3.

PRZEMIANY W ZAKRESIE PARAMETRÓW DZIEŁA: METRORYTMIKA

Strawiński
- rytm pełni rolę twórczą i organizacyjną
- polirytmia, synkopy, podziały nieregularne
- zmienne metrum
- fascynacje jazzem

Messiaen
Stworzył system rytmów opartych przede wszystkim o stopy wzorowane na starogreckiej poezji
oraz o rytmy hinduskie. Podobnie jak w przypadku skal, również i w tych formułach rytmicznych
charakterystyczną cechą jest ich symetryczność, a więc identyczność bez względu na to, czy
wykonuje się je od przodu, czy od tyłu. Dlatego Messiaen nazwał je „rytmami nieodwracalnymi”.
W formułach tych Messiaen wprowadza nieregularności, zaburzające wyjściową symetrię,
najczęściej wstawiając w strukturę rytmiczną krótką wartość rytmiczną lub pauzę albo wydłużając
jedną z wartości pierwotnego rytmu przez użycie kropki przy nucie. Wartość rytmiczną
deformującą symetrię struktury kompozytor nazywał „dodaną”.

Ligeti
- polirytmia, współistnienie kilku warstw rytmicznych
- inspiracje muzyką afrykańską i rytmiką menzuralną średniowiecza
- nieregularny podział akcentów np. 3+5 ; 2+4 ; 2+1+3 ; 5+4.
- rezygnacja z metrum, orientacyjna kreska taktowa
- przesuwanie schematów rytmicznych (zmiana akcentów)

Ives
- metrum ułamkowe np. 21/2 / 4
- rezygnacja z metrum
- polimetria i polirytmia

Aleatoryzm – rytm powstaje w wyniku nakładania się partii ad libitum

Serializm – podporządkowanie wartości rytmicznych prawom serii

4. PRZEMIANY W ZAKRESIE PARAMETRÓW DZIEŁA: HARMONIKA

Debussy
- skale kościelne, antyczne, pentatonika, skala całotonowa
- akordy kwintowe, kwartowe
Scriabin
- akord prometejski (c-fis-b-e-a-d, materiał skali góralskiej c-d-e-fis-[g]-a-b)
Bartok
- skala akustyczna (bartokowska) = góralska (c-d-e-fis-g-a-b)
Strauss
- akord Elektry (połączenie E-dur z Des-dur: e-gis-h-des-f-as)
Strawiński
- oktatonika, akord „świętowiosenny” - połączone Fes-dur i Es7 (fes-as-ces-fes-g-b-des-es)
Messiaen
- skale o ograniczonej transpozycyjności (modusy)
- akord kwartowy (des-g-c-fis-h-f)
- akord rezonansowy (c-e-g-b-d-fis-gis-h)
Tansman
- akord tansmanowski (c-g-e-b-e-a-g-c-es-ges-as = C + akord kwartowy (b-e-a) + As7)
Serializm – harmonika dwunastotonowa
Aleatoryzm – harmonika wypadkową brzmienia partii ad libitum

9. UNIWERSALIZM A MUZYKA NARODOWA XX WIEKU

Badanie folkloru – Bela Bartok, Zoltan Kodaly, Percy Grainger

Wykorzystywanie muzyki ludowej lub jej imitowanie:
- Strawiński (Pietruszka, Święto Wiosny)
- Bartok (Tańce rumuńskie)
- Różycki (Pan Tadeusz
- Szymanowski (Harnasie, Mazurki)
- Villa-Lobos (Bachianas brasileiras)
- Krauze (6 melodii ludowych)
Opracowania muzyki ludowej, narodowej
- Bartok (Kolędy rumuńskie)
- Grainger (Londonderry Air; Molly on the Shore)
- Nowowiejski (Rota)
- Lutosławski (Kolędy; Tryptyk śląski)
Cytaty z muzyki tradycyjnej
- Ives (cytowanie hymnów i pieśni kościelnych)
- Penderecki (Polskie requiem – cytat: Święty Boże ; II Symfonia – cytat: Cicha noc)

11. NEOKLASYCYZM

Neoklasycyzm – kierunek w muzyce XX wieku, którego cechą charakterystyczną jest podjęcie

wzorów przeszłości, uznanych za klasyczne i włączenie ich w nowoczesny system środków
techniki kompozytorskiej (Zofia Helman). Neoklasycyzm dominował w latach 20tych i 30tych.

Cechy:
- odrzucenie estetyki romantycznej
- odejście od muzyki programowej
- odejście od idei „opisywania świata”
- ograniczenie emocjonalności
- przejrzysta i zwarta forma utworów (wykorzystywanie tradycyjnych form – fugi, formy
sonatowej, ronda)
- wykorzystywanie tradycyjnych technik (np. techniki kontrapunktycznej)
- naśladownictwo dawnych stylów
- stronienie od atonalności

Prokofiew
- Symfonia klasyczna (1917) – pierwszy utwór neoklasyczny, hołd złożony muzyce Haydna
- V Symfonia
- Romeo i Julia
- Piotruś i wilk

Strawiński:
- Pulcinella
- Symfonia psalmów
- Pietruszka
- Apollo
- Król Edyp
- Symfonia in C
- Oktet na istr. dęte
- Koncert skrzypcowy

Szostakowicz:
- 24 preludia i fugi (1950/1951)
- II Koncert fortepianowy

Ravel:
- Sonata na skrzypce i wiolonczelę
- Nagrobek Couperina
- Menuet antyczny

Poulenc (i cała Le Six)

- Dialogi Karmelitanek
- Improwizacje
- Łanie
- Stabat Mater

Hindemith:
- Ludus tonalis
- I sonata fortepianowa

13. MUZYKA II POŁOWY XX WIEKU

Serializm – kierunek pochodzący od muzyki dodekafonicznej, polega na porządkowaniu

wysokości dźwięku, rytmu, dynamiki i artykulacji w szeregi zwane seriami, które w toku utworu
ulegają rozmaitym przekształceniom.
Przedstawiciele:
- Olivier Messiaen (4 etiudy rytmiczne)
- Pierre Boulez (II Sonata fortepianowa)
- Karlheinz Stockhausen (Gruppen)

Punktualizm – prekursorem był Anton Webern, punktualizm jest rozwinięciem serializmu,

charakteryzuje się „rozrzuceniem” dźwięków w różnych rejestrach.
Przedstawiciele:
- Pierre Boulez (Struktury na 2 fortepiany)
- Karlheinz Stockhausen (Kreutzspiel)
- Luigi Nono (Incontri)

Muzyka konkretna – kierunek w muzyce, w którym oprócz dźwięków instrumentów i głosu

ludzkiego, wykorzystuje się odgłosy natury, maszyn, ruchu ulicznego itp.
Przedstawiciele:
- Pierre Schaeffer (Etiudy bruitystyczne)
- John Cage (Music of Changes; 4’33’’)

Aleatoryzm – technika kompozytorska polegająca na dopuszczeniu przez kompozytora

przypadkowości podczas wykonania utworu w zakresie pewnych jego elementów, zakładając tym
samym niepowtarzalność samego wykonania.
Przedstawiciele:
- John Cage (Music of Canges, Koncert fortepianowy)
- Karlhainz Stockhausen (Mixtur)
- Witold Lutosławski (Gry Weneckie, Preludia i fuga)
- Luciano Berio (Epifanie)
Sonoryzm – kierunek polskiej muzyki awangardowej. W sonoryzmie elementem wyróżnionym
i formotwórczym było brzmienie, zazwyczaj wydobywane nietradycyjnymi sposobami na
tradycyjnych instrumentach.
Przedstawiciele:
- Krzysztof Penderecki (Tren ofiarom Hiroszimy; I Kwartet)
- Henryk Mikołaj Górecki (Genesis I i II, Choros I)
- Wojciech Kilar (Riff 62)
- Kazimierz Serocki (Freski Symfoniczne)

Muzyka elektroniczna – muzyka tworzona za pomocą elektrofonów oraz urządzeń elektrycznych

przetwarzających dźwięki pozamuzyczne, lub wytwarzane na instrumentach akustycznych.
Przedstawiciele:
- Karlheinz Stockhausen (Studie I, Studie II)
- Luciano Berio (Visage na taśmę)
- Bogusław Schaeffer (Symfonia na taśmę)
- Jean-Michel Jarre (Oxygene)

Minimalizm – nurt charakteryzujący się prostotą materiału melodycznego, przejrzystością

harmonii i redukcją materiału muzycznego. Istotne jest również eksponowanie figur rytmicznych.
Przedstawiciele:
- Steve Reich (Music for 18 Musicians)
- Philip Glass (Einstein on the beach)
- Terry Riley (in C)
- La Monte Young (Trio for strings)

Muzyka stochastyczna – muzyka tworzona przy pomocy procesów stochastycznych, związanych

z teorią prawdopodobieństwa. Twórcą muzyki stochastycznej był Iannis Xenakis

Muzyka mikrotonowa – muzyka oparta na interwałach mniejszych od półtonu.

Przedstawiciele:
- Pierre Boulez
- Harry Partch
- Andrzej Panufnik (Kołysanka)

Spektralizm – kierunek oraz technika kompozytorska polegająca na budowaniu utworu w oparciu

o spektrum dźwięku (szereg alikwotów).
Przedstawiciele:
- Gerard Grisey (Les espaces acoustiques)
- Tristan Murail (Gondwana)

Georgy Ligeti
- w pierwszych kompozycjach czerpał z muzyki Bartoka i węgierskiej muzyki ludowej
- muzyka elektroniczna (Apparitions na orkiestrę)
- istotę jego muzyki stanowi pojęcie mikropolifonii, czyli rodzaj bardzo gęstej faktury, który
w odsłuchu tworzył barwne i intensywne kompleksy brzmieniowe w których nierozpoznawalne
były melodia, rytm i harmonia (klastery) („Lontano” na orkiestrę)
- w latach 70tych wrócił do operowania melodią i bardziej przejrzystej faktury
- używał mikrointerwałów (II kwartet smyczkowy)
- w latach 80tych skoncentrował się na rytmie (Koncert fortepianowy)
- w swoich utworach używał: klaksony samochodowe, metronomy (Poemat na 100 metronomów)
- związany z Letnimi Kursami Nowej Muzyki w Darmstadt