5.

BÖLÜM:
BAĞIL ATOM KÜTLESİ VE MOL KAVRAMI
MOL KAVRAMI
BAĞIL ATOM KÜTLESİ: Karbon – 12 (12C ) izotopuna göre belirlenmiş atom kütlelerine bağıl atom kütlesi denir. Bağıl atom kütlelerinin birimi
atomik kütle birimidir.
C nun bağıl atom kütlesi: 12 H nin bağıl atom kütlesi: 1 O nun bağıl atom kütlesi: 16
ATOMİK KÜTLE BİRİMİ: 1 tane 12C atomunun kütlesinin 1 / 12’sine 1 atomik kütle birimi denir.
1 tane H atomu: 1 akb.
1 tane O atomu 16 akb.
1 tane S atomu 32 akb.
1
1 akb = ────── gram
6,02.1023
ATOM GRAM ( MOL – ATOM ) : Bağıl atom kütlesinin gram cinsinden değerine atom – gram denir.
1 atom gram H atomu = 1 gram
1 atom gram O atomu = 16 gram
1 atom gram S atomu = 32 gram
MOLEKÜL : İki yada daha fazla atomun oluşturduğu bağımsız topluluğa molekül denir.
MOLEKÜL

Elementel molekül Bileşik molekülü

*Aynı cins atomlardan oluşmuş moleküllerdir. *Farklı cins atomlardan oluşmuş moleküllerdir.
H2, N2, CI2, O2 H2O, CO2, SO2,
BAĞIL MOLEKÜL KÜTLESİ: Bir molekülü oluşturan atomların bağıl atom kütlelerinin toplamına bağıl molekül kütlesi denir.
1 tane CO2 molekülü = 44 akb.
1 tane H2O molekülü = 18 akb.
1 tane SO3 molekülü = 80 akb
MOLEKÜL – GRAM ( MOL – MOLEKÜL ) : Molekül kütlesinin gram cinsinden değerine molekül – gram denir.
1 molekül – gram CO2 = 44 gram
1 molekül - gramH2O = 18gram.
1molekül - gram SO3 = 80 gram
MOL : 6,02.1023 taneciğe ( atom, molekül, iyon, p+ , n0, e-………) 1 mol denir. 6,02.1023 sayısına da Avogadro sayısı denir.

6, 02,1023 tane atom = 1 mol atom

6, 02,1023 tane molekül = 1 mol molekül
1 mol C atomu = 6, 02,1023 tane C atomu = 1 atom – gram C = 12 gram
1mol H2O molekülü = 6, 02,1023 tane H2O molekülü =1molekül – gram H2O = 18gram.
GERÇEK ATOM KÜTLESİ: Bir tane atomun gram cinsinden kütlesine gerçek atom kütlesi denir.

Bağıl atom kütlesi

Gerçek Atom Kütlesi = ───────────
6,02.1023
ÖRNEK: Bağıl atom kütlesi 24 olan Mg atomunun gerçek atom kütlesini bulunuz.
Bağıl atom kütlesi 24
Gerçek Atom Kütlesi = ─────────── = ─────── = 3,98.10–23 gram
6,02.1023 6,02.1023
*** Atom kütlesi ≠ 1 tane atomun kütlesi
GERÇEK MOLEKÜL KÜTLESİ: Moleküler yapıdaki bir maddenin 1 molekülünün kütlesine gerçek molekül kütlesi denir.

Bağıl Molekül kütlesi

Gerçek Molekül Kütlesi = ───────────
6,02.1023
ÖRNEK : Bağıl molekül kütlesi 32 olan O2 nin gerçek molekül kütlesini bulunuz.

Bağıl Molekül kütlesi 32

Gerçek Molekül Kütlesi = ─────────── = ────── = 5,32. 10–23 gram
6,02.1023 6,02.1023
*** Molekül kütlesi ≠ 1 tane molekülün kütlesi
MOL KÜTLESİ: Bir bileşiğin veya 1 elementin 1 molü içindeki atomların kütleleri toplamına mol kütlesi denir.
ÖRNEK: Aşağıdaki bileşiklerin mol kütlelerini hesaplayınız. ( Al: 27, S: 32, O: 16, P: 31, Ca: 40, C: 12, N: 14, H: 1, Na: 23, Mg: 24 )
a ) NaNO3 b ) Ca3 ( PO4 )2 c ) Al2 ( SO4 )3 d ) H2SO4 e ) MgCO3 f ) N2O5
MOL HESAPLAMALARI
** Maddelerin kütle hesaplamaları yapılırken, maddelerin mol sayısı ( n ), mol kütlesi ( MA ), tanecik sayısı ve gazların molar hacimleri arasındaki
ilişkiden yararlanılır.
1 – MOL SAYISI – KÜTLE HESAPLAMALARI
Atom yada moleküllerin kütlesi biliniyorsa mol sayısı bulunabilir, yada mol sayısı biliniyorsa kütlesi hesaplanabilir.
ÖRNEK : 8 gram C3H8 molekülü kaç moldür? ( C: 12, H: 1 )
C3H8: 3x12 + 8x1 = 40 gr / mol Mol sayısı Mol sayısı
40 gr C3H8 1 mol ise
8 gr C3H8 x mol
X = 0,2 mol
Kütle Mol kütlesi
m ──→Kütle
Mol sayısı ←── n = ────
MA ──→Mol kütlesi
ÖRNEK : 5,1 gr NH3 gazı kaç moldür? ( N : 14 , H : 1 )
NH3 : 14 + 3 = 17 gr / mol 17 gr NH3 1 mol ise
5,1 gr NH3 x mol
x = 0,3 mol
ÖRNEK : 0,25 mol C2H6 gazı kaç gramdır? ( C : 12, H : 1 )
C2H6 : 2 x 12 + 6 x 1 = 30 gr / mol 1 mol C2H6 30 gr ise
0,25 mol x gr
x = 7,5 gr
2 – TANECİK SAYISI – MOL SAYISI HESAPLAMALARI
Tanecik sayısı verilen maddenin mol sayısının hesaplamak için sadece Avogadro sayısının bilinmesi gerekir.
N ──→Tanecik sayısı Mol sayısı Mol sayısı
Mol sayısı ←── n = ─────
NA ──→ Avogadro sayısı

Tanecik sayısı Avogadro sayısı

ÖRNEK : 1,204x1023 tane CH4 molekülü kaç moldür?
1 mol molekül = 6,02.1023 tane molekül 6,02.1023 tane CH4 molekülü 1 mol ise
1,204x1023 tane CH4 molekülü x mol
x = 0,2 mol
ÖRNEK : 3,01x1023 tane Cu atomu kaç moldür?
1 mol atom = 6,02.1023 tane atom 6,02.1023 tane Cu atomu 1 mol ise
3,01x1023 tane atomu x mol
x = 0,5 mol
ÖRNEK : 1,806x1023 tane CO2 molekülü,
a ) Kaç moldür ? a) 6,02.1023 tane CO2 molekülü 1 mol ise
b ) Kaç mol atom içerir ? 1,806.1023 tane CO2 molekülü x mol
c ) Kaç gramdır ? ( C : 12, O : 16 ) x = 0,3 mol
b ) CO2 c ) CO2 : 12 + 2 x16 = 44 gr / mol
1 mol C atomu 1 mol CO2 gazı 3 mol atom içeriyorsa, 1 mol CO2 gazı 44 gr ise
2 mol O atomu 0,3 mol CO2 gazı x mol atom içerir. 0,3 mol CO2 x gr dır.
3 mol atom x = 0,9 mol atom içerir. x = 13,2 gr
ÖRNEK : 1,2 mol S atomu içeren Al2S3 bileşiği : b ) Al2S3 : 2 x 27 + 3 x 32 = 150 gr / mol
a ) Kaç moldür ? a ) 1 mol Al2S3 3 mol S atomu içerirse 1 mol Al2S3 150 gr ise
b ) Kaç gramdır ? ( S : 32, Al: 27 ) x mol Al2S3 1,2 mol S atomu içerir 0,4 mol Al2 x gramdır.
c ) Kaç gram Al içerir ? x = 0,4 mol x = 60 gram
c ) 1 mol Al2S3 54 gr Al içerirse
0,4 mol Al2S3 x gr Al içerir.
x = 21,6 gr Al
 3 – HACİM – MOL SAYISI İLİŞKİSİ
** 0 C sıcaklık ve 1 atmosfer basınç koşullarına normal koşullar denir. Normal koşullarda bulunan bütün gazların 1 molü 22,4 litre hacim kaplar.
0

N.K’da 22,4 litre CO2 gazı = 1 mol

N.K’da 22,4 litre CH4 gazı = 1 mol
** 25 sıcaklık ve 1 atmosfer basınç koşullarına oda koşulları denir. Oda koşullarında 1 mol gaz 24,5 litre hacim kaplar.
** Sıcaklığı ve basıncı eşit olan koşullara aynı koşullar denir.
** Aynı koşullarda gazların eşit hacimlerinde, eşit sayıda molekül bulunur. ( Avogadro Hipotezi )
** Aynı koşullarda gazların mol sayılarının oranı, hacimlerinin oranına eşittir. Mol sayısı
Sıcaklık ve Basınç
V1 n1 sabit
─── = ───
V2 n2 Hacim

ÖRNEK : N.K’ da 4,48 litre hacim kaplayan CO2 gazı kaç moldür?
1 mol CO2 gazı N.K’da 22,4 litre ise V Hacim
x mol CO2 gazı N.K’da 4,48 litredir. mol sayısı n = ────
x = 0,2 mol 22,4
ÖRNEK: N.K’da 6,72 hacim kaplayan SO3 gazı,
a ) kaç moldür? b ) kaç gramdır? ( S: 32, O: 16 ) c ) kaç tane molekül içerir? d ) kaç tane atom içerir?
a ) 1 mol SO3 gazı N.K’da 22,4 litre ise c ) 1 mol SO3 gazı 6,02x1023 molekül ise
x mol SO3 gazı N.K’da 6,72 litredir. 0,3 mol SO3 gazı x moleküldür.
x = 0,3 mol x = 1,806x1023 tane molekül
b ) SO3: 32 + 3x 16 = 80 gr / mol d ) SO3
1 mol SO3 gazı 80 gram ise 1mol S atomu 1 mol SO3 4x6,02x1023 tane atom içerirse
0,3 mol SO3 gazı x gramdır. 3 mol O atomu 0,3 mol SO3 x tane atom
x = 24 gram 4 mol atom x = 7,224x1023 tane atom
ÖRNEK: 32 gr SO3 gazının 24 litre hacim kapladığı koşullarda 8 gr CH4 gazı kaç litre hacim kaplar? ( S: 32, O: 16, C: 12, H: 1)
SO3: 32 + 3x16 = 80 gr / mol m 32 8
CH4: 12 + 4x1 = 16 gr / mol n = ──── →n = ─── = 0,4 mol SO3, n = ─── = 0,5 mol CH4
MA 80 16
V1 n1 24 0,4
─── = ─── = ─── = ─── → V2 = 30 litre
V2 n2 V2 0,5
ÖRNEK : 1,2 mol O atomu içeren N2O5 gazı ; ( N : 14, O : 16 )
a ) Kaç moldür? b ) Kaç gramdır? c ) Kaç gram N atomu içerir? d ) Kaç gr O atomu içerir?
a ) 1 mol N2O5’ te 5 mol O atomu varsa c ) 1 mol N2O5 2x14 gr N atomu içerirse
x mol N2O5’ te 1,2 mol O atomu vardır 0,24 N2O5 x gr N atomu içrir
x = 0,24 mol x = 6,72 gr N
b ) N2O5 : 2x14 + 5x16 = 108 gr / m d ) 1 mol N2O5 5x16 gr O atomu içerirse
1 mol N2O5 108 gr ise 0,24 mol N2O5 x gr O atomu içerir
0,24 mol N2O5 x gramdır. x = 19,2 gr O atomu
x = 25,92 gr
ÖRNEK : 1,204x1023 SO2 molekülü, (S : 32, O : 16 )
a ) Kaç moldür? b ) Kaç gramdır? c ) Kaç mol atom içerir ? d ) NK’da kaç litre hacim kaplar ?
a) 6,02.1023 tane SO2 molekülü 1mol ise c ) 1 mol SO2 3 mol atom içerirse
1,204.1023 tane SO2 molekülü x mol 0,2 mol SO2 x mol atom içerir
x = 0,2 mol x = 0,6 mol atom
b ) SO2 : 32 + 2x 16 =64 gr / mol
1 mol SO2 gazı 64 gram ise d ) 1 mol SO2 NK’da 22,4 litre ise
0,2 mol SO2 gazı x gramdır. 0,2 mol SO2 NK’da x litredir
x = 12,8 gram x = 4,48 litre
ÖRNEK : N Avogadro sayısını gösterdiğine göre, 3 mol H2 gazı içerisinde kaç tane H atomu vardır?
1 mol H2‘de 2 x N tane H atomu varsa
3 mol H2‘de x tane H atomu vardır.
x = 6 x N tane H atomu vardır.
ÖRNEK : Avogadro sayısı kadar atom içeren NH3 gazı, ( N : 14, H : 1 )
a ) Kaç moldür? b ) Kaç gramdır? c ) Kaç gr H atomu içerir ? d ) NK’da kaç litre hacim kaplar ?
a ) NH3 b ) NH3 : 14 + 3 = 17 gr / mol
1mol N atomu 1 mol NH3 4x6,02x1023 tane atom içerirse 1 mol NH3 17 gr ise
3 mol H atomu x mol 6,02x1023 tane atom içerir. 0,25 mol x gr
4 mol atom x = 0,25 mol x = 4,25 gr
c ) 1 mol NH3 3 gr H atomu içerirse d ) 22,4 lt NH3 NK’da 1 mol ise
0,25 mol NH3 x gr x lt NH3 NK’da 0,25 mol
x = 0,75 gr H atomu x = 5,6 lt
ÖRNEK : 9,6 gr O atomu içeren N2O3 gazı, ( N : 14, O : 16 )
a ) Kaç moldür? b ) Kaç tane molekül içerir? c ) Kaç mol atom içerir ? d ) Kaç tane atom içerir ? e ) NK’da kaç litre hacim
kaplar ?
a ) 1 mol N2O3 48 gr O atomu içerir. b ) 1 mol molekül = 6,02.1023 tane molekül
1 mol N2O3 48 gr O atomu içerirse 1 mol N2O3 6,02.1023 tane molekül
x mol N2O3 9,6 gr O atomu içerir 0,2 mol N2O3 x
x = 0,2 mol x= 1,2x1023 tane molekül
c ) 1 mol N2O3 = 4 mol atom içerir d ) 1 mol N2O3 4x 6,02x1023 tane atom içerir
1 mol N2O3 4 mol atom içerirse 1 mol N2O3 4x 6,02x1023 tane atom içerirse
0,2 mol N2O3 x mol atom içerir 0,2 mol N2O3 x tane atom
x = 0,8 mol atom x = 4,816x1023 tane atom
e ) 22,4 lt N2O3 NK’da 1 mol ise
x lt N2O3 NK’da 0,2 mol
x = 4,48 lt
ÖRNEK : 1,4 mol atom içeren N2O5 gazı , ( N : 14, O : 16 )
a ) Kaç moldür? b ) Kaç gramdır? c ) Kaç gr N atomu içerir ? d ) Kaç gr O atom içerir ? e ) NK’da kaç litre hacim kaplar ?
a ) 1 mol N2O5 7 mol atom içerirse b ) 1 mol N2O5 108 gr ise c ) 28 gr N atomu içeren N2O5 1 mol ise
x mol N2O5 1,4 mol atom içerir 0,2 mol N2O5 x gramdır. x gr N atomu içeren N2O5 0,2 moldür
x = 0,2 mol x = 21,6 gr x = 5,6 gr N atomu
c ) 80 gr O atomu içeren N2O5 1 mol ise e ) 22,4 lt N2O5 NK’da 1 mol ise
x gr O atomu içeren N2O5 0,2 moldür x lt N2O3 NK’da 0,2 mol
x = 16 gr O atomu x = 4,48 lt
ÖRNEK : 0,1 mol X2O3 bileşiği 10,2 gramdır. Buna X elementinin atom kütlesi kaç gramdır? (O : 16 )
0,1 mol X2O3 10,2 gr ise 2X + 3x16 = 102
1 mol X2O3 x gr 2X = 54
x = 102 gr X = 27gr
ÖRNEK : X ve Y elementlerinden oluşan X2Y3 ve X2Y5 bileşiklerinin 0,01’er molünün kütleleri sırasıyla 1,10 ve 1,42 gramdır.
Buna göre, X ve Y nin atom kütleleri kaçtır?
0,01 mol X2Y3 1,10gr ise 0,01 mol X2Y5 1,42gr ise - 1 / 2X + 3Y = 110 2X + 3x16 = 110
1 mol X2Y3 x gramdır 1 mol X2Y5 x gramdır 2X + 5Y = 142 2X = 62
x = 110 gr x = 142 gr 3Y = 32 → Y = 16 X = 31
ÖRNEK : 0,5 mol X3Pn bileşiğinin kütlesi 67 gr olup, 36 gr X içermektedir. Buna göre, X’ in atom kütlesi ve formüldeki n’ nin sayısal değerini
bulunuz. ( P : 31 )
0,5 mol bileşik 36 gr X içerirse 0,5 mol X3Pn 67 gr ise
1 mol bileşik x gr X içerir 1 mol X3Pn x gr
x = 72 gr x = 134 gr
3X = 72 72 + 31x n = 134 → n = 2 olur.
X = 24 gr
ÖRNEK : 25 gram CuSO4.n.H2O maddesi tüm suyu buharlaşana dek ısıtılınca geriye 16 gram katı kalıyor. Buna göre ‘’ n ” sayısı kaçtır?
(CuSO4: 160 , H2O : 18 )
msu = 25 – 16 = 9 gr 160 gr CuSO4 18n gr H2O ile birleşirse
16 gr CuSO4 9 gr H2O ile birleşir
n=5
ÖRNEK : 29,4 gram CaCl2.n.H2O bileşiği ısıtıldığında yapısındaki suyun tamamını kaybettiğinden geriye 22,2 gr katı kalmaktadır. Buna göre ,
Bileşiğin yapısındaki ‘’ n ” sayısı kaçtır? (CaCl2 : 111 , H2O : 18 )
msu = 29,4 – 22,2 = 7,2 gr 111 gr CaCl2 18n gr H2O ile birleşirse
22,2 gr CaCl2 7,2 gr H2O ile birleşir
n=2
ÖRNEK : 0,05 mol Na2SO4. n.H2O bileşiği 11,2 gr O atomu içerdiğine göre formüldeki ‘’ n ” sayısı kaçtır? ( O : 16 )
m 11,2
n = ───── → n = ──── = 0,7 mol O atomu
MA 16
0,05 mol Na2SO4. n.H2O 0,7 mol O atomu içerirse
1 mol Na2SO4. n.H2O x mol O içerir
x = 14 mol O atomu
4 + n = 14
n = 10
ÖRNEK : 4,6 gram X içeren 0,1 mol X2On bileşiğinin kütlesi 6,2 gramdır. Buna göre X in atom kütlesi ve formüldeki n nin değeri kaçtır? ( O : 16 )
0,1 mol X2On bileşiği 4,6 gr X içerirse 0,1 mol X2On bileşiği 6,2 gr ise
1 mol X2On bileşiği α gr X içerir 1 mol X2On bileşiği α gr dır.
α = 46 gr X α = 62 gr
2X = 46 46 + 16.n = 62
X = 23 n=1
ÖRNEK : 3,01.1023 tane atom içeren Al2X3 bileşiği 15 gramdır. Buna göre X elementinin atom kütlesi kaçtır? ( Al : 27 )
1 mol Al2X3 bileşiği 5.6,02.1023 tane atom içerirse 0,1 mol Al2X3 15 gr ise
α mol Al2X3 bileşiği 3,01.1023 tane atom içerir 1 mol Al2X3 α gr dır

α = 0,1 mol Al2X3 α = 150 gr 2.27 + 3X = 150

X = 32
ÖRNEK : 0,1 mol XZY4 bileşiği 12 gramdır. Y’nin atom kütlesi Z’nin atom kütlesinin iki katı olduğuna göre, Z’ nin atom kütlesi kaçtır? ( X: 24 )
0,1 mol XZY4 bileşiği 12 gram ise 24 + Y + 4Z = 120
1 mol XZY4 bileşiği α gramdır. Y + 4Z = 96
α = 120 gr Y = 2Z
6Z = 96 → Z = 16
ÖRNEK : 1 tane X2O5 molekülü 1,8.10-23 gramdır. Buna göre X’in atom kütlesi kaçtır? ( O : 16 , Avogadro sayısı = 6.1023 )
1 tane X2O5 molekülü 1,8.10-23 gram ise 2X + 5.16 = 108
6.1023 tane X2O5 molekülü α gr dır. 2X = 28
α = 108 gr X = 14
ÖRNEK : 8,8 gr N2O bileşiği ile 16,8 gr XO bileşiği aynı sayıda atom içeriyor. Buna göre X’ in atom kütlesi kaçtır? ( N : 14, O : 16 )
1 mol N2O → 3 mol atom içerir. 3 mol atom içeren N2O 44 gr ise 0,6 mol atom içeren XO 16,8 gr ise
α mol atom içeren N2O 8,8 gr dır 2 mol atom içeren XO α gr dır.
α = 0,6 mol atom α = 56 gr
X + 16 = 56 → X = 40
ÖRNEK : 14,2 gr X2O5 bileşiğinin 8 gramı oksijendir. Buna göre X’ in atom kütlesi kaçtır? ( O : 16 )
14,2 gr X2O5 bileşiği 8 gram oksijen içerirse
(2X + 5.16 ) gr X2O5 bileşiği 80 gr oksijen içerir.
2X = 62
X = 31
ÖRNEK : 30 gr XO bileşiği ile 38 gr X2O3 bileşiği aynı sayıda X atomu içeriyor. Buna göre X’ in atom kütlesi kaçtır? ( O : 16 )
m 30 30 38
XO : X + 16 → n = ───── → n = ───── mol XO ───── = ───── .2
MA X + 16 X + 16 2X + 48
m 38 X = 14
X2O3: 2X + 48 → n = ───── → n = ───── mol X2O3
MA 2X + 48
KİMYASAL TEPKİME : İki yada daha fazla maddenin birbirleri ile etkileşerek kendi özelliklerini kaybedip yeni özelliklerde bir takım ürünler
meydana getirmesine kimyasal tepkime, bunların formüllerle gösterilmesine kimyasal denklem denir.
Kimyasal denklemlerde ( → ) işaretinin sol tarafında tepkimeye girenler ( reaktifler ), sağ tarafında da ürünler bulunur.
aX + bY → cZ + dT
Girenler Ürünler
( reaktifler )
Kimyasal tepkimelerde korunan (değişmeyen) bazı özellikler
• Atom sayısı ve cinsi
• Toplam kütle
• Toplam elektron sayısı
• Toplam proton, nötron sayısı
• Kütle numaraları
• Toplam yük
• Atomların çekirdek yapısı
• Toplam enerji
Kimyasal tepkimelerde değişebilen bazı özellikler
• Toplam mol sayısı
• Toplam molekül sayısı
• Toplam hacim
• Fiziksel ve kimyasal özellikler
• Maddelerin fiziksel halleri ( Katı, sıvı ve gaz gibi )
• Elektron sayısı
• Atomların çapı ve hacmi
ÖRNEK : Kimyasal tepkimelerde aşağıdakilerin hangisinde bir değişme olabilir?
A ) Toplam kütle B ) Toplam elektron sayısı C ) Atom sayısı ve çeşidi
D ) Atomların çekirdek yapısı E ) Molekül sayısı
ÖRNEK : Kimyasal tepkimelerde ;
I. Elektron alınıp verilmesi
II. Elektronların ortaklaşa kullanılması
III. Çekirdek bölünmesi
IV. Çekirdeklerin kaynaşması
Olaylarından hangileri gerçekleşebilir?
A ) I ve II B ) II ve III C ) I ve IV D ) I , II ve IV E ) II, III ve IV
Tepkime denklemlerin denkleştirilmesi
Kimyasal tepkimelerde kütlenin korunumu yasası, tepkimeye katılan ve tepkime sonucu oluşan maddelerin en küçük yapı taşları olan atomların tür
ve sayılarının denklemin her iki yanında eşit olmasını gerektirir.
Atom sayılarının denklemin her iki yanında eşit olmasını sağlamak üzere yapılan işleme denklem denkleştirme denir.
Bir tepkime denklemini denkleştirmek için ;
• En kalabalık grubun ( atom sayısı en fazla olan bileşik ) katsayısı 1 alınır. Diğer atomların sayısı buna bağlı olarak denkleştirilir.
• Formüllerin önüne katsayı işlemi atomların tümünün sayısı denkleşinceye dek sürdürülür.
• Na , Mg , Fe ……… gibi tek atomlu elementlerle, H2O , CO2 , CaCO3 …. gibi bileşiklerin başına 1 / 2 , 3/ 2 , 5 / 2 gibi kesirli sayılar
getirilemez. Ancak N2 , H2 , O2 , Cl2 gibi moleküllü yapıya sahip elementlerin başına bu katsayılar getirilebilir.
ÖRNEK : Aşağıdaki tepkime denklemlerini denkleştiriniz.
3H2CO3 + 2Al( OH )3 → Al2( CO3)3 + 6H2O
C3H5(OH)3 + 7 / 2 O2 → 3CO2 + 4H2O
3CaO + 2H3PO4 → Ca3( PO4 )2 + 3H2O
Al4C3 + 12 H2O → 4Al( OH )3 + 3 CH4
Mg3N2 + 6H2O → 2 NH3 + 3Mg ( OH )2
 KİMYASAL HESAPLAMALAR
C3H8 (g ) + 5 O2 ( g ) —→ 3 CO2 ( g ) + 4 H2O ( g )
1 mol 5 mol 3 mol 4 mol
NA tane 5x NA tane 3x NA tane 4x NA tane
molekül molekül molekül molekül
44 gram 160 gram 132 gram 72 gram
1 litre 5 litre 3 litre 4 litre ( aynı koşullarda )
22, 4 litre 5x22,4 litre 3x22,4 litre 4x22,4 litre ( N.K’da )
1 – MOL – MOL HESAPLAMALARI
ÖRNEK : 2Al + Fe2O3 → 2Fe + Al2O3
denklemine göre 0,50 mol Al den en çok kaç mol Al2O3 elde edilir?
2Al + Fe2O3 → 2Fe + Al2O3
2 mol 1 mol
2 mol Al den 1 mol Al2O3 elde edilirse
0,5 mol Al den α mol Al2O3 elde edilir

α = 0,25 mol Al2O3

ÖRNEK : Al nin HCl çözeltisiyle tepkimesinden AlCl3 ve H2 oluşur. Bu tepkimede 0,6 mol H2 gazı elde etmek için kaç mol HCl harcanmalıdır?
2Al + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2(g)
6 mol 3 mol
6 mol HCl den 3 mol H2 gazı elde edilirse
α mol HCl den 0,6 mol H2 gazı elde edilir

α = 1,2 mol HCl

ÖRNEK : Bütan ( C4H10 ) gazının yanmasından 1,2 mol CO2’in oluşması için kaç mol O2 harcanır?
C4H10 + 13/2 O2 → 4CO2 + 5H2O
6,5 mol 4 mol
6,5 mol O2 den 4 mol CO2 gazı elde edilirse
α mol O2 den 1,2 mol CO2 gazı elde edilir

α = 1,95 mol O2
2 – MOL – KÜTLE HESAPLAMALARI
ÖRNEK : H2S + 2HNO3 → S + 2NO2 + 2H2O
denklemine göre 0,4 mol HNO3 ün yeterli miktarda H2S ile reaksiyonundan kaç gram S elde edilir? ( S : 32 )
H2S + 2HNO3 → S + 2NO2 + 2H2O
2 mol 32 gr

2 mol HNO3 ten 32 gr S elde edilirse

0,4 mol HNO3 ten α gr S elde edilir

α = 6,4gr S elde edilir.
ÖRNEK : Al4C3 + 12 H2O → 4 Al ( OH )3 + 3 CH4
tepkimesine göre, 7,2 gram Al4C3’den kaç mol CH4 elde edilir. ( Al : 27, C : 12 )
Al4C3 + 12 H2O → 4 Al ( OH )3 + 3 CH4
144 gr 3 mol
144 gr Al4C3 den 3mol CH4 elde edilirse
7,2 gr Al4C3 den α mol CH4 elde edilir

α = 0,15 mol CH4 elde edilir.

ÖRNEK : H2SO4 + 2KOH → K2SO4 + 2H2O
denklemine göre 0,2 mol H2SO4 ile kaç gr KOH tepkimeye girer? ( K : 39, O : 16, H : 1 )
H2SO4 + 2KOH → K2SO4 + 2H2O
1 mol 2x 56 gr
1 mol H2SO4 ile 2x 56 gr KOH tepkimeye girerse
0,2 mol H2SO4 ile α gr KOH tepkimeye girerse
α = 22,4 gr KOH tepkimeye girer .
 3 – MOL – GAZ HACMİ HESAPLAMALARI
ÖRNEK : Bir miktar N2 gazının NK’da 16,8 litre H2 gazı ile tepkimesi sonucu kaç mol NH3 oluşur?
N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
3x22,4 lt 2 mol
NK’da 3x22,4 lt H2 den 2 mol NH3 oluşursa
16,8 lt H2 den α lt NH3 oluşur
α = 0,5 mol NH3 oluşur.
ÖRNEK : KClO3’ın ayrışması ile KCl ve O2 gazı elde edilir. 0,3 mol KClO3’ın ayrışması ile NK’da en çok kaç lt O2 gazı oluşur?
KClO3(k) → KCl(k) + 3/2 O2(g)
1 mol 3/ 2 x 22,4 lt
1 mol KClO3 NK’da 33,6 lt O2 elde edilirse
0,3 mol KClO3 NK’da α lt O2 elde edilir
α = 10,08 lt
4 – MOL – TANECİK SAYISI HESAPLAMALARI
ÖRNEK : 4KO2 + 2CO2 → 2K2CO3 + 3O2
denklemine göre 0,2 mol KO2 nin yeterli miktarda CO2 ile tepkimesi sonucu kaç tane O2 molekülü elde edilir?
4KO2 + 2CO2 → 2K2CO3 + 3O2
4 mol 3x6,02x1023molekül
1 mol KO2 den 3x6,02x1023molekül O2 elde edilirse
0,2 mol KO2 den α molekül O2 elde edilir
α = 9,03x1023 tane O2 molekülü elde edilir.
ÖRNEK : C2H5OH + 3O2 → 2CO2 + 3H2O
denklemine göre 0,1 mol C2H5OH ile tepkimeye giren O2 kaç tane atom içerir?
C2H5OH + 3O2 → 2CO2 + 3H2O
1 mol 3x2x6,02x1023
1mol C2H5OH ile 3x2x6,02x1023 tane O atomu birleşirse
0,1mol C2H5OH ile α tane O atomu birleşir
α= 3,612x1023 tane O atomu birleşir
5 – KÜTLE – KÜTLE HESAPLAMALARI
ÖRNEK : 2H2S + SO2 → 3S + 2H2O
denklemine göre 9,6 gr S elde etmek için kaç gram H2S kullanılmalıdır? ( H : 1, S : 32 )
2H2S + SO2 → 3S + 2H2O
2x34 gr 3x32 gr
2x34 gr H2S den 3x32 gr S oluşursa
α gr H2S den 9,6 gr S oluşur
α = 6,8 gr H2S
ÖRNEK : N2O3 oluşurken 11,2 gr N2 ile kaç gr O2 birleşir? ( N : 14, O : 16 )
2N2(g) + 3 O2(g) → 2N2O3(g)
2x28 gr 3x32 gr
2x28 gr N2 ile 3x32 gr O2 birleşirse
11,2 gr N2 ile α gr O2 birleşir
α = 19,2 gr O2 birleşir
ÖRNEK : H2S yanınca, SO2 gazı ve su buharı oluşur. 13,6 gr H2S tam yanınca, kaç gr SO2 ve H2O karışımı elde edilir? ( S : 32, O : 16, H : 1 )
2H2S + 3O2 → 2SO2 + 2H2O
2x34 gr 2x64 + 2x18
2x34 gr H2S den 164 gr karışım elde edilirse
13,gr H2S den α gr karışım elde edilir.
α = 32,8 gr karışım elde edilir
6 – KÜTLE – GAZ HACMİ HESAPLAMALARI
ÖRNEK : N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) tepkimesine göre, NK ’daki 5,6 litre H2’den en çok kaç gram NH3 elde edilir? ( N : 14, H : 1 )
N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
3x22,4 lt 2x17 gr
NK ’da 3x22,4 lt H2 den 2x17 gr NH3 elde edilirse
5,6 lt H2S den α gr NH3 elde edilir
α = 2,83 gr NH3 elde edilir.
ÖRNEK : C2H5OH(s) + 3O2(g) → 2CO2(g) + 3H2O(s)
denklemine göre 11,5 gr C2H5OH sıvısını yakmak için NK ’da kaç litre havaya ihtiyaç vardır? ( C : 12, H : 1, O : 16 )
C2H5OH(s) + 3O2(g) → 2CO2(g) + 3H2O(s)
46 gr 3.22,4 lt
46 gr C2H5OH ile NK ‘da 3.22,4 lt O2 birleşirse
11,5 gr C2H5OH ile NK ‘da α lt O2 birleşir
α = 16,8 lt O2 birleşir.
α = 16,8 x 5 = 84 lt hava *** Havanın hacimce 1 / 5 i O2 dir.
ÖRNEK : 4,6 gram C2H5OH ın tam yanmasında harcanan O2 nin normal koşullardaki hacmi kaç litredir? (C : 12 , H : 1 , O : 16 )
C2H5OH + 3 O2 → 2 CO2 + 3 H2O
46 gr 3x22,4 lt
46 gr C2H5OH ile 3 x 22,4 litre O2 birleşirse
4,6 gr C2H5OH ile α litre O2 birleşir
α = 6,72 litre O2
ÖRNEK : KClO3 → KCl + 3 / 2 O2
Yukarıdaki tepkime denklemine göre 49 gram KClO3 bileşiğinin ayrışmasından N.K’de 6,72 litre O2 gazı oluşuyor. Buna göre KClO3’ın
yüzde kaçı ayrışmıştır? (KClO3 : 122,5 gr / mol )
2KClO3 → 2KCl + 3 O2
2x122,5 gr 3 x22,4 lt
N.K ’da 3 x22,4 lt O2 oluşması için 2x122,5 gr KClO3 ayrışırsa
NK ‘da 6,72 lt O2 oluşması için x gr
α = 24,5 gr KClO3 ayrışır
49 gr KClO3’ın 24,5 gramı ayrışırsa
100 gr KClO3’ın α gramı ayrışır
α = % 50
ÖRNEK : Al4C3 + 12 H2O → 4 Al ( OH )3 + 3 CH4 tepkime denklemine göre ;
a ) 18 gram Al4C3 ile kaç gram H2O birleşir?
b ) tepkimede oluşan CH4 gazı N.K’ da kaç litredir? ( Al : 27 , C : 12 , H : 1 , O : 16 )
a ) Al4C3 + 12 H2O → 4 Al ( OH )3 + 3 CH4
144 gr 12x18 gr
144 gr Al4C3 ile 216 gr H2O birleşirse
18 gr Al4C3 ile α gr H2O birleşir
α =27gr H2O birleşir.

b ) Al4C3 + 12 H2O → 4 Al ( OH )3 + 3 CH4

144 gr 3x22,4 lt
144 gr Al4C3 ‘ den 3 x 22,4 litre CH4 oluşursa
18 gr Al4C3 ‘ den x litre
α = 8,4 lt CH4 oluşur
7 – KÜTLE – TANECİK ( ATOM, MOLEKÜL, İYON . . . ) HESAPLAMALARI
ÖRNEK : 4NH3 + 5O2 → 4NO + 6H2O
Denklemine göre 13,6 gr NH3 ile kaç tane O2 molekülü tepkime verir? ( N : 14, H : 1 )
4NH3 + 5 O2 → 4NO + 6H2O
4x 17 gr 5x6,02x1023
4x 17 gr NH3 ile 5x 6,02x1023 tane O2 molekülü birleşirse
13,6 gr NH3 ile α tane O2 molekülü birleşir
α= 6,02x1023 tane O2 molekülü birleşir
8 – GAZ HACMİ – GAZ HACMİ HESAPLAMALARI
SABİT HACİM ORANLARI YASASI : Aynı sıcaklık ve basınçta ( aynı koşullarda ) tepkimeye giren yada oluşan gazların hacimleri arasında basit
ve tam sayılı bir oran vardır.
N2 ( g ) + 3 H2 ( g ) → 2 NH3 ( g )
Aynı koşullarda : 1 litre 3 litre 2 litre
NK’da : 22,4 lt 3x22,4lt 2x22,4 lt
*** Bir tepkimede yer alan gazların aynı koşullardaki hacimleri, denklemdeki katsayıları ( mol sayıları ) ile doğru orantılıdır. Gazların hacimlerinin
karşılaştırılmasının bir anlamı olabilmesi için, koşulların aynı olması gerekir.
ÖRNEK : N2 ( g ) + 3 H2 ( g ) → 2 NH3 ( g ) denklemine göre 30 litre N2 gazı aynı koşullarda kaç lt H2 gazı ile birleşir, ve kaç litre NH3 gazı oluşur?
N2 ( g ) + 3 H2 ( g ) → 2 NH3 ( g )
1 litre 3 litre 2 litre
1 litre N2 ile 3 litre H2 birleşirse
30 litre N2 ile α litre H2 birleşir
α = 90 litre H2 birleşir.
1 litre N2 den 2 litre NH3 oluşursa
30 litre N2 den α litre NH3 oluşur
α = 60 litre NH3 oluşur
ARTAN MADDESİ OLAN TEPKİMELER
ÖRNEK : S(k) + O2(g) → SO2(g)
denklemine göre 2 mol S ve 3 mol O2 nin tam verimle tepkimesi sonucu kaç mol SO2 oluşur?
S(k) + O2(g) → SO2(g)
1 mol 1 mol 1 mol S den 1 mol SO2 elde edilirse
2 kat 3 kat 2 mol S den α mol SO2 elde edilir
2 mol 3 mol α = 2 mol SO2 elde edilir.
ÖRNEK : MnO2 + 4 HCl → MnCl2 + Cl2 + 2H2O
Denklemine göre 3 mol MnO2 ve 4 mol HCl nin tam verimle tepkimesi sonucu kaç mol madde artar?
MnO2 + 4 HCl → MnCl2 + Cl2 + 2H2O
1 mol 4 mol
3k 1k Harcanan MnO2 : 1 x 1 = 1 mol
3 mol 4 mol Artan MnO2 : 3 – 1 = 2 mol
ÖRNEK : 2 Al + 6 HCl → AlCl3 + 3 H2 tepkimesine göre 5,4 gr Al ile 0,8 mol HCl’in tam tepkimesi sonucu oluşan H2 gazının NK’daki hacmi
kaç litredir? ( Al : 27 )
m 5,4
nAl = ──── = ──── = 0,2 mol Al 2 Al + 6 HCl → 2AlCl3 + 3 H2
MA 27 2 mol 6 mol
0,2 mol 0,8 mol
NK’ da 3x22,4 lt H2 için 2 mol Al gerekirse
α lt lt H2 için 0,2 mol Al gerekir

α = 6,72 lt H2
ÖRNEK : C2H4 + 3 O2 → 2 CO2 + 2H2O
Yukarıda denkleştirilmiş denklemi verilen tepkimeye aynı koşullarda dokuzar litre C2H4 ve O2 gazları katıldığında ;
a ) aynı koşullarda hangi gazdan kaç litre artar?
b ) Aynı koşullarda oluşan oluşan CO2 kaç litredir?
C2H4 + 3 O2 → 2 CO2 + 2H2O
1 litre 3 litre 2 litre
a) 3 litre O2 ile 1 litre C2H4 tüketilirse b) 3 litre O2 den 2 litre CO2 oluşursa
9 litre O2 ile α litre 9 litre O2 den α litre
α = 3 litre C2H4 tüketilir. α = 6 litre CO2 oluşur
Artan C2H4 : 9 – 3 = 6 litre
ÖRNEK : 4NH3(g) + 3O2(g) → 2N2(g) + 6H2O(s)
denklemine göre 3,01.1023 tane NH3 molekülü ile NK ‘da 16,8 litre O2 gazının tepkimesinden en çok kaç gr N2 elde edilir? ( N : 14 )
N 3,01.1023 V 16,8
n = ──── = ───── = 0,5 mol NH3 n = ──── = ──── = 0,75 mol O2
NA 6,02.1023 22,4 22,4

4NH3(g) + 3O2(g) → 2N2(g) + 6H2O(s)

4 mol 3 mol
1/8k 1/4k
0,5 mol 0,75 mol
4 mol NH3 ten 2 mol N2 elde edilirse m = n. MA
0,5 mol NH3 ten α mol N2 elde edilir m = 0,25 . 28
α = 0,25 mol N2 elde edilir. m = 7 gr N2
ÖRNEK : 32 gr Fe2O3 ile NK ‘ da 6,72 litre H2 gazı arasında
Fe2O3(k) + 3H2(g) → 2Fe(s) + 3H2O(g)
denklemine göre gerçekleşen tepkime sonucu en çok kaç tane H2O molekülü oluşur? ( Fe : 56, O : 16 )
m 32 V 76,2
n = ──── = ───── = 0,2 mol Fe2O3 n = ──── = ──── = 0,3 mol H2
MA 160 22,4 22,4
Fe2O3(k) + 3H2(g) → 2Fe(s) + 3H2O(g)
1 mol 3 mol
0,2 k 0,1 k
0,2 mol 0,3 mol
3 mol H2 ten 3 mol H2O elde edilirse 1 mol H2O 6,02.1023 tane molekül içerir
0,3 mol H2 ten α mol H2O elde edilir 0,3 mol H2O α tane molekül içerir.
α = 0,3 mol H2O elde edilir. α = 1,806.1023 tane H2O molekülü
ÖRNEK : Bir miktar SO2 , 1,6 gr O2 ile
SO2(g) + 1 / 2 O2(g) → SO3(g)
denklemine göre tam verimle SO3 vermek üzere birleştiğinde 6,4 gr SO2 artıyor. Buna göre başlangıçtaki SO2 kaç gramdır?
( S : 32, O : 16 )
m 1,6
n = ──── = ───── = 0,05 mol O2
MA 32 m = n. MA
1 mol SO2 ile 0,5 mol O2 birleşir m = 0,1 . 64
α mol SO2 ile 0,05 mol O2 birleşir m = 6,4 gr SO2
α = 0,1 mol SO2 Başlangıçtaki SO2 = 6,4 gr + 6,4 gr = 12,8 gr
ÖRNEK : Eşit kütleli hidrojen ve oksijen gazları karışımı tepkimeye sokuluyor. Gazlardan biri tükendiğinde 4,5 gr su oluştuğuna göre hangi
gazdan kaç gr artar? ( H : 1 , O : 16 )
mH 1
H2O ‘da ─── = ─── ‘ dir. yani 1 gr H2 ile 8 gr O2 birleşir ve 9 gr H2O oluşur.
mO 8
9 gr H2O için 8 gr O2 gerekirse 8 gr O2 ile 1 gr H2 birleşirse * Eşit kütle denildiğine göre alınan H2 de 4 gr’dır.
4,5 gr H2O için α 4 gr O2 ile α
α = 4 gr O2 gerekir. α = 0,5 gr H2 tepkimeye girer.
Artan H2 = 4 – 0,5 = 3,5 gr
ÖRNEK : Mg + Br2 → MgBr2
Eşit kütlede magnezyum ve brom elementinin tepkimesinden tam verimle MgBr2 oluştuğunda başlangıçtaki Mg elementinin % kaçı
tüketilir ? ( Mg : 24, Br : 80 )
Mg + Br2 → MgBr2 * Mg ve Br2’ dan 160’ar gram alınırsa, Br2 tükenirken Mg’un ancak 24 gr’ı tükenir.

24 gr 160 gr 160 gr Mg’un 24 gr’ı tüketilirse

100 gr Mg’un x
x = 15 gr’ı tüketilir. % 15’i tüketilir
ÖRNEK : N2 ( g ) + 3 H2 ( g ) → 2 NH3 ( g )
14 gr N2 gazı ile 1,2 gr H2 gazı NH3 oluşturmak için tepkimeye sokuluyor.
a ) En fazla kaç gr NH3 oluşur?
b ) Hangisinden kaç gr artar? ( N : 14 , H : 1 )
m 14 1,2
n = ─── = ─── = 0,5 mol N2 n = ─── = 0,6 mol H2
MA 28 2
N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
1 mol 3 mol
0,5 k 0,2 k
0,5 mol 0,6 mol
a) 3 mol H2 ten 2 mol NH3 elde edilirse 1 mol N2 ile 3 mol H2 etkileşirse
0,6 mol H2 ten α mol NH3 elde edilir α mol N2 0,6 mol H2 etkileşir
α = 0,4 mol NH3 elde edilir. α = 0,2 mol N2 harcanır.
m = n . MA artan N2 = 0,5 – 0,2 = 0,3 mol
m = 0,4 . 17 m = n . MA
m = 6,8 gr m = 0,3 . 28 → m = 8,4 gr
ÖRNEK : SiO2 + 3C → SiC + 2 CO
12 gr SiO2 ile 18 gr C tepkimeye sokuluyor. Tam verimle gerçekleşen tepkimede,
a ) Oluşan CO gazının NK’ da hacmi kaç litredir?
b ) Hangi maddeden kaç gr artar?
c ) Artan madde olmaması için hangisinden kaç gr daha ilave edilmelidir? ( Si : 28, C : 12, O : 16 )
m 12 18
n = ─── = ─── = 0,2 mol SiO2 n = ─── = 1,5 mol C
MA 60 12
SiO2 + 3 C → SiC + 2 CO
1 mol 3 mol
0,2 k 0,5 k
0,2 mol 1,5 mol
a) 1 mol SiO2 den 2 mol CO oluşursa 1 mol SiO2 ile 3 mol C birleşirse
0,2 mol SiO2 den α mol CO oluşur. 0,2 mol SiO2 ile α mol C birleşir
α = 0,4 mol CO oluşur α = 0,6 mol C harcanır.
V = n . 22,4 artan C = 1,5 – 0,6 = 0,9 mol
V = 0,4 . 22,4 m = n . MA
V = 8,96 litre CO oluşur. m = 0,9 . 12 → m = 10,8 gr
c ) 1 mol SiO2 ile 3 mol C birleşirse m = n . MA
α mol SiO2 ile 0,9 mol C birleşir m = 0,3 . 60
α = 0,3 mol SiO2 m = 18 gr SiO2 eklenmeli
ÖRNEK : H2S(g) + O2(g) → H2O(g) + SO2(g)
NK ‘ da hacmi 44,8 litre olan H2S gazı ile 112 litre olan O2 gazı tepkimeye sokuluyor.
a ) Hangisinden kaç gr artar? ( H : 1, S : 32, O : 16 )
b ) En fazla kaç gr SO2 gazı oluşur?
c ) Aynı koşullarda tepkime sonrasındaki toplam hacim kaç litre olur?
V 44,8 112
n = ─── = ─── = 2 mol H2S , n = ─── = 5 mol O2
22,4 22,4 22,4
2 H2S(g) + 3 O2(g) → 2 H2O(g) + 2 SO2(g)
2 mol 3 mol
1k 1,6 k
2 mol 5 mol
a) 2 mol H2S ile 3 mol O2 birleşirse b) 2 mol H2S den 2mol SO2 oluşursa
2 mol SiO2 ile α mol O2 birleşir. 2 mol H2S den α mol SO2 oluşur
α = 3mol O2 birleşir α = 2 mol SO2 oluşur
artan O2 = 5 – 3 = 2 mol m = n . MA
m = n . MA m = 2 . 64 → m = 128 gr SO2
m = 2 . 32 = 64 gr O2
c ) 2 mol H2S den , 2 mol H2O(g) oluşur. 2 mol SO2(g) oluşur. 2 mol O2(g)
V = n . 22,4 → V = 6 . 22,4 = 134,4 litre