TI-II: UN IVEM1TY OF THE PHILIPPINES PRESS

us Santos , UP Campus, Dilirnan, guwon City I

t0I Tel : 9 253143 / Telefax to 9 2d 2558

Pagkilala/Pasasalamat
Mala rig hahagl rig ibrong its ang inaaar n g sipitn o gsmi min uang lntrodulssiyon
walang nakasu law n a pkhin rum t mp|a ss may•atda a£ 5g [agapaglal5s
[q SINASAB I N I LA

PH tLlPP1 NO WRITERS SER 1 ES 2006 Breathing Through and Away

Sa pakikipagiulungan sa LIK HAA fi The UP In.sriiute of Crew iiv< Bienvenido L. Lumbers
wiii:rig
oduLsiyon
Soledud Reycs

(SKIN 971-S+2-497•X

I nilinibag sa Pilipinas ng A r is Print haus

The Nature of the Filipino Literary Achievement
,I.ucila V Hosillos

Aug Kritika sa Panahon rig Krlsis

Epifanio San Juan Jr

Ang Paghuli sa Adarna: Tungo sa Isang Pamantayang Pangkultura 3ñ

Nicanor G. Tiort gson

A. Tradisyong Porm«lisio

"Three O’clock iii the

Morning“ kay C
Panganiban
 Balangkas ar Pananagjsag sa Dugo å t U!ä k" Ang Karnabal ca Lihod ng Telon ng
Patricia Melendrez-Cruz
56
Jerry C. Resptto 283
•Sa Wakas tig J-ialakhak": tung Eksglikasyon
Epifanio San juan Jr. 5i km-aiig, si Fcrnando Poe jr., at zi Aquino
77
llang Kuro-kuro tungkol sa Epikong Filipino
g. Tr0disyon$ Maholipunö n Isagani R. Cruz 297

ptyusuri sa Estetikong Porma, Sosyolohibong 6a Loob ar Labas ng Mail Kong

lmplikasyon, a1 Katuiursng Eksistensiyal ng Sawi Kab1uha‘y Siyang Nagtiahari:
Sa mia iv' o ng Liwenog Ang Kullurang Popular Bilang Tek8£O
Pedro L. Ric8rte holando B. Tolentino 511
81
Marcel J\4 , Navarti: Mga Piling Kwwetltong Sebuwåno Si Kenkoy sa Loob ng Lirnarnpung
Teresita G. Maceda Teori Soledad S. Reyes 323

Rekonstruksiyon sa Alamat ni Sirıuhuan: Pagbabanyuhay Re-lmahinasyon ng Ina sa Paniıikan ng Ka babajhan!

sa Psngkılinangang Simbelo ng Panilikang Kapampangan lsang
Eugene Y. Evasco lmbestigB57°° Ş& Ideolohi yang l4atecnal sa Panitikan 333
138
Rosario Torres-Yu
Kritisismong Panlipunan sa mga Akda ni
Arnado V Hernsndez Mga Saray ng Pananagisag Mula sa Lihnm ni Pinay:
Rosario Torres-7u Isang Pagbasa sa Tula ni Elynia S. Mabanglo
163
Roberto T. A6oouevo
Mga Tula ng Pulilika at Pakikisangkot ni
Jose Corazon de jesus III. PAGBASA PARA SA KOhTEttSTO, KONSE PTO,
Monico M. Atiensa AT KASATSAYAN
193
Ilang Panukala sa Ptnunuring Pampanittkan 381

Mu, Josephine Barrios 230

What Questlons Does One öst of a Poem, a Story a Play?
. Bngol PangkOSHluÅ£tyBng Prahliho G •mtno H. Abad

Florani« at La u ra. Dikonstraksyon ng Pinuno The Nationalist Literary Tradition ¥03

Loline M. Antillon 2tl Bienvenido L. Lumbers

Ang Dalumat ng Katwiran sa Ba1agtn5,an Ang Panitikan at ang Engkuwentro ng Kalwiran at Lnkas sa
Bilang Salik ng Esietikang Pampanitikan Panahong Bates ang Kamay na Bakal
Galileo S. Zefrs Rosario Torres-Yu
 The New Mass Art and Literature
uillerm

The Other Oiher: Towards a Post-Colonial Poeiics

Eng Pagheso Bilang Pagllkha

Soltdad 8. Rcyes

inga ew for rig mga sanaysay na tinipon dito na karamihan ay nagbigay

IV SILABUS, PANITIKAN Nd PILlPlNAS 110 na muli ng kanilsng pahintulo i mfl malathala ang kani-kanilang
sanaysay.
xini1‹iJaTa TO rin dino ang mga publikasyung ylnanggalingan ng mga sanaysay

Rev'8i88ti°n, EssAys Ott Plli lippirie Literal ure, Nincyne oitd

Populny Cu11DP8 (Index PreSS, 1984) ni Bienvenido L. '
Lumbera para sa sanaysay niyang “Bre ating Through and
Away,"
K•8 I i5i8 mo' M84 TeoryA If A nfolohiyo perA sA Epebtibo'itg
Pegtuturo eg Pin if i bAn ( Pasig City: A nvil Publis hing , lnc. ,
199 2) na pinamatnugutan at may introduhsiyon ni 5oledad S.
fteyes, para sa kanyang Inirodukstyon
Dat uJMn VIII: ( lQ97) pgre “E ng Filipi£l£' sa Kritisismong Filipino,
" lii Virgilio 6, Almario, “Ang Bundok Oilang Bayan: Mga Dula ng
P•hiklbaka Oban sa Paskot Karnabal ng Dayo,” ni Ma. Josephine
Barries
Ortgl9Q}(/ @ Wngeance in Phi1ippi»z Liieratu re (Quezon City: New
Day Publisher, 198s) para sa °The Neture of the Filipino Literary

A Hi Thmo 2, Big. 2 (Hunyo 1988) para sa ’Aug Kritika sa Panahon rig

Krlsls,“ ni Epifanlo San juan Jr.,
Cum ilntl Rciciirrfi Bulletin, 1976 para sa ’Aug Paghuli sa AdarnS '
Tijngo sa hang Patnantayang Pangkultura, " ni Nicarior G Ro n
son
Aug Mofiof0 ie Pannhon rig Mabino (Que zon City University of the
Philippines Press, 1972) page ea ”Three O’clock in the Morning:
Pagpapahalaga kay C H. Panganibari ,” ni Virgilio s. Aimnrio,
Lipii nan, pinamtnuguten nina Laura 5amson ct al. (Qiiezon City: UP College
of 5ocial Sciences and Philosophy at Universit r f the Philippines Press, 1994)
 para sa ”Balangkas at Pananagisag sa 'Dugo at Ural". ni Patricia
Meleadrec-Cruz.
A.rig 5 iiiftig ng Tulru ratgo Sanoysdy en Penuniiring Pampn n il iban
(Quezon City: Phoenix Press, Inc. , 1975) ni Epifanio 5an Juan Jr.,
para sa “’S» Wakas ng Halakhak,' Isang Eksplikas r•• " ni Epifsnio
San Juan Jr.,
Pan in ii ring Pempon ii ih on fi: Mgo Nogw eg i s0 G‹i wad Turin n s°
bansysay Ganiimpn hang Coilontes (1984-I 988 ) , ( Linangan rig
mga Wika sa Pilipinas, 1988) pinamatnugutan ni Aurora Betnsg,
para sa "Pagsusu ri sa Es ietikong Porma, Sosyolohikong
lmplikasyon, at Katutiirang Eks isterisiyal rig la mgo J(uño rig
Liws nAg, ” ni Pedro Ricarte at “Flornnt e At Num: Dikon
iraksyon ng Pinuno,” ni Lo line M. Antillon,
harem M. Novorrm $'fgn P i iing Ku weiitorig 5eñiwano (Quezon City:
(University of ihe Philippines Press, 1986) para sa " Mga Kuwento
ni Marcel M. Navarre,” ni Tercsita G. Maceda,
Logdo Big. 1 (Journal ng UP Departs mento rig Filipino at Panitikan
rig Pilipinas, 1999) para sa “Aug Dalumat eg Kaiw iran sa
Dalagtasan Bilaiig Salim rig Este iikang Pampanitikan,” ni Gai
ileo
S. Zafra, at “Aug Karnabal sa Likod rig Telon rig Mgo Sontong
Tan” n i j erry C. Respeto,
Nat ion a Ii$f Liierafure: A Cen tmnial Foru»i tQuezon City:
University
of the Philippines Press, 1995) pinarnslnugutan ni Elmer Ordoiiez,
para sa "M ga Tula rig Pulitika at Pakihisangkot ni Jose Corazon
de J esus," ni M onico M. Atienza, "Literatura rig U ring An
kpawis,” ni Rogelio L. Oidoñec, “The Nationalist Literary
Tradilion," ni
Bubod na iiutod: vga Piiing sa›i•isay ni lsagani R *ruz (Quez
on City: University of the Philippines Press, 2003) per" sa kanY" g
sanaysay na st u -• g, ii Feniando Poe Jr., at st Aquino: Il•• s
Kuro- kuro tungkol sa Ed lkong Fil i pino," ni Isagani R. Cruz,
Pb ilippine Humanities Review (RebJu rig Ar{c of Liz rraturo rig Pin
ipinns , Vol. 7, 2D04) para sa "Rekonstruhsiyon sa Alamat ni
Sinukuan, " ni Eugene Y. Evasco,
Manila University
Paglikba." at "Si Kenko y sa Loob ng Limampung Taon,”
Philippitic Literature in Eng]ish I, A COU1OR Syllabus Comparative
Literature 150 ni G é mino H. Abad para sa 1:anyens *•••y*• r ••
A Form:Uist Approach to Reading Literary Works: that Questions
Does One Ask of a Poent, a SiOTy, a Play*"
vareming Vals mat din ia suporta rig U nibersidad eg P ilipinas 5istema
sa pagkakalo ob rig Textboo k Writing G ran f.
Nagpapasalaniai din ako sa daring UP Dilimsii Chanselor knie rlinda
R.Roman sa pzgf ulong upang iriigkaro on ako rig sapat ne pan ah oin sa
paghaharida ng librong tio, gayundin kay Dekano Virgilio 5. Al mario ng
UP Kolehiyo rig Arts at Literal era ai Dr. Glecy Ati enz a, tegapangulo rig
Departarnento rig filipino at Panitikan rig Pilipinas.
Sa aking mga naging estudyante, sa lam at diri sa inyo at nskita ko a Ilg
mga kahinaang rig unang bersiyong e ksperimental.

ni Gelacio Guillermo,
Hu!agwny, Tomo 2, Blg. 1 -4 (Nobyembre, 2000) para sa ’Mga Saray
ug Pananagisag mula sa Liham ni Pinay: lsang Pflgbase se Tula ni
Elyni» S. Mahangl o’, ni Roberto T. Aflonuevo,
Lih haati Book af Phifippine Crit icis m (1992-19971 (Queaon City:
University of the Philippine5 Press, 2000) pinamatnugutan ni J.
Neil C. Garcia para sa " The Othcr Other: Towards a Post-Colonial
Poetics," ni lsagani R. Cruz,
 IntroduLsJon

£Jr5 AÜ G TITUcO ng teksbuk na iıo para sa introduksiyon sa panunuri •s

pq p1 f t San ri g Pilipinas. l naalam, t inatanti ya, t initimban g, binubusrsi,
sinisipat, hinibi!atrs ng t'i1ipino ang isang bagay para alaırıln o di kaya ay
ıiyakin kung rnagugustuhan 'r• "• *' kaya ay ıatanggaping ınahalaga af
may kabuluhan.
Sa kulturang Filipino, inancın muna hong aııo ang izang bagay bago
magsabi kung ano ang iniisip o di t‹aya ay niloloob ukol dito. Sa pag-alam,
tinitingnan itong mabuti o sinisipaı para ınakitang mabuti ••s ^ indi
kaagad nakikita sa unang ıingiıı . Dinubıısisi ng isang ginang ang binibiling
isda
karne para ınatiyak na sariwa o bago rio. Tiııitimbang ng alahera ang
alahas na isinasangla o ipinagbibili upang masigurong hindi ito peke o
itinubog lamang sa ginto o pilak. Ang iba’ı ibarıg kilos na binanggit sa
pagkilala ay kasamang lahaı sa masaklaw na salitang
pagkilatesfpagkilatis.
Ganito rin sa panitikan. Binabas« ııpang kilatisin sa klasrU m alng
isang tu la, maikling kuwento , nobela, dula at iba pang anyo ng
panitikan at teksto. Kinikilates ang aldı upang ınakabuo ng kahulugan at
pagpapabalaga kaugnay niıo.
k p H d
ba binabasa ang tura, huwento, O nohela paTa rr\aiki p g? Hi p
:• ang isang pe1ikula para tumawa o nzaiyak a£ masiyahan? Hindi bu binabasa
ang paniti kan para makapulot ng ınabuting aral sa buhay?
"Oo” ang maisasagoı sa la hat ng rnga binanggit na tanong at higit
pa ‘ rito. Ang pagbabasa na may layunin g kilatisin ang isang akda ay
pumapasok sa gaw ai n eg kritisisino. Isa itong gawain o pra k tika eta ba hagi ttg
'' patnpanitikang pa8-aara1. Isa itong cspesyalisadong lsranpan sa loob nito.
day kaugnayan ang kritisismo sa kabuua s produksiyon •i r anitikan,
ka tu na yan ay itinurin g na ma y ma halagang silb i dito . Ngunit, sa
salubuyn n, may nag-iisip din na payasi iiko ang relasyon rig dalawa. Na
 g krltisisrno ay nabubuhaj latnang, dahil sa malilthaing prod uksiyon,
. iris ng dapong somisipsi p rig susiansi ya se punong kinakapitan nito , at
bring wnla na’ng huli ay Wala itong magigipg silbi. May palagey rin
namang lnglng nshiili mli at hindi niakaagapay ang panunuri sa
produksiyon »8 panitihan kung kaya ipinakikita nitong hindi kailangan rig
mga ijjanuriulat
ang krttisisino upang umunlad ang paglikha.
To too namang patulo\’ na magsusulat ang mga manunulat, buhay o
liindi ang kritisismo, Nguiiit. kung ipupiikol ang tanaw sa buong lugar rig
pariitikail, matiniindihang may sariling silbi atig panunuri. Sa ianglaw rig
iuring sa paniiikan ria isang disk urso ay makikita ang sariling hal•8a rig
Panunuri. Nag-aambag ito sa iba pang espesyel na larangan karulad rig
ang ıba *pang esyesya1’na papa, Iıtaaaring makita **^8 * o ang bumubuo
sa pagkaıao ng Filipino, â ıırıg ann and piııahabalsgahan niya, kung ano
ang mga svıliraning kinasasangkrttan niya. Sa madaling sabi, kung eno
ang
klase rıg peınuınuhay niya. At sa higiı na cspesyal na lugar ng kasaysayn n
ng panunu ri nams n maki kilal a ang mga sikap, suliranin. at signlot ne
pinagdsanan ng mga kssali sa pagbuo ng penitikan at paggafnit nilo, gayundin
ng mga kondisF o ng pangkasaysayrn at panlipuneng nagluwal sa mga iıo.
Sa malkting sabi, dito matutunghayan ang proseso sa sariling pagsisihap
bilang komunidad, ai lahi na bumuo ng sariling kodigo’t pamantajan ng
sining at pdnitikan na Filipino.
Para sa mga estudyante ng kritisismo, ang Laalaman at kasanayang
Hahamon din ito sa kanilnııb akt ibong pagsali sa maha hafagang usapin
katulad ng p•gbubuo ng kaalatnan para ınakila}a ng Filipino an8 kanyang
sarili, a0g Wnyang pagkalahi at pagkabaıı5a, para sa panlipurtang pagbabago.
Ma*’ tattong seûsi)'otı ang ınga siınaysay u nasa h u ling bahsgi ang
silabus
Pini li at tinipon sa "Sinasabi ni la . ..” ang mga sanaysay ni i lang
kritikotig Filipino na nag-ukoi ng sali hi t ringkol sa kabuuang karaiiasan ng
Pilipinas sn pan u nu ring pampaniti ksn sa koniemporaneoiig paliahon
fvtahabasa r*it sug mga pzgllllmi st i*t wlrang iriiharap ng mga i riiilioiig
u kznluraoing pamantayan sa panitikan, kolonyal na kasaysayan, direksiyon,
at pananaw ng panunuri. ,
Praktiksl na panunuri ang butnubuo sa paugalaWang seksiyoh. pinili
gt tipipon dito ang mga panunuri ng kritikong Filipino. Hpi ahalİmbaw H
Dğ mga ito ang paggamit ng kritik0 ttg
saWg-@yOMSd mg• tTadisyorı ng pagbasang nag-ugat sa Pİlipinas at gayundin
iyong pagb S D8 sang-ayon sa mga fnak«bagong perspektiba at paraan.
lnaasahang maki klta ng mag-aaraJ kung paano D 8* ak iba-iba ang
pagpapaha1^8• sa isang leksto, kurnporme sa cinatanganan ng kritiko.
ilang imporıanleng
usapin paris ng sino at paano nabubuo 8ng kanon, ano ang sakop ng
kabuluhan bilzng halagahing pampanitikan , ano at paano binabago ng
mga bagong teorya sa wiks, kultura, at panitikan ang pagpzpahalaga sa
panitikan,
at iba pang nıga kalulad na qq S iH
porınalista. ang ır»disyong makalipunan, at ^^8 bas ’• pang{:asa1ukuyan.
ay 1in»tulungan ng bihesan8
pagbesa ng mga krttiko. hiay mga panıulong na tanong na nasa silabus
kaugnay ng mga babasahing iıo. Layıınin ng mgn tanong na maipokus
«ng psgbasa ng mga panunuring rio sa iba-ibang iy€I» is et paraan ng
bawaı
kay C. H. Pangaoib n" yi Virgilo S. Alwrio, imporfanteng rfıakita ng mag-
saul ang ilang pinaiiral na kaıwinn t pemamaraan sa ponns lisa ng
pagbssa ni Ahnario, bukod sa iba pang bagay. Sa halimbawa ng mga i dasang
pagbasa
pagbasa su ibung zeksto biJsng isan8 pags8s8n8Y
naygsasanib ng kritiko ang ilang paraan ng p gb« • t*p«rz •P• °'• a °1
una
Nangangah ulugan lamang na may paghe kataortg hindi ekslusibo ang
pagga mi t rı g mga hasangkapan, Suudi konıbinasyon ng mga ito. Halimbawa
nito ang panurıuri ni Roberto Afıonııevo sa İLAg tula n| Şl gŞ S. Mabanğ[O
W kOlCkSiyong L idam nı ipunang realidad flt kaSS/SH D
Fonteksto
sa
gumamit siya ng mga pag panl mga
Lumbera Hosillos, Alinario, Reyes, at 5an Juanjr. Sa nagsisimola, iinportente
ang stnasabi nila blhng gabay o di kay a ay pagtukoy sa mga
tn•Fakaharap na mga palaisipan sa danas ng panunui i. Ilailg halimbawa nito kaugnsy ng nauukol sa OFW, ng karanasan ng pandarayuhan, ng
ang na uukol konsepto ng ’kabansaan, “kabayanihan,’ at iba pa.
Binubuo naman ang pangatlong scksiyori rig mga sartaysay nz maaanng
rRa1‹niul o rig sa mag-aaral upa rig friaintindi ha n ang ringa kontehstong
mga susing konseptong ginagamit sa mga pagbasa. Masaklaw ang sakop
rig
sulyap at suri rig mga awtot rig mgi szneysay na ilo ai ang ilari ay may
naltapaloob na mga talakay na teereiikal. May kahirapang intindihin ang
ilan, hindi dahil sa mahirap ang wikang gjnaroit sa pegpapaliwanag itundi
dahil tunay namsng maselimuoi ang pad g talaliay. May mgs tulong us
tanong din para sa pagtalakny rig mgs babasahing lto na nasa silabus.
Aug silebus ay nasa huling bahagi rig teksbuk na ito. Magkatambal
ang tilabus na ito gI ang mga babasahing tinipon dito. Katulsd n8 dapat
asahan sa isang mapakikinibangaeg silabus, iio ay binubuo rig
deskiipsyon
rig kurso, layunin, para an rig pag-aaral, tekstong dapai basahin, gawain at
grado, opsiy ona1 na gawain , pa tabara n at pagpa pa ha laga , ores ng
' konsultasyon, mga rriungkahing dagdag na sanggunian, balangkas rig paksa,
at balangkas o kalendaryo rig mga aralin sa bawat linggo ng pagkaklase na
bumubuo sa isang semestre.
ia seksiyong Panunuri, ang unan8 pa£lgkat ay binubuo rig mga
ilang sanaysay na guinamit rig tradisyong pormalistang panunuri.
Nagsisimula ang psgbas•ng pormalista (nco-Aristotelian) sa isang akdang
pampanitikan
s« pag-alam Fund annng karanasan eg two o kilos rig ten ang niretepiesents
nito. NAnggagallog ang ganitong paraan sa pagdaluntat ne rep rssenlasyon o
Mitrrrsis ng kaYanOsnn eg i«o ong ponitihati. So representasyong ginagawa
rig ahda, gumagamit aug mannnulat ng iba’t ibang paraang nakagawiqn
na, paris ng paraang dramatiko na Sng mga tauhan o persona ay
nagsasalita at kumikil os uang naaayon sa kanyang sarili, rig paraang
naratibo na ang karanosan ay ik inuhuwento rig isa rig iagapagsalaysay,
at ng paraang hombinasyon rig dramatiito at naratibo. Bahagi pa rin rig
pamamaroan rig representasyon aog wikang ginagamit rig manunulat,
pariikufar ang mga psmamaraang retorikal, a amit n imahe, n meia
ra o hull wa at iba
pang pamamarsang pam‘pani ang naitatag na sa plan tika nJ pagkatlta
rig
isang lipunan o koinunidad na tinatawag ding iradisyon. Maaari rin
naoiang gumagemit ang manunulit hg bago o hindi pa nagawa rig ibang
manunulat.
Aug lahal rig pamamaiasng ito ay lumilikha rig bisa sa damdamin rig
mambabasa. Itinuturing din na nagkakabisa ang Slida sa panlamagitan
n8 tiyak na damdaming inadnrama ng mambabasa. Bahagi pa rin rig
Sa gabay rig mga ide)'ang binanggi i, maaaring gainitin w°8-*a al
us
ang mga suinusunod na panunuring porinalisia nina Altqario, Cruz, at San
Juan Jr., bilang mga tiyak na halimba wa rig ganilong pagbssa. Sa mga
panunuring ito, sila ang mambabesang gumagnwa rig pagtugon sa karanasa
ng siyang petted rig representas)'on sa mga akdang binasa nila.
Bukoct sa iba pang inaaaring bigfoot-pansin, sikaping alainin kung
paano nas asagot ng kanilarig P•nunuri aug mga ianong ne!
• A nong karanasan na sijaiig paksa ng represent asyon ng iriga
akdang binasa aug tinvkoy sa Swat pagbasa?
• Paanong inilalaran'an o nirerepresenta ang karanasan?
• f\co-ariong mga pamarnaraang pampaniiil;an ang giiiagernit sa
inga akda?
• Anong bisa ng representasyon aug tinukoy ng mgn nagsuri?
• Ano aug naging tugon nila rito?
MaLalipun3ng panui4uri ang tttnahalimbawa ng mgs babasahiyJ sa
iLal4waTig pai gkst. SinosaLnp nito ang gagbnsa sa aLda na hun aliatign r
g nıga bagay-b:ıgay na nıagpapaliwanag sa akda (kahulugan at bisa) mola sa
mga baga y na na ka pat ig İc{ di to o ko u tcks to , tulad ng k asay seyan ,
panlipunanç realidad, ideololıiya, poli ı i ka , ekonomiya at iba. Gayundin
ııaman, tiniı ingnan sa pagbasang ito sng pag•uugnayan ng akd« at reg tiyak
na paııgkasaysaysn kaligiratı at ng panlipunang keayusan. Alinsunod sa
' ganitnng pagpepalagag ang paniıikan ay may sosyolohiya, may kawysayan,
nn ay eko no mi ya , İt £Dfty pPIi U ka.
Sa piiiakepayak na pahayag, nanggagaling ang ganitong pagbasa sa
pagdalumai na isang anyo ng hanna layang ynnlipuq‹m ang panitiAn. Pinaiirnl
na kahulugan •8 kamalayfin iyong nagpapalagay na ito ay sumasaklaw sa
ga pag-iisip ng isang tao, o isang uri o isang sistema (sa Marxistang
diskurso) , l‹asama na an a -uu li
ä 8gahin. Se rnadaling selita, ang panitikan na isang anyo ng panlipunang
paraang
ito rig paghssa ang pagtugon ng mambzbasa o btssy ito in ksnya eg zkda,
kaugnay rig karanasang nirrreprescnta. 5a kebuuan, binalangkas sa pabuod
na pallwanag na ito ang mga iinportanteng salik rig tinanwag no ’close
reading’ na ginagawa sa lsang pagbasong pormalisia.
 kamalayin ay bahagi ng is4ng ti •* • r• •an ng psmumuh•r •• • '°
bunga mg mga panlipunang ugnayan at pang -el;onomiyang puwersa
na8pa pa"nd a r sa lipunan g i yon. Para ma iniindi ha u aug paniti kuri ,
8"!!angang mat u tindi han arig \8bu inri g yi o sesong pan lipiiuau
Ca1ing sa s litang Griyegong “dialogue“ na ibig sabihin ay
mangatwiran at magtalastasä n eng §iyaIel i ke, lsa itong paraan ng
pagbubuo mg ide ya na ginagabayan mg paniniwalsng WQ {Hub iiinf{j
ringhn bogo. Kelangian pa rin ng metodong iio na palitawin aug mga
kontiadiksyon na mga argumento para malaman kung ano aug ioioo. Gi ca
mÏt ito sa pa gbuo ng t eorya ng debelopment. 5ang-ayon sa feoryang ito,
lahat ng bagay sa kalikasan ay nasa proseso ng walang iigil na pagbabago.
At aug pagbabago ay nangyeyaii bur g• ng pagtutunggali ng mga
rFtagkakontTR. Nakaiuon sa pagbubuo ng iiaalaman tungkol sa
penomenong natural (hindi ispiritual) kung kaya lto ay maltryalis m. Ang
ieoryang ito na dinebelop ni Karl Marz at frederick
Engels •r aging dok trina ng debelopment o siyensya ng mga unibersal na
balas na umifial sa pag-urdad ng kalikasan, ng lipuns u ng tao, at ng
kaisipan.
Aug susi sa debelopmeni ng lipiinan ng tao mula sa isang anyo
tungo sa ibang auto ay aug debelopmenr ng mga bagay na materyal na
kailangan ng tao para mabuha y na pina g be bata ya n ng lahat ng pan li
puna ug pamum uhay. lto aug buod ng mat eryalismong liisioriksl. Aug
paglakas ng kakayahan ng tao na pangibabawari aug kalikasnn ay
makikita sa pag-unlad ng inga puwer5aug produktibo ng lipunan. Kung
kaya, aug nagimg mga pagbabago sa kasaysayan ng lipunan mula sa pritni
iibong komjunal, alipin, piyudal, at kapiialista ay itinuturing na bunga ng
mga pagbabago sa anyo (o ronde) at relasyon sa produksyon. Sa urtang
pagkakatson, sa kasAyuyan ng mga ideja, nakita ang kahalagahan ng
malikhaing diwa ng masa sa paglikha ng hos femynu. Sila , hindi lamang
ang mga da kilang indibidwal, ang gumagawa ng kassysayan, sapagl:at sila
ang tinuk oy na totoong tagapagbago ng mga proseso sa produk *'r , ar
sila rita ang gumaganap ng mga gawaing
materyal na rnabalaga sa pagkabuhay sa isang lipunan.
Humigit-k uıııulsng, ang ınga ideyang binuod dito ay irıilalapat ss
sa
pagdalumat ay pinalawig pa ng mga nagpatulo r ng tradisyong Marxista ang
- pagbuboo rig ieory-e at mga ideya iiingkol sa panitikan ai kasali1kt1ya'og
sa ang panitikan sa lipwnan at may bisa ang lipunarı sa panitikan. Aııg pagtatalaban ay umiiral
lipunan upang ipaliw anag ang maraifii partg pinorig htmaymay rig mga
usaping t eoretilral . Para sa nagsisimuleng iiia g-a aral, ganito, humigit-
kumulang tiniting nan ang relasyon ng panitil‹an at lipunan.
Ü lFt8blbilangan nino. Gayundin, pas ma iiltiildihan aug lipu narl, Maaar i u g
tinCna• a sudit a«s y••iciL•ns »•b a • nabubwc ciao.
SS disk ursong Marzisia , aug ugna)'en ng paniiikan sa lipunan a y
tl£yi tirlgnä ft p8 na katindig sa diyaleL tika1 at historikal na
materyalismo.
panitikan at ang paggamit dito ng lipunan ay nakalugar sa sistema ng relas
don at puwersang pamprodukst/On ng lipunan. Bukod dito, sa anıas ng
teorya, ang panitikan ay dinadalumat na isang anyo ng kamalayan. Tulad
ng binanggit na sa unahan, ipirlapalagay na maaaring makilala ang
lipunan sa pQ @J g@ita n ng pa niıikan a t maaa ri ng ma k ilala ang
paniıikan sa pamarn»giıan rtg lipunan. Mas komplfkado kaysa sa
simpleng pagsasabing ito ang nangya}'aring pagtatalaLan at ang pag-aaral
sa kasalimuotang ryan t;tg p¡ nahara p ng mga Marxistang kritiko. Ibig
lemang bigyang-diin sa şirnpleng pahayag na ito na hindi iTahan ang
daloy nt; bira ng isa sa ise at hindi rin pasibo a ın g kafangian ng ugnayang
ito. ktaaaring isipin na Inalaki a ng papel na ibinibigay sa peni tikan
kaugnay ng paksa n g patnI ipunang pagbabago.
Sa loob ng sisteırlaTlğ İıO ^8 & nunuri, nagiging tiyak an g paggamit
ng mga sinundang ideya aı mga pıglıehanda sa pamamagitan ng gaba y na
ibinibigay sa mga sumusunod na tanong:
• Anong karanasan sa akda ang hinihingi nito na kasaftgkutsn mo?
• Anoog lıamalayan ang pinaiiral ng akda?
Bakit ganoon arg ugalı/paniniwala ng rnga ıauhan ?
Ann ano ang ıniııamahalaga sa paglalsrawang ito? Bakit?
• Kaninong ideoloh'r• ••ı pinatitibay o di kaya ay kinokontra ng
akda?
• Paano ito nagagawa ng tekslo ?
Sa hanay ng mga ktitlkong Filipinong gqmamtt ng mga ideyang
nabanggit, Partikular eoong dckada ‘70, sinuri #t hinusgahan ang akda ng
isang manunulat se pamamagitan ng mga ianong na:
Diyalektikal ang relasyon na ibig sabihi ,y nagtetalaban ang lipunan
'
"- da hi1 an8 produksiyon ng
 • Sino eng sumula t ?
• Para kanino ito isinulat?
Hindi sittipleng mga sagoi ang hinihingi ng mgs tanong na ito. Aug una at
pangalaweng tanong ay nag;sisimula sa akda toismo, paris rig ginagawa sa
irnpórianteng zlamin kung anong klaseng lipunan ang umiral noon8
panahong iyon. Ang pang-apat na tanong ay rnay layuning kilalanin ang
manunulat kaugnay ug kanyang posisyong ideolohi km. lpinapalagay ne
im portan te ito para sa r • s h Usga sa ksbuluhmi ug manunulat at ug kari yang
akda sa uszpin ng tiiiiggalinri ug mga uri para sa pag£iabagong panlipunan.
Dito rin na uugnay ang panliinang tinong. Tiniiingnan na ang 1 pu •°8
binubuo ug inga panlipiinang «ri o social classes nm nakapaloob sa in
iiyak rio relasyong pamproduksiyon ay negiutunggalian. Kaaliiisabay 81T1
nito ang i unggalian rig inga puwe rse rig produksi you at rig rel as you g
pamproduksiyong umii ral. Aug kalalabasaii rig mgs iunggaliang ito ay ang
malawakan at malaliiii ang pagbabago rig lipunan Sa ganito ng pagtingin
a rig manunulat ay ma y pagposisyon a i kung an o man itong pinili rt iya tjg
posisyon sa usapin rig tiiiiggnl ian ay napaluluiang se kanyang li antl lai Kiing
gayon, ang p:inunuri sa I oob rig diskursong Marx ista ay may leyiinin6 ilaniad
an g ideolohi ya rig a kda a i n6 manun Utlat, at hatay riio, h usga han ang b tea
nito: Naglsla ntad f›a sa totoong katangian •8 l°a •• Ut '••ul•ey ? Tu rriu lii ligsa
ba? May Nadu I ulian la Para sa pep lipuna rig pagba bago?
Allg "'8• panup u I i sa bahaging ito, sa iba’i ibang pagkeka maori, ay
$" ma ga n" i t rig ma ka I i p una n g pac un u r i. Sa ka ni - ka ci I ang pa g
basa , isinasangkot rig mga liritil‹o ang ibal ibang ideyan g binanggit sa u na
hart Pinahahalagahan at bi ilibiqyan ng rflga paliwanag aiig mgn akda o
kalipunan ng mga akda ng ruga ruanunulat na Edgardn Reyes, Marcel
Nevarra, Jose Corazon de Jesus, A rnaclo V H emandea. gayundin rig alamat
ni Siiiukuan rig inga Kaparnpan ga n sa t›aiiiainabiln n rig at tibong pag-u
ugnay rig akda o pgn anda at ug manten ulat sa kasaysayan, sa pan li pu nang i
calidad, at sa nama MSyaning ideolo h iba.
Maa aTing is ip in ng mag-a are1 na mnhirap at totoong kompli kado
ang ganitong pagbasa Masasa i1g-• r• nan ang palagay na i)an, ngunii inai ak
nanian na ang pag a sa a ranasait rig tao sa oo rig mga tiya na
k ondisjon rig lipunan at ka5aysayan ay iotoo namang inasalimuot na gawain
snpagkat bindi payak, sa tulip ay masalimuoi eng paksa rig panitikan Aug
inns ntairiam na pag- isi pan ay I:upg dinadala Eng mag -aaral o mambabasa
rig ganitong panunuri s:i mcs mahusay na pagkilala at pag-alam sa loan yang
li pu nan a I k u I tu ra ng ki masa sa pian A t sa gani iong “pa gd ti nong
a y na t u tulu nga n si y a n 5 in ag -isi p at guru a Eva rig rn ga peg pa
pasi ya rig maWbiilu han parn sa k 9 nya bilang kasnpi rig kanyeng
komunidad o uri o
lahi. Laging politikal ang pa gianaw sapagkat, 0 iOi O O D btlllB}, 8 nd Iy8 a
pag-iisip at ikinik ilos ug bawat isa al má y bisa sa kabu usrtg usaping politi
kal at panlipunan
pormalistang pagbasa upang tukuyin ang karenasang pinapaksa sa anda.
Aug pangailong tanong ay may layuning alamin ang yriahcn hung kailan
nabuo ang akda upang maintindihan an8 ilartb mga bagay tungkol sa
inilalarawari g kar nasan, Kung ito ay nasula t sa nakali pas na panalion,
Sa inga halimbasva ng piniling kritisismong mababasa sa ikatlong
pangkai matutunghayan ang ibal ibang para an at perspehtib sa
inakabagong panunuri.
Sa panunuri ni Aniillon, biiaaklas niya ang rnito ng pinuno at muling
binuo ang sa kasalukuyan sa pamamagitan rig teksio ng Flor«oie ct La u ra at
rig People Power gamit ang pamamaraang dekonstruksiyon Sin rl ri naman
ni lsagani Cruz Eng ideya rig bayani ‹a '• • •s •• g kahulugnn nito kaugnay
rig penomenong Nino y, ang pagbubuo ng kahulugang ito na bunga rig
re lasyoo rig kaligirang panli punan at pangkasaysayan, rig tcksio at rig
mambabasa. M akikitang isinasali ni C niz ang mga konsepto at kasaiigkapaiig
mula sa estruk turalisnio at post-estrukturalisino. I tinuon ni j Rcspeto ang
lente rig panunuri sa bisa ng pagpapatasva sa isang lumang teksto at ya
tanglaw rig ideya rig ltamabal na liango sa Ruso rig st Mikael Bath tin ay
tinalakay ang subersiyon sa kaparigF ari hang inababasa rito.
Bitiosa ni R. Tolentin o ang inga tit la ni G. Ge rveCio i• "8 ko I sa
mall, ang mga la hulugan at anyong simbnlit:o rig mall ar vga.praktikang
katignay nito sa kon ref-s to ri g mga relasyong pamprodiiksi yon at orga
nisasyon ng kapangyarihan Hinahalimbawa nito ang paglalapat ng Araliiig
Cultural o Cultural Studies.
Naghaharap rig bagong pagtingiii sa isa rig tekstong na kalugar sa
kultumrig popular ang pagbaw ni S Royce Aug dati rating ipinagz'awa ••s-
bahalang komiks ay binibigyan rig ibang kahalngahan sa tanglaw rig teoryn
rig pagtatiggap na nagbibigay ng mahalagang papel sa mambabasa at sa
proseso rig pagbasa. Pagbibigay pa rin ng imporianteng lugar sa niambabase
ang panunuri ni G. Zafra, bukod sa iba pa Sinuri niya ang isang luming
anyong paniiikatig bayan—ang balagiasan. Sa pamamagitan ug pag-uugnay
ug wika ug balagtasan a kamalayan ug mmd la ay nagbibigay ang sanaysay
^ magit8tl ng K tales 8yg naging karanasan ng pagbasa’t pagpapalialaga
*" • ing panitikan. Eunga ug paglalakbay na ito , taglayin ninyo ang liwanag