Niccolo Paganini, Kaprys nr 24 a-moll ze zbioru 24 Kaprysów op.

11

ZAGADNIENIA

Analiza tematu
1) sposób wykorzystania tematu w cyklu,
2) budowa cyklu wariacyjnego,
3) środki techniki wariacyjnej.

Analiza tematu
 jednogłosowa linia melodyczna
 ramy formalne – okres prosty
◦ dwa zdania
 zdanie pierwsze – dwie identyczne frazy
 2-taktowy motyw – główny pomysł konstrukcyjny całego
okresu
 stały schemat rytmiczny o dynamicznym charakterze
(rozwinięcie ruchu w zakończeniu motywu
cząstkowego)
 linia melodyczna – opisuje dźwięki należące do toniki
i dominanty
 wyrazistość harmoniczna – eksponowanie połączenia
kwintowego
 otwartość harmoniczna – wykorzystanie kadencji
zawieszonej (uzasadnia harmonicznie dalszy rozwój
tematu)
 jeżeli chodzi o traktowanie motywu – motyw
powtórzony ze zmianą kadencyjną
 zdanie drugie – jako melodyczno-harmoniczne rozwinięcie zdania
pierwszego
 wykorzystanie motywu – motyw powtórzony sekwencyjnie
 progresja obejmuje jedno powtórzenie wzoru
 sekwencja modulująca, opadająca o sekundę, w planie
harmonicznym dominanta-tonika
 rozwój harmoniczny
 najczęściej występują zmiany harmoniczne (redukcja wzoru
progresji do jednego taktu) – powodują uwypuklenie kadencji
zamykającej temat
 kadencja – jako rozwiązanie procesów harmonicznych
i melodycznych (linia melodyczna – opadająca)
 rozwiązanie kulminacji melodycznej (razem z
rozwiązaniem progresji) – przypada na fazę kadencyjną
 sekwencja modulująca, opadająca o sekundę, w planie
harmonicznym dominanta-tonika
1
ad. 1) sposób wykorzystania tematu w cyklu

 wszystkie wariacje – temat traktowany całościowo, z zachowaniem

 ogólnego kształtu formalnego
 rozmiaru (z wyjątkiem Wariacji XI i Finału – krótsze
o jeden takt)
 zasady rozwijania z motywu
 budowy pierwszego zdania z dwóch identycznych fraz
 planu harmonicznego wraz z progresją w drugim zdaniu
 metrum
 tempa (z wyjątkiem Wariacji III i X – tradycyjnie grane są w tempie
dwukrotnie wolniejszym niż temat, oraz Wariacji XI – wykonywanej nieco
wolniej niż pozostałe)

ad. 2) budowa cyklu wariacyjnego

 temat i 12 wariacji – ostatnia pełni rolę finału, zamykającego wirtuozowsko cały cykl
 wariacje – wyraźnie wyodrębnione, ponumerowane – finał następuje płynnie po
XI wariacji
 zasada następstwa wariacji na przemian szybszych i wolniejszych – jako efekt zmian
rytmicznych (nie agogicznych)
 wariacje wolniejsze – wykorzystujące większe jednostki rytmiczne: I, III, VIII;

ad. 3) środki techniki wariacyjnej

 ze względu na specyfikę instrumentu – wykorzystanie różnych pomysłów
figuracyjnych
 każda wariacja – rozwijana z motywu (podobnie jak temat)
 każda wariacja – inny motyw, właściwy dla danej wariacji
 w cyklu wariacji – prezentacja 12 różnych modeli figuracyjnego opracowania
tematu
 ukształtowanie modeli figuracyjnego opracowania tematu –
specyficzne upostaciowanie rytmiczne i fakturalne – podział z punktu
widzenia związków z tematem
◦ pomysły akcentujące związek z melodyką głównego motywu
tematu
◦ pomysły akcentujące związek z treścią harmoniczną,
wyznaczoną przez główny pomysł konstrukcyjny tematu

(zestawienie motywów konstrukcyjnych w poszczególnych wariacjach)

Charakterystyka motywów – ze względu na właściwości ruchowo-fakturalne oraz związek

z motywem tematu:
 motyw z Wariacji I

2
  ciągły ruch ósemkowy
 szeroki ambitus (dwie oktawy)
 figuracja na rozłożonym akordzie
 jednokierunkowy tok przebiegu
 wariacyjność dotycząca harmoniki - silniejszy związek z treścią harmoniczną
motywu tematu niż z jego melodyką
 motyw z Wariacji II
 ciągły ruch szesnastkowy
 wąski ambitus (kwinta)
 figuracja melodyczna
 wariacyjność dotycząca melodyki – silniejszy związek z melodyką motywu
tematu niż z jego harmoniką
 motyw z Wariacji III
 zróżnicowany ruch
 wolne tempo
 wąski ambitus (seksta) rozszerzony o zdwojenie oktawowe linii
 nowy pomysł melodyczny wyprowadzony z melodyki motywu tematu
 motyw z Wariacji IV
 ciągły ruch szesnastkowy
 ambitus undecymy
 figuracja melodyczna z chromatyzacją gamy
i rozłożonym akordem
 wariacyjność dotycząca melodyki
 motyw z Wariacji V
 zróżnicowany ruch
 szybkie tempo
 szeroki ambitus (dwie oktawy + seksta)
 quasi-polifonia – obecność dwóch planów (melodycznego i harmonicznego)
 wariacyjność dotycząca melodyki
 motyw z Wariacji VI
 zróżnicowany ruch
 szeroki ambitus – tercdecyma
 figuracja melodyczna gamowa z tercjowym zdwojeniem linii
 wariacyjność dotycząca melodyki
 motyw z Wariacji VII
 zróżnicowany ruch
 szybkie tempo
 szeroki ambitus – dwie oktawy
 figuracja melodyczna gamowa
 rozbicie struktury linii na dwie cząstki (motyw inicjalny i jego dpełnienie)
 wariacyjność dotycząca melodyki
 motyw z Wariacji VIII
 ciągły ruch ósemkowy

3
  ambitus duodecymy
 następstwa akordów
 wariacyjność dotycząca harmoniki
 motyw z Wariacji IX
 ciągły ruch szesnastkowy
 ambitus undecymy
 figuracja po rozłożonym akordzie
 tok przebiegu – jednokierunkowy (z załamaniem kierunku)
 wariacyjność dotycząca harmoniki
 podobieństwo do motywu z Wariacji I
 motyw z Wariacji X
 z różnicowany ruch
 ambitus oktawy
 wysoki rejestr
 figuracja melodyczna gamowa
 wariacyjność dotycząca melodyki
 podobieństwo do motywu z Wariacji VI
 motyw z Wariacji XI
 zróżnicowany ruch
 bardzo szeroki ambitus – trzy oktawy + seksta
 rozbicie motywu na dwie cząstki zróżnicowane ruchowo i figuracyjnie
 łamane akordy i szybki pasaż po rozłożonym akordzie
 wariacyjność dotycząca harmoniki
 motyw z Finału
 szybki ruch szesnastkowy
 szeroki ambitus – dwie oktawy
 figuracja po rozłożonym akordzie
 łuk melodyczny
 wariacyjność dotycząca harmoniki
 podobieństwo do motywu z Wariacji I

Lutosławskiemu (Witold Lutosławski, Wariacje na temat Paganiniego (wersja na dwa

fortepiany))przyjrzymy się na zajęciach (27-10)