ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

1. Εισαγωγή

Βασικός σκοπός του μαθήματος είναι η καλλιέργεια ιστορικής σκέψης και η διαμόρφωση ιστορικής συνείδησης. Με τη διδασκαλία του
μαθήματος της Ιστορίας, σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης, επιδιώκεται η συνεχής ανανέωση του ενδιαφέροντος των μαθητών/τριών για
το ιστορικό παρελθόν και για τη διάσωση της ιστορικής μνήμης, με στόχο τη διάπλαση ενεργών δημοκρατικών πολιτών. Μέσα από την παροχή
ενός συνεκτικού και επαρκούς σώματος γνώσεων προωθείται η κριτική προσέγγιση των ιστορικών δεδομένων χωρίς στερεότυπα και
προκαταλήψεις. Αναπτύσσεται η ιστορική ύλη στον χρόνο και στον χώρο (με τη βοήθεια της γεωγραφίας), με έμφαση στο ουσιώδες μέσω
σφαιρικών επισκοπήσεων, χωρίς λεπτολογίες και πληθωρική χρήση χρονολογιών και κυρίων ονομάτων.

Επιδιώκεται ακόμα η επεξεργασία, η ιστοριογραφική πλαισίωση ή και η υπέρβαση (εφόσον επιβάλλεται) της ύλης των διδακτικών εγχειριδίων,
μέσα από μία πολυεπίπεδη παρουσίαση της διδακτέας ύλης, με ευρεία χρήση ενδεικτικών ιστορικών πηγών και με την, κατά το δυνατόν,
παραγωγικότερη αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας.

Αδιαπραγμάτευτος στόχος είναι η λειτουργική εμπλοκή των μαθητών/τριών στη διαδικασία της διδασκαλίας του μαθήματος με σύντομες
αφηγηματικές παρεμβάσεις και εργασίες τους, τόσο στην τάξη όσο και σε οργανωμένες επισκέψεις σε αρχαιολογικούς και ιστορικούς χώρους,
βιβλιοθήκες, αρχεία, πνευματικά και πολιτιστικά ιδρύματα κ.λπ.

Τέλος, με τη διδασκαλία του μαθήματος στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση επιδιώκεται η οργάνωση των σχολικών
εκδηλώσεων για τις εθνικές και ιστορικές επετείους με τρόπο, ώστε αυτές να συνιστούν προέκταση, έστω και ετεροχρονισμένη, του μαθήματος
της Ιστορίας και ευκαιρία για βιωματικότερη προσέγγισή τους.

1
2. Δομή Αναλυτικού Προγράμματος Ιστορίας

2.1 Βασικοί άξονες του Αναλυτικού Προγράμματος

Το Αναλυτικό Πρόγραμμα της Ιστορίας είναι οργανωμένο και δομημένο σύμφωνα με τις βασικές αρχές του «Αναλυτικού Προγράμματος για τα
Δημόσια Σχολεία της Κυπριακής Δημοκρατίας» και εδράζεται σε τρεις βασικούς άξονες που αφορούν:

α. Ένα συνεκτικό και επαρκές σώμα γνώσεων.

Με τη διδασκαλία του μαθήματος επιδιώκεται οι μαθητές/τριες να αποκτήσουν ένα συνεκτικό και επαρκές σώμα ιστορικών γνώσεων που
αφορούν τις σημαντικότερες περιόδους της Ιστορίας της Κύπρου, της Ελλάδας, καθώς και της ευρύτερης Ευρωπαϊκής και της Παγκόσμιας
Ιστορίας.

β. Καλλιέργεια αξιών, υιοθέτηση στάσεων και επίδειξη συμπεριφορών, που απαρτίζουν τη σύγχρονη δημοκρατική πολιτότητα.
Με τη διδασκαλία του μαθήματος επιδιώκεται οι μαθητές/τριες να καταστούν υπεύθυνοι και ενεργοί πολίτες ικανοί να συμβάλουν στη
συμφιλίωση και την καλλιέργεια αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των λαών και να προάγουν θεμελιώδεις αξίες, όπως η δημοκρατία και η
ελευθερία.

γ. Καλλιέργεια ιδιοτήτων, ικανοτήτων, δεξιοτήτων που απαιτούνται από την κοινωνία του 21ου αι. – ικανότητες κλειδιά.
Με τη διδασκαλία του μαθήματος επιδιώκεται οι μαθητές/τριες νακαλλιεργήσουν δεξιότητες που σχετίζονται με την ιστορική γνώση σε
συνδυασμό με την κριτική και δημιουργική σκέψη. Επιδιώκεται, ακόμα, να αναπτύξουν δεξιότητες που να τους επιτρέπουν την ενεργό
εμπλοκή, μέσα από αφηγηματικές παρεμβάσεις και εργασίες, στη διεξαγωγή του μαθήματος, καθώς και δεξιότητες που σχετίζονται με την
αναστοχαστική διαχείριση της ιστορικής γνώσης.

2
2.2 Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση

2.2.1 Ειδικοί σκοποί

Η διδασκαλία της Ιστορίας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση αποβλέπει στην ανάπτυξη, μέσω της μελέτης του παρελθόντος, της ιστορικής
σκέψης των μαθητών/τριών, με τρόπο ώστε να είναι σε θέση να κατανοούν ευκολότερα όχι μόνο τις μικρές και μεγάλες αλλαγές που
συντελέστηκαν στη διαδρομή του χρόνου, αλλά και σύγχρονες καταστάσεις. Η διαδικασία αυτή θα προσφέρει στους/στις μαθητές/τριες –μέλη
της ελληνικής κυπριακής κοινότητας και μελλοντικούς ενεργούς πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας– τα πνευματικά εφόδια, με τα οποία θα
σχηματίσουν σαφή αντίληψη της ιστορίας της Κύπρου, της διαχρονικής πορείας του ελληνικού κόσμου και της δικής τους συμμετοχής στην
ελληνική πολιτιστική κληρονομιά, όπως αυτή λειτούργησε και λειτουργεί μέσα στο ευρύτερο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον. Θα τους
επιτρέψει, επίσης, να αποκτήσουν ουσιαστική συνείδηση της ιστορικής και εθνικής τους ταυτότητας, αλλά και να εκτιμήσουν με τρόπο ανάλογο
τις θρησκευτικές, πολιτιστικές και εθνικές κοινότητες της πατρίδας τους, καθώς και άλλων διαφορετικών χωρών.

Η επίτευξη των στόχων αυτών προϋποθέτει:

• την προοδευτική απόκτηση βασικών γνώσεων για τις σημαντικότερες περιόδους της ιστορίας της Κύπρου και του ελληνικού κόσμου και,
στη συνέχεια, και των κατά περιόδους συνοίκων θρησκευτικών και εθνικών ομάδων της νήσου,
• την απροκατάληπτη προσέγγιση των σημαντικότερων γεγονότων και φαινομένων που επηρέασαν με ποικίλους τρόπους την ιστορική
εξέλιξη της Κύπρου, του ευρύτερου Ελληνισμού και άλλων λαών της ανατολικής Μεσογείου και της Ευρώπης,
• την εκτίμηση της ιστορικής εξέλιξης και ιδιαίτερα των πολιτιστικών επιτευγμάτων διαφορετικών ανθρώπινων κοινωνιών, με σεβασμό στις
θρησκευτικές και πολιτιστικές τους ιδιαιτερότητες και νοοτροπίες,
• την κατανόηση των μεγάλων ιστορικών αλλαγών που σημειώθηκαν (και σημειώνονται) στη συλλογική ζωή των ανθρώπων στον χρόνο και
στον χώρο, των αλληλεπιδράσεων ανάμεσα σε διαφορετικούς πολιτισμούς, αλλά και των παραγόντων που συντέλεσαν (και συντελούν), με
αλληλουχία αιτίων και αποτελεσμάτων, άλλοτε στην επιτάχυνση και άλλοτε στην επιβράδυνση των ιστορικών εξελίξεων σε γεωγραφικά
τοπικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο.

2.2.2 Δεξιότητες – αξίες – στάσεις – συμπεριφορές

3
Μέσα από τη διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας οι μαθητές/τριες θα πρέπει σταδιακά να αναπτύξουν τις εξής δεξιότητες:

• Να διαχωρίζουν τον μύθο και τον θρύλο από το ιστορικό γεγονός, κατανοώντας, ωστόσο, την αλληλεξάρτησή τους.
• Να αντιλαμβάνονται τις «συνέχειες» και συγκλίσεις, αλλά και τις μεγάλες αλλαγές και τις αποκλίσεις που παρατηρούνται στην ιστορική
εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών, ιδιαίτερα σε εκτεταμένες χρονικά περιόδους.
• Να διακρίνουν τα βασικότερα είδη των ιστορικών πηγών και τη σχετική (ανάλογα με τις εποχές και τις συνθήκες) σημασία τους.
• Να εξοικειωθούν σταδιακά με τις σημαντικότερες ιστορικές έννοιες και τη στοιχειώδη ιστοριογραφική ορολογία.
• Να αντιμετωπίζουν τις πολλαπλές ερμηνείες του παρελθόντος μέσα από διαφορετικές προσεγγίσεις και ερμηνείες ιστορικών γεγονότων
και φαινομένων.
• Να εκθέτουν την ιστορική τους γνώση μέσω κυρίως της ιστορικής αφήγησης (προφορικής και γραπτής).
• Να χρησιμοποιούν παραγωγικά τη σύγχρονη τεχνολογία στη μελέτη και την προβολή του ιστορικού παρελθόντος.
• Να αξιοποιούν ή ακόμα και να αξιολογούν κριτικά τις ποικίλες μορφές της μη συμβατικής ιστορικής εκπαίδευσης (μουσεία, ειδικά
τηλεοπτικά προγράμματα, εκλαϊκευτικές εκδόσεις κ.λπ.).
• Να αντιλαμβάνονται την ιστορική σημασία των διάφορων μνημείων, παλαιότερων και νεότερων, αλλά και των ποικίλων άλλων ιστορικών
πηγών (εγγράφων, καλλιτεχνικών έργων, παλαίτυπων κ.λπ.) και να επιδεικνύουν σεβασμό στη διάσωσή τους.
• Να διασυνδέουν το περιεχόμενο του μαθήματος της Ιστορίας με άλλα μαθήματα, ιδιαίτερα τα περισσότερο «συγγενικά» (γεωγραφία,
περιβαλλοντική εκπαίδευση, φιλολογία-λογοτεχνία, θρησκευτική αγωγή, τέχνη, αγωγή του πολίτη κ.ά.).

2.3 Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

2.3.1 Ειδικοί σκοποί

Η διδασκαλία της Ιστορίας στη δημόσια Εκπαίδευση αποβλέπει, όπως προαναφέρθηκε, στην καλλιέργεια ιστορικής σκέψης και στη
διαμόρφωση ιστορικής συνείδησης. Μέσα από επαρκή και πολυεπίπεδη γνώση του παρελθόντος, οι μαθητές/τριες θα πρέπει να αποκτήσουν
σταδιακά τη σύνθετη εκείνη διανοητική δεξιότητα, που θα τους επιτρέπει όχι μόνο να ερμηνεύουν γεγονότα και ιστορικά φαινόμενα
παρωχημένων εποχών, αλλά και να κατανοούν τους ποικίλους παράγοντες (ιστορικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτιστικούς, πολιτικούς

4
κ.λπ.) που επηρεάζουν σύγχρονες καταστάσεις, ιδιαίτερα στο δικό τους ευρύ κοινωνικό και εθνικό περιβάλλον. Με την ανάπτυξη της κριτικής
ιστορικής τους σκέψης, οι μαθητές/τριες θα προσεγγίζουν απροκατάληπτα την ιστορική πορεία –την απώτερη, αλλά και τη χρονικά εγγύτερη,
τοπική και γενική– της Κύπρου και του ευρύτερου ελληνικού κόσμου, των συνοίκων κοινωνικών, θρησκευτικών, εθνοτικών και εθνικών ομάδων
της νήσου, των λαών της ευρωπαϊκής οικογένειας και της ανατολικής Μεσογείου και άλλων περιοχών του κόσμου· θα εκτιμούν επίσης ανάλογα
και θα σέβονται τις θρησκευτικές και πολιτιστικές ιδιαιτερότητες και νοοτροπίες διαφορετικών ανθρώπινων κοινωνιών, απαλλαγμένοι από
αντιπαραγωγικά στερεότυπα και γενικά από εξωτερικούς παράγοντες ιδεολογικής χειραγώγησης. Τέλος, διαθέτοντας ένα στέρεο πνευματικό
υπόβαθρο της ιστορικής, πολιτιστικής και εθνικής τους ταυτότητας, θα μπορέσουν, ως συνειδητοποιημένα μέλη της ελληνικής κυπριακής
κοινότητας, να αναδειχθούν σε υπεύθυνους και ενεργούς πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η επίτευξη των στόχων αυτών προϋποθέτει ότι οι μαθητές/τριες, ως την αποφοίτησή τους, θα έχουν αποκτήσει επαρκή γνώση:

• των κυριότερων φάσεων της ιστορίας της Κύπρου και του ελληνικού κόσμου, από τα απώτερα χρόνια ως τις μέρες μας, ώστε, στηριζόμενοι
σε αδιαμφισβήτητα ιστορικά δεδομένα, να εκτιμήσουν συνειδητά τη συμβολή του Ελληνισμού στον παγκόσμιο πολιτισμό,
• της διαχρονικής εξέλιξης καταρχήν των κατά περιόδους συνοίκων θρησκευτικών, εθνοτικών και εθνικών ομάδων της νήσου και, στη
συνέχεια και σε γενικές γραμμές, των λαών της ανατολικής Μεσογείου και, κατά το δυνατόν, και άλλων περιοχών του κόσμου,
• των σημαντικότερων κεφαλαίων της ιστορίας των λαών της Ευρώπης, ιδιαίτερα εκείνων που συντέλεσαν στη δημιουργία μίας κοινής
ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και εκείνων που, με τις έντονες ιδεολογικές διαμάχες και αποκλίσεις, τις πολιτικές και
πολιτειακές ανατροπές ή ακόμα και τους κατά περιόδους αιματηρούς ανταγωνισμούς, συντέλεσαν στη δημιουργία της πολυμορφίας της,
• των μεγάλων ιστορικών αλλαγών που σημειώθηκαν (και σημειώνονται) στη συλλογική ζωή των ανθρώπων στον χρόνο και στον χώρο, των
ευεργετικών αλληλεπιδράσεων ανάμεσα σε διαφορετικούς πολιτισμούς, αλλά και των παραγόντων που συντέλεσαν (και συντελούν), με
αλληλουχία αιτίων και αποτελεσμάτων, άλλοτε στην επιτάχυνση και άλλοτε στην επιβράδυνση (ακόμα και με «ρήξεις» της «συνέχειας»)
των ιστορικών εξελίξεων σε γεωγραφικά τοπικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο,
• του ιστορικού παρελθόντος των διαφορετικών ανθρώπινων κοινωνιών με απόλυτο σεβασμό και κατανόηση της ιδιαιτερότητάς τους, ώστε
η μελέτη της Ιστορίας να συντελεί στην ανοχή, τη συμφιλίωση και την αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των ανθρώπινων κοινωνιών σε
παγκόσμια κλίμακα.

2.3.2 Δεξιότητες – αξίες – στάσεις – συμπεριφορές

5
Μέσα από τη διδασκαλία της Ιστορίας οι μαθητές/τριες, εκτός από τον καθαυτό ιστορικό γνωσιολογικό πλούτο που θα αποκτήσουν, θα πρέπει
σταδιακά να αναπτύξουν και τις εξής δεξιότητες:

• Να αναζητούν και να χρησιμοποιούν ποικίλες ιστορικές πηγές (άμεσες και έμμεσες, πρωτογενείς και δευτερογενείς, γραπτές και προφορι-
κές, παραστατικές κ.λπ.) και να είναι σε θέση να τις αξιολογούν και να τις σχολιάζουν και ανάλογα να αποδέχονται ενδεχόμενες πολλαπλές
ερμηνείες του ιστορικού γεγονότος ή φαινομένου, στο οποίο αυτές αναφέρονται.
• Να αξιοποιούν και, όταν είναι εφικτό, να κατασκευάζουν ιστορικούς χάρτες, πίνακες και διαγράμματα είτε με συμβατικές μεθόδους είτε
και με τη βοήθεια και τις δυνατότητες της σύγχρονης (π.χ. ηλεκτρονικής) τεχνολογίας.
• Να λαμβάνουν υπόψη τους, παράλληλα με τα δεδομένα της καθαυτό ιστοριογραφίας, και τα πορίσματα διαφορετικών επιστηµονικών
κλάδων (της γεωγραφίας, της φιλολογίας, της κοινωνιολογίας, της ιστορίας της τέχνης, του δικαίου και των πολιτικών θεσμών κ.λπ.), εφόσον
αυτά αναφέρονται στα ιστορικά ζητήματα που τους απασχολούν.
• Να επιδιώκουν την κατανόηση των παραγόντων της ιστορικής εξέλιξης, με αναφορές σε όσο το δυνατόν περισσότερους τομείς της ανθρώπι-
νης δραστηριότητας (πολιτικό και ιδεολογικό, οικονομικό και κοινωνικό, πολιτιστικό και θρησκευτικό, περιβαλλοντολογικό και οικολογικό
κ.λπ.).
• Να καλλιεργήσουν τον σαφή και όσο είναι δυνατό γλαφυρό ιστορικό λόγο, τόσο με την προφορική αφήγηση όσο και με τη γραπτή έκθεση
(συμβατική και ηλεκτρονική), χρησιμοποιώντας το ειδικό λεξιλόγιο και την καθιερωμένη ορολογία της ιστορικής επιστήμης.
• Να είναι σε θέση να αξιοποιούν και να αξιολογούν κριτικά τις πολλαπλές ευκαιρίες της μη συμβατικής ιστορικής εκπαίδευσης, που προσφέ-
ρουν τα σύγχρονα μουσεία, τα ποικίλα ΜΜΕ και οι εκλαϊκευτικές εκδόσεις, χωρίς να υιοθετούν άκριτα ενδεχόμενα λάθη και ανιστόρητες
ή ατεκμηρίωτες ερμηνείες.

3. Διδακτική Μεθοδολογία

Ο σχεδιασμός του κάθε μαθήματος Ιστορίας πρέπει να έχει ως αφετηρία του τους εκάστοτε Δείκτες Επιτυχίας και Επάρκειας (Δείκτες
Περιεχομένου), αλλά και τους ευρύτερους σκοπούς της διδασκαλίας του μαθήματος στην Εκπαίδευση. Οι Δείκτες αυτοί διατυπώνονται στα
Αναλυτικά Προγράμματα και ειδικότερα στους βασικούς άξονες που προτάσσονται σε κάθε μία από τις δύο βαθμίδες (Πρωτοβάθμια και
Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση).

6
Όπως για όλα τα μαθήματα, έτσι και στη διδασκαλία της Ιστορίας είναι απαραίτητη η «εμπλοκή» των διδασκομένων στην προβληματική της
ύλης της κάθε ενότητας, με βάση ιδιαίτερα τις παρεχόμενες από το Αναλυτικό Πρόγραμμα της Ιστορίας ενδεικτικές δραστηριότητες και τις
μεθοδολογικές και άλλες παρατηρήσεις. Στη διαδικασία αυτή σημαντικό ρόλο έχει η εξοικείωση στη χρήση πηγών και ποικίλων τεκμηρίων του
ιστορικού παρελθόντος, αλλά και η παρουσίαση του ιστορικού προϊόντος μέσω μίας ορθολογικά δομημένης ιστορικής αφήγησης.

Οι μέθοδοι της διδακτικής προσέγγισης καθώς και τα διδακτικά μέσα που μπορούν να αξιοποιηθούν στο μάθημα της Ιστορίας ποικίλλουν. Γι’
αυτό ακριβώς οι εκπαιδευτικοί καλούνται να επιλέξουν κάθε φορά τις προσεγγίσεις / στρατηγικές και τα μέσα εκείνα που αντιστοιχούν στις
ανάγκες της συγκεκριμένης διδακτέας ενότητας και στις δυνατότητες των μαθητών/τριών τους (κοινωνικές, γνωστικές κ.ά.).

Η μαθητοκεντρική προσέγγιση απαιτεί από τον/τη διδάσκοντα/ουσα έναν σχετικά περιορισμένο αφηγηματικό ρόλο στην παρουσίαση μίας
ιστορικής ενότητας. Η αφήγηση θα πρέπει να εστιάζεται στα ουσιώδη και όχι αναφορές σε χρονολογίες, προσωπογραφικές λεπτομέρειες και
πληθωρική γεγονοτολογία. Αλλά όλα αυτά θα πρέπει να γίνονται χωρίς να υπονομευτεί μία βασική αρχή της ιστορικής ανέλιξης γεγονότων,
καταστάσεων και φαινομένων: ότι, παρά τις μεγάλες αλλαγές και ανατροπές, υπάρχει κατά κανόνα αλληλουχία ή και αλληλεπίδραση αιτίων
και αποτελεσμάτων. Συνεπώς, η προβολή της σημασίας ενός γεγονότος ή φαινομένου δε θα πρέπει να γίνεται αποκομμένη από τα ιστορικά
τους συμφραζόμενα. Πάντως, η διαδικασία αυτή προϋποθέτει σφαιρική και εξαιρετικά συντομευμένη παρουσίαση της κάθε διδακτικής
ενότητας, και μόνον έτσι θα περιοριστεί και ένα από τα προβλήματα της διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας: η «κάλυψη» της διδακτέας
ύλης.

Η συνοπτική, ωστόσο, έκθεση μίας διδακτέας ιστορικής περιόδου / ενότητας προϋποθέτει πολύ καλή προετοιμασία του/της
διδάσκοντος/ουσας, ώστε αυτός/ή να είναι σε θέση και να δίνει συνοπτικά το γενικό ιστορικό πλαίσιο και να εκτιμά τη σημασία των αναγκαίων
για το μάθημα ιστορικών πληροφοριών, αλλά και να προκαλεί το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών, εξάπτοντας τη φαντασία τους και τον
προβληματισμό τους για διάφορα ιστορικά ζητήματα. Το ίδιο οργανωμένος, δομημένος, συγκροτημένος και στοχευμένος θα πρέπει να είναι
και ο διάλογος που αναπτύσσεται στο πλαίσιο του μαθήματος είτε μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών/τριών, είτε μεταξύ μαθητών/τριών σε
ατομικό ή ομαδικό επίπεδο.

Την πρόσληψη της ιστορικής γνώσης διευκολύνει, επίσης, και η αξιοποίηση εποπτικών μέσων, όπως για παράδειγμα οι διαδραστικοί πίνακες,
οι εφαρμογές της πληροφορικής, η χρήση του Η/Υ και του διαδικτύου κ.ο.κ. Ιδιαίτερη ασφαλώς σημασία αποκτούν για το μάθημα της Ιστορίας

7
οι επισκέψεις σε μουσεία, αρχαιολογικούς και άλλους ιστορικούς χώρους, αρκεί αυτές να είναι καλά προετοιμασμένες από πλευράς διδακτικού
υλικού (π.χ. φύλλα εργασίας), ξενάγησης, καθορισμού ρόλων, εμπλοκής των μαθητών/τριών κ.λπ.

Τέλος, η διδασκαλία του μαθήματος εντός των ειδικών αιθουσών Ιστορίας (εργαστηρίων) θα συμβάλλει σημαντικά στην επίτευξη των σκοπών
και των Δεικτών Επιτυχίας του μαθήματος. Οι κατάλληλα εξοπλισμένες ειδικές αίθουσες Ιστορίας, π.χ. με ανακλαστικά διασκόπια,
διαδραστικούς πίνακες, προβολείς video, Η/Υ, μικρές βιβλιοθήκες κ.λπ. προσφέρουν στους/στις διδάσκοντες/ουσες πολλαπλές επιλογές και
σχετική ευελιξία ως προς την εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων και τεχνικών διδασκαλίας του μαθήματος, ενώ παράλληλα συμβάλλουν στη
βελτίωση του μαθησιακού / παιδαγωγικού κλίματος.

4. Αξιολόγηση

Η αξιολόγηση (προφορική, γραπτή, διαγνωστική, διαμορφωτική, τελική), που έχουν στη διάθεσή τους οι εκπαιδευτικοί (και επιβάλλεται να
αξιοποιούν), συνιστά συνεχή και ανοικτή διαδικασία, η οποία εξάλλου αποτελεί οργανικό τμήμα της διδακτικής μεθοδολογίας. Μέσα ακριβώς
από τη διαδικασία αυτή, οι εκπαιδευτικοί συνειδητοποιούν τον βαθμό αποτελεσματικότητας των μεθόδων και των στρατηγικών που
εφάρμοσαν, αλλά και των μέσων που χρησιμοποίησαν στη διδακτική πράξη. Όπως και σε άλλα μαθήματα, έτσι και στο μάθημα της Ιστορίας
επιβάλλεται η διαγνωστική αξιολόγηση να πραγματοποιείται στην αρχή της σχολικής χρονιάς, ώστε να διαγνωστούν οι ελλείψεις και οι
αδυναμίες των μαθητών/τριών σε σχέση, κυρίως, με τις προαπαιτούμενες για κάθε επίπεδο ιστορικές γνώσεις και δεξιότητες.

Η αξιολόγηση των μαθητών/τριών θα πρέπει να γίνεται μέσα από πολλαπλές και εναλλασσόμενες μορφές, όπως π.χ. η προφορική και η γραπτή
εξέταση (όπου δίνεται έμφαση στην καλλιέργεια της αφηγηματικής ικανότητας), οι μικρές ή μεγαλύτερες διαθεματικές / διεπιστημονικές
συνθετικές εργασίες ή άλλες δραστηριότητες, όπως π.χ. η οργάνωση εκθέσεων με ιστορικά θέματα, η κατασκευή χαρτών, μακετών, ειδωλίων,
η σύνταξη φανταστικών ιστορικών εγγράφων, εφημερίδων κ.λπ.

Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να αποδίδεται στο είδος των ερωτήσεων που τίθενται προφορικώς ή στα διάφορα εξεταστικά δοκίμια (π.χ.
ερωτήσεις ανοικτού και κλειστού τύπου), καθώς και στην «τεχνική» της διατύπωσης αυτών των ερωτήσεων. Εφόσον ένας από τους βασικούς
σκοπούς του μαθήματος είναι η ανάπτυξη ιστορικής σκέψης και σταδιακά και ιστορικής συνείδησης, οι προφορικές ή γραπτές ερωτήσεις θα
πρέπει να στοχεύουν όχι μόνο στον έλεγχο των γνώσεων, αλλά και στην κινητοποίηση της κρίσης, της φαντασίας και της επινοητικότητας των
μαθητών/τριών και όχι στην αποστήθιση λεπτομερειών και γενικά στην άσκοπη και παραθετική γεγονοτολογία.

8
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Το μάθημα της Ιστορίας στη Γ΄ Γυμνασίου διδάσκεται τρεις (3) περιόδους την εβδομάδα. Συνεπώς, το σύνολο των διδακτικών περιόδων
ανέρχεται στις εβδομήντα πέντε (75). Η γενική κατανομή των διδακτικών περιόδων έχει, ενδεικτικά, ως εξής:

Διδακτικές Περίοδοι

Διαθέσιμος διδακτικός χρόνος 65

Συνθετικές εργασίες (projects) (3)*
Επισκέψεις σε ιστορικούς/αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία (3)*
Επαναλήψεις – Γραπτές Εξετάσεις – Ανατροφοδότηση 6
(τουλάχιστον μία γραπτή εξέταση για κάθε τετράμηνο)
Τελικές επαναλήψεις στην εξεταστέα ύλη 4
Σύνολο 75

* Στο σύνολο των διαθέσιμων διδακτικών περιόδων συνυπολογίζονται οι τρεις (3) διδακτικές περίοδοι για Συνθετικές εργασίες (projects)
και οι τρεις (3) διδακτικές περίοδοι για Επισκέψεις σε ιστορικούς/αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία, οι οποίες διατίθενται από τον/την
εκπαιδευτικό σε συγκεκριμένη διδακτική ενότητα της επιλογής του/της. Διευκρινίζεται ότι, κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, οι
μαθητές/τριες έχουν υποχρέωση να εκπονήσουν μία, τουλάχιστον, συνθετική εργασία (project), υπό τη συνεχή παρακολούθηση και
καθοδήγηση των διδασκόντων/ουσών (βλ. Διδακτική Μεθοδολογία και Εφαρμογές στο μάθημα της Ιστορίας, Βιβλίο Εκπαιδευτικού).
Υπογραμμίζεται, επίσης, ότι θα πρέπει να αξιοποιείται ο διαθέσιμος διδακτικός χρόνος για εκπαιδευτικές επισκέψεις σε
ιστορικούς/αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία (βλ. Διδακτική Μεθοδολογία και Εφαρμογές στο μάθημα της Ιστορίας, Βιβλίο Εκπαιδευτικού).
Σημειώνεται ότι οι συνθετικές εργασίες (projects) και οι επισκέψεις πραγματοποιούνται ως εναλλακτικές μέθοδοι προσέγγισης συγκεκριμένων
ενοτήτων της επιλογής του/της εκπαιδευτικού και όχι επιπροσθέτως της διδασκαλίας.

9
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
(σε παρένθεση οι κωδικοί των σχετικών Δεικτών Επιτυχίας για την Επιστημολογική Κατανόηση)

ΔΙΔ. ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

ΠΕΡ. ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΔΙΔΑΚΤΕΑ

Οι μαθητές και οι μαθήτριες να Διδακτέα: Πληροφορίες,

είναι σε θέση: Έννοιες, Δεξιότητες,
Στρατηγικές/Τρόπος
σκέψης, Στάσεις/Αξίες

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΕΟΤΕΡΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

1 1. Να εξηγούν τι είναι η
επιστήμη της Ιστορίας και
ποιες είναι οι βοηθητικές της
επιστήμες.
1. Ετυμολογική ανάλυση • Συλλογή πηγών που αποτελούν 1. Βλ.: (α) Διδακτική
του όρου «Ιστορία», αντικείμενο αναφοράς για το Μεθοδολογία και Εφαρμογές
επιστήμη της Ιστορίας γυμνασιακό και το λυκειακό κύκλο στο μάθημα της Ιστορίας.
και βοηθητικές (πρωτογενείς, δευτερογενείς, γραπτές, Βιβλίο Εκπαιδευτικού, ΥΠΠ,
επιστήμες παραστατικές / ηχητικά ντοκουμέντα, ΠΙΚ, ΥΑΠ, Λευκωσία 2012,
(αρχαιολογία, ντοκιμαντέρ, κινηματογράφος, σελ. 8-36.
επιγραφική, φωτογραφίες). Παρουσίαση των (www.moec.gov.cy), (β)
παπυρολογία, πηγών στην ολομέλεια της τάξης, Μαυροσκούφης Δ.Κ.,
παλαιογραφία) μέσω προβολής, και συζήτηση. Αναζητώντας τα ίχνη της
Ιστορίας: Ιστοριογραφία,
διδακτική μεθοδολογία και

10
2. Να κατανοούν τη σημασία
των σύγχρονων
μεθοδολογικών
προσεγγίσεων στο μάθημα
της Ιστορίας, τη σημασία των
πηγών και τις ειδολογικές
κατηγοριοποιήσεις τους.
3. Να επισημαίνουν βασικούς 3. Ιστορικοί
ιστορικούς όρους/έννοιεςκαι
τις ιστορικές περιόδους της
Νεότερης – Σύγχρονης
Ιστορίας.
2. Μεθοδολογικές αρχές • Εξωκειμενική, κειμενικήκαι ιστορικές πηγές,
στη διδακτική του διακειμενική εξέταση των πηγών, Θεσσαλονίκη, Α/φοι
μαθήματος, χρήση προκειμένου οι μαθητές/τριες να Κυριακίδη 2005, (γ) Η
ιστορικών πηγών και εξοικειωθούν με τους τρόπους διδακτική αξιοποίηση των
ειδολογικές προσέγγισης των ιστορικών πηγών και πηγών και η συμβολή τους
κατηγοριοποιήσεις τη διαδικασία σύνθεσης της ιστορικής στην ανάπτυξη της κριτικής
τους γνώσης (1. Εξωκειμενική: Ποιος είναι ο σκέψης (www.moec.gov.cy),
συντάκτης της πηγής / ποιο είναι το (δ) Κουτσός Μ.Θ., Διδακτική
ιστορικό – κοινωνικό πλαίσιο στο της Ιστορίας, Θεσσαλονίκη,
όροι/έννοιες:πολιτική οποίο τη συντάσσει / Είναι, εκούσια ή Εκδ. Ζήτη 2000, (ε) ΤζόκαςΣπ.,
, διοίκηση, στρατός, ακούσια, φορέας συγκεκριμένης Διδακτικές στρατηγικές στο
κοινωνία, οικονομία, ιδεολογίας; / 2. Κειμενική: Τι μάθημα της Ιστορίας.
θρησκεία, πληροφορίες μας δίνει η πηγή; / Σε Εικαστικές και
καθημερινή ζωή, ποιες ερμηνείες προχωρεί ο συντάκτης οπτικοακουστικές πηγές,
πολιτισμός, της; / Ποια μηνύματα στέλνει; / Τι δεν Αθήνα, Σαβάλλας 2002, (στ)
γράμματα, τέχνη, αναφέρεται; / Πρόκειται για σκόπιμη Πάπαρη Κατερίνα,
ιστορικές περίοδοι παράλειψη; / 3. Διακειμενική: Μεθοδολογία Ανάλυσης
και η λογική της Συσχετισμός – αντιπαραβολή – Πηγών. Θέματα
ονομασίας τους: σύγκριση πηγών (πολυπρισματική Νεοελληνικής Ιστορίας Γ’
Νεότερη Εποχή, προσέγγιση της ιστορίας) / 4. Σύνθεση: Λυκείου Θεωρητικής
Σύγχρονη Εποχή. Σύνθεση των πληροφοριών και κριτική Κατεύθυνσης, Αθήνα,
επεξεργασία τους: σύνθεση ιστορικών Σαβάλλας 2010.
γνώσεων.
2. Βλ.: Διδακτική
Μεθοδολογία και Εφαρμογές
στο μάθημα της Ιστορίας.
Βιβλίο Εκπαιδευτικού, ΥΠΠ,
ΠΙΚ, ΥΑΠ, Λευκωσία 2012,
11
σελ. 37-44.
(www.moec.gov.cy).

3. Βλ.: (α) Διδακτική

Μεθοδολογία και Εφαρμογές
στο μάθημα της Ιστορίας.
Βιβλίο Εκπαιδευτικού, ΥΠΠ,
ΠΙΚ, ΥΑΠ, Λευκωσία 2012,
σελ. 49-53, (β) Χριστίνα
Αργυροπούλου (επιμ.), Η
διαθεματικότητα στα
φιλολογικά μαθήματα και τα
σχέδια εργασίας / project,
Αθήνα, Μεταίχμιο 2007, (γ)
Χρυσούλα Δημητρίου –
Χατζηχρίστου, Οργάνωση και
κατασκευή διαθεματικών
εργασιών με τα μέθοδο
project. Εφαρμογές στην
πρωτοβάθμια και
δευτεροβάθμια εκπαίδευση,
Λευκωσία, ΥΠΠ, ΠΙΚ 2011, (δ)
Frey, K., Μέθοδος project,
(μτφρ.: Κλ. Μάλλιου),
Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης
1998.

12

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ 5ο ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ 10ο ΑΙΩΝΑ
1 1. Να κατανοούν τα βασικά
χαρακτηριστικά της
φεουδαρχικής κοινωνίας. (Β, Γ,
Δ, ΣΤ, Ζ)
Ο ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ
Η ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ
1. Βασικά χαρακτηριστικά της
φεουδαρχικής κοινωνίας
φέουδο / φεουδάρχης /
φεουδαρχία (ορισμοί), σχέσεις
αρχόντων – βασάλων,
προστασία και υποχρεώσεις,
τελετή της περιβολής,
φεουδαρχικό συμβόλαιο,
ελεύθεροι γεωργοί, πάροικοι,
δούλοι
Θέματα για δημιουργικές εργασίες: Διάφορες πτυχές της
• Σύνταξη λεξικού ή δημιουργία Ιστορίας της
σταυρόλεξου με όρους σχετικούς Μεσαιωνικής Δύσης
με τη φεουδαρχία. εξετάζονται
• Συζήτηση με θέμα: διεξοδικά στο βιβλίο
«Παραλληλισμός της μεσαιωνικής του Jacques Le Goff,
τελετής της περιβολής με Ο Πολιτισμός της
σύγχρονες τελετές» (π.χ. Μεσαιωνικής Δύσης,
ορκωμοσία πτυχιούχων και Εκδόσεις Βάνιας,
στρατιωτών). Θεσσαλονίκη 1993.
• Θεατρική αναπαράσταση
(δραματοποίηση) της μεσαιωνικής
τελετής της περιβολής ή της
τελετής επίδοσης της πανοπλίας.
• Συγγραφή ημερολογίου με θέμα:
«Είσαι ένας ιππότης του Μεσαίωνα
που συμμετείχες στις τελετές της
περιβολής και της επίδοσης της
πανοπλίας. Στο ημερολόγιό σου
13
 καταγράφεις τις εντυπώσεις
(σκέψεις και συναισθήματα) που
σου δημιούργησαν αυτές οι
τελετές».

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ

2 1. Να ερμηνεύουν τη στροφή του 1. Αναγέννηση
ενδιαφέροντος των Ευρωπαίων Αναγέννηση (ορισμός),
στις κλασικές σπουδές και να αναβίωση των αξιών της
περιγράφουν τις συνθήκες κλασικής αρχαιότητας, νέα
διαμόρφωσης μίας νέας αντίληψη για τον άνθρωπο και
αντίληψης για τον άνθρωπο τον κόσμο (σύγκριση με τις
και τον κόσμο.*/** (Α, Β, Γ, Δ, αντιλήψεις του μεσαιωνικού
Ε, ΣΤ, Ζ) ανθρώπου), εντοπισμός στον
χάρτη των μεγάλων
αναγεννησιακών κέντρων,
μαικήνες των γραμμάτων και
των τεχνών, σημασία της
Αναγέννησης για την Ευρώπη
Ανθρωπισμός
Ανθρωπισμός (ορισμός),
ανθρωπιστές, Πολιτεία των
Γραμμάτων, οικουμενικός
άνθρωπος, συμβολή Ελλήνων
λογίων στην ανάπτυξη των
ανθρωπιστικών σπουδών,
Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Είναι σημαντικό να
• Σύγκριση της Αναγέννησης των κατανοήσουν οι
νεότερων χρόνων με την μαθητές/τριες ότι με
Πνευματική Αναγέννηση στο την Αναγέννηση
Βυζάντιο (9ος–11ος αιώνας) και ξεκινά μια νέα
την Καρολίδεια Αναγέννηση (9ος περίοδος στην
αιώνας) στη Μεσαιωνική Δύση. ιστορία του
• Προβολή αποσπασμάτων από την ανθρώπου. Ο
κινηματογραφική ταινία του θεοκεντρισμός
Γιάννη Σμαραγδή, Ελ Γκρέκο και ο δογματισμός
(2007). του Μεσαίωνα
• Εκπόνηση μικρής εργασίας ή υποχωρούν και
συζήτηση με θέμα: «Η σημασία εμφανίζεται ένα
της εφεύρεσης της τυπογραφίας». νέο ανθρωπιστικό
• Εκπόνηση μικρής εργασίας ή πνεύμα. Έτσι, η
συζήτηση με θέμα: «Οι μαικήνες Αναγέννηση μπορεί
των γραμμάτων και των τεχνών να θεωρηθεί
στα χρόνια της Αναγέννησης. προδρομικό κίνημα
Σύγκριση με την κλασική του Διαφωτισμού.

14

2. Να τεκμηριώνουν πώς η τέχνη,
σε όλες τις μορφές της, είναι
συνυφασμένη με το πνεύμα
και τις αντιλήψεις της
εποχής.*** (Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ)
τρόπος διάδοσης των ιδεών της αρχαιότητα και ιδιαίτερα την ** Ανάμεσα στους
Αναγέννησης και του περίπτωση της αρχαίας Αθήνας». Έλληνες λογίους που
Ανθρωπισμού, τυπογραφία • Συζήτηση με θέμα: «Δομήνικος δίδαξαν στην Ιταλία
Θεοτοκόπουλος: Έλληνας, Ισπανός και συνέβαλαν στην
2. Γράμματα και Τέχνες την εποχή ή Ευρωπαίος καλλιτέχνης;». ανανέωση του
της Αναγέννησης • Κατασκευή λευκώματος με ενδιαφέροντος για
επίδραση των ιδεών της εικονογραφικό υλικό που τις κλασικές
Αναγέννησης και του απεικονίζει το αναγεννησιακό σπουδές ήταν ο
Ανθρωπισμού στη λογοτεχνική πνεύμα. Ιωάννης
και καλλιτεχνική παραγωγή της • Συλλογή και παρουσίαση των Αργυρόπουλος, ο
εποχής πρώτων ελληνικών Δημήτριος
εικονογραφημένων εκδόσεων στη Χαλκοκονδύλης, ο
Βενετία. Κωνσταντίνος
• Διαθεματική προσέγγιση του Λάσκαρις, ο
θέματος της ενότητας με συλλογή Μάρκος Μουσούρος
– ανάγνωση αποσπασμάτων από κ.ά.
τα λογοτεχνικά έργα του
Θερβάντες και του Σαίξπηρ. *** Προτείνεται η
προβολή
Θέματα για συνθετικές εργασίες οπτικοακουστικού
(projects): υλικού με θέμα την
- Η μετάβαση από τον Μεσαίωνα τέχνη αλλά και
στην Αναγέννηση. Σύγκριση των λογοτεχνικά έργα
δύο ιστορικών περιόδων και άλλα
(θεοκεντρισμός και ματαιότητα – αντιπροσωπευτικά
ανθρωποκεντρισμός και πρόοδος, κείμενα της
η παιδεία κατά τον Μεσαίωνα και Αναγέννησης.
κατά την Αναγέννηση κ.ά.).
15
 - Ο τύπος του οικουμενικού
ανθρώπου: το παράδειγμα του
Λεονάρντο Ντα Βίντσι.
- Μεγάλες μορφές της
αναγεννησιακής τέχνης:
Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Μιχαήλ
Άγγελος, Ραφαήλ
(διαθεματική/διεπιστημονική
προσέγγιση σε συνεργασία με
τον/τη διδάσκοντα/ουσα το
μάθημα της Τέχνης).
- Η συμβολή των Ελλήνων λογίων
στην Αναγέννηση.
- Από τον Χάνδακα στο Τολέδο: ο
Δομήνικος Θεοτοκόπουλος και το
έργο του
(διαθεματική/διεπιστημονική
προσέγγιση σε συνεργασία με
τον/τη διδάσκοντα/ουσα το
μάθημα της Τέχνης).
- Η ανακάλυψη της τυπογραφίας
και ο ρόλος της στη διάδοση του
πνεύματος της Αναγέννησης και
του Ανθρωπισμού.

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ (15ος – 18ος αιώνας)

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ (17ος – 18ος αιώνας)

16
1 1. Να αναφέρουν τις πολιτικές, 1. Πολιτικές εξελίξεις
οικονομικές, κοινωνικές, ανάδυση εθνικών μοναρχιών και
καλλιτεχνικές και θρίαμβος απολυταρχίας
επιστημονικές εξελίξεις στην (αξιοποίηση χάρτη), ρόλος του
Ευρώπη από τον 15ο έως τον Κοινοβουλίου στην Αγγλία
18ο αιώνα.*/** (Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Οικονομικές και κοινωνικές
Ζ) εξελίξεις
αγροτική επανάσταση,
τριγωνικό εμπόριο,
μερκαντιλισμός
/ προστατευτισμός,
άνοδος αστικής τάξης
Καλλιτεχνικές εξελίξεις
Κλασικισμός, Μπαρόκ, Ροκοκό
Επιστημονικές εξελίξεις
ορθολογισμός, εφευρέσεις
Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Διευκρινίζεται ότι ο
• Συζήτηση με θέμα: «Η καθιέρωση Διαφωτισμός και η
της συνταγματικής μοναρχίας και Βιομηχανική
του κοινοβουλευτισμού στην Επανάσταση θα
Αγγλία». διδαχθούν στην Γ΄
• Συσχετισμός του φαινομένου της Γυμνασίου. Ως εκ
αποικιακής εκμετάλλευσης με τη τούτου, σε αυτή
σύγχρονη τάση των ισχυρών για την ενότητα δίνεται
οικονομική κηδεμονία των έμφαση σε τρεις
αδύναμων κρατών του κόσμου. άξονες: (α) την
• Κατασκευή λευκώματος με ανάδυση των εθνικών
εικονογραφικό υλικό για την τέχνη μοναρχιών και την
της εποχής (Κλασικισμός, Μπαρόκ, εδραίωση
Ροκοκό) και δραστηριότητες απολυταρχικών
σύγκρισης των διαφορετικών καθεστώτων στην
τεχνοτροπιών Ευρώπη (εξαίρεση
(διαθεματική/διεπιστημονική αποτέλεσε η Αγγλία,
προσέγγιση σε συνεργασία με όπου ενισχύθηκε
τον/τη διδάσκοντα/ουσα το ιδιαίτερα ο ρόλος του
μάθημα της Τέχνης). Κοινοβουλίου μετά
τον εμφύλιο πόλεμο
Θέματα για συνθετικές εργασίες και την Ένδοξη
(projects): Επανάσταση του
- Το απολυταρχικό καθεστώς του 17ου αιώνα), (β) τις
Λουδοβίκου ΙΔ΄ στη Γαλλία. οικονομικές και
- Ο εμφύλιος πόλεμος στην Αγγλία κοινωνικές εξελίξεις
και ο ρόλος του Όλιβερ Κρόμβελ. της εποχής (αγροτική
17
- Η αποικιακή εκμετάλλευση της επανάσταση,
αφρικανικής ηπείρου και η εμπορική
άνθηση του δουλεμπορίου. εκμετάλλευση των
- Η τέχνη του Μπαρόκ και του αποικιών,
Ροκοκό μέσα από χαρακτηριστικά μερκαντιλισμός /
παραδείγματα προστατευτισμός,
(διαθεματική/διεπιστημονική άνοδος της αστικής
προσέγγιση σε συνεργασία με τάξης) και
τον/τη διδάσκοντα/ουσα το (γ) τα πνευματικά και
μάθημα της Τέχνης). καλλιτεχνικά
κινήματα της εποχής
και την εδραίωση της
επιστημονικής
σκέψης.

** Προτείνεται η
αξιοποίηση του
βιβλίου του Henry
Kamen, Πρώιμη
Νεότερη Ευρωπαϊκή
Ιστορία, Εκδόσεις
Μεταίχμιο, Αθήνα
2002 (όπου
καλύπτονται
διάφορες πτυχές της
ιστορίας αυτής της
περιόδου).

18
 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Η εποχή του Διαφωτισμού (17ος – 18ος αιώνας)

2 1. Να αναφέρουν τα βασικά 1. Διαφωτισμός,Διάκριση • Συμπλήρωση σχετικού πίνακα ✳ Διαθεματική

χαρακτηριστικά της εποχής του
Διαφωτισμού (17ος–18ος
αιώνας). (Α, Ζ)
2. Να αναφέρουν τους βασικούς
εκπροσώπους του ευρωπαϊκού
Διαφωτισμού και τις κυριότερες
θέσεις τους για την πολιτική,
την εκπαίδευση και τη
θρησκεία. (E, Ζ)
Εξουσιών,✳ Κοινωνικό όπου να διαφαίνονται ξεχωριστά
Συμβόλαιο, Γενική Βούληση, οι σχέσεις: (α) Διαφωτισμός και
Ανεξιθρησκία, Οικονομικός Πολιτική, (β) Διαφωτισμός και
Φιλελευθερισμός, Εκπαίδευση, (γ) Διαφωτισμός και
Εγκυκλοπαίδεια Θρησκεία.
• Μελέτη και διακειμενική
προσέγγιση πρωτογενών πηγών
2. Βασικοί εκπρόσωποι του που παρουσιάζουν τις θέσεις των
ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και οι βασικών εκπροσώπων του
κυριότερες θέσεις τους. Διαφωτισμού (Λοκ, Μοντεσκιέ,
Ρουσό, Βολταίρος).
• Οργάνωση συζήτησης ανάμεσα σε
δύο αντίπαλες ομάδες
μαθητών/τριων όπου η μία
επιχειρηματολογεί υπέρ της
προσέγγιση με το
γνωστικό αντικείμενο
της Πολιτικής Αγωγής.
Οι όροι/έννοιες που
δηλώνονται με
τονισμένα στοιχεία θα
πρέπει να
προσεγγιστούν ως
βασικοί διαχρονικοί
όροι της πολιτικής
αγωγής.
• Για την ολοκλήρωση
της συγκεκριμένης
διδακτικής ενότητας

19
 εφαρμογής των νέων ιδεών του ο εκπαιδευτικός
Ορθολογισμού και του μπορεί να αντλήσει
Διαφωτισμού και η άλλη υπέρ των υλικό και από το
ιδεολογικών προκαταλήψεων της σχολικό εγχειρίδιο
άρχουσας τάξης των ευγενών και Ιστορίας της Β΄
του βασιλιά ή υπέρ των Γυμνασίου με στόχο
θρησκευτικών προκαταλήψεων να επαναφέρει τα
της Δυτικής Εκκλησίας. περί Ορθολογισμού,
• Παρουσίαση εικονογραφικού Μεταρρύθμισης και
υλικού σχετικού με την τέχνη της Αντιμεταρρύθμισης
εποχής (Κλασικισμός – που οι
Νεοκλασικισμός, Μπαρόκ, Ροκοκό) μαθητές/τριες
και δραστηριότητες σύγκρισης των διδάχτηκαν στην
διαφορετικών τεχνοτροπιών. προηγούμενη τάξη.
• Αναγκαία
Θέματα για συνθετικές εργασίες επισήμανση
(projects): θεωρείται το
ΟΔιαφωτισμός και οι κύριοι γεγονός ότι ο
εκπρόσωποί του ή/και τα βασικά Διαφωτισμός ήταν
έργα του Διαφωτισμού (Λοκ: το αποτέλεσμα
κοινωνικό συμβόλαιο, Μοντεσκιέ: διεργασιών μιας
«Πνεύμα των Νόμων» / διάκριση μακράς εξελικτικής
των εξουσιών, Ρουσό: «Κοινωνικό πορείας η οποία θα
Συμβόλαιο» – γενική βούληση, ολοκληρωθεί με τις
Βολταίρος: «Φιλοσοφικές μεγάλες
Επιστολές» και «Φιλοσοφικό επαναστάσεις του
Λεξικό» - ανεξιθρησκία, Ντιντερό – 18ου (Αμερικανική
Ντ΄Αλαμπέρ: Εγκυκλοπαίδεια). και Γαλλική

20
 - Ο Ορθολογισμός και οι μεγάλες Επανάσταση) και
εφευρέσεις του 18ου αιώνα του 19ου αιώνα
(αλεξικέραυνο, θερμόμετρο, (Ελληνική
μπαταρία, ατμομηχανή). Επανάσταση).
- Η τέχνη του 17ου και 18ου αιώνα. • Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).

Η Αμερικανική Επανάσταση (1776)

21
1 1. Να κατανοούν βασικές έννοιες
που αφορούν την Αμερικανική
Επανάσταση (1776), καθώς και
τη σημασία της αμερικανικής
ανεξαρτησίας στη διαμόρφωση
του νεότερου και σύγχρονου
κόσμου. (Α, Ε, ΣT, Ζ)
2. Να συσχετίζουν το ιστορικό
γεγονός της Αμερικανικής
Επανάστασης με τη διάδοση
των ιδεών του Διαφωτισμού.(Α,
Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ)
1. Αποικίες (αξιοποίηση χάρτη), • Συγκριτική εξέταση πρωτογενών • Για πρόσθετες
άποικοι, Κογκρέσο, Διακήρυξη πηγών που αφορούν στις ιδέες πηγές σχετικά με
της Ανεξαρτησίας, Ομοσπονδία των κύριων εκπροσώπων του την Αμερικανική
(μορφές ομοσπονδίας) Διαφωτισμού (Μοντεσκιέ, Λοκ, Επανάσταση, βλ.: Ε.
Ρουσό) με τη διακήρυξη της Λούβη& Δ. Ξιφαράς,
Ανεξαρτησίας (1776). Νεότερη και
• Συμπλήρωση πίνακα όπου να Σύγχρονη Ιστορία Γ΄
διαφαίνονται οι διαφορές Γυμνασίου. Βιβλίο
ανάμεσα στις βόρειες και τις Εκπαιδευτικού,
νότιες αποικίες της Αμερικής με Αθήνα, ΟΕΔΒ, 30-
2. Αμερικανική Επανάσταση και έμφαση στα πληθυσμιακά 31.
ιδέες Διαφωτισμού δεδομένα, τις πνευματικές • Για πρόσθετο υλικό,
ελευθερίες, την οικονομία και την βλ. επίσης τις
πνευματική πρόοδο. αντίστοιχες
• Σύνταξη γλωσσαρίου με όρους θεματικές ενότητες
σχετικούς με τις ιδέες και τους στο Εγχειρίδιο
θεσμούς της Αμερικανικής Χαρτογράφησης
Επανάστασης. Εκπαιδευτικού
• Οργάνωση συζήτησης ανάμεσα σε Υλικού Ιστορίας
δύο αντίπαλες ομάδες (www.moec.gov.cy).
μαθητών/τριων όπου η μία
εκπροσωπεί την μητροπολιτική
Αγγλία και την οικονομική
πολιτική της και η άλλη τους
Άγγλους άποικους της Αμερικής,
που υποστηρίζουν το δικαίωμα
της ανεξαρτησίας τους και τη
22
 δημιουργία του αμερικανικού
έθνους / κράτους.
• Παρακολούθηση
κινηματογραφικού υλικού (π.χ.
κινηματογραφικής παραγωγής /
αποσπασμάτων) για την
Αμερικανική Επανάσταση
(προβληματισμός για τους
κινδύνους που ενέχει η σύγχρονη
απόδοση ενός σημαντικού
ιστορικού γεγονότος / αφορμή για
συζήτηση και προβληματισμό).
• Διαθεματική προσέγγιση της
ενότητας: ανάγνωση
αποσπασμάτων από το βιβλίο της
Μπ. Στόου, Η καλύβα του
μπάρμπα Θωμά και διεξοδικότερη
συζήτηση για την ιστορία των
μαύρων της Αμερικής.

Θέματα για συνθετικές εργασίες

(projects):
- Οι ιδέες του Διαφωτισμού και η
Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας της
4ης Ιουλίου του 1776.
- Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός και η
Αμερικανική Επανάσταση.

23

2 1. Να αποδίδουν τα βασικότερα
γεγονότα της Γαλλικής
Επανάστασης (1789). (Α, Ζ)
2. Να διασυνδέουν την Γαλλική
Επανάσταση με το κίνημα του
Διαφωτισμού. (Α, Ζ)
3. Να σχολιάζουν τα αίτια της
Γαλλικής Επανάστασης. (Β, Ζ)
Η Γαλλική Επανάσταση (1789)
1. Εθνική Συνέλευση, Συντακτική
και Νομοθετική Συνέλευση
(αποφάσεις),Οικουμενική
Διακήρυξη των Δικαιωμάτων
του Ανθρώπου, κατάληψη
Βαστίλης
2. Επίδραση των ιδεών του
Διαφωτισμού στη Γαλλική
Επανάσταση
3. Αίτια Γαλλικής Επανάστασης:
διαστρωμάτωση της γαλλικής
κοινωνίας του 18ου αιώνα
(ηγεμόνας, ευγενείς, κλήρος,
τρίτη τάξη, παλαιό καθεστώς),
κοινωνικά και οικονομικά
προβλήματα
• Συγκριτική εξέταση πρωτογενών • Η διδασκαλία της
πηγών που αφορούν στις ιδέες συγκεκριμένης
των κύριων εκπροσώπων του ενότητας δεν πρέπει
Διαφωτισμού (Μοντεσκιέ, Λοκ, να επικεντρωθεί σε
Ρουσό) με τη Διακήρυξη των λεπτομέρειες που
δικαιωμάτων του ανθρώπου και αφορούν στην
του πολίτη (1789). πορεία / εξέλιξη
• Φανταστική απόδοση / των διαφόρων
αναπαράσταση / δραματοποίηση, φάσεων της
από μέρους των μαθητών/τριών, Επανάστασης. Το
των διαλόγων που γίνονται στη επαρκές σώμα
Συντακτική Συνέλευση της 4ης γνώσεων
Αυγούστου 1789 (κατάργηση των περιορίζεται στις
προνομίων, Διακήρυξη των κοινωνικές τάξεις
δικαιωμάτων του ανθρώπου και της
του πολίτη). προεπαναστατικής
• Σύνταξη γλωσσαρίου με όρους Γαλλίας και τα αίτια
σχετικούς με τις ιδέες και τους της Επανάστασης,
θεσμούς της Γαλλικής στα θεμελιώδη
Επανάστασης. ψηφίσματα της
• Συλλογή οπτικών πηγών που Συντακτικής
αναπαριστούν πρόσωπα και Συνέλευσης
γεγονότα της Γαλλικής (κατάργηση
Επανάστασης. προνομίων και
Διακήρυξη των
24
4. Να αποτιμούν τη σημασία της
Γαλλικής Επανάστασης στη
διαμόρφωση του σύγχρονου
κόσμου. (Α, Β, Ζ)
4. Κοινωνικές και πολιτικές • Παρακολούθηση δικαιωμάτων του
αλλαγές: αστική τάξη, λαϊκή κινηματογραφικού υλικού (π.χ. ανθρώπου και του
κυριαρχία, σχέσεις κράτους με κινηματογραφικής παραγωγής / πολίτη) στα
εκκλησία,έθνος - κράτος, αποσπασμάτων) για τη Γαλλική θεμελιώδη
πολίτευμα) Επανάσταση (προβληματισμός για ψηφίσματα της
τους κινδύνους που ενέχει η Νομοθετικής
σύγχρονη απόδοση ενός Συνέλευσης
σημαντικού ιστορικού γεγονότος / (αναγνώριση
αφορμή για συζήτηση και πολιτικών
προβληματισμό). δικαιωμάτων στους
• Συζήτηση με θέμα ηΟικουμενική άντρες και
Διακήρυξη των Ανθρωπίνων διαχωρισμός
Δικαιωμάτων και η Κύπρος. Εκκλησίας και
Θέματα για συνθετικές εργασίες κράτους), στη θέση
(projects): της γυναίκας κατά
- Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός και η τη διάρκεια της
Γαλλική Επανάσταση. Γαλλικής
- Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός – Επανάστασης και
Αμερικανική Επανάσταση – στην αποτίμηση της
Γαλλική Επανάσταση. Επανάστασης σε
- Διακήρυξη της ανεξαρτησίας σχέση με την
(1776) – Διακήρυξη των ευρωπαϊκή και την
δικαιωμάτων του ανθρώπου και παγκόσμια ιστορία.
του πολίτη (1789) – Νέα Πολιτική • Για το ζήτημα των
Διοίκηση (1797) του Ρήγα δικαιωμάτων της
Φεραίου. γυναίκας κατά την
- Η θέση της γυναίκας πριν και μετά περίοδο της
τη Γαλλική Επανάσταση. Γαλλικής
25
- Η συμβολή των γυναικών στη Επανάστασης, βλ.
Γαλλική Επανάσταση. τη Διακήρυξη των
- Βασικές πολιτικές έννοιες και δικαιωμάτων του
θεσμοί που καθιερώθηκαν από τη ανθρώπου και του
Γαλλική Επανάσταση ή/και η Πολίτη (1789) σε
μετάβαση από τη μοναρχία, στη συνδυασμό με την
συνταγματική μοναρχία και από τη αντίστοιχη
συνταγματική μοναρχία στη Διακήρυξη των
δημοκρατία (Διαθεματική / δικαιωμάτων της
διεπιστημονική εργασία [project] γυναίκας και της
με το μάθημα της Κοινωνικής και πολίτισσας (1791).
Πολιτικής Αγωγής). Μετάφραση
- Η Οικουμενική Διακήρυξη των αντίστοιχων
Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και η άρθρων των δύο
Κύπρος διακηρύξεων
υπάρχει στο: Μαρία
Ρεπούση κ.ά.,
Ιστορία Στ΄
Δημοτικού. Στα
νεότερα και
σύγχρονα χρόνια,
Αθήνα, ΟΕΔΒ 2006,
12-13.
• Για πρόσθετες
πηγές σχετικά με τη
Γαλλική
Επανάσταση, βλ.: Ε.
Λούβη& Δ. Ξιφαράς,

26
 Νεότερη και
Σύγχρονη Ιστορία Γ΄
Γυμνασίου. Βιβλίο
Εκπαιδευτικού,
Αθήνα, ΟΕΔΒ, 32-
35.
• Σχετικά με την
καταπάτηση των
ανθρωπίνων
δικαιωμάτων στην
Κύπρο, βλ.:
Βαγγέλης
Κουφουδάκης,
Παραβιάσεις
ανθρωπίνων
δικαιωμάτων στην
Κύπρο από την
Τουρκία, Λευκωσία,
Γραφείο Τύπου και
Πληροφοριών
22010.

• Για πρόσθετο υλικό,

βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού

27

Η εποχή του Ναπολέοντα (1799 – 1815) και το Συνέδριο της Βιέννης (1815)
1 1. Να εξηγούν τα σημαντικότερα
χαρακτηριστικά της εποχής του
Ναπολέοντα (1799-1815). (Α,
ΣΤ, Ζ)
1. Επεκτατική πολιτική (αξιοποίηση
χάρτη), Συνέδριο Βιέννης και
αποφάσεις, Ιερή Συμμαχία
παλινόρθωση
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).
• Κατασκευή χάρτη όπου να • Για πρόσθετες
διαφαίνεται ο χάρτης της πηγές σχετικά με
Ευρώπης πριν και μετά το την εποχή του
Συνέδριο της Βιέννης. Ναπολέοντα, βλ. Ε.
• Παρακολούθηση Λούβη& Δ. Ξιφαράς,
κινηματογραφικού υλικού για την Νεότερη και
εκστρατεία του Ναπολέοντα Σύγχρονη Ιστορία Γ΄
(προβληματισμός για τους Γυμνασίου. Βιβλίο
κινδύνους που ενέχει η σύγχρονη Εκπαιδευτικού,
απόδοση σημαντικών ιστορικών Αθήνα, ΟΕΔΒ, 35.
γεγονότων / αφορμή για συζήτηση • Θα πρέπει να
και προβληματισμό). επισημανθεί στους
• Συλλογή οπτικών πηγών που μαθητές/τριες ότι ο
αναπαριστούν γεγονότα σχετικά νέος χάρτης της
με τους ναπολεόντειους Ευρώπης
πολέμους. συμπεριλαμβάνει
• Οργάνωση συζήτησης ανάμεσα σε πολλά διαφορετικά
δύο αντίπαλες ομάδες έθνη και εθνοτικές
μαθητών/τριών όπου η μία ομάδες στις
εκπροσωπεί τους πρωτεργάτες Αυτοκρατορίες των
του Συνεδρίου της Βιέννης και της Αψβούργων και των
28
 Παλινόρθωσης και η άλλη τους Οθωμανών μέσω
υποστηρικτές των ιδεών του του οποίου
Διαφωτισμού και της Γαλλικής επιχειρείται ένας
Επανάστασης. συσχετισμός ισχύος
των Μ. Δυνάμεων:
Θέματα για συνθετικές εργασίες Αυτοκρατορία των
(projects): Αψβούργων
- Ο Μέγας Ναπολέων βρίσκεται ανάμεσα
- Η άνοδος και η πτώση στη Βρετανία ως την
τουΝαπολέοντα. κατεξοχήν ναυτική
- Το Συνέδριο της Βιέννης και το δύναμη και τη
μέλλον των ευρωπαϊκών Ρωσία ως την
επαναστάσεων. κατεξοχήν χερσαία
- Ο ρόλος της πολιτικής του δύναμη.
Ναπολέοντα στην παλινόρθωση • Για τη σημασία και
των παλαιών καθεστώτων της τις επιπτώσεις των
Ευρώπης. αποφάσεων του
Συνεδρίουστη
νοτιοανατολική
Ευρώπη, βλ.:
Θουκυδίδης
Ιωάννου, «Η
πολιτική των
Μεγάλων
Δυνάμεων στο χώρο
της Ανατολικής
Μεσογείου και οι
παράγοντες

29
 διαμόρφωσής της
(1799-1815)», Νέα
Παιδεία 48 (1988),
55-70.
• Για το κείμενο της
Ιερής Συμμαχίας,
βλ. Ζ.Ν. Τσιρπανλής,
Η Ευρώπη και ο
κόσμος 1814-1914,
Θεσσαλονίκη,
Βάνιας 1993, σ. 45-
48.
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΟΝ 19 Ο ΑΙΩΝΑ

Ο υπόλοιπος κόσμος: η ωρίμανση της Βιομηχανικής Επανάστασης, η γένεση της αποικιοκρατίας και οι αποικιακοί ανταγωνισμοί

30
2 1. Να αναφέρουν τα βασικά
χαρακτηριστικά της
εκβιομηχάνισης. (Α, Ε, ΣΤ, Ζ)
2. Να αξιολογούν τις κοινωνικές
και πολιτικές αλλαγές που
επέφερε η Βιομηχανική
Επανάσταση. (Α, Ζ)
3. Να εντοπίζουν στον χάρτη τον
αποικιοκρατικό κόσμο της
εποχής. (ΣΤ)
4. Να αποτιμούν τη σημασία της
Βιομηχανικής Επανάστασης,
στη γένεση της αποικιοκρατίας
και στην εκδήλωση των
αποικιακών ανταγωνισμών. (Α,
Β, Ε, Ζ)
1. Αγροτική και βιομηχανική
οικονομία, οικονομικός
φιλελευθερισμός, ελεύθερη
αγορά, κεφαλαιοκρατία /
καπιταλισμός, μεταφορικά μέσα
και επικοινωνίες
2. Εσωτερική / εξωτερική
μετανάστευση, σοσιαλισμός,
συνδικαλισμός, χειραφέτηση
γυναίκας
3. Ασία, Αφρική (αξιοποίηση χάρτη)
4. Αποικιοκρατία: αίτια, μέθοδοι
και συνέπειες (ιμπεριαλισμός,
αποικιοκρατικός ανταγωνισμός)
• Παρακολούθηση ντοκιμαντέρ που • Οι απαραίτητες
αναφέρεται στα επιτεύγματα της γνώσεις που θα
Βιομηχανικής Επανάστασης. πρέπει να
• Συλλογή εικόνων που αποκομίσουν οι
παρουσιάζουν τα σημαντικότερα μαθητές/τριες
επιτεύγματα της Βιομηχανικής επικεντρώνονται
Επανάστασης και παρουσίασή στη μετάβαση από
τους στην τάξη. την αγροτική στη
• Συζήτηση με θέμα τη σύγκριση βιομηχανική
ανάμεσα στην αγροτική και τη οικονομία και στην
βιομηχανική οικονομία (τρόπος αλλαγή του τρόπου
ζωής, κοινωνικές τάξεις, οργάνωσης των
πληθυσμιακά και δημογραφικά οικονομιών στη
δεδομένα, κινήματα – ιδέες). βάση του
• Μελέτη δευτερογενών πηγών που οικονομικού
αναφέρονται στα αίτια, τις φιλελευθερισμού
συνέπειες αλλά και τους (ελεύθερη αγορά,
προπομπούς της αποικιοκρατίας κεφαλαιοκρατία,
(εξερευνητές, χριστιανοί καπιταλισμός) αλλά
ιεραπόστολοι, έμποροι). και της κοινωνίας
• Μελέτη χαρτών και σύγκριση του (αστοί / βιομήχανοι
αποικιοκρατικού ελέγχου που – αγρότες –
ασκούσε η κάθε αποικιοκρατική εργάτες,
δύναμη. μετανάστευση,
• Μελέτη σχετικών πινάκων και σοσιαλισμός,συνδικ
στατιστικών διαγραμμάτων που αλισμός).
παρουσιάζουν αριθμητικά και • Τα όσα αφορούν
άλλα δεδομένα για την έκταση και στα επιτεύγματα
31
 τον πληθυσμό που έλεγχε η κάθε της Βιομηχανικής
αποικιοκρατική δύναμη. Επανάστασης δεν
• Συζήτηση – αναφορά στην θα πρέπει να
περίπτωση της Κύπρου στη βάση εξετάζονται με
του περιεχομένου που έχουν ήδη λεπτομέρειες. Μέσα
διδαχτεί οι μαθητές/τριες (βλ. από μια συνοπτική
προηγούμενες διδακτικές αναφορά /
ενότητες) δηλαδή την πρώτη παρουσίαση των
περίοδο της αποικιοκρατίας επιτευγμάτων της
(1878-1925). Βιομηχανικής
• Παρουσίαση πρωτογενών οπτικών Επανάστασης ο/η
πηγών / εικονιστικού υλικού από εκπαιδευτικός
τις αποικίες. καλείται να
υλοποιήσει τους
Θέματα για συνθετικές εργασίες στόχους του
(projects): μαθήματος. Μπορεί
- Η Βιομηχανική Επανάσταση μέσα συνεπώς να
από εικόνες. ανατεθεί και ως
- Η Βιομηχανική Επανάσταση και η project.
μετάβαση από την αγροτική στη • Για τη μελέτη
βιομηχανική οικονομία. σχετικών
- Η Βιομηχανική Επανάσταση: διαγραμμάτων και
πληθυσμιακές – δημογραφικές και αριθμητικών
κοινωνικές αλλαγές. δεδομένων για την
- Βιομηχανική Επανάσταση: οι περίοδο των
οικονομικές και κοινωνικές αποικιοκρατικών
αλλαγές και η σύγκρουση ανταγωνισμών, βλ.:
καπιταλισμού – σοσιαλισμού. Ευαγγελία

32
- Πέρα από τη Βιομηχανική Λούβη&Δημητριος
Επανάσταση: η πνευματική ζωή, οι Χρ. Ξιφαράς,
τέχνες και τα γράμματα στην Νεότερη και
Ευρώπη, την Ελλάδα και την Σύγχρονη Ιστορία Γ’
Κύπρο του 19ου αιώνα Γυμνασίου. Βιβλίο
(διαθεματική / διεπιστημονική Εκπαιδευτικού,
εργασία project με τα μαθήματα Αθήνα, ΟΕΔΒ 2007,
της Τέχνης και της Λογοτεχνίας). 57.
- Η αποικιοκρατική πολιτική και η • Για πρόσθετο υλικό,
ανάδυση της Ευρώπης σε κέντρο βλ. επίσης τις
του κόσμου. αντίστοιχες
- Αποικιοκρατικοί ανταγωνισμοί και θεματικές ενότητες
«εθνική ανωτερότητα»: η στο Εγχειρίδιο
ανάδυση των εθνικά «ανώτερων» Χαρτογράφησης
κρατών στην Ευρώπη. Εκπαιδευτικού
- Εξερευνητές, ιεραπόστολοι και Υλικού Ιστορίας
έμποροι: οι πρωτοπόροι της (www.moec.gov.cy).
αποικιοκρατίας.
- Πρώτες ύλες και καύσιμα: τα αίτια
της αποικιοκρατικής πολιτικής
χθες και σήμερα.
- Η αποικιοκρατία χθες και σήμερα.
- Αστική τάξη: η κοινωνική βάση της
αποικιοκρατίας.
- Η αποικιοκρατία στην Κύπρο
(1878-1960).

33
 - Γερμανία – Αγγλία – Γαλλία:
αποικιοκρατική πολιτική και
πορεία προς τη σύγκρουση.

Οργανωμένες επισκέψεις σε
ιστορικούς/αρχαιολογικούς
χώρους, μνημεία και μουσεία:
- Επίσκεψη στο Μουσείο Ιστορίας
της Μοτοσικλέτας στη Λευκωσία.
- Επίσκεψη στο Πρωτο-Βιομηχανικό
Μουσείο στην Αγία Βαρβάρα
Λευκωσίας.
- Επίσκεψη στον Χαρουπόμυλο στην
περιοχή Κάστρου στη Λεμεσό.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΔΥΣΗΣ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Τα επαναστατικά κινήματα στην Ευρώπη (1820 – 1821) και η προετοιμασία του υπόδουλου ελληνισμού για την Επανάσταση: οι κοινωνικοί
μετασχηματισμοί, ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός και η Φιλική Εταιρεία

2 1. Να σχολιάζουν τους 1. Ανάπτυξη εμπορικών • Εισαγωγική συζήτηση όπου οι • Η συγκεκριμένη

οικονομικούς και κοινωνικούς
μετασχηματισμούς του
υπόδουλου ελληνισμού από τα
μέσα του 18ου μέχρι τις αρχές
του 19ου αιώνα.
δραστηριοτήτων από τους
Έλληνες της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας, ο ρόλος της
ορθόδοξης εκκλησίας, των
Φαναριωτών, των προεστών, των
μαθητές/τριες ανακοινώνουν τις διδακτική ενότητα
εκτιμήσεις τους σχετικά με το δεν θα πρέπει να
μέλλον της Ευρώπης μετά το εξετάζει
Συνέδριο της Βιέννηςκαι την λεπτομέρειες. Μέσα
προσπάθεια της Ιερής Συμμαχίας από μια συνοπτική

34

2. Να περιγράφουν τις πολιτικές
εξελίξεις στην Ευρώπη αμέσως
μετά το Συνέδριο της Βιέννης.
(Α, Ζ)
3. Να προσδιορίζουν τη σημασία 3. Επίδραση ιδεών Διαφωτισμού,
του Νεοελληνικού Διαφωτισμού
για την Ελληνική Επανάσταση
(1821) και να αναφέρουν τους
σημαντικότερους εκπροσώπους
του. (Α, Ε, Ζ)
4. Να αξιολογούν τη συμβολή της
Φιλικής Εταιρείας στην
προετοιμασία της Ελληνικής
Επανάστασης. (Α, Ε, Ζ)
εμπόρων και των για περιορισμό των μεγάλων αναφορά /
καραβοκύρηδων, των κλεφτών, διεκδικήσεων των ευρωπαϊκών παρουσίαση των
των αρματολών, των αγροτών, λαών: του εθνικισμού, του συγκεκριμένων
των απασχολούμενων στο φιλελευθερισμού και του επαναστάσεων ο/η
εμπόριο και των ναυτών. ριζοσπαστισμού. εκπαιδευτικός
• Συμπλήρωση πίνακα όπου καλείται να
2. Αρχή των εθνοτήτων, σύνδεση με συνοπτικά παρουσιάζονται τα υλοποιήσει τους
την Ελληνική Επανάσταση διάφορα επαναστατικά κινήματα, στόχους του
το είδος τους, το έτος εκδήλωσής μαθήματος. Μπορεί
τους, τα αίτια και τα συνεπώς να
αποτελέσματά τους. ανατεθεί και ως
• Συζήτηση με θέμα τη σύγκριση project.
σημαντικότεροι εκπρόσωποι του των επαναστατικών κινημάτων • Το μάθημα δομείται
Νεοελληνικού Διαφωτισμού των ετών 1820-1821. σε δύο επίπεδα. Σε
• Συζήτηση με θέμα την ιστορική ένα πρώτο επίπεδο
έννοια του Διαφωτισμού και οι μαθητές/τριες
ανάκληση γνώσεων σχετικά με τις πρέπει να
θέσεις των ευρωπαίων αντιληφθούν την
4. Φιλική Εταιρεία: ιδρυτές, αδυναμία των
διαφωτιστών του 18ου αιώνα
σκοπός, αρχές λειτουργίας, οπαδών της
(φυσικά – πολιτικά δικαιώματα,
ηγέτης Παλινόρθωσης να
παιδεία, θρησκεία κ.ά.).
• Κατασκευή πίνακα όπου επισκιάσουν τις ήδη
διαφαίνονται οι βασικότεροι διαδεδομένες αρχές
εκπρόσωποι του ευρωπαϊκού της Γαλλικής
διαφωτισμού (Λοκ, Βολταίρος, Επανάστασης,
Ρουσό, Μοντεσκιέ) και οι θεωρίες γεγονός που
τους (Φυσικά δικαιώματα, δικαιολογεί τον
πανευρωπαϊκό
35
 Ανεξιθρησκία, Διάκριση εξουσιών χαρακτήρα των
κ.ά.). επαναστατικών
• Σύνταξη γλωσσαρίου με όρους κινημάτων του 19ου
σχετικούς με τις ιδέες του αιώνα. Σε ένα
Διαφωτισμού. δεύτερο επίπεδο
• Εντοπισμός των κοινών θέσεων πρέπει να
Ευρωπαϊκού και Νεοελληνικού κατανοήσουν τη
Διαφωτισμού (φυσικά διαφορά ανάμεσα
δικαιώματα, δικαίωμα της στα φιλελεύθερα
ελευθερίας, πνευματική αφύπνιση κινήματα (των
των λαών κ.ά.). οποίων οι
• Συγκριτική ανάγνωση κυρίαρχες
αποσπασμάτων από τη Νέα διεκδικήσεις είναι
Πολιτική Διοίκηση του Ρήγα κοινωνικο-
Φεραίου (1797) και τη Διακήρυξη πολιτικές) και τα
των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου εθνικά κινήματα
και του Πολίτη (1789). (των οποίων οι
• Κοινοποίηση του μυστικού κυρίαρχες
αλφαβήτου της Φιλικής Εταιρείας διεκδικήσεις είναι
στους μαθητές/τριες και εθνικές). Στις
δραστηριότητες που απαιτούν την τελευταίες θα
επικοινωνία με τη χρήση του πρέπει να
συγκεκριμένου αλφαβήτου. κατατάξουν και την
• Μελέτη πρωτογενών πηγών που Ελληνική
αναφέρονται στη σχέση του Επανάσταση του
Εθνομάρτυρα Κυπριανού με τη 1821, που αποτελεί
Φιλική Εταιρεία. αντικείμενο της
επόμενης ενότητας.

36
• Μελέτη κλέφτικων δημοτικών • Για τη σχέση του
τραγουδιών και αποκωδικοποίηση Νεοελληνικού
των βασικών χαρακτηριστικών Διαφωτισμού με την
τους (θεματικός πυρήνας, Κύπρο, βλ.: (α)
υφολογικά στοιχεία, μουσικότητα Γιώργος Κ. Μύαρης,
στίχου κ.ά.). «Όψεις του
Νεοελληνικού
Θέματα για συνθετικές εργασίες Διαφωτισμού και ο
(projects): Ιωάννης Καρατζάς ο
- Η Ευρώπη μετά το Συνέδριο της Κύπριος»,
Βιέννης. Η προσπάθεια για Επετηρίδα Κέντρου
παλινόρθωση, η εύθραυστη ειρήνη Επιστημονικών
και τα κυριότερα επαναστατικά Ερευνών Κύπρου,
κινήματα του 19ου αιώνα. ΧΧΧ, Λευκωσία,
- Οι κυριότερες επαναστάσεις του 2004 [=2005], 259-
19ου αιώνα στην Ευρώπη μέσα 303., (β) Γιώργος Κ.
από πίνακες ζωγραφικής. Μύαρης, «Νέα
- Η σύγκρουση ανάμεσα στις δεδομένα και
δυνάμεις της συντήρησης ερευνητικά
(μοναρχία, αριστοκρατία, αιτούμενα για τον
Εκκλησία) και της δυνάμεις της Ιωάννη Καρατζά,
προόδου (εθνικισμός, τον Κύπριο
φιλελευθερισμός, ριζοσπαστισμός) σύντροφο του
στην Ευρώπη του 19ου αιώνα. Ρήγα», Πρακτικά Δ΄
- Στοιχεία του Ευρωπαϊκού Διεθνούς Συνεδρίου
Διαφωτισμού στο Νεοελληνικό «Φεραί-Βελεστίνο-
Διαφωτισμό. Ρήγας», (Βελεστίνο,
2-5 Οκτωβρίου

37
- Αδαμάντιος Κοραής, Ρήγας 2003), Υπέρεια,
Φεραίος και Κοσμάς ο Αιτωλός: οι τόμος 4, 2006, 709-
Δάσκαλοι του Γένους. 736., (γ) Γιώργος Κ.
- Ιωάννης Καρατζάς: ο Κύπριος Μύαρης, «Η Κύπρος
λόγιος του Νεοελληνικού και η πνευματική
Διαφωτισμού. κίνηση του Νέου
- Η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ελληνισμού στα
Ανθρώπου και του Πολίτη (1789) μέσα του 18ου
και η Νέα Πολιτική Διοίκηση του αιώνα και ως τις
Ρήγα Φεραίου (1797). αρχές του 19ου
- Η Φιλική Εταιρεία και η Κύπρος. αιώνα»,
- Μύθος και Ιστορία στα κλέφτικα ΚυπριακαίΣπουδαί,
δημοτικά τραγούδια (διαθεματική τόμοςΟΑ΄, 2007
/ διεπιστημονική εργασία [project] (=2009), 69-95.
με το μάθημα της Λογοτεχνίας). • Για πρόσθετο υλικό,
βλ. τις αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).

38
 Η κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης στις Ηγεμονίες και οι ευνοϊκές συγκυρίες για την εξέλιξή της στο νότιο ελλαδικό χώρο

1 1. Να περιγράφουν τα βασικά 1. Ηγεμονίες(Μολδοβλαχία), • Μελέτη και σχολιασμός • Μέσα από τη

γεγονότα της Ελληνικής Δραγατσάνι (αξιοποίηση χάρτη), αποσπασμάτων από την διδασκαλία της
Επανάστασης στις Ηγεμονίες. λόγοι αποτυχίας επαναστατική προκήρυξη του συγκεκριμένης
(Α, Ε, ΣΤ, Ζ) Αλέξανδρου Υψηλάντη Μάχου ενότητας πρέπει να
Υπέρ Πίστεως και Πατρίδος. επισημανθεί ότι η

39
2. Να αιτιολογούν την εδραίωση
της επανάστασης στον νότιο
ελλαδικό χώρο. (Β, Ζ)
2. Πληθυσμιακή κατάσταση, • Συμπλήρωση χρονολογίου όπου Επανάσταση στις
στρατιωτική πείρα, ευνοϊκές φαίνονται τα σημαντικότερα Ηγεμονίες, παρά
συγκυρίες (πόλεμος με τον Αλή γεγονότα της Επανάστασης στη την ανεπιτυχή
Πασά) Μολδοβλαχία, από τον έκβασή της, είχε
Φεβρουάριο μέχρι και τον Ιούνιο επιτύχει τον
του 1821. αντιπερισπασμό
• Κατασκευή / συμπλήρωση χάρτη των εχθρικών
όπου φαίνεται η πορεία την οποία δυνάμεων
ακολούθησαν οι δυνάμεις του συμβάλλοντας έτσι
Αλέξανδρου Υψηλάντη, καθώς και στην εδραίωση της
οι εχθρικές δυνάμεις του Επανάστασης στη
οθωμανικού στρατού, από την νότια Ελλάδα.
έναρξη της Επανάστασης στη Πρέπει, συνεπώς,
Μολδοβλαχία μέχρι και το τέλος να επισημανθεί ότι
της. η έναρξη της
Ελληνικής
Θέματα για συνθετικές εργασίες Επανάστασης
(projects): τοποθετείται τον
- Αλέξανδρος Υψηλάντης: αρχηγός Φεβρουάριο του
της Φιλικής Εταιρείας και πρώτος 1821 στις Ηγεμονίες
ηγέτης της Ελληνικής της Μολδοβλαχίας
Επανάστασης. καθώς από τον
- Η Επανάσταση στη Μολδοβλαχία Μάρτιο μέχρι και
και ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄. τον Ιούνιο του 1821
- Η Επανάσταση στις Ηγεμονίες και αυτή συνυπάρχει
η στάση της ομόδοξης Ρωσίας. με την Επανάσταση
- Ο Ιερός Λόχος και η Επανάσταση στο νότιο ελλαδικό
στις Ηγεμονίες. χώρο.
40
 - Το όραμα του Ρήγα Φεραίου και η • Για διαδραστικό
Επανάσταση του Αλέξανδρου χάρτη όπου
Υψηλάντη. φαίνεται η πορεία
του Αλέξανδρου
Υψηλάντη από τον
Φεβρουάριο μέχρι
τον Ιούνιο του 1821,
βλ.
http://users.sch.gr/i
pap/Ellinikos%20Pol
itismos/xartes/Ipsila
ntis.htm.
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).

Τα κυριότερα γεγονότα εξέλιξης της Ελληνικής Επανάστασης

2 1. Να περιγράφουν τις δύο φάσεις 1. Φάσεις, κυριότερες μάχες • Κατασκευή πίνακα / χρονολογίου • Η κατασκευή
της Ελληνικής Επανάστασης με (περιγραφή και αξιοποίηση όπου φαίνονται τα σημαντικότερα πινάκων /
αναφορά στις κυριότερες μάχες χάρτη) και σημαντικότερες γεγονότα της Ελληνικής χρονολογίων
και να ονομάζουν τις φυσιογνωμίες. Επανάστασης, οι σημαντικότερες διευκολύνει τους

41
 σημαντικότερες φυσιογνωμίες
του αγώνα. (Α, Ε, ΣΤ, Ζ)
2. Να προσδιορίζουν τις
προσπάθειες για πολιτική
οργάνωση κατά τη διάρκεια της
Επανάστασης. (Α, Ζ)
3. Να σχολιάζουν τα αίτια και τις
συνέπειες των εμφύλιων
συγκρούσεων κατά τη
διάρκειας της Επανάστασης.( Β,
Ζ)
μάχες / στρατιωτικές επιτυχίες και μαθητές/τριες στην
οι ηγετικές φυσιογνωμίες των καταγραφή των
Ελλήνων σε καθεμιά. σημαντικότερων
2. Εθνοσυνελεύσεις (χώρος, • Κατασκευή πίνακα / χρονολογίου γεγονότων που
αποφάσεις, σημαντικότερες όπου φαίνονται οι προσπάθειες αφορούν στην κάθε
φυσιογνωμίες) των επαναστατημένων Ελλήνων πτυχή της
για πολιτική οργάνωση (τοπικοί Επανάστασης
οργανισμοί, Εθνοσυνελεύσεις, (στρατιωτικές
3. Αίτια και συνέπειες των τόπος, χρόνος, θέματα, επιχειρήσεις,
εμφύλιων συγκρούσεων συσχετισμός δυνάμεων). σημαντικά
• Συλλογή χαρτών όπου φαίνεται γεγονότα, πολιτική
ανά έτος η εξέλιξη – τα εδαφικά οργάνωση). Ωστόσο
κέρδη και οι απώλειες – της οι μαθητές/τριες
Ελληνικής Επανάστασης του 1821. πρέπει να
• Συγκέντρωση των σημαντικότερων γνωρίζουν τους
γεγονότων της Επανάστασης και σημαντικότερους
διαχωρισμός τους σε στρατιωτικά σταθμούς της
και διπλωματικά. Επανάστασης
• Ανάγνωση αποσπασμάτων από διαχωρίζοντας την
απομνημονεύματα αγωνιστών πρώτη φάση των
(Μακρυγιάννης, Κολοκοτρώνης, επιτυχιών (1821-
Φωτάκος κ.ά.) και σχολιασμός 1824) από τη φάση
τους με βάση τα ιστορικά της κάμψης (1825-
γεγονότα. 1827) και
• Συγκέντρωση στοιχείων (από αποδίδοντας τη
θρύλους, παραδόσεις, διηγήσεις, μεταστροφή του
δημοσιεύματα, μνημεία) σχετικά κλίματος στην
με γεγονότα που συνδέονται με τη
42
 φάση των επιτυχιών της Ελληνικής εμφύλια
Επανάστασης. σύγκρουση.
• Για σειρά χαρτών
Θέματα για συνθετικές εργασίες όπου φαίνεται η
(projects): εξέλιξη της
- Οι ηγετικές φυσιογνωμίες της Ελληνικής
Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Επανάστασης
- Οι σημαντικότερες στρατιωτικές (1821-1830), βλ.:
επιτυχίες των Ελλήνων κατά τη http://kodikosdaska
διάρκεια του Αγώνα του 1821 και los.blogspot.com/20
οι ηγετικές φυσιογνωμίες τους. 09/03/1821-
- Οι σημαντικότερες ναυτικές 1830.html.
επιτυχίες των Ελλήνων κατά τη • Τη διδασκαλία περί
διάρκεια του Αγώνα του 1821 και της πολιτικής
οι ηγετικές φυσιογνωμίες τους. οργάνωσης των
- Οι συνέπειες της εμφύλιας επαναστατημένων
διαμάχης στην εξέλιξη της Ελλήνων οι
Ελληνικής Επανάστασης του 1821. εκπαιδευτικοί
- Οι βιαιότητες των Τούρκων στην καλούνται να την
Κωνσταντινούπολη, την Κύπρο, τη κάνουν συνοπτικά
Χίο και το Μεσολόγγι και η αλλαγή αποδίδοντας
στη στάση των Μεγάλων ιδιαίτερη σημασία
Δυνάμεων απέναντι στους στη σχέση αυτών
επαναστατημένους Έλληνες. των προσπαθειών
- Λεωνίδας (Μάχη των με τα αίτια του
Θερμοπυλών) και Παπαφλέσσας εμφυλίου πολέμου
(Μάχη στο Μανιάκι). (1823-1825).

43
- Ο εμφύλιος πόλεμος (1823-1825) • Για τη σχέση του
και η Ελληνική Επανάσταση. ιστορικού
- Η παρέμβαση των Μεγάλων γεγονότος της
Δυνάμεων και η τελική έκβαση της Ελληνικής
Ελληνικής Επανάστασης (Ιουλιανή Επανάστασης με τη
Συνθήκη, ναυμαχία του λογοτεχνία, βλ.:
Ναβαρίνου, Πρωτόκολλο της Δημήτριου Βικέλα,
Ανεξαρτησίας). ΛουκήςΛάρας,
- Η Ιστορία και η Τέχνη απέναντι στο Διονύσιος Σολωμός,
γεγονός της Πολιορκίας και της Ύμνος εις την
Εξόδου του Μεσολογγίου Ελευθερία, Εις τον
(διαθεματική / διεπιστημονική θάνατον του Λορδ
εργασία (project) με το μάθημα Μπάιρον, Εις
της Λογοτεχνίας και της Τέχνης). Μάρκον Μπότσαρη,
- Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 Επίγραμμα για την
μέσα από την τέχνη (διαθεματική / καταστροφή των
διεπιστημονική εργασία (project) Ψαρών, Ελεύθεροι
με το μάθημα της Λογοτεχνίας και Πολιορκημένοι.
της Τέχνης). • Για τη σχέση του
ιστορικού
γεγονότος της
Ελληνικής
Επανάστασης με
την τέχνη, βλ.:
πίνακες Θεόδωρου
Βρυζάκη, Θεόφιλου
Χατζημιχαήλ,

44

Το κίνημα του φιλελληνισμού και η ευρωπαϊκή διπλωματία από τη Συνθήκη του Λονδίνου (1827)
μέχρι και την υπογραφή του Πρωτόκολλου της Ανεξαρτησίας (1830)
1 1. Να διακρίνουν τις ποικίλες
μορφές προσφοράς του
φιλελληνισμού και να
αναφέρουν τους βασικότερους
εκπροσώπους του. (Ε, Ζ)
2. Να προσδιορίζουν τον ρόλο
των Μεγάλων Δυνάμεων στη
διευθέτηση του ελληνικού
ζητήματος.(Α)
1. Μορφές προσφοράς και
βασικότεροι εκπρόσωποι του
φιλελληνισμού
2. Ιουλιανή Συνθήκη, ναυμαχία του
Ναβαρίνου, Πρωτόκολλο της
Ανεξαρτησίας/ Λονδίνου 1830
Ντελακρουά και
Ντελανσάνκ.
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).
• Κατασκευή πίνακα με ονόματα και • Το κίνημα του
τίτλους έργων φιλελλήνων φιλελληνισμού δεν
(λογοτεχνικά έργα, πίνακες θα πρέπει να
ζωγραφικής). εξετάζει
• Διαθεματική / Διεπιστημονική λεπτομέρειες. Μέσα
προσέγγιση του θέματος με το από μια συνοπτική
μάθημα της Λογοτεχνίας και της αναφορά /
Τέχνης. Συζήτηση στην τάξη με παρουσίαση της
βάση έργα φιλελλήνων δράσης γνωστών
δημιουργών (π.χ. πίνακες φιλελλήνων
ζωγραφικής του Ντελακρουά, το (καλλιτεχνών κ.ά.)
Οδοιπορικό και το Υπόμνημα περί ο/η εκπαιδευτικός
45
 της Ελλάδος του Chateaubriand, καλείται να
Ελένη του Vigny, Οδοιπορικό υλοποιήσει τους
ψυχής του Lamartine κ.ά.). στόχους του
μαθήματος που
Θέματα για συνθετικές εργασίες αφορούν στον
(projects): φιλελληνισμό.
- Μορφές του φιλελληνισμού κατά Μπορεί συνεπώς να
τη διάρκεια της Ελληνικής ανατεθεί και ως
Επανάστασης του 1821. project.
- Ο Ευγένιος Ντελακρουά και η • Το κίνημα του
Ελληνική Επανάσταση. φιλελληνισμού
- Ο Λόρδος Μπάιρον και η Ελληνική εξετάζεται σε
Επανάσταση. διάφορα επίπεδα:
- Οι τουρκικές βιαιότητες (α) μέσα από την
(Κωνσταντινούπολη, Κύπρος, Χίος, αγνή προσφορά των
Μεσολόγγι) και η έξαρση του Ευρωπαίων που
φιλελληνικού κινήματος. αγωνίστηκαν και
- Οι φιλέλληνες μέσα από τα έργα ενίοτε θυσιάστηκαν
της νεοελληνικής λογοτεχνίας: ο στο πεδίο των
Λόρδος Μπάιρον μέσα από το μαχών, (β) μέσα
έργο του Διονύσιου Σολωμού. από την
- Ανθολόγιο τίτλων λογοτεχνικών καλλιτεχνική
και εικαστικών έργων των παραγωγή των
φιλελλήνων. ευρωπαίων
- Η ευρωπαϊκή διπλωματία και η καλλιτεχνών,
Ελληνική Επανάσταση: από την κυρίως μέσα από τα
αγνή προσφορά των φιλελλήνων λογοτεχνικά έργα
και τους πίνακες

46
στα γεωπολιτικά συμφέροντα των ζωγραφικής, (γ)
Μεγάλων Δυνάμεων. μέσα από την
οικονομική
συνεισφορά από
εράνους που
γίνονταν στις
ευρωπαϊκές χώρες,
(δ) μέσα από τον
Τύπο με εφημερίδες
και περιοδικά που
εκδίδονται στην
Ευρώπη και στην
Αμερική και
υποστηρίζουν τον
Αγώνα και (ε) μέσα
από την επίσημη
και δυναμική
παρέμβαση των
Μεγάλων
Δυνάμεων (Ιουλιανή
Συνθήκη, Ναυμαχία
του Ναβαρίνου,
Πρωτόκολλο της
Ανεξαρτησίας).
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. (α) Λουκία
Δρούλια,
«Φιλελληνική

47
 λογοτεχνία», Επτά
Ημέρες (Εφημ.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ)
Κυριακή 17
Μαρτίου 2002, 2-7.
/ (β) Χρυσή
Καρατσινίδου,
«Γαλλικός
ρομαντισμός και
Ελληνική
Επανάσταση», ό.π.,
8-13. / Αλέξης
Πολίτης, «Ο Φοριέλ
και τα δημοτικά
τραγούδια», ό.π.,
14-15. / Μαριλίζα
Μητσού,
«Γερμανικός
Φιλελληνισμός»,
ό.π., 16-20. /
Αικατερίνη Δούκα-
Καμπίτογλου,
«Ρομαντικός
φιλελληνισμός στην
Αγγλία», ό.π., 21-
25.
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις

48
 αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).

ΤΟ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1831

Ο Ιωάννης Καποδίστριας κυβερνήτης της Ελλάδας (1828 – 1831)

2 1. Να περιγράφουν και να
αξιολογούν το μεταρρυθμιστικό
έργο του Ι. Καποδίστρια.(Δ, Ε, Ζ)
2. Να σχολιάζουν τον ρόλο της
αντιπολίτευσης κατά την
περίοδο της διακυβέρνησης του
Ι. Καποδίστρια. (Α, Γ, Δ, Ζ)
3. Να εντοπίζουν στον χάρτη τα
διευρυμένα σύνορα του
ελληνικού κράτους (1832). (ΣΤ)
1. Μεταρρυθμιστικό έργο του Ι.
Καποδίστρια στη διοίκηση, τον
στρατό, την οικονομία και την
εκπαίδευση.
2. Η αντιπολίτευση κατά του Ι.
Καποδίστρια (αίτια, ενέργειες,
δολοφονία)
3. Διευρυμένα σύνορα του
ελληνικού κράτους (αξιοποίηση
χάρτη)
• Κατασκευή πίνακα όπου • Για πηγές που
παρουσιάζεται συνοπτικά το αφορούν στην
μεταρρυθμιστικό έργο του αντιπολίτευση κατά
Καποδίστρια (οι ουσιαστικότερες του Καποδίστρια,
αλλαγές στη διοίκηση, οικονομία, βλ.: Χρήστος
στρατό και εκπαίδευση). Λούκος, «Ο
• Συμπλήρωση χρονολογίου σχετικά Κυβερνήτης
με τη δράση του Καποδίστρια Καποδίστριας και οι
(1828-1831). Μαυρομιχαλαίοι»,
• Συλλογή πρωτογενών πηγών όπου Μνήμων, 4, 1974.
σταχυολογούνται απόψεις υπέρ • Για πληροφορίες
και εναντίον της δράσης του σχετικά με τις
Καποδίστρια. επιστολές του
Αρχιεπισκόπου

49
• Συζήτηση για τις αλλαγές που Κύπρου Πανάρετου
επήλθαν στην πολιτική, και του προύχοντα
οικονομική και κοινωνική ζωή Αντρέα Σολομωνίδη
κατά την καποδιστριακή περίοδο. προς τον Ιωάννη
• Οργάνωση συζήτησης ανάμεσα σε Καποδίστρια με
δύο αντίπαλες ομάδες αίτημα τη
μαθητών/τριών και συμπερίληψη
επιχειρηματολογία υποστηρικτών (Ένωση) της Κύπρου
και πολεμίων της πολιτικής και της στις εδαφικές
δράσης του Ιωάννη Καποδίστρια. διεκδικήσεις του
• Συγκέντρωση πρωτογενών πηγών νέου ελληνικού
με θέσεις υποστηρικτών και κράτους, βλ.:
πολεμίων του Ιωάννη Διονύσης
Καποδίστρια. Διονυσίου, Ρίζες
Θέματα για συνθετικές εργασίες αγώνων από το
(projects): 1821, Χρονικόν,
- Ο Ιωάννης Καποδίστριας και η (Εφημ. ΠΟΛΙΤΗΣ),
Ελληνική Επανάσταση. τεύχος 85 (12
- Το μεταρρυθμιστικό έργο του Ιανουαρίου 2003),
Καποδίστρια (1828-1831). 4-6.
- Η εκπαίδευση στην Ελλάδα πριν • Για πρόσθετο υλικό,
και μετά τον Καποδίστρια. βλ. επίσης τις
- Η εκπαιδευτική πολιτική του αντίστοιχες
Καποδίστρια και η μετάβαση από θεματικές ενότητες
το «κρυφό σχολειό» στο στο Εγχειρίδιο
συγκροτημένο εκπαιδευτικό Χαρτογράφησης
σύστημα. Εκπαιδευτικού

50

1 1. Να αποτιμούν την απήχηση της
Ελληνικής Επανάστασης του
1821 στην Κύπρο. (Α)
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 και η Κύπρος
1. Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός και
Φιλική Εταιρεία, συμβολή της
Κύπρου στον Αγώνα, 9η Ιουλίου
1821
- Ο Ιωάννης Καποδίστριας και η Υλικού Ιστορίας
Κύπρος. Οι επιστολές των (www.moec.gov.cy).
Κυπρίων και το πρώτο αίτημα για
Ένωση με την Ελλάδα.
- Η δολοφονία του Ιωάννη
Καποδίστρια ως η σύγκρουση δύο
Ελλάδων.
- Από τον ελληνικό εμφύλιο των
ετών 1823-1825 στην
αντιπολίτευση κατά του
Κυβερνήτη.
• Συζήτηση με στόχο τη διασύνδεση • Για πρόσθετες
των τραγικών γεγονότων της 9ης πηγές που αφορούν
Ιουλίου 1821 με τα τουρκικά στη σχέση της
αντίποινα στην Κωνσταντινούπολη Κύπρου με την
και τη Χίο, κατά την πρώτη φάση Ελληνική
της Ελληνικής Επανάστασης. Επανάσταση του
• Διαθεματική εξέταση των 1821 και τη
ιστορικών γεγονότων της 9ης συμμετοχή των
Ιουλίου 1821 με το ποίημα του Κυπρίων στον
Βασίλη Μιχαηλίδη «Ενάτη Ιουλίου Αγώνα, βλ.: (α)
1821». Φίλιππος Λοΐζου,
Κύπριοι Αγωνισταί,
Λευκωσία, έκδ.
51
 Θέματα για συνθετικές εργασίες Ιεράς
(projects): Αρχιεπισκοπής
- Κωνσταντινούπολη – Κύπρος: το Κύπρου 1953, (β)
χρονικό των τραγικών γεγονότων. Θ.Κ. Βαγενάς,
- Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ και Χρονικά της
Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός. Κύπρου, Αθήνα
- Τα γεγονότα της 9ης Ιουλίου 1821 1954, (γ) Εμμ.
μέσα από το ποίημα του Βασίλη Πρωτοψάλτης, Η
Μιχαηλίδη «Ενάτη Ιουλίου 1821» Κύπρος εις τον
(Διαθεματική / Διεπιστημονική Αγώνα του 1821,
προσέγγιση του θέματος με το Αθήνα 1971, (δ) Γ.
μάθημα της Λογοτεχνίας). Κηπιάδης,
Απομνημονεύματα
Οργανωμένες επισκέψεις σε των κατά το 1821 εν
ιστορικούς/αρχαιολογικούς τη ΝήσωΚύπρω
χώρους, μνημεία και μουσεία: τραγικών σκηνών,
- Επίσκεψη στο χώρο της Παλαιάς Αλεξάνδρεια 1888,
Αρχιεπισκοπής στη Λευκωσία. (ε) Χάρης
- Επίσκεψη στο Παγκύπριο Σταυρίδης, «Ο
Γυμνάσιο και ξενάγηση στην Αρχιεπίσκοπος
κρύπτη της Φιλικής Εταιρείας στον Κυπριανός και το
υπόγειο χώρο του σχολείου. 1821», Χρονικόν,
- Επίσκεψη στα Μουσεία του (Εφημ. ΠΟΛΙΤΗΣ),
Παγκυπρίου Γυμνασίου. τεύχος 6 (21
- Επίσκεψη στο Μαυσωλείο στο Μαρτίου 1999), 5,
χώρο του Ιερού Ναού Παναγίας (στ) Χάρης
Φανερωμένης στη Λευκωσία. Σταυρίδης, «Ο
- Επίσκεψη στο Λεβέντειο Μουσείο. Αρχιεπίσκοπος

52
Κυπριανός και το
1821 στην Κύπρο»,
Χρονικόν, (Εφημ.
ΠΟΛΙΤΗΣ), τεύχος 6
(21 Μαρτίου 1999),
4-5, (ζ) Σάββας
Πολυβίου Σάββα,
«Κυπριακή Λεβεντιά
στο Μεσολόγγι»,
ό.π., 14-15, (η)
Παρασκευάς
Σαμάρας, «Η
συμμετοχή των
Κυπρίων στον
Αγώνα του 1821»,
ό.π., 9, (θ) Άκης
Θεοδώρου, «Ο
Ιωάννης
Σταυριανός» , ό.π.,
11, (ι) Άντρος
Παυλίδης, «Αφανείς
ήρωες – Οι Κύπριοι
αγωνιστές»
Χρονικόν,
(Εφημ. ΠΟΛΙΤΗΣ),
τεύχος 006 (23
Μαρτίου 2008), 4-
22, (κ) Άντρος

53
 Παυλίδης, «Η
Κύπρος στον Αγώνα
του 1821»,
Χρονικόν, (Εφημ.
ΠΟΛΙΤΗΣ), τεύχος
006 (23 Μαρτίου
2008), 4-6, (λ)
Ανδρέας
Χατζηθωμάς, «Η
άγνωστη 9η
Ιουλίου», Χρονικόν,
(Εφημ. ΠΟΛΙΤΗΣ),
τεύχος 61 (28
Ιουλίου 2002), 12-
18.
• Για την παρουσία
του 1821 στην
κυπριακή
λογοτεχνική
παραγωγή, βλ.: (α)
Ανδρέας
Χατζηθωμάς, «Το
΄21 στην κυπριακή
λογοτεχνία»,
Χρονικόν, (Εφημ.
ΠΟΛΙΤΗΣ), τεύχος
61 (28 Ιουλίου
2002), 19-22., (β)

54
 Αντώνης Τινής, «Η
9η Ιουλίου και ο
Κιόρογλου»,
Χρονικόν, (Εφημ.
ΠΟΛΙΤΗΣ), τεύχος
020 (6 Ιουλίου
2008), 4-22.
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).

ΤΟ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ 1833 ΕΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ

Η περίοδος της βασιλείας του Όθωνα και η μετάβαση από την απόλυτη στη συνταγματική μοναρχία: η άφιξη του Όθωνα (1833) και
η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου (1843)

2 1. Να περιγράφουν τις πολιτικές 1. Περίοδος βασιλείας του Όθωνα: • Διαγραμματική παρουσίαση των • Σε ένα πρώτο
εξελίξεις μετά τη δολοφονία διοίκηση, (αντιβασιλεία), μεταρρυθμιστικών μέτρων της επίπεδο οι
του Καποδίστρια (1831). (Α, Ζ) δικαιοσύνη, εκπαίδευση, Αντιβασιλείας και ομαδοποίηση μαθητές/τριες

55

2. Να αξιολογούν τα αίτια και τις
συνέπειες της Επανάστασης της
3ης Σεπτεμβρίου. (Β, Ζ)
3. Να προσδιορίζουν το εθνικό
όραμα της Μεγάλης Ιδέας και
τη διασύνδεσή του με τον
Κριμαϊκό Πολέμου. (Α, Ζ)
αυτοκέφαλο εκκλησίας,
αντιδράσεις
2. Βαυαροκρατία, λαϊκή
δυσαρέσκεια (στρατός,
οικονομία),Επανάσταση της 3ης
Σεπτεμβρίου, Σύνταγμα του 1844
3. Μεγάλη Ιδέα-Αλυτρωτισμός,
Κριμαϊκός Πόλεμος (οργάνωση
εξεγέρσεων), Χάτι Χουμαγιούν
τους με βάση το πού αντιλαμβάνονται
αποσκοπούσαν: (α) στην εθνική ότι με τη δολοφονία
ανεξαρτησία της Ελλάδας, (β) στην του Καποδίστρια όχι
προετοιμασία της βασιλικής μόνο δεν
απολυταρχίας, (γ) στην ενίσχυση αποφεύχθηκε ο
του συγκεντρωτικού συστήματος συγκεντρωτισμός
διακυβέρνησης. στην εξουσία αλλά
• Μελέτη και συζήτηση στην τάξη η χώρα πέρασε για
πρωτογενών πηγών σχετικά με την πρώτη φορά και για
Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου. αρκετά χρόνια,
• Παρουσίαση στην τάξη εικόνων μέσα από την
εισαγωγή του
της Αθήνας κατά την εποχή του
Όθωνα. θεσμού της
• Διαγραμματική παρουσίαση των βασιλείας, στην
βασικών προνοιών του απόλυτη μοναρχία.
Συντάγματος του 1844 που Σε ένα δεύτερο
αφορούν στην εκτελεστική, στη επίπεδο
νομοθετική και στην δικαστική αναγνωρίζουν τις
εξουσία με στόχο να διαφανεί και προσπάθειες που
πάλι ο συγκεντρωτικός τρόπος γίνονται για τη
διακυβέρνησης και η διατήρηση δημιουργία
των εξουσιών της μοναρχίας. σύγχρονου κράτους
• Συγκέντρωση πηγών που καθώς και τη
αναφέρονται στο όραμα της σταδιακή μετάβαση
Μεγάλης Ιδέας. από την απόλυτη
στη συνταγματική
μοναρχία.
56
 Θέματα για συνθετικές εργασίες • Για τις αντιδράσεις
(projects): των αγωνιστών
- Το μεταρρυθμιστικό έργο της κατά την άφιξη του
Αντιβασιλείας και οι επιδιώξεις της Όθωνα, βλ.: Ιωάννη
για εθνική ανεξαρτησία, βασιλική Μακρυγιάννη,
απολυταρχία και συγκεντρωτικό Απομνημονεύματα,
σύστημα διακυβέρνησης. (επιμ.: Σπ.
- Από τον Καποδίστρια στον Όθωνα. Ασδραχά), 1957,
Το πέρασμα από τον 339 κ.ε.
συγκεντρωτισμό στην απόλυτη • Για τη σχετική
απολυταρχία. ομιλία του Ιωάννη
- Η Επανάσταση της 3ης Κωλέττη στην
Σεπτεμβρίου και η μετάβαση από Εθνοσυνέλευση της
την απόλυτη στη συνταγματική 14ης Ιανουαρίου
μοναρχία. 1844, όπου γίνεται
- Η δράση τον πολιτικών κομμάτων για πρώτη φορά
κατά την περίοδο 1844-1862. αναφορά στη
- Η Μεγάλη Ιδέα μπροστά στη Μεγάλη Ιδέα,βλ.:
διαμάχη αυτοχθόνων - Κ.Θ. Δημαράς,
ετεροχθόνων. Ελληνικός
- Ο Κριμαϊκός Πόλεμος και η Ρωμαντισμός,
ανεπιτυχής προσπάθεια για Αθήνα, Ερμής 1982,
εκπλήρωση του οράματος της 405-406.
Μεγάλης Ιδέας. • Για μια αντίθετη
άποψη σχετικά με
τη Μεγάλη Ιδέα, βλ.
τη θέση του
αντιμοναρχικού

57
 πολιτικού και
συγγραφέα Γ.
Φιλάρετου, που
δημοσιεύεται στην
εφημερίδα Εύβοια
(22.1.1876), στο: Ε.
Σκοπετέα, Το
«Πρότυπο
Βασίλειο» και η
Μεγάλη Ιδέα,
Αθήνα, Πολύτυπο
1988, 360.
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. τις αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).

Η έξωση του Όθωνα (1862), η περίοδος βασιλείας του Γεώργιου Α΄ και η μετάβαση από τη συνταγματική μοναρχία στη βασιλευόμενη
δημοκρατία: η πρωθυπουργία του Χαρίλαου Τρικούπη, το μεταρρυθμιστικό έργο και η χρεοκοπία του 1893

2 1. Να περιγράφουν τις συνθήκες 1. Έξωση Όθωνα, ενθρόνιση • Διαγραμματική παρουσίαση των • Στη συγκεκριμένη
μετάβασης από τη Γεωργίου Α΄, Σύνταγμα του 1864 βασικών προνοιών του ενότητα ιδιαίτερη
συνταγματική μοναρχία στη (βασιλευόμενη δημοκρατία), Συντάγματος του 1864 που έμφαση δίδεται

58
 βασιλευόμενη δημοκρατία. (Α,
Ζ)
2. Να εντοπίζουν στον χάρτη την
εδαφική επέκταση της Ελλάδας
(1864-1881). (ΣT)
3. Να αποτιμούν το
μεταρρυθμιστικό έργο του
Χαρίλαου Τρικούπη και τις
συνθήκες που οδήγησαν στη
χρεοκοπία του 1893. (Α, Δ, Ε, Ζ)
σύγκριση με το Σύνταγμα του
1844, αρχή της δεδηλωμένης
(1875)
2. Εδαφική επέκταση της Ελλάδας
1864-1881 (αξιοποίηση χάρτη)
3. Μεταρρυθμιστικό έργο
Χαρίλαου Τρικούπη
(αναπτυξιακά έργα, στρατός
διοίκηση, οικονομία), χρεοκοπία
1893
αφορούν στην εκτελεστική, τη στην εδαφική
νομοθετική και τη δικαστική επέκταση της
εξουσία και σύγκριση με το Ελλάδας, στην
Σύνταγμα του 1844. Στόχος να παρουσία του
διαφανούν οι αλλαγές μέσω των Χαρίλαου Τρικούπη
οποίων επιτυγχάνεται η μετάβαση στην πολιτική ζωή
από τη συνταγματική μοναρχία («Τις πταίει», «αρχή
στη βασιλευόμενη δημοκρατία. της δεδηλωμένης»,
• Συγκέντρωση οπτικού υλικού για μεταρρυθμιστικό
τα έργα υποδομής και έργο, οικονομική
εκσυγχρονισμού του ελληνικού πολιτική) και στον
κράτους από τον Χαρίλαο ελληνοτουρκικό
Τρικούπη. πόλεμο του 1897.
• Για πρόσθετο υλικό,
Θέματα για συνθετικές εργασίες βλ. επίσης τις
(projects): αντίστοιχες
- Το Σύνταγμα του 1864 και η θεματικές ενότητες
μετάβαση από τη συνταγματική στο Εγχειρίδιο
μοναρχία στη βασιλευόμενη Χαρτογράφησης
δημοκρατία. Εκπαιδευτικού
- Χαρίλαος Τρικούπης: από την Υλικού Ιστορίας
«αρχή της δεδηλωμένης» και τον (www.moec.gov.cy).
εκσυγχρονισμό στην πτώχευση του
ελληνικού κράτους.
- Ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος
της Ελλάδας χθες και σήμερα.
- Η προσάρτηση των Επτανήσων και
της Θεσσαλίας και η Μεγάλη Ιδέα.
59
Οι εθνικοί ανταγωνισμοί στα Βαλκάνια: Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (1878), το Συνέδριο του Βερολίνου (1878), ο ελληνοτουρκικός πόλεμος
2 1. Να περιγράφουν τους βασικούς
σταθμούς εξέλιξης των
βαλκανικών κρατών πριν από
τους βαλκανικούς πολέμους
(1878-1912). (Α, Ε, ΣT, Ζ)
2. Να κατανοούν πώς οι εθνικές
επιδιώξεις των Ελλήνων
επηρέασαν τις σχέσεις τους με
τα γειτονικά κράτη. (Α, Ε, Ζ)
(1897) και ο Μακεδονικός Αγώνας (1904 – 1908)
1. Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου,
Συνέδριο του Βερολίνου:
πρόνοιες (αξιοποίηση χάρτη)
2. Κρητικό Ζήτημα,
Ελληνοτουρκικός Πόλεμος 1897,
Μακεδονικό Ζήτημα -
Μακεδονικός Αγώνας (ηγετικές
φυσιογνωμίες)
• Συζήτηση με τη χρήση ιστορικού • Στη συγκεκριμένη
χάρτη των Βαλκανίων και θέμα τις διδακτική ενότητα
εξελίξεις στα Βαλκάνια μετά το δίδεται έμφαση στα
1878 (εξέλιξη των συνόρων, διαπλεκόμενα
Μεγάλη Βουλγαρία [1878], συμφέροντα των
επιστροφή Βουλγαρίας στα Μεγάλων
παλαιά της σύνορα [1878] Δυνάμεων στην
προσάρτηση της Θεσσαλίας στην περιοχή των
Ελλάδα [1881], η Βαλκανίων,
διαφιλονικούμενη περιοχή της δεδομένου του
Μακεδονίας κ.ά.). Ανατολικού
• Συμπλήρωση χρονολογίου με τους Ζητήματος.
βασικότερους σταθμούς εξέλιξης Ιδιαίτερη έμφαση
του Κρητικού Ζητήματος. πρέπει να δοθεί: (α)
• Μελέτη πρωτογενών πηγών στις εδαφικές
(γραπτών και οπτικών) που αξιώσεις της
αφορούν στο Μακεδονικό Ζήτημα Βουλγαρίας, μετά
και στον Μακεδονικό Αγώνα και τη Συνθήκη του
συζήτησή τους στην τάξη. Αγίου Στεφάνου
• Παρακολούθηση ταινίας (1878), καθώς αυτές
(αποσπάσματος) με πρωτογενές θα αποτελέσουν
υλικό από τον Μακεδονικό Αγώνα. αιτία σύγκρουσης
τόσο κατά τον Β΄
Βαλκανικό Πόλεμο
60
 Θέματα για συνθετικές εργασίες όσο και κατά τον Α΄
(projects): Παγκόσμιο Πόλεμο
- Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του (β) στην
1897: μια ατυχής επιλογή. αναζωπύρωση του
- Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του Μακεδονικού
1897 και η Κύπρος. Ζητήματος και
- Κρητικό: ένα μεγάλο εθνικό κυρίως των
ζήτημα. βουλγαρικών
- Το Μακεδονικό Ζήτημα και ο αξιώσεων, που
Μακεδονικός Αγώνας από το 1878- ενισχύονταν και
1908. από τη δεινή
- Ο Μακεδονικός Αγώνας μέσα από οικονομική
εικόνες. κατάσταση στην
- Ο Μακεδονικός Αγώνας μέσα από οποία βρισκόταν η
πηγές της εποχής. χώρα μετά την ήττα
- Ο βουλγαρικός εθνικισμός από τη του 1897, και οι
Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου στο οποίες εξώθησαν
Συνέδριο του Βερολίνου. την Ελλάδα στον
Μακεδονικό Αγώνα.
• Οι διάφορες φάσεις
του Κρητικού
Ζητήματος
παρουσιάζονται
πολύ συνοπτικά
αλλά σε σχέση
πάντοτε με τις
συγκυρίες της
εποχής (π.χ.

61
 αναζωπύρωση του
Κρητικού Ζητήματος
στις φάσεις όπου η
Οθωμανική
Αυτοκρατορία /
Τουρκία
παρουσιάζεται
ασθενέστερη ή
δέχεται επιθέσεις
από άλλη χώρα.
• Για την έξαρση του
εθνικισμού στα
Βαλκάνια, βλ.:
Θεόδωρος Α. Αγγής,
«Εθνικισμός και
εθνική συνείδηση
στα Βαλκάνια», Νέα
Παιδεία, τχ.72
(Φθινόπωρο 1994),
94-102.
• Για πρωτογενές
οπτικό υλικό και
μαγνητοσκοπημένα
αποσπάσματα από
τον Μακεδονικό
Αγώνα,βλ. τη
σχετική ενότητα
από το υλικό του

62
 τηλεοπτικού
σταθμού ΣΚΑΪ
Ελλάδος με τίτλο
«Εμείς οι Έλληνες.
Πολεμική Ιστορία
της Σύγχρονης
Ελλάδας».
• Για τη σχέση της
Κύπρου με τον
ελληνοτουρκικό
πόλεμο του 1897,
βλ.: Πέτρος
Παπαπολυβίου, «Ο
ελληνοτουρκικός
πόλεμος του 1897
και η Κύπρος»,
Χρονικόν, (Εφημ.
ΠΟΛΙΤΗΣ), τεύχος
98 (13 Απριλίου
2003), 4-22.
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού

63

Η πορεία προς την ελληνοτουρκική σύγκρουση: το Κίνημα των Νεοτούρκων (1908), το Κίνημα στο Γουδί (1909)
και η εμφάνιση του Ελευθέριου Βενιζέλου στην πολιτική σκηνή (1909)
3 1. Να συγκρίνουν το Κίνημα των
Νεότουρκων(1908) με το
Κίνημα στο Γουδί (1909). (Α, Β,
Ζ)
2. Να αξιολογούν το
μεταρρυθμιστικό έργο του
Ελευθέριου Βενιζέλου κατά την
περίοδο 1910-1912. (Γ, Ε, Ζ)
1. Κίνημα των Νεότουρκων, Κίνημα
στο Γουδί: αίτια, συνέπειες,
σύγκριση
2. Μεταρρυθμιστικό έργο
Ελευθέριου Βενιζέλου:
(Σύνταγμα 1911, ένοπλες
δυνάμεις)
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).
• Μελέτη πρωτογενών πηγών • Στη συγκεκριμένη
(γραπτών και οπτικών) που διδακτική ενότητα
αφορούν στο Κίνημα των δίδεται έμφαση στη
Νεότουρκωνκαι συζήτησή τους εξέταση του
στην τάξη (πηγές που αφορούν Κινήματος στο Γουδί
κυρίως στην αρχική αντιμετώπιση (1909) με
του Κινήματος από τους αναφορές στο
βαλκανικούς λαούς). αντίστοιχο Κίνημα
• Εισαγωγική συζήτηση με αναφορά των Νεότουρκωνστη
στο Κίνημα των Νεότουρκωντου Θεσσαλονίκη
1908 και στις εξελίξεις στα (1908). Στόχος να
Βαλκάνια ώστε οι μαθητές/τριες φανεί ότι και τα δύο
να κάνουν τις εκτιμήσεις τους για Κινήματα
τις κινήσεις που θα έπρεπε να προετοιμάζονται
κάνει το ελληνικό κράτος. από τις τάξεις του
• Συγκέντρωση πηγών (γραπτών και στρατού και
οπτικών) που αναφέρονται στο προωθούν
Κίνημα στο Γουδί. μεταρρυθμίσεις που
• Παρακολούθηση ταινίας έχουν να κάνουν,
(αποσπάσματος) με πρωτογενές κυρίως, με τις
ένοπλες δυνάμεις,
64
 υλικό για το Κίνημα στο Γουδί και την ασφάλεια και
τον Ελευθέριο Βενιζέλο. την εδαφική
ακεραιότητα του
Θέματα για συνθετικές εργασίες κράτους. Το γεγονός
(projects): ότι τα δύο Κινήματα
- Φιλελευθερισμός και εθνικισμός παρουσιάζονται την
στο Κίνημα των Νεότουρκων του ίδια χρονική
1908. περίοδο οδηγεί
- Το Κίνημα στο Γουδί μέσα από τον ανεπιφύλακτα στην
τύπο της εποχής. εκτίμηση ότι
- Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος και το πρόκειται να
Κίνημα στο Γουδί: πρωταγωνιστές, ακολουθήσει η
αιτήματα και αποτελέσματα. πολεμική
- Το Κίνημα στο Γουδί και η σύγκρουση των δύο
αντιμετώπισή του από την χωρών. Ειδικότερα
ελληνική κοινωνία. για το Κίνημα
- Το Κίνημα των Νεότουρκων (1908) τωνΝεότουρκωντονί
και το Κίνημα στο Γουδί (1909): ζεται ότι, παρά τις
πορεία προς την ελληνοτουρκική φιλελεύθερες
σύγκρουση. εξαγγελίες του, είχε
- Η ανάληψη της πρωθυπουργίας ως βασικό στόχο
από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και ο την εδαφική
εκσυγχρονισμός του ελληνικού ακεραιότητα της
κράτους. Οθωμανικής
- Η συμβιβαστική πολιτική του Αυτοκρατορίας και
Ελευθέριου Βενιζέλου και το τον εκτουρκισμό
όραμα της Μεγάλης Ιδέας. των εθνοτήτων που
κατοικούσαν στην

65
 επικράτειά της. Οι
μαθητές/τριες θα
πρέπει να
διασυνδέσουν τη
θέση αυτή με την
άμεση «απάντηση»
των Ελλήνων με το
Κίνημα στο Γουδί.
• Έμφαση δίδεται
επίσης και στη
συναινετική
πολιτική που
ακολουθεί ο
Βενιζέλος απέναντι
στη μοναρχία (το
γεγονός ότι ζητά
Αναθεωρητική και
όχι Συντακτική
Βουλή και διορίζει
αρχηγό των
ενόπλων δυνάμεων
τον διάδοχο
Κωνσταντίνο) με
στόχο να πετύχει
την ενότητα στο
εσωτερικό μέτωπο,
απαραίτητη στις
επικείμενες

66
 πολεμικές
συγκρούσεις. Οι
μαθητές/τριες θα
κληθούν αργότερα
να κρίνουν τη στάση
αυτή του Βενιζέλου,
όταν για
παράδειγμα η χώρα
θα οδηγηθεί στον
Εθνικό Διχασμό.
• Για πρωτογενές
οπτικό υλικό και
μαγνητοσκοπημένα
αποσπάσματα από
το Κίνημα στο
Γουδί,βλ. τη σχετική
ενότητα από το
υλικό του
τηλεοπτικού
σταθμού ΣΚΑΪ
Ελλάδος με τίτλο
«Εμείς οι Έλληνες.
Πολεμική Ιστορία
της Σύγχρονης
Ελλάδας».

67
 Η Κύπρος κατά την πρώτη περίοδο της Αγγλοκρατίας (1878 – 1925)
1 1. Να ερμηνεύουν τις ιστορικές
εξελίξεις στην Κύπρο κατά την
πρώτη περίοδο της
Αγγλοκρατίας (1878-1925). (Α,
Ζ)
2. Να αναφέρουν τα βασικά
χαρακτηριστικά της
οικονομικής και διοικητικής
πολιτικής των Βρετανών. ( Γ, Ζ)
1. Συνέδριο Βερολίνου (1878),
προσάρτηση της Κύπρου (1914),
Συνθήκη της Λοζάνης (1923),
Αποικία του Στέμματος (1925).
2. Φορολογική πολιτική, διοικητικό
σύστημα, Νομοθετικό Συμβούλιο
• Συζήτηση και σύγκριση για τη ζωή • Για επιγραμματική
στην οθωμανοκρατούμενη Κύπρο παρουσίαση των
πριν και μετά τις ελευθερίες που εξελίξεων της
επέφερε το ΧάτιΧουμαγιούν. περιόδου 1878-
• Συλλογή οπτικού υλικού που 1925, βλ.: Λεύκιος
αναφέρεται στην άφιξη των Ζαφειρίου,
Άγγλων στο νησί και στην πρώτη Κυπριακό
περίοδο της Αγγλοκρατίας Χρονολόγιο,
(πίνακες, γκραβούρες, Λευκωσία 2008.
φωτογραφίες, χάρτες, μνημεία • Για μια ιστορική
αρχιτεκτονικής κ.ά.) και αναδρομή και
παρουσίασή τους στην τάξη. πρόσθετες πηγές
• Συζήτηση και διατύπωση σχετικά με το
υποθέσεων από τους Ενωτικό Ζήτημα της
μαθητές/τριες σχετικά με τις Κύπρου, βλ.:(α)
προσδοκίες των Κυπρίων μετά την Διονύσης
ανάληψη της διοίκησης από τους Διονυσίου, «Ρίζες
Άγγλους (γένεση του αιτήματος αγώνων από το
68
 για Ένωση με την Ελλάδα και 1821», Χρονικόν,
αναζωπύρωση του). (Εφημ. ΠΟΛΙΤΗΣ),
τεύχος 85 (12
Θέματα για συνθετικές εργασίες Ιανουαρίου 2003),
(projects): 4-6., (β) Πέτρος
- Το Συνέδριο του Βερολίνου και η Παπαπολυβίου, «Η
μετάβαση από την νικηφόρα πορεία
Οθωμανοκρατία στην προς την ήττα»,
Αγγλοκρατία. ό.π., 8-13., (γ)
- Η μετάβαση από την Πέτρος
Οθωμανοκρατία στην Αγγλοκρατία Παπαπολυβίου, «Το
και οι απαρχές του Ενωτικού ενωτικό ζήτημα»,
Ζητήματος. Χρονικόν, (Εφημ.
- Η οικονομία και η διοίκηση στα ΠΟΛΙΤΗΣ), τεύχος
πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας. 70 (29 Σεπτεμβρίου
- Η δράση του Νομοθετικού 2002), 22.
Συμβουλίου από το 1882 έως το • Για το διαθεματικό /
1925. διεπιστημονικό
- Πολίτευμα και πολιτειακές project με το
εξελίξεις κατά την πρώτη περίοδο μάθημα της
της Αγγλοκρατίας (1878-1925). Λογοτεχνίας με
- Οι αλλαγές στην εκπαίδευση κατά θέμα Τα «ενωτικά»
την πρώτη περίοδο της ποιήματα του
Αγγλοκρατίας (1878-1925). Δημήτρη
- Τα «ενωτικά» ποιήματα του Λιπέρτη,βλ. τις
Δημήτρη Λιπέρτη(διαθεματική / αναφορές στα
διεπιστημονική εργασία project με ποιήματα
το μάθημα της Λογοτεχνίας). «Καρτερούμενμέρα

69
 ννύχταν» και «Για
Οργανωμένες επισκέψεις σε την
ιστορικούς/αρχαιολογικούς πεντηκονταετηρίδα
χώρους, μνημεία και μουσεία: ν» στο Χρονικόν,
- Επίσκεψη στον χώρο όπου (Εφημ. ΠΟΛΙΤΗΣ),
στεγάζεται η Επαρχιακή Διοίκηση τεύχος 85 (12
Λάρνακας στην παραλία των Ιανουαρίου 2003),
Φοινικούδων. 7.
- Επίσκεψη στα αναπαλαιωμένα • Για πρόσθετο υλικό,
κτίρια των γραφείων και της βλ. επίσης τις
οικίας του πρώτου αποικιακού αντίστοιχες
λιμενάρχη της Λάρνακας - που θεματικές ενότητες
κτίστηκαν το 1881 και βρίσκονται στο Εγχειρίδιο
κοντά στις αποθήκες αποικιακού Χαρτογράφησης
ρυθμού – στην παραλία των Εκπαιδευτικού
Φοινικούδων. Υλικού Ιστορίας
- Επίσκεψη στο Λεβέντειο Μουσείο (www.moec.gov.cy).
και μελέτη της σχετικής συλλογής
της περιόδου της Αγγλοκρατίας.

Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912 – 1913)

2 1. Να αναφέρουν τα αίτια, την 1. Α΄ και Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος: • Συγκριτική μελέτη χαρτών που • Στη συγκεκριμένη
αφορμή, τα βασικά γεγονότα αίτια, αφορμή, στρατιωτικές απεικονίζουν τα σύνορα του διδακτική ενότητα
και την έκβαση των Βαλκανικών συμμαχίες, αποτέλεσμα πρώτου ελληνικού κράτους (1832) πρέπει να δοθεί

70
 Πολέμων (1912-1913). (Β, Δ, Ε,
Ζ)
2. Να σχολιάζουν τη συμβολή των
Κυπρίων στους Βαλκανικούς
Πολέμους. (ΣΤ, Ζ)
(Συνθήκη Λονδίνου, Συνθήκη και τα σύνορα με τις Νέες Χώρες έμφαση: (α) στη
Βουκουρεστίου – αξιοποίηση όπως προέκυψαν από τη Συνθήκη διασύνδεση της
χάρτη) του Βουκουρεστίου (1913). στάσης που τηρεί η
• Συγκριτική μελέτη χαρτών που Βουλγαρία (ήδη με
2. Εθνικοί έρανοι, εθελοντισμός απεικονίζουν τα σύνορα των τις βλέψεις της για
βαλκανικών κρατών πριν και μετά κατάληψη της
τους Βαλκανικούς Πολέμους. Θεσσαλονίκης κατά
• Συγκέντρωση πρωτογενών πηγών τον Α΄ Βαλκανικό
(γραπτών – οπτικών) και Πόλεμο) αλλά
εικονιστικού υλικού σχετικού με κυρίως στον Β΄
τους Βαλκανικούς Πολέμους. Βαλκανικό Πόλεμο
• Παρατήρηση γραφικών με το όραμα της
παραστάσεων και πινάκων όπου Μεγάλης
παρουσιάζονται συγκεντρωτικά Βουλγαρίας της
στοιχεία για την έκταση και τον Συνθήκης του Αγίου
πληθυσμό της Ελλάδας πριν και Στεφάνου (1878),
μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους. ώστε οι
• Εντοπισμός στο χάρτη των ορίων μαθητές/τριες να
της αρχαίας Μακεδονίας και αιτιολογήσουν
συσχετισμός με την περιοχή της ακολούθως (βλ.
Μακεδονίας που περιήλθε στην επόμενες διδακτικές
Ελλάδα με τους Βαλκανικούς ενότητες) τη στάση
Πολέμους. της Βουλγαρίας
• Συζήτηση κατά την οποία οι στον Α΄ Παγκόσμιο
Βαλκανικοί Πόλεμοι Πόλεμοκαι (β) στη
διασυνδέονται με τις προσπάθειες διαφωνία ανάμεσα
για υλοποίηση του οράματος της στον Ελευθέριο
Μεγάλης Ιδέας που άρχισε με την Βενιζέλο και τον
71
 ένωση των Επτανήσων (1864) και διάδοχο
την προσάρτηση της Θεσσαλίας Κωνσταντίνο όσον
(1881). αφορά στην κίνηση
• Μελέτη του περιεχομένου των του στρατού για την
μηνυμάτων που ανταλλάζει ο απελευθέρωση της
Ελευθέριος Βενιζέλος με τον Θεσσαλονίκης,
διάδοχο Κωνσταντίνο κατά τη ώστε οι
διάρκεια των κρίσιμων ημερών μαθητές/τριες να
της απελευθέρωσης της αντιληφθούν τη
Θεσσαλονίκης. συγκεκριμένη
• Μελέτη και παρουσίαση διαφωνία ως το
λογοτεχνικών κειμένων που πρώτο δείγμα μιας
σχετίζονται με τη δράση και τα διαφωνίας που θα
ανδραγαθήματα του ελληνικού οδηγήσει λίγο
στρατού κατά τους Βαλκανικούς αργότερα (βλ.
Πολέμους. επόμενες διδακτικές
• Παρακολούθηση ταινίας ενότητες) στον
(αποσπάσματος) με πρωτογενές Εθνικό Διχασμό.
υλικό από τους Βαλκανικούς • Για πρόσθετες
Πολέμους. πηγές σχετικά με τη
συμβολή της
Θέματα για συνθετικές εργασίες Κύπρου στους
(projects): Βαλκανικούς
- Το Ανατολικό Ζήτημα και οι Πολέμους,βλ.:
Βαλκανικοί Πόλεμοι. Πέτρος
- Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι μέσα από Παπαπολυβίου, «Η
εικόνες – πίνακες της εποχής. Κύπρος στους
Βαλκανικούς

72
- Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι μέσα από Πολέμους»,
τον ελληνικό τύπο της εποχής. Χρονικόν, (Εφημ.
- Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι μέσα από ΠΟΛΙΤΗΣ), τεύχος
τον ξένο τύπο της εποχής. 70 (29 Σεπτεμβρίου
- Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και το 2002), 4-22 και (β)
όραμα της Μεγάλης Ιδέας. Πέτρος
- Ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος και η Παπαπολυβίου,
Βουλγαρία: η αναβίωση της «Χριστόδουλος
Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου Σώζος. Μια μεγάλη
(1878). μορφή της νεότερης
- Μαρτυρίες των Οθωμανών για κυπριακής
τους Βαλκανικούς Πολέμους. ιστορίας», Χρονικόν,
- Οι απαρχές του Εθνικού Διχασμού (Εφημ. ΠΟΛΙΤΗΣ),
μέσα από τον Α΄ Βαλκανικό τεύχος 80 (8
Πόλεμο. Δεκεμβρίου 2002),
- Κύπριοι εθελοντές στους 14-17.
Βαλκανικούς Πολέμους. • Για πρωτογενές
- Η προσφορά του κυπριακού οπτικό υλικό και
ελληνισμού στους Βαλκανικούς μαγνητοσκοπημένα
Πολέμους. αποσπάσματα από
- Η Εκκλησία της Κύπρου απέναντι τους Βαλκανικούς
στους Βαλκανικούς Πολέμους. Πολέμους,βλ. τη
- Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και το σχετική ενότητα
Ενωτικό Ζήτημα της Κύπρου. από το υλικό του
τηλεοπτικού
σταθμού ΣΚΑΪ
Ελλάδος με τίτλο
«Εμείς οι Έλληνες.

73

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914 – 1918) και μεταπολεμικές ρυθμίσεις
3 1. Να κατανοούν και να
αξιολογούν τα αίτια του Α΄
Παγκόσμιου Πολέμου. (Β, Ζ)
2. Να σχολιάζουν την αφορμή, τα
βασικά γεγονότα, την έκβαση
και τα αποτελέσματα του Α΄
Παγκόσμιου Πολέμου (1914-
1918). (Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ)
Πολεμική Ιστορία
της Σύγχρονης
Ελλάδας».
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).
1. Ιμπεριαλισμός, εθνικισμός, • Συζήτηση με θέμα τον • Για πρόσθετο
μιλιταρισμός αποικιοκρατικό ανταγωνισμό των πρωτογενές υλικό,
ευρωπαϊκών δυνάμεων και βλ. σχετικά
εκτιμήσεις γύρω από το μέλλον ντοκιμαντέρ του
2. Αφορμή, Κεντρικές Δυνάμεις / της Ευρώπης. NationalGeographic
Τριπλή Συμμαχία, Τριπλή • Παρουσίαση στην τάξη και του
Συνεννόηση / Αντάντ, μέτωπα εικονιστικού υλικού HistoryChanel.
(αξιοποίηση χάρτη), (φωτογραφίες, πίνακες κ.ά.) • Για πρωτογενές
χαρακώματα, πολεμικός σχετικού με τον Α΄ Παγκόσμιο οπτικό υλικό και
εξοπλισμός, Συνθήκη Βερσαλιών, Πόλεμο. μαγνητοσκοπημένα
αλλαγές συνόρων (αξιοποίηση • Παρακολούθηση ταινίας αποσπάσματα από
χάρτη), Κοινωνία των Εθνών. (αποσπάσματος) με πρωτογενές τον Α΄ Παγκόσμιο
Πόλεμο,βλ. τη
74

3. Να σχολιάζουν τη συμβολή των
Κυπρίων στον Α΄ Παγκόσμιο
Πόλεμο. (Ε, ΣΤ, Ζ)
υλικό από τον Α΄ Παγκόσμιο σχετική ενότητα
3. Εθνικοί έρανοι, εθελοντισμός Πόλεμο. από το υλικό του
• Παρουσίαση στην τάξη τίτλων της τηλεοπτικού
ευρωπαϊκής και νεοελληνικής σταθμού ΣΚΑΪ
πεζογραφίας ή/και ποίησης που Ελλάδος με τίτλο
αναφέρονται στον Α΄ Παγκόσμιο «Εμείς οι Έλληνες.
Πόλεμο / τον πόλεμο των Πολεμική Ιστορία
χαρακωμάτων. της Σύγχρονης
• Συγκέντρωση πρωτογενών πηγών Ελλάδας».
που αναφέρονται σε μαρτυρίες • Για τη διαθεματική
στρατιωτών του Α΄ Παγκόσμιου προσέγγιση με το
Πόλεμου. μάθημα της
• Μελέτη στατιστικών πινάκων και Λογοτεχνίας, βλ.
διαγραμμάτων που παρουσιάζουν εκτός από τα
αριθμητικά και άλλα δεδομένα μυθιστορήματα του
σχετικά με τις τραγικές συνέπειες Στ. Μυριβήλη «Η
του ζωή εν τάφω» και
Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. του
• Παρακολούθηση ΈριχΡεμάρκ«Ουδέν
κινηματογραφικού υλικού (π.χ. νεώτερον από το
κινηματογραφικής παραγωγής / δυτικό μέτωπο»
αποσπασμάτων) για τον Α΄ (1930)και την
Παγκόσμιο Πόλεμο ομότιτλη ταινία
(προβληματισμός για τους καθώς επίσης την
κινδύνους που ενέχει η σύγχρονη ταινία ή/και το
απόδοση ενός σημαντικού μυθιστόρημα του
ιστορικού γεγονότος / αφορμή για ΣεμπαστιένΖαπριζό
συζήτηση και προβληματισμό). «Ατέλειωτοι
75
 αρραβώνες» (1996),
Θέματα για συνθετικές εργασίες όπου
(projects): παρουσιάζεται μια
- Η αποικιοκρατική πολιτική των ανθρώπινη,
ευρωπαϊκών δυνάμεων και ο Α΄ αντιηρωική ματιά
Παγκόσμιος Πόλεμος. στον Α΄ Παγκόσμιο
- Εθνικισμός, ιμπεριαλισμός και Πόλεμο.
μιλιταρισμός. • Για πρωτογενείς
- Τα αίτια, η έκρηξη και τα μέτωπα πηγές που
του Α΄ Παγκόσμιου Πόλεμου. αναφέρονται στην
- Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος μέσα προσφορά της
από τις μαρτυρίες των Κύπρου από τους
χαρακωμάτων. Άγγλους στην
- Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Ελλάδα, κατά τη
Κύπρος. διάρκεια του Α΄
- Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος μέσα Παγκόσμιου
από το μαγνητοσκοπημένο υλικό Πολέμου και τις
της εποχής. σχετικές εξελίξεις,
- Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος μέσα βλ. Κώστας
από το μυθιστόρημα του Κατσώνης, Η
ΈριχΡεμάρκ «Ουδέν νεώτερον από Κύπρος στους
το δυτικό μέτωπο» δρόμους της
(1929)(διαθεματικό / Ιστορίας. Η γέννηση
διεπιστημονικό project με το της Κυπριακής
μάθημα της Λογοτεχνίας). Δημοκρατίας. Μια
- Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος μέσα σύγχρονη
από το μυθιστόρημα του Στράτη προσέγγιση της
Μυριβήλη «Η ζωή εν τάφω» Ιστορίας μέσα από

76

Η Ελλάδα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1917 – 1918): ο Εθνικός Διχασμός (1915 – 1917) και οι μεταπολεμικές ρυθμίσεις (1919 – 1920)
2 1. Να περιγράφουν τα αίτια που 1. Σύγκρουση θέσεων Βενιζέλου –
οδήγησαν στον Εθνικό Διχασμό βασιλιά Κωνσταντίνου, διαρκής
καθώς και τις διαστάσεις του. ουδετερότητα, Επίστρατοι,
(Β, Γ, Δ, ΣΤ, Ζ) Εθνική Άμυνα/Αμυνίτες,
Νοεμβριανά, κράτος των
Αθηνών/Παλαιά Ελλάδα –
κράτος της Θεσσαλονίκης/ Νέες
Χώρες
2. Να περιγράφουν τις 2. Συνθήκη του Νεϊγύ, Συνθήκη των
μεταπολεμικές ρυθμίσεις του Σεβρών, (αξιοποίηση χάρτη)
Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου (1919-
(1931) (διαθεματικό / την πολυφωνία των
διεπιστημονικό project με το πηγών, Λάρνακα
μάθημα της Λογοτεχνίας). 2002, 38-42.
- Οι τραγικές συνέπειες του Α΄ • Για πρόσθετο υλικό,
Παγκόσμιου Πολέμου μέσα από βλ. επίσης τις
στατιστικούς πίνακες και αντίστοιχες
διαγράμματα (διαθεματικό / θεματικές ενότητες
διεπιστημονικό project με το στο Εγχειρίδιο
μάθημα των Μαθηματικών). Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).
• Συζήτηση για διασύνδεση της • Στη συγκεκριμένη
διδακτικής ενότητας με τους διδακτική ενότητα
Βαλκανικούς Πολέμους έτσι ώστε οι μαθητές/τριες
(α) να διατυπωθούν απόψεις και καλούνται να
εκτιμήσεις σχετικά με τη θέση της αντιμετωπίσουν
Ελλάδας βάσει των συμμαχιών και κριτικά τις ιστορικές
του αποτελέσματος των πηγές και να
Βαλκανικών Πολέμων, (β) να καταλήξουν στο
διαφανεί η λογική στην οποία θα γεγονός ότι ο
στηριζόταν η απόφαση του Εθνικός Διχασμός
Ελευθέριου Βενιζέλου και (γ) να δεν εξηγείται με
εντοπιστεί η πρώτη σύγκρουση βάση κριτήρια
ανάμεσα στον πρωθυπουργό προσωπικά,
77
 1920) σε σχέση με την Ελλάδα. Βενιζέλο και τον βασιλιά δηλαδή, ως
(Α, ΣT, Ζ) Κωνσταντίνο όσον αφορά στην σύγκρουση δύο
3. Απόρριψη προσφοράς 1915 πορεία του ελληνικού στρατού ηγετών που
3. Να εκτιμούν τις συνέπειες του κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο (το εγωιστικά
Εθνικού Διχασμού για το εθνικό θέμα που προέκυψε με αφορμή υποστήριζαν τις
ζήτημα της Κύπρου.(Β) την κατάληψη της Θεσσαλονίκης). δικές τους θέσεις.
4. Κοινωνικές, πολιτικές, εθνικές • Μελέτη πρωτογενών πηγών όπου Πίσω από τις θέσεις
4. Να αξιολογούν τις συνέπειες συνέπειες κωδικοποιούνται οι θέσεις του του Βενιζέλου και
που είχε για την Ελλάδα ο πρωθυπουργού και του βασιλιά του Κωνσταντίνου
Εθνικός Διχασμός. σχετικά με τη συμμετοχή της βρίσκονταν
(Β) Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο κοινωνικά
Πόλεμο. στρώματα, που
• Συλλογή οπτικών πηγών αντανακλούσαν
(φωτογραφιών, γελοιογραφιών) κάθε πτυχή του
που έχουν ως θέμα τους τον κοινωνικού ιστού
Εθνικό Διχασμό. (λαός, στρατός,
• Συλλογή και παρουσίαση τύπος, Εκκλησία,
αποσπασμάτων από άρθρα τέχνη), και τα οποία
εφημερίδων της εποχής που έχουν δεν
ως θέμα τους τον Εθνικό Διχασμό. διαμορφώθηκαν
• Διαθεματική προσέγγιση με τη ξαφνικά από τους
μελέτη λογοτεχνικών κειμένων δύο ηγέτες. Ήταν
μέσα από τα οποία μαρτυρούνται περισσότερο η
γεγονότα της περιόδου του σύγκρουση δύο
Εθνικού Διχασμού. κόσμων. ενός
κόσμου
Θέματα για συνθετικές εργασίες φιλοαστικού και
(projects): φιλελεύθερου που

78
- Ο Εθνικός Διχασμός μέσα από τον διαπνεόταν από τον
τύπο της εποχής. πόθο της αλλαγής
- Ο Εθνικός Διχασμός μέσα από τις και του αστικού
φωτογραφίες της εποχής. εκσυγχρονισμού και
- Ο Εθνικός Διχασμός μέσα από τις ενός κόσμου
γελοιογραφίες της εποχής. περισσότερο
- Ο Εθνικός Διχασμός μέσα από τη συντηρητικού που
λογοτεχνία. ήθελε να
- Η Εκκλησία της Ελλάδος μπροστά διαφυλάξει την
στον Εθνικό Διχασμό. υπόστασή του και
- Λαός, στρατός, Εκκλησία και τέχνη έβλεπε τον πρώτο
μπροστά στον Εθνικό Διχασμό. ως απειλή. Αυτό
- «Εθνική Άμυνα» και «Επίστρατοι»: αντανακλά, στην
πορεία προς την οριστική ρήξη. ουσία, και ο
- Ελευθέριος Βενιζέλος: από το διαφορετικός
λαϊκό θαυμασμό στο προσανατολισμός
εκκλησιαστικό «ανάθεμα». των δύο ηγετών
- Βασιλιάς Κωνσταντίνος και στην εξωτερική
πρωθυπουργός Βενιζέλος: η πολιτική. Ο πρώτος
σύγκρουση «Παλαιάς Ελλάδας» έβλεπε το μέλλον
και «Νέων Χωρών». της Ελλάδας στη
- Ο Εθνικός Διχασμός και οι Δυτική Ευρώπη ενώ
επιπτώσεις του στο εθνικό ζήτημα ο τελευταίος στη
της Κύπρου. Κεντρική Ευρώπη,
- Ελλάδα από τη Συνθήκη του όπου επιβίωνε
Βουκουρεστίου (1913) στη ακόμη σε μεγάλο
Συνθήκη του Νεϊγύ (1919) και τη βαθμό το παλαιό
Συνθήκη των Σεβρών (1920): καθεστώς.

79
πορεία προς την υλοποίηση της • Μέσα από τη
Μεγάλης Ιδέας. μελέτη σχετικού
χάρτη, που δείχνει
τις γεωγραφικές
περιοχές που
έλεγχαν τα δύο
«στρατόπεδα» (βλ.:
Ιστορία του
Ελληνικού Έθνους.
Τόμος ΙΕ’: Νεότερος
Ελληνισμός από
1913 ως 1941),
διαφαίνεται επίσης
η σύγκρουση δύο
«Ελλάδων», της
παλαιάς (που
καλύπτει
ουσιαστικά το
πρώτο ελεύθερο
ελληνικό κράτος
που προέκυψε από
την Ελληνική
Επανάσταση) και
της νέας ή των νέων
χωρών (που
αφορούσαν στις
αλύτρωτες περιοχές

80
 και τη Μεγάλη
Ιδέα).
• Η διασύνδεση του
ιστορικού
γεγονότος του
Εθνικού Διχασμού
με την πορεία του
εθνικού ζητήματος
της Κύπρου αφορά
συγκεκριμένα στη
χαμένη ευκαιρία για
ένωση της Κύπρου
με την Ελλάδα
(1915), που
αποτελούσε
κυρίαρχο ζητούμενο
της συγκεκριμένης
ιστορικής φάσης και
εποχής.
• Για τις συνέπειες
του Εθνικού
Διχασμού στο
εθνικό αίτημα της
Κύπρου για Ένωση
με την Ελλάδα, βλ.
(α) Απόστολος
Μακρίδης, «Η
προσφορά Ενώσεως

81
 του 1915. Η χαμένη
ευκαιρία»,
Χρονικόν, (Εφημ.
ΠΟΛΙΤΗΣ), τεύχος
85 (12 Ιανουαρίου
2003), 14-15., (β)
Κώστας Κατσώνης,
Η Κύπρος στους
δρόμους της
Ιστορίας. Μια
σύγχρονη
προσέγγιση της
ιστορίας μέσα από
την πολυφωνία των
πηγών, Λάρνακα
2002, 38-42.
• Για σχετικά
λογοτεχνικά
αποσπάσματα που
αναφέρονται στον
Εθνικό Διχασμό,βλ.:
(α) Κώστας
Παρορίτης, Ο
κόκκινος τράγος
(μυθιστόρημα,
1924), (β)
Δημοσθένης
Βουτυράς, Μέρες

82
 τρόμου (διήγημα,
1932), (γ) Αντώνης
Τραυλαντώνης,
Λεηλασία μιας ζωής
(μυθιστόρημα,
1934).
• Για πρωτογενές
οπτικό υλικό και
μαγνητοσκοπημένα
αποσπάσματα
σχετικά με τη
συμμετοχή της
Ελλάδας στον Α΄
Παγκόσμιο
Πόλεμο,βλ. τη
σχετική ενότητα
από το υλικό του
τηλεοπτικού
σταθμού ΣΚΑΪ
Ελλάδος με τίτλο
«Εμείς οι Έλληνες.
Πολεμική Ιστορία
της Σύγχρονης
Ελλάδας».
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες

83

1 1. Να περιγράφουν τα αίτια και
τις επιδράσεις της Οκτωβριανής
Επανάστασης. (Β)
Η Ρωσική Επανάσταση του 1917
1. Τσαρικό καθεστώς, Α΄
Παγκόσμιος, Πόλεμος, Λένιν,
κομμουνισμός, μπολσεβίκοι,
Οκτωβριανή Επανάσταση 1917,
σοβιέτ, Ένωση Σοσιαλιστικών
Σοβιετικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ),
Κομμουνιστική Διεθνής
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).
• Παρουσίαση στην τάξη • Η συγκεκριμένη
εικονιστικού υλικού διδακτική ενότητα
(φωτογραφίες, πίνακες κ.ά.) που πρέπει να
αναφέρεται στα γεγονότα της επικεντρωθεί σε
Ρωσικής Επανάστασης. δύο ουσιαστικά
• Συμπλήρωση χρονολογίου που επίπεδα
αναφέρεται στα γεγονότα της αποφεύγοντας τις
Ρωσικής Επανάστασης. λεπτομέρειες γύρω
• Συγκέντρωση πρωτογενών πηγών από τα γεγονότα:
που αναφέρονται στις συνθήκες (α) στην κοινωνική
διαβίωσης των ανθρώπων – και κατάσταση και τις
κυρίως των εργατών και των εξελίξεις που
αγροτών – στη τσαρική Ρωσία και οδήγησαν στην
ανάγνωση αποσπασμάτων τους Οκτωβριανή
στην τάξη. Επανάσταση
• Παρακολούθηση (συνθήκες
μαγνητοσκοπημένων διαβίωσης αγροτών
αποσπασμάτων που αναφέρονται και εργατών, στάση
στη Ρωσική Επανάσταση. του τσαρικού
καθεστώτος, ο
84
• Παρακολούθηση ρωσοϊαπωνικός
κινηματογραφικού υλικού (π.χ. πόλεμος του 1904-
κινηματογραφικής παραγωγής / 1905, ο Α΄
αποσπασμάτων) για τη Ρωσική Παγκόσμιος
Επανάσταση (προβληματισμός για Πόλεμος) και (β)
τους κινδύνους που ενέχει η στις συνθήκες που
σύγχρονη απόδοση ενός ευνόησαν την
σημαντικού ιστορικού γεγονότος / επικράτηση της
αφορμή για συζήτηση και Επανάστασης
προβληματισμό). (τερματισμός του
πολέμου, διανομή
Θέματα για συνθετικές εργασίες της γης των
(projects): μεγάλων
- Η Ρωσική Επανάσταση μέσα από γαιοκτημόνων
τις πηγές. στους αγρότες,
- Γαλλική Επανάσταση – Ρωσική εργατικός έλεγχος
Επανάσταση: τα κοινά αίτια των των εργοστασίων),
δύο μεγάλων Επαναστάσεων. αλλά και την
- Η θέση της Οκτωβριανής επίδρασή της εκτός
Επανάστασης στην παγκόσμια των συνόρων της
ιστορία. Ρωσίας (η έξοδος
- Η Οκτωβριανή Επανάσταση και η της Ευρώπης από
ανάδυση των αριστερών τον πρώτο Μεγάλο
κινημάτων στην μεταπολεμική Πόλεμο και η
Ευρώπη. απογοήτευση της
ευρωπαϊκής κοινής
γνώμης).

85
• Για πρόσθετο υλικό
σχετικά με τη
Ρωσική
Επανάσταση,βλ.:
Σάββας
Γιαλλουρίδης,
«Ρωσική
Επανάσταση»,
Χρονικόν, (Εφημ.
ΠΟΛΙΤΗΣ), τεύχος
78 (24 Νοεμβρίου
2002), 4-22.
• Για τον απόηχο της
Ρωσικής
Επανάστασης, όπως
εμφανίζεται στον
κυπριακό τύπο, βλ.:
Σάββας
Γιαλλουρίδης, ό.π.,
20-21.
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού

86

Ο Μικρασιατικός Πόλεμος (1919 – 1922) και το τουρκικό εθνικό κίνημα: οι διώξεις του ποντιακού και του μικρασιατικού ελληνισμού,
η Μικρασιατική Εκστρατεία (1919 – 1922), η Μικρασιατική Καταστροφή (1922) και η Συνθήκη της Λοζάνης (1923)
2 1. Να σχολιάζουν τις συνθήκες
ζωής των Ελλήνων της Μ. Ασίας
πριν και μετά την επικράτηση
των Νεότουρκων (1908). (Α, Γ,
ΣΤ, Ζ)
2. Να περιγράφουν τις εξελίξεις
στον ελληνικό και μικρασιατικό
χώρο από την έναρξη του
Μικρασιατικού Πολέμου (1919)
μέχρι και την υπογραφή της
Συνθήκης της Λοζάνης (1923).
(Α, ΣΤ, Ζ)
3. Να σχολιάζουν τη συμμετοχή
των Κυπρίων εθελοντών στον
1. Οικονομία, πολιτισμός, διωγμοί,
τάγματα εργασίας
2. Απόβαση στη Σμύρνη (1919),
προέλαση ελληνικού στρατού
(1919-1921 –αξιοποίηση χάρτη),
εκλογές 1920, επάνοδος του
Κωνσταντίνου, το τουρκικό
εθνικό κίνημα, Μουσταφά Κεμάλ
– αντεπίθεση 1921-1922
(αξιοποίηση χάρτη), έκβαση,
«δίκη των έξι», Συνθήκη της
Λοζάνης 1923
(πρόνοιες)(αξιοποίηση χάρτη)
3. Εθνικοί έρανοι, εθελοντισμός
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).
• Συζήτηση με θέμα τις εδαφικές • Η συγκεκριμένη
διεκδικήσεις τόσο των Δυνάμεων διδακτική ενότητα
της Αντάντ όσο και της Ελλάδας πρέπει να
στην Οθωμανική Αυτοκρατορία επικεντρωθεί στο
(μελέτη ιστορικού χάρτη της γεγονός ότι η
εποχής). μικρασιατική
• Συζήτηση με θέμα τις συνθήκες εμπλοκή, όπως
ενθουσιασμού που επικράτησαν προέκυψε κυρίως
στη ζώνη της Σμύρνης αμέσως μετά την υπογραφή
μετά την απόβαση του ελληνικού της Συνθήκης των
στρατού. Σεβρώντου 1920,
• Συζήτηση με θέμα τον ελληνικό εξελίχθηκε σε
αποικισμό της Μικράς Ασίας σύγκρουση δύο
(ιστορική αναδρομή από την αντίπαλων εθνικών
αρχαιότητα μέχρι τις πρώτες στρατών. Πίσω από
δεκαετίες του 20ού αιώνα). αυτούς βρίσκονταν
• Συζήτηση με θέμα την πορεία οι πληθυσμοί,
προς τη σύγκρουση όπως αυτή ελληνικός και
φαίνεται να εμφανίζεται στην τουρκικός, με τα
περιοχή της Σμύρνης και η οποία οράματα και τις
πηγάζει από τα αντικρουόμενα επιδιώξεις τους
87
Μικρασιατικό Πόλεμο. (Α, Β, Γ, εθνικά οράματα (Μεγάλη Ιδέα και (Μεγάλη Ιδέα και
Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) τουρκικό εθνικό κίνημα) και η τουρκικό εθνικό
οποία είχε προ καιρού κίνημα) που εκ των
προετοιμαστεί (Κίνημα των πραγμάτων θα
Νεότουρκωνκαι Κίνημα στο Γουδί). οδηγούνταν στην
• Παρουσίαση στην τάξη πηγών υλοποίηση ή στη
(γραπτών και οπτικών) που ματαίωση. Οι
αναφέρονται στη ζωή και την μαθητές/τριες θα
δράση των ελληνικών πληθυσμών πρέπει να
της Μικράς Ασίας και του Εύξεινου εντοπίσουν τις
Πόντου. απαρχές αυτής της
• Παρουσίαση στην τάξη πηγών σύγκρουσης στην
(γραπτών και οπτικών) που ταυτόχρονη
αναφέρονται στη γενοκτονία των εμφάνιση του
ελληνικών πληθυσμών του Πόντου Κινήματος των
και της Μικράς Ασίας αλλά και της Νεότουρκων(1908)
γενοκτονίας των Αρμενίων. και του Κινήματος
• Συζήτηση με θέμα τα γεγονότα στο Γουδί (1909),
που προηγούνται της που έχουν διδαχθεί
Μικρασιατικής Εκστρατείας και σε προηγούμενες
εκτιμήσεις από τους/τις ενότητες.
μαθητές/τριες για την αντίδραση • Για πρόσθετο υλικό
των ελληνικών δυνάμεων. σχετικά με τις
• Μελέτη χάρτη όπου διαφαίνονται προθέσεις του
οι κινήσεις του ελληνικού στρατού τουρκικού εθνικού
προς τα βάθη της Μικράς Ασίας κινήματος,βλ.
και συζήτηση με στόχο την ΚεμάλΑτατούρκ,
Ομιλίες, (μτφρ.: Σ.

88
 αξιολόγηση της σχετικής Σολταρίδης), Αθήνα,
απόφασης της ελληνικής ηγεσίας. Εκδ. Λιβάνη 1995,
• Συμπλήρωση χρονολογίου με τις 51-52.
σημαντικότερες φάσεις της • Για πρόσθετο υλικό
Μικρασιατικής Εκστρατείας (1919- σχετικά με τις
1922). προθέσεις της
• Συλλογή εικονιστικού υλικού που ελληνικής πολιτικής
αναφέρεται στο δράμα της ηγεσίας μετά την
Μικρασιατικής Καταστροφής. απόβαση στη
• Μελέτη στην τάξη σχετικών Σμύρνη, βλ. το
προνοιών / άρθρων της Συνθήκης διάγγελμα του
της Λοζάνης και συζήτηση / Ελευθέριου
σχολιασμός. Βενιζέλου προς τους
• Συλλογή πηγών (γραπτών και Έλληνες της
οπτικών) που αναφέρονται στην Σμύρνης στο: Δ.
προεκλογική περίοδο του 1920. Κόκκινος, Ιστορία
της Νεώτερης
Θέματα για συνθετικές εργασίες Ελλάδος, τόμος 2,
(projects): Αθήνα, Μέλισσα
- Η ζωή και η δράση των ελληνικών [χ.χ.], 1252-1253.
κοινοτήτων της Μικράς Ασίας και • Για τη γενοκτονία
του Πόντου. των Ποντίων,βλ.: (α)
- Ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας: Βλάσης Αγιτζίδης,
από τον ελληνικό αποικισμό της «Η Γενοκτονία του
αρχαιότητας στις πρώτες Ποντιακού
δεκαετίες του 20ού αιώνα. Ελληνισμού»,
- Ελλάδα και τουρκικό εθνικό Χρονικόν, εφημ.
κίνημα μπροστά στη Συνθήκη των ΠΟΛΙΤΗΣ, τεύχος 13

89
 Σεβρών. Η πορεία προς τη (16 Μαΐου 1999), 2-
σύγκρουση. 3, (β) Κώστας
- Οι διωγμοί των Ελλήνων της Φωτιάδης, «Η
Μικράς Ασίας και του Πόντου. Γενοκτονία», ό.π.,
- Τα «τάγματα εργασίας» και η 10-11.
γενοκτονία του μικρασιατικού • Για τη γενοκτονία
ελληνισμού. των Αρμενίων, βλ.:
- Οι διωγμοί των Ελλήνων της Χρήστος Ιακώβου
Μικράς Ασίας μέσα από το «Το Αρμενικό
ιστορικό μυθιστόρημα Ζήτημα», Χρονικόν,
(διαθεματικό – διεπιστημονικό εφημ. ΠΟΛΙΤΗΣ,
project με το μάθημα της τεύχος 48 (21
Λογοτεχνίας). Απριλίου 2002), 4-9.
- Η γενοκτονία των Ελλήνων της • Σχετικά με τις
Μικράς Ασίας μέσα από «Το συνθήκες που
νούμερο 31328» του Ηλία επικράτησαν κατά
Βενέζη(διαθεματικό – την απόβαση του
διεπιστημονικό project με το ελληνικού στρατού
μάθημα της Λογοτεχνίας). στη Σμύρνη, βλ.:
- Μικρά Ασία, Μεγάλη Ιδέα και Σάββας
Νεότουρκοι: υλοποίηση και Γιαλλουρίδης,
ματαίωση των εθνικών ονείρων. «Σμύρνη: 0
- ΚεμάλΑτατούρκ: από την θρίαμβος»,
Οθωμανική Αυτοκρατορία στην Χρονικόν, εφημ.
Τουρκία. ΠΟΛΙΤΗΣ, τεύχος 62
- Μικρασιατικός Πόλεμος και (4 Αυγούστου
Μικρασιατική Καταστροφή μέσα 2002), 10-22.

90
 από το μαγνητοσκοπημένο υλικό • Για πρόσθετο υλικό
της εποχής. σχετικά με την
- Μικρασιατικός Πόλεμος και Μικρασιατική
Μικρασιατική Καταστροφή μέσα Καταστροφή, βλ.:
από οπτικές πηγές (πίνακες και (α) Σάββας
φωτογραφίες) της εποχής. Γιαλλουρίδης,
- Η Μικρασιατική Καταστροφή μέσα «Σμύρνη: η
από τη λογοτεχνία (διαθεματικό / Καταστροφή»,
διεπιστημονικό project με το Χρονικόν, εφημ.
μάθημα της Λογοτεχνίας). ΠΟΛΙΤΗΣ, τεύχος 63
- Μικρασιατική Εκστρατεία: από τον (11 Αυγούστου
θρίαμβο στην καταστροφή. 2002), 4-22., (β)
- Η Συνθήκη της Λοζάνης και η Λίζα Μιχελή, «Η
ματαίωση του οράματος της Μεγάλη
Μεγάλης Ιδέας. Καταστροφή»
- Η Συνθήκη της Λοζάνης και η Χρονικόν, εφημ.
Κύπρος. ΠΟΛΙΤΗΣ, τεύχος 28
- Μικρασιατική Καταστροφή: η (29 Αυγούστου
Κύπρος μπροστά στο μεγάλο 1999), 12-13., (γ)
δράμα. Γιάννης Μουρέλλος,
«Το χρονικό της
Μεγάλης
Καταστροφής»,
ό.π., 14-21.
• Για τη συμβολή της
Κύπρου στη
Μικρασιατική
Εκστρατεία,βλ.: «Η

91
 συμβολή της
Κύπρου στη
Μικρασιατική
Εκστρατεία»,
Χρονικόν, εφημ.
ΠΟΛΙΤΗΣ, τεύχος 28
(29 Αυγούστου
1999), 22-23.
• Για την
αντιμετώπιση του
δράματος της
Μικρασιατικής
Καταστροφής από
τον κυπριακό
ελληνισμό, βλ.
Σάββας
Γιαλλουρίδης, «Η
Κύπρος μπροστά
στο δράμα»,
Χρονικόν, εφημ.
ΠΟΛΙΤΗΣ, τεύχος 88
(2 Φεβρουαρίου
2003), 21-22.
• Για πρωτογενές
μαγνητοσκοπημένο
υλικό σχετικό με τον
Μικρασιατικό
Πόλεμο και τη

92
 Μικρασιατική
Καταστροφή,βλ. τη
σχετική ενότητα
από το υλικό του
τηλεοπτικού
σταθμού ΣΚΑΪ
Ελλάδος με τίτλο
«Εμείς οι Έλληνες.
Πολεμική Ιστορία
της Σύγχρονης
Ελλάδας».
• Για πρόσθετες
πηγές (πρωτογενές
υλικό / άρθρα της
Συνθήκης) που
αφορούν στις
πρόνοιες της
Συνθήκης της
Λοζάνης για την
Κύπρο, βλ.: Κώστας
Κατσώνης, Η
Κύπρος στους
δρόμους της
Ιστορίας. Μια
σύγχρονη
προσέγγιση της
ιστορίας μέσα από
την πολυφωνία των

93
 πηγών, Λάρνακα
2002, 42-44.
• Για λογοτεχνικά
κείμενα σχετικά με
τον Μικρασιατικό
Πόλεμο και τη
Μικρασιατική
Καταστροφή,βλ. (α)
Ηλίας Βενέζης, Το
νούμερο 31328
(1931), (β) Στρατής
Δούκας, Ιστορία
ενός αιχμαλώτου
(1929), (γ) Διδώ
Σωτηρίου, Οι νεκροί
περιμένουν (1959),
(δ) Διδώ Σωτηρίου,
Ματωμένα χώματα
(1962) κ.ά.
• Για λογοτεχνικά
κείμενα σχετικά με
την αποκατάσταση
των προσφύγων της
Μικράς Ασίας στην
Ελλάδα, βλ.: Ηλίας
Βενέζης, Γαλήνη
(1939).

94
 • Για
κινηματογραφική
ταινία βασισμένη
στα γεγονότα της
Μικρασιατικής
Καταστροφής,βλ.
Νίκος Κούνδουρος,
1922 (παραγωγή
του 1982 βασισμένη
στο βιβλίο του Ηλία
Βενέζη, Το νούμερο
31328).
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ (1919 – 1939)

Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929: οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις

95
1 1. Να προσδιορίζουν τα αίτια και
τις οικονομικές, κοινωνικές και
πολιτικές συνέπειες της
παγκόσμιας οικονομικής κρίσης
του 1929. (Β, Γ, ΣΤ, Ζ)
1. Αίτια οικονομικής κρίσης του • Συζήτηση με θέμα την σύγχρονη • Στη συγκεκριμένη
1929, κραχ, Μεγάλη Ύφεση, οικονομική κρίση και διδακτική ενότητα
NewDeal, φασισμός, συγκεκριμένα τα αίτια, τις ιδιαίτερη έμφαση
σταλινισμός, ναζισμός. κοινωνικές συνέπειές της και τα πρέπει να δοθεί στα
μέτρα για την αντιμετώπισή της. αίτια και τις
• Συζήτηση με θέμα τις συνέπειες συνέπειες της
της σύγχρονης κοινωνικής κρίσης οικονομικής
στο ιδεολογικό και πολιτικό κρίσηςτου
γίγνεσθαι. Μεσοπολέμου
• Παρουσίαση στην τάξη καθώς και στα
πρωτογενών πηγών (γραπτών και μέτρα που
οπτικών / φωτογραφιών) που λήφθηκαν για
αναφέρονται στο μεγάλο κραχ του αντιμετώπισή της,
1929 (αυτοκτονίες, συσσίτια στη πάντοτε σε σχέση
Νέα Υόρκη κ.ά.). και σύγκριση με τη
• Παρουσίαση στην τάξη σύγχρονη
πρωτογενών πηγών (γραπτών και οικονομική κρίση.
οπτικών / φωτογραφιών) που Στόχος παραμένει η
αναφέρονται στην άνοδο του καλλιέργεια της
φασισμού και του ναζισμού στην κριτικής ιστορικής
Ευρώπη (πολιτικές και σκέψης των
στρατιωτικές συγκεντρώσεις, μαθητών/τριών.
παρελάσεις νεολαίας, συνθήματα • Τα υπόλοιπα
κ.ά.). ζητήματα στα οποία
• Παρακολούθηση σχετικών ταινιών αναφέρεται η
/ ντοκιμαντέρ σε σχέση με την διδακτική ενότητα
κατάσταση στην μεσοπολεμική μπορούν να
Ευρώπη (οικονομική κατάρρευση, διδαχτούν /
96
 φασισμός, ναζισμός, παρουσιαστούν
ανταγωνισμός, δικτατορικά συνοπτικά ή να
καθεστώτα κ.ά.). ανατεθούν ως
projects. Αρκεί οι
Θέματα για συνθετικές εργασίες μαθητές/τριες να
(projects): αντιληφθούν ότι η
- Το μεγάλο κραχ του 1929 και η άνοδος των
οικονομική κρίση του 21ου αιώνα: ολοκληρωτικών
αίτια, συνέπειες, μέτρα. καθεστώτων με τις
- Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η εθνικιστικές τους
οικονομική κρίση του ιδέες – και κυρίως
Μεσοπολέμου. του Αδόλφου Χίτλερ
- Η οικονομική κρίση του 1929 μέσα και του
από τη λογοτεχνία. ναζισμούστη
- Οι πολιτικές συνέπειες της Γερμανία –
οικονομικής κρίσης του πρόκειται να
Μεσοπολέμου: φασισμός – οδηγήσει σε μια νέα
ναζισμός και κομμουνισμός – ευρωπαϊκή
σταλινισμός. σύγκρουση.
- Η άνοδος του φασισμού στην • Για λογοτεχνικά
Ιταλία και του ναζισμού στη έργα σχετικά με την
Γερμανία. οικονομική κρίση
- Αδόλφος Χίτλερ: από την αφάνεια του 1929, βλ.: Τζον
στην καγκελαρία της Γερμανίας. Στάινμπεκ, Τα
σταφύλια της οργής
(1939) καθώς και
την
κινηματογραφική

97
 μεταφορά του
μυθιστορήματος
από τον Τζον Φορντ
(1940) με τον ίδιο
τίτλο.
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).

Ο ελληνικός Μεσοπόλεμος: το προσφυγικό ζήτημα και η Δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936

1 1. Να παρουσιάζουν το 1. Γηγενείς, πρόσφυγες, επιδράσεις • Εισαγωγική συζήτηση με αναφορά • Για λογοτεχνικά

προσφυγικό ζήτημα και τον
αντίκτυπό του στην ελληνική
κοινωνία. ( Β, ΣΤ, Ζ)
2. Να προσδιορίζουν τις συνθήκες
που οδήγησαν στο δικτατορικό
καθεστώς της 4ης Αυγούστου
1936.(Α, Ζ)
στην ελληνική κοινωνία
(πολιτική, οικονομία, κοινωνία,
πολιτισμός)
2. Αβασίλευτη Δημοκρατία (1924)
πολιτική αστάθεια, παλινόρθωση
βασιλείας (1935), Δικτατορία 4ης
Αυγούστου 1936, Ιωάννης
Μεταξάς
στον όρο «πρόσφυγας». έργα σχετικά με την
Συσχετισμοί με τη σύγχρονη μεσοπολεμική
ιστορία της Κύπρου και την Ελλάδα, βλ. (α)
προσφυγοποίηση 200 000 Γιώργος Θεοτοκάς,
Κυπρίων εντός της δικής τους Αργώ (1933) και (β)
χώρας. Γιάννης Ρίτσος,
• Συλλογή πληροφοριών για τον Επιτάφιος (1936,
μηχανισμό αποκατάστασης των ποίημα
προσφύγων της Κύπρου το 1974 εμπνευσμένο από
και σύγκριση με τους αντίστοιχους τα γεγονότα του

98
 μηχανισμούς που ενεργοποίησε η Μαΐου του 1936 στη
μεσοπολεμική Ελλάδα. Θεσσαλονίκη).
• Παρουσίαση στην τάξη • Για πρωτογενές
πρωτογενών πηγών (γραπτών και μαγνητοσκοπημένο
οπτικών / φωτογραφιών) που υλικό σχετικό με τον
αναφέρονται στην άνοδο του ελληνικό
φασισμού στην Ελλάδα (πολιτικές Μεσοπόλεμο,βλ. τη
και στρατιωτικές συγκεντρώσεις, σχετική ενότητα
παρελάσεις νεολαίας, συνθήματα από το υλικό του
κ.ά.). τηλεοπτικού
σταθμού ΣΚΑΪ
Θέματα για συνθετικές εργασίες Ελλάδος με τίτλο
(projects): «Εμείς οι Έλληνες.
- Η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά Πολεμική Ιστορία
στην Ελλάδα: ομοιότητες και της Σύγχρονης
διαφορές με τα ολοκληρωτικά Ελλάδας».
καθεστώτα της Ιταλίας και της • Για πρόσθετο υλικό,
Γερμανίας. βλ. επίσης τις
- Η Ελλάδα στον Μεσοπόλεμο: από αντίστοιχες
τη Β΄ Ελληνική Δημοκρατία στην θεματικές ενότητες
παλινόρθωση της βασιλείας. στο Εγχειρίδιο
- Ο ελληνικός Μεσοπόλεμος μέσα Χαρτογράφησης
από τη λογοτεχνία. Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).

Η Κύπρος κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου: οι οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες και τα Οκτωβριανά του 1931

99
2 1. Να σχολιάζουν τα αίτια, την
αφορμή και τις συνέπειες των
Οκτωβριανών του 1931. (Β, Δ,
ΣT, Ζ)
1. Αίτια (οικονομικές συνθήκες, • Παρουσίαση στην τάξη • Για επιγραμματική
εθνικές διεκδικήσεις), αφορμή πρωτογενών πηγών (γραπτών παρουσίαση των
(οικονομική πολιτική), συνέπειες [επιστολών] και οπτικών εξελίξεων της
(Παλμεροκρατία – δικτατορική [φωτογραφιών]) σχετικών με τα περιόδου
διακυβέρνηση) γεγονότα των Οκτωβριανών. μεσοπολεμικής
• Παρακολούθηση σχετικού Κύπρου, βλ.:
ντοκιμαντέρ και άλλου Λεύκιος Ζαφειρίου,
μαγνητοσκοπημένου υλικού Κυπριακό
σχετικά με τα γεγονότα των Χρονολόγιο,
Οκτωβριανών. Λευκωσία 2008.
• Συμπλήρωση χρονολογίου • Για πρωτογενείς
σχετικού με τα γεγονότα του γραπτές πηγές και
Οκτωβρίου του 1931. υλικό σχετικά με
την κατάσταση στην
Θέματα για συνθετικές εργασίες Κύπρο και τη στάση
(projects): της επίσημης
- Η οικονομική εξαθλίωση της ελληνικής
εργατικής και αγροτικής τάξης και κυβέρνησης, βλ.: (α)
τα Οκτωβριανά του 1931. Μιλιτιάδης
- Το αίτημα του 1929 για Ένωση και Χριστοδούλου,
τα Οκτωβριανά του 1931. Πορεία μιας εποχής,
- Τα Οκτωβριανά του 1931: αίτια Αθήνα, Φλώρος
και αφορμή. 1987., (β) Αντρέας
- Μητροπολίτης Νικόδημος Χατζηθωμάς, «Τα
Μυλωνάς: μια ηγετική Οκτωβριανά. Ο
φυσιογνωμία των Οκτωβριανών αντίκτυπος στην
του 1931. Ελλάδα», Χρονικόν,
εφημ. ΠΟΛΙΤΗΣ,
100
- Η Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση τεύχος 73 (20
Κύπρου (ΕΡΕΚ) και τα Οκτωβριανά Οκτωβρίου 2002),
του 1931. 20-21.
- Τα Οκτωβριανά του 1931 και η • Για ένα πλήρες
κυβέρνηση Βενιζέλου (1928-1932). χρονολόγιο του
Οκτωβρίου του
1931, βλ. Αντρέας
Χατζηθωμάς, ό.π.,
22.
• Για πρόσθετες
πηγές σχετικά με τα
γεγονότα πριν και
μετά τα
Οκτωβριανά,βλ.:
Αντρέας
Χατζηθωμάς, ό.π.,
4-19.
• Για πρόσθετες
πηγές (πρωτογενείς)
που αφορούν στην
στάση του
Ελευθέριου
Βενιζέλου απέναντι
στα
Οκτωβριανά,βλ.:
Κώστας Κατσώνης,
Η Κύπρος στους
δρόμους της

101
 Ιστορίας. Μια
σύγχρονη
προσέγγιση της
ιστορίας μέσα από
την πολυφωνία των
πηγών, Λάρνακα
2002, 52-53.
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).

Ο Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1939 – 1945)

102

2 1. Να σχολιάζουν τα αίτια, τα
βασικά γεγονότα και την
έκβαση του Β΄ Παγκόσμιου
Πολέμου (1939-1945). (Α, Β, Ε,
ΣΤ, Ζ)
2. Να προσδιορίζουν τις
συνέπειες του Β΄ Παγκόσμιου
Πολέμου. (Β, Γ, Ε, ΣΤ, Ζ)
Η έκρηξη του B΄ Παγκόσμιου Πολέμου (1939 – 1945)
1. Αίτια (εκκρεμότητες Α΄
Παγκοσμίου Πολέμου,
οικονομική κρίση 1929,
σοβιετική επιρροή, αδυναμία
Κοινωνίας των Εθνών), άξονας
Ρώμης – Βερολίνου,
Αντιδιεθνιστικό Σύμφωνο,
Συμφωνία του Μονάχου,
«πολιτική κατευνασμού»,
Σύμφωνο Ρίμπεντροπ –
Μολότοφ, αφορμή, στρατιωτικές
επιχειρήσεις 1939-1944
(αξιοποίηση χάρτη),
συνασπισμοί
2. Υλικές, ηθικές, οικονομικές
συνέπειες (ολοκαύτωμα,
στρατόπεδα συγκεντρώσεως,
ατομική βόμβα, Οργανισμός
Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ)).
• Συζήτηση με θέμα τα αίτια και • Για πρόσθετο υλικό
τους πρωταγωνιστές του πρώτου με αντίγραφα
Μεγάλου Πολέμου με στόχο τη πρωτογενών πηγών
διατύπωση εκτιμήσεων από του Β΄ Παγκόσμιου
τους/τις μαθητές/τριες και κατ’ Πολέμου (ένθετα με
επέκτασητη διασύνδεση Α΄ και Β΄ σπάνια ιστορικά
Παγκόσμιου Πολέμου. ντοκουμέντα,
• Παρουσίαση στην τάξη χαρτών απόρρητα έγγραφα,
που δείχνουν τις κινήσεις των στρατιωτικούς
αντίπαλων στρατοπέδων κατά τη χάρτες, cd με
διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου μαρτυρίες
Πολέμου και αναφορά στις παλαίμαχων
σημαντικότερες μάχες. πολεμιστών), βλ.:
• Σύγκριση, με βάση τον ιστορικό JulianThompson, Η
χάρτη, ανάμεσα στις συμμαχίες νίκη στην Ευρώπη.
και τις στρατιωτικές κινήσεις τους Από την ιστορική
κατά τον Α΄ και Β΄ Παγκόσμιο απόβαση στη
Πόλεμο. Νορμανδία έως τη
• Παρουσίαση στην τάξη συντριβή του Γ΄
πρωτογενών γραπτών και οπτικών Ράιχ, (μτφρ.: Ηλίας
πηγών σχετικών με τα γεγονότα Μαγκλίνης), Αθήνα,
και τις συνέπειες του Β΄ Μοντέρνοι Καιροί
Παγκόσμιου Πολέμου. (σε συνεργασία με
• Παρουσίαση στην τάξη το Πολεμικό
πρωτογενών πηγών σχετικών με Μουσείο του
τις θηριωδίες της ναζιστικής Λονδίνου) 2006.
103
 Γερμανίας και κυρίως με το • Για
Ολοκαύτωμα των Εβραίων. κινηματογραφικές
• Συγκέντρωση αριθμητικών και ταινίες που
άλλων δεδομένων σχετικά με τις αναφέρονται στο
υλικές καταστροφές, τις ολοκαύτωμα των
ανθρώπινες απώλειες και τις Εβραίων και στα
μετακινήσεις πληθυσμών μετά τη στρατόπεδα
λήξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. συγκεντρώσεως,βλ.:
• Παρακολούθηση πρωτογενούς (α) Στίβεν
μαγνητοσκοπημένου υλικού Σπίλμπεργκ, Η λίστα
σχετικού με τον Β΄ Παγκόσμιο του Σίλντερ(1993),
Πόλεμο (ντοκιμαντέρ του (β)
NationalGeographic, του ΡομπέρτοΜπενίνι,
HistoryChanel και του BBC). Η ζωή είναι ωραία
• Παρακολούθηση αποσπασμάτων (1997).
από κινηματογραφικές ταινίες που • Για λογοτεχνικά
μεταφέρουν τα ιστορικά γεγονότα έργα σχετικά με
του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου τους διωγμούς των
(σύγκριση και συζήτηση σε σχέση Εβραίων από τη
με τον τρόπο που τα ιστορικά ναζιστική Γερμανία,
γεγονότα μεταφέρονται στην βλ.: (α) Πρίμο Λέβι,
τέχνη, το ζήτημα της ιστορικής Εάν αυτό είναι
ακρίβειας των γεγονότων κ.ά.). άνθρωπος (1947),
• Ανάγνωση αποσπασμάτων από το (β) Άννα Φρανκ,
βιβλίο του Αδόλφου Χίτλερ Ο Ημερολόγιο (1992).
αγών μου με στόχο τη • Για
σκιαγράφηση της προσωπικότητάς κινηματογραφικές
του και την αιτιολόγηση των ταινίες

104
 θηριωδιών στις οποίες προβαίνει αντιπολεμικού
η ναζιστική Γερμανία κατά τη περιεχομένου που
διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου αναφέρονται στον
Πολέμου. Β΄ Παγκόσμιο
• Ανάγνωση αποσπασμάτων από Πόλεμο, βλ.: (α) Κ.
μαρτυρίες Εβραίων που επέζησαν Άνακιν – Α. Μάρτον
στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως – Ντ. Ζανούκ, Η πιο
της ναζιστικής Γερμανίας. μεγάλη μέρα του
πολέμου (1962), (β)
Θέματα για συνθετικές εργασίες Σάμιουελ Φούλερ,
(projects): Οι τέσσερις της
- Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος μέσα ηρωικής ταξιαρχίας
από τις οπτικές πηγές της εποχής. (1979), (γ) Στίβεν
- Χρονολόγιο των σημαντικότερων Σπίλμπεργκ, Η
φάσεων και γεγονότων του Β΄ διάσωση του
Παγκόσμιου Πολέμου. στρατιώτη
- Συλλογή τίτλων λογοτεχνικών Ράιαν(1997), (δ)
έργων και κινηματογραφικών Τέρενς Μάλικ,
ταινιών με θέμα τον Β΄ Παγκόσμιο Λεπτή κόκκινη
Πόλεμο. γραμμή (1998).
- Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος μέσα
από την τέχνη και τη λογοτεχνία.
- Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: η
συνέχεια του Α΄ Παγκόσμιου
Πολέμου.
- Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: το τέλος
της αποικιοκρατίας και η ανάδυση
του Τρίτου Κόσμου.

105
 - Το «Σύμφωνο του Μονάχου» και η
«πολιτική κατευνασμού» απέναντι
στην αναδυόμενη ναζιστική
Γερμανία: η ευθύνη των
ευρωπαϊκών δημοκρατικών
δυνάμεων στον Β΄ Παγκόσμιο
Πόλεμο.
- Το ολοκαύτωμα των Εβραίων: μια
από τις μελανότερες σελίδες του
ανθρώπινου πολιτισμού.
- Η ζωή στο Άουσβιτς μέσα από τις
μαρτυρίες των επιζώντων.
- Η ζωή στο Άουσβιτς μέσα από τις
γραπτές αναφορές των Ναζί.
- Οι τραγικές συνέπειες του Β΄
Παγκόσμιου Πολέμου: ανθρώπινες
απώλειες, υλικές καταστροφές,
μετακινήσεις πληθυσμών,
κοινωνική και ηθική
καταρράκωση.
- Ο εξασθενημένος ρόλος της
Ευρώπης από τον Α΄ μέχρι τον Β΄
Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η Ελλάδα και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: ελληνοϊταλικός και ελληνογερμανικός πόλεμος, κατοχή, αντίσταση, απελευθέρωση

106
2 1. Να περιγράφουν τις συνθήκες
συμμετοχής της Ελλάδας στον
Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την
κατάσταση του πληθυσμού
κατά τη διάρκεια της
γερμανικής κατοχής. (Γ, ΣΤ, Ζ)
1. Ελληνοϊταλικός πόλεμος • Συζήτηση με θέμα την τριπλή • Για πρωτογενές
(τορπιλισμός «Έλλης», 28η κατοχή και εξαγωγή μαγνητοσκοπημένο
Οκτωβρίου 1940), συμπερασμάτων σχετικά με το υλικό σχετικό με τον
ελληνογερμανικός πόλεμος, ρόλο της Βουλγαρίας και τις ελληνοϊταλικό
τριπλή κατοχή, μαυραγορίτες, βλέψεις της στην ευρύτερη πόλεμο, την Κατοχή
Αντίσταση, (ΕΑΜ, ΕΔΕΣ, ΕΛΑΣ), περιοχή της Μακεδονίας και την
«ελεύθερη Ελλάδα», κυβέρνηση (αναφορά και συσχετισμοί με τους Αντίσταση,βλ. τη
του βουνού (αξιοποίηση χάρτη) Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α΄ σχετική ενότητα
Παγκόσμιο Πόλεμο). από το υλικό του
• Παρουσίαση στην τάξη τηλεοπτικού
πρωτογενών πηγών (οπτικών και σταθμού ΣΚΑΪ
γραπτών) σχετικών με την περίοδο Ελλάδος με τίτλο
του ελληνοϊταλικού πολέμου και «Εμείς οι Έλληνες.
της Κατοχής. Πολεμική Ιστορία
• Συμπλήρωση χρονολογίου με τις της Σύγχρονης
σημαντικότερες πράξεις Ελλάδας».
αντίστασης κατά της Κατοχής. • Για τη μεταφορά
• Συγκέντρωση σχετικών του ελληνοϊταλικού
διαγραμμάτων και γραφικών πολέμου στην
παραστάσεων που αφορούν στις τέχνη, βλ.: (α)
αυξανόμενες τιμές των ειδών Οδυσσέας Ελύτης,
πρώτης ανάγκης και στη Άσμα ηρωικό και
διαμόρφωση της μαύρης αγοράς πένθιμο για τον
κατά τη διάρκεια της Κατοχής. χαμένο
• Συγκέντρωση τίτλων λογοτεχνικών ανθυπολοχαγό
έργων που αφορούν στην περίοδο (1945), (β) Γιάννης
του ελληνοϊταλικού πολέμου και Μπεράτης, Το
107
 της Κατοχής και σύντομη αναφορά πλατύ ποτάμι
στο περιεχόμενό τους. (1946-1947).
• Για τη μεταφορά
Θέματα για συνθετικές εργασίες των συνθηκών της
(projects): Κατοχής στην τέχνη,
- Το έπος του ΄40: η νικηφόρα βλ.: (α) Γιάννης
αντεπίθεση του ελληνικού Μπεράτης,
στρατού στα βουνά της Αλβανίας Οδοιπορικό του΄43
μέσα από το φωτογραφικό υλικό (1946), (β) Μήτσος
και τους πίνακες της εποχής. Αλεξανδρόπουλος,
- Η μαύρη περίοδος της Κατοχής Νύχτες και
μέσα από το φωτογραφικό υλικό αυγές(1961), (γ)
της εποχής και τις μαρτυρίες των Άλκη Ζέη, Ο
επιζώντων. μεγάλος περίπατος
- Οι θηριωδίες των Γερμανών στα του Πέτρου (1971).
Καλάβρυτα: ένα ατιμώρητο • Για πρόσθετο υλικό,
έγκλημα. βλ. επίσης τις
- Η γενοκτονία των Εβραίων της αντίστοιχες
Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια θεματικές ενότητες
της γερμανικής κατοχής. στο Εγχειρίδιο
- Οι αντιστασιακές οργανώσεις και Χαρτογράφησης
η δράση τους κατά τη διάρκεια της Εκπαιδευτικού
Κατοχής. Υλικού Ιστορίας
- Η ανατίναξη της γέφυρας του (www.moec.gov.cy).
Γοργοπόταμου και η σημασία της
για τη νίκη των συμμαχικών
δυνάμεων.

108

2 1. Να σχολιάζουν τη συμμετοχή
της Κύπρου στον Β΄ Παγκόσμιο
Πόλεμο. (ΣΤ, Ζ)
2. Να συσχετίζουν τη συμμετοχή
των Κυπρίων στον Β΄
Παγκόσμιο Πόλεμο με την
αναζωπύρωση του Ενωτικού
Ζητήματος. (Α, Β, Γ, Ζ)
Η συμμετοχή της Κύπρου στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
1. Εθνικοί έρανοι, εθελοντισμός -
δράση των Κύπριων εθελοντών -
(Βόρεια Αφρική) αξιοποίηση
χάρτη,
2. Αποαποικιοποίηση, Ενωτικό
Δημοψήφισμα (1950), ελληνικός
εμφύλιος πόλεμος
- Στρατιωτική και πολιτισμική
δράση του ΕΛΑΣ κατά τη διάρκεια
της Κατοχής.
- Η ηγετική φυσιογνωμία του Άρη
Βελουχιώτη και ο ΕΛΑΣ.
- Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος του
1940 μέσα από την τέχνη.
- Η γερμανική κατοχή στην Ελλάδα
μέσα από την τέχνη.
• Συλλογή πηγών που αναφέρονται • Για τη συμμετοχή
στη συμμετοχή της Κύπρου στον της Κύπρου στον
Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και συμμαχικό αγώνα
παρουσίασή τους στην τάξη. (εθελοντές στον
• Έρευνα, σε οικογενειακό και αγγλικό και τον
τοπικό επίπεδο, για τον εντοπισμό ελληνικό στρατό,
εθελοντών κατά τον Β΄ Παγκόσμιο εθνικοί έρανοι κ.ά.),
Πόλεμο. Συλλογή μαρτυριών ή/και βλ.: (α) Πέτρος
πρωτογενών πηγών. Παπαπολυβίου,
«1940 και Κύπρος»,
Θέματα για συνθετικές εργασίες Χρονικόν, εφημ.
(projects): ΠΟΛΙΤΗΣ, τεύχος 74
- Η συμμετοχή της Κύπρου στον Β΄ (27 Οκτωβρίου
Παγκόσμιο Πόλεμο. 2002), 4-21., (β)
Κώστας Κατσώνης,
109

Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: Η ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΙ Ο ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Ο Διπολισμός, ο Ψυχρός Πόλεμος και ο Ελληνικός Εμφύλιος (1946 – 1949)
2 1. Να προσδιορίζουν τα αίτια, τις
συνθήκες ανάπτυξης του
Διπολισμού και τα βασικά
γεγονότα που συνδέονται με
αυτόν. (Α, Β, ΣΤ)
1. Διπολισμός/Ψυχρός πόλεμος,
συνθήκες ανάπτυξης (Διάσκεψη
της Γιάλτας, Διάσκεψη του
Πότσνταμ, υπερδυνάμεις /
σφαίρες επιρροής [αξιοποίηση
χάρτη], Δόγμα Τρούμαν, ΝΑΤΟ,
Σύμφωνο της Βαρσοβίας, Κίνημα
των Αδεσμεύτων), βασικά
γεγονότα (διαμελισμός
Γερμανίας πόλεμος Κορέας,
κρίση Κούβας, πόλεμος Βιετνάμ,
πόλεμος Αφγανιστάν)
- Μαρτυρίες Κύπριων εθελοντών Η Κύπρος στους
του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. δρόμους της
- Συνέντευξη με τους απογόνους Ιστορίας. Μια
ενός πεσόντα κατά τον Β΄ σύγχρονη
Παγκόσμιο Πόλεμο. προσέγγιση της
ιστορίας μέσα από
την πολυφωνία των
πηγών, Λάρνακα
2002, 55-61.
• Συγκριτική εξέταση και • Η συγκεκριμένη
σχολιασμός των οπτικών πηγών / διδακτική ενότητα
φωτογραφιών από τη Διάσκεψη θα πρέπει να
της Γιάλτας (Φεβρουάριος 1945) επικεντρώσει τον
και τη Διάσκεψη του στόχο της στη
Πότσνταμ(Ιούλιος 1945), με στόχο διασύνδεση των
να διαφανεί ο ανταγωνισμός στο τριών ιστορικών
στρατόπεδο των νικητών, ένας όρων/γεγονότων
ανταγωνισμός που ξεκινά πριν τον που φέρει ο τίτλος
τερματισμό των στρατιωτικών της. Συνεπώς δεν θα
επιχειρήσεων κατά των δυνάμεων πρέπει να
του Άξονα. επικεντρωθεί στην
παράθεση
110
2. Να διασυνδέουν τον Ελληνικό
Εμφύλιο των ετών 1946-1949
με το ευρύτερο φαινόμενο του
Διπολισμού και του Ψυχρού
Πολέμου. (A)
2. Ελληνικός εμφύλιος (1946-1949): • Συνεξέταση γραπτών πρωτογενών βασανιστικών
συσχετισμός με Ψυχρό Πόλεμο, πηγών με τις δηλώσεις των λεπτομερειών αλλά
Δεκεμβριανά του 1944, προέδρων των ΗΠΑ, Ρούσβελτ στη συνοπτική
Συμφωνία της Βάρκιζας, (1944) και Τρούμαν (1947), με απόδοση των
Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας στόχο να διαφανεί ο διαφορετικός πληροφοριών.
προσανατολισμός της εξωτερικής • Για πρόσθετες
πολιτικής των ΗΠΑ πριν και μετά πηγές σχετικά με
τη λήξη του Β΄ Παγκόσμιου τον Ψυχρό
Πολέμου. Πόλεμο,βλ. (α) H.
• Συζήτηση και διατύπωση Kissinger,
εκτιμήσεων για το μέλλον της Διπλωματία, (μτφρ.:
Ευρώπης στην περίπτωση που Γ. Κοβαλένκο),
υιοθετούνταν η θέση του Αθήνα, Νέα Σύνορα
προέδρου Ρούσβελτ για «αποχή» – Λιβάνης 1995, (β)
από τη διαδικασία John W. Young, Η
ανασυγκρότησης της Ευρώπη του
μεταπολεμικής Ευρώπης. Ψυχρού Πολέμου,
• Συνεξέταση γραπτών πρωτογενών 1945-1991 -
πηγών που αναφέρονται στον Πολιτική Ιστορία,
«διάλογο» Τσώρτσιλ και Στάλιν με (μτφρ. Γιώργος
στόχο την αποκάλυψη ενός ακόμη Δεμερτζίδης),
τρόπου διείσδυσης των Αθήνα, Πατάκης
υπερδυνάμεων στη μεταπολεμική 2004., (γ) Δόμνα
Ευρώπη, αυτού της ανατροπής Βισβιζή-Δοντά,
των καθεστώτων και της στήριξης Ιστορία του
ανάλογα φιλοδυτικών ή μεταπολεμικού
φιλοσοβιετικών κυβερνήσεων. κόσμου 1945-1970,
Στόχος να διαφανεί η κορύφωση
111
 της έντασης και η γένεση του Θεσσαλονίκη, Εκδ.
διπολισμού ανάμεσα στις δυτικές Βάνιας, 1995.
δυνάμεις – Αγγλία και Η.Π.Α – και • Για ντοκιμαντέρ
τη Σοβιετική Ένωση. σχετικά με τον
• Συμπλήρωση πίνακα όπου Ψυχρό Πόλεμο βλ,
διαφαίνονται οι μέθοδοι της παραγωγές του
αποικιοκρατικής πολιτικής του NationalGeographic,
19ου και των αρχών του 20ου του HistoryChanel
αιώνα και οι τρόποι διείσδυσης και του BBC.
των υπερδυνάμεων στα κράτη που • Για
βρίσκονταν υπό την επιρροή τους κινηματογραφικές
με στόχο τη σύγκριση. ταινίες σχετικά με
• Σύνταξη γλωσσαρίου με όρους τον Ψυχρό
σχετικούς με τον Ψυχρό Πόλεμο. Πόλεμο,βλ.: (α)
• Συλλογή εικονιστικού υλικού και Στάνλεϊ Κιούμπρικ,
φωτογραφιών που αναφέρονται SOS, Πεντάγωνο
στην πτώση του τείχους του καλεί Μόσχα
Βερολίνου και στην κατάρρευση (1964), (β) Σίντνεϊ
του σοβιετικού καθεστώτος. Λιούμετ, Ο
• Συμπλήρωση χρονολογίου με τους συναγερμός του
σημαντικότερους σταθμούς του θανάτου (1968), (γ)
Ψυχρού Πολέμου. Πήτερ Ντέιβις,
• Παρακολούθηση Καρδιές και σκέψεις
κινηματογραφικού υλικού (π.χ. (1974), Φράνσις
κινηματογραφικής ταινίας ή Φορντ Κόπολα,
ντοκιμαντέρ) για τον Ψυχρό Αποκάλυψη τώρα
Πόλεμο. (1979).

112
• Μελέτη χάρτη όπου φαίνεται ο • Για πρωτογενές
διαμοιρασμός της Ευρώπης σε μαγνητοσκοπημένο
σφαίρες επιρροής των δύο υλικό σχετικό με τον
υπερδυνάμεων και εκτιμήσεις για Εμφύλιο Πόλεμο
το πολιτικό μέλλον της των ετών 1946-
μεταπολεμικής Ελλάδας. 1949,βλ. τη σχετική
• Συζήτηση όπου οι μαθητές/τριες ενότητα από το
καλούνται να κάνουν τις υλικό του
εκτιμήσεις τους για το μέλλον της τηλεοπτικού
μεταπολεμικής Ελλάδας σταθμού ΣΚΑΪ
λαμβάνοντας υπόψη ότι το Ελλάδος με τίτλο
μεγαλύτερο μέρος των «Εμείς οι Έλληνες.
αντιστασιακών δυνάμεων ανήκε Πολεμική Ιστορία
στην Αριστερά (ΕΛΑΣ) ενώ η της Σύγχρονης
Ελλάδα ανήκε στη σφαίρα Ελλάδας».
επιρροής των Δυτικών και είχε ήδη • Για
δεχτεί την αγγλοαμερικανική κινηματογραφικές
εμπλοκή. ταινίες σχετικές με
• Συμπλήρωση χρονολογίου με τα τον Εμφύλιο Πόλεμο
κυριότερα γεγονότα του Εμφυλίου και τα
Πολέμου. μετεμφυλιακά
• Σύνταξη γλωσσαρίου με όρους χρόνια, βλ.: (α) Κ.
σχετικούς με τον εμφύλιο πόλεμο. Γαβράς, Ζ (1969),
• Παρακολούθηση ντοκιμαντέρ (β) Π. Βούλγαρης,
σχετικού με τον Εμφύλιο Πόλεμο Χάπι ντέι(1976), (γ)
και τους Έλληνες εξόριστους στη Ν. Τζήμας, Ο
Μακρόνησο. άνθρωπος με το
γαρίφαλο (1980),

113
• Παρακολούθηση (δ) Π. Βούλγαρης,
κινηματογραφικού υλικού (π.χ. Πέτρινα χρόνια
κινηματογραφικής παραγωγής / (1985).
αποσπασμάτων) για τον Εμφύλιο • Για λογοτεχνικά
Πόλεμο (προβληματισμός για τους κείμενα σχετικά με
κινδύνους που ενέχει η σύγχρονη τον Εμφύλιο
απόδοση ενός σημαντικού Πόλεμο,βλ.: (α) Π.
ιστορικού γεγονότος / αφορμή για Χάρης, Μέρες οργής
συζήτηση και προβληματισμό). (1978), (β) Ρ.
• Διαθεματική προσέγγιση της Αποστολίδης,
ενότητας με κείμενα λογοτεχνίας Πυραμίδα 67
που έχουν ως θέμα τους τον (1950), (γ) Μ.
Εμφύλιο Πόλεμο. Λουντέμης, Οδός
Αβύσσου αριθμός 0,
Θέματα για συνθετικές εργασίες (δ) Α. Φραγκιάς,
(project): Λοιμός (1972), (ε)
- Η Ευρώπη από την τραγωδία του Άρης Αλεξάνδρου,
Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου στην Το κιβώτιο (1975).
εύθραυστη ειρήνη του Ψυχρού • Για πρόσθετο υλικό,
Πολέμου. βλ. επίσης τις
- Ο ψυχροπολεμικός ανταγωνισμός αντίστοιχες
των δύο υπερδυνάμεων μέσα από θεματικές ενότητες
τους κυριότερους στο Εγχειρίδιο
«περιφερειακούς» πολέμους. Χαρτογράφησης
- Σοβιετική Ένωση: από τον θρίαμβο Εκπαιδευτικού
της υπερδύναμης στην Υλικού Ιστορίας
κατάρρευση. (www.moec.gov.cy).

114
- ΗΠΑ και Πόλεμος του Βιετνάμ: η
ήττα μιας υπερδύναμης.
- Η αμερικανική κοινή γνώμη
απέναντι στον Πόλεμο του
Βιετνάμ.
- Σοβιετική Ένωση και Πόλεμος του
Αφγανιστάν: η ήττα μιας
υπερδύναμης.
- Η σοβιετική κοινή γνώμη απέναντι
στον Πόλεμο του Αφγανιστάν.
- Η ιστορία του τείχους του
Βερολίνου μέσα από φωτογραφίες
της εποχής: από τον μεταπολεμικό
διαμελισμό της Γερμανίας στην
ένωση των «δύο» Γερμανιών.
- Οι κοινωνικές επιπτώσεις του
διαμελισμού της Γερμανίας.
- Ο διαμελισμός της Γερμανίας από
την ανέγερση έως την πτώση του
τείχους του Βερολίνου: μαρτυρίες
οικογενειών που επανασυνδέονται
έπειτα από σχεδόν μισό αιώνα.
- ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση: ο
ανταγωνισμός στο διάστημα.
- Ο Ψυχρός Πόλεμος και ο ελληνικός
Εμφύλιος Πόλεμος των ετών 1946-
1949.

115

1 1. Να σχολιάζουν τις συνθήκες
που οδήγησαν στην ανάπτυξη
αντιαποικιακών κινημάτων στις
χώρες της Αφρικής και της
Ασίας. (Α, Γ, Ε, ΣΤ, Ζ)
2. Να επεξηγούν την έννοια
Τρίτος Κόσμος και να
σχολιάζουν τον ρόλο των
χωρών του Τρίτου Κόσμου στη
διεθνή πολιτική σκηνή και τα
κύρια προβλήματά του. (Γ, Ε,
ΣΤ, Ζ)
- Οι αντιστασιακές οργανώσεις πριν
και μετά τον ελληνικό Εμφύλιο
Πόλεμο: από την ενότητα στη
σύγκρουση.
- Η Συμφωνία της Βάρκιζας και ο
οριστικός διχασμός της ελληνικής
κοινωνίας και της ελληνικής
πολιτικής σκηνής.
- Νίκος Μπελογιάννης. Θύμα του
μετεμφυλιακού κλίματος.
Το τέλος της αποικιοκρατίας και η ανάδυση του Τρίτου Κόσμου
1. Διαμόρφωση νέου κοινωνικού • Η συγκεκριμένη
στρώματος, ο Β΄ Παγκόσμιος διδακτική ενότητα
Πόλεμος, οι πολιτικές συνθήκες θα πρέπει να
μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. επικεντρώσει τον
στόχο της στη
διασύνδεση των
ιστορικών
2. Ορισμός, χρήση χάρτη, όρων/γεγονότων
απαρτχάιντ, Κίνημα των που φέρει ο τίτλος
Αδεσμεύτων, τα κύρια της. Συνεπώς δεν θα
προβλήματα του Τρίτου Κόσμου πρέπει να
(οικονομική ανάπτυξη, επικεντρωθεί στην
υπερπληθυσμός, έλλειψη παράθεση
καθαρού νερού, πολιτική βασανιστικών
116

Η Ελλάδα από το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου (1949) στη Δικτατορία των Συνταγματαρχών (1967 – 1974)
1 1. Να ερμηνεύουν την πολιτική
αστάθεια της μετεμφυλιακής
περιόδου που οδήγησε στην
επιβολή της Χούντας των
Συνταγματαρχών. (Β, Ζ)
2. Να προσδιορίζουν τα αίτια και
τις συνθήκες πτώσης της
Χούντα των
συνταγματαρχών.(Β)
αστάθεια, αυταρχικά καθεστώτα,
θρησκευτικός φανατισμός,
πόλεμοι, AIDS).
και τη Μεταπολίτευση (1974)
1. Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις
(ΕΡΕ), Ένωση Κέντρου, Ενιαία
Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ).
2. Χούντα των συνταγματαρχών
(δικτατορία της 21ης Απριλίου
1967): γεγονότα του
Πολυτεχνείου, Τουρκική Εισβολή
στην Κύπρο
λεπτομερειών αλλά
στη συνοπτική
απόδοση των
πληροφοριών.
• Βλ. Θεματικές
ενότητες στο
Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).
• Παρακολούθηση ντοκιμαντέρ • Η συγκεκριμένη
σχετικά με τα γεγονότα του διδακτική ενότητα
Πολυτεχνείου και την περίοδο θα πρέπει να έχει τη
αποκατάστασης της δημοκρατίας. μορφή
• Συμπλήρωση χρονολογίου με τα ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟΥ και
βασικότερα γεγονότα της δεν θα πρέπει να
περιόδου 1949-2004. εξετάζει
• Συζήτηση γύρω από το θέμα των λεπτομέρειες γύρω
Σκοπίων. Διαχρονική εξέταση του από την εμφάνιση
προβλήματος, αναφορά στα και τη δράση των
σύμβολα και την ονομασία του πολιτικών κινήσεων
νέου κράτους και στην και των κομμάτων.
Η αναφορά σε
117
3. Να περιγράφουν την πολιτική
κατάσταση στην Ελλάδα μετά
την Τουρκική Εισβολή στην
Κύπρο. (A, Ζ)
3. Κυβέρνηση εθνικής ενότητας, υποβόσκουσα εδαφική αυτές/αυτά πρέπει
Νέα Δημοκρατία (ΝΔ), διεκδίκηση στον χώρο της να είναι καθαρά
Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα Μακεδονίας. επιγραμματική.
(ΠΑΣΟΚ), μεταπολίτευση. • Μέσα από μια
Θέματα για συνθετικές εργασίες συνοπτική
(project): αναφορά /
- Η περίοδος της χούντας των παρουσίαση γύρω
συνταγματαρχών. από την
- Η εξέγερση του Πολυτεχνείου μετεμφυλιακή
(1973) και η Τουρκική Εισβολή πολιτική αστάθεια
στην Κύπρο (1974): η αρχή του και οι αναφορές
τέλους και η οριστική πτώση της πρέπει να
χούντας. επικεντρωθούν: (α)
- Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και στην περίοδο της
ο ρόλος της Ελλάδας στα χούντας των
Βαλκάνια. συνταγματαρχών,
- Το πρόβλημα των Σκοπίων και οι (β) στην εξέγερση
νέες εδαφικές διεκδικήσεις στο του Πολυτεχνείου
χώρο της Μακεδονίας. και τη συμβολή της
- Η διαφιλονικούμενη περιοχή της στην πτώση του
Μακεδονίας από την περίοδο των δικτατορικού
Βαλκανικών Πολέμων μέχρι και καθεστώτος και (γ)
την ανάδυση του Σκοπιανού στον ρόλο της
(1991-1995). Ελλάδας στα
Βαλκάνια μετά τη
διάλυση της
Γιουγκοσλαβίας,
ειδικότερα στο
118
 θέμα των Σκοπίων.
Τα πιο πάνω
θέματα μπορούν να
ανατεθούν και ως
projects.
• Για πρωτογενές
μαγνητοσκοπημένο
υλικό σχετικό με την
μετεμφυλιακή
κατάσταση, τη
δικτατορία των
συνταγματαρχών
και την
μεταπολίτευση,βλ.
τη σχετική ενότητα
από το υλικό του
τηλεοπτικού
σταθμού ΣΚΑΪ
Ελλάδος με τίτλο
«Εμείς οι Έλληνες.
Πολεμική Ιστορία
της Σύγχρονης
Ελλάδας».
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο

119
 Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).

Ο Απελευθερωτικός Αγώνας της ΕΟΚΑ (1955 – ΄59) και η Ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας (1960)

3 1. Να αναφέρουν τις συνθήκες
συγκρότησης της ΕΟΚΑ, τους
ηγέτες, τον σκοπό και τον
τρόπο δράσης της. (Α, Ζ)
2. Να περιγράφουν τις πολιτικές
προσπάθειες για διευθέτηση
του Κυπριακού Ζητήματος
μέχρι την ανεξαρτησία (1960).
(Α, Ζ)
3. Να κατανοούν τις πρόνοιες του
Κυπριακού Συντάγματος του
1960.(ΣT)
1. Εθνική Οργάνωση Κυπρίων
Αγωνιστών (ΕΟΚΑ): προσφυγές
στον ΟΗΕ, αυτοδιάθεση, ένοπλος
αγώνας, ανταρτοπόλεμος, ηγέτες
2. Τριμερής διάσκεψη (1955),
Σχέδιο Ράντκλιφ (1956), Σχέδιο
Μακμίλλαν (1958), διακοινοτικές
συγκρούσεις 1958
3. Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου,
Σύνταγμα του 1960 (βασικές
πρόνοιες), Κυπριακή
Δημοκρατία Ανεξαρτησία,
Κοινοπολιτεία των Εθνών,
εγγυήτριες δυνάμεις, ΕΛΔΥΚ,
ΤΟΥΡΔΥΚ.
• Συζήτηση με θέμα τη διαχρονική • Για επιγραμματική
προσφορά των Κυπρίων στους παρουσίαση των
αγώνες των Άγγλων και των εξελίξεων της
συμμάχων τους (Α΄ και Β΄ περιόδου 1955-
Παγκόσμιος Πόλεμος) και στην 1959, βλ.: Λεύκιος
αντίστοιχη διάψευση των εθνικών Ζαφειρίου,
τους πόθων. Κυπριακό
• Συζήτηση με θέμα το Χρονολόγιο,
ψυχροπολεμικό κλίμα της Λευκωσία 2008.
περιόδου και την στρατηγική θέση • Για πρόσθετες
της Κύπρου με στόχο να διαφανεί πηγές σχετικά με
η δυσκολία για ικανοποίηση του τον
αιτήματος των Κυπρίων για ένωση Απελευθερωτικό
με την Ελλάδα, αυτοδιάθεση ή Αγώνα μέχρι και την
ανεξαρτησία. Ανεξαρτησία,βλ.:
• Συμπλήρωση χρονολογίου με τους Πέτρος
σημαντικότερους σταθμούς του Παπαπολυβίου,
«Στα χρόνια της

120

4. Να αντιπαραβάλλουν τον 4. Πολιτειακά (προεδρικό,
τρόπο διακυβέρνησης και το
εκλογικό σύστημα της
Κυπριακής Δημοκρατίας με
αυτά άλλων σύγχρονων
κρατών. (Δ)
ενωτικού κινήματος από το 1821- ΕΟΚΑ. Από τον
1955. ένοπλο αγώνα στην
κοινοβουλευτικό, ενιαίο, • Μελέτη και κριτική εξέταση ανεξαρτησία»,
ομοσπονδιακό, συνομο- πτυχών από τα πορίσματα της Χρονικόν, εφημ.
σπονδιακό) και εκλογικά Τριμερούς διάσκεψης του ΠΟΛΙΤΗΣ, τεύχος 96
(πλειοψηφικό,αναλογικό) Λονδίνου και προνοιών των (30 Μαρτίου 2003),
συστήματα. Σχεδίων Ράντκλιφκαι 4-22.
Μακμίλλανμε στόχο να διαφανούν • Για πρόσθετες
οι προθέσεις των Άγγλων έναντι πηγές σχετικά με το
του αιτήματος των Κυπρίων για ενωτικό
ένωση με την Ελλάδα. δημοψήφισμα και
• Παρουσίαση ηρωικών ειδικότερα τον
φυσιογνωμιών και μαχών του τρόπο με τον οποίο
Απελευθερωτικού Αγώνα΄55-59 αντιμετώπισαν οι
μέσα από σχετικά ντοκιμαντέρ της Άγγλοι το
κυπριακής τηλεόρασης. αποτέλεσμα, βλ.:
• Παρουσίαση της ιστορικής Γιώργος Λεβέντης,
περιόδου 1955-59 μέσα από «Αυτά είδαν οι
πρωτογενές μαγνητοσκοπημένο Βρετανοί»,
υλικό (διαδηλώσεις νεολαίας, Χρονικόν, εφημ.
συλλαλητήρια, αντίποινα Άγγλων, ΠΟΛΙΤΗΣ, τεύχος 85
θάνατος Κυριάκου Μάτση, (12 Ιανουαρίου
Γρηγόρη Αυξεντίου κ.ά. ηρώων, 2003), 18-21.
απαγχονισμοί αγωνιστών κ.ά.). • Για πρόσθετες
• Μελέτη αποσπασμάτων από γραπτές
πρωτογενείς πηγές που (πρωτογενείς και
αναφέρονται στις συνομιλίες πριν δευτερογενείς)
από την υπογραφή των πηγές σχετικά με το
121
 Συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου ενωτικό
και συζήτηση. δημοψήφισμα, βλ.
• Μελέτη σχετικών άρθρων / Κώστας Κατσώνης,
προνοιών των Συμφωνιών και Η Κύπρος στους
σχολιασμός τους στην τάξη με δρόμους της
στόχο να διαφανούν τα τρωτά Ιστορίας. Μια
τους σημεία. σύγχρονη
• Μελέτη σχετικών άρθρων από προσέγγιση της
αντιπολιτευόμενες εφημερίδες ιστορίας μέσα από
της εποχής («Εθνική» και την πολυφωνία των
«Χαραυγή») που αναφέρονται πηγών, Λάρνακα
στον τρόπο με τον οποίο ο 2002, 70-85.
κυπριακός λαός δέχτηκε τις • Για πρόσθετες
Συμφωνίες και κριτικός γραπτές
σχολιασμός των διιστάμενων (πρωτογενείς και
απόψεων. δευτερογενείς)
πηγές σχετικά με
Θέματα για συνθετικές εργασίες την Τριμερή
(projects): διάσκεψη του
- Το διαχρονικό αίτημα των Κυπρίων Λονδίνου, βλ.
για ένωση με την Ελλάδα από το Κώστας Κατσώνης,
1821 έως το 1960. ό.π., 124-131.
- Το αίτημα της Κύπρου για ένωση με • Για πρόσθετες
την Ελλάδα και τα συμφέροντα της γραπτές
ψυχροπολεμικής περιόδου. (πρωτογενείς και
- Οι κυριότεροι σταθμοί στις δευτερογενείς)
διπλωματικές προσπάθειες για λύση
πηγές σχετικά με το
του προβλήματος της Κύπρου πριν
Σχέδιο Ράντκλιφ, βλ.

122
 και κατά τη διάρκεια του Αγώνα της Κώστας Κατσώνης,
ΕΟΚΑ. ό.π., 155-170.
- Ο αντιαποικιακός αγώνας των • Για πρόσθετες
Κυπρίων και ο ρόλος της Τουρκίας. γραπτές
- Ο απελευθερωτικός αγώνας της (πρωτογενείς και
ΕΟΚΑ μέσα από φωτογραφίες της δευτερογενείς)
εποχής.
πηγές σχετικά με το
- Η αντίσταση των μαθητών στα
Σχέδιο Μακμίλλαν,
χρόνια του Αγώνα.
βλ. Κώστας
- Η ηρωική θυσία του Γρηγόρη
Αυξεντίου. Κατσώνης, ό.π.,
- Η θυσία του Γρηγόρη Αυξεντίου και 174-184.
ο «Αποχαιρετισμός» του Γιάννη • Για πρόσθετες
Ρίτσου (διαθεματικό / πηγές σχετικά με τις
διεπιστημονικό project με το διπλωματικές
μάθημα της Λογοτεχνίας). κινήσεις των
- Η ηρωική μάχη στον αχυρώνα του Άγγλων πριν και
Λιοπετρίου. κατά τη διάρκεια
- Οι απαγχονισθέντες ήρωες της του
ΕΟΚΑ. Απελευθερωτικού
- Τα τελευταία λόγια των Αγώνα,βλ.: Ευάνθης
απαγχονισθέντων ηρώων της Χατζηβασιλείου,
ΕΟΚΑ. «1954-58. Η
- Οι Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου
μυστική
στον κυπριακό τύπο.
διπλωματία.
- Το χρονικό της υπογραφής των
Συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου. Μεσολαβητές σε
- Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου: η αδιέξοδο»,
ανεξαρτησία της Κύπρου υπό Χρονικόν, εφημ.
δοκιμασία. ΠΟΛΙΤΗΣ, τεύχος

123
- Τα μειονεκτήματα και τα τρωτά 104 (1 Ιουνίου
σημεία των Συμφωνιών Ζυρίχης – 2003), 4-22.
Λονδίνου. • Για πρόσθετες
- Πώς είδε ο κυπριακός λαός την 16η οπτικές πηγές –
Αυγούστου του 1960. γελοιογραφίες
- Οι Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου σχετικά με τον
και οι αντιδράσεις στο εσωτερικό
αντιαποικιακό
μέτωπο.
αγώνα των
Κυπρίων, βλ.:
Οργανωμένες επισκέψεις σε
Χρύσανθος
ιστορικούς/αρχαιολογικούς
Χρυσάνθου, Γελοιο-
χώρους, μνημεία και μουσεία:
γραφώντας την
- Επίσκεψη στο Μουσείο Αγώνος
Ιστορία του
στη Λευκωσία.
Κυπριακού,
- Επίσκεψη στο Λεβέντειο –
Λευκωσία, Εκδ.
Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας
Αρμίδα 2009, 33-
(εκθέματα που αφορούν στον
181.
Απελευθερωτικό Αγώνα του 1955-
• Για πρόσθετες
59).
πρωτογενείς πηγές
- Επίσκεψη στα Κρατητήρια
σχετικά με τη
Κοκκινοτριμιθιάς.
διαδικασία των
- Επίσκεψη στο Μουσείο του
συνομιλιών πριν την
πλοιαρίου Άγιος Γεώργιος στη
υπογραφή των
Χλώρακα.
Συμφωνιών Ζυρίχης
- Επίσκεψη στον Αχυρώνα του
– Λονδίνου,βλ.: (α)
Λιοπετρίου στην ελεύθερη
Κύπρος, Ιστορία και
περιοχή Αμμοχώστου.
Πολιτισμός, τόμος

124
- Επίσκεψη στο Κρησφύγετο του 4ος, Εκδ. Διαγόρας,
Γρηγόρη Αυξεντίου στον Μαχαιρά. 189-190.
- Επίσκεψη στο Κρησφύγετο των • Για πρόσθετες
ηρώων της ΕΟΚΑ στο Παλαιχώρι. (πρωτογενείς και
- Επίσκεψη στο Δημοτικό Μουσείο δευτερογενείς)
Αθηένου (εκθέματα που αφορούν πηγές σχετικά με
στους ήρωες της ΕΟΚΑ την υπογραφή, τις
ΑρτέμοΦραγκέσκου και αντιδράσεις στην
ΤουμάζοΤουμάζου). υπογραφή των
Συμφωνιών Ζυρίχης
– Λονδίνου,βλ.:
Κώστας Κατσώνης,
Η Κύπρος στους
δρόμους της
Ιστορίας. Μια
σύγχρονη
προσέγγιση της
ιστορίας μέσα από
την πολυφωνία των
πηγών, Λάρνακα
2002, 194-241.
• Για μελέτη των
σχετικών άρθρων /
προνοιών των
Συμφωνιών Ζυρίχης
– Λονδίνου,βλ.
Κώστας Κατσώνης,
ό.π., 232-236.

125

Οι διακοινοτικές ταραχές και η κρίση του Κυπριακού Ζητήματος από το 1963 έως το 1974
1 1. Να περιγράφουν τα
σημαντικότερα ιστορικά
στοιχεία της περιόδου των
διακοινοτικών ταραχών. (Α, Ζ)
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).
1. Διακοινοτικές συγκρούσεις 1963- • Παρακολούθηση ντοκιμαντέρ και • Η συγκεκριμένη
64: Αναθεώρηση των 13 σημείων αποσπασμάτων από διδακτική ενότητα
του συντάγματος, διακοινοτικές μαγνητοσκοπημένο υλικό του ΡΙΚ θα πρέπει να έχει τη
συγκρούσεις, UNFICYP, πράσινη που αναφέρεται στις μορφή
γραμμή, ΤΜΤ, ΕΟΚΑ Β΄. διακοινοτικές συγκρούσεις και ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟΥ και
στις μέρες προ του δεν θα πρέπει να
Πραξικοπήματος και της Τουρκικής εξετάζει
Εισβολής. λεπτομέρειες γύρω
• Μελέτη άρθρων / αποσπασμάτων από τα διάφορα
από τον κυπριακό τύπο που γεγονότα της
αναφέρονται στην περίοδο των συγκεκριμένης
διακοινοτικών συγκρούσεων και περιόδου. Η
συζήτηση στην τάξη. αναφορά σε αυτά
πρέπει να είναι
126
 Θέματα για συνθετικές εργασίες καθαρά
(projects): επιγραμματική.
- Οι διακοινοτικές συγκρούσεις της • Για επιγραμματική
περιόδου 1963-64 μέσα από τον παρουσίαση των
τύπο της εποχής. εξελίξεων της
- Η Κύπρος από το 1963-1974: η περιόδου 1960-
περίοδος της εύθραυστης ειρήνης. 1974, βλ.: Λεύκιος
- Οι αδυναμίες των Συμφωνιών Ζαφειρίου,
Ζυρίχης – Λονδίνου, οι Κυπριακό
διακοινοτικές συγκρούσεις και η Χρονολόγιο,
τραγωδία του 1974. Λευκωσία 2008.
• Για πρόσθετες
(πρωτογενείς και
δευτερογενείς /
γραπτές και
οπτικές) πηγές
σχετικά με τη
συγκεκριμένη
ιστορική περίοδο,
βλ.: Ιστορία της
Κύπρου, τόμος
Δ΄,Εκδ. Οδύσσεια
2010, 9-152.
• Για πρόσθετες
οπτικές πηγές –
γελοιογραφίες
σχετικά με τα
γεγονότα της

127
 περιόδου 1960-
1974, βλ.:
Χρύσανθος
Χρυσάνθου, Γελοιο-
γραφώντας την
Ιστορία του
Κυπριακού,
Λευκωσία, Εκδ.
Αρμίδα 2009, 183-
343.
• Για πρόσθετο
οπτικοακουστικό
υλικό για τη
συγκεκριμένη
ιστορική περίοδο,
βλ. την επετειακή
παραγωγή του ΡΙΚ
«50 χρόνια
Κυπριακή
Δημοκρατία: 1960-
2010. Τα ιστορικά
ορόσημα», ΡΙΚ 2010
(DVD).
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο

128

Το Πραξικόπημα και η Τουρκική Εισβολή του 1974 στην Κύπρο
3 1. Να περιγράφουν τις συνθήκες
που οδήγησαν στο
Πραξικόπημα και στην
Τουρκική Εισβολή του 1974
στην Κύπρο, καθώς και τις
συνέπειες της εισβολής. (Α, Β,
Γ, ΣΤ, Ζ)
2. Να αποτιμούν τις επιπτώσεις
των συγκεκριμένων γεγονότων
για τη σύγχρονη κυπριακή
πραγματικότητα. (Β, Γ)
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).
1. Πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου • Μελέτη άρθρων / αποσπασμάτων • Για πρόσθετες
1974, Χούντα Συνταγματαρχών, από τον κυπριακό τύπο που πρωτογενείς
Τουρκική Εισβολή (Α΄- Β φάση΄), αναφέρονται στη διαμάχη στο οπτικές πηγές
κατοχή (αξιοποίηση χάρτη), εσωτερικό μέτωπο την περίοδο σχετικά με τα
πρόσφυγες, εγκλωβισμένοι, προ του Πραξικοπήματος και της γεγονότα της
αγνοούμενοι, εποικισμός. Τουρκικής Εισβολής. Τουρκικής
• Μελέτη άρθρων / αποσπασμάτων Εισβολής,βλ. το
από τον ξένο τύπο που λεύκωμα: Κύπρος
2. Οικονομικές και κοινωνικές αναφέρονται στον τρόπο με τον 1974. Μέρες
συνέπειες, Καταστροφή οποίο είδαν οι ξένοι την Τουρκική συμφοράς
μνημείων πολιτιστικής Εισβολή. (φωτογραφίες:
κληρονομιάς • Συγκέντρωση οπτικών πηγών / ΔώροςΠαρτασίδης,
φωτογραφιών που αναφέρονται Κείμενο: Άντρος
στο Πραξικόπημα και την Τουρκική Παυλίδης, Χρονικό:
Εισβολή και παρουσίασή τους Δημήτρης Αντρέου,
στην τάξη. Καλλιτεχνική
• Μελέτη πρωτογενών πηγών / επιμέλεια: Μίκης
μαρτυριών ανθρώπων που έζησαν Φοινικαρίδης,
τα τραγικά γεγονότα του Συμβολή: Αντρέας
Κωνσταντινίδης).
129
 Πραξικοπήματος και της Τουρκικής • Για πρόσθετες
Εισβολής και συζήτηση στην τάξη. (πρωτογενείς και
• Συνέντευξη από ανθρώπους που δευτερογενείς /
έζησαν τα τραγικά γεγονότα του γραπτές και
Πραξικοπήματος και της Τουρκικής οπτικές) πηγές
Εισβολής και παρουσίαση των σχετικά με τη
αποτελεσμάτων της στην τάξη. συγκεκριμένη
• Μελέτη πρωτογενών πηγών που ιστορική περίοδο,
αναφέρονται στη σχέση βλ.: Ιστορία της
Μακαρίου και χούντας στις Κύπρου, τόμος
παραμονές του Πραξικοπήματος. Δ΄,Εκδ. Οδύσσεια
• Παρουσίαση και σχολιασμός 2010.
οπτικών πηγών / φωτογραφιών • Για πρόσθετο
που αναφέρονται στην οπτικοακουστικό
καταστροφή της πολιτιστικής υλικό για τη
κληρονομιάς της Κύπρου από τους συγκεκριμένη
Τούρκους. ιστορική περίοδο,
• Παρουσίαση οπτικών κ.ά. πηγών βλ. την επετειακή
που αναφέρονται στις συνθήκες παραγωγή του ΡΙΚ
ζωής των εγκλωβισμένων και «50 χρόνια
συζήτηση. Κυπριακή
• Μελέτη γραπτών κ.ά. πηγών που Δημοκρατία: 1960-
αναφέρονται στο δράμα των 2010. Τα ιστορικά
αγνοουμένων – και στην ορόσημα», ΡΙΚ 2010
αναβίωσή του δράματος στις (DVD).
οικογένειες μετά τον εντοπισμό • Για πρόσθετες
των προσφιλών τους προσώπων – οπτικές πηγές –
και συζήτηση. γελοιογραφίες

130
• Μελέτη οπτικών κ.ά. σχετικά με τα
παραστατικών πηγών που γεγονότα της
απεικονίζουν δεδομένα σχετικά με περιόδου 1960-
το προσφυγικό πρόβλημα στην 1974, βλ.:
Κύπρο μετά την Τουρκική Εισβολή Χρύσανθος
του 1974. Χρυσάνθου, Γελοιο-
• Συγκριτική ανάγνωση χαρτών της γραφώντας την
Κύπρου (χάρτης της Κυπριακής Ιστορία του
Δημοκρατίας και χάρτης που Κυπριακού,
κυκλοφορεί στις κατεχόμενες Λευκωσία, Εκδ.
περιοχές) με στόχο τον εντοπισμό Αρμίδα 2009, 313-
των αλλαγών που επιχειρούνται 343.
στην ονομασία των πόλεων και • Για πρόσθετο υλικό,
των χωριών της κατεχόμενης βλ. επίσης τις
Κύπρου. αντίστοιχες
• Μελέτη χάρτη όπου φαίνεται η θεματικές ενότητες
πορεία των τουρκικών δυνάμεων στο Εγχειρίδιο
κατά την Α’ και τη Β΄Τουρκική Χαρτογράφησης
Εισβολή και ο διαχωρισμός των Εκπαιδευτικού
κατεχομένων από τις ελεύθερες Υλικού Ιστορίας
περιοχές. (www.moec.gov.cy).
• Μελέτη γραπτών κ.ά. πηγών που
αναφέρονται στο πρόβλημα του
εποικισμού της Κύπρου και
αναφορά – σε συνδυασμό με τις
αλλαγές των ονομάτων των
πόλεων και των χωριών – στην
προσπάθεια για αλλαγή του

131
 δημογραφικού χαρακτήρα της
Κύπρου.

Θέματα για συνθετικές εργασίες

(projects):
- Η εμφύλια σύγκρουση που οδήγησε
στο Πραξικόπημα μέσα από τον
τύπο της εποχής.
- Η Τουρκική Εισβολή στην Κύπρο
μέσα από τον ξένο τύπο της εποχής.
- Η Τουρκική Εισβολή στην Κύπρο
και το δράμα των αγνοουμένων.
- Οι συνθήκες διαβίωσης των
εγκλωβισμένων της Κύπρου.
- Αριθμητικά δεδομένα για τους
εγκλωβισμένους της Κύπρου από το
1974-2004 (διαθεματικό project με
το μάθημα των Μαθηματικών).
- Διαγραμματική παρουσίαση των
συνεπειών της Τουρκικής Εισβολής
(διαθεματικό project με το μάθημα
των Μαθηματικών).
- Η λειτουργία των δημόσιων
εκπαιδευτηρίων στην κατεχόμενη
Κύπρο και η παιδεία των
εγκλωβισμένων μας.
- Το προσφυγικό ζήτημα στην Κύπρο:
αριθμητικά κ.ά. δεδομένα.

132
- Οι κοινωνικές διαστάσεις της
Τουρκικής Εισβολής στην Κύπρο:
το δράμα των προσφύγων και των
αγνοουμένων.
- Κατεστραμμένα Μοναστήρια και
Ναοί στην κατεχόμενη Κύπρο.
- Κατεστραμμένα μνημεία και
αρχαιολογικοί χώροι στην
κατεχόμενη Κύπρο.
- Κλεμμένοι θησαυροί από την
κατεχόμενη Κύπρο.
- Το οδοιπορικό των ψηφιδωτών της
Κανακαριάς.

Οργανωμένες επισκέψεις σε
ιστορικούς/αρχαιολογικούς
χώρους, μνημεία και μουσεία:
- Επίσκεψη στη γραμμή
αντιπαράταξης στην παλιά
Λευκωσία (περιοχή πύλης Πάφου,
Σοπάζ / Πανεπιστημιούπολης και
Χρυσαλινιώτισας / Αγίου
Κασσιανού).
- Επίσκεψη στη γραμμή
αντιπαράταξης στην περιοχή
Άχνας στην ελεύθερη Αμμόχωστο.
- Επίσκεψη στη γραμμή
αντιπαράταξης στην περιοχή
Αθηένου στην επαρχία Λάρνακας.

133
 - Επίσκεψη στη γραμμή
αντιπαράταξης στην περιοχή του
αεροδρομίου Λευκωσίας.
- Επίσκεψη στο Πολιτιστικό Κέντρο
του Δήμου Αμμοχώστου στη
Δερύνεια.
- Επίσκεψη στο Βυζαντινό Μουσείο
της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου
στην παλιά Λευκωσία (εκθέματα
για την κατεστραμμένη
πολιτιστική κληρονομιά,
κλεμμένοι θησαυροί που
επαναπατρίστηκαν κ.ά.).
- Επίσκεψη στο Μουσείο –
Παρατηρητήριο της οδού Λήδρας.
- Επίσκεψη στον Τύμβο
Μακεδονίτισσας στη Λευκωσία.

Η ΜΕΤΑΨΥΧΡΟΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (1989 – 2004)

ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ (1951 – 2004)

Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι κυριότεροι σταθμοί στις προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης (1951 – 2004),
η Ελλάδα και η Κύπρος

1 1. Να περιγράφουν συνοπτικά τις 1. Κατάρρευση Λαϊκών • Συμπλήρωση χρονολογίου με τους • Η συγκεκριμένη

συνθήκες που οδήγησαν στο Δημοκρατιών, οικονομική κυριότερους σταθμούς της διδακτική ενότητα

134
 τέλος του Ψυχρού Πολέμου. (Α,
Ζ)
2. Να αναφέρουν τους
κυριότερους σταθμούς στις
προσπάθειες ενοποίησης της
Ευρώπης καθώς και τον τρόπο
λειτουργίας της Ένωσης (1951-
2004). (Α, Ζ)
κατάσταση, περεστρόικα, πτώση ευρωπαϊκής ενοποίησης από το θα πρέπει να έχει τη
τείχους του Βερολίνου, διάλυση 1949 έως το 1992. μορφή
Ε.Σ.Σ.Δ. • Συμπλήρωση πίνακα με τα ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟΥ και
ονόματα των θεσμικών οργάνων δεν θα πρέπει να
2. Ευρωπαϊκή ενοποίηση, της ΕΕ και τις αντίστοιχες εξετάζει
Ευρωπαϊκή Ένωση (1992): αρμοδιότητές τους. λεπτομέρειες γύρω
σημαντικότεροι σταθμοί, • Σύνταξη γλωσσαρίου με όρους από τα διάφορα
κυριότερα θεσμικά όργανα σχετικούς με την ΕΕ. γεγονότα και τις
(Συμβούλιο της Ευρώπης (1949), • Παρακολούθηση ντοκιμαντέρ διπλωματικές
Ευρωπαϊκή Κοινοπραξία σχετικού με την πορεία της διεργασίες και
Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), ευρωπαϊκής ενοποίησης από το εξελίξεις της
Ευρωπαϊκή Οικονομική τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου συγκεκριμένης
Κοινότητα (ΕΟΚ), Ευρωπαϊκή έως σήμερα. περιόδου. Η
Επιτροπή, Συμβούλιο αναφορά στα πιο
Υπουργών, Ευρωπαϊκό Θέματα για συνθετικές εργασίες πάνω πρέπει να
Συμβούλιο / Συμβούλιο της (projects): είναι καθαρά
Ευρώπης, Ευρωπαϊκό - Η πορεία προς την ευρωπαϊκή επιγραμματική.
Κοινοβούλιο, Ευρωπαϊκή ενοποίηση: από την ίδρυση του • Μέσα από μια
Κεντρική Τράπεζα), ΟΑΣΕ, Συμβουλίου της Ευρώπης (1949) συνοπτική
κυριότερες συνθήκες έως την ίδρυση της Ευρωπαϊκής αναφορά /
(Μάαστριχτ, Άμστερνταμ, Ένωσης (1992). παρουσίαση των
Νίκαιας, Λισαβόνας), Ευρωζώνη. - Η ένταξη της Κύπρου στην κυριότερων
Ευρωπαϊκή Ένωση: προκλήσεις σταθμών της
και προοπτικές. ευρωπαϊκής
- Το Κυπριακό Πρόβλημα και η ενοποίησης– και με
ευρωπαϊκή πορεία της Κύπρου. ιδιαίτερη έμφαση
- Η κυπριακή προεδρεία της στην ένταξη της
Ευρωπαϊκής Ένωσης (2012): Ελλάδος (1981) και
135
 πολιτικές, κοινωνικές και της Κύπρου (2004) –
πολιτισμικές δράσεις. αλλά και των
- Η ευρωζώνη, η ευρωπαϊκή θεσμικών οργάνων
οικονομική κρίση και το μέλλον της Ε.Ε καλύπτεται
της Ενωμένης Ευρώπης. το ουσιαστικότερο
- Επιστημονικές και τεχνολογικές μέρος της ενότητας.
εξελίξεις στην Ευρώπη και τον Το περιεχόμενο της
κόσμο του 20ού αιώνα. ενότητας μπορεί,
- Τέχνες, ποίηση και πεζογραφία συνεπώς, να
στην Ευρώπη και τον κόσμο του ανατεθεί και ως
20ού αιώνα. project.
- - Κορυφαίοι Έλληνες ποιητές και • Σε project για τις
πεζογράφοι του 20ού αιώνα. επιστημονικές και
τεχνολογικές
εξελίξεις στην
Ευρώπη και τον
κόσμο του 20ού
αιώνα έμφαση
μπορεί να δοθεί σε
κάποιον/κάποιους
από τους πιο κάτω
τομείς: στις φυσικές
επιστήμες, την
τεχνολογική και
ηλεκτρονική
επανάσταση, στη
βιολογία και τη
γενετική, την

136
 ιατρική και την
ψυχανάλυση, στα
εξοπλιστικά
προγράμματα κ.ά.
• Σε project για τις
τέχνες, την ποίηση
και την πεζογραφία
στην Ευρώπη και
τον κόσμο του 20ού
αιώνα έμφαση
μπορεί να δοθεί σε
κάποιο/κάποια από
τα πιο κάτω
ρεύματα: φοβισμός,
εξπρεσιονισμός,
κυβισμός,
φουτουρισμός,
αφηρημένη τέχνη,
ντανταϊσμός,
σουρεαλισμός ή σε
κάποιον/κάποιους
από τους πιο κάτω
τομείς: μουσική,
κινηματογράφος,
ρεαλιστικό
μυθιστόρημα και
λογοτεχνία του

137

Οι κυριότεροι σταθμοί στην κυπριακή ιστορία από το 1974 έως το 2004: οι προσπάθειες ειρηνικής επίλυσης του Κυπριακού
(1974 – 2004), η Ανακήρυξη του Ψευδοκράτους (1983) και η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση (2004)
1 1. Να προσδιορίζουν
τους κυριότερους σταθμούς
στην κυπριακή ιστορία από το
1974 έως και την ένταξη της
Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση
(2004). (Α, Ζ)
1. Ανακήρυξη Ψευδοκράτος (1983),
διαπραγματεύσεις, άνοιγμα
οδοφραγμάτων (2003), Σχέδιο
Ανάν, δημοψήφισμα για το
Σχέδιο Ανάν (2004), ένταξη στην
Ευρωπαϊκή Ένωση (2004)
παράλογου στην
πεζογραφία.
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. τις αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).
• Συμπλήρωση χρονολογίου με τους • Η συγκεκριμένη
σημαντικότερους σταθμούς στην διδακτική ενότητα
πορεία του Κυπριακού θα πρέπει να έχει τη
Προβλήματος. μορφή
• Συγκέντρωση και επεξεργασία ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟΥ και
γραπτών πρωτογενών πηγών (από δεν θα πρέπει να
τον ημερήσιο τύπο, κυπριακό και εξετάζει
ξένο) που αναφέρονται στην λεπτομέρειες γύρω
ημέρα της ανακήρυξης από τα διάφορα
τουΨευδοκράτους (15.11.1983). γεγονότα της
• Συγκέντρωση και επεξεργασία συγκεκριμένης
γραπτών πρωτογενών πηγών (από περιόδου και τις
τον ημερήσιο τύπο, κυπριακό και λεπτομέρειες των
138
 ξένο) που αναφέρονται στην διαφόρων λύσεων
ημέρατου ανοίγματος των που προτάθηκαν
οδοφραγμάτων (23.4.2003). από το 1974 και
• Συγκέντρωση μαρτυριών / εξής. Η αναφορά σε
συνεντεύξεις από πρόσφυγες που αυτά πρέπει να
είδαν τα σπίτια τους μετά από 29 είναι καθαρά
χρόνια και ανάγνωσή τους στην επιγραμματική.
τάξη. • Η συγκεκριμένη
• Συγκέντρωση και επεξεργασία διδακτική ενότητα
γραπτών πρωτογενών πηγών (από διδάσκεται
τον ημερήσιο τύπο, κυπριακό και συνοπτικά
ξένο) που αναφέρονται στο επικεντρώνοντας το
αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ενδιαφέρον των
για το Σχέδιο Ανάν (24.4.2004). μαθητών/τριών
• Συγκέντρωση και επεξεργασία στους
γραπτών πρωτογενών πηγών (από σημαντικότερους
τον ημερήσιο τύπο, κυπριακό και σταθμούς των
ξένο) που αναφέρονται στην διαπραγματεύσεων
ημέρα της ένταξης της Κύπρου για την επίλυση του
στην Ευρωπαϊκή Ένωση (1.5.2004). Κυπριακού (π.χ.
«Ιδέες Γκάλι»,
Θέματα για συνθετικές εργασίες «Σχέδιο Ανάν»,
(projects): «Δημοψήφισμα για
- Οι σημαντικότεροι σταθμοί στην το Σχέδιο Ανάν»
πορεία επίλυσης του Κυπριακού κ.ά.) χωρίς
Προβλήματος: επιγραμματική βασανιστικές
παρουσίαση. λεπτομέρειες. Η
ανακήρυξη του

139
- Ο κυπριακός και ξένος τύπος Ψευδοκράτους
μπροστά στην ανακήρυξη του μπορεί να διδαχτεί
τουρκικού Ψευδοκράτους. επετειακά.
- Ο κυπριακός και ξένος τύπος Ιδιαίτερη σημασία
μπροστά στο άνοιγμα των δίδεται στην ένταξη
οδοφραγμάτων. της Κύπρου στην ΕΕ.
- Το πριν και το μετά του • Για επιγραμματική
ανοίγματος των οδοφραγμάτων: παρουσίαση των
μαρτυρίες προσφύγων που είδαν εξελίξεων της
τα σπίτια τους μετά από 29 περιόδου 1974-
χρόνια. 2004, βλ.: Λεύκιος
- Ο κυπριακός και ξένος τύπος Ζαφειρίου,
μπροστά στο ΟΧΙ του Κυπριακό
δημοψηφίσματος για το Σχέδιο Χρονολόγιο,
Ανάν. Λευκωσία 2008.
- Ο κυπριακός και ξένος τύπος • Για πρόσθετες
μπροστά στην ένταξη της Κύπρου (πρωτογενείς και
στην Ευρωπαϊκή Ένωση. δευτερογενείς /
- Η ένταξη της Κύπρου στην γραπτές και
Ευρωπαϊκή Ένωση και η πορεία οπτικές) πηγές
επίλυσης του Κυπριακού σχετικά με τη
Προβλήματος. συγκεκριμένη
- Κοινωνικές και οικονομικές ιστορική περίοδο,
εξελίξεις μετά την ένταξη της βλ.: Ιστορία της
Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κύπρου, τόμος
Δ΄,Εκδ. Οδύσσεια
2010, 153-227.

140
• Για πρόσθετες
οπτικές πηγές –
γελοιογραφίες
σχετικά με τα
γεγονότα της
περιόδου 1975-
2004, βλ.:
Χρύσανθος
Χρυσάνθου, Γελοιο-
γραφώντας την
Ιστορία του
Κυπριακού,
Λευκωσία, Εκδ.
Αρμίδα 2009, 345-
520.
• Για πρόσθετο υλικό,
βλ. επίσης τις
αντίστοιχες
θεματικές ενότητες
στο Εγχειρίδιο
Χαρτογράφησης
Εκπαιδευτικού
Υλικού Ιστορίας
(www.moec.gov.cy).

141
 ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

Δείκτες Επιτυχίας Δείκτες Επάρκειας

Χρόνος, αλλαγή, συνέχεια (Α)

1. Ερμηνεύουν αλλαγές και 1. Λόγοι για του οποίους συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ζωής των ανθρώπων αλλάζουν με την πάροδο
συνέχειες ανάμεσα σε του χρόνου.
ιστορικές περιόδους και 2. Λόγοι για τους οποίους συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ζωής των ανθρώπων παραμένουν τα ίδια με
εντός ιστορικών περιόδων. την πάροδο του χρόνου.
3. Τρόποι με τους οποίους συγκεκριμένες αλλαγές επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων.

2. Ερμηνεύουν συνδέσεις 1. Λόγοι ύπαρξης συγκεκριμένων σχέσεων ανάμεσα σε γεγονότα που συμβαίνουν σε διαφορετικές
ανάμεσα σε γεγονότα που ιστορικές περιόδους.
συμβαίνουν στην ίδια ή σε 2. Λόγοι ύπαρξης συγκεκριμένων σχέσεων ανάμεσα σε γεγονότα που συμβαίνουν εντός της ίδιας ιστορικής
διαφορετικές ιστορικές περιόδου.
περιόδους.

Αίτια–συνέπειες (Β)

1. Ερμηνεύουν σχέσεις 1. Λόγοι (αίτια) για τους οποίους συγκεκριμένα γεγονότα και αλλαγές συμβαίνουν.
ανάμεσα στα διάφορα αίτια 2. Αποτελέσματα και συνέπειες συγκεκριμένων γεγονότων και αλλαγών (άμεσα, μεσοπρόθεσμα,
και σχέσεις ανάμεσα στις μακροπρόθεσμα, σε σχέση με διαφορετικές ομάδες ανθρώπων).
διάφορες συνέπειες 3. Λόγοι ύπαρξης συγκεκριμένων σχέσεων αιτιότητας ανάμεσα σε συγκεκριμένα γεγονότα και αλλαγές.
γεγονότων και αλλαγών. 4. Λόγοι ύπαρξης συγκεκριμένων σχέσεων ανάμεσα στα αίτια συγκεκριμένων γεγονότων και αλλαγών.
5. Λόγοι ύπαρξης συγκεκριμένων σχέσεων ανάμεσα στις συνέπειες συγκεκριμένων γεγονότων και αλλαγών.

142

Ιστορική ενσυναίσθηση (Γ)
1. Ερμηνεύουν συγκεκριμένες
συμπεριφορές, πρακτικές
και θεσμούς του
παρελθόντος, με αναφορά
στο συγκείμενο της εποχής
και τις ιδέες και αντιλήψεις
των ανθρώπων.
Πηγές–ιστορικές αναφορές (Δ)
1. Συγκρίνουν διαφορετικές
αναπαραστάσεις (ιστορικές
αναφορές) του ίδιου
γεγονότος/προσώπου/
6. Διάκριση ανάμεσα σε εκούσιες και ακούσιες συνέπειες στη βάση κριτηρίων.
1. Ιδέες και αντιλήψεις των ανθρώπων στο παρελθόν για συγκεκριμένα θέματα.
2. Διαφορές ανάμεσα στις ιδέες και αντιλήψεις των ανθρώπων στο παρελθόν και στη σημερινή εποχή για
συγκεκριμένα θέματα.
3. Λόγοι για τους οποίους πρόσωπα ή ομάδες ανθρώπων συμπεριφέρονται με συγκεκριμένους τρόπους.
4. Τρόποι με τους οποίους το συγκείμενο επηρεάζει τη συμπεριφορά προσώπων και ομάδων ανθρώπων.
5. Τρόποι με τους οποίους οι ιδέες και αντιλήψεις προσώπων και ομάδων ανθρώπων επηρεάζουν τη
συμπεριφορά τους.
6. Λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι έχουν συγκεκριμένους θεσμούς και πρακτικές.
7. Τρόποι με τους οποίους το συγκείμενο συμβάλει στην ύπαρξη συγκεκριμένων θεσμών και πρακτικών.
8. Τρόποι με τους οποίους συγκεκριμένες ιδέες και αντιλήψεις συμβάλλουν στην ύπαρξη συγκεκριμένων
θεσμών και πρακτικών.
9. Λόγοι για τους οποίους κάποιοι θεσμοί και πρακτικές τους παρελθόντος δεν υπάρχουν ή είναι
διαφορετικοί σήμερα.
10. Τρόποι με τους οποίους αλλαγές στο συγκείμενο προκάλεσαν την αλλαγή ή την εξάλειψη θεσμών και
πρακτικών του παρελθόντος.
11. Τρόποι με τους οποίους αλλαγές σε ιδέες και αντιλήψεις προκάλεσαν την αλλαγή ή την εξάλειψη θεσμών
και πρακτικών του παρελθόντος.
1. Κοινές πληροφορίες που εντοπίζονται σε διαφορετικές αναπαραστάσεις (ιστορικές αναφορές) ενός
γεγονότος/ προσώπου/φαινομένου.
2. Διαφορετικές πληροφορίες που εντοπίζονται σε διαφορετικές αναπαραστάσεις (ιστορικές αναφορές)
ενός γεγονότος/προσώπου/φαινομένου.
143
 φαινομένου. 3. Ομοιότητες και διαφορές στις αναπαραστάσεις (ιστορικές αναφορές) που παράγουν οι μαθητές/τριες.
4. Διαφορετικοί βαθμοί βεβαιότητας για πληροφορίες που εντοπίζονται σε αναπαραστάσεις.

2. Κάνουν διακρίσεις ανάμεσα 1. Πληροφορίες στις πηγές που περιγράφουν συγκεκριμένα γεγονότα.
σε γεγονότα και ερμηνείες 2. Πληροφορίες στις πηγές που δίνουν ερμηνείες γεγονότων.
στις πηγές που 3. Κριτήρια διάκρισης ανάμεσα σε γεγονότα και ερμηνείες.
χρησιμοποιούν.

3. Εξηγούν γιατί υπάρχουν 1. Λόγοι για τους οποίους οι πληροφορίες που παίρνουμε από τις πηγές διαφέρουν μεταξύ τους.
διαφορετικές 2. Ερωτήματα για τα οποία μια πηγή είναι έγκυρη ή/και αξιόπιστη και ερωτήματα για τα οποία δεν είναι.
αναπαραστάσεις (ιστορικές 3. Τρόποι με τους οποίους το είδος των πηγών (π.χ. γραπτές-παραστατικές / καταγραφές-κατάλοιπα /
αναφορές) και ερμηνείες πρωτογενείς-δευτερογενείς-τριτογενείς) επηρεάζει την εγκυρότητα και αξιοπιστία τους ανάλογα με τα
γεγονότων και προσώπων. ερωτήματά μας.
4. Τρόποι με τους οποίους οι γνώσεις, ιδέες και αντιλήψεις που υιοθετεί, το συγκείμενο στο οποίο βρίσκεται
καθώς και το ιστορικό ερώτημα που διερευνά ο δημιουργός της πηγής επηρεάζουν τις ερμηνείες.
5. Λόγοι για τους οποίους οι αναπαραστάσεις (ιστορικές αναφορές) που παράγουν οι μαθητές/τριες
διαφέρουν μεταξύ τους.
6. Λόγοι για τους οποίους δεν υπάρχει πάντοτε συμφωνία στο βαθμό βεβαιότητας για τις πληροφορίες που
εντοπίζονται στις αναπαραστάσεις (ιστορικές αναφορές).

Σημαντικότητα (Ε)

1. Συγκρίνουν τη 1. Ιεράρχηση γεγονότων, προσώπων, αντικειμένων, αλλαγών, αιτιών, συνεπειών ως προς τη

σημαντικότητα γεγονότων, σημαντικότητά τους, στη βάση συγκεκριμένων κριτηρίων (αιτιολόγηση).
προσώπων, αντικειμένων, 2. Μεταβολές στη σημαντικότητα γεγονότων, προσώπων, αντικειμένων, αλλαγών, αιτιών, συνεπειών με την
αλλαγών, αιτιών, πάροδο του χρόνου.
συνεπειών, στη βάση
κριτηρίων.

144
2. Εξηγούν γιατί υπάρχουν 1. Λόγοι για τους οποίους υπάρχουν διαφορές στον τρόπο με τον οποίο ιεραρχούμε τη σημαντικότητα
διαφορετικές κρίσεις σε γεγονότων, προσώπων, αντικειμένων, αλλαγών, αιτιών, συνεπειών.
σχέση με τη σημαντικότητα. 2. Τρόποι με τους οποίους το ερώτημα, το άτομο που αποδίδει τη σημαντικότητα και ο χρόνος στον οποίο
γίνεται η κρίση οδηγούν σε διαφορές στην απόδοση σημαντικότητας.

Ιστορική διερεύνηση
(τεκμήρια) (Στ)

1. Εντοπίζουν, συνδυάζουν και 1. Σημαντικά ερωτήματα για ένα συγκεκριμένο γεγονός, φαινόμενο, πρόσωπο.
αξιολογούν πηγές για να 2. Εντοπισμός και συλλογή πηγών.
απαντήσουν ιστορικά 3. Πηγές που δίνουν πληροφορίες (τεκμήρια) οι οποίες απαντούν το ερώτημά μας.
ερωτήματα. 4. Πληροφορίες (τεκμήρια) που παίρνουμε σχετικά με το ερώτημά μας από τις πηγές.
5. Εγκυρότητα και αξιοπιστία πηγών που προκύπτει από την εγκυρότητα και αξιοπιστία των τεκμηρίων.
6. Ομοιότητες και διαφορές στα αποτελέσματα των ιστορικών διερευνήσεων των μαθητών/τριών.
7. Βαθμός βεβαιότητας για την απάντηση στο ερώτημα, η οποία προκύπτει από τις πηγές.

2. Προτείνουν, σχεδιάζουν και 1. Καθορισμός θέματος προς διερεύνηση.

εκτελούν ιστορικές 2. Καθορισμός ερωτήματος προς διερεύνηση και τεκμηρίωση σημαντικότητάς του.
διερευνήσεις. 3. Αναζήτηση πηγών.
4. Μελέτη και ερμηνεία πηγών.
5. Εντοπισμός τεκμηρίων σε σχέση με το ερώτημα της διερεύνησης.
6. Αξιολόγηση αξιοπιστίας και εγκυρότητας.
7. Αντιπαραβολή πηγών.
8. Παραγωγή ιστορικής αναφοράς.
9. Παρουσίαση των αποτελεσμάτων της διερεύνησης.
10. Συζήτηση των αποτελεσμάτων της διερεύνησης.

145
 (Στα πιο πάνω, όπου υπάρχει δυνατότητα και προστιθέμενη αξία, γίνεται χρήση των ΤΠΕ.)

Οργάνωση–επικοινωνία (Ζ)

1. Παρουσιάζουν την ιστορική 1. Παραγωγή γραπτών και προφορικών ιστορικών αναφορών.

τους γνώση και τα 2. Δημιουργία παραστατικών πηγών.
αποτελέσματα των 3. Τροποποίηση γραπτών ιστορικών αναφορών ώστε να συμπεριλαμβάνουν τα αποτελέσματα ιστορικών
διερευνήσεών τους με διερευνήσεων (π.χ. κείμενο σχολικού εγχειριδίου, κείμενο για το θέμα υπό μελέτη).
διάφορους τρόπους τους 4. Κατασκευή/συμπλήρωση διαγραμμάτων.
οποίους επιλέγουν ανάλογα 5. Συμπλήρωση χάρτη.
με το θέμα και το κοινό 6. Υπόδυσηρόλων.
τους. 7. Επιλογή τρόπου παρουσίασης ανάλογα με το θέμα/περιεχόμενο της ιστορικής διερεύνησης και τα
αποτελέσματά της.
8. Επιλογή τρόπου παρουσίασης ανάλογα με το κοινό στο οποίο απευθύνεται.

(Στα πιο πάνω, όπου υπάρχει δυνατότητα και προστιθέμενη αξία, γίνεται χρήση των ΤΠΕ.)

2. Επιλέγουν και 1. Λεξιλόγιο που υποδηλοί διαφορετικούς βαθμούς βεβαιότητας (π.χ. αποκλείεται, δεν υπάρχουν ενδείξεις,
χρησιμοποιούν με ακρίβεια υπάρχουν κάποιες ενδείξεις, όλες οι ενδείξεις δείχνουν, πιθανόν, μάλλον, σίγουρα).
ποικιλία ιστορικών και 2. Λεξιλόγιο που σχετίζεται με τις ιστορικές περιόδους και τα θέματα υπό μελέτη (βλ. έννοιες περιεχομένου
χρονολογικών όρων και στους Δείκτες Επιτυχίας και Επάρκειας για κάθε περίοδο).
συμβάσεων. 3. Λεξιλόγιο που σχετίζεται με την ιστορική διερεύνηση (π.χ. πηγές, τεκμήρια, αίτια, συνέπειες).
4. Λεξιλόγιο που ανταποκρίνεται στο είδος της επικοινωνίας και το κοινό.

3. Τεκμηριώνουν και 1. Πηγές που τεκμηριώνουν τα αποτελέσματα ιστορικών διερευνήσεων κατά την παρουσίαση/συζήτηση.
επιχειρηματολογούν σε 2. Επιχειρηματολογία για την υποστήριξη της ερμηνείας στην οποία καταλήγουν οι ιστορικές διερευνήσεις.
συνθήκες διαλόγου για τα
αποτελέσματα των

146
διερευνήσεών τους με
αναφορά στις πηγές τους.

147