖ و‬
‫دوﻣﻴﻦ ﻗﺪم ﺗﺮﻗﻲ ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺪون اﺗﻜﺎ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬

‫‪» -1‬ﺟﺮﻳﺪه ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪-‬ادﺑﻲ«‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1958 .1‬ص ‪.264‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٣٦‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

‫درك آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻗﺪم اﻧﻘﻼب روﺳﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮدﺷﺎن اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ و‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻪ ﻣﺎ‪ ،‬ﻟﻜﻦ ﻣﺎ از اﻳﻦ ﻗﺪم ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪«...‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آزادي ﻣﻠﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس‪.‬‬
‫»ﻣﻦ ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﺪارم‪) ،‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﻫﻤﺎن ﻧﺎﻣﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ( ﻫﺮ ﻗﺪر‬
‫ﻫﻢ ﻛﻪ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ ﻣﺎ ﺑﻴﺪار اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ رﺳﻴﻢ‪ .‬ﻣﻦ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه را دارم«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس ﻛﻤﻚ ﻓﺮاواﻧﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ...‬ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﻤﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ و داﻧﺸﻤﻨﺪ‬
‫ﺑﺰرگ ﺟﻠﻮه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ در زﻣﺎن‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل ﻣﺮدﻣﺶ ﻓﻜﺮ آﻳﻨﺪه آن ﻫﺎ ﻧﻴﺰ او را ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲ ﻛﺮد و ﭘﺲ از‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮﻫﺎي ﻓﺮاوان راه درﺳﺖ آزادي ﻣﻠﺘﺶ را ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻲ رﻗﻢ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﻧﺒﻮدن‪ ،‬او ﺑﻬﺘﺮ از ﺧﻴﻠﻲ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ارﻣﻨﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ اوﺿﺎع را‬
‫درك ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻤﻚ ﻛﺮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻛﻪ او ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻋﻤﻴﻘﺎً ﺑﺎ ﻣﺮدﻣﺶ ﭘﻴﻮﻧﺪ داﺷﺖ و ﺑﺎ ﻛﺎرﻫﺎي ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اش در‬
‫ﺧﺪﻣﺖ آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬او در آﺛﺎرش آرزوﻫﺎ و اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت روﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ارﻣﻨﻲ را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻧﻤﻮده و ﭼﻨﺎن ﻫﻨﺮ ﻛﻼﺳﻴﻜﻲ ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﻫﻢ‬
‫ﻃﺮاوت و زﻳﺒﺎﻳﻲ اش را ﺣﻔﻆ ﻛﺮده‪ ،‬در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﺷﻮق ﺑﺰرگ ﻫﻨﺮي ﺑﻮﺟﻮد‬
‫ﻣﻲ آورد و ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪاﻧﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ارﻣﻨﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ارﻣﻨﻲ را ﺗﺮﻗﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﻳﺎن‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫م‪.‬ﻣﻮرادﻳﺎن‪ /‬ا‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬ ‫‪١٣٧‬‬ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬
‫ ﺑﺎﻏﺪاﺳﺎرﻳﺎن‬.‫ ا‬/‫ﻣﻮرادﻳﺎن‬.‫م‬ ١٣٨ ‫ﻛﻮﻣﻴﺘﺎس و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﻣﻨﻲ‬

Մաթեվոս Մուրադյան

ԿՈՄԻՏԱՍԸ
ԵՎ
ՀԱՅ ԴԱՍԱԿԱՆ
ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅԱՆ
ՁԵՎԱՎՈՐՈՒՄԸ
Komitas And the Formation
of
the Armenian Classic Music
By: Matevos Mouradian
Translated into Persian by:
Edic Baghdasarian (Ed. Germanic)

Պարսկերենի թարգմանեց՝
Էդիկ Բաղդասարյանը
(Էդ․ Գերմանիկ)

ISBN 978-1-927860-17-5
WWW.Edic-Baghdasarian.com

Toronto-2014-Տորոնտո