kuÃaš v‹gJ

• ÏJ cæçaè‹ xU ÃçÎ.
• kuòtê k‰W« khWghLfis g‰¿ go¥gjhF«.
• x›bthU jiyKiwæY« cæçfë‹
g©òfŸ v›thW bg‰nwh®fëläUªJ
rªjÂfS¡F¡ fl¤j¥gL»‹wd v‹gij
g‰¿ étç¡»wJ.
• kuò fl¤jè‹ myF kugQ (É‹) vd¥gL«.
• kugQ, cæçfë‹ kuò¤j‹ikia
ã®zæ¡F« fhuâ.
• khWghL – rªj¡F«, bg‰nwhU¡F« Ïilna
ntWgh£L j‹ikæ‹ msÎ.
 gšT£L mšÄšfŸ
• bk©lš fU¤J¥go – mid¤J kugQΫ -
ÏUkh‰W tot§fŸ bfh©LŸsd.
• mit X§»aJ (be£il), Ïašghdit.
• xL§»aJ (F£il), ÂO®kh‰w« milªjit.
• “xU F¿¥Ã£l cæçd¤Â‹ x¤j
Fnuhnkhnrh«fë‹ xnu k£l¤Âš xU
F¿¥Ã£l g©ig f£L¥gL¤J»‹w 3 (m)
mj‰F nk‰g£l mšÄšfŸ fhz¥gLjš”
• Ïit fl¤j¥gLjš – gšT£L kuò¡ fl¤jš
v‹W« miH¡f¥gL»wJ.
 kåj Ïu¤j tiffŸ
Human Blood Groups
• ABO Ïu¤j tiffŸ (ABO blood types)
• kåjD¡F kåj‹ Ïu¤j ntWghL¡F
fhuz« - mš cŸs ntÂ¥bghUŸ.
• bghU¤jäšyhj ÏU Ïu¤j« fyªjhš
Ïu¤j Át¥ò bršfŸ Âu£Á V‰gL»wJ.
• Ïu¤jÁt¥ò brš nkšòw¢r›Î (k)
vÃÔèaš bršfŸ ÛJ fhz¥gL«
v®bghUŸ ö©o ã®zæ¡»wJ.
 ABO Ïu¤j tiffŸ
(ABO blood types)
• lh¡l® fh®š ny©£°blŒd® - RBC
nkšcŸs v®bghUŸ A’ , v®bghUŸ
ö©o B’ cŸsij f©l¿ªjh®.
• Ϫj ÏU tif v®ö©ofŸ ÏU¤jš (m)
ÏšyhkèU¤jš mo¥gilæš
• A tif
• B tif
• O tif vD« 3 tiffis f©l¿ªjh®.
• Ïš O tif bghJ¡ bfhilahs®fŸ
(Íåbt®rš nlhd®) v‹g®.
 ABO Ïu¤j tiffŸ
(ABO blood types)
• 1902 – š ny©°blŒdUila –
khzt®fŸ – th‹ o fh°blš k‰W«
°L®è – v‹gt®fŸ – äfΫ mçjhd AB
v‹w 4 tif f©l¿ªjd®.
• AB - tif bghJ¥bgWe® (Íåbt®rš
buÁÃa‹£) v‹g®.
• 1925 š bg®d°o‹ - v‹gt® - kåj
Ïu¤j tiffŸ – xU gšT£L
mšÄšfshš ã®zæ¡f¥gL»‹wd vd¡
f©l¿ªjh®.
lh¡l® fh®š ny©£°blŒd®
ABO Ïu¤j tiffŸ
(ABO blood types)
 ABO Ïu¤j tiffŸ
(ABO blood types)
• Vªj xU egç‹ Ïu¤j tifÍ« -
Fnuhnkhnrh« - 9 š 3 mšÄšfŸ
ã®zæ¡»‹wd.
• Ïu¤j tifia f£L¥gL¤J« kugQ L
(or) I vd F¿¥Ãl¥gL»wJ.
• Ïš L – f©LÃo¤j ny©£°blŒd®.
• I v‹gJ Inrh m¡S£ondridÍ«.
• kugQ I MdJ IA, IB k‰W« IO - Ïit 3
mšÄš tot§fŸ.
 ABO Ïu¤j tiffŸ
(ABO blood types)
• IA v‹gJ v®bghUŸ ö©o A iaÍ«
• IB v‹gJ v®bghUŸ ö©o B iaÍ«
• IO v‹gJ vªj éj v®bghUŸ ö©o
F¿¡féšiy
• Áyç‹ f©Ù® (k) cäœÚ® - clš
Âut¤Âš v®bghUŸ ö©o fhz¥gL«.
• mt®fŸ Ru¥ghs®fŸ (br¡ç£l®°) vd
miH¡f¥gL»‹wd®.
 ABO Ïu¤j tiffŸ
(ABO blood types)
• x›bthU IA (k) IB mšÄY« ouh‹°bgnu° behÂ
c‰g¤Â brŒ»wJ.
• IA mšÄš – N -mÁilšnfy¡nlh°
ouh‹°bgnu° beh RuªJ N- mÁ£ilš
nfy¡nlhrikid¢ (NAG) nr®¡»wJ.
• IB mšÄš – nfy¡nlh° ouh‹°bgnu° behÂ
RuªJ nfy¡nlhi[ H vD« _y¥bghUnshL
nr®¡»wJ.
• IO /IO mšÄš ouh‹°bgnu° beh vijÍ«
Ru¥gšiy.
• Vdnt Ïij bt‰W mšÄš
• (“null” allele ) vd miH¡f¥gL»‹wd.
 ABO Ïu¤j tiffŸ
(ABO blood types)
• x›bthU IA (k) IB mšÄY« ouh‹°bgnu° behÂ
c‰g¤Â brŒ»wJ.
• IA mšÄš – N -mÁilšnfy¡nlh°
ouh‹°bgnu° beh RuªJ N- mÁ£ilš
nfy¡nlhrikid¢ (NAG) nr®¡»wJ.
• IB mšÄš – nfy¡nlh° ouh‹°bgnu° behÂ
RuªJ nfy¡nlhi[ H vD« _y¥bghUnshL
nr®¡»wJ.
• IO /IO mšÄš ouh‹°bgnu° beh vijÍ«
Ru¥gšiy.
• vdnt Ïij bt‰W mšÄš
• (“null” allele ) vd miH¡f¥gL»‹wd.
 ABO Ïu¤j tiffŸ
(ABO blood types)
• òw¤njh‰w é»j¤Âš IA (k) IB mšÄšfŸ
IO é‰F X§F¤ j‹ikia
bfh©oU¡»‹wd.
• Mdhš Ïit Ïu©L« x‹W¡bfh‹W
X§F¤j‹ikÍl‹ ( IA = IB ) ÏU¥gjhš
ÏJ Ïiz X§F¤j‹ik (nfh lhäd°)
vd miH¡f¥gL»wJ.
• Ït‰¿‹ X§F g©òrh®ªj goãiy
(dominance hierarchy) IA = IB > IO MF«.
 ABO Ïu¤j tiffŸ
(ABO blood types)
• FHªijfŸ j§fŸ bg‰nwh®fëläUªJ
Ϫj 3 mšÄšfëš 1 k£L« bgW»‹wd.
• Ïjdhš 6 tif kugQ tiffS«,
• 4 tifahd Ïu¤j tiffS« (òw¤njh‰w
M¡fK«) cUth»‹wd.
• IAIA, IA IO, IBIB, IB IO, IAIB k‰W« IO IO Ϫj 6
tifahd kuò tiffis nrŒ cæçfŸ
bfh©LŸsd.
Á«g‹Á Fu§F
»¥g‹ Fu§F
eÅd cy»‹ Fu§F
(Ãsh£oiudh)
by_® Fu§F
 ßr° mšyJ Rh fhuâ
Genetic control of Rh factor
• Rh fhuâ (m) Rh v®bghUŸ Ïu¤j¢
Át¥gQ nk‰gu¥Ãš fh©gL»‹wd.
• 1940 –š fh®š by©£°blŒd® (k)
mny¡rh©l® btŒd® - ÏUtU« Kjèš
kfhfh ßr° Fu§FfëY«,
• Ëd® kåjåY« f©LÃo¤jd®.
• Rh fhuâ v‹w th®¤ij jL¥gh‰wš
jU»‹w D (Ï«Índhb#å¡ D)
v®bghUŸ ö©oia¡ F¿¡»wJ.
fh®š by©£°blŒd® (k)
mny¡rh©l® btŒd®
kfhfh ßr° Fu§F
 ßr° mšyJ Rh fhuâ
Genetic control of Rh factor
• D v®bghUŸ ö©oia¥ bg‰¿U¥gt®
Rh D cilnah® (Rh+ ) v‹W«.
• D v®bghUŸ ö©oia m‰wt® Rh D
m‰nwh® (Rh- ) v‹W« miH¡f¥gLt®.
• Ïu¤j¤Âš fhz¥gL« ßr° fhuâ –
X§F¥ g©ghf kuò tê fl¤j¥gL»wJ.
• Ïa‰ifahfnt midtç‹ Ãsh°khéY«
D ¡F vÂuhd v®bghUŸfŸ
ÏU¥gšiy.
 ßr° mšyJ Rh fhuâ
Genetic control of Rh factor
• Rh- (Rh m‰nwh® ) Ïu¤j« Rh+ (Rh D
cilnah® ) Ïu¤j¤njhL bjhl®ò
V‰gL«nghJ mt®fŸ Ïu¤j¤Âš D ¡F
vÂuhf v®bghUŸ cUth»‹wJ.
• Mdhš Rh+ (cilnah® )Rh- m‰nwhç‹
Ïu¤j¤ij bgW« nghJ v›éj
éisÎfS« c©lhtšiy.
Rh fhuâæ‹ kuòtê¡ f£L¥ghL
Genetic control of Rh factor
• ~Ãõ® k‰W« nu° fUJnfhŸ:-
• “Rh fhuâæ‹ 3 bt›ntW mšÄš
ÏizfŸ, Fnuhnkhnrh« Ïizfë‹
beU¡fkhd bt›ntW Ïl§fëš
mikªJŸsd”
• Ï‹iwa ga‹gh£oš Ïu¤j mik¥ò CDE
v‹w bga®fëš ga‹gL¤j¥gL»wJ.
~Ãõ® k‰W« nu° fUJnfhŸ:-
 ~Ãõ® k‰W« nu° fUJnfhŸ:-

• v.fh -
• CDE/cde, CdE/cDe, cde/cde, CDe/CdE.
• mid¤J kuÎ tiffëY« cŸs X§»a
D mšÄšfŸ Rh+ (cilnah® ) òw¤njh‰w
tifia cUth¡F»wJ.
• mnjnghš
• Ïu©L xL§»a g©ò bfh©l
kuòtifæš dd mšÄšfŸ Rh- òw¤njh‰w
tifia c‰g¤Â brŒ»‹wd.
 btŒdç‹ fUJnfhŸ:-

• xU Rh Dila ÏU¥Ãl¤Âš 8 mšÄšfŸ

(R1, R2, R0, Rz, r, r1, r11, ry) ÏU¡»‹wd.
v‹w fU¤ij K‹bkhêªjh®.
• X§»a mšÄšfis¡ bfh©l mid¤J
kuò tiffS« (R1, R2, R0, Rz) Rh+
òw¤njh‰w tifia c‰g¤Â brŒ»‹wd.
• xL§»a g©ò bfh©lit (r, r1, r11, ry)
Rh- òw¤njh‰w tifia c‰g¤Â
brŒ»‹wd.
 ts®fU Ïu¤j Át¥gQ ÁijÎ –nehŒ
(vç¤nuhÃsh°nlhÁ° ~Õlhè°)
• xU Rh- bg© xU Rh+ Miz kzªJ
bfhŸS« nghJ mt®fë‹ Fhªij Rh+ thf
ÏU¡F«.
• ÏJ jªijæl« bg‰w fhuâahF«.
• FHªij Ãw¥Ã‹ nghJ – Ïu¤j FHhŒfëš
V‰gL« nrj¤jhš jhæ‹ nehŒjil¡fh¥ò
k©ly« - Rh v®ö©ofis milahs«
fhQ»‹wd.
• Ïjdhš IgG tif v®¥bghUŸ äf¢Á¿aJ
– ÏJ jhŒnrŒ Ïiz¥ò¤ ÂR – têna
fUé‹ Ïu¤j X£l¤Âš fy¡»‹wd.
 ts®fU Ïu¤j Át¥gQ ÁijÎ –nehŒ
(vç¤nuhÃsh°nlhÁ° ~Õlhè°)
• jhŒ cz®th¡f« bg‰W – D v®¥ò¥bghUŸ
c‰g¤Âahtj‰FŸ FHªij ÃwªJéL»wJ.
• Kjš FHªij Ãw¡F« tiu vªjéj ghÂ¥ò«
Ïšiy,
• mnj jhŒ mL¤jL¤j Rh+ fUit Rk¡F« nghJ –
jhŒ clyhdJ v®¥bghUis c‰g¤Â brŒ»wJ.

• ÏJ jhŒnrŒ Ïiz¥ò¤ ÂR_y« FHªijæ‹

clèš cŸs Ïu¤j Át¥gQ¡fis mê¡»‹wJ.
• Ïj‹ éisthf Ïu¤j nrhif (k) kŠrŸfhkhiy
c©lh»wJ.
• Ϫãiy ts®fU Ïu¤j Át¥gQ ÁijÎ nehŒ (m)
ÁR Ënkhiyo¡ nehŒ v‹wiH¡f¥gL»wJ.
ts®fU Ïu¤j Át¥gQ ÁijÎ –nehŒ
(vç¤nuhÃsh°nlhÁ° ~Õlhè°)
ts®fU Ïu¤j Át¥gQ ÁijÎ –nehŒ
(vç¤nuhÃsh°nlhÁ° ~Õlhè°)
 ts® fU Ïu¤j Át¥gQ ÁijÎ nehia
jL¡F« Kiw
• Rh- jhŒ xU Rh+ FHªijia Rk¡F« nghJ
v®bghUŸfis – (Anti D andibodies) -
(nuh¡f« kUªJ) v®¡ftšy bghUis 28 - tJ
thuK«, 34 thuK« fUΉw jhŒ¡F –
bfhL¡f¥gL»wJ.
• Rh- jhŒ xU Rh+ FHªij ÃwªjÎl‹ Ϫj kUªJ
jhŒ¡F bfhL¡f nt©L«.
• Ïjdhš jhæ‹ clèš Ïašghd nehŒjil¡fh¥ò
cUthtJl‹ fUé‹ Át¥gQ¡fis mê¡F«
D v®bghUŸ jhæ‹ clèš cUthtJ
jL¡f¥gL»wJ.
• jhŒ f®¥g« jç¡F« nghbjšyh« Ïij brŒa
nt©L«.
ts® fU Ïu¤j Át¥gQ ÁijÎ nehia
jL¡F« Kiw
 ghš ã®za«
(Sex determination)
• ghš ã®za« v‹gJ cæçd§fëilna
M©,bg© ntWghLfis cUth¡F»‹w Kiw
• ghš Fnuhnkhnrh«fŸ (mšnyhnrh«fŸ) –
cæçfëš ghèd¤ij ã®zæ¡»‹wd.
• k‰wit – clš Fnuhnkhnrh«fŸ
(M£nlhnrh«fŸ).
• ghš Fnuhnkhnrh«fëš – xU ghèd¤Âš cUt«
x¤j Fnuhnkhnrh« ( nAhnkhkh®Ã¡)- xnu
khÂçahd Ïd¢bršfŸ cUth»‹wd. (v.fh. XX)
• ntnwhU ghèd¤Âš cUt« ntWg£l
Fnuhnkhnrh« (bA£onuhkh®Ã¡) – Ïu©L
tifahd Ïd¢bršfŸ cUth»‹wd. (v.fh xy)
 ghš ã®za«
(Sex determination)
 ntWg£l Ïd¢brš tif ghš ã®za«

• ÏJ xU ghèd cæçfëš xnu khÂçahd

Ïd¢ bršfisÍ«,
• k‰nwhU ghèd cæç ntWg£l
Ïd¢bršfisÍ« c‰g¤Â brŒ»‹wd.
• Ïš nrŒ cæçfë‹ ghš, fUÎWjè‹
nghJ ã®zæ¡f¥gL»‹wd.
 ntWg£l Ïd¢brš M©
(bA£onuhbk£ç¡ M©)
• Ïš M© cæçfŸ ntWg£l
Ïd¢bršfis c‰g¤Â brŒ»‹wd.
• bg© cæçfŸ x¤j Ïd¢bršfis
c‰g¤Â brŒ»‹wd.
• Ïjid Ïu©L tifahf Ãç¡fyh«
• 1. XX-XO tif
• 2. XX-XY tif
1. XX-XO tif
 2. XX-XY tif (iynfa° tif)

• Ï›tif kåj‹ (k)

• gH¥ó¢Á (onuhnrhÃyh) cæçfëš
fhz¥gL»‹wd.
• bg© cæç x¤j Ïd¢brš g©ò«,
• M© cæç – ntWg£l Ïd¢brš g©ò«
• bfh©LŸsd.
2. XX-XY tif (iynfa° tif)
 ntWg£l Ïd¢brš bg© cæçfŸ
(bA£onuhnfäo¡ bg©)
• Ϫj tif Áy ó¢ÁfŸ (k) KJbfY«Ãfshd
Û‹fŸ, C®td k‰W« gwitfŸ.
• Ïš M© cæçfŸ x¤j Ïd¢bršfisÍ«,
• bg© cæçfŸ ntWg£l Ïd¢bršfisÍ«
c‰g¤Â brŒ»‹wd.
• V‰fdnt X,Y vG¤J¡fŸ
ga‹gL¤j¥g£ljhš
• Ï¥nghJ FH¥g¤ij j鮡f bg©fëš
Z (k) W. X,Y <lhf ga‹gL¤j¥gL»wJ.
• ntWg£l Ïd¢brš bg©fëš ZO-ZZ (k)
ZW-ZZ Mfa 2 tif K£ilfŸ cŸsd.
 ZO-ZZ tif

• Ϫj tif mªÂ¥ ó¢ÁfŸ, t©z¤J¥

ó¢ÁfŸ, Å£L¡ nfhêfëš cŸsd.
• Ïš bg© cæç- cl‰bršèš xU Z
Fnuhnkhnrh« k£L« cŸsJ.
• ÏJ ntWg£l Ïd¢brš tif 2 tif (ZO)
K£ilfŸ c‰g¤Â brŒ»‹wd.
• M© cæçfëš Ïu©L Z
Fnuhnkhnrh«fŸ cŸsd.
mªÂ¥ ó¢Á
ZO-ZZ tif
 ZW-ZZ tif

• Ï›tif Áy ó¢ÁfŸ (í¥Á mªÂ¥ó¢Á) (k)

KJFeh© Áy Û‹fŸ, C®td, (k)
gwitfëš fhz¥gL»‹wd.
• Ïš bg© cæçæš xU Z Fnuhnkhnrh«,
xU WFnuhnkhnrh« cŸsd (ZW).
• M© cæçfëš Ïu©L Z Z
Fnuhnkhnrh«fŸ cŸsd.
í¥Á mªÂ¥ó¢Á
ZW-ZZ tif
 kåjåš ghš ã®za«
Sex determintion in human beings
• kåjåš ghš ã®za« brŒÍ«
kugQ¡fŸ 2 ghš Fnuhnkhnrh«fëš
cŸsd.
• ghš Fnuhnkhnrh«fŸ (mšnyhnrh«fŸ)
• ghÿ£ofëš ghš ã®za« Ïu©L
ghèd¤ÂY« cŸsd.
• v.fh. bg©fŸ XXFnuhnkhnrh«fŸ ,
• M©fëš XYFnuhnkhnrh«fŸ cŸsd.
 kåjåš ghš ã®za«
Sex determintion in human beings
 Y Fnuhnkhnrh« k‰W« M©fë‹ ts®¢Á
The Y Chromosome and Male Development
• Y Fnuhnkhnrhäš gy kugQ¡fŸ cŸsJ.
• M‰wš ä¡f kuÃaš gâfis btë¥gL¤J«
Âw‹ bfh©lit.
• X Fnuhnkhnrhäš Ï«kugQ¡fS¡fhd v®
ÏizfŸ ÏU¡fyh« (m) ÏšyhkY« ÏU¡fyh«.
• Y Fnuhnkhnrhä‹ ÏU KidfëY« nghè clš
Fnuhnkhnrh« (pseudo Autosomal regions (PARs)
gFÂfŸ cŸsd (5%)
• Ïj‰F Ïizahd gFÂfŸ X Fnuhnkhnrhäš
cŸsd.
• Ï¥gFÂæš FW¡bf®kh‰w«, kWÏizΫ
eilbgW»‹wd.
Y Fnuhnkhnrh« k‰W« M©fë‹ ts®¢Á
The Y Chromosome and Male Development
• Ûj« cŸs 95% Y FnuhnkhnrhäDila
gFÂfŸ Ïizah Y gFÂahF« (Non -
combining Region NRY) .
• Ϫj Ïizah gFÂfŸ brašgL«
kugQ¡fŸ gFÂ (euchromatic), brašglh
kugQ¡fŸ gFÂ (heterochromatic). vd rk
gFÂfshf Ãç¡f¥g£LŸsd.
• brašgL« kugQ gF – Y ghš ã®zagFÂ
v‹D« kugQ (Sex determining region Y (SRY).
cŸsJ.
Y Fnuhnkhnrh« k‰W« M©fë‹ ts®¢Á
The Y Chromosome and Male Development
• kåjåš Y Fnuhnkhnrh« Ïšyhãiyæš
j鮡f Koahkš bg© cæçahf ts®¢Á
mila têtF¡»wJ.
• ghš ã®za kugQ X Fnuhnkhnrhäš
Ïšiy.
• Y æ‹ kugQ éisbghUŸ K®ªj
Mâ‹ éªjf¤Âš fhz¥gL« éªjf
ã®za¡ fhuâahF«.
gH¥ó¢Áfëš kugQ rkãiy
 gH¥ó¢Áfëš kugQ rkãiy
(B Group only)
• C.B Ãç£#° v‹gt® Kj‹ Kjèš
gH¥ó¢Áfëš kugQ rkãiy _y« ghš
ã®zæ¥gij f©l¿ªjh®.
• fUÎWjY¡F Mâ‹ Y Fnuhnkhnrh«fŸ
njit.
• Mdhš M© ghèd¤ij ã®zæ¥gšiy.
• bg© gH¥ó¢Áæš bg© j‹ik¡fhd
kugQ¡fŸ X Fnuhnkhnrh«fëš cŸsd.
• Mnjnghš M© j‹ik¡fhd kugQ¡fŸ
clš Fnuhnkhnrhäš cŸsd.
 gH¥ó¢Áfëš kugQ rkãiy
(B Group only)
• C.B Ãç£#° 1921 – š el¤j¥g£l MŒÎfë‹
KoÎfŸ btëæ£lh®.
• ghš F¿p£L v© :-
• “gH¥ó¢Áæš clš Fnuhnkhnrh«fë‹
bjhF¡F« X FnuhnkhnrhK¡F« Ïilna
fhQ« é»jnk ghèd¤ij
ã®zæ¡»‹wd.”
gH¥ó¢Áfëš kugQ rkãiy
(B Group only)
gH¥ó¢Áfëš kugQ rkãiy
(B Group only)
 gH¥ó¢Áfëš kugQ rkãiy
(B Group only)
• X-A é‹ F¿p£L v© 1.00 våš – Ïašghd
bg©fshf cŸsd.
• F¿p£L v© 1.00 ¡F nkš v›tsÎ TodhY«
bg©fshfnt cŸsd.
• F¿p£L v© 0.50 våš Ïašghd M©fshf
cŸsd.
• F¿p£L v© 0.50 ¡F ÑnH v›tsÎ FiwªjhY«
M©fshfnt cŸsd.
• F¿p£L v© 0.67 våš Ïil¥g£l cæçahf
cŸsd.
• äif M©fŸ – 0.33 msÎ.
• äif bg©fŸ – 1.50 msÎ
gH¥ó¢Áfëš kugQ rkãiy
(B Group only)
 gH¥ó¢Áfëš kugQ rkãiy
(B Group only)
• ghš kh‰¿ kugQ – ÏJ gH¥ó¢Áfëš bg©
j‹ik ts®¢Áia ghš kh‰¿ kugQ
ã®zæ¡»‹wd.
• ghš bfhšè kugQ X Fnuhnkhnrhäš cŸsJ.
• ghš bfhšè kugQ 2 tifahf cŸsd.
• 1. kugQ brašgL« ãiy (Âw¡F«nghJ)
bg© j‹ik ts®¢ÁÍ«.
• 2. brašglhj ãiy (_L« nghJ) M© j‹ik
ts®¢ÁÍ« tê el¤J»wJ.
• gH¥ó¢Áæš M© j‹ik cUthf Y
Fnuhnkhnrh« ÏU¥ò mtÁa«.
 ÏUghš cUt« (Gynandromorph)
(B Group only)
• Ï›tifahd cæçd§fëš
• Áy clš gFÂfŸ M© g©òfisÍ«,
• k‰w Áy gFÂfŸ bg© g©òfisÍ«
btë¥gL¤J»‹wd.
• bkhir¡ j‹ik :-
• M© (k) bg© kuÎtiffis¡ bfh©l
ÂR¡fshš , Ï›tifcæçfŸ clyh¡f«
bg‰¿Uªjhš mj‰F bkhir¡j‹ik
v‹W bga®
ÏUghš cUt« (Gynandromorph)
(B Group only)
 msÎ <LbrŒjš – gh® cW¥òfŸ
Dosage compensation - Barr body
• 1949- š gh® k‰W« bg®£u« - ÏUtU«
bg© óidæ‹ eu«ò bršèš xU
ml®¤Âahd cW¥ig f©l¿ªjd®.
• ÏJ M© óidæš fhz¥gLtšiy.
• Ϫj ml®¤Âahd cW¥Ã‰F
ghš Fnuhnk£o‹ v‹W miH¤jh®fŸ.
• Ëd® gh® cW¥òfŸ vd miH¡f¥g£ld.
• M© cæçæš – xU X FnuhnkhnrhK«,
• bg© cæçæš – xU X FnuhnkhnrhK«
 msÎ <LbrŒjš – gh® cW¥òfŸ
Dosage compensation - Barr body
• cæçæš Ïªj msÅ£L ntWgh£il v¥go
<L brŒ»wJ v‹whš,
• bg© cæçæš xU X Fnuhnkhnrh«
k£Lnk brašg£L <LbrŒ»‹wd.
• M©, bg© ÏU cæçfëY« xU
bršY¡F xU X Fnuhnkhnrh« k£Lnk
brašÂw‹ bg‰WŸsd..
• bray‰w Fnuhnkhnrhnk gh® clšfshf
cŸsd vd nkç ènah‹ K‹bkhêªjh®.
 msÎ <LbrŒjš – gh® cW¥òfŸ
Dosage compensation - Barr body
• Ϫj gh® cW¥ò äf beU¡fkhf RU©L
Fnuhnk£o‹ fhz¤j¡f tot« - bA£onuh
Fnuhnk£o‹ - khW»wJ.
• iynah‹ fUJnfhŸ :-
• gh® cW¥Ã‹ v©â¡if m¢bršèš cŸs X
Fnuhnkhnrh«fë‹ v©â¡ifia él 1
FiwthF«.
• XO tif bg© cæçfëš gh® cW¥ò Ïšiy
• khwhf X X Y tif M© cæçfëš xU gh®
cW¥ig bg‰WŸsd.
msÎ <LbrŒjš – gh® cW¥òfŸ
Dosage compensation - Barr body
 njÜ¡fë‹ x‰iwka – Ïu£ilka ãi
Haplodiploidy in Honeybees
• iAkndh¥ouh – tif nr®ªj ó¢ÁfŸ
• njÜ¡fŸ, vW«òfŸ, (k) Fséfëš ghš
ã®za« x‰iwka (k) Ïu£il ka
eilbgW»wJ.
• fUΉw K£ilfŸ - bg© cæçfŸ
(Ïuhâ (k) ntiy¡fhu njÜ)
• fUÎwhj K£ilfŸ - M© njÜ¡fŸ
cUth»‹wd. ÏJ f‹å Ïd¥bgU¡f«
(gh®Ândhb#åÁ°) Kiwæš
ts®¢Áail»‹wd.
 njÜ¡fë‹ x‰iwka – Ïu£ilka ãi
Haplodiploidy in Honeybees

• M© njÜ¡fŸ – Fnuhnkhnrh«fŸ ghÂ

v©â¡if – x‰iwka ãiy.
• bg© njÜ¡fŸ – Fnuhnkhnrh«fŸ ÏU
kl§F – Ïu£ilka ãiy.
• Ï›tif ghš ã®za« - njÜæ‹ r_f
thœ¡if têtF¡»wJ.
 njÜ¡fë‹ x‰iwka – Ïu£ilka ãi
Haplodiploidy in Honeybees
• “cwéd® nj®Î” (»‹ bry¡r‹)
• Ïu£ilka njÜ – ÏuhÙ¤njåahfΫ-
ÏJ fUΉw K£ilæš cUthF« bg©
njÜ¡fŸ – ÏuhÙ¤ njÜ ÏL«
K£ilfis guhkç¤jš, mj‹
Ïd¥bgU¡f bt‰¿¡F«, kiwKfkhf
j§fS¡fhfΫ g§fë¡»‹w ãfœÎ.
• ntiy¡fhu njÜæ‹ Ïd¥bgU¡f¤
Âwid xL¡f –Ïuh⤠njÜ xU éj
Ah®nkh‹ Ru¡»wJ.
 ghš rh®ªj kuò fl¤jš
Sex Linked Inheritance
• ghš rh®ªj kuò¡fl¤jš :-
• v‹gJ xU ghš Fnuhnkhnrhäš mikªJŸs
kugQ Áy g©òfë‹ kuò¡ fl¤jiy
ã®zæ¤jš.
• ghšrh®ªj kugQ¡fŸ:-
• “X (k) Y Fnuhnkhnrhä‹ bt›ntW gfÂfëš
fhz¥gL« kugQ¡fŸ”
• X rh®ªj kugQ¡fŸ:-
• “X Fnuhnkhnrhä‹ bt›ntW gfÂfëš
fhz¥gL« kugQ¡fŸ”
 ghš rh®ªj kuò fl¤jš
Sex Linked Inheritance
• Y rh®ªj kugQ¡fŸ (m) nAhyh©oç¡
É‹fŸ :-
• “Y Fnuhnkhnrhä‹ bt›ntW gfÂfëš
fhz¥gL« kugQ¡fŸ”
• Y rh®ªj kugQ¡fS¡F Ïizahd
mšÄšfŸ X Fnuhnkhnrhäš Ïšiy.
• ghšrh®ªj g©òfë‹ kuò¡fl¤jš
M©fëš mÂf« cŸsJ. bg©fëš
Fiwthf cŸsJ.
• M©fŸ bAäirf° j‹ik bfh©lit.
• Ïjdhš ÂO®kh‰w mšÄš mL¤j
jiyKiw¡F fl¤j¥gL»wJ.
 X rh®ªj kugQé‹ kuò fl¤jš

• vL¤J¡fh£LfŸ:-
• Át¥ò – g¢ir ãw¡FUL (m) lhšnlhåa«
• Ïu¤j¡ fÁÎ nehŒ (Ënkh~Ãèah)
• l¢br‹ì‹ jir eèÎ ehŒ
 1. Ïu¤j¡ fÁÎ (Ënkh~Ãèah)

• ÏJ bg©fisél M©fS¡F mÂf«

cŸsJ.
• 1803-š #h‹ nfh£nlh – ϪnehŒ g‰¿a
jftšfis nrfç¤jh®.
• ÏJ xL§»a X kugQthš V‰gL»wJ.
• Ïjdhš gh¡f¥g£l egç‹ Ïu¤j¤Âš
Ïašghd Ïu¤j ciwÎ bghUŸ
(Âuh«nghÃsh°£o‹) fhz¥gLtšiy.
• Vdnt ÁWfha§fŸ V‰g£lhY« Ïu¤j«
bjhl®¢Áahf btëna¿ Ïw¥ò V‰gL»wJ.
 1. Ïu¤j¡ fÁÎ (Ënkh~Ãèah)

• ϪnehŒ bg©fŸ fl¤ÂahfΫ.

• M© ÏašghfΫ, Ït®fS¡F Ãw¡F«
kf‹fëš 50 % ngU¡F ϪnehŒ
fl¤j¥gL»wJ.
• ÏJ FW¡FkW¡F (»u° »uh°)
kuòfl¤jiy Ëg‰W»wJ.
1. Ïu¤j¡ fÁÎ (Ënkh~Ãèah)
 2. ãw¡FUL
Colour blindness
• ÏJ kåjåš X§F¤ j‹ik X kugQ¡fŸ
ãw§fis gh®¡f cjΫ T«ò bršfŸ
c‰g¤Â¡F fhuzkh»wJ.
• Mdhš xL§F X kugQ¡fŸ – T«ò bršfŸ
cUth¡fKotšiy.
• x¤jj‹ik bfh©l xL§F mšÄšfŸ
(XC XC ) bg‰WŸs bg©fŸ
• ghÂasÎ xL§F mšÄšfŸ (XC Y) bg‰WŸs
M©fŸ -
• Ït®fŸ Át¥ò – g¢ir ãw§fis
ntWgL¤Âa¿a Kotšiy.
 2. ãw¡FUL
Colour blindness
 m) xU Ïašghd gh®it bg©, xU
ãw¡FUL M© - ÂUkz« - kuò¡fl¤jš
 m) xU Ïašghd gh®it bg©, xU
ãw¡FUL M© - ÂUkz« - kuò¡fl¤jš
 m) xU Ïašghd gh®it M© , xU
ãw¡FUL bg© - ÂUkz« - kuò¡fl¤jš
 m) xU Ïašghd gh®it M© , xU
ãw¡FUL bg© - ÂUkz« - kuò¡fl¤jš
 Y rh®ªj kugQé‹ kuò fl¤jš

• Y Fnuhnkhnrhäš x›thj‹ik bfh©l

gFÂfëš cŸs kugQ¡fŸ xU MâläUªJ
k‰nwhU MQ¡F neuoahf¡ fl¤j¥gL»‹wd.
• kåjåš Y –rh®ªj kugQ¡fŸ (m) nAhyh©£ç¡
É‹fŸ.
• v.fh. fhJ klèš äf mÂfkhf Kots®jš.
(iA¥g®oiu¡nfhÁ°)
• Ï¥g©ò jªij – neuoahf kfD¡F fl¤jš.
• Vbdåš M©fŸ Y Fnuhnkhnrhik jªijæl«
neuoahf bgW»‹wd®.
• bg©fŸ jªijæl« X Fnuhnkhnrhik k£Lnk
bgWtjhš gh¡f¥gLtšiy.
 Y rh®ªj kugQé‹ kuò fl¤jš

• Y Fnuhnkhnrhäš x›thj‹ik bfh©l

gFÂfëš cŸs kugQ¡fŸ xU MâläUªJ
k‰nwhU MQ¡F neuoahf¡ fl¤j¥gL»‹wd.
• kåjåš Y –rh®ªj kugQ¡fŸ (m) nAhyh©£ç¡
É‹fŸ.
• v.fh. fhJ klèš äf mÂfkhf Kots®jš.
(iA¥g®oiu¡nfhÁ°)
• Ï¥g©ò jªij – neuoahf kfD¡F fl¤jš.
• Vbdåš M©fŸ Y Fnuhnkhnrhik jªijæl«
neuoahf bgW»‹wd®.
• bg©fŸ jªijæl« X Fnuhnkhnrhik k£Lnk
bgWtjhš gh¡f¥gLtšiy.
 Fnuhnkhnrh« bjhF¥ò tiugl«
(nfçnahil¥Ã§)
• “xU bršèš cŸs Fnuhnkhnrh«
bjhFÂia KGikahf¥ Ãç¤bjL¤J
mt‰iw Ïizfshf tçir¥L¤Jjš
bjhêš E£g«”
• Fnuhnkhnrh« tiugl«(Ïonah»uh«) v‹w
brhš Fnuhnkhnrh«fis glkhf
fh£Á¥gL¤Jjiy F¿¡F«.
Fnuhnkhnrh« bjhF¥ò tiugl«
(nfçnahil¥Ã§)
 Fnuhnkhnrh« bjhF¥ò tiugl«
jahç¡F« Kiw
• ínah (k) èth‹ M»a ÏUtU« ädj
Ïu¤j¤Âš cŸs è«nghir£Lfis vëa
Kiwæš ts®¥gJ F¿¤J és¡»d®.
• kiwKf¥ÃçÎ – bk£lhng° ãiy –
nfhšÁì‹ nr®¤J – bršÃçjš ãiy
ãW¤Jjš – bkh£lhng° ãiyæš
mid¤J Fnuhnkhnrh«fS«
glbkL¡f¥g£lJ.
• gl¤ij jå¤jåahf bt£o x¤j
FnuhnkhnrhnkhL Ïiz¤jš.
Fnuhnkhnrh« bjhF¥ò tiugl« - ga‹fŸ

• ghèd§fis (M©,bg©) milahs«

fhQjš.
• Ú¡f«, Ïu£o¤jš, Ïl«bga®jš (k)
Fnuhnkhnrh« Ãçahãiy –Fnuhnkhnrh«
Ãwœ¢Áfis f©l¿a.
• Fnuhnkhnrh« FiwghLfŸ - xG§f‰w
g‹ka« (m‹ô¥ÃshŒo) f©l¿a.
• Á‰¿d§fS¡»ilna – gçzhk cwÎfis
fâ¡f
• kåjåš fhz¥gL« kuÚ nehŒfis
f©l¿a
kåjå‹ Fnuhnkhnrh« bjhF¥ò tiugl«

• br‹£nuhäaç‹ Ïl« (k) ÏU fu§fë‹

x¥Õ£L Ús« mo¥gilæš 3 tiffshf
Ãç¡fyh«.
• 1. bk£lh br‹£ç¡,
• 2. Jiz bk£lhbr‹£ç¡
• 3. m¡nuhbr‹£ç¡
• Fnuhnkhnrh«fis Ïw§Ftçiræš A
Kjš G tiu FG¡fshf tif¥gL¤Jjš
kåjå‹ Fnuhnkhnrh« tiffŸ
 kuò¡fhš tê¤bjhl® gF¥ghŒÎ
(bgo»ç mdiyÁ°)
• “bghU¤jkhd kuò¡F¿pLfis¡
bfh©L tiua¥g£l xU FL«g ku«”
• “xU FL«g¤bjhlçš g©òfŸ v›thW
flªj gy jiyKiwfshf njh‹W»‹wd
v‹gij¥ g‰¿a go¥ng kuò¡
fhytê¤bjhl® gF¥ghŒÎ vd¥gL«”
kuò¡fhš tê¤bjhlçš ga‹gL¤j¥gL«
kuò¡F¿pLfŸ
kuò¡fhš tê¤bjhlçš ga‹gL¤j¥gL«
kuò¡F¿pLfŸ
 kuÃaš FiwghLfŸ

• ÏJ xU nehŒ (m) Á‹£nuh«

• ÏJ cæçæ‹ jå¥g£l o.v‹.V – Ïašg‰w
ãiyahš V‰gL»wJ.
• Ïš
• ÂO® kh‰w«,
• nr®¤jš,
• Ú¡Fjš
• kuÃaš FiwghLfis 2 tiffŸ
• 1. bk‹lè‹ FiwghLfŸ,
• 2. Fnuhnkhnrh« FiwghLfŸ
 bk‹lè‹ FiwghLfŸ
Mendelian disorders
• Ï¡FiwghL nrŒ cæçfS¡F
fl¤J»‹wd
• v.fh:-
• 1. jyhÓäah
• 2. mšÃår«,
• 3. ÃidšÑ£nlhãôçah
• 4. mçthŸ brš Ïu¤jnrhif,
• 5. A‹o§l‹nfhçah
 1. jyhÓäah

• Ïj‰F clš Fnuhnkhnrh« xL§F kugQ

fhuz«
• Ïjdhš Ïu¤j¢ Át¥gQ mÂfkhf
ÁijÎWjš.
• Ïašò¡F khwhd ËnkhFnshË
cUthtnj fhuz«.
• Ïašghd ËnkhFnshË 4 ghè¥bg¥ilL
r§»è
• mš 2 Mšgh, 2 Õ£lh FnshË r§»è
MF«.
 1. jyhÓäah

• Ϫnehahš Mšgh (m) Õ£lh

gh¡¥gLtjhš ËnkhFnshË Ïašò¡F
khwhf cUth»wJ
• Ïjdhš Ïu¤j nrhif V‰gL»wJ
• Mšgh (k) Õ£lh jyhÓäah 2 tiffshf
Ãç¡fyh«.
• 16 tJ Fnuhnkhnrhäš beU¡fkhf
mikªj HBA1 (k) HBA2 É‹fŸ
f£L¥gL¤J»‹wd
 1. jyhÓäah

• ÂO® kh‰w« (m) Ú¡f« milªj kugQthš

Mšgh jyhÓäah njh‹W»wJ.
• Õ£lh FnshË c‰g¤Â gh¡f¥gLtjhš
Õ£lh jyhÓäah V‰gL»wJ.
• Fnuhnkhnrh« 11-š cŸs x‰iw É‹
(HBB) f£L¥gL¤J»wJ.
• Ï›tif¡F Tèæ‹ Ïu¤j nrhif
v‹iH¡f¥gL»wJ.
• Ïjdhš Mšgh r§»š c‰g¤Â mÂfkh»
Át¥gQ¡fŸ r›ÎfŸ nrjKW»‹wd.
1. jyhÓäah
1. jyhÓäah nehahš gh¡f¥g£lt®
 2 . Õidš Ñ£nlhãôçah

• ÏJ xU ts®¢Áij kh‰w FiwghL nehŒ

• ÏJ clš FnuhnkhnrhäYŸs - xL§F
É‹ fhuz«.
• Fnuhnkhnrh« 12 –š cŸs Ãidš
myid‹ iA£uh¡ìny° -vD« fšÄuš
beh – Ru¡f fhuzkhf PAH kugQ
ÂO®kh‰wkiltjhš –ϪnehŒ V‰gL»wJ
 2 . Õidš Ñ£nlhãôçah

• Ϫnehæ‹ m¿F¿fŸ”-
• mÂÔéu _is Fiwgh£L nehŒ,
• njhš (k) Kofëš Fiwthd ãwäfŸ
M»ait c©lh»‹wd.
• Ãidš igUé¡ mäy« ÁWÚ® têahf
btënaW»wJ.
2 . Õidš Ñ£nlhãôçah
 3 . ãwä Fiwgh£L nehŒ (mšÃår«)

• ÏJΫ xU ts®¢Áij kh‰w Ãwé¡ FiwghL

nehŒ.
• cl‰FnuhnkhnrhäYŸs - xL§F Édhš
V‰gL»wJ.
• njhè‹ ãw¤Â‰F fhuz« - bkyå‹.
• Ϫãwä Ïšyhj ãiy ãwä¡Fiwgh£L nehŒ.
• xU eg® xL§F mšÄš bg‰¿Uªjhš
ilnuhÁnd° beh c‰g¤Â FiwghL
• Ïjdhš bkyndhir£ brš – iliA£uh¡Á
Ãidš myid‹ (DOPA) - Ïij bkyhå‹ ãwä
kh‰w njit¥gL»wJ.
 3 . ãwä Fiwgh£L nehŒ (mšÃår«)

• m¿F¿fŸ :-
• njhš, kæ®, Iç°, gFÂfëš Ïašghd
bkyhndhir£ bršfŸ fhz¥gL»‹wd.
• Ïjdhš bkyå‹ ãwä ÏU¥gšiy.
3 . ãwä Fiwgh£L nehŒ (mšÃår«)
 4 . A‹o§l‹ nfhçah

• cl‰ FnuhnkhnrhäYŸs X§F j‹ik

bfhšè É‹ - V‰gL»wJ.
• ϪnehŒ gh¡f¥gLtjhš
• j‹åašghd clš eL¡f«,
• go¥goahd eu«ò k©ly ÁijÎ,
• kdãiy ghÂ¥ò,
• clš gy« F‹wš M»ad.
• ϪnehŒ eg®fŸ 35 – 40 taJ¡»ilna
Ïw¥ig rªÂ¡»wh®fŸ.
 M. Fnuhnkhnrh« Ãwœ¢ÁfŸ

• kåj‹ - 46 Fnuhnkhnrh«fŸ -
23 ÏizfŸ (2n) ãiyæš cŸsd.
• bršÃçjè‹ nghJ Fnuhnkhnrh«fŸ
v©â¡if mÂfç¤njh (m) Fiwªnjh
fhz¥gL«
• Ïj‰F m‹ôÃshŒo (m) xG§f‰w g‹ka«
vd¥gL«
• Á‹£nuh« :-
• “xU F¿¥Ã£l Fiwgh£L nehæ‹
g©òfshf btë¥gL»w gšntW
milahs§fS«, m¿F¿FS«” Á‹£nuh«
vd¥gL«.
 M. Fnuhnkhnrh« Fiwgh£L nehŒfŸ

• kåjåš
• 1. l΋ Á©£nuh«,
• 2. l®d® Á©£nuh«,
• 3. »is‹~bgšl® Á©£nuh«,
• 4. g£lh› Á©£nuh«.
m. kåjåš fhz¥gL« clš Fnuhnkhnrh«
rh®ªj xG§f‰w g‹ka«.

• kåjåš gy clšFnuhnkhnrh« rh®ªj

xG§f‰w g‹ka§fŸ cŸsd.
• v.fh – lΩ Á©£nuh« (21 oiunrhä)
• gh£l› Á©£nuh« (13 – oiunrhä)
 1. lΩ Á‹£nuh« ( 21 - oiunrhä)

• 21 - tJ Fnuhnkhnrh« oiunrhä ãiyæš

ÏU¥gij l΋ Á©£nuh«.
• m¿F¿fŸ :-
• Ôéu _is ts®¢Á FiwghL
• ika eu«ò k©ly ts®¢Á gh¡f¥gLjš
• ÏU f©fS¡»ilna mÂf öu«
fhz¥gLjš,
• j£ilahd _¡F,
• bré FiwghL,
• thŒ v¥nghJ« ÂwªÂU¤jš,
• eh¡F btëna Ú£oathW ÏU¤jš.
1. lΩ Á‹£nuh« ( 21 - oiunrhä)
1. lΩ Á‹£nuh« ( 21 - oiunrhä)
 2. g£lh› Á‹£nuh« ( 13 - oiunrhä)

• 13 – tJ Fnuhnkhnrh« - oiunrhä ãiyæš

ÏU¤jš.
• F‹wšÃçé‹ nghJ Fnuhnkhnrh«fë‹
Fnuhnk£o‹ rçtu Ãçahjjhš Ϫãiy
V‰gL»wJ.
• m¿F¿fŸ :-
• mÂfç¤j k‰W« Ôéukhd clš FiwghLfŸ,
• Á¿a f©fSl‹ Toa Á¿a jiyfŸ,
ÃsΉw m©z«,
• _is (k) cŸ cW¥òfë‹ Fiw ts®¢Á.
2. g£lh› Á‹£nuh« ( 13 - oiunrhä)
2. g£lh› Á‹£nuh« ( 13 - oiunrhä)
 M) kåjåš fhz¥gL« ghš
Fnuhnkhnrh«fëš Ïašò kh‰w«
• kiwKf¥ ÃçÎ (m) F‹wš Ãçé‹ nghJ
rçtu ÃçªJ xJ§fhjjhš V‰gL»wJ.
• kåjåš
• 1. »is‹~bgšl® Á‹£nuh«,
• 2. l®d® Á‹£nuh«
1. »is‹~bgšl® Á‹£nuh«, XXY M©fŸ

• Ï¡FiwghL M©fëš xU X Fnuhnkhnrh«

TLjyhf ÏU¥gnj fhuz«.
• Ïjdhš 44 AA + XXY vd bkh¤j« 47
Fnuhnkhnrh«fŸ cŸsd.
• m¿F¿fŸ :-
• M©fŸ kyLfshfΫ,
• Ú©l iffhšfSlD«,
• cu¤j xè cilat®fshfΫ,
• M© ghèd cW¥òfŸ be£il (m) F£ilahf
fhz¥gL«.
• kh®gf ts®¢Á bfh©L« fhz¥gLjš
1. »is‹~bgšl® Á‹£nuh«,
 2. l®d® Á‹£nuh«, XO bg©fŸ

• bg©fëš xU X Fnuhnkhnrh« FiwªJ

fhz¥gLtJ.
• Ït®fŸ 45 Fnuhnkhnrh«fŸ(44AA+XO)
k£Lnk bg‰WŸsd®.
• m¿F¿fŸ :-
• bg©fŸ ky£L¤j‹ik,
• FŸs¤j‹ik,
• mf‹w r›ÎfSila fG¤J,
• Fiw kh®gf ts®¢Á,
• m©l¢Ru¥Ã ts®¢Áæ‹ik,
• gUtkilÍ«nghJ khjélhŒ RH‰Áæ‹ik.
2. l®d® Á‹£nuh«, XO bg©fŸ
 Fnuhnkhnrh« rhuh kuò¡fl¤jš
(ir£nlÃshr tê kuò fl¤jš)
• Áy g©òfŸ FnshnuhÃsh°£,
ik£nlhfh©oçah, bjh‰W cæç (k)
Ãsh°ä£ ngh‹w c£fU rhuh
bjhÂFÂfshš f£L¥gL¤j¥gL»‹wd.
• ÏJ bk‹lè‹ éÂfS¡F c£glhjit.
• ÏJ jhæ‹ jh¡f¤ij rh®ªJ cŸsJ.
• M©fë‹ éªJ bršfëš äf¡Fiwªj
ir£nlhÃshr« cŸsjhš.
• bg© cæçfŸ Mu«g ãiyæš
ir£nlhÃshr« (k) cŸSW¥òfŸ
më¡»‹wd.
 Fnuhnkhnrh« rhuh kuò¡fl¤jš
(ir£nlÃshr tê kuò fl¤jš)
• “ir£nlhÃshr¤Âš fhz¥gL« kuò rhuh
kugQ¡fë‹ kuò¡fl¤jš c£fUéš
fhz¥gL« Fnuhnkhnrh« kugQ¡fë‹
kuò¡fl¤jYl‹ x¤J¥nghtšiy.”
• v.fh –
• è«ndna e¤ij X£o‹ RUŸ j‹ik.
• ghuÛÁa¤Â‹ f¥gh JfŸfŸ
 è«ndna e¤ij X£o‹ RUŸ j‹ik.

• è«ndah bgbu¡u xU e‹Ü® e¤ij.

• Ϫe¤ijæ‹ xU RHš toéš RU©LŸsd.
• Ï¢RHš fofhuÂir (tHŠRê)
• v® fofhuÂir (ÏlŠRê) ÏU¡fyh«.
• è«ndahéš tyŠRê RUŸ – ÏašghdJ
• ÏlŠRê RUŸ – ÂO®kh‰w« milªj g©ò
• c£fUé‹ kugQ D – (X§F) k‰W« d
(xL§F) ã®zæ¡»‹wd.
• kugQ D - tyŠRêiaÍ«
• kugQ d - ÏlŠRêiaÍ« f£L¥gL¤Jjš.
è«ndna e¤ij X£o‹ RUŸ j‹ik.
è«ndna e¤ij X£o‹ RUŸ j‹ik.
 ghuÛÁa¤Â‹ f¥gh JfŸfŸ

• r‹åah‹ (k) cl‹ MŒths®fŸ ghuÛÁa«

Mçèah – ir£nlhÃshr¤Âš
fl¤j¥gLtij és¡»ÍŸsd®.
• ir£nlhÃshr¤Âš – f¥gh JfŸfŸ cŸsd.
• f¥gh JfŸfŸ bfh©l ghuÛÁa« tif –
“bfhšè ghuÛÁah¡fŸ” vd miH¡f¥gL«.
• f¥gh Jfëš – ghuÛÁ‹ - vD« e¢R bghUŸ
k‰w cæçd§fS¡F ghÂ¥ò (Ïw¥ò)
V‰gL¤Jtjhš – cz®éfŸ vd
miH¡f¥gL»‹wd.
 ghuÛÁa¤Â‹ f¥gh JfŸfŸ

• r‹åah‹ (k) cl‹ MŒths®fŸ ghuÛÁa«

Mçèah – ir£nlhÃshr¤Âš
fl¤j¥gLtij és¡»ÍŸsd®.
• ir£nlhÃshr¤Âš – f¥gh JfŸfŸ cŸsd.
• f¥gh JfŸfŸ bfh©l ghuÛÁa« tif –
“bfhšè ghuÛÁah¡fŸ” vd miH¡f¥gL«.
• f¥gh Jfëš – ghuÛÁ‹ - vD« e¢R bghUŸ
k‰w cæçd§fS¡F ghÂ¥ò (Ïw¥ò)
V‰gL¤Jtjhš – cz®éfŸ vd
miH¡f¥gL»‹wd.
 ghuÛÁa¤Â‹ f¥gh JfŸfŸ

• f¥gh JfŸfŸ – éU«njh«Ãæš

x£L©âahfnth (m) Ïizthœ
cæçahfnth cŸsd.
• xU bfhšè ghuÛÁa¤Âš – 100¡fz¡fhd
f¥gh JfŸfŸ – jd¡bfd jå o.v‹.V
bfh©LŸsd.
• ÏJ ghuÛÁa¤Â‹ X§F¤j‹ik K
kugQit rh®ªJŸsd.
• xL§F j‹ik kk kugQthš f¥gh Jfis
cUth¡f Koaéšiy.
ghuÛÁa¤Â‹ f¥gh JfŸfŸ
ghuÛÁa¤Â‹ f¥gh JfŸfŸ
 ghuÛÁa¤Â‹ f¥gh JfŸfŸ

• ghuÛÁa« ÏizÎ – Á¿J neunk el¥gjhš

ir£nlhÃshr gçkh‰w« eilbgwéšiy –
mit cz®éfshf cŸsd. mjhtJ
bfhšY« j‹ik m‰wJ.
• ÏizÎ mÂf neu« Úo¤jhš –
ir£nlhÃshr¤Âš gçkh‰w« elªJ bfhšY«
j‹ikia bgW»wJ.
• Ïj‰F fhuz« f¥ghJfŸfŸ KK vD« X§F
kugQ¡fŸ.
• Ïit Ïšyhj ghuÛÁa¤Âš cŸs
f¥gh¤JfŸŸ kiwªJ ngh»‹wd.
 ghuÛÁa¤Â‹ f¥gh JfŸfŸ

• f¥gh JfŸfŸ – Ónlhgh¡l®

Oånah°nghuhéš - ngh‹W cŸsd.
• f¥gh JfŸfŸ N k‰W« B ÏU tot§fŸ
cŸsd.
• N tif bjh‰W« j‹ik bfh©lit.
• ÏJ xU ghuÛÁa¤ÂèUªJ k‰nwh‹U¡F
mil»‹w nghJ mJ bfhšY« j‹ikia
më¡»wJ.
• N tif f¥gh JfŸfŸ ng¡oçnahng{fshš
jh¡f¥gL« nghJ mjDŸ R TWfŸ njh‹¿
N tifia B tifahf kh‰W»‹wd.
 ghuÛÁa¤Â‹ f¥gh JfŸfŸ

• R TWfŸ xë¢Ájwš j‹ikia

bg‰¿U¥gjhš xë E©nzh¡» _y«
fhzyh«.
• tif f¥gh JfŸfS¡F Ïu£o¡F« j‹ik
Ïšyhjjhš bršY¡FŸ Ïu£o¥gil»‹wd.
• ÏUªjnghÂY« bršY¡F bfhšY« j‹ik
më¡»‹wd.
• ghuÛÁ‹ - vD« e¢R¥bghUŸ itu° o.v‹.V
(m) f¥gh o.v‹.V vjdhš V‰gL»wJ v‹W
ÏJtiu bjçaéšiy.
 Ïd nk«gh£oaš, òw¤njh‰w nk«gh£oaš,
Nœãiy nk«gh£oaš
• m). Ïdnk«gh£oaš (ôb#å¡°)
• “kåj Ïd¤ij nk«gL¤Jtj‰fhf kuÃaš
éÂfis ga‹gL¤JtJ”
• Ãuh‹Á° fhšl‹ - 1885 š ôb#å¡° v‹w
brhšiy cUth¡»dh®.
• Ïj‰F “ešy Ãw¥ò” v‹W bghUŸ.
• Ïdnk«gh£oaš 2 tifahf Ãç¡fyh«.
• 1. tsuh¡f Kiw (m)
ne®kiw Ïdnk«gh£oaš
• 2. f£L¥gL¤j¥g£l Kiw (m)
v®kiw Ïd nk«gh£oaš.
Ãuh‹Á° fhšl‹
 1. tsuh¡f Kiw (m)
ne®kiw Ïd nk«gh£oaš
• ÏJ xU Áwªj (m) éU«g¤j¡f ts®fU
Ãshr¤Âid bjhl®ªJ ãiyahf mÂfç¤jš
(k) ghJfh¡fΫ Kaš»‹wJ.
• éU«g¤j¡f g©òfŸ :-
• éU«g¤jF g©òfŸ cilnahiu äf
Fiwªj taš ÂUkz« brŒJit¤jš.
• éªJ (k) m©l t§»fis ãWt khåa«
më¤jš.
• kuÃaš (k) Ïdnk«gh£oaš g‰¿ ngh¤jš
• R‰W¢NHš ãiyfis nk«gL¤Jjš.
• kuÃaš MŒÎfis K‹bdL¤J bršyš.
 2. v®kiw Ïdnk«gh£oaš

• “FiwghLila ts®fU Ãshr¤Âid

r_f¤ÂèUªJ btëna‰W« ãfœÎ”
• ÑœfhQ« elto¡iffŸ :-
• FiwghLila ghèd ÝÂæš
jåik¥gL¤Jjš.
• FiwghLilat®fis kylh¡Fjš.
• cŸ tUifia f£L¥gL¤Jjš.
• ÂUkz§fis Kiw¥gL¤Jjš.
 M. òw¤njh‰w nk«gh£oaš (ôÃå¡°)

• “kåj kuÃa nehŒfis, nehŒ m¿F¿ rh®ªJ

Fz¥gL¤JtJ”
• Ïj‰F òw¤njh‰w nk«gh£oaš (m) kU¤Jt
bgh¿æaš vd¥gL«.
• n#h°th byl®bg®¡ - 1960 š ôÃå¡° v‹w
brhšiy cUth¡»dh®.
• “Ïašghd njh‰w«” v‹W bghUŸ.
• kåj ghu«gça nehŒfŸ F¿¥ghf Ãw¥ò tê
ts®¢Áijkh‰w¡ FiwghL nehæid
Fz¥gL¤Jjš.
• v.fh – Ãidš Ñ£nlh}çah (PKU)
n#h°th byl®bg®¡
 Ï). Nœãiy nk«gh£oaš (ôbjå¡°)

• “R‰W¢NHš ãiyfis nk«gL¤Jtj‹

_y« j‰nghjhd kåj Ïd¤ij
nk«gL¤J« m¿éaš”
• mt®fS¡F
• ešy czñ£l«,
• khr‰w R‰W¢NHš ãiyfŸ,
• Áwªj fšé,
• nghJkhd kU¤Jt trÂfŸ më¤jš.