"Potop"

H. Sienkiewicza
1.Czas i miejsce akcji, główny wątek:
Akcja utworu toczy się w latach 1655-1657 podczas najazdu szwedzkiego na tereny Rzeczpospolitej.
Wydarzenia obejmują obszar prawie całego kraju od Wielkopolski po Litwę oraz południe Polski: Śląsk,
Małopolskę.

Głównym wątkiem Potopu są dzieje burzliwej miłości Oleńki Billewiczówny i Andrzeja Kmicica na tle
najazdu szwedzkiego. Ukazane zostały różne postawy wszystkich warstw społecznych wobec wroga.
Wydarzenia historyczne zostały odtworzone na ogół zgodnie z ówczesnym stanem badań, rozgrywają się
przeważnie na polach bitew (Zamość, Warka, bitwa pod Prostkami), w obleganych twierdzach
(Częstochowa), walkom towarzyszą pertraktacje dyplomatyczne.
2.Andrzej Kmicic - spadkobierca tradycji romantycznej ze względu na:
- nieszczęśliwą miłość (szczęśliwe zakończenie)
- indywidualizm ( nie dba o opinię)
- wewnętrzne rozdarcie
- tragizm (zdrada niezawiniona)
- poświęcenie dla ojczyzny
- samotność i odtrącenie przez społeczeństwo
3. Andrzej Kmicic - bohater dynamiczny:
Przemiana jest utrzymana w stylistyce biblijnej. Bohatera porównuję się do łotra, który zawisł na krzyżu
obok Chrystusa i prosił Boga o nawrócenie. Według narratora Bóg przebaczył mu grzecy.
Przed przemianą:
- hulaka, barchoł (pijatyka i strzelanie do portretów)
- spalenie Wołontowiczów (zemsta za wymordowanie kompanów)
Po przemianie:
- pragnie się zmienić, odpokutować za swoje winy
- ma świadomość popełnionego zła
- obrońca Jasnej Góry
- wysadzenie kolumbryny

4. Ocena społeczeństwa:
Henryk Sienkiewicz ukazał w Potopie bohaterów należących do różnych warstw społecznych. Magnaterię
reprezentują Janusz i Bogusław Radziwiłłowie, Opaliński, Radziejowski, Lubomirski, Zamoyski. Prowadzą
politykę na własną rękę. Dla własnych korzyści lub na skutek osobistej urazy przechodzą na stronę
Szwedów. Magnaterię cechuje: samowola, egoizm, pycha oraz obojętność na losy ojczyzny. Wśród
magnatów możemy odnaleźć patriotów, którzy dobro kraju stawiają ponad osobiste interesy, ale nie są
ideałami.

Przedstawiona przez Sienkiewicza zamożna szlachta jest przekupna, warcholska, egoistyczna i

bezmyślna politycznie. Pokornie poddaje się obcym najeźdźcom, bez sprzeciwu słucha rozkazów
szwedzkich komendantów. Obietnica przywilejów stanowych ze strony króla szwedzkiego skłania
niektórych szlachciców do zdrady ojczyzny.
Reprezentantami szlachty średnio zamożnej są Wołodyjowski, Zagłoba, Skrzetuscy.

W Potopie Sienkiewicz ukazał również szlachtę ubogą, zaściankową, np. laudańską, oraz mieszczan i
chłopów. Prosty lud cechuje wierność królowi, chęć walki ze Szwedami oraz patriotyzm. Opierają się
najeźdźcy, wolą iść do więzienia niż przyczynić się do wzmocnienia potęgi szwedzkiej.

5.Polska powieść historyczna nie była ceniona w pozytywizmie:

- w okresie przed 1830 r. dzieła pisane były pod wpływem powieśći walterscottowskich, np. Julian Ursyn
Niemcewicz, Jan z Tenczyna
- romantyzm - dwa kierunki rozwoju:
* gawęda szlachecka (luzna kompozycja)
* dokumentarna powieśc historyczns ( mninimum fikcji, fabuła oparta na dokumentach zródłowych),
twórczośc Ignacego Krasickiego
- pozytywizm (początkowo nie była doceniana, gdyż skupiono się na hasłach pozytywistycznych, a te
najłatwiej było przedstawic w powieściach współczesnych
6. Szkoły historyczne:
- szkoła warszwska (zachęcali do oporu, przeciwko zaborcom, potępiali lojalizm)
- szkoła krakowska (potępia powstania, krytykuje przeszłośc, propaguje lojalizm - "stańczycy" -nazwa od
panfletu politycznego "TK Stańczyka")
7.Cechy historycznych powieści H. Sienkiewicza:
- podporządkowanie zdarzeń idei pokrzepienia serc
- połączenie tendencji powieści dokumentalnej (korzystanie z tekstów zródłowych) i walterscottowskiej
(wątek przygodowo - romansowy na tle historii)
- synkretyzm gatunkowy (połączenie elementów powieści przygodowej, romansu, powieści sensacyjnej,
legendy)
- romantyczna koncepcja historyzmu - naród jako organizm, hostoria jako proces
- eksponowanie chwalebnych momentów z histoeii narodowej, np. otwarcie potopu szwedzkiego
- połączenie wielkiej historii narodu z małą historia jednostekj
8. Stylizacja:
- biblijna
- romantyczna (podniosły styl, obrona Jasnej Góry, odpowiedni nastrój)
- homerycka
9. Komizm:
- postaci (Roch Kowalski - "ociec prać"
- sytuacyjny (Zagłoba, który walczy z małpami)
- słowny (powiedzonka Zagłoby, zdania wypowiadane przez Rocha Kowalskiego: "Ja jestem pan
Kolwalski, a ro jest pani Kowalska" - ze wskazaniem na szablę)
10. Archaizacja:
- poziom słownikowy (leksykalny, np. "człek dewalirował")
- poziom fleksyjny, np. "zabit" , zamiast zabity
- poziom słowotwórczy, np. rzeczowniki z formantem -ość, np. "dalekość"
- poziom składniowy (łac. składnia z orzeczeniem na końcu zdania)
11. Dialogi i monologi stylizowane na język staropolski
12. Indywidualizacja języka wypowiedzi
13. Makaronizmy (zwroty z j. łacińskiego)
14. Konstrukcja świata przedstawionego:
- wyrazna rama chronologiczna (1655 - 1656)
- schemata powieści sensacyjnej (stiopniowanie napięcia)
- paralelizm zjawisk przyrody i wydarzeń historycznych (poddanie się szlachty pod Ujściem i nadciągająca
burz)
- heroizacja i sakralizacja wybranych bohaterów
15. Obrońcy ojczyzny i zdrajcy :
- patrioci - Jan Kazimierz Waza, paulin Augustyn Kordecki, Jan Zagłoba, Andrzej Kmicic, Andrzej Michał
Wołodyjowski, Oleńka Billewiczówna (symbol polki patriotki)
- zdrajcy - Janusz Radziwiłł, Bogusław Radziwiłł, Heronim Radziejowski (inicjator poddania się szlachty
pod Ujściem)
16. Charakterystyka bohaterów:
Andrzej Kmicic - główny bohater powieści, młody, bardzo przystojny, wesoły, odważny szlachcic-
zawadiaka. Jest przede wszystkim żołnierzem, ale skory jest także do romantycznych porywów (kulig). W
trakcie trwania akcji bohater przeżywa głęboką przemianę wewnętrzną. Ze szlacheckiego warchoła,
zabijaki, który jako ostatecznego argumentu dla przeforsowania swoich racji używał siły, staje się
szlachetnym, honorowym patriotą, gotowym poświęcić życie dla ojczyzny. Wcześniej był awanturnikiem, z
powodu intryg Janusza Radziwiłła został zdrajcą, posądzano go nawet o to, że zamierza targnąć się na
życie Jana Kazimierza. Teraz naraża się w obronie króla. W jego życiu znaczną rolę odgrywa religia. Dla
Sienkiewicza katolicyzm jest atrybutem polskości. Dlatego bohater rozpoczyna swą ekspiacyjną drogę
(drogę nawrócenia) spowiedzią u księdza Kordeckiego i aktywnym udziałem w obronie Jasnej Góry.

Kmicic został w powieści naznaczony najstraszliwszym z piętn - piętnem zdrajcy, dlatego zmazanie go
będzie trwało do końca powieści. Pod nazwiskiem Babinicz Kmicic walczy ze Szwedami, udaremnia
zdrady i zasadzki, bije się wszędzie tam, gdzie sytuacja zdaje się być beznadziejna. Jednocześnie przez
cały czas bohater pozostaje wierny Oleńce, co prawda na pierwszym miejscu stawia dobro ojczyzny, ale
zawsze ma przed oczami ukochaną. Wypełnia zresztą jej warunek: stara się swoim działaniem sprawić,
żeby ludzie, których skrzywdził, wybaczyli mu.

Kmicic to bohater, który niemal od początku powieści dysponuje samymi zaletami. Jest odważny, stać go
na gesty pełne brawury i fantazji, pewny siebie, honorowy, kocha szczerze, jest wierny. Jego wady w tym
okresie to buta, duma, nieliczenie się z innymi, warcholstwo, pieniactwo, prywata. Jednak w obliczu
zagrożenia kraju, kiedy trzeba podjąć ostateczną decyzję czy jest się za, czy przeciw Szwedom, bohater
wybiera właściwą drogę. I choć Radziwiłł go oszukuje, panu Andrzejowi udaje się stanąć po właściwej
stronie, walczyć i pozbyć się oskarżeń o zdradę. Ujawnia się przy okazji jego uczciwość i wierność raz
złożonej przysiędze - nie zdradza Radziwiłła, mimo, że magnat daje dowody poparcia dla Karola
Gustawa. Jest bezwzględny wobec zdrajców ojczyzny (Kuklinowski), wierny wobec przyjaciół. Potrafi
uznać czyjąś wyższość, np. Wołodyjowskiego, docenia zalety “małego rycerza”, staje z nim do walki, ale
umie uznać się za pokonanego, w końcu ci dwaj bohaterowie zostają serdecznymi przyjaciółmi.

Oleńka Billewiczówna - wnuczka Herakliusza Billewicza, zobowiązana przez niego do wyjścia za

Andrzeja Kmicica lub zostania zakonnicą. To młoda, piękna i odważna dziewczyna. Zakochuje się w
Kmicicu od pierwszego wejrzenia, ale ma na tyle godności i dumy, by odprawić jego kompanów, a
samemu Andrzejowi powiedzieć, co sądzi o jego hulaszczym trybie życia. W głębi duszy usprawiedliwia
ukochanego, oficjalnie jednak stawia warunek: przebaczy Kmicicowi, jeśli jemu wybaczą ci, których
skrzywdził. Jest uczciwa, szczera i stała w uczuciach. Konsekwentnie odrzuca zaloty Bogusława
Radziwiłła.

Jan Onufry Zagłoba herbu Wczele - łączy w sobie wszystkie pozytywne cechy staropolskiego Sarmaty:
jest wesoły, dowcipny, rubaszny, odważny, potrafi przewodzić, choć nie jest najlepszy jako żołnierz. Mimo
to właśnie on zostaje regimentarzem (według Słownika języka polskiego: zastępca hetmana, sprawujący
dowództwo nad całością lub częścią wojska) w obozie pod Białymstokiem. Sprawnie i szybko udaje mu
się zaprowadzić ład i porządek. Cieszy się wśród żołnierzy wielkim poważaniem i sympatią. Słynie z
celnych i dowcipnych komentarzy i ripost. Jest wielkim optymistą, nigdy się nie załamuje, uważa, że z
każdej sytuacji jest wyjście. Jest gorącym patriotą.

Herakliusz Billewicz - pułkownik, dowódca chorągwi laudańskiej, podkomorzy upicki, patriarcha rodu,
właściciel Wodoktów, Lubicza i Mitrunów, przyjaciel Radziwiłłów, człowiek mający “na każde zawołanie
tysiąc głosów i tysiąc szabel laudańskich”.

Stanisław Skrzetuski - stryjeczny brat Jana, jeden z bardziej doświadczonych oficerów polskich.

Jan Skrzetuski - bohater spod Zbaraża, odważny, doświadczony, wielki patriota.

Jerzy Michał Wołodyjowski - “mały rycerz”, niezrównany fechmistrz, odważny, ceniący honor, człowiek
o dobrym sercu.

Arwid Wittemberg - stary i bardzo doświadczony oficer szwedzki, jeden z głównych dowódców
szwedzkich wojsk.

Krzysztof Opaliński - wojewoda poznański, bogaty magnat, nie posiadający żadnego doświadczenia
militarnego.

Piotr Opaliński - wojewoda podlaski, stryjeczny brat Krzysztofa.

Stach Ostrożka - błazen na dworze Krzysztofa Opalińskiego, wesołek i kpiarz, ale zarazem człowiek
posiadający bystry umysł i niepośledni rozsądek.

Hieronim Radziejowski - były podkanclerzy koronny, dbający tylko o własne interesy, zdrajca ojczyzny.
Janusz Radziwiłł - książę, doświadczony dowódca, niezmiernie bogaty, dumny, wywyższający ponad
wszystko własny ród i dbający przede wszystkim o świetność i potęgę tego rodu. Jest zdrajcą.
Bezkrytycznie ocenia zamiary Szwedów. Ufa, że Karol Gustaw ofiaruje mu panowanie w
Rzeczypospolitej. Jest samowolny, jego dobra to państwo w państwie. Nie czuje się niczyim poddanym.
Jest symbolem najgorszych wad sarmackich.

Bogusław Radziwiłł - książę, stryjeczny brat Janusza, rozmiłowany w niemieckiej i francuskiej modzie
oraz wystawnych ucztach i wygodnym życiu, pyszałek.

Sakowicz - starosta oszmiański, przebiegły i przewrotny, powiernik księcia Bogusława.

Charłamp - Litwin, przyjaciel Wołodyjowskiego, dowódca pułku dragonów księcia Janusza, bardzo do
księcia przywiązany.

Tomasz Billewicz - miecznik rosieński, krewny i opiekun Oleńki, dawny przyjaciel Radziwiłłów, porywczy
i zapalczywy, odważny.

Roch Kowalski - rycerz obdarzony wielką siłą fizyczną, ale prawie całkowicie pozbawiony rozumu, oficer
w służbie Janusza Radziwiłła, posłuszny bezwzględnie przełożonym, w wolnych chwilach lubiący nade
wszystko spać.

Kiemlicze - ojciec i dwóch synów bliźniaków (Kosma i Damian), szlacheckiego pochodzenia, niezwykle
chciwi, ale zarazem bardzo odważni i przywiązani do Kmicica.

Rzędzian - dzierżawca starostwa w Wąsoszy, dawny sługa Jana Skrzetuskiego.

Weyhard Wrzeszczowicz - Czech, katolik, niegdyś służył królowi polskiemu, ale później przeszedł na
stronę szwedzką, bliski współpracownik Karola Gustawa.

Baron Lisola - Niemiec, katolik, wysłannik cesarza niemieckiego.

Augustyn Kordecki - przeor klasztoru jasnogórskiego, świątobliwy kapłan, niezwykle odważny i zarazem
rozważny.

Burchard Miller - szwedzki generał, wsławiony licznymi zwycięstwami.

Sadowski - Czech, luteranin, pułkownik wojsk szwedzkich, “śmiały i popędliwy”, ale też rozważny i
ceniący honor.

Kuklinowski - pułkownik chorągwi wolentarskiej, odważny, doświadczony żołnierz, pozbawiony jednak

poczucia patriotyzmu i wszelkich skrupułów, niewierzący, hulaka.

Jerzy Lubomirski - marszałek wielki koronny, magnat posiadający wielkie bogactwa i znaczenie,
doświadczony wódz, człowiek bardzo pyszny, posiadający wygórowane ambicje, gotowy dla zaspokojenia
swej pychy poświęcić nawet dobro ojczyzny.

Jan Zamoyski - zwany Sobiepanem, starosta kałuski, człowiek wesoły, trochę chełpliwy, ale poczciwy i
odważny, kochający ojczyznę, zamożny.

Księżna Gryzelda Wiśniowiecka - siostra Jana Zamoyskiego, wdowa po Jeremim, matka Michała
(przyszłego króla), kobieta zrównoważona, poważna, rozsądna.

Michał Wiśniowiecki - syn Gryzeldy, młodzieniec zdolny, wrażliwy, ale o słabej woli, lubiący oddawać się
rozkoszom stołu.
Anusia Borzobohata-Krasieńska - sierota przebywająca na dworce księżnej Gryzeldy, osóbka miła,
wesoła, zalotna.

17. Problematyka:

Dwie płaszczyzny w Potopie: Pierwszą płaszczyznę wyznaczają wydarzenia związane z wątkiem

romansowym. W Potopie zauważyć można sytuację klasycznego trójkąta: na drodze kochankom
(Kmicicowi i Oleńce) staje ten trzeci, książę Bogusław.

Druga płaszczyzna określona jest przez wydarzenia historyczne i polityczne, czyli dzieje narodu polskiego
zmuszonego do walki ze szwedzkim najeźdźcą.

Powieść kończy się szczęśliwie na obu płaszczyznach (Kmicic żeni się z Oleńką, potop szwedzki zostaje
odparty).

Potop jako powieść “ku pokrzepieniu serc”: Gdy Henryk Sienkiewicz przystępował do pisania Potopu, kraj
znajdował się w sytuacji bardzo niekorzystnej. Od klęski powstania styczniowego upłynęło już
dwadzieścia lat. Program odbudowy i wzmocnienia kraju, najwyraźniej uwidaczniający się w
pozytywistycznych hasłach pracy organicznej i pracy u podstaw, nie przyniósł odzyskania przez Polskę
niepodległości, pojawiły się nastroje zniechęcenia i przygnębienia przedłużającą się niewolą kraju.
Krytykowano program pozytywistów, tendencje antypozytywistyczne stawały się coraz mocniejsze. Coraz
powszechniejszy brak wiary w ideały niepodległościowe i narodowowyzwoleńcze. Dlatego cykl powieści
historycznych pisanych przez Sienkiewicza jest cyklem tworzonym “ku pokrzepieniu serc”.

Sienkiewicz pokazuje w Potopie, że Polacy w sytuacjach krytycznych potrafią się zjednoczyć i walczyć o
niepodległość. Bardzo wymowne są tu słowa samego pana Zagłoby:

“Niech, gdy ciężkie czasy nadejdą, wspomną na nas i nie desperują nigdy, bacząc na to, że nie masz
takowych terminów, z których by się viribus unitis (łac. wspólnymi siłami) i przy boskich auxiliach (łac.
pomocy) podnieść nie można”.

Pisarz wskrzesza chwile minionej chwały, przedstawia optymistyczną wizję narodowej przeszłości,
prezentuje wielkie zwycięstwa i niepospolite bohaterstwo. Daje dowody, że nawet z sytuacji pozornie
beznadziejnej jest wyjście, wystarczy uparcie, konsekwentnie dążyć do celu. Sienkiewicz nie umieszcza
w powieści żadnych aluzji do współczesnej mu sytuacji politycznej, ani też wskazówek postępowania.
Zamiast tego budzi dumę narodową, przedstawiając piękne momenty z dziejów Polski, potępia zdradę i
paktowanie z wrogami, wreszcie podkreśla, że narodu z taką przeszłością nie można zniszczyć.

Głównym wątkiem Potopu jest miłość (i związane z nią perypetie) Andrzeja Kmicica i Oleńki
Billewiczówny. Akcja rozpoczyna się w styczniu 1655 roku. Potop to jakby wizerunek wszystkich warstw
społecznych zaangażowanych w wojnę polsko-szwedzką. Począwszy od króla Jana Kazimierza (z drugiej
strony przedstawiony jest król szwedzki Karol Gustaw), przez magnaterię (Lubomirski, Opaliński, Janusz i
Bogusław Radziwiłłowie, Sapieha, Zamoyski), następnie średnio zamożną szlachtę (Skrzetuscy, Zagłoba,
Wołodyjowski), aż do mieszczan i chłopów. Sienkiewicz pokazuje także różnorakie postawy, jakie
przyjmują Polacy w obliczu potopu szwedzkiego: jedni postanawiają połączyć się z najeźdźcami
(Radziwiłłowie), inni dowodzą swego patriotyzmu i dochowują wierności Rzeczypospolitej (Lubomirski).
Ci, którzy zdradzili, są w powieści Sienkiewicza ukazani w bardzo niekorzystnym świetle, ale takie były
wymogi gatunkowe powieści “ku pokrzepieniu serc”.

Główny bohater, Andrzej Kmicic, jest typem bohatera dynamicznego, czyli takiego, który zmienia się
wewnętrznie w trakcie rozwijania się akcji utworu. Początkowo Sienkiewicz przedstawia go jako młodego
szlacheckiego hulakę, awanturnika i łotra. Wraz z podobną mu bandą rzezimieszków Kmicic trzęsie
okolicą. W końcu, sprytnie manipulowany przez Radziwiłła, dopuszcza się zdrady ojczyzny. Gdy stoi już
na skraju przepaści, gdy jego imię okryła bardzo zła sława, w panu Andrzeju następuje przełom. Od tej
pory będzie konsekwentnie zdobywał sympatię czytelnika, dokonując bohaterskich czynów i wiernie
służąc ojczyźnie. Powieść kończy się optymistycznie, Kmicic poślubia ukochaną Oleńkę, a w dowód
uznania za bohaterskie czyny, król Jan Kazimierz mianuje go starostą upickim. W osobie Kmicica
Sienkiewicz przedstawił trzy podstawowe zalety: patriotyczne poświęcenie, żołnierską odwagę i rycerski
honor.

Język i styl Potopu: Pisząc powieść historyczną Sienkiewicz był zmuszony stworzyć taki język, który
pasowałby do realiów XVII-wiecznej Polski, a jednocześnie był zrozumiały dla czytelników żyjących w XIX
w. Pisarz okazał się mistrzem stylizacji archaicznej. Jego metoda była bardzo prosta: z języka
staropolskiego wydobył cechy typowe, a zarazem zrozumiałe i czytelne dla współczesnych odbiorców. W
tym celu użył form jeszcze zrozumiałych, ale odczuwanych już jako przestarzałe, archaiczne (“ciżba” -
tłum, “alteracja” - zdenerwowanie, “fortel” - podstęp, “desperować” - martwić się, “ruszyć się” -
zaatakować). O języku Potopu W. Weintraub pisze: “(Sienkiewicz) nie napisał swojej powieści
polszczyzną siedemnastowieczną. Pisał zasadniczo polszczyzną sobie współczesną. Archaizowanie w
powieści polegało z jednej strony na unikaniu tych elementów polszczyzny dziewiętnastowiecznej, które
w świadomości czytelnika wyraźnie kojarzyły się z życiem mu współczesnym, z drugiej - na nasyceniu
języka elementami słownictwa, składni, fleksji w XVII, które w świadomości czytelnika mają wywołać iluzję
czasów ewokowanych w powieści”. Dodajmy jeszcze, że specyfika Sienkiewiczowskiej składni polega na
upodobnieniu jej do składni łacińskiej - orzeczenie na końcu zdania, np.: “Nic ja przeciw niemu nie
powiem...”, “Pan Michał... żadnych sekretów swej sztuki mu nie ukrywał”, “A klasztor jako pierwszego dnia
oblężenia nienaruszony stoi”.

Warto zauważyć, że pisarz archaizował zwłaszcza język postaci, co oddaje charakter bohaterów, a
zarazem jest oznaką dystansu narratora wobec wydarzeń. Najbogatszy jest oczywiście język Zagłoby.
Bohater dostosowuje swój styl do sytuacji: do Sapiehy przemawia jak orator (“Jaśnie wielmożny
wojewodo! (...) choćbym starożytnych Rzymian, Ba! i samego Cycerona albo sięgając dawniejszych
czasów, słynnego owego Ateńczyka Demostenesa posiadał wymowę, jeszcze bym nie umiał tej radości
wypowiedzieć, jaką wezbrały serca nasze na widok dostojnej jaśnie wielmożnego pana osoby”), w
żartach stosuje rubaszne zwroty sarmackie i często potoczne sformułowania łacińskie, znany jest także z
przysłów (“kto ma dzioby na gębie, ten ma wróble na myśli”; “pro publico bono” - dla dobra publicznego;
“pro memoria” - dla pamięci), wobec wrogów nie waha się używać dosadnych, żołnierskich inwektyw, o
szwedzkim królu mówi w zacietrzewieniu: “Niech Żydom za parobka służę! (...) jeżeli ja tego bluźniciela
przeciw wierze, tego zdziercę kościołów, tego ciemięzcę panienek, tego kata męża i niewiasty, tego
podpalacza, tego szelmę, tego felczera od puszczania krwi i pieniędzy, tego mieszkogryza, tego
skórołapa wolno z Warszawy wypuszczę!”.

Obok stylizacji archaicznej w powieści pojawiają się: stylizacja homerycka (rozbudowane porównania,
podniosły styl), biblijna (oracje podobne w stylu do biblijnych kazań), romantyczna (patos).

Krótkie streszczenie
W styczniu 1655 roku młody żołnierz, Andrzej Kmicic, przybył do Wodoktów, by poznać swoją przyszłą
żonę, Aleksandrę Billewiczównę. Bardzo przypadli sobie do gustu, ale niestety buńczuczna i
awanturnicza natura Kmicica spowodowała gniew panny Aleksandry. Kmicic usiłował porwać dziewczynę,
ale przegrał w pojedynku z niepozornym, ale w szabli niepokonanym Michałem Wołodyjowskim.
Tymczasem na Rzeczpospolitą napadli Szwedzi, którzy dosłownie zalali nasz kraj, stąd przyjęło się
nazywać ten fakt historyczny „potopem szwedzkim”. Kmicic w dobrej wierze przysiągł wierność
litewskiemu magnatowi, księciu Januszowi Radziwiłłowi, ale ten okazał się zdrajcą. Wtedy młody rycerz
musiał zmienić nazwisko i za wszelką cenę dążyć do rehabilitacji. Pod nazwiskiem Babinicza dzielnie
bronił Jasnej Góry, a nawet dokonał bohaterskiego czynu i wysadził wielkie działo bojowe. Potem
towarzyszył królowi Janowi Kazimierzowi powracającemu do kraju i z oddaniem bronił króla.

W końcu udało mu się odzyskać dobre imię i honor szlachecki. Wielką przeminę Kmicica uznała także
Oleńka Billewiczówna, która po oficjalnej rehabilitacji rycerza w kościele w Upicie, została jego szczęśliwą
żoną.

Potop to środkowa, najobszerniejsza, część Trylogii. W tytule tej części pojawia się określenie faktu
historycznego - najazdu Szwedów na Rzeczpospolitą w 1655 r. Przeważająca liczba wrogich wojsk
uniemożliwiła Polakom skuteczną obronę. W dodatku nie zdało egzaminu pospolite ruszenie, szerzyły się
zdrady. Szlachta poddała się pod Ujściem, a w Kiejdanach ugodę ze Szwedami podpisał Janusz
Radziwiłł. Sytuacja stała się dramatyczna. Szwedzi podeszli pod Częstochowę i rozpoczęli oblężenie
Jasnej Góry. Ten moment wojny polsko-szwedzkiej Sienkiewicz opisał jako punkt zwrotny. Polacy obronili
siedzibę Matki Boskiej Królowej Polski, a następnie zaczęli odnosić zwycięstwa. Sienkiewicz po raz
kolejny stara się podnosić swój naród na duchu. Pokazuje waleczność i bohaterstwo przodków, którzy
potrafili wychodzić obronną ręką nawet z najgorszych tarapatów.