ARALING PANLIPUNAN REVIEWER

KILUSAN PARA SA SEKULARISAYON NG MGA PAROKYA

• Paring Regular. Prayleng Espanyol. Agustino, Pransiskano, at iba pang Espanyol.

• Paring Sekular. Paring Filipino. Sinanay sa seminaryo
• Padre Pedro Pelaez. Namuno sa sekularisyon.
• Sekularisayon. Kilusan na may layunin na ipagtanggol ang kanilang karapatan na maitalaga at
makapagtrabaho sa mga parokya.
• Padre Jose Burgoz. Nagpatuloy ng kilusan ng mamatay si Padre Pelaez noong June 3, 1863.

ANG LIBERALISMO NI CARLOS MARIA DELA TORRE

• Carlos Maria dela Torre – Gobernador na ipinadala sa Pilipinas galling Spain mula 1869-1871.
Siya ay Espanyol na liberal ang kaisipan. Ayaw sa kanya ng mga Prayle dahil ayaw nilang
matuto ang mga Pilipino.
• Mga nagawa:
o Nahikayat ang mga makabayang Pilipino na pag-usapan ang suliranin ng bansa upang
ito ay maituwid (maayos).
o Inalis ang mga tanod sa palasyo at media censorship.
o Nakihalubilo (mingled) sa mga tao.
o Inalis ang parusang pamamalo (flogging)
o Itinaguyod niya ang malayang pamamahayag (freedom of speech) at malayang pag-
uusap sa mga bagay na pang-politika.

ANG PAG-AALSA SA CAVITE

• Rafael de Izquierdo – Namuno pagkatapos ni Carlos dela Torre noong 1871-1873.

• Mga ginawa:
o Ibinalik ang paglilimita o censorship sa pamamahayag (pagbabalita).
o Hinadlangan niya ang mga Pilipino sa paghingi ng reporma tulad ng karapatang
political at sekularisasyon.
o Naging malupit na gobernador sa mga katutubong Pilipino.
o Inalis ang pribilehiyong malibre sa buwis at polo y servicio ng mga manggagawa at
sundalo ng Cavite.
• Cavite Mutiny (Pag-aalsa sa Cavite). Sinakop nila ang San Felipe at Cavite. Pero nagapi din
sila ng mga sundalong galling Maynila at pinatay ang kanilang lider. Ang mga kasapi naman ay
ibinilanggo (prisoned).
• GomBurZa. Dahil sa Cavite Munity, pinagbintangan ang Tatlong paring martir at pinatay. Sa
kanila idinedika ang libro ni Rizal na El Filibusterismo.

KILUSANG PROPAGANDA PARA SA REPORMA

• Kilusang Propaganda. Mapayapang kampanya na humihingi ng reporma at pagbabago sa

sistema ng pamamahala ng mga Espanyol.
• Repormista o propagandista. Tawag sa mga makabayang Pilipino na bumuo ng pangkat.
• Layunin:
o Pagkakapantay-pantay ng mga Pilipino at Espanyol.
o Pagkilala sa Pilipinas bilang lalawigan at HINDI kolonya ng Spain.
o Pagkakaroon ng Pilipinas ng kinatawan (representative) sa batasan ng Spain.
o Pagpapaalis sa mga Prayle at ang sekularisyon ng Pilipinong parokya.
 o Pagbabalik ng Kalayaan ng mga mamamayan sa pagsasalita, pamamahayag, at
paghingi sa pamahalaan ng katarungan at mga kaluwagan.

ASSOCIACION HISPANO-FILIPINO (1882)

• Naglathala sila ng isang pahayagan, Revista del Circulo Hispano-Filipino, upang ipaabot sa
Spain ang mga katiwaliang nagaganap sa Pilipinas at ang mga pagbabagong dapat ipatupad.
• HINDI nagtagal ang pahayagan dahil sa kakulangan ng mamumuno at kakulangan ng
panustos sa operasyon.

LA SOLIDARIDAD

• Pahayagan ng mga Pilipino sa Spain at ng Kilusang Propaganda.

• Graciano Lopez Jaena. Namuno sa La Solidaridad na unang inilathala sa Barcelona noong
Pebrero 15, 1889 hanggang Oktubre 1889.
• Mga Layunin:
o Iparating sa kinauukulan ang katiwalian sa bansa.
o Ipaglaban ang katarungan at kaunlaran
o Humingi ng panlipunan at pampolitkang pagbabago (economic & political change)
o Magpalaganap ng diwa ng demokrasya.
• Mga alyas sa La Solidaridad:
o Marcelo del Pilar – Plaridel
o Rizal – Laong at Dimasalang
o Mariano Ponce – Naning, Tikbalang o Kalipilako
o Antonio Luna – Taga-ilog

JOSE RIZAL

• Noli Me Tangere – “Touch me not”

o Nobela tungkol sa pagmamalabis, at pagkaganid ng mga pinuno at Prayleng Espanyol
sa mga katutubong Pilipino.
• El Filibusterismo – “The Reign of Greed”.
o Inilahad niya ang nalalapit na rebolusyon sa bansa at ang di niya pagsang-ayon sa
paggamit ng dahas upang makamit ang mga repormang hinihiling upang mapabuti
ang kalagayan ng mga Pilipino.
• Ipinagbawal ang pagbabasa ng mga libro ni Rizal pero maraming Pilipino ang bumasa nito at
naging sanhi upang magising ang kanilang damdaming makabayan.

LA LIGA FILIPINA

• Itinatag ni Jose Rizal noong Hulyo 3, 1892 sa Ilaya, Tondo upang maging daan sa pagkakaisa
ng mga Pilipino
• Layunin:
o Pagbubuklod ng buong kapuluan ng Pilipinas upang magkaroon ng pagkakaisa.
o Proteksyon para sa lahat kung kailangan
o Pagatatangol laban sa mga kalupitan at kawalang katarungan
o Pagpapaunlad ng edukasyon, agrikultura, at komersyo.
ANG KATIPUNAN

• Katipunero. Anak ng Katipunan.

• KKK. Kataas-taasang kagalang-galang, Katipunan ng mga Anak ng Bayan.
• Andres Bonifacio. Ang Supremo. Ama ng Katipunan.
• Emilio Jacinto. Utak ng Katipunan.

LIHIM NA PAGPUPULONG AT PAGTATAG NG KKK

• Sino – Andres Bonifacio, Teodoro Plata, Ladislao Diwa, Valentin Diaz, Deodato Arellano, Jose
Dizon, atbp.
• Saan – bahay ni Deodato Arellano sa Kalye Azcarraga, Maynila (Claro M. Recto Avenue
ngayon).
• Kailan – Hulyo 7, 1892 (July 7, 1892)
• Layon (reason):
o Makamtan ang kasarinlan ng bansa sa pamamagitan ng himagsikan.
o Ituro ang kagandahang-asal at kalinisan sa pag-iisip at paggawa
o Pagtatakwil sa panatisismo o bulag na paniniwala (blind faith)
o Pagtatanggol sa mahihina at maralita (poor)

PAGLAGANAP NG KATIPUNAN

• Triangle system (triyanggulo). Ang isang kasapi ay kukuha ng 2 bagong kasapi na HINDI
magkakilala.
• Mason System (sistema ng mason). Kasama ng tagapagtaguyod ang isang baguhan at ito ay
papapasukin sa isang silid na madilim (dark room), pipiringan at doon ay may makikita silang
mga pangungusap. Kung tutuloy pa sila, ipapasok sila sa silid na may maliit na mesa na may
isang rebolber (baril), isang gulok (machete), isang bungo (skull), at may 3 tanong na nakasulat.
Kung tutuloy, ililipat sa ibang silid at manunumpa o sanduguan. Matapos nito, pipili ng alyas
na gagamitin.
• Tatlong baiting ng mga kasapi sa Katipunan. Katipun, Kawal, Bayani.
o Katipun. Itim na talukbong. Baril o itak na sandata. “Anak ng Bayan” ang password.
o Kawal. Luntian o berde na talukbong. Sintas sa bewang at medalyon na may sulat K.
“GomBurza” password
o Bayani. Pulang talukbong. Sintas sa bewang na may guhit na luntian o berde. “Rizal”
ang password

ANG MGA BABAE SA KATIPUNAN

• Sangay ng Kababaihan. Itinatag noong 1893 para sa asawa, kapatid, at anak ng Katipunero.
• Melchora Aquino. “Tandang Sora”. Pinakain, inaruga, kinupkop at ginamot niya ang mga
sugatan na Katipunero sa kanyang tahanan.
• Gregoria de Jesus. Asawa ni Andres Bonifacio. Kinupkop, inaruga, at pinakain ang mga
Katipunero.
• Marina Dizon. Kalihim ng Sangay ng Kababaihan ng Katipunan at tagalikom ng pondo at
tagapagtago ng dokumento. Pinsan ni Emilio Jacinto.
• Josefa Rizal, Trinidad Rizal, Angelica Lopez, Delfina Herbosa, Trinidad Tecson, Teresa
Magbanua. Iba pang kasapi ng Sangay ng Kababaihan.