TS 267 en 60076-1

ICS 29.
180 TÜRK STANDARDI TS 267 EN 60076-1/Mart 1998
ÖNSÖZ
− Bu tasarõ CENELEC tarafõndan kabul edilen EN 60076-1 / 1997 ve EN 60076-1 A11/1997 eki esas
alõnarak TSE Elektrik Hazõrlõk Grubu’nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu’nun 20 Mart 1998
tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.
− Bu standard 22/01/1996 gün ve 22531 sayõlõ Resmî Gazete’de Yayõmlanan İlgili Bakanlõk Tebliği ile
mecburî yürürlükte bulunduğundan bu yeni metne ilişkin Bakanlõk Tebliği Resmî Gazete’de
Yayõmlandõktan ve kararda verilen geçiş süresi son bulduktan sonra TS 267’nin eski baskõlarõ
geçersizdir.
ICS 29.180 TÜRK STANDARDI TS 267 EN 60076-1/Mart 1998
İÇİNDEKİLER
1 - KAPSAM VE İŞLETME ŞARTLARI...................................................................... 1

1.1 - KAPSAM ................................................................................................................... 1
1.2 - İŞLETME ŞARTLARI................................................................................................. 1
1.2.1 - Normal İşletme Şartlarõ........................................................................................................ 1
1.2.2 - Alõşõlmamõş İşletme Şartlarõ İçin Önlem .............................................................................. 2
2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR ......................................................................... 2
3 - TARİFLER............................................................................................................. 3
3.1 - GENEL ...................................................................................................................... 3
3.1.1 - Güç Transformatörü ............................................................................................................ 3
*
3.1.2 - Ototransformatör ................................................................................................................. 3
3.1.3 - Gerilim Ekleme-Çõkarma (Booster) Transformatörü............................................................ 3
3.1.4 - Yağlõ Transformatör............................................................................................................. 3
3.1.5 - Kuru Tip Transformatör ....................................................................................................... 3
3.1.6 - Yağ Koruma Sistemi............................................................................................................ 4
3.2 - BAĞLANTI UÇLARI VE NÖTR NOKTASI ................................................................. 4
3.2.1 - Bağlantõ Ucu ........................................................................................................................ 4
3.2.2 - Hat Bağlantõ Ucu ................................................................................................................. 4
3.2.3 - Nötr Bağlantõ Ucu ................................................................................................................ 4
3.2.4 - Nötr Noktasõ......................................................................................................................... 4
3.2.5 - Karşõlõk Olan Bağlantõ Uçlarõ ............................................................................................... 4
3.3 - SARGILAR ................................................................................................................ 4
3.3.1 - Sargõ .................................................................................................................................... 4
3.3.2 - Basamak Uçlu Sargõ............................................................................................................ 4
3.3.3 - Faz Sargõsõ .......................................................................................................................... 4
*)
3.3.4 - Yüksek Gerilim Sargõsõ ...................................................................................................... 4
*)
3.3.5 - Alçak Gerilim Sargõsõ ......................................................................................................... 4
*)
3.3.6 - Ara Gerilim Sargõsõ ............................................................................................................. 5
3.3.7 - Yardõmcõ Sargõ..................................................................................................................... 5
3.3.8 - Dengeleme Sargõsõ.............................................................................................................. 5
3.3.9 - Ortak Sargõ .......................................................................................................................... 5
3.3.10 - Seri Sargõ........................................................................................................................... 5
3.4 - BEYAN DEĞERLERİ................................................................................................. 5
3.4.3 - Bir Sargõnõn Beyan Gerilimi (Ur) .......................................................................................... 5
3.4.4 - Beyan Gerilimi Çevirme Oranõ............................................................................................. 6
3.4.5 - Beyan Frekansõ (fr) .............................................................................................................. 6
3.4.6 - Beyan Gücü (Sr) .................................................................................................................. 6
3.4.7 - Beyan Akõmõ (Ir) ................................................................................................................... 6
3.5 - BASAMAK UÇLARI ................................................................................................... 6
3.5.1 - Basamak Ucu ...................................................................................................................... 6
3.5.2 - Ana Basamak Ucu............................................................................................................... 6
3.5.3 - Basamak Ucu Faktörü (Belli Bir Basamak Ucuna Karşõlõk Olan) ........................................ 6
3.5.4 - Artõ Basamak Ucu................................................................................................................ 7
3.5.5 - Eksi Basamak Ucu .............................................................................................................. 7
3.5.6 - Basamak Ucu Adõmõ............................................................................................................ 7
3.5.7 - Basamak Ucu Aralõğõ........................................................................................................... 7
3.5.8 - Basamak Ucu Gerilim Çevirme Oranõ (Bir Çift Sargõ İçin)................................................... 7
3.5.9 - Basamak Ucu Rejimi ........................................................................................................... 7
3.5.10 - Basamak Ucu Büyüklükleri................................................................................................ 7
3.5.11 - Tam Güç Basamak Ucu .................................................................................................... 7
3.5.12 - Azaltõlmõş Güç Basamak Ucu............................................................................................ 7
3.5.13 - Yükte Basamak Değiştirici................................................................................................. 8
3.6 - KAYIPLAR VE BOŞTAKİ AKIM ................................................................................. 8
3.6.1 - Boştaki Kayõp....................................................................................................................... 8
3.6.2 - Boştaki Akõm........................................................................................................................ 8
3.6.3 - Yük Kaybõ ............................................................................................................................ 8
3.6.4 - Toplam Kayõplar .................................................................................................................. 8
3.6.5 - Toplam Harmonik Distorsiyon Faktörü ................................................................................ 8

3.7 - KISA DEVRE EMPEDANSI VE GERİLİM DÜŞÜMÜ ................................................. 9
3.7.1 - Bir Çift Sargõnõn Kõsa Devre Empedansõ ............................................................................. 9
3.7.2 - Belirtilmiş Bir Yük Şartõnda Gerilim Düşmesi veya Yükselmesi .......................................... 9
3.7.3 - Sõfõr Bileşen Empedansõ (Üç Fazlõ Bir Sargõnõn) ................................................................. 9
3.8 - SICAKLIK ARTIŞI.....................................................................................................10
3.9 - YALITIM ...................................................................................................................10
3.10 - BAĞLANTILAR.......................................................................................................10
3.10.1 - Yõldõz Bağlantõ (Y-Bağlantõ) ............................................................................................. 10
3.10.2 - Üçgen Bağlantõ (D-Bağlantõ)............................................................................................ 10
3.10.3 - Açõk Üçgen Bağlantõ ........................................................................................................ 10
3.10.4 - Zikzak Bağlantõ (Z-Bağlantõ) ............................................................................................ 10
3.10.5 - Uçlarõ Dõşarõ Çõkarõlmõş Sargõlar...................................................................................... 10
3.10.6 - Üç Fazlõ Sargõnõn Faz Kaymasõ....................................................................................... 10
3.10.7 - Bağlantõ Sembolü ............................................................................................................ 10
3.11 - DENEY TÜRLERİ...................................................................................................10
3.11.1 - Rutin Deney ..................................................................................................................... 10
3.11.2 - Tip Deney ........................................................................................................................ 11
3.11.3 - Özel Deney ...................................................................................................................... 11
3.12 - SOĞUTMA İLE İLGİLİ METEOROLOJİK BİLGİ......................................................11
3.12.1 - Aylõk Ortalama Sõcaklõk ................................................................................................... 11
3.12.2 - Yõllõk Ortalama Sõcaklõk ................................................................................................... 11
4 - BEYAN DEĞERLERİ .......................................................................................... 11
4.1 - BEYAN GÜCÜ..........................................................................................................11
4.2 - YÜK ÇEVRİMİ ..........................................................................................................11
4.3 - BEYAN GÜCÜNÜN STANDARD DEĞERLERİ ........................................................12
4.4 - BEYAN GERİLİMİNDEN DAHA YÜKSEK GERİLİMDE VE/VEYA DÜZENSİZ
FREKANSTA İŞLETME....................................................................................................12
5 - BASAMAK UÇLU BİR SARGISI BULUNAN TRANSFORMATÖRLER............. 12
5.1 - GENEL - BASAMAK UCU ARALIĞI GÖSTERİLİŞİ (NOTASYONU) ........................12
5.2 - BASAMAK UCU GERİLİMİ - BASAMAK UCU AKIMI, BASAMAK UCU GERİLİM
DEĞİŞİMİNİN STANDARD KATEGORİLERİ, MAKSİMUM GERİLİM BASAMAK UCU ....13
5.3 - BASAMAK UCU GÜCÜ, TAM GÜÇ BASAMAK UÇLARI - AZALTILMIŞ GÜÇ
BASAMAK UÇLARI ..........................................................................................................16
5.4 - TALEP VE SİPARİŞTE BASAMAK UÇLARI İÇİN ÖNCEDEN BELİRTİLECEK
ŞARTLAR.........................................................................................................................16
5.5 - KISA DEVRE EMPEDANSI ......................................................................................16
5.6 - YÜK KAYBI VE SICAKLIK ARTIŞI (Madde 2.3.6) ....................................................17
6 - ÜÇ FAZLI TRANSFORMATÖRLERDE BAĞLANTI VE FAZ KAYMASI
SEMBOLLERİ .......................................................................................................... 17
7 - BEYAN DEĞERLERİ İŞARET PLÂKALARI ...................................................... 19
7.1 - İŞARET PLÂKASINDA VERİLMESİ GEREKLİ BİLGİ ...............................................19
7.2 - UYGULANABİLME DURUMUNDA VERİLECEK İLAVE BİLGİ .................................20
8 - MUHTELİF KURALLAR ..................................................................................... 20
8.1 - NÖTR BAĞLANTISININ BOYUTLANDIRILMASI .....................................................20
8.2 - YAĞ KORUMA SİSTEMİ ..........................................................................................21
8.3 - GENERATÖR TRANSFORMATÖRLERİNDE YÜKÜN ATILMASI............................21
9 - TOLERANSLAR ................................................................................................. 21
10 - DENEYLER....................................................................................................... 22
10.1 - RUTİN DENEY, TİP DENEY VE ÖZEL DENEY İÇİN GENEL ŞARTLAR ...............22
10.1.1 - Rutin Deneyler ................................................................................................................. 23
10.1.2 - Tip Deneyler .................................................................................................................... 23
10.1.3 - Özel Deneyler .................................................................................................................. 23
10.2 - SARGI DİRENCİNİN ÖLÇÜLMESİ .........................................................................23
10.2.1 - Genel ............................................................................................................................... 23
10.2.2 - Kuru Tip Transformatörler ............................................................................................... 24
10.2.3 - Yağlõ Transformatörler..................................................................................................... 24

10.3 - GERİLİM ÇEVİRME ORANININ ÖLÇÜLMESİ VE GERİLİM VEKTÖRÜ FAZ
KAYMASININ KONTROLU...............................................................................................24
10.4 - KISA DEVRE EMPEDANSININ VE YÜKTEKİ KAYBIN ÖLÇÜLMESİ .....................24
10.5 - BOŞTAKİ KAYIP VE AKIMIN ÖLÇÜLMESİ ............................................................25
10.6 - BOŞTAKİ AKIMIN HARMONİKLERİNİN ÖLÇÜLMESİ ...........................................26
10.7 - ÜÇ FAZLI TRANSFORMATÖRLERDE SIFIR BİLEŞEN EMPEDANSININ
(EMPEDANSLARININ) ÖLÇÜLMESİ................................................................................26
10.8 - YÜKTE BASAMAK UCU DEĞİŞTİRME DENEYLERİ.............................................26
10.8.1 - Çalõşma Deneyi ............................................................................................................... 26
10.8.2 - Yardõmõcõ Devrelerin Yalõtõm Deneyi ............................................................................... 27
11 - ELEKTROMANYETİK UYUMLULUK (EMC).................................................... 27
EK A......................................................................................................................... 28
EK B......................................................................................................................... 30
EK C......................................................................................................................... 32
EK D......................................................................................................................... 33
EK E ......................................................................................................................... 36
EK F ......................................................................................................................... 38
EK ZA....................................................................................................................... 39
EK MA...................................................................................................................... 40
GÜÇ TRANSFORMATÖRLERİ - BÖLÜM 1: GENEL
1 - KAPSAM VE İŞLETME ŞARTLARI

1.1 - KAPSAM
Bu standard, aşağõda yazõlõ bulunan küçük ve özel transformatörler dõşõnda kalan üç fazlõ ve bir fazlõ
güç transformatörlerine (ototransformatörler dahil) uygulanõr:
− Beyan gücü 1 kVA’dan küçük bir fazlõ transformatörler ve 5 kVA’dan küçük üç fazlõ
transformatörler,
− Ölçü transformatörleri,
− Statik dönüştürücü (konverter) transformatörleri,
− Tekerlekli taşõtlara monte edilmiş transformatörler,
− Yol verme transformatörleri,
− Deney transformatörleri,
− Kaynak transformatörleri.
1)
Transformatörlerin bu kategorileri için IEC Standardlarõ bulunmamasõ durumunda, IEC 60076-1
tamamen veya kõsmen uygulanabilir.
Kendi standardlarõ bulunan güç transformatörlerinin ve reaktörlerin bu kategorileri için bu standard

*
ancak diğer standardlarda özellikle karşõlõklõ olarak atõf yapõldõğõ ölçüde uygulanabilir .
Bu standardõn muhtelif yerlerinde, belirtilen veya tavsiye edilen bir “anlaşma” ilgili veya ilâve teknik
çözümler ile sonuçlandõrõlmalõdõr. Bu gibi anlaşmalar, imalâtçõ ile alõcõ arasõnda yapõlmalõdõr. Bu
maddeler, tercihen başlangõçta ortaya konmalõ ve bu anlaşmalar sözleşme teknik şartnanesinde
bulunmalõdõr.
1.2 - İŞLETME ŞARTLARI
1.2.1 - Normal İşletme Şartlarõ

Bu standardda, transformatörün aşağõdaki şartlarda kullanõlmasõ için ayrõntõlõ kurallar verilmiştir:
a) Yükselti (Rakõm)
İşletme yüksekliği, deniz seviyesinden 1000 m’yi (3300 ft) aşmayan yüksekliktir.
b) Ortam Hava Sõcaklõğõ ve Soğutma Ortamõ

Ortam hava sõcaklõğõ -25°C’nin altõnda ve +40°C’nin üstünde olmamalõdõr. Su soğutmalõ
transformatörlerde soğutma suyu sõcaklõğõ girişte +25°C’yi aşmamalõdõr.
Soğutma ile ilgili ilâve sõnõrlamalar:

− Yağlõ transformatörlerde IEC 76-2,
− Kuru tip transformatörlerde IEC 726.
c) Besleme Geriliminin Dalga Biçimi

Besleme geriliminin dalga biçimi, yaklaşõk sinüs biçimli olmalõdõr.
NOT - Bu kural, normal olarak şehir besleme sistemlerinde kritik değildir. Fakat kayda değer
derecede konverter yükü büyük olan tesisatlarda dikkate alõnmasõ gerekebilir. Bu gibi
durumlarda alõşõlmõş bir kural olarak deformasyon, toplam harmonik içeriği % 5’i ve çift sayõlõ
harmonik içeriği de % 1’i geçmemelidir. Ayrõca, yük kayõplarõ ve sõcaklõk artõşõ için akõm
harmoniklerinin önemine dikkat edilmelidir.
d) Üç Fazlõ Besleme Geriliminin Simetrisi
Üç fazlõ transformatörlerde, üç fazlõ besleme gerilim sistemi yaklaşõk olarak simetriktir.
1) Bu standardda sözü edilen Uluslararasõ Standardlarõn karşõlõğõ olan Türk Standardlarõ Ek MA’da
verilmiştir.
* Bu standardlar, kuru tip transformatörler için IEC 726, reaktörler (endüktans bobinleri) için IEC 289,
cer transformatörleri için IEC 310 ve statik konverter transformatörleri için IEC 61378-1 mevcuttur.
1
e) Tesisatõn Bulunduğu Çevre

Tesisatõn bulunduğu çevrenin kirlilik derecesi (IEC 137 ve IEC 815’e bakõnõz) transformatör geçiş
izolâtörleri (busingleri) ve transformatörün kendisinin dõş yalõtõm ile ilgili olarak özel bir dikkati
gerektirmez.
Deprem etkisine maruz kalmayan bir çevre, olmalõ aksi takdirde tasarõmda özel dikkat gerekir
2 *
(Zemindeki ivme seviyesi ag > 2 m/s ’nin altõnda olduğunda bu durum var sayõlõr) .
1.2.2 - Alõşõlmamõş İşletme Şartlarõ İçin Önlem

Transformatörün tasarõmõnda özel dikkati gerektiren alõşõlmamõş şartlar, istekte ve siparişte
belirtilmelidir. Bunlar örnek olarak yüksek yükselti, aşõrõ yüksek veya düşük sõcaklõk, tropik nem,
deprem etkinliği, şiddetli kirlenme, alõşõlmamõş gerilim veya yük akõmõ dalga biçimleri ve kesintili
yükleme gibi etkenler olabilir. Ayrõca, yükleme, taşõma, depolama ve tesis şartlarõ, ağõrlõk veya yer
sõnõrlamalarõ gibi şartlarla da ilgili olabilir (Ek A’ya bakõnõz).
Beyan değerleri ve deneme için ek kurallar aşağõdaki standardlarda verilmiştir:

− Yüksek ortam sõcaklõğõnda veya yüksek yükseltide sõcaklõk artõşõ ve soğutma: Yağlõ
transformatörler için IEC 76-2 ve kuru tip transformatörler için IEC 726,
− Yüksek yükseltide dõş yalõtõm: Yağlõ transformatörler için IEC 76-3 ve IEC 76-3-1 ve kuru tip
transformatörler için IEC 726.
2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR

Bu standardda atõf yapõlan standardlarõn atõf yapõlan madde hükümleri, bu standardõn hükümleri
sayõlõr. Atõf yapõlan standardõn yayõmõ tarihinde yürürlükteki baskõsõ geçerlidir. Ancak bütün
standardlarõn zamanla tadil veya revizyona tabi tutulmasõ söz konusu olduğundan, ilgililer aşağõda
verilen standardlarõn en yeni baskõlarõnõ kullanma olanaklarõnõ araştõrmaya özen göstermelidir. Bütün
standardlarõn en yeni baskõlarõ TSE’den temin edilebilir.
IEC 60050 (421): 1990 Internatõonal Electrotechnõcal Vocabulary - Chapter 421: Power Transformers
and
Reactors
Elektroteknikle Kullanõlan Terimler ve Tarifleri - Alt Bölüm 421 - Güç
Transformatörü ve Reaktörler
IEC 60068-3-3: 1991 Environmental Testing - Part 3: Guidance, Seismic Test Methods for
Equipments
Çevresel Deneme - Bölüm 3: Cihazlar İçin Sismik Deney Metotlarõ Kõlavuzu
IEC 60076-2: 1993 Power Transformers - Part 2: Temperature Rise

Güç Transformatörleri - Bölüm 2: Sõcaklõk Artõşõ
IEC 60076-3: 1980 Power Transformers - Part 3: Insulation Levels and Dielectric Tests
Güç Transformatörleri - Yalõtõm Seviyeleri ve Dielektrik Deneyler
IEC 60076-3-1: 1987 Power Transformers - Part 3.1: Insulation Levels and Dielectric Tests.
External
Clearances in Air
Güç Transformatörleri - Bölüm 3.1: Yalõtõm Seviyeleri ve Dielektrik Deneyler -
Havadaki Dõş Yalõtma Aralõklarõ
IEC 60076-5 Power Transformers - Part 5: Ability to Withstand Short Circuit

Güç Transformatörleri - Bölüm 5: Kõsa Devreye Dayanõm Yeteneği
IEC 60137: 1995 Bushings for Alternating Voltages Above 1000 V

1000 Volttan Yukarõ Alternatif Gerilimlerde Kullanõlan Geçit İzolatörleri
(Buşingler)
IEC 60354: 1991 Loading Guide for Oil - İmmersed Power Transformers
Yağlõ Güç Transformatörlerini Yükleme Kurallarõ
* IEC 60068-3-3-‘e bakõnõz.
2
IEC 60529: 1989 Degrees of Protection Provided by Enclosures (IP Code)

Mahfazalarõn Sağladõğõ Koruma Dereceleri (IP Kodu)
IEC 60551: 1987 Determination of Transformer and Reactor Sound Levels

Transformatör ve Reaktör Ses Seviyelerinin Tayini
IEC 60606 Application Guide for Power Transformers

Güç Transformatörleri İçin Uygulama Kõlavuzu
IEC 60726: 1982 Dry - Type Power Transformers

Güç Transformatörleri - Kuru Tip
IEC 60815: 1986 Guide for the Selection of Insulators in Respect of Polluted Conditions
Kirlenme Şartlarõna Göre İzolatör Seçimi İçin Kõlavuz
IEC 60905: 1987 Loading Guide for Dry - Type Power Transformers
Transformatörler - Kuru Tip Transformatörler İçin Yükleme Kõlavuzu
ISO 3: 1973 Prefered Numbers - Series of Prefered Numbers

Standard Sayõlar - Standard Sayõ Serileri
ISO 9001: 1987 Quality Systems - Model for Quality Assurance in Design / Devolopment,
Production, Installation and Servicing
Nitelik Sistemleri - Tasarõm / Geliştirme, İmalat, Tesisat ve Servis Verme İçin
Model
3 - TARİFLER
Bu standardõn amacõna uygun olarak aşağõdaki tarifler uygulanõr. Diğer terimler için, elektroteknikte
kullanõlan terimler ve tarifleri standardõnda bunlara atfedilen anlamlar kullanõlõr.
3.1 - GENEL
3.1.1 - Güç Transformatörü

Elektrik enerjisinin taşõnmasõ için bir alternatif gerilim ve akõm sistemini, genellikle farklõ değerde ve
aynõ frekansta başka bir gerilim ve akõm sistemine elektromanyetik endüksiyon yoluyla dönüştüren iki
veya daha çok sargõsõ bulunan statik bir cihazdõr [IEV 421-01-01, değiştirilmiş].
3.1.2 - Ototransformatör*
Ortak bir bölümü bulunan en az iki sargõlõ bir transformatördür [IEV 421-01-11].
3.1.3 - Gerilim Ekleme-Çõkarma (Booster) Transformatörü

Sistemin gerilimini değiştirmek ve/veya fazõnõ kaydõrmak için bir devreye seri olarak bağlanmasõ
amaçlanan bir sargõsõ ve enerjilenen diğer bir sargõsõ bulunan bir transformatördür [IEV 421-01-12,
değiştirilmiş].
3.1.4 - Yağlõ Transformatör

Manyetik devresi ve sargõlarõ yağ içine daldõrõlmõş bulunan bir tarnsformatördür [IEV 421-01-14].
NOT - Bu standardõn amacõna uygun yalõtõcõ her hangi bir sõvõ, mineral yağ veya diğer bir ürün, yağ
olarak kabul edilebilir.
3.1.5 - Kuru Tip Transformatör

Manyetik devresi ve sargõlarõ yalõtõcõ bir sõvõya daldõrõlmamõş olan bir transformatördür [IEV 421-01-16].
* Bir transformatörün ototransformatör biçiminde bağlõ olmadõğõnõ ifade etmek gerektiğinde, ayrõ
sargõlõ transformatör veya çift sargõlõ transformatör gibi terimler kullanõlõr.
3
3.1.6 - Yağ Koruma Sistemi

Yağlõ transformatörde yağõn termik genleşmesine karşõlõk olan hacmi sağlayan bir sistemdir. Yağõn dõş
hava ile temasõ bazen azaltõlabilir veya engellenebilir.
3.2 - BAĞLANTI UÇLARI VE NÖTR NOKTASI
3.2.1 - Bağlantõ Ucu

Bir sargõyõ dõş iletkenlere bağlamak için amaçlanan iletken elemandõr.
3.2.2 - Hat Bağlantõ Ucu

Bir şebekenin hat iletkenine bağlanmasõ için kullanõlan bağlantõ ucudur [IEV 421-02-01].
3.2.3 - Nötr Bağlantõ Ucu
a) Üç Fazlõ Transformatörlerde ve Bir Fazlõ Transformatörlerden Meydana Getirilen Üç Fazlõ

Transformatörlerde Nötr Bağlantõ Ucu
Yõldõz bağlõ veya zikzak bağlõ sargõnõn nötr noktasõna bağlanan bağlantõ ucu veya uçlarõdõr.
b) Bir Fazlõ Transformatörlerde Nötr Bağlantõ Ucu

Bir fazlõ transformatörlerin nötr bağlantõ ucu, bir şebekenin nötr noktasõna bağlanmasõ amaçlanan
bağlantõ ucudur [IEV 421-02-02, değiştirilmiş].
3.2.4 - Nötr Noktasõ

Simetrik bir gerilim sisteminin normal olarak sõfõr potansiyelde olan noktasõdõr.
3.2.5 - Karşõlõk Olan Bağlantõ Uçlarõ

Bir transformatörün farklõ sargõlarõnõn aynõ harfle veya karşõlõğõ sembolle işaretlenmiş bağlantõ uçlarõdõr
[IEV 421-02-03].
3.3 - SARGILAR
3.3.1 - Sargõ
Transformatöre tahsis edilen gerilimlerden birine ait elektrik devresini teşkil eden sarõmlar
topluluğudur.
NOT - Üç fazlõ bir transformatörde "sargõ", faz sargõlarõnõn konbinasyonudur (Madde 3.3.3’e bakõnõz)
[IEV 421-03-01, değiştirilmiş].
3.3.2 - Basamak Uçlu Sargõ

Basamak uçlu sargõ, etkin sarõm sayõsõnõn basamaklõ olarak değiştirildiği sargõdõr.
3.3.3 - Faz Sargõsõ

Üç fazlõ bir sargõnõn bir fazõnõ teşkil eden sarõmlar topluluğudur.
NOT - "Faz sargõsõ" terimi, belli bir bacaktaki bütün bobinler topluluğunu belirtmek için
kullanõlmamalõdõr [IEV 421-03-02, değiştirilmiş].
3.3.4 - Yüksek Gerilim Sargõsõ*)

Beyan gerilimi en yüksek olan sargõdõr [IEV 421-03-03].
3.3.5 - Alçak Gerilim Sargõsõ*)

Beyan gerilimi en düşük olan sargõdõr.
* İşletme sõrasõnda, besleme kaynağõndan aktif güç çeken sargõ, "primer sargõ" ve yüke aktif güç
veren sargõ da "sekonder sargõ" olarak adlandõrõlõr. Bu terimlerin, daha yüksek beyan gerilimi
bulunan sargõlarla ilgili olarak önemi yoktur ve aktif enerjinin akõş yönünü açõklayan şart dõşõnda
kullanõlmamalõdõr. Sekonder sargõdan çoğu kez beyan gücünden daha küçük değerde olan
transformatördeki ilâve bir sargõ ekseriya tersiyer sargõ olarak adlandõrõlõr (Madde 2.3.8).
4
NOT - Bir gerilim ekleme - çõkarma (booster) transformatöründe, daha düşük beyan gerilimli sargõ,
daha yüksek yalõtõm seviyesinde olabilir.
3.3.6 - Ara Gerilim Sargõsõ*)

Çok sargõlõ bir transformatörde en yüksek ve en düşük sargõ beyan gerilimleri arasõnda bir ara beyan
gerilimi olan sargõdõr [IEV 421-03-05].
3.3.7 - Yardõmcõ Sargõ

Transformatörün beyan gücüne göre yalnõzca küçük bir yük için amaçlanan bir sargõdõr [IEV 421-03-
08].
3.3.8 - Dengeleme Sargõsõ

Yõldõz- yõldõz bağlõ veya yõldõz-zikzak bağlõ bir transformatörde, bu transformatörün sõfõr bileşen
empedansõnõ azaltmak için kullanõlan üçgen bağlõ ilâve bir sargõdõr (Madde 3.7.3) [IEV 421-03-09,
değiştirilmiş].
NOT - Bir sargõ, yalnõzca bir dõş devreye üç fazlõ bağlanmasõ amaçlanmamõşsa, bir dengeleme
sargõsõ olarak kabul edilir.
3.3.9 - Ortak Sargõ

Ototransformatör sargõlarõnõn ortak bölümüdür [IEV 421-03-10, değiştirilmiş].
3.3.10 - Seri Sargõ

Bir devreye seri bağlanmasõ amaçlanan bir ototransformatörün veya bir gerilim ekleme - çõkarma
tarnsformatörünün sargõ bölümüdür [IEV 421-03-11].
3.3.11 - Enerjileyen Sargõ

Bir ekleme-çõkarma transformatörünün seri sargõya güç temin etmek üzere amaçlanan sargõsõdõr
[IEV 421-03-12].
3.4 - BEYAN DEĞERLERİ

3.4.1 - Beyan Değeri
Bir transformatörün beyan değeri, bu standardda belirtilen şartlarda çalõşmasõnõ belirleyen ve
imalâtçõnõn belirttiği garantilere ve deneylere dayalõ olarak imalâtçõ tarafõndan beyan edilen sayõsal
değerlerdir.
3.4.2 - Beyan Değeri Büyüklükleri

Beyan değeri büyüklükleri, gerilim, akõm vb. elektriksel büyüklüklerin beyan edilen sayõsal değerleridir.
NOT 1 - Basamak uçlu transformatörlerde başkaca belirtilmedikçe, beyan değeri büyüklükleri ana
basamak ucu ile ilgilidir (Madde 3.5.2’ye bakõnõz). Diğer özel basamak uçlarõ ile ilgili benzer
anlamdaki karşõlõk büyüklükler, basamak ucu büyüklükleri olarak anõlõr.
NOT 2 - Başkaca belirtilmedikçe, gerilimler ve akõmlar daima etkin değerler olarak ifade edilir.
3.4.3 - Bir Sargõnõn Beyan Gerilimi (Ur)

Basamak ucu bulunmayan sargõnõn veya basamak ucu ana basamak ucuna bağlõ bulunan basamak
uçlu bir sargõnõn bağlantõ uçlarõ arasõna uygulanacak veya boşta elde edilmesi istenen gerilimdir
(Madde 3.5.2). Üç fazlõ bir sargõda hat bağlantõ uçlarõ arasõ gerilimidir. [IEV 421-04-01, değiştirilmiş].
NOT 1 - Sargõlarõn birine beyan değerindeki gerilim uygulandõğõnda, bütün sargõlarõn boştaki beyan
gerilimleri aynõ anda görülür.
NOT 2 - Üç fazlõ yõldõz biçiminde bağlõ bir grup meydana getirmek üzere amaçlanan bir fazlõ
transformatörlerde, bir sargõnõn beyan gerilimi, faz arasõ geriliminin 3 ile bölünen, örnek
olarak Ur = 400 / 3 kV ifadesidir.
5
NOT 3 - Açõk bir sargõ olarak tasarõmlanan üç fazlõ bir gerilim ekleme çõkarma transformatörünün seri
sargõsõnda (Madde 3.10.5) beyan gerilimi, sargõ yõldõz bağlõ imiş gibi meselâ Ur = 23/ 3 kV
şeklinde gösterilir.
3.4.4 - Beyan Gerilimi Çevirme Oranõ

Bir sargõnõn beyan geriliminin, daha düşük veya eşit beyan gerilimli olan ilgili diğer sargõnõn beyan
gerilimine oranõdõr [IEV 421-04-02, değiştirilmiş].
3.4.5 - Beyan Frekansõ (fr)

Beyan frekansõ, transformatörün çalõşmak üzere tasarõmlandõğõ frekanstõr [IEV 421-04-03,
değiştirilmiş].
3.4.6 - Beyan Gücü (Sr)

Sargõnõn beyan gerilimi ile beraber beyan akõmõnõ belirleyen, sargõya tahsis olunan görünen gücün
konvansiyonel değeridir.
NOT 1 - Her iki sargõsõ aynõ beyan gücünde olan iki sargõlõ bir transformatörün gücü, tarif gereğince
transformatörün tamamõnõn beyan gücüdür.
NOT 2 - Çok sargõlõ bir transformatörde bütün sargõlarõn (ayrõ sargõlar oto transformatör şeklinde bağlõ
olmamak üzere) beyan değerlerinin aritmetik toplamõnõn yarõsõ, iki sargõlõ bir transformatör ile
karşõlaştõrõlarak onun fizikî boyutu hakkõnda kabaca bir tahmin verir.
3.4.7 - Beyan Akõmõ (Ir)

Sargõnõn beyan gücü Sr ve beyan gerilimi Ur'den elde edilen sargõ hat bağlantõ ucundan geçen
akõmdõr.
NOT 1 - Üç fazlõ bir sargõ için beyan akõmõ:
Sr
Ir = A
3 x Ur
olarak verilir.
NOT 2 - Üç fazlõ bir grup oluşturmak üzere üçgen bağlanmasõ amaçlanan bir fazlõ tarnsformatör
sargõlarõnda beyan akõmõ, hat akõmõnõ 3 ’e bölerek belirlenir, örnek olarak;
500
Ir = A' dõr.
3
3.5 - BASAMAK UÇLARI
3.5.1 - Basamak Ucu

Basamak uçlu sargõsõ bulunan bir transformatörde bu sargõnõn belirli bir bağlantõsõ, basamak uçlu
sargõda belli bir etkin sarõm sayõsõnõ ve bunu takiben bu sargõ ile sabit sarõm sayõlõ sargõ arasõnda belli
bir sarõm oranõnõ temsil eden uçtur.
NOT - Basamak uçlarõndan birisi ana basamak ucudur ve diğer basamak uçlarõ, bunlara karşõlõk olan
basamak ucu faktörleri ile ana basamak ucuna bağlõ kalarak belirlenir.
3.5.2 - Ana Basamak Ucu

Ana basamak ucu, beyan değerlerine karşõlõk olan basamak ucudur [IEV 421-05-02].
3.5.3 - Basamak Ucu Faktörü (Belli Bir Basamak Ucuna Karşõlõk Olan)
Bir oran olup Ud/Ur (basamak ucu faktörü) veya 100 Ud/Ur (yüzde olarak ifade edilen basamak faktörü)
şeklinde verilir.
6
Burada:
Ur = Sargõnõn beyan gerilimi (Madde 3.4.3’e bakõnõz).
Ud = Basamak uçsuz sargõya uygulanan beyan gerilimi ve söz konusu basamak ucu ile ilgili olarak
sargõnõn bağlantõ uçlarõnda boşta meydana gelen gerilim
dir.
NOT - Bu tarif, gerilim ekleme-çõkarma transformatörünün (Madde 3.3.1) seri sargõsõna uygun
düşmez. Bu durumda yüzde olarak gösterilişi, enerjileyen sargõnõn veya ilgili şebeke
transfmatör sargõsõnõn gerilimine göre vermek gerekir [IEV 421-05-03, değiştirilmiş].
3.5.4 - Artõ Basamak Ucu

Artõ basamak ucu, basamak ucu faktörü 1'den büyük olan basamaktõr [IEV 421-05-04].
3.5.5 - Eksi Basamak Ucu

Basamak ucu faktörü 1'den küçük olan basamaktõr [IEV 421-05-05].
3.5.6 - Basamak Ucu Adõmõ

İki komşu basamak ucu faktörlerinin arasõndaki fark olup yüzde olarak ifade edilir [IEV 421-05-06].
3.5.7 - Basamak Ucu Aralõğõ

"100" değerine göre yüzde olarak ifade edilen basamak ucu faktörünün değişim aralõğõdõr.
NOT - Bu faktör, 100 + a'dan 100 - b'ye kadar değişirse, basamak ucu aralõğõnõn + % a, - % b veya a
= b
ise ± % a olarak ifade edilir [IEV 421-05-07].
3.5.8 - Basamak Ucu Gerilim Çevirme Oranõ (Bir Çift Sargõ İçin)
Beyan gerilimi oranõnõn:
− Yüksek gerilim sargõsõ olmasõ durumunda basamak uçlu sargõnõn basamak ucu faktörü ile
çarpõmõna,
− Alçak gerilim sargõsõ olmasõ durumunda; basamak uçlu sargõnõn basamak ucu faktörü ile bölümüne
eşit olan oranõdõr [IEV 421-05-08].
NOT - Beyan gerilim oranõ, tarif gereğince en az 1'e eşit olduğunda; basamak ucu gerilim oranõ,
beyan gerilim oranõ 1'e yakõn iken belirli basamak ucu için 1'den küçük olabilir.
3.5.9 - Basamak Ucu Rejimi

Basamak ucu rejimi, ana basamaktan başka basamak uçlarõna, beyan büyüklüklerine benzer tahsis
edilmiş sayõsal değerlerdir (Madde 5’e ve IEC 606’ya bakõnõz) [IEV 421-04-01, değiştirilmiş].
3.5.10 - Basamak Ucu Büyüklükleri

Basamak ucu büyüklükleri, belirli bir basamak ucu (ana basamak ucundan başka) için verilen sayõsal
değerlerdir.
NOT 1 - Basamak ucu büyüklükleri transformatörde yalnõz basamak uçlu sargõ için değil herhangi bir
sargõ için de vardõr (Madde 5.2 ve Madde 5.3’e bakõnõz).
Basamak ucu büyüklükleri:

− Basamak ucu gerilimi (beyan gerilimine benzer, Madde 3.4.3),
− Basamak ucu gücü (beyan gücüne benzer, Madde 3.4.6),
− Basamak ucu akõmõ (beyan akõmõna benzer, Madde 3.4.7) [IEV 421-0-10, değiştirilmiş].
dir.
3.5.11 - Tam Güç Basamak Ucu

Tam güç basamak ucu, beyan gücüne eşit olan basamak ucudur [IEV 421-05-14].
3.5.12 - Azaltõlmõş Güç Basamak Ucu

Azaltõlmõş güç basamak ucu, beyan gücünden küçük olan basamak ucudur [IEV 421-05-15].
7
3.5.13 - Yükte Basamak Değiştirici

Yükte basamak değiştirici, transformatör enerjili iken veya yüklü iken sargõ bağlantõsõnõn basamak
ucunu işletmeye uygun olarak değiştiren bir cihazdõr [IEV 421-11-01].
3.6 - KAYIPLAR VE BOŞTAKİ AKIM
NOT - Başka bir basamak ucu özellikle belirtilmedikçe, değerler ana basamak ucu ile ilgilidir.
3.6.1 - Boştaki Kayõp

Boştaki kayõp, diğer sargõnõn veya sargõlarõn açõk devre olmasõ durumunda, bir sargõnõn bağlantõ
uçlarõna beyan frekansõndaki beyan gerilimi uygulandõğõnda şebekeden çekilen aktif güçtür [IEV 421-
06-01, değiştirilmiş].
3.6.2 - Boştaki Akõm
Boştaki akõm, diğer sargõnõn veya sargõlarõn açõk devre olmasõ durumunda, beyan frekansõnda beyan
gerilimi (basamak ucu gerilimi) uygulandõğõnda şebekeye bağlõ olan sargõnõn hat bağlantõ ucundan
geçen akõmdõr.
NOT 1 - Üç fazlõ bir transformatörde değer, üç fazdaki akõm değerlerinin aritmetik ortalamasõdõr.
NOT 2 - Bir sargõnõn boştaki akõmõ, çoğu kez bu sargõnõn beyan akõmõnõn bir yüzdesi olarak belirtilir.
Çok sargõlõ transformatörlerde bu akõm, beyan gücü en büyük olan sargõnõn beyan akõmõnõn
yüzdesi olarak belirtilir; [IEV 421-06-02, değiştirilmiş].
3.6.3 - Yük Kaybõ
Sargõlardan birinin bağlantõ uçlarõ kõsa devre ve geri kalan sargõlar varsa, açõk devre iken beyan
frekansõnda ve sargõ çifti ile ilgili referans sõcaklõkta (Madde 10.1’e bakõnõz), ilgili diğer sargõnõn
bağlantõ uçlarõndan beyan akõmõnõn (basamak ucu akõmõ) geçmesi durumunda devreden çekilen etkin
güçtür.
NOT 1 - İki sargõlõ bir transformatörde yalnõzca bir sargõ kombinasyonu ve bir yük kaybõ değeri vardõr.
Çok sargõlõ bir transformatörde, farklõ iki sargõ kombinasyonuna karşõlõk olan muhtelif yük
kaybõ değerleri vardõr (IEC 606’nõn Madde 6’sõna bakõnõz). Komple bir transformatörde
birleşik bir yük kaybõ değeri, belirtlien sargõ yük kombinasyonu ile ilgilidir. Genellikle, çoğu
kez bu değer deneyde doğrudan ölçme ile elde edilmeyebilir.
NOT 2 - Sargõ çiftinin sargõlarõnõn beyan gücü farklõ olduğunda, yük kaybõ daha küçük olan beyan
güçlü sargõdaki beyan akõmõna göre verilir ve bu durumda referans güç belirtilmelidir.
3.6.4 - Toplam Kayõplar

Boştaki kayõp ile yük kaybõnõn toplamõdõr.
NOT - Yardõmcõ tesisin tüketim güçü toplam kayõplara dahil değildir ve bu, ayrõca belirtilmelidir
[IEV 421-0-05, değiştirilmiş].
3.6.5 - Toplam Harmonik Distorsiyon Faktörü
H
D= ∑u
h= 2
2
h
Burada;
U
uh = h
U1
Uh : n’yinci harmoniğin gerilim şiddeti,

U1 : Ana dalganõn gerilim şiddeti,
H : Bu standardõn amacõna uygun olarak uygulamada bu sayõ 7 olarak alõnabilir.
8
3.7 - KISA DEVRE EMPEDANSI VE GERİLİM DÜŞÜMÜ
3.7.1 - Bir Çift Sargõnõn Kõsa Devre Empedansõ

Bir çift sargõnõn bir tanesinin bağlantõ uçlarõ arasõndaki eş değer seri empedans, diğer sargõnõn bağlantõ
uçlarõ kõsa devre iken ve ilâve sargõlar varsa; bunlar açõk devre olarak beyan frekansõnda ve referans
sõcaklõkta Z = R + JX ohm’dur. Üç fazlõ bir transformatörde empedans, faz empedansõ (eş değer yõldõz
bağlõ) olarak ifade edilir.
Basamak uçlu sargõsõ bulunan bir transformatörde kõsa devre empedansõ belli basamak ucu ile ilgilidir.
Başkaca belirtilmedikçe bu basamak ana basamak ucu olarak kabul edilir.
NOT - Bu büyüklük bağõl olarak boyutsuz şekilde aynõ çift sargõnõn referans empedans Zref'in z gibi bir
kesiri olarak ifade edilir. Kõsa devre empedansõnõn yüzde olarak gösterilişi:
Z
z = 100
Z ref
dir .
U2
Z ref =
Sr
(Bu formül üç fazlõ ve bir fazlõ transformatörlerin her ikisi için geçerlidir).
U : Sargõnõn Z ve Zref'ine ait (beyan gerilimi veya basamak ucu gerilimi) gerilimdir.
Sr : Beyan gücünün referans değeridir:
Bağõl değer, aynõ zamanda kõsa devre ölçmesi sõrasõnda ilgili beyan akõmõnõn (veya basamak
ucu akõmõ) geçmesine sebep olan uygulanan gerilim ile beyan gerilimi (veya basamak ucu
gerilimi) arasõndaki orana eşittir. Bu uygulanan gerilim, sargõ çiftinin kõsa devre gerilimi olarak
adlandõrõlõr. Normal olarak yüzde şeklinde ifade edilir.
3.7.2 - Belirtilmiş Bir Yük Şartõnda Gerilim Düşmesi veya Yükselmesi

Sargõnõn boştaki gerilimi ile belli bir yükte ve güç faktöründe aynõ sargõnõn bağlantõ uçlarõnda meydana
gelen gerilimin aritmetik farkõdõr. Diğer sargõya (sargõlara) (bir tanesine) uygulanan gerilim:
− Transformatör, ana basamağa bağlõ ise onun beyan değerine (bu durumda bir önceki sargõnõn
boştaki gerilimi beyan gerilimine) eşittir.
− Transformatör, diğer basamağa bağlõ ise basamak ucu gerilimine
eşit olarak uygulanõr.
Bu fark, genellikle önceki sargõnõn boştaki geriliminin bir yüzdesi olarak ifade edilir.
NOT - Çok sargõlõ transformatörlerde gerilim düşmesi veya yükselmesi, yalnõzca sargõnõn kendi
yüküne ve güç faktörüne bağlõ olmayõp diğer sargõlarõn yüküne ve güç faktörüne de bağlõdõr
(IEC 606) [IEV 421-07-03].
3.7.3 - Sõfõr Bileşen Empedansõ (Üç Fazlõ Bir Sargõnõn)

Sõfõr bileşen empedansõ, yõldõz veya zikzak bağlõ üç fazlõ bir sargõnõn birbirine bağlanmõş hat bağlantõ
uçlarõ ile bu sargõnõn nötr bağlantõ ucu arasõnda beyan frekansõnda faz başõna ohm olarak ifade edilen
empedansõdõr [IEV 421-07-04, değiştirilmiş].
NOT 1 - Sõfõr bileşen empedansõ, diğer sargõnõn veya sargõlarõn bağlantõ uçlarõnõn nasõl bağlõ
olduğuna ve yüklendiğine bağlõ kalmasõ sebebiyle muhtelif değerlerde olabilir.
NOT 2 - Sõfõr bileşen empedansõ, üçgen bağlõ hiçbir sargõsõ bulunmayan transformatörlerde özellikle
içindeki akõmõn ve sõcaklõğõn değerine bağlõ olabilir.
NOT 3 - Sõfõr bileşen empedansõ, kõsa devre empedansõnda (doğru bileşen) olduğu gibi aynõ şekilde
bağõl bir değerle de ifade edilebilir (Madde 3.7.1’e bakõnõz).
9
3.8 - SICAKLIK ARTIŞI

Sõcaklõk artõşõ, transformatörün incelenen bölümünün sõcaklõğõ ile dõş soğutma ortam sõcaklõğõ
arasõndaki farktõr (IEV 421-08-01, değiştrilmiş).
3.9 - YALITIM
Yalõtõmla ilgili terimlerin tarifleri IEC 76-3'de verilmiştir.
3.10 - BAĞLANTILAR
3.10.1 - Yõldõz Bağlantõ (Y-Bağlantõ)

Yõldõz bağlantõ, üç fazlõ bir transformatörün faz sargõlarõnõn birer ucunun veya üç fazlõ bir grup
meydana getiren bir fazlõ transformatörlerin aynõ beyan gerilimli sargõlarõnõn birer ucunun ortak bir
noktaya (nötr noktasõna) ve diğer uçlarõnõn uygun hat bağlantõ uçlarõna bağlanmasõdõr [IEV 421-10-01,
değiştirilmiş].
3.10.2 - Üçgen Bağlantõ (D-Bağlantõ)

Üçgen bağlantõ, üç fazlõ bir transformatörün faz sargõlarõnõn veya üç fazlõ bir grup meydana getiren bir
fazlõ transformatörlerin aynõ beyan gerilimli sargõlarõnõn kapalõ bir devre oluşturacak biçimde seri
bağlanmasõdõr [IEV 421-10-02, değiştirilmiş].
3.10.3 - Açõk Üçgen Bağlantõ

Açõk üçgen bağlantõ, üç fazlõ bir transformatörün faz sargõlarõ veya üç fazlõ bir grup oluşturan bir fazlõ
transformatörlerin aynõ beyan gerilimli sargõlarõnõn, üçgenin köşelerinden birisi açõk kalmak üzere
bağlantõlarõn seri olarak yapõlmasõdõr [IEV 421-10-03].
3.10.4 - Zikzak Bağlantõ (Z-Bağlantõ)

Zikzak bağlantõ, üç fazlõ bir transformatörün her bir faz sargõsõnõn bir ucunun ortak bir noktaya (nötr
noktasõna) bağlandõğõ ve her bir faz sargõsõnõn faz kaymalõ gerilimlerin endüklendiği iki bölümden
meydana geldiği bir bağlantõ biçimidir.
NOT - Bu iki bölümlü sargõnõn sarõm sayõsõ normal olarak aynõdõr [IEV 421-10-04, değiştirilmiş].
3.10.5 - Uçlarõ Dõşarõ Çõkarõlmõş Sargõlar

Uçlarõ dõşarõ çõkarõlmõş sargõlar, üç fazlõ bir transformatörün, transformatör içinde birbirine
bağlanmamõş olan faz sargõlarõdõr [IEV 421-10-05, değiştirilmiş].
3.10.6 - Üç Fazlõ Sargõnõn Faz Kaymasõ

Üç fazlõ sargõnõn faz kaymasõ, yüksek gerilim hat bağlantõ uçlarõna, bu bağlantõ uçlarõ harflerle
gösterilmiş ise alfabetik sõraya veya sayõlarla işaretli ise sayõ sõrasõna göre doğru bileşenli bir gerilim
sisteminin uygulanmasõ durumunda, nötr noktasõ (gerçek veya sanal) ile iki sargõnõn karşõlõk gelen
bağlantõ uçlarõ arasõndaki gerilimleri gösteren faz vektörleri arasõndaki açõsal farktõr. Bu fazlarõn, saat
ibresi yönüne ters yönde hareket etmekte olduğu kabul edilir [IEV 421-10-08, değiştirilmiş].
NOT - Yüksek gerilim sargõ faz vektörü referans olarak alõnõr ve diğer herhangi bir sargõ için kayma
alõşõlmõş olarak saat notasyonu ile ifade edilir, yani yüksek gerilim faz vektörü saat 12'de iken
(yükselen numaralar artan faz gecikmesini belirtir) saat, sargõ faz vektörü ile gösterilir.
3.10.7 - Bağlantõ Sembolü

Bağlantõ sembolü, yüksek gerilim, varsa orta gerilim ve alçak gerilim sargõlarõnõn bağlantõlarõnõn ve
bunlarõn bağõl faz kaymasõnõn (kaymalarõnõn) harflerin ve saat kadranõndaki saat rakamõnõn (rakamlar)
bir kombinasyonu ile ifade edilen alõşõlmõş sembolle gösterilmesidir [IEV 421-10-09, değiştirilmiş].
3.11 - DENEY TÜRLERİ
3.11.1 - Rutin Deney

Rutin deney, tek tek her transformatöre uygulanan deneydir.
10
3.11.2 - Tip Deney

Tip deney, transformatörlerin, rutin deneylerle kapsanmayan belirtilmiş özelliklere uygunluğunu
göstermek için diğer transformatörleri temsil eden bir transformatör üzerinde yapõlan deneylerdir.
NOT - Yapõsõ ve beyan değerleri tam olarak eş değerse bu transformatörün diğerlerini temsil ettiği
düşünülür, fakat beyan değerlerinde veya diğer karakteristiklerinde küçük farklõlõklarõ bulunan
bir transformatörde yapõlmõş ise, bu tip deney de geçerli olabilir. Ancak bu fark önceden
belirtilmelidir.
3.11.3 - Özel Deney

Özel deney, tip deneyden veya rutin deneyden başka bir deney olup önceden belirtilmelidir.
3.12 - SOĞUTMA İLE İLGİLİ METEOROLOJİK BİLGİ
3.12.1 - Aylõk Ortalama Sõcaklõk

Aylõk ortalama sõcaklõk, bir çok senenin belli bir ayõ süresince günlük maksimumlarõn ortalamasõ ile
günlük minimumlarõn ortalamasõnõn toplamõnõn yarõsõdõr.
3.12.2 - Yõllõk Ortalama Sõcaklõk

Yõllõk ortalama sõcaklõk, aylõk ortalama sõcaklõklarõn toplamõnõn on ikide biridir.
4 - BEYAN DEĞERLERİ
4.1 - BEYAN GÜCÜ
Transformatörün her bir sargõsõ için tayin edilmiş bir beyan gücü bulunmalõ ve bu güç, transformatörün
işaretleme plâkasõnda işaretlenmiş olmalõdõr. Beyan gücü, sürekli yükü ifade eder. Bu güç yük
kayõplarõ sõcaklõk artõşlarõ ile ilgili garantiler ve deneyler için referans bir değerdir.
Görünen gücün farklõ değerleri, farklõ şartlar için belirtilmiş ise örnek olarak soğutmanõn farklõ metotlarõ
gibi, bu değerlerin en yüksek olanõ beyan gücü olarak alõnõr. İmalâtçõ ile alõcõ arasõnda başkaca
anlaşmanõn olup olmadõğõ siparişten önce belli edilir.
İki sargõlõ bir transformatörün her iki sargõsõ için aynõ olan beyan gücünün yalnõzca bir değeri vardõr.
Transformatörün beyan gerilimi primer sargõsõna uygulandõğõnda ve sekonder sargõnõn bağlantõ

uçlarõnda beyan akõm geçtiğinde, transformatör, sargõlarõn bu çiftine karşõlõk olan beyan gücünü çeker.
Transformatör, Madde1.2'deki şartlarda ve IEC 76-2'de belirtilen sõcaklõk artõş sõnõrlarõnõ aşmaksõzõn
beyan gücünü (çok sayõlõ transformatör için sargõ kombinasyonu ya da kombinasyonlarõndaki beyan
güçlerini) sürekli işletmede taşõyabilmelidir.
NOT - Beyan gücünün bu maddeye göre açõklamasõ transformatörün kendisinin çektiği aktif ve reaktif
gücü dahil görünen giriş gücünün bir değeri olduğu anlamõnõ verir. Transformatör, sekonder
sargõnõn bağlantõ uçlarõna bağlõ bulunan devreye beyan gücünden farklõ beyan yükünde
görünen bir güç verir. Sekonder bağlantõ uçlarõ arasõndaki gerilim, transformatör içindeki
gerilim düşümü (veya yükselmesi) sebebiyle beyan geriliminden farklõ olur. Yükün güç
faktörüne göre gerilim düşümü için gereken izin beyan gerilimi ve basamak ucu aralõğõ ile
birlikte önceden belirtilir (IEC 606).
Amerika Birleşik Devletleri (A.B.D.) standardlarõnda durum farklõ olup beyan gücü kVA, sekonder
beyan gerilimi V'de verebildiği çõkõş gücü kVA'dõr. Bu metoda göre gerilim düşümü için müsaade edilen
değer, transformatörün primerine uygulanabilen gerekli değeri bulmak üzere tasarõmda kullanõlmalõdõr.
Ayrõca, A.B.D. standardõ normal işletme şartlarõnda yükün güç faktörünün % 80 veya daha yüksek
alõnmasõna izin verir.
4.2 - YÜK ÇEVRİMİ

Transformatörün sürekli yükleme beyan gücüne ilâveten geçici bir yükleme çevrimi önceden belirtilmiş
ise, transformatör bu ilâve güce, IEC 76-2'de belirtilen şartlarda uygun olmalõdõr.
11
NOT - Bu tercih, büyük güç transformatörlerinin geçici olağan dõşõ yüklemeyi ilgilendiren tasarõm ve
garantiler için esas teşkil etmek üzere özellikle kullanõlmalõdõr.
Bu gibi bir şart yok ise bu standarda uyan transformatörlerin yüklenmesi için gereken bilgi IEC 354 ve
IEC 905'de bulunabilir, bununla beraber IEC 354, IEC 905’e veya diğer yükleme şartlarõna uygun
olmasõna ihtiyaç varsa, bu durum, alõcõ tarafõndan teklif aşamasõnda belirtilmelidir.
Geçiş izolâtörleri, basamak uç değiştiricileri ve diğer yardõmcõ cihazlar transformatörün yükleme

yeteneğini kõsõtlamayacak şekilde seçilmelidir.
NOT - Bu kurallar, beyan gücünün üzerinde yükleme yeteneğini gerektirmeyen bazõ özel amaçlõ
transformatörlere uygulanmaz. Diğerleri için özel kurallar önceden belirtilmelidir.
4.3 - BEYAN GÜCÜNÜN STANDARD DEĞERLERİ

10 MVA'ya kadar transformatörler için beyan gücü değerleri tercihen ISO 3 (1973)’de verilen R10
serisinden alõnmalõdõr. Bunlar; kVA olarak
(......100, 125, 160, 200, 250, 315, 400, 500, 630, 800, 1000 vb.)
dir.
4.4 - BEYAN GERİLİMİNDEN DAHA YÜKSEK GERİLİMDE VE/VEYA DÜZENSİZ

FREKANSTA İŞLETME
Yükleme durumlarõnõn bir grubu ile uygun beyan gerilimi değerleri basamak ucu aralõğõ özelliklerini
uyarlamak için metotlar (yükleme gücü ve güç faktörü, karşõlõğõ olan faz arasõ işletme gerilimleri) IEC
606'da belirtilmiştir.
İstisnaî çalõşma şartlarõna uygunluk siparişin verilmesinden önce, imalâtçõ ile alõcõ arasõndaki
*
anlaşmada başkaca belirtilmedikçe, belirtilen Um değerleri içinde transformatör aşõrõ akõ (doyma)
şartlarõnda hasarlanmaksõzõn sürekli işletmeye uygun olmalõ ve burada gerilimin frekansa oranõ
karşõlõğõ olan beyan gerilimindeki ve beyan frekansõndaki oranõ %5'den fazla aşmamalõdõr.
5 - BASAMAK UÇLU BİR SARGISI BULUNAN TRANSFORMATÖRLER
5.1 - GENEL - BASAMAK UCU ARALIĞI GÖSTERİLİŞİ (NOTASYONU)

Aşağõdaki maddeler yalnõzca sargõlarõndan bir tanesi basamak uçlu olan transformatörlere uygulanõr.
Çok sargõlõ bir transformatörde bu hükümler, basamak uçlu sargõ ile basamak uçsuz sargõlardan
birisinin kombinasyonuna uygulanõr.
Ototransformatörlerde, basamak uçlarõ bazen nötr tarafõnda tertip edilir. Bu, etkin sarõm sayõsõnõn her
iki sargõda aynõ anda değiştirilmesi anlamõna gelir. Bu gibi transformatörler için böyle özel basamak
ucu tertibi önceden belirtilmelidir. Bu maddedeki özelikler uygulanabildiği ölçüde kullanõlmalõdõr.
Başkaca belirtilmedikçe ana basamak ucu, basamak uçlarõ aralõğõ ortasõna yerleştirilir. Diğer basamak
uçlarõ basamak uç faktörleri ile tanõtõlõr. Transformatörün basamak ucu sayõsõ ve değişim oranõ 100'den
başalanarak yüzde basamak ucu faktörü değişimleri şeklinde kõsa bir gösterilişle (notasyonla) ifade
edilebilir (Terimlerin tarifi için Madde 3.5’e bakõnõz).
Örnek: Tamamõ birlikte simetrik olarak yerleştirilmiş 21 basamak ucu 160 kV sargõlõ bir transformatör:
(160 ± 10 x % 1,5) / 66 kV
olarak belirtilir.
* Um transformatör sargõsõna ve bağlõ cihazlara uygulanabilen en yüksek sistem gerilimidir (IEC 76-3).
12
Belli bir sebeple basamak ucu aralõğõ beyan gerilimi civarõnda asimetrik olarak belirtilmişse, bu:
(160 + 12 x % 1,5) / 66 kV
- 8 x % 1,5
olarak gösterilebilir.
NOT - Bu şekilde kõsa gösteriliş yalnõzca basamak uçlu sargõnõn tertibinin bir ifadesidir ve işletmede
bulunan bu sargõya uygulanan gerilimin gerçek değişimleri olduğu anlamõna gelmez. Bu,
Madde 5.2 ve Madde 5.3 de verilmiştir.
Tek tek basamak uçlarõna ait bilginin işaret plâkasõnda tam olarak gösterilişi Madde 7'de verilmiştir.
Bazõ basamak uçlarõ basamak ucu geriliminde ya da basamak ucu akõmõndaki kõsõtlamalar sebebiyle
azaltõlmõş güç basamak uçlarõ olabilir. Böyle sõnõrlamalar olmasõ durumundaki sõnõr basamak uçlarõna
maksimum gerilim basamak ucu ve maksimum akõm basamak ucu adõ verilir (Şekil 1’e bakõnõz).
5.2 - BASAMAK UCU GERİLİMİ - BASAMAK UCU AKIMI, BASAMAK UCU

GERİLİM DEĞİŞİMİNİN STANDARD KATEGORİLERİ, MAKSİMUM GERİLİM
BASAMAK UCU
Basamak ucu aralõğõnõn ve basamak ucu adõmlarõnõn kõsa gösterilişi transformatör oranõ aralõğõnõn
değişimini gösterir. Fakat basamak ucu miktarlarõnõn belirtilen değerleri yalnõzca bununla tam olarak
ifade edilmez. İlave bilgi gereklidir. Bu, her bir basamak ucu için basamak ucu gücü, basamak ucu
gerilimi ve basamak ucu akõmõnõ ihtiva eden liste halinde veya gerilim değişimi kategorisi ve tam güç
basamak uçlarõ olan basamak uçlarõ içindeki aralõğõn muhtemel sõnõrlamalarõnõ gösteren metin olarak
verilebilir.
Basamak ucu gerilim değişiminin uç değerleri kategorileri:

- Sabit akõlõ gerilim değişimi (CFVV),
- Değişken akõlõ gerilim değişimi (VFVV)
dir.
Bunlar aşağõdaki gibi ifade edilir.
CFVV
Herhangi bir basamak uçsuz sargõda basamak ucu gerilimi basamak ucundan basamak ucuna sabittir.
Basamak uçlu sargõda basamak ucu gerilimleri basamak ucu faktörleri ile orantõlõdõr.
VFVV
Basamak uçlu sargõda basamak ucu gerilimi basamak ucundan basamak ucuna sabittir. Herhangi bir
basamak uçsuz sargõdaki basamak ucu gerilimleri basamak ucu faktörü ile ters orantõlõdõr.
CbVV (Kombine gerilim değişimi)
Bir çok uygulamada ve özellikle geniş bir basamak ucu aralõğõ bulunan transformatörlerde aralõğõn
farklõ bölümlerine uygulanan her iki prensibin kullanõlmasõ için bir kombinasyon belirtilir ve kombine
gerilim değişimi (CbVV) olarak adlandõrõlõr. Geçiş (change-over) noktasõ "maksimum gerilim basamak
ucu" olarak adlandõrõlõr. Bu sistemde :
− Maksimum gerilim basamak ucu faktörünün altõndaki basamak ucu faktörlü basamak uçlarõ için
CFVV
− Maksimum gerilim basamak ucu faktörünün üzerindeki basamak ucu faktörlü basamak uçlarõ VFVV
olarak uygulanõr.
Basamak ucu gerilim değişim kategorilerinin grafikle gösterilişi:
CFVV Şekil 1a), VFVV Şekil 1b ve CbVV Şekil 1c'de verilmiştir.
Semboller:
UA, IA : Basamak uçlu sargõda basamak ucu gerilimi ve basamak ucu akõmõdõr.
UB, IB : Basamak uçsuz sargõda basamak ucu gerilimi ve basamak ucu akõmõdõr.
SAB : Basamak ucu gücü.
Apsis : Yüzde basamak ucu faktörü (Basamak uçlu sargõda bağõl etkin sarõm sayõsõnõ gösterir).
1 : Basamak ucu aralõğõ boyunca tam güç basamak uçlarõnõ gösterir.
2 : Maksimum gerilim basamak ucu, maksimum akõm basamak ucu ve azaltõlmõş güç basamak
uçlarõ aralõğõnõ gösterir.
13
ŞEKİL 1a - Sabit akõ gerilim değişimi

(CFVV) Seçmeli maksimum
akõm basamak ucunu
ö t i
Basamak ucu faktörü
ŞEKİL 1b - Değişken akõ gerilim

değişimi (VFVV)
Seçmeli maksimum akõm
basamak ucunu gösterir.
14
ŞEKİL 1c - Kombine gerilim değişimi Cb VV Geçiş noktasõ artõ basamak ucu

aralõğõnda gösterilmiştir. Bu, maksimum gerilim basamak ucu (UA) ve maksiimum
akõm basamak ucunun (IB sabit, geçiş noktasõ üzerine çõkmayanher ikisini
oluşturur. İlave bir seçmeli maksimum akõm basamak ucu da CFVV aralõğõnda
gösterilmiştir.
15
5.3 - BASAMAK UCU GÜCÜ, TAM GÜÇ BASAMAK UÇLARI - AZALTILMIŞ GÜÇ
BASAMAK UÇLARI
Aşağõda belirtilenler dõşõnda bütün basamak uçlarõ tam güç basamak uçlarõ olmalõdõr.
Basamak uçlu sargõda basamak ucu akõmõ, +%5'i aşmayan basamak uçlu aralõklõ 2500 kVA'ya kadar
2500 kVA dahil ayrõ sargõlõ transformatörlerde bütün eksi basamak uçlarõnda beyan akõmõna eşit
olmalõdõr. Başka bir deyişle ana basamak ucu, maksimum akõm basamak ucu anlamõna gelir (aşağõya
bakõnõz).
+%5'den daha geniş basamak ucu aralõğõ olan transformatörlerde, basamak ucu gerilimi veya
basamak ucu akõmõ değerlerinde kõsõtlamalar belirtilebilir. Aksi takdirde beyan değerleri üzerinde
önemli miktarda değer yükselmesi olur. Bu gibi kõsõtlamalar belirtildiğinde, ilgili basamak uçlarõ
azaltõlmõş güç basamak uçlarõ olur. Bu maddede, bu gibi düzenlemeler açõklanmõştõr.
Basamak ucu faktörü değerinden saptõğõnda, tam güç basamak uçlarõ için basamak ucu akõmõ
sargõlardan birisindeki beyan akõmõnõn üzerine yükselebilir. Eksi basamak uçlarõ için basamak uçlu
sargõda CFVV altõnda (Şekil-1a), artõ basamak uçlarõ için basamak uçsuz sargõda VFVV altõnda (Şekil
1b) uygulanõr. Bahis konusu sargõnõn ilgili takviyesini sõnõrlamak için maksimum akõm basamak ucunu
belirtmek mümkündür. Sargõ için bu basamak ucundan sonraki basamak ucu akõm değerleri sabit
olarak belirtilir. Bu, büyük değerli basamak ucundan sonra geri kalan basamak uçlarõnõn azaltõlmõş
güçlü basamak uçlarõ anlamõna gelir (Şekil 1a, Şekil-1b ve Şekil-1c).
Başkaca belirtilmedikçe, CbVV'de maksimum gerilim basamak ucu, CFVV ile VFVV arasõndaki geçiş
noktasõ aynõ zamanda maksimum akõm basamağõ olmalõdõr. Bu, basamak uçsuz sargõ akõmõ artõ
basamak uçlarõna kadar sabit kalõr (Şekil-1c) anlamõna gelir.
5.4 - TALEP VE SİPARİŞTE BASAMAK UÇLARI İÇİN ÖNCEDEN BELİRTİLECEK

ŞARTLAR
Transformatör tasarõmõ için aşağõdaki bilgiler gereklidir.
a) Hangi sargõnõn basamak uçlu olacağõ.
b) Basamak sayõsõ ve basamak ucu adõmõ (veya basamak aralõğõ ve basamak sayõsõ). Başkaca
belirtilmedikçe aralõk ana basamak ucunun iki tarafõnda simetrik ve basamak uçlu sargõda basamak
uçlarõ adõmlarõnõn eşit olduğu kabul edilmelidir. Bazõ sebeplerden ötürü tasarõmõ eşit olmayan
basamaklar yapõlmasõ mecburiyeti var ise, bu önceden belirtilmelidir.
c) Gerilim değişim kategorisi ve kombine değişim uygulanacaksa değişim noktasõ (maksimum gerilim
basamak ucu Madde 5.2).
d) Maksimum akõm sõnõrlamasõnõn uygulanõp uygulanmayacağõ (azaltõlmõş güç basamak uçlarõ),
uygulanacaksa hangi basamak uçlarõ için uygulanacağõ.
c) ve d) paragraflarõ yerine beyan değerleri işaret plâkasõ üzerinde aynõ tip çizelge, fayda sağlayabilir
düşüncesiyle kullanõlabilir (Ek B'deki örnek).
Bu verilerin şartlarõ iki farklõ yolda yerine getirilir:
− Talep edilirken önceden bütün bilgi belirtilebilir.

− Ya da seçenek olarak kullanõcõ gene önceden aktif ve reaktif değerleri ile yükleme oluşumlarõnõ bir
grup olarak (güç akõm doğrultusunu açõkça gösterir şekilde) ve bunlara karşõlõk gelen yük
gerilimlerini verir.
Bu durumlar, tam ve azaltõlmõş güçte gerilim oranõnõn uç değerlerini göstermelidir (IEC 606'nõn altõ
parametreli metodu). İmalatçõ bundan sonra bu bilgilere dayalõ olarak basamak uçlu sargõyõ seçer ve
beyan değerleri miktarlarõnõ ve basamak ucu değerlerini belirtir.
5.5 - KISA DEVRE EMPEDANSI

Başkaca belirtilmedikçe, bir çift sargõnõn kõsa devre empedansõ ana basamak ucuna göre verilir
(Madde 3.7.1). Basamak ucu aralõğõ + % 5'i geçen basamak uçlu sargõsõ bulunan transformatörlerde
empedans değerleri iki uç (ekstrem) basamak ucu için de verilmelidir. Bu gibi transformatörlerde
empedansõn bu üç değeri kõsa devre deneyi sõrasõnda da ölçülmelidir (Madde 10.4’e bakõnõz).
16
Empedans değerleri muhtelif basamak uçlarõ için verildiğinde ve özellikle sargõ çifti aynõ olmayan
beyan gücü değerlerinde iken empedans değerlerinin yüzde değerlerden daha çok faz başõna ohm
olarak sargõlara ilgi kurulurak verilmesi tavsiye edilir. Yüzde değerler, uygulamada ilgili referans
değerlerin değişmesi sebebiyle karõşõklõğa yol açabilir. Yüzde değerler verilmesi durumunda buna
karşõlõk referans gücün ve referans gerilim değerlerin açõkca belirtilmesi tavsiye edilebilir.
NOT - Bir empedans değerinin kullanõcõ tarafõndan seçimi arõza durumlarõnda aşõrõ akõm sõnõrlamasõna
karşõ gerilim düşümü sõnõrlamasõ gibi birbirine zõt taleplerin ortaya çõkmasõna sebep olur.
Kayõplarõ unutmayarak tasarõmõn ekonomik optimizasyonu, belli bir empedans değerleri
aralõğõna doğru yöneltir. Mevcut bir transformatörle paralel çalõşmasõ empedans uyumluluğunu
gerektirir (IEC 606).
Bir teklif almada, yalnõzca ana basamak ucundaki empedansõn şartlarõ bulunmayõp onun
basamak uçlarõ aralõğõndaki değişimi de var ise, bu, tasarõmda önemli kõsõtlamalarõn olacağõ
anlamõna gelir (kendi aralarõnda ilgili olarak sargõlarõn yerleşimi). Bu gibi ayrõntõlõ şartlar iyi bir
gerekçesi yoksa belirtilmemelidir.
Tasarõmda bir ölçüde serbestliği ortadan kaldõran kõsa devre empedans değerlerini önceden
belirtmenin amacõ, bütün basamak uçlarõ aralõğõ boyunca üst ve alt sõnõrlar arasõnda kabul edilebilir bir
aralõğõ göstermektir. Bu iş, bir grafik veya bir tablo yardõmõ ile yapõlabilir.
Sõnõrlar, bu sõnõrlarõn arasõndaki ara bir değere uygulanacak Madde 9'daki iki taraflõ (artõ ve eksi)
toleranslara müsaade edecek kadar bir aralõkta olmalõdõr. Bir örnek Ek-C'de verilmiştir. İmalatçõ, ana
basamak ve sõnõrlar arasõndaki uç (ekstrem) basamak uçlarõ için empedans değerlerini seçmeli ve
garanti etmelidir. Ölçülen değerler, Madde 9'daki toleranslar içinde garanti edilen değerlerden
sapabilirler, ancak toleransõ olmayan sõnõr değerlerin dõşõna taşmamalõdõr.
5.6 - YÜK KAYBI VE SICAKLIK ARTIŞI (Madde 2.3.6)

a) Basamak uçlarõ aralõğõ ± % 5 sõnõrlarõ içinde ise ve beyan gücü 2500 kVA'nõn üzerinde değilse, yük
kaybõ garantileri ve sõcaklõk artõşõ yalnõzca ana basamak ucu için verilir ve sõcaklõk artõşõ deneyi bu
basamakta yapõlõr.
b) Basamak uçlarõ aralõğõ ± % 5'i aşarsa veya beyan gücü 2500 kVA'nõn üzerinde ise ana basamağa
ilâveten hangi basamak uçlarõnõn olacağõ önceden belirtilmeli ve yük kayõplarõ imalâtçõ tarfõndan
garanti edilmelidir. Bu yük kayõplarõ, ilgili basamak ucu akõm değerlerine göre verilmelidir. Sõcaklõk
artõşõ sõnõrlarõ, uygun basamak ucu gücünde, basamak ucu geriliminde ve basamak ucu akõmõnda
bütün basamak uçlarõ için geçerlidir.
Sõcaklõk artõşõ tip deneyi, belirtilmişse yalnõzca bir basamak ucunda yapõlmalõdõr. Başkaca
belirtilmemişse bu maksimum akõm basamağõ ucu (genellikle en yüksek yük kayõplõ basamak ucu)
olmalõdõr. Seçilen basamak ucu için toplam kayõp, sõcaklõk artõşõ deneyi sõrasõnda yağ sõcaklõğõ
artõşõnõn tayini için deney gücü olarak seçilir ve bu basamak ucu için basamak ucu akõmõ yağõn
üzerinde sargõ sõcaklõk artõşõnõn belirlenmesi için referans akõmdõr. Yağlõ transformatörlerin sõcaklõk
artõşõ ile ilgili kurallar ve deneyler IEC 76-2’de verilmiştir.
Prensip olarak, sõcaklõk artõşõ tip deneyi herhangi bir basamak ucunda maksimum toplam
kaybõndaki õsõ kayõplarõ için soğutma cihazlarõnõn yeterli olduğunu göstermelidir. Herhangi bir
basamak ucunda her hangi bir sargõnõn ortam sõcaklõğõ üzerindeki sõcaklõk artõşõ, belirtilen
maksimum değeri aşmamalõdõr.
İkinci husus, normal olarak deney için seçilecek maksimum akõm basamak ucunun gerekli
olmasõdõr. Fakat maksimum yağ sõcaklõk artõşõnõ tayin etmek için sokulacak toplam yükün miktarõ,
herhangi bir basamak ucu için en yüksek değere karşõlõk olmalõdõr. Bu basamak uçlarõ, deney için
kullanõlan basamak ucundan farklõ olabilir (IEC 76-2).
6 - ÜÇ FAZLI TRANSFORMATÖRLERDE BAĞLANTI VE FAZ

KAYMASI SEMBOLLERİ
Üç fazlõ bir transformatörün faz sargõlarõnõn bir grubunun veya üç fazlõ bir grup teşkil eden bir fazlõ
transformatörlerin aynõ gerilimli sargõlarõnõn yõldõz, üçgen veya zikzak bağlantõsõ, yüksek gerilim (HV)
sargõsõ için Y, D veya Z büyük harfleriyle ve orta ve alçak gerilim (LV) sargõlarõ için y, d veya z küçük
17
harfleriyle gösterilmelidir. Nötr noktasõ dõşarõ çõkarõlmõş ise yõldõz bağlõ bir sargõ için YN (yn) ile, zikzak
bağlõ bir sargõ için de ZN (zn) ile gösterilmelidir.
Üç fazlõ bir transformatörde açõk sargõlarõ (bunlar transformatörün içinde birbirine bağlanmamõştõr fakat
her bir faz sargõsõnõn dõşarõ çõkarõlmõş iki bağlantõ ucu vardõr) III (HV) veya (orta veya alçak gerilim
sargõlarõnda) iii olarak gösterilir.
Ototransformatör olarak bağlõ bir çift sargõ için, alçak gerilim sargõsõnõn sembolünde örnek olarak veya
YNauto veya YNa veya YNaO, ZNa11'de görüldüğü gibi “auto” kelimesi veya “a” ile yer değiştirmiştir.
Bir transformatörün farklõ sargõlarõ için harf sembolleri, beyan geriliminin iniş (azalõş) sõrasõna göre
kaydedilir. Herhangi bir orta gerilim ve alçak gerilim sargõsõ için sargõ bağlantõ harfi, onun faz kaymasõ
"saat rakamõ" tarafõndan takip edilen harftir (Madde 3.10.6). Aşağõda verilen üç örnek Şekil 2'de
gösterilmiştir.
Bir dengeleme sargõsõnõn var oluşu (üç fazlõ yükleme için bağlantõ ucu dõşarõya çõkarõlmamõş üçgen
bağlõ bir sargõ) yüklenebilir sargõ sembollerinden sonra "+d" sembolü ile gösterilir.
Bir transformatör, değiştirilebilir bağlantõ sargõsõ (seri-paralel ve YD) ile belirtilmişse, her iki bağlantõ
kaydedilmeli ve aşağõdaki örneklerde gösterildiği gibi karşõlõk olan beyan gerilimleri ile eşlendirilmelidir:
220 (110)/10,5 kV YN(YN)d11

110/11(6,35) kV YNyO(d11)
Beyan değerleri işaret plâkasõnda, tam bilgi verilmelidir (Madde 7.2’ye bakõnõz).
Genel kullanõmdaki bağlantõ örnekleri bağlantõ şemalarõ ile beraber Ek-D'de gösterilmiştir.
Bağlantõ uçlarõ işaretleri ile ve transformatörle birleşik imal edilen akõm transformatörlerini gösteren
şemalarõ kullanõldõğõnda, bunlar Madde 7.2'de belirtilen metin bilgisi ile beraber, beyan değerleri işaret
plâkasõnda verilebilir.
ŞEKİL 2 - Saat Rakamõ Gösterilişi İçin Üç Örnek
18
Gösteriliş (notasyon) uygulama usulleri aşağõda verilmiştir.
Bağlantõ şemalarõ, yüksek gerilim sargõsõnõ yukarda, alçak gerilim sargõsõnõ aşağõda gösterir.
(Endüklenen gerilimlerin yönleri belirtilmiştir).
Yüksek gerilim sargõsõ faz vektör diyagramõnda, faz I saat 12'ye yönlendirilir. Alçak gerilim sargõsõnõn
faz I'i gösterilen bağlantõlarõn sonuçlarõ ile ilgili endüklenen gerilime göre yönlendirilir.
Faz vektörleri diyagramlarõnõn dönüş yönü, I-II-III sõrasõnõ veren saat ibresi yönünün aksi yöndür.
NOT - Bu numaralama keyfidir. Transformatör üzerindeki bağlantõ uçlarõ işaretlemesi, transformatörün
kullanõlacağõ ülke standardõna uygun yapõlabilir.
ÖRNEK 1
Yüksek gerilim sargõsõ 20 kV olan bir dağõtõm transformatörü üçgen bağlõdõr. Nötrü dõşarõ çõkartõlmõş
yõldõz bağlõ alçak gerilim sargõsõ 400 V'dir. Alçak gerilim sargõsõ, yüksek gerilim sargõsõnõ 330° ile
geriden takip etmekte olan bu transformatör,
Dyn11
sembolü ile gösterilir.
ÖRNEK 2
Nötr ucu dõşarõ çõkarõlmõş yõldõz bağlõ üç fazlõ bir transformatör 123 kV'tur. Nötrü dõşarõ çõkarõlmõş
yüksek gerilim sargõsõ ile aynõ fazda 36 kV olup oto bağlõ değildir. 7,2 kV üçgen bağlõ olan sargõ 150°
ile geriden takip etmekte olan bu transformatör,
YNynOd5
ÖRNEK 3
Üç adet bir fazlõ ototransformatörden oluşan
400 130
22 kV tersiyer sargõlõ / kV'luk
3 3
bir grup.
Tersiyer sargõlar üçgen bağlõ iken oto bağlõ sargõlar yõldõz bağlõdõr. Üçgen bağlõ sargõ faz vektörleri
yüksek gerilim faz vektörlerini 330° geriden takip etmektedir. Bu transformatör,
YNautod11 veya YNad11

Sembol, içten aynõ bağlantõlõ üç fazlõ bir oto transformatör için aynõ olacaktõr.
Üçgen sargõda üç hat bağlantõ ucu dõşarõ çõkmõyorsa, ama yalnõzca dengeleme sargõsõ olarak
bulunuyorsa sembol bunu + işaretiyle göstermelidir. Bundan sonra dengeleme sargõsõ için faz kaymasõ
gösterilişi uygulanmaz. Bu,
YNauto+d
7 - BEYAN DEĞERLERİ İŞARET PLÂKALARI

Transformatörde, görülebilir konumda transformatöre tespit edilmiş, üzerinde aşağõda belirtilen uygun
değerler işaretlenmiş olan suya dayanõklõ malzemeden yapõlmõş bir işaret plâkasõ bulunmalõdõr. İşaret
plâkasõ üzerindeki kayõtlar okunabilir ve silinmez bir biçimde işaretlenmiş olmalõdõr.
7.1 - İŞARET PLÂKASINDA VERİLMESİ GEREKLİ BİLGİ

a) Transformatörün cinsi, (örnek olarak transformatör, ototransformatör, gerilim ekleme - çõkarma
transformatörü vb.),
b) Bu standardõn numarasõ,
19
c) İmalâtçõnõn adõ,
d) İmalâtçõnõn seri numarasõ,
e) İmalât yõlõ,
f) Faz adedi,
g) Beyan gücü (kVA veya MVA olarak). Çok sargõlõ transformatörlerde her bir sargõnõn beyan gücü
verilmelidir. Sargõlarõn birinin beyan gücü diğer sargõlarõn beyan güçlerinin toplamõ olmadõkça
yükleme kombinasyonlarõ da gösterilmelidir,
h) Beyan frekansõ (Hz olarak),
i) Beyan gerilimleri (V veya kV olarak) ve basamak ucu aralõğõ,
j) Beyan akõmlarõ (A veya kA olarak),
k) Bağlantõ sembolü,
l) Kõsa devre empedansõnõn yüzde olarak ölçülen değeri. Çok sargõlõ transformatörlerde farklõ iki sargõ
kombinasyonu için muhtelif empedanslar ilgili referans güç değerleri verilmelidir. Basamak uçlu bir
sargõsõ bulunan transformatörler için Madde 5.5 ve Madde 7.2.b) uygulanmalõdõr,
m) Soğutma tipi. Transformatör için öngörülen muhtelif soğutma metotlarõ varsa, karşõlõğõ olan güç
değerleri beyan gücünün yüzdeleri olarak meselâ ONAN / ONAF % 70 / % 100 şeklinde ifade
edilebilir),
n) Toplam kütle,
o) Yalõtõm yağõnõn kütlesi.
Transformatörün, tasarõmõnda özellikle izin verilmiş bulunan sargõlarõn farklõ bağlantõlarõna dayalõ bir
gruptan çok beyan değerleri varsa, ilâve beyan değerlerinin tamamõ, beyan değeri işaret plâkasõnda
verilmeli veya her grup için ayrõ beyan değeri işaretlenmiş işaret plâkalarõ takõlmõş olmalõdõr.
7.2 - UYGULANABİLME DURUMUNDA VERİLECEK İLAVE BİLGİ

a) Cihaz gerilimi Um > 3,6 kV için en yüksek gerilimli bir veya daha çok sargõsõ bulunan
transformatörde:
− IEC 76-3’de açõklandõğõ üzere yalõtõm seviyelerinin (dayanõm gerilimleri) kõsa gösterilişleri.
b) Basamak uçlu bir sargõsõ bulunan transformatörlerde, basamak uçlarõ hakkõnda aşağõdaki özellikler:
− Basamak ucu aralõğõ + % 5’i aşmayan transformatörlerde: Bütün basamak uçlarõ için basamak
uçlu sargõdaki basamak ucu gerilimleri. Bu durum özellikle dağõtõm transformatörlerine
uygulanõr.
− Basamak ucu aralõğõ + % 5’i aşan transformatörlerde: Bütün basamak uçlarõ için basamak ucu
gerilimini, basamak ucu akõmõnõ ve basamak ucu gücünü gösteren bir çizelge. Ayrõca, ana
basamak ucu ve en az uç (ekstrem) basamak uçlarõ için kõsa devre empedans değerleri
tercihen özel bir sargõya göre faz başõna ohm olarak verilmelidir.
c) En üstteki yağõn ve sargõlarõn sõcaklõk artõşlarõ (normal değerlerde değilse). Transformatörün büyük
yükseltide tesisi öngörüldüğünde, normal ortam şartlarõnda geçerli azaltõlmõş sõcaklõk artõş değerleri
veya büyük yükseltilerde normal sõcaklõk artõşlarõndaki azaltõlmõş yükleme (normal soğutma
kapasiteli standard transformatör).
d) Yalõtõm sõvõsõ, madeni yağ değilse.
e) Bağlantõ şemasõ (bağlantõ sembolü iç bağlantõlarõn karşõlõk olan tüm bilgiyi vermemesi durumunda).
Bağlantõlar transformatörün içinde değiştirilebiliyorsa, bu ayrõ bir işaret plâkasõ üzerinde veya benzeri
beyan değerleri işaret plâkalarõnda gösterilmelidir. Fabrikada yapõlan bağlantõlar da gösterilmelidir.
f) Taşõma kütlesi (toplam kütlesi 5 tonu geçen transformatörler için).
g) Tanksõz olarak kütlesi (toplam kütlesi 5 tonu geçen transformatörler için).
h) Tank ve yağ genleşme düzeninin vakuma dayanma yeteneği.
Transformatör, yukarõda sõralanan bilgiyi havi bulunan beyan değerleri ana işaret plâkasõna ilâveten
geçiş [izolâtörleri (busingleri), basamak değiştiricileri, akõm transformatörleri ve özel soğutma cihazlarõ]
gibi bileşenler için standardlara uygun yardõmcõ cihazlarõn tanõtõm ve karakteristiklerini gösteren işaret
plâkalarõnõ da taşõmalõdõr.
8 - MUHTELİF KURALLAR
8.1 - NÖTR BAĞLANTISININ BOYUTLANDIRILMASI

Faz ile nötr arasõndaki yükü taşõmak için amaçlanan transformatörlerin (Örnek olarak dağõtõm
transformatörleri) nötr iletkeni ve bağlantõ ucu uygun yük akõmõ ve toprak arõza akõmõ için
boyutlandõrõlmalõdõr (IEC 606).
20
Faz ve nötr arasõndaki yükü taşõmasõ amaçlanmayan transformatörlerin nötr iletkeni ve bağlantõ ucu
toprak arõza akõmõ için boyutlandõrõlmalõdõr.
8.2 - YAĞ KORUMA SİSTEMİ

Yağlõ transformatörlerde yağ koruma sisteminin tipi önceden belirtilmelidir. Aşağõda belirtilen farklõ
tipleri vardõr:
− Ortam havasõ ile tank içinde veya ayrõ bir genleşme kabõ (koruyucu) içinde bulunan yağ yüzeyi
üzerinde hava doldurulmuş genleşme boşluğu arasõnda serbest bağlantõlõ serbest iletişimli serbest
nefeslikli sistem veya koruyucu sistem. Nem atõcõ nefeslik, genellikle atmosfer bağlantõsõna takõlõr.
− Yağ üzerinde atmosfer basõncõnõ sağlayan bir hava genleşme hacmi bulunan, fakat esnek bir
diyafram ya da balon tarafõndan yağ ile doğrudan temasõ engellenmiş olan diyafram tipi yağ
koruma sistemi.
− Basõnç kontrollu bir kaynağa veya elastik bir balona bağlanmõş bulunan biraz yüksek basõnçta kuru
asal gaz ile doldurulmuş yağ üzerinde bir genleşme boşluğu bulunan asal gaz basõnç sistemi.
− Değişebilir basõnçtaki yağ genleşmesine uyumlu sağlam yapõlõ bir tank içindeki yağ yüzeyi üzerinde
bir gaz hacmi bulunan gaz yastõklõ kapalõ tank sistemi.
− Sürekli sõzdõrmaz olarak kapatõlmõş içindeki yağõn genleşmesi, genellikle oluklu tankõn elastik
hareketi ile karşõlanan, tamamiyle dolu kapalõ sistem.
8.3 - GENERATÖR TRANSFORMATÖRLERİNDE YÜKÜN ATILMASI

Yük atma şartlarõna maruz kalacak şekilde generatörlere doğrudan bağlanmasõ amaçlanan
transformatörler, transformatörün generatöre bağlõ bulunan bağlantõ uçlarõndaki beyan geriliminin 1,4
katõ gerilime 5 saniye süre ile dayanabilmelidir.
9 - TOLERANSLAR
Nispeten alçak beyan gerilimli çok sargõlõ büyük transformatörlerde belirtilen beyan gerilimi oranlarõna
karşõlõk olan sarõm oranlarõna yüksek bir doğrulukla uzlaştõrmak özellikle ayrõntõlõ olarak her zaman
mümkün değildir. Önceden doğru olarak tespit edilemeyen veya imalâta ve kesin olmayan ölçmeye
bağlõ olan başka büyüklükler de vardõr.
Bu sebeple toleranslarõn garanti edilen belirli değerler olmasõ gerekir.
Çizelge 1’de, belli beyan değerlerine ve bu standardda atõf yapõlan imalâtçõnõn garantilerinin
bulunduğu diğer büyüklüklere uygulanabilecek toleranslar verilmiştir.
Özel durumlar için Çizelge 1’deki ayrõntõlardan başka toleranslara gerek olduğunda, bunlar sipariş
verilmeden önce imalâtçõ ile alõcõ arasõndaki sözleşmede konu edilmelidir.
Bir yöndeki tolerans belirtilmediğinde, değerlerde bu yönde hiç bir sõnõrlamaya gerek yoktur.
Toleranslarõn uygulandõğõ miktarlar, Çizelge 1'de verilen toleranslarõn dõşõnda olmadõğõnda
transformatörün bu standarda uygun olduğu kabul edilir.
21
ÇİZELGE 1 - Toleranslar
Maddeler Tolerans
1.a) Toplam kayõplar Toplam kaybõn + % 10’u
b) Bileşen kayõplarõ NOT 1 Toplam kayõplar için olan toleransõ aşmamak şartõyla
her bileşenin kaybõnõn + %15’i
2.Belirtilen ilk sargõ çifti için ana basamak ucuna Aşağõki değerlerin daha küçüğü:
boştaki gerilim oranõ a) Açõklanan değerin ± % 0,5
b) Ana basamaktaki gerçek yüzde empedansõn ± 1/10
Aynõ sargõ çiftinin diğer basamak uçlarõnda gerilim Önceden belirtilen, fakat yukarda a) ve b)’deki
oranõ değerlerin daha küçüğünden küçük olmamalõ
Diğer sargõ çiftleri için gerilim oranõ Önceden belirtilen, fakat yukarda a) ve b)’deki
değerlerin daha küçüğünden küçük olmamalõ
3.Kõsa devre empedansõ:
- İki sargõlõ ayrõ sargõlõ transformatör için
- Çok sargõlõ bir transormatörde ayrõ sargõlarõn
belirtilen ilk çifti için
a) Ana basamak ucunda Empedans değeri ≥ %10 olduğunda açõklanan değerin
± %7,5’u
Empedans değeri < %10 olduğunda açõklanan değerin
± %10’u
b) Çiftin herhangi bir diğer basamak ucunda Empedans değeri ≥ %10 olduğunda açõklanan değerin
± %10’u
Empedans değeri < %10 olduğunda açõklanan değerin
± %15’i
4.Kõsa devre empedansõ:
- Oto bağlõ bir sargõ çifti için
- Çok sargõlõ bir transformatörde ayrõ sargõlarõn
belirtilen ikinci çifti için
a) Ana basamak ucu Açõklanan değerin ± % 10’u
b) Sargõ çiftinin herhangi bir diğer basamak Bu basamak ucu için açõklanan değerin ± % 15’i
ucunda
- Sargõlarõn ilâve çiftleri Önceden belirtilen, fakat ≥ % 15
5.Boştaki akõm Açõklanan değerin + % 30
ÇİZELGE 1’in Devamõ
NOTLAR
1 - Toleranslarõn verilen bir yükleme şartõna uygulanacağõ garantide önceden beyan edilmedikçe çok sargõlõ
transformatörlerin kayõp toleranslarõ sargõlarõn her çiftine uygulanõr.
2 - Bilinen ototransformatörlerde ve gerilim ekleme-çõkarma transformatörlerinde empedanslarõnõn küçüklüğü
toleransõn çok bağõmsõz olmasõna yol açar. Geniş basamak ucu aralõklarõ bulunan transformatörlerde
özellikle aralõk simetrik değilse özel bir dikkat gerekebilir. Diğer taraftan, meselâ bir transformatörün
önceden var olan üniteler ile birlikte çalõştõrõlmasõ gerektiğinde, daha dar empedans toleranslarõ
öngörülmeli ve bunlar üzerinde mutabõk kalõnabilir özel toleranslar konusu önceden belirtilmelidir.
3 - Önceden belirtilen değer, imalâtçõnõn açõkladõğõ değer olarak anlaşõlmalõdõr.
4 - Özel durumlar için yukardaki ayrõntõlardan başka gerekli olan toleranslar, siparişi vermeden önce imalâtçõ
ile alõcõ arasõnda yapõlan ön anlaşmada uygulanmalõdõr.
10 - DENEYLER
10.1 - RUTİN DENEY, TİP DENEY VE ÖZEL DENEY İÇİN GENEL ŞARTLAR
Deneyler, transformatörlere, aşağõda belirtildiği gibi uygulanmalõdõr.
Deneyler, 10°C ile 40°C arasõndaki herhangi bir ortam sõcaklõğõnda ve (gerekli ise) 25°C'yi aşmayan
herhangi bir sõcaklõktaki soğutma suyu ile yapõlmalõdõr.
Alõcõ ile imalâtçõ arasõnda başkaca anlaşma olmadõkca, deneyler imalât yerinde yapõlmalõdõr.
22
Eş transformatörlerin bir grubundaki tek tek üniteler üzerindeki deneyler, deneyin seçimi ile ilgili olarak
imalâtçõ ile alõcõ arasõndaki anlaşmaya tâbi tutulabilir. Alõcõ tarafõndan sipariş zamanõnda belirtilmiş ise
bir partideki birden fazla ünite üzerinde tip deneyler ve özel deneyler yapõlabilir. Deneylerin yapõlma
sõrasõ ve yapõlacağõ ünitelerin seçimi de sipariş zamanõndaki anlaşmaya tâbi tutulmalõdõr.
Deney sõrasõnda transformatörün performansõnõ etkilemesi muhtemel olan bütün dõş bileşenleri ve
bağlantõ elemanlarõ yerinde kalmalõdõr.
İlgili deney maddesinde başkaca talep edilmedikçe veya imalâtçõ ile alõcõ arasõnda başkaca anlaşma
olmadõkca, basamaklõ sargõlar, ana basamak üzerinde bağlõ olmalõdõr.
Deney maddesinde başkaca belirtilmedikce, yalõtõmdan başka bütün karakteristikler için deney
esaslarõnda beyan değerleri şarttõr.
Deneylerde kullanõlan bütün ölçme sistemleri ISO 9001 kurallarõna göre belgeli, uygun doğrulukta
bulunmalõ ve periyodik kalibrasyonlarõ yapõlmõş olmalõdõr.
NOT - Ölçme sistemlerinin hassasiyeti ve doğrulanmasõna ait özel kurallar inceleme aşamasõndadõr
(IEC 606’ya bakõnõz).
Deney sonuçlarõnõn referans sõcaklõklara göre düzeltilmesi gerektiğinde, bu:

− Yağlõ transformatörlerde 75°C'ye,
− Kuru tip transformatörlerde IEC 726'ya göre yapõlmalõdõr.
10.1.1 - Rutin Deneyler

a) Sargõ direncinin ölçülmesi (Madde 10.2),
b) Gerilim çevirme oranõnõn ölçülmesi ve gerilim vektörü faz kaymasõnõn kontrolu (Madde 10.3),
c) Kõsa devre empedansõnõn ve yükteki kaybõn ölçülmesi (Madde 10.4),
d) Boştaki kayõp ve akõmõn ölçülmesi (Madde 10.5),
e) Dielektrik rutin deneyler (IEC 76-3),
f) Uygulanabiliyorsa yük altõnda basamak ucu değiştirme deneyleri (Madde 10.8).
10.1.2 - Tip Deneyler

a) Sõcaklõk artõşõ tip deneyi (IEC 76-2),
b) Dielektrik tip deneyler (IEC 76-3).
10.1.3 - Özel Deneyler

a) Dielektrik özel deneyleri (IEC 76-3),
b) Sargõlar ile toprak ve sargõlar arasõndaki sõğalarõn belirlenmesi,
c) Geçici rejim gerilimi geçiş karakteristiklerinin belirlenmesi,
d) Üç fazlõ transformatörlerde sõfõr bileşen empedansõnõn ölçülmesi (Madde 10.7),
e) Kõsa devre dayanõm deneyi (IEC 76-5),
f) Ses seviyelerinin ölçülmesi (IEC 551),
g) Boştaki akõmõn harmoniklerinin ölçülmesi (Madde 10.6),
h) Vantilâtör ve yağ pompasõ motorlarõnõn çektiği gücün ölçülmesi,
i) Sargõlarõn toprağa karşõ yalõtõm direncinin ölçülmesi ve/veya yalõtõm sistemi sõğalarõnõn kayõp
faktörünün (kayõp açõsõ tanjantõ) (tgδ) ölçülmesi. Bunlar, daha sonra montaj mahallindeki ölçme ile
bulunan değerler ile mukayese etmek için referans değerlerdir. Burada verilen değerler için
sõnõrlama yoktur.
Bu standardda deney metotlarõ belirtilmişse veya yukarda belirtilenden başka deneylerin yapõlmasõ
talep ediliyorsa deney metotlar sözleşmede konu edilir.
10.2 - SARGI DİRENCİNİN ÖLÇÜLMESİ
10.2.1 - Genel
Her bir sargõnõn direnci, bağlantõ uçlarõ arasõnda ölçülmeli ve sargõlarõn sõcaklõğõ kaydedilmelidir. Ölçme
için doğru akõm kullanõlmalõdõr.
Bütün direnç ölçmelerinde, selfendüksiyon tesirlerinin en aza indirilmesine dikkat edilmelidir.
23
10.2.2 - Kuru Tip Transformatörler

Transformatör ölçmeden önce sabit bir ortam sõcaklõğõnda en az 3 saat bõrakõlmalõdõr.
Sargõ direnci ve sargõ sõcaklõğõ aynõ anda ölçülmelidir. Sargõ sõcaklõğõ, sõcaklõğõ temsil edecek
konumlarda tercihen sargõ takõmõ içinde meselâ yüksek gerilim ile alçak gerilim sargõlarõnõn arasõndaki
bir kanal içine yerleştirilmiş algõlayõcõlar (sensörler) ile ölçülmelidir.
10.2.3 - Yağlõ Transformatörler

Transformatör sargõlarõ, gerilimle beslenmeksizin yağ içinde en az 3 saat bõrakõlmalõ, sonra yağõn
ortalama sõcaklõğõ ölçülmelidir. Bu durumda sargõ sõcaklõğõnõn ortalama yağ sõcaklõğõna eşit olduğu
varsayõlõr. Ortalama yağ sõcaklõğõ olarak yağõn üst ve alt düzey sõcaklõklarõnõn ortalamasõ alõnõr.
Sõcaklõk artõşõnõn belirlenmesi amacõyla yapõlan soğuk direnç ölçmesinde sargõ ortalama sõcaklõğõnõn
doğru olarak belirlenebilmesi için özel çaba gösterilmelidir. Bu sebeple yağõn üst ve alt seviyeleri
arasõndaki sõcaklõk farkõ az olmalõdõr. Bu sonuca daha çabuk varabilmek için, bir pompa aracõlõğõ ile
yağõn dolaşõmõ sağlanmalõdõr.
10.3 - GERİLİM ÇEVİRME ORANININ ÖLÇÜLMESİ VE GERİLİM VEKTÖRÜ FAZ

KAYMASININ KONTROLU
Gerilim çevirme oranõ, her bir basamak için ölçülmelidir. Bir fazlõ transformatörlerin polaritesi ve üç fazlõ
transformatörlerin bağlantõ sembolü kontrol edilmelidir.
10.4 - KISA DEVRE EMPEDANSININ VE YÜKTEKİ KAYBIN ÖLÇÜLMESİ

Bir çift sargõnõn kõsa devre empedansõ ve yükteki kaybõ, diğer sargõnõn bağlantõ uçlarõ kõsa devre
edilmiş ve olabildiğince diğer sargõlar açõk devre iken bir sargõnõn bağlantõ uçlarõna pratik olarak sinüs
biçimli gerilim beyan frekansõnda uygulanarak ölçülmelidir (deneyde basamak ucu seçimi için Madde
5.5 ve Madde 5.6’ya bakõnõz). Besleme akõmõ ilgili beyan akõmõna (basamak ucu akõmõ) eşit olmalõ,
ancak bunun % 50'sinden küçük olmamalõdõr. Ölçmeler, sõcaklõk artõşlarõnõn önemli hatalara yol
açmamasõ için olabildiğince çabuk yapõlmalõdõr. Tepe yağõ ile dip yağõ arasõndaki sõcaklõk farkõ,
ortalama sõcaklõğõ doğru olarak tayin edebilmeye yetecek kadar küçük olmalõdõr. Soğutma sistemi OF
veya OD ise yağõ karõştõrmak için pompa kullanõlabilir.
Yük kaybõnõn ölçülen değeri, beyan akõmõnõn (basamak ucu akõmõ) deney akõmõna oranõnõn karesi ile
2
çarpõlmalõdõr. Elde edilen değer bundan sonra referans sõcaklõğa göre düzeltilmelidir (Madde 10.1). I R
kaybõ (R d.a. direnci olarak) sargõ direnci ile doğrudan ve diğer bütün kayõplar sargõ direnci ile ters
orantõlõ olarak değişir. Sargõ direncinin ölçülmesi Madde 10.2'ye göre yapõlmalõdõr. Sõcaklõk düzeltme
işlemi Ek E'de ayrõntõlõ olarak verilmiştir.
Kõsa devre empedansõ, reaktansõn ve alternatif akõm direncinin seri bağlõ olarak gösterilmesidir.
Empedans, reaktansõn sabit olduğu ve yukarõda açõklandõğõ gibi değişen yük kaybõndan türetilen a.a.
direnci kabul edilerek referans sõcaklõğa göre düzeltilir. Ek basamak ucu konumlarõndaki ölçmeler,
imalâtçõ ile alõcõ arasõndaki anlaşmaya göre de yapõlabilir.
Basamak ucu aralõğõ +%5'i aşan basamak uçlu bir sargõsõ bulunan transformatörlerde kõsa devre
empedansõ, ana basamak ucunda ve iki uç (ekstrem) basamak uçlarõnda ölçülmelidir.
İlave basamak ucu konumlarõndaki ölçmeler, imalâtçõ ile alõcõ arasõndaki anlaşma ile de yapõlabilir.
Üç sargõlõ bir transformatörde ölçmeler farklõ üç iki sargõ kombinasyonu üzerinde yapõlmalõdõr. Sonuçlar
tekrar hesaplanõr, empedanslar ve kayõplar tek tek sargõlara paylaştõrõlõr (IEC 606). Bütün bu sargõlar
için belirtilen yükleme durumlarõna ilişkin toplam kayõplar uygun olarak tayin edilmelidir.
NOTLAR
1 - Aynõ beyan gücünde ve beyan geriliminde primere göre eşit empedansõ bulunan iki sekonder
sargõlõ transformatörlerde (ikili sekonder transformatör olarak da anõlõr), her iki sekonder sargõ
aynõ anda kõsa devre edilerek bir fazla deney ile simetrik yükleme durumunu araştõrmak için
mutabõk kalõnabilir.
2 - Düşük güç faktörü ve çoğu kez büyük deney akõmlarõndan dolayõ büyük bir transformatörde yük
kayõplarõnõn ölçülmesi önemli bir dikkati ve iyi ölçme cihazlarõnõ gerektirir. Ölçme transformatörü
24
hatalarõ için ve deney bağlantõlarõnõn direnci için düzeltme, bunlar belirgin biçimde ihmal edilebilir
değerde olmadõkça yapõlmalõdõr (IEC 606).
10.5 - BOŞTAKİ KAYIP VE AKIMIN ÖLÇÜLMESİ

Boştaki kayõp ve boştaki akõm, sargõlardan birisi üzerinde beyan frekansõndaki gerilimle ölçülmeli,
deney ana basamak ucu üzerinde yapõlõyorsa bu gerilim beyan gerilimine, başka bir basamak ucu
üzerinde yapõlõyorsa o basamakla ilgili gerilime eşit olmalõdõr. Diğer sargõ ya da sargõlar açõk devre
olarak bõrakõlmalõ ve açõk üçgen bağlanabilen sargõlar kapalõ üçgen durumuna getirilmelidir.
Transformatör, yaklaşõk olarak fabrika ortam sõcaklõğõnda olmalõdõr.
Üç fazlõ bir transformatörde, sargõnõn seçimi ve deney güç kaynağõna bağlantõsõ, üç sargõ bacağõ
arasõnda olabildiğince simetrik ve sinüs biçimli gerilimler sağlanmak üzere yapõlmalõdõr.
Deney gerilimi, gerilimin ortalama değerine duyarlõ bir voltmetreye ayarlanmalõ, fakat aynõ ortalama
değeri bulunan sinüs biçimli bir dalganõn etkin gerilimini okumaya göre ölçeklendirilmiş olmalõdõr. Bu
voltmetrede okunan değer U’dur.
Aynõ zamanda, gerilimin etkin değerine duyarlõ bir voltmetre de ortalama değer voltmetresi ile paralel
olarak bağlanmalõ ve bunun gösterdiği U gerilim değeri kaydedilmelidir.
Bir üç fazlõ transformatör deneyden geçirildiğinde, gerilimler, üçgen bağlõ sargõ enerjilenirse hat
bağlantõ uçlarõ arasõnda ve YN veya ZN bağlõ sargõ enerjilenirse faz-nötr bağlantõ uçlarõ arasõnda
ölçülmelidir.
Okunan U' ve U değerleri % 3 içerisinde bir birine eşitse, deney geriliminin dalga biçimi yeterlidir.
Deney gerilimi biçimi aşağõdaki durumda tatminkârdõr:

− Toplam harmonik distarsiyon faktörü ≤ % 5 ise,
− U’ ve U okumalarõ % 3 içinde eşit ise
NOT - Deney gerilimi kaynağõnõn doğruluğu için en ağõr yükleme şartlarõnõn genel olarak büyük bir
fazlõ transformatörlerle sağlandõğõ kabul edilir.
Toplam harmonik faktörü > % 5 ise ve/veya voltmetre okumalarõ arasõndaki fark % 3’den büyükse
deneyin geçerliliği anlaşma konusudur.
Ölçülen boştaki kayõp Pm'dir. Düzeltilmiş boştaki kayõp:
Po = Pm (1 + d)
U'-U
d = (genel olarak negatif)
U
olarak bulunur.
Voltmetrede okunan değerler arasõndaki fark % 3'den büyükse, deneyin geçerliliği önceden belirtilen
şarta bağlõdõr.
Total harmonik distorsiyon faktörü % 5 ve/veya voltmetre okumalarõ % 3’den büyük ise deneyin
geçerliliği anlaşmaya tâbidir.
Boştaki akõmõn etkin değeri, kaybõn ölçüldüğü anda ölçülmelidir. Üç fazlõ bir transformatörde üç fazdaki
okunan değerlerin ortalamasõ alõnõr.
NOT - Komple deney sõralamasõnda boştaki deney yerinin kararlaştõrõlmasõ ve fazla uzun süre
işletmedeki ortalama kayõp seviyesini temsil etmesi için boştaki kayõp ölçmelerinin genellikle
darbe deneylerinden ve/veya sõcaklõk artõşõ deneylerinden önce yapõlmasõ göz önünde
bulundurulmalõdõr. Diğer deneylerden sonra ölçmeler bazen darbe deneyleri vb. sõrasõnda sac
25
kenarlarõ arasõndaki küçük arklardan dolayõ daha yüksek değerler gösterir. Bu gibi ölçmeler
işletmedeki kayõplarõ tam olarak temsil etmeyebilir.
10.6 - BOŞTAKİ AKIMIN HARMONİKLERİNİN ÖLÇÜLMESİ

Üç fazdaki boştaki akõmõn harmonikleri ölçülür ve harmoniklerin genliği (şiddeti) ana bileşenin bir
yüzdesi olarak ifade edilir.
10.7 - ÜÇ FAZLI TRANSFORMATÖRLERDE SIFIR BİLEŞEN EMPEDANSININ

(EMPEDANSLARININ) ÖLÇÜLMESİ
Sõfõr bileşen empedansõ, yõldõz veya zikzak bağlõ bir sargõnõn birbirine bağlanmõş bulunan hat bağlantõ
uçlarõ ile nötrü arasõnda beyan frekansõnda ölçülmelidir. Bu, faz başõna ohm olarak 3 U/I ile verilen bir
formülle ifade edilir. Burada; U deney gerilimi ve I deney akõmõdõr.
I
Faz başõna deney akõmõ olarak ifade edilmelidir.
3
Nötr bağlantõsõndan geçecek akõmõn, bu bağlantõnõn taşõma yeteneğine uygun olmasõ sağlanmalõdõr.
Üçgen bağlõ ilâve bir sargõsõ bulunan transformatörlerde deney akõmõnõn değeri, uygulama süresini göz
önüne alarak, üçgen bağlõ sargõdaki akõmõn fazla olmamasõnõ sağlayacak şekilde olmalõdõr.
Sõfõr bileşen sisteminde, meselâ üçgen sargõsõz yõldõz-yõldõz bağlõ bir transformatörde sargõnõn amper
sarõm, dengesi bulunmuyorsa uygulanan gerilim normal işletmede faz nötr gerilimini aşmamalõdõr.
Nötrdeki akõm ve uygulama süresi, metalik yapõ bölümlerinde meydana gelecek aşõrõ sõcaklõklardan
sakõnmak için sõnõrlandõrõlmalõdõr.
Nötr bağlantõ uçlu yõldõz bağlanmõş birden fazla sargõsõ bulunan transformatörlerde, sõfõr bileşen
empedansõ bağlantõlara bağõmlõdõr (Madde 3.7.3’e bakõnõz) ve yapõlacak deneyler önceden
belirtilmelidir.
Toprağa sürekli olarak bağlanmasõ amaçlanan bir nötr bağlantõ uçlu ototransformatörler yõldõz bağlõ iki
sargõlõ normal transformatör gibi işlem görmelidir. Böylece, seri sargõ ve ortak sargõ birlikte bir ölçme
devresi teşkil eder ve ortak sargõ yalnõz diğerini oluşturur. Ölçmeler, alçak gerilim tarafõndaki ile yüksek
gerilim tarafõndaki beyan akõmlar arasõndaki farkõ aşmayan bir akõmla yapõlõr.
NOT 1 - Sargõ amper sarõmlarõ dengesinin bulunmadõğõ durumlarda, gerilim ile akõm arasõndaki bağõntõ
genel olarak lineer değildir. Bu durumda, farklõ akõm değerlerindeki muhtelif ölçmeler yararlõ
olabilir.
NOT 2 - Sõfõr bileşen empedansõ, sargõnõn fizikî tertibine ve manyetik bölümlerine bağlõdõr. Bu sebeple
farklõ sargõlardaki ölçmeler aynõ olmayabilir.
10.8 - YÜKTE BASAMAK UCU DEĞİŞTİRME DENEYLERİ
10.8.1 - Çalõşma Deneyi

Transformatör üzerinde tam olarak monte edilmiş basamak ucu değiştirici ile çalõştõrmalar aşağõdaki
işlem sõrasõ ile kusursuz yapõlmalõdõr:
a) Enerjilenmemiş transformatör ile sekiz komple çalõşma çevrimi (bir çalõşma çevrimi basamak ucu
aralõğõnõn bir ucundan diğerine gitmesi ve geri gelmesi),
b) Enerjilenmemiş transformatörle ve beyan değerinin % 85'ine indirilmiş yardõmcõ gerilimle bir tam
çalõşma çevrimi,
c) Beyan geriliminde ve frekansõnda enerjilenmiş transformatör ile yüksüz durumda bir tam çalõşma
çevrimi,
d) Bir sargõsõ kõsa devreli ve basamak uçlu sargõsõ uygulanabildiğince beyan akõmõnda bir doğrultuda
ya da aksi yönden kaba ayar bağlantõ ucu seçme anahtarõ ile ya da orta basamak ucunun her iki
tarafõndan iki basamak ucu aralõğõ arasõnda 10 basamak ucu değişimi çalõşmasõ.
26
10.8.2 - Yardõmõcõ Devrelerin Yalõtõm Deneyi

Basamak ucu değiştirici, transformatöre monte edildikten sonra, şebeke frekanslõ bir deney IEC 76-
3'de belirtildiği gibi yardõmcõ devrelere uygulanõr.
11 - ELEKTROMANYETİK UYUMLULUK (EMC)

Güç transformatörleri, elektromanyetik bozulmalarõn emisyonu ve bağõşõklõğõ hususunda tepki
göstermeyen elemanlar olarak kabul edilmelidir.
NOT 1 - Bazõ aksesuarlar, elektromanyetik girişimlere duyarlõ olabilir.
NOT 2 - R014-001 Rapor, transformatörlerin elektromanyetik tavrõnõ açõklar ve bu konudaki elektrik ve

manyetik alanlarõn değerlendirilmesine ait bazõ metotlarõ verir.
NOT 3 - Pasif elemanlar, elektromanyetik bozulmalara sebep olmaya eğilimli değildir ve bunlarõn
performansõ bu gibi bozulmalarla etkilenmesi muhtemel değildir.
27
EK A
TEKLİF ALMADA VE SİPARİŞTE VERİLMESİ GEREKLİ BİLGİLER

A.1 - BEYAN DEĞERLERİ VE GENEL BİLGİ
A.1.1 - Normal Bilgi

Aşağõdaki bilgilerin imalâtçõya kesinlikle verilmesi gerekir.
a) Uyulmasõ gereken özel şartnameler,
b) Transformatörün cinsi, örnek olarak ayrõ sargõlõ transformatör, ototransformatör veya ekleme
çõkarma (booster) transformatörü gibi,
c) Bir fazlõ ya da üç fazlõ ünite olduğu,
d) Şebekenin faz sayõsõ,
e) Frekans,
f) Kuru tip ya da yağlõ tip. Yağlõ tip ise mineral (madeni) yağlõ ya da sentetik yalõtkan sõvõlõ olup
olmadõğõ. Kuru tip ise koruma derecesi (IEC 529’a bakõnõz),
g) Bina içi ya da bina dõşõ tipi,
h) Soğutma tipi,
i) Her bir sargõ için beyan gücü ve + % 5'i aşan basamak ucu aralõğõ için belirtilen maksimum akõm
basamak ucu (uygulanabilirse),
Transformatör birkaç soğutma metodu için öngörülmüş ise bunlarõn karşõlõğõ düşük güç değerleri,
beyan gücü (en etkili soğutmayõ yapan) ile beraber verilmelidir.
j) Her bir sargõ için beyan gerilimi,

k) Basamak uçlu transformatör için:
− Basamak uçlu sargõnõn basamak uç sayõsõ, basamak ucu aralõğõ veya basamak ucu adõmõ,
− Yüksüz ya da yükte basamak değiştirrici istenip istenmediği,
− Basamak ucu aralõğõ + % 5'den fazla ise, gerilim değişimi tipi ve maksimum akõm basamak
ucunun yeri (uygulanabilirse)(Madde 1.2.2.4),
l) Her bir sargõ için şebekenin en yüksek gerilimi (Um)(yalõtõma göre IEC 76-3),
m) Şebeke topraklama metodu (her bir sargõ için),
n) Her bir sargõ için yalõtõm seviyesi (IEC 76-3),
o) Hangi sargõ için gerekli ise bağlantõ sembolü ve nötr bağlantõ uçlarõ,
p) Tesis, montaj, taşõma ve indirip bindirme ile ilgili her hangi bir özellik. Boyutlarda ve kütledeki
sõnõrlamalar,
q) Yardõmcõ besleme gerilimi ayrõntõlarõ (vantilatörler, pompalar, basamak ucu değiştircileri, alârmlar
vb.),
r) Gerekli bağlama parçalarõ ve ölçü aletlerinin, işaret plâkalarõnõn, yağ seviye göstergesi vb.'nin
işaretinin hangi taraftan okunabilir olacağõ,
s) Yağ koruma sisteminin tipi,
t) Çok sargõlõ transformatörler için talep edilen güç yükleme kombinasyonlarõ, gerektiğinde, özellikle
çok sargõlõ ototransformatörlerde aktif ve reaktif çõkõş güçleri ayrõ ayrõ belirtilerek.
A.1.2 - Özel Bilgi

Aşağõdaki ilâve bilginin verilmesine ihtiyaç olabilir.
a) Yõldõrõm darbe deneyinin yapõlmasõ istendiğinde bu deneyin kesik dalga deneyini de kapsayõp
kapsamadõğõ (IEC 76-3),
b) Dengeleme sargõsõnõn gerekli olup olmadõğõ, gerekli ise topraklama metodu,
c) Kõsa devre empedansõ veya empedans aralõğõ (Ek-C). Çok sargõlõ transformatörlerde, sargõlarõn
belli çiftleri için belirtilen empedanslar (Yüzde değerleri verilmiş ise ilgili referans beyan değerleri ile
birlikte olmalõ),
d) Çizelge 1'dekine uygun ya da bu çizelgede verilen değerlerden farklõ olan gerilim oranlarõ ve kõsa
devre empedanslarõ toleranslarõ,
28
e) Generatör transformatörünün generatöre doğrudan ya da anahtar donanõmõ aracõlõğõ ile bağlanõp

bağlanmayacağõ ve bunun yük atma durumlarõna maruz kalõp kalmayacağõ,
f) Transformatörün doğrudan ya da kõsa uzunlukta hava hattõ ile gaz yalõtõmlõ anahtarlama
donanõmõna (G1S), bağlanõp bağlanmayacağõ,
g) Yükselti 1000 m'yi aşõyorsa, deniz seviyesi üzerindeki yükseklik,
h) Özel ortam sõcaklõk şartlarõ (Madde 1.2.1.b)’ye bakõnõz) ile ilgili veya soğutma havasõ dolaşõmõ ile
ilgili kõsõtlamalar,
i) Tesis yerinde beklenen özel dikkat gerektiren sismik etki,
j) Transformatör üzerinde yalõtma aralõklarõna ve bağlantõ uçlarõ yerlerine etki yapabilen özel tesis
yerleri kõsõtlamalarõ,
k) Fazla bir miktarda şekil bozukluğu oluşturacak yük akõmõ dalga biçimi olup olmadõğõ. Denksiz üç faz
yükleme beklenip beklenmediği. Her iki durum için verilecek ayrõntõlõ bilgiler,
l) Transformatörlere sõk sõk uygulanacak aşõrõ akõmlarõn etkisinde kalõp kalmayacağõ, meselâ izabe
fõrõn transformatörleri ve cer sistemleri besleme transformatörleri gibi,
m) Amaç, Madde 1.2.1.2'dekinden başka düzenli aşõrõ yükleme çevrimlerinin ayrõntõlarõ (transformatör
beyan değerini sağlamak için tesis edilecek yardõmcõ cihazlar),
n) Diğer istisnaî işletme şartlarõ,
o) Transformatörün alternatif sargõ bağlantõlarõ varsa, bunlarõn nasõl değiştirilebileceği ve fabrikadan

hangi bağlantõnõn istendiği,
p) Bağlanacak olan şebekenin kõsa devre karakteristikleri (kõsa devre gücü ve akõmõ veya şebeke
empedans bilgisi olarak ifade edilen ve transformatör tasarõmõnõ etkileyen olasõ sõnõrlamalar (IEC
76-5),
q) Ses seviyesi ölçmesinin yapõlõp yapõlmayacağõ (IEC 551),
r) Transformatör tankõnõn ve muhtemelen koruyucunun vakum dayanõmõ, özel bir değer gerekiyorsa,
s) Yukarda belirtilmeyen ancak gerekli olabilecek diğer özel deneyler.
A.2 - PARALEL ÇALIŞMA

Mevcut transformatörlerle paralel çalõşmasõ gerekiyorsa, bu belirtilmeli ve mevcut transformatörler
hakkõnda aşağõdaki bilgiler verilmelidir:
a) Beyan gücü
b) Beyan gerilim çevirme oranõ,
c) Ana basamaktan başka basamak uçlarõna ait gerilim çevirme oranlarõ,
d) Ana basamak ucundaki beyan akõmõnda uygun referans sõcaklõğa düzeltilmiş yükteki kayõp,
e) Basamaklõ sargõnõn basamak ucu aralõğõ ± % 5'i aşõyorsa ana basamak ucundaki ve en azõndan uç
(ekstrem) basamak uçlarõndaki kõsa devre empedansõ,
f) Bağlantõ şemalarõ veya bağlantõ sembolü ya da her ikisi.
NOT - Çok sargõlõ transformatörlerde genellikle ayrõca ilâve bilgiler gerekebilir.
29
EK B
(Bilgi İçin)
BASAMAK UÇLU TRANSFORMATÖRLERİN TEKNİK ÖZELLİKLERİ

İÇİN ÖRNEKLER
ÖRNEK 1 - Sabit Akõ Gerilim Değişimi
66 kV/20 kV üç fazlõ 40 MVA beyan gücü değerinde ve + % 10 basamak ucu aralõğõ 66 kV sargõ
üzerinde, 11 basamak ucu konumu bulunan transformatör. Kõsa gösteriliş (Notasyon): (66 + 5 x % 2) /
20 kV
Gerilim Değişim Kategorisi : CFVV
Beyan Gücü : 40 MVA
Beyan Gerilimleri : 66 kV/20 kV
Basamak Uçlu Sargõ : 66 kV (Basamak ucu aralõğõ + % 10)
Basamak Ucu Konum Sayõsõ : 11
Bu transformatörün azaltõlmõş güç basamak ucu varsa, meselâ - % 6'dan sonra :
Maksimum akõm basamak ucu : Basamak ucu - % 6

olarak ilâve ediniz.
Yüksek gerilim sargõsõnõn basamak ucu akõmõ bundan sonra basamak ucu - % 6'dan uç basamak ucu
- % 10'a kadar 372 A'e ve basamak ucu gücü de 38,3 MVA'ya azaltõlõr.
ÖRNEK 2 - Değişken Akõ Gerilim Değişimi VFVV
66 kV/6 kV, üç faz 20 MVA beyan gücü değerinde en yüksek gerilim sargõsõndaki basamak ucu aralõğõ
+ % 15 ile - % 5 arasõ, fakat yüksek gerilim sargõsõ için sabit basamak ucu gerilim ve alçak gerilim
sargõsõ için değişken basamak ucu gerilimi:
6
= 6,32 kV ile
0,95
6
= 5,22 kV arasýnda
1,15
bulunan transformatör;
Gerilim Değişim Kategorisi : VFVV
Beyan Gücü : 20 MVA
Beyan Gerilimleri : 66 kV/6 kV
Basamak Uçlu Sargõ : 66 kV (Basamak ucu aralõğõ + % 15, - % 5)
Basamak Ucu Konum Sayõsõ : 13
6 kV'luk sargõnõn basamak ucu gerilimleri : 6,32 kV, 6 kV, 5,22 kV
Bu transformatörün azaltõlmasõ güç basamak ucu varsa, meselâ aşağõdaki ilâve yapõlõr.
Maksimum akõm basamak ucu : Basamak ucu + % 5
30
Basamak ucu bulunmayan alçak gerilim sargõsõnõn basamak ucu akõmõ, bundan sonra basamak ucu
+ % 5'den uç basamak ucu + % 15'e kadar 2020 A'e ve buradaki basamak ucu gücü de 18,3 MVA'ya
azaltõlõr.
ÖRNEK 3 - Kombine Gerilim Değişimi

160 Kv / 20 kV üç faz 40 MVA beyan gücü değerinde 160 kV'luk sargõda basamak ucu aralõğõ ± % 15
olan transformatör., Aşõrõ değiştirme noktasõ (maksimum gerilim basamak ucu) + % 6'da ve CFVV
aralõğõnda maksimum akõm basamak ucu - % 9'dadõr.
Basamak uçlu sargõ : 160 kV, aralõk ± % 10 x 1,5
Basamak Gerilim Basamak Ucu Gerilimi Basamak Ucu Akõmõ Basamak Ucu
Uçlarõ Çevirme UYG UAG IYG IAG Gücü
Oranõ kV kV A A SMVA
1 (+% 15) 9,20 196,6 18,43 125,6 1155 36,86
7 (+% 6) 8,48 169,6 20 136,2 1155 40
11 (% 0) 8 160 20 144,4 1155 40
17 (-% 9) 7,28 145,6 20 158,7 1155 40
21 (-% 15) 6,80 136 20 158,7 1080 37,4
NOT 1 - Ara basamak uçlarõ için verilerin tamamlanmasõnda beyan değeri işaretleri plâkasõnda
yukardaki
çizelge kullanõlabilir.
NOT 2 - Bu teknik şartlar ve CFVV teknik şartlarõ,
(160 + % 15) / 20 kV - 40 MVA için mukayese edilir.
Yüksek gerilim basamak uçlu sargõdaki bu fark bu örneğe göre yüksek gerilim şebekesinin 170 kV
olan en yüksek gerilimini aşmaz. Sargõnõn yalõtõmõnõ karakterize eden cihaz için en yüksek gerilimin
miktarõ da 170 kV'tur (IEC 76-3’e bakõnõz).
31
EK C
(Bilgi İçin)
SINIRLARI BOYUNCA KISA DEVRE EMPEDANSININ TEKNİK

ŞARTLARI
Basamak ucu aralõğõ %
ŞEKİL C.1 - Sõnõrlarõ Boyunca Kõsa Devre Empedansõnõn Teknik Şartlarõna Örnek
En üst sõnõr, kõsa devre empedansõnõn belirtilen bir yükte ve belirtilen bir güç faktöründe müsaade
edilebilen gerilim düşmesiyle tayin edilen yüzde olarak sabit bir değeridir.
En alt sõnõr, bir arõzanõn oluşu sõrasõnda sekonder tarafõnda müsaade edilebilen aşõrõ akõmla tayin
edilir.
Kesik kesik çizgili hat, bu teknik şartlarõ karşõlayan transformatörün kõsa devre empedans eğrisinin bir
örneğidir.
32
EK D
(Bilgi İçin)
ÜÇ FAZLI TRANSFORMATÖR BAĞLANTILARI
Genellikle kullanõlan resimler Madde 6 Şekil 2'dekinin aynõdõr.

NOT - Buradaki resimler IEC 76-4* Şekil 5’deki kulanõlanlardan farklõdõr.
ŞEKİL D.1 - Genel Bağlantõlar
* TSE Notu - IEC 76-4 standardõ, IEC 76-1 standardõ içinde yer almõştõr.
33
ÜÇ FAZLI TRANSFORMATÖR BAĞLANTILARI
İlave Bağlantõlar
Normal resimler, Madde 1.2.3 Şekil-2'dekinin aynõdõr.
NOT - Buradaki normal resimler IEC 76-4 Şekil 5’de kullanõlandan farklõdõr.
ŞEKİL D.2 - İlave Bağlantõlar
34
ŞEKİL D.3 - Üç Fazlõ Ototransformatörlerin Bağlantõlarõnõn Bağlantõ Sembolleri İle Tanõtõmõ (YaO)
ŞEKİL D.4 - Üç Tane Tek Fazlõ Transformatörün Üç Fazlõ Grup Biçiminde Bağlanmasõna Örnek
(Bağlantõ Sembolü (Yd5)
35
EK E
YÜK KAYBI SICAKLIK DÜZELTMESİ

Sembol Listesi
İndis 1 - Soğuk Sargõ Direncinin Ölçülmesine Aittir (Madde 10.2)
İndis 2 - Yük kaybõnõn ölçülmesi sõrasõndaki şartlarõ gösterir (Madde 10.4)
r : Referans sõcaklõktaki şartlarõ gösterir (Madde 10.1)
R : Direnç
θ : Celcius derece olarak sargõ sõcaklõğõ
P = Yük kaybõ
I = Kayõp tayini için (beyan akõmõ, basamak ucu akõmõ, diğer özel yükleme durumuna bağlõ
belirtilen değer) belirtilen yük akõmõ
Pa = İlave kayõp
Sargõ direnci ölçmesi θ1, sõcaklõğõnda yapõlõr ve ölçülen değer R1'dir.
Yük kaybõ, ortalama sõcaklõğõ θ2 olan sargõda ölçülür. Belirtilen I akõmõna ait ölçülen kayõp P2'dir. Bu
2
kayõp, omik kayõplarõ ihtiva eder : I R ve ilâve kayõp Pa2 :
235 + θ 2
R 2 = R1 (Bakõr)
235 + θ 1 θ
225 + θ 2
R 2 = R1 (Alüminyum)
225 + θ 1
2
Pa2 = P2 - I R2
dir.
Referans sõcaklõk θr'de sargõ direnci, Rr, ilâve kayõp Par, yük kaybõnõn tamamõ Pr aşağõdaki ifadelerle
verilir.
235 + θ 2
R 2 = R1 (Bakõr)
235 + θ 1
225 + θ 2
R2 = R1 (Alüminyum)
225 + θ 1
235 + θ 2
Par = Pa2 (Bakõr)
235 + θ r
225 + θ 2
Par = Pa2 (Alüminyum)
225 + θ r
36
75°C referans sõcaklõklõ yağlõ transformatörlerde formül aşağõdaki gibidir.
310
R r = R1 (Bakõr)
235 + θ 1
300
R r = R1 (Alüminyum)
225 + θ 1
235 + θ 2
Par = Pa2 (Bakõr)
310
225 + θ 2
Par = Pa2 (Alüminyum)
300
Sonuç olarak :
2
Pr = I Rr + Par
37
EK F
(Bilgi İçin)
BİBLİYOGRAFYA
ANSI / IEE C 57.12.00 General Requirements for liquid - Immersed Distribution, Power and Regulating
Transformenrs
IEC 76-4 (1976) Power Transformens - Part 4: Tappings and Connections (Superseded) by this part of
IEC 76)
38
EK ZA
Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar
metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda
daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ
şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standardõn tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardõn en son
baskõsõ kullanõlõr.
NOT - Bir uluslararasõ standard müşterek değişikliklerle değiştirildiğinde, bu (mod) ile belirtilir, ilgili
EN/HD uygulanõr.
Standard No. Sene Başlõk EN/HD Sene
IEC 60050 (421) 1990 International Electrotechnical Vocabulary Chapter 421: Power - -
Transformens and Reactars
IEC 60068-3-3 1991 Envõronmental Testing - Part 3: Guidance Seismic test Methods EN 60068-3-3 1993
for Equipments
IEC 60076-2 1993 Power Transformers - Part 2: Temperature Rises EN 60076-2 1997
(mod)
IEC 60076-3 1980 Power Transformers - Part 3: Insulation levels and Dielectric HD 398.3.S1 1986
(mod) Tests
+ A1 (mod) 1981
IEC 76-3-1 1987 Part 3.1: Insulation Levels and Electric Tests External - -
Clearances in Air
IEC 60076-5 Power Transformers - Part 5: Abõlõty to withstand Short Circuit HD 398.5.S1 1983
(mod)
+ A1 1979 A1 1988
IEC 60137 1995 Bushings for Alternating Voltages Above 1 kV EN 60137 1996
IEC 60354 1991 Loding Guide Oil - İmmersed Power Transformers - -
IEC 60529 1989 Degrees of Protection Provided by Enclosures (IP Code) EN 60529 1991
+ Corr May 1993
IEC 60551 1987 Determination of Transformer - and Reactor Sound Levels EN 60551 1992
(mod)
IEC 60606 Applõcation Guide for Power Transformers - -

1)
IEC 60726 1982 Dry Type Power Transformers HD 464S1 1988
(mode) + A2 1991
+ A3 1992
+ A4 1995
IEC 60815 1986 Guide for Selection of Insulators in Respect of Polluted - -

Conditions
IEC 60905 1986 Loading Guide for Dry - Type Power Transformers - -
ISO 3 1973 Prefered Numbers - Seris of Prefered numbers - -

2)
ISO 9001 1987 Quality Sistems - Model for Quality Assurance in design / EN 29001 1987
Develop - ment, Production, Installation and Servicing
1) HD 464 S1, IEC 726: 1982’ye yapõlan A1: 1986’yõ içeriyor.

2) EN 29001’in yerini ISO 9001: 1994’e dayalõ olan EN ISO 9001: 1994 almõştõr.
39
EK MA
(Bilgi İçin)
ATIF YAPILAN ULUSLARARASI STANDARDLAR KARŞILIĞI OLAN

TÜRK STANDARDLARI
IEC, ISO, EN TS STANDARDI ADI
STANDARDI
IEC 60050 (421) / TS IEC 50 - (421): Elektroteknikte Kullanõlan Terimler ve Tarifleri Alt Bölüm 421: Güç
1990 1998 Transformatörleri ve Reaktörler
IEC 60068-3-3 / TS EN 60068-3-3: Çevresel Deneme - Bölüm 3: Cihazlar İçin Sismik Deney Metotlarõ
1991 1998 Kõlavuzu
IEC 60076-2: 1993 TS 10901: 1993 Güç Transformatörleri - Bölüm 2: Sõcaklõk Artõşõ
IEC 60076-3: 1980 TS 10902: 1993 Güç Transformatörleri - Bölüm 3: Yalõtõm Seviyeleri ve Dielektrik
Deneyler
IEC 60076-3-1: 1987 TS IEC 60076-3-1: Güç Transformatörleri - Bölüm 3: Yalõtõm Seviyeleri ve Dielektrik
1993 Deneyler, Havadaki Dõş Yalõtma Aralõklarõ
IEC 60076-5: 1976 TS 10904: 1993 Güç Transformatörleri - Bölüm 5: Kõsa Devreye Dayanõm Yeteneği
IEC 60137: 1995 TS 595: 1988 1000 V’den Yukarõ Alternatif Gerilimlerde Kullanõlan Geçiş
İzolatörleri (Buşingler)
IEC 60354: 1991 TS 3215: 1978 Yağlõ Güç Transformatörlerini Yükleme Kurallarõ
IEC 60529: 1989 TS 3033 EN 60529 Mahfazalarõn Sağladõğõ Koruma Derecelerinin Sõnõflandõrõlmasõ
: 1997
IEC 60551: 1987 TS 8711: 1991 Transformatör ve Reaktör Ses Seviyelerinin Tayini
IEC 60606 TS 3791: 1982 Güç Transformatörleri İçin Uygulama Kõlavuzu
IEC 60726: 1982 TS 7451: 1989 Güç Transformatörleri - Kuru Tip
IEC 60815: 1986 TS IEC 815 Kirlenme Şartlarõna Göre İzolatör Seçimi İçin Kõlavuz
IEC 60905: 1987 TS IEC 60905 Kuru Tip Transformatörler İçin Yükleme Kõlavuzu
ISO 3: 1973 TS 299: 1965 Standard Sayõlar - Standard Sayõ Serileri
ISO 9001: 1987 TS ISO 9001: Kalite Sistemleri - Tasarõm / Geliştirme, İmalat, Tesisat ve Servis
1994 Verme
* TSE Notu - IEC 76-4 standardõ, IEC 76-1 standardõ içinde yer almõştõr.
40

TS 267 en 60076-1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TS 267 en 60076-1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ICS 29.

180 TÜRK STANDARDI TS 267 EN 60076-1/Mart 1998

1 - KAPSAM VE İŞLETME ŞARTLARI...................................................................... 1

3.6.5 - Toplam Harmonik Distorsiyon Faktörü ................................................................................ 8

10.2.3 - Yağlõ Transformatörler..................................................................................................... 24

GÜÇ TRANSFORMATÖRLERİ - BÖLÜM 1: GENEL

1 - KAPSAM VE İŞLETME ŞARTLARI

Kendi standardlarõ bulunan güç transformatörlerinin ve reaktörlerin bu kategorileri için bu standard

1.2 - İŞLETME ŞARTLARI

1.2.1 - Normal İşletme Şartlarõ

b) Ortam Hava Sõcaklõğõ ve Soğutma Ortamõ

Soğutma ile ilgili ilâve sõnõrlamalar:

c) Besleme Geriliminin Dalga Biçimi

e) Tesisatõn Bulunduğu Çevre

1.2.2 - Alõşõlmamõş İşletme Şartlarõ İçin Önlem

Beyan değerleri ve deneme için ek kurallar aşağõdaki standardlarda verilmiştir:

2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR

IEC 60076-2: 1993 Power Transformers - Part 2: Temperature Rise

IEC 60076-5 Power Transformers - Part 5: Ability to Withstand Short Circuit

IEC 60137: 1995 Bushings for Alternating Voltages Above 1000 V

IEC 60529: 1989 Degrees of Protection Provided by Enclosures (IP Code)

IEC 60551: 1987 Determination of Transformer and Reactor Sound Levels

IEC 60606 Application Guide for Power Transformers

IEC 60726: 1982 Dry - Type Power Transformers

ISO 3: 1973 Prefered Numbers - Series of Prefered Numbers

3.1.1 - Güç Transformatörü

3.1.3 - Gerilim Ekleme-Çõkarma (Booster) Transformatörü

3.1.4 - Yağlõ Transformatör

3.1.5 - Kuru Tip Transformatör

3.1.6 - Yağ Koruma Sistemi

3.2 - BAĞLANTI UÇLARI VE NÖTR NOKTASI

3.2.1 - Bağlantõ Ucu

3.2.2 - Hat Bağlantõ Ucu

3.2.3 - Nötr Bağlantõ Ucu

a) Üç Fazlõ Transformatörlerde ve Bir Fazlõ Transformatörlerden Meydana Getirilen Üç Fazlõ

b) Bir Fazlõ Transformatörlerde Nötr Bağlantõ Ucu

3.2.4 - Nötr Noktasõ

3.2.5 - Karşõlõk Olan Bağlantõ Uçlarõ

3.3.2 - Basamak Uçlu Sargõ

3.3.3 - Faz Sargõsõ

3.3.4 - Yüksek Gerilim Sargõsõ*)

3.3.5 - Alçak Gerilim Sargõsõ*)

3.3.6 - Ara Gerilim Sargõsõ*)

3.3.7 - Yardõmcõ Sargõ

3.3.8 - Dengeleme Sargõsõ

3.3.9 - Ortak Sargõ

3.3.10 - Seri Sargõ

3.3.11 - Enerjileyen Sargõ

3.4 - BEYAN DEĞERLERİ

3.4.2 - Beyan Değeri Büyüklükleri

3.4.3 - Bir Sargõnõn Beyan Gerilimi (Ur)

3.4.4 - Beyan Gerilimi Çevirme Oranõ

3.4.5 - Beyan Frekansõ (fr)

3.4.6 - Beyan Gücü (Sr)

3.4.7 - Beyan Akõmõ (Ir)

NOT 1 - Üç fazlõ bir sargõ için beyan akõmõ:

3.5 - BASAMAK UÇLARI

3.5.1 - Basamak Ucu

3.5.2 - Ana Basamak Ucu

3.5.4 - Artõ Basamak Ucu

3.5.5 - Eksi Basamak Ucu

3.5.6 - Basamak Ucu Adõmõ

3.5.7 - Basamak Ucu Aralõğõ