www.singidunum.ac.

rs

Antropomotorika

prof. dr Aleksandar Gadžić

Motoričke (biodinamičke) sposobnosti

Skup svih unutrašnjih uslova (kvaliteta) čoveka od

kojih zavisi uspešnost ispoljavanja kretanja

Menjaju se pod uticajem sistematskog vežbanja tj.

primenom vežbi koje imaju jasno odreĎen:
cilj, način izvoĎenja, početni položaj, pravac i
amplitudu pokreta, intenzitet, obim, odmor
Manifestni i latentni motorički prostor
Manifestni oblici kretanja (vidljivi: trčanje,
skakanje, bacanje, vučenje...) zavise od

Latentnih (nedostupnih opservaciji) biomotoričkih

dimenzija
MeĎusobno su uslovljeni: česta istraživanja npr.
uticaj snage na izvoĎenje... ili npr. da li se
upražnjavanjem atletike (sprinta) podiže nivo
brzine itd.
Charlotte Heffelmire (19); 168cm / 54kg
Latentna motorička struktura različita u
zavisnosti od karakteristika uzorka:
• uzrasta
• pola i
• nivoa treniranosti – fizičke spremnosti!

Kod vrhunskih sportista često su dobijane

složenije strukture sa većim brojem latentnih
dimenzija – neke od njih uopšte nisu
registrovane kod rekreativaca ili nesportista
Motoričke sposobnosti - skup svih unutrašnjih
uslova (kvaliteta) čoveka od kojih zavisi
uspešnost ispoljavanja kretanja

Motoričke veštine – kombinacija sposobnosti i

znanja izvoĎenja motoričkog zadatka, odnosno
prilično tačni i svrsishodni pokreti mišića

Motoričke veštine mogu biti: Grube (veći

pokreti rukama, nogama, celim telom) i Fine
motorne veštine (hvatanje predmeta izmeĎu
palca i kažiprsta, sviranje instrumenata itd.).
BAZIČNE MOTORIČKE VEŠTINE –
fundamentalne kretnje koje predstavljaju
osnovni šablon za složenije, specijalizovanije
veštine (lokomotorne veštine, manipulativne
veštine)...

MOTORIČKE NAVIKE - se mogu definisati kao

pokreti/kretanja koji su formirani do
automatizma.
Manifestni prostor se u praksi najčešće naziva
Motorika

Procena oba antropomotorička prostora se vrši

motoričkim testovima
ili savremenim dijagnostičkim aparatima
Manifestni motorički prostor

Biološki posmatrano postoje:

Filogenetska (uroĎena svojstva vrste)

Ontogenetska (naučena svojstva) – motorno

učenje
Filogeneza – poreklo i razvoj neke vrste od postanka
do danas
Rast i razvoj čoveka - značajno mesto u proučavanju
celokupnog antropološkog statusa sa aspekta:
biološke antropologije, medicinskih nauka,
psihologije, a posebno fizičke kulture
Ontogeneza - individualani razvoj živog bića, od
oploĎene jajne ćelije (embriona), do potpunog razvoja
i do svršetka života
FILOGENETSKI ILI ONTOGENETSKI RAZVOJ?
Ontogenetski oblici kretanja – imaju centralno mesto
istraživanja u fizičkoj kulturi
Latentni motorički prostor
Veoma složen kompleks dimenzija
Osnovni problem definisanje broja i vrste dimenzija koje ga
čine

Veliki broj istraživanja - konačni model nije definisan!

BROJNA istraživanja su rezultirala velikom razuĎenosti

latentnog motoričkog prostora i veliku zavisnost od
specifičnosti uzorka, tako da ne postoji stabilan i pouzdan
model motoričkog prostora čoveka!
Predškolska deca – generalni motorički faktor
Iz GMF se vremenom razvijaju esencijalne
motoričke sposobnosti

Prvi pokušaji dijagnostifikovanja latentnih

motoričkih dimenzija vezani su za konstrukciju
motoričkih testova

MeĎu prvim baterijama Sardžent – “Univerzalni

test snage, brzine i izdržljivosti ljudskog tela”
Nakon II svetskog rata značajna istraživanja
antropomotorike Fleishman, Thurston, Kaiser - multipla
faktorska analiza

Edwin A. Fleishman
PotvrĎena ranija saznanja o kompleksnosti
antropomotoričkog prostora i identifikovani brojni
subfaktori – specifični vidovi esencijalnih sposobnosti
Jednačina specifikacije uspešnosti u košarci (Karalejić i sar.)
U = A1+F2+M3+KM4+G5+TM6+C7+S8+T9+Z10+O11+E12
A - antropometrijske karakteristike
F - funkcionalne sposobnosti
M - bazične motoričke sposobnosti
KM - specifične motoričke sposobnosti
G - kognitivne sposobnosti
TM - taktičko mišljenje
C - konativne dimenzije ličnosti
S - socijalna prilagodljivost
T - trening
Z - zdravlje igrača
O - objektivni uticaji (trener, sudije, publika, mesto…)
E - eror (greška)
Latentna motorička struktura različita u
zavisnosti od nivoa treniranosti – fizičke
spremnosti!

Ipak, najviše je citiran model Vladimira

Mihajloviča Zaciorskog (1975):

Snaga, brzina, izdržljivost, koordinacija,

ravnoteža, preciznost i pokretljivost
Kurelić i sar. (1975): na velikom uzorku (preko 3400
ispitanika) pokušali utvrditi stabilan model strukture
latentnog motoričkog prostora
Faktorskom analizom utvrdili su hijerarhijsku strukturu sa
dva generalna faktora motorike:

1. Faktor centralne regulacije kretanja

- mehanizam za struktuiranje pokreta
- mehanizam za regulaciju sinergije

2. Faktor energetske regulacije

- mehanizam za za regulisanje obima ekscitacije
motornih jedinica
- mehanizam za regulisanje intenziteta ekscitacije
motornih jedinica
1. Faktor centralne regulacije kretanja
- Mehanizam za struktuiranje pokreta – centralnu
kontrolu od koje zavisi efikasnost izvoĎenja kompleksnih
kretnji (koordinacija), brzina alternativne inervacije
mišića, ravnoteže, preciznosti...
Faktor – mera efikasnosti obrade informacija odgovornih
za adaptivne reakcije u kompleksnim ili novim situacijama
1. Faktor centralne regulacije kretanja
- Mehanizam za regulaciju sinergije – deluje na
regulaciju tonusa i kontrolu relaksacije antagonista kod
bilo kojih cikličnih pokreta, varijabiliteta mere
fleksibilnosti i u nešto manjoj meri ravnoteže i preciznosti
2. Faktor za energetsku regulaciju
- Mehanizam za za regulisanje obima ekscitacije
motornih jedinica – najverovatnije zavisi od kontrole
ekscitacije u primarnim motoričkim centrima i odgovoran
je za broj aktiviranih motornih jedinica a time i za
ispoljavanje eksplozivne snage
2. Faktor za energetsku regulaciju
- Mehanizam za regulisanje intenziteta ekscitacije
motornih jedinica – reguliše trajanje ekscitacije u onim
delovima CNS-a koji inervišu mišiće u akciji – repetitivna i
statička snaga – generator snage koju organizam može
razviti u nekoj aktivnosti

Model nije u potpunosti zaživeo u praksi zbog terminološke

kompleksnosti
U savremenoj literaturi se za osnovni kriterijum klasifikacije
antropomotoričkih sposobnosti uzimaju fiziološki i
biohemijski mehanizmi

Zbog toga se fizička svojstva čoveka sve češće svrstavaju u tri

grupe i označavaju se kibernetičkim terminima:

1. Antropomotoričke sposobnosti sa miogenim izlazom

2. Antropomotoričke sposobnosti sa energogenim izlazom

3. Antropomotoričke sposobnosti sa neurogenim izlazom

1. Antropomotoričke sposobnosti sa miogenim izlazom
Svojstva zavisna od kontraktilnih i mehaničkih sposobnosti
mišića i promera mišićnih vlakana
Mogu se opisati kao sposobnosti mišićnih vlakana da ispolje
veliku silu i snagu, odnosno njihove modalitete
2. Antropomotoričke sposobnosti sa energogenim izlazom

Razni oblici ispoljavanja aerobne i anaerobne izdržljivosti

3. Antropomotoričke sposobnosti sa neurogenim izlazom

Svojstva odreĎena prevashodno nervnim faktorima za

struktuiranje kretanja – brzina reakcije, koordinacije,
ravnoteža, preciznost...)
Mišićna aktivnost kao suština kretanja
Pokret (vežba) – osnovno sredstvo u fizičkoj kulturi

Mišići imaju višestruku ulogu u organizmu čoveka:

- proizvode pokrete tela i njegovih delova
- proizvode pokrete unutrašnjih organa
- omogućavaju govor
- održavaju položaj tela i ravnotežu
- podupiru meka tkiva (organe)
- održavaju telesnu temperaturu
Naprezanje skeletne muskulature
Anatomski se razlikuju tri tipa mišićnog tkiva:
Srčano
Glatko i
Poprečno-prugasto

Pod uticajem različitih stimulusa mišić se:

• Skraćuje (kontrahuje)
• Opušta (distrahuje) i
• Isteže (elongira)
Biohemijski posmatrano mišićno tkivo spada u red
metabolički najaktivnijih tkiva!
Hipertrofija – zadebljanje mišićnog tkiva pod uticajem
sistematskog treninga
Dva faktora su ključna:
hipertrofija sarkoplazme (skladištenje glikogena) i
hipertrofija miofibrila (obima)
Maksimalna sila = poprečni presek vlakana
Promer mišićnog vlakna novoroĎenčeta čini 20% promera
vlakna kod odrasle osobe

Meta analiza (2017) istraživanja o adaptacijama u snazi i

hipertrofiji u zavisnosti od veličine opterećenja (niže
opterećenje ≤ 60% od 1 RM; veće opterećenje > 60% od
1 RM)
Prirast u snazi – značajno veći kod treninga sa većim
opterećenjem
Nije bilo značajnijih razlika u hipertrofiji s obzirom na
veličinu opterećenja

Prema ranijim istraživanjima najefikasnija hipertrofija se

postizala vežbama sa umerenim i većim opterećenjem
uz kratke periode odmora (pauze)
Hiperplazija – predstavlja povećanje broja miofibrila
PotvrĎena na istraživanjima sa životinjama ali ne sa
ljudima

Avian stretch model (posle 7 dana „istezanja“) 30%

povećanje broja mišićnih vlakana
Mehanizmi povećanja broja mišićnih vlakana:
• „cepanje“ postojećih vlakana
• formiranje novog vlakna od „satelitskog“
Čovek ima 656 mišića koji čine oko 40% telesne mase
 www.singidunum.ac.rs

Hvala na pažnji!