SC

ER
T
TE
LA
NG
AN
A
 ‘Ó\T>∑Tyê]˝À C≤„q|”sƒ¡ |ü⁄s¡kÕÿs¡ Á>∑V”≤‘·\T
1. ø£$düÁe÷{Ÿ $X¯«Hê<∏ä dü‘´· Hêsêj·TD :
‘Ó\T>∑T˝À C≤„q|”s¡ƒ nyês¡Tb¶ ı+~q Á|ü<eä∏ Te´øÏÔ ø£$düÁe÷{Ÿ $X¯«Hê<∏ä dü‘´· Hêsêj·TD. áj·Tq
ø£ècÕíõ˝≤¢ q+<äeT÷s¡T Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. ‘·+Á&ç XÀuÛÑHêÁ~, ‘·*¢ bÕs¡«‘·eTà. áj·Tq≈£î
ã+<äsT¡ ôV≤’ dü÷ÿ\T˝À #Ófi|¢¯ fiæ fl¯ y˚+ø£≥XÊÅdÔæ ‘Ó\T>∑T ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT>± ñHêï&ÉT. áj·Tq ø=+‘·ø±\+
n<˚ ôV≤’ dü÷ÿ˝À¢ ñbÕ<Ûë´j·TTì>± ≈£L&Ü |üì#˚XÊ&ÉT. dü+düÿ è‘·, Ä+>∑u¢ ≤Û wü\ô|’ |ü≥TºkÕ~Û+#ê&ÉT.
ñ<√´>∑+ #˚dü÷ÔH˚ eTÁ<ëdüT $X¯«$<ë´\j·T+ qT+&ç M.A.|ü{≤ºbı+<ë&ÉT. áj·Tq H˚wüq˝Ÿ
(ø£ècÕíõ˝≤¢), m.dæ., Væ≤+<ä÷ (>∑T+≥÷s¡T), j·Tdt.ÄsY.ÄsY. &çÁ^ ø£fi≤XÊ\ (ø£Ø+q>∑s)Y ø£fi≤XÊ\˝À¢
Á|æì‡bÕ˝Ÿ>± |üì#˚XÊ&ÉT. kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT ñbÕ<Û´ä ≈£îå \T>±, XÊdüqeT+&É* düuTÑÛ ´&ÉT>± |üì#˚XÊ&ÉT.
NG
(1895`1976) áj·Tq ø±e´+, π>j·T+, qe\, ø£<∏ä, yê´dü+, Hê≥ø£+, $eTs¡Ù, X¯‘·ø£+e+{Ï $_Ûqï Á|üÁøÏj·T˝À¢
s¡#·q\T #˚|ü{≤º&ÉT. ˝…ø£ÿ≈£î $T+∫ Á>∑+<∏ë\≈£î |”]ƒø£\T sêXÊ&ÉT. áj·TqqT πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ |ü<äàuÛÑ÷wüDY _s¡T<äT‘√{Ï
dü‘·ÿ]+∫+~. Ä+Á<Ûä $X¯«$<ë´\j·T+ ø£fi≤Á|ü|üPs¡í _s¡T<äT‘√, l y˚+ø£fÒX¯«s¡ $X¯«$<ë´\j·T+ >ös¡e &Üø£ºπs≥T‘√{Ï
düHêàì+∫+~. áj·Tq ñeTà&ç Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ÄkÕúqø£$>± ñHêï&ÉT. áj·Tq s¡#·q˝À¢ Á|ü‘˚´ø£+>± #Ó|üø√e\dæq$
Ä+Á<ÛäbÂs¡Twü+, Ä+Á<ÛäÁ|üX¯dæÔ, leTÁ<ëe÷j·TD ø£\Œeèø£å+, y˚sTT|ü&É>∑\T, $X¯«Hê<∏ä eT<Ûë´ø£ÿs¡\T, øÏHÓïs¡kÕìbÕ≥\T
LA
yÓTT<ä\sTTq$. M{Ï˝À ªleTÁ<ëe÷j·TD ø£\Œeèøå±ìμøÏ 1971˝À C≤„q|”s¡ƒ |ü⁄sk¡ Õÿs¡+ \_Û+∫+~. áj·Tq≈£î ‘Ó\T>∑TuÛ≤wü
nHêï, ‘Ó\T>∑T‘·q+ nHêï e\¢e÷*q n_Ûe÷q+.
2. &܈ˆ dæ.Hêsêj·TD¬s&ç¶ :
ªª}|æsê&É&É+˝Ò<äT ñø£ÿb˛düTÔ+~ m.dæ.>∑~˝À, ø±s¡D+ ‘Ó\TdüTÔ+~ ø£$‘· sêj·T˝Ò~yêfi¯μμ nì
ø£$‘·«+ sêj·Tì<˚ ñ+&É˝ìÒ dæ+–¬s&ç¶ Hêsêj·TD¬s&ç¶ dæ.Hê.¬s.>± kÕVæ≤‘ê´_Ûe÷qT\≈£î |ü]∫‘·T&ÉT.
TE
áj·Tq sê»qïdæ]dæ\¢ õ˝≤¢˝Àì Vü≤qTe÷Jù|≥ Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. ø£Ø+q>∑sY,
ôV’≤<äsêu≤<äT˝˝À $<ë´uÛ≤´dü+ #˚XÊ&ÉT. ªªÄ<ÛäTìø±+Á<Ûä ø£$‘·«eTT ` dü+Á|ü<ëj·TeTT\T `
Á|üjÓ÷>∑eTT\Tμμ nH˚ n+X¯+ô|’ |ü]XÀ<Ûäq #˚dæ &Üø£ºπs{Ÿ |ü{≤º bı+<ë&ÉT. ìC≤+ ø£fi≤XÊ\˝À,
ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+˝À Ä#ês¡T´\T>± |üì#˚XÊ&ÉT. n~Ûø±s¡uÛ≤cÕ dü+|òüT+ n<Ûä´≈£åîì>±,
&܈ˆ _.ÄsY.n+uÒ<ÿä sY $X¯«$<ë´\j·T+, bı{Ïl º sêeTT\T ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·÷\≈£î ñbÕ<Û´ä ≈£îå ì>±,
sêh Á|üuTÑÛ ‘·« kÕ+düÿ è‹ø£ uÛ≤cÕ e´eVü‰sê\ dü\Vü‰<ës¡Tì>± |ü<eä ⁄\~Ûw+˜æ #ê&ÉT. sê»´düuÑÛ düuTÑÛ ´ì>±
T ✥ nuÛ≤´kÕ\qT MTπs kı+‘·+>± #˚j·T+&ç. #˚j·T˝Òì yê{Ï >∑T]+∫ e÷Á‘·y˚T ñbÕ<Ûë´j·TT&çì n&ç– ‘Ó\TdüTø√yê*.
(1931`2017) ùde\+~+#ê&ÉT. áj·Tq sêdæq ªªeT+≥\÷ ` e÷qe⁄&É÷μμ ø±yê´ìøÏ πø+Á<äkÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT
nyês¡T¶ \_Û+∫+~. 1988˝À ª$X¯«+uÛsÑ μ¡ ø±yê´ìøÏ C≤„q|”s¡ƒ |ü⁄sk¡ Õÿs¡+ \_Û+∫+~. qe«ì|ü⁄e⁄«, ø£s÷¡ Œs¡ edü+‘·sêj·T\T,
ER
Á|ü|+ü #·|<ü Tä \T, ‘Ó\T>∑T>∑»fi¯ó,¢ $X¯«Hê<∏ä Hêj·T≈£î&ÉT, ãTT‘·T#·Áø£+ yÓTT<ä˝q’… ø±yê´\T Äj·Tq sêdæqy˚. $$<Ûä dü+dü\ú T
nH˚ø£ _s¡T<äT\‘√{Ï dü‘ÿ· ]+#êsTT. 1992˝À M]ì uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ |ü<àä uÛ÷Ñ wüD‘Y √{Ï dü‘ÿ· ]+∫+~.
3. &܈ˆ sêeP] uÛÑs¡<ë«» :
áj·Tq n$uÛøÑ Ô£ ôV≤’ <äsêu≤<é dü+kÕúq|ü⁄ |ü]{≤\ C≤^sY˝Àì yÓ÷>∑T\÷s¡T Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. ‘·+Á&çù|s¡T ø√≥j·T´,
‘·*¢ù|s¡T eT*¢ø±+ã. ô|]–+~ >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢˝Àì ‘ê&çø=+&É Á>±eT+˝À. bı≥º≈£L{Ï ø√dü+
SC
e´ekÕj·T ≈£L©>±, |üXó¯ e⁄\ø±|ü]>±, s¡+|ü+˝≤π> |üìyê&ç>±, ù||üsT¡ u≤jYT>± |üì#˚XÊ&ÉT. mH√ï
ø£cÕº\T m<äTs=ÿqï Äj·Tq ø£\+|ü{ºÏ s¡#s· TT‘·>± e÷sê&ÉT. Äj·Tq #·<Tä e⁄≈î£ qï~ n+‘·+‘· e÷Á‘·yT˚ .
Äj·Tq ‘·q ã\V”≤q‘·\ìï+{Ï˙ düe]+#·Tø=ì ‘·q<Óq’ kı+‘· XË*’ ˝À s¡#q· \T #˚|{ü ≤º&TÉ . |æ\\¢ ≈£î,
ô|<ä›\≈£î bÕ|ü⁄\sY ôd’Hé‡|ü⁄düÔø±\T, nH˚ø£ ø£<∏ä\T, qe\\T sêXÊ&ÉT. 17e @≥ qT+&˚ s¡#·q\T
ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. áj·Tq sê–DÏ, <Óe’ sê»ø°j÷· \T, Jeq düeTs¡+, bÕ≈£î&ÉTsêfi¯ófl yÓTT<ä\sTTq$
(1927`2013) s¡∫+#ê&ÉT. áj·Tq s¡#·q\T nH˚ø£+ Ç+^¢wüß, Væ≤+B, ‘·$Tfi¯+, ø£qï&É+, eTfi¯j·÷fi¯+ uÛ≤wü˝À¢øÏ
nqTyê<äyÓTÆq$. eT÷&ÉT $X¯«$<ë´\j·÷\T M]øÏ >ös¡e &Üø£ºπs{Ÿ |ü{≤º\T Ç∫à dü‘·ÿ]+#êsTT.
2012 dü+e‘·‡sêìøÏ ªªbÕ≈£î&ÉT sêfi¯óflμμ qe\≈£î C≤„q|”s¡ƒ |ü⁄s¡kÕÿs¡+ \_Û+∫+~.
(1927`2013)
$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
A
$<ë´s¡Tú\÷!
✥ MTs¡+<äs¡÷ <Ûësêfi¯+>± #·<äTe>∑\>±*. ‘Ó*dæq <ëì >∑T]+∫ kı+‘·+>± sêj·T>∑\>±*. MT≈£î #·<äTe&É+, sêj·T&É+
sê≈£î+fÒ MT ñbÕ<Ûë´j·TT&ç kÕj·T+‘√ H˚s¡TÃø√yê*.
AN
✥ MTs¡T H˚s¡TÃø√e\dæq n+XÊ\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì MTø√düy˚T ‘Ó\T>∑T|ü⁄düÔø±ìï s¡÷bı+~+#ês¡T. á |ü⁄düÔø£+˝À MTs¡T
kÕ~Û+#·e\dæq kÕeTsêú´\ >∑T]+∫ ˇø£ ù|J˝À Ç#êÃs¡T. $<ë´ dü+e‘·‡s¡+ |üPs¡j Ô T˚ ´dü]øÏ M{Ïì MTs¡T #˚jT· >∑\>±*.
yê{Ïì #·<äTyê*.
✥ Á|ü‹ bÕsƒ¡+ yÓTT<ä{À¢ u§eTà / ù|sê / dü+|òüT≥q / |ü<ä´+... Ç{≤¢ @<Ó’Hê ñ+≥T+~. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T #ÓbÕŒ*. Bìe\¢ MT≈£î bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+, H˚|ü<∏ä´+, Ç‹eè‘·Ô+ >∑T]+∫ ns¡úeTÚ‘·T+~.
✥ ª$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\Tμ nH˚ >∑&ç˝Àì dü÷#·q\T #·~$, ns¡ú+ #˚düTø=ì |ü<ë\ nsêú\T ‘Ó\TdüTø√yê*.
✥ ‘·s> ¡ ‹∑ >∑~˝À #·sá \T »s¡T>∑T‘·Tqï|ü&ÉT, »≥Tº|qü T\T ìs¡«Væ≤düTqÔ ï|ü&ÉT MTs¡T bÕ˝§ZHê*. e÷{≤¢&Ü*. nedüsy¡ TÓ ‘Æ ˚
Á|ü•ï+#ê*.
✥ bÕsƒ¡+ ∫es¡˝À ªÇ$ #˚j·T+&çμ nH˚ ù|s¡T‘√ nuÛ≤´kÕ\THêïsTT. M{Ïì MTs¡T kı+‘·+>± #˚j·÷*. Á|üX¯ï\≈£î MTπs
Ä˝À∫+∫ kı+‘·+>± »yêãT\T sêj·÷*. m{Ϻ |ü]dæú‘·T˝À¢ ¬>’&ÉT¢, düº&û yÓT{°]j·T˝Ÿ, Á|üX¯ï\ u≤´+≈£î\T yÓTT<ä˝…’q
yê{Ï˝À #·÷dæ sêj·Te<äT›. ˇø£y˚fi¯ n{≤¢ sêùdÔ bòÕπsà{Ïyé (ìsêàD≤‘·àø£) eT÷˝≤´+ø£q+˝À MT≈£î e÷s¡Tÿ\T Çe«s¡T.
✥ düè»Hê‘·àø£ n+XÊ\qT m{≤¢ #˚j·÷˝Àï ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À MT ñbÕ<Ûë´j·TT&çì n&ç– ‘Ó\TdüTø√yê*. MTs¡T ‘·s¡>∑‹
>∑~˝À sêdæ #·÷bÕ*. Bìô|’q #·s¡Ã »]–q ‘·s¡Tyê‘·H˚ MT H√≥T |ü⁄düÔø±\˝À sêj·÷*.
✥ bÕsƒ¡+˝Àì ÁbÕC…≈£îº|üqT\T, düè»Hê‘·àø£‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|üX¯ï\qT MTs¡T MT $TÁ‘·T\ düVü‰j·T+‘√ #˚j·Te#·TÃ.
M{Ïì m{≤¢ #˚j·÷˝À MT ñbÕ<Ûë´j·TT&çì n&ç– ‘Ó\TdüTø√+&ç. M{Ïì #˚dæq ‘·s¡Tyê‘· MTs¡T m{≤¢ #˚XÊs¡T? @+
#˚XÊs¡T? @+ H˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T? yÓTT<ä˝…’q yê{Ï >∑T]+∫ MTπs kı+‘·+>± #Ó|üŒ>∑\>±*.
✥ nuÛ≤´kÕ\˝À Ç∫Ãq yê´ø£s¡D+XÊ\T MT≈£î ns¡ú+ø±e&ÜìøÏ yÓTT<ä≥ ñ<ëVü≤s¡D\T Ç#êÃs¡T. yê{Ï Ä<Ûës¡+>± MT≈£î
ns¡ú+ nj˚T´≥≥T¢ dü÷Á‘êìï Ç#êÃs¡T. ø±ã{Ϻ ñ<ëVü≤s¡D\qT C≤Á>∑‘·Ô>± |ü]o*+∫ yê{Ïì $X‚¢wæ+∫ dü÷Á‘êìï
‘Ó\TdüTø√yê*.
✥ ñ|üyê#·ø£+ bÕsƒê\qT MTπs kı+‘·+>± #·<äTyê*. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&Ü*. #·]Ã+#ê*. $X‚¢wæ+#ê*.
✥ bÕsƒê\≈£î dü+ã+~Û+∫q Ç‘·s¡ |ü⁄düÔø±\qT bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìøÏ b˛sTT n&ç– rdüTø=ì #·<äTyê*.
✥ MTs¡T ‘·|Œü ìdü]>± ì|òTü +≥Te⁄qT ñ|üj÷ Ó –+#·Tø√e&É+ n\yê≥T #˚dTü ø√yê*. yêsêÔ|Áü ‹ø£\T, e÷´>∑Cq’… T¢, ø£<\ä∏ |ü⁄døÔü ±\T
yÓTT<ä˝…’q$ #·<äTe&É+ n\yê≥T #˚düTø√yê*.
✥ ø=ìï bÕsƒê\˝À Hê≥ø°ø£s¡D #˚j·T&É+, @ø£bÕÁ‘ê_Ûqj·T+ #˚j·T&É+, π>j·÷\qT sê>∑+‘√ bÕ&É&É+, n_Ûqj·T+
|ü<ë´\qT ø£+sƒ¡düú+ #˚j·T&É+ e+{Ï$ ñHêïsTT. M{Ïì MTs¡T ‘·|üŒìdü]>± kÕ<Ûäq #˚j·÷*.
✥ MTs¡T ‘·|üŒìdü]>± yê´kÕ\T, ˝ÒK\T, ìHê<ë\T, ø£s¡|üÁ‘·+, dü+uÛ≤wüD, b˛düºs¡T ‘·j·÷] e+{Ï$ sêj·T>∑\>±*.
nedüs¡yÓTÆ‘˚ MT ñbÕ<Ûë´j·TT&çì n&ç– ‘Ó\TdüTø√yê*. ‘√{Ïyê] düVü‰j·T+‘√ #˚j·÷*.
✥ düè»Hê‘·àø£‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\qT MTs¡T sêdæq ‘·s¡Tyê‘· ˇø£ |ü⁄düÔø£ s¡÷|ü+˝À dü+ø£\q+ #˚dæ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À
Á|ü<ä]Ù+#ê*.
 dæ+–&ç ` 1

A
‘Ó\T>∑T yê#·ø£+ (Á|ü<∏äeTuÛ≤wü)

AN
‘=$Tà<√ ‘·s¡>∑‹
dü+bÕ<ä≈£eT+&É*
Ä#ês¡´ mdt. $. sêe÷sêe⁄, $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
&܈ˆ <äVü≤>±+ kÕ+ãeT÷]Ô, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´&ÉT, ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ ø£fi≤XÊ\ es¡+>∑˝Ÿ.

NG
&܈ˆ q+~ì dæ<Ûë¬s&ç¶, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
&܈ˆ q*yÓT\ uÛ≤düÿsY, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢.
&܈ˆ mdt. s¡|òüTT, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, ‘Ó\T>∑TXÊK, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
<˚X¯|ü‹ lìyêdt, Ä|ò”düsY ÄHé ôdŒwü˝Ÿ &É÷´{Ï, eTTK´eT+Á‹ ø±sê´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
LA
düeTq«j·T+, $wüj·Tì|ü⁄DT\T
düTes¡í $Hêj·Tø˘, &܈ˆ qq÷ïs¡T ñù|+<äsY ¬s&ç¶,
ø√`Ä]¶H≥
˚ sY, dü\Vü‰<ës¡T, $<ë´ dü+düÿs¡D\T,
mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK,
TE

ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D. ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.

∫Á‘ê\T : _. øÏc˛sY ≈£îe÷sY, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT, j·TT.|æ.j·Tdt., }≥÷ÿsY, ì&Éàq÷s¡T (eT+), q\¢>=+&É õ˝≤¢.
eTTK∫Á‘·+ : ≈£L¬sfi¯¢ lìyêdt, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, õ.|ü.ñ.bÕ. ≈£îπsà&ÉT, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ Á|ü#·Ts¡D dü$T‹
T

mdt. »>∑Hêï<∏ä ¬s&ç¶ ¬ø. ø£èwüíyÓ÷Vü≤Hé sêe⁄ _. düT<Ûëø£sY

dü+#ê\≈£î\T, Ábıô|òdüsY, $<ë´Á|üD≤[ø£, dü+#ê\≈£î\T,
ER

sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ $uÛ≤>∑+, Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ eTTÁ<äD≤\j·T+

‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é. sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú, ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
SC

$<ä´e\¢ m<ä>±* #·{≤º\qT >ös¡$+#ê*

$qj·T+‘√ yÓT\>±* Vü≤≈£îÿ\qT bı+<ë*
ªªHê ‘Ó\+>±D ø√{Ï s¡‘êï\ MDμμ
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·« Á|ü#·Ts¡D, ôV’≤<äsêu≤<é
i
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 A
© Government of Telangana, Hyderabad

AN
First Published 2015
New Impression 2016, 2017, 2018, 2019

NG
All rights reserved

No part of this publication may be reproduced,

stored in a retrieval system, or transmitted, in any
form or by any means without the prior permission in
LA
writing of the publisher, nor be otherwise circulated in
any form of binding or cover other than that in which
it is published and without a similar condition including
this condition being imposed on the subsequent
purchaser.
TE

The copy right holder of this book is the Director of

School Education, Hyderabad, Telangana.

This Book has been printed on 70 G.S.M. Maplitho

T

Title Page 200 G.S.M. White Art Card

ER

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

SC

Printed in India
at the Telangana Govt.Text Book Press,
Mint Compound, Hyderabad,
Telangana.

ii ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 eTT+<äTe÷≥

A
2014 pHé 2e ‘˚Bq ‘Ó\+>±D sêh+ Ä$s¡“¤$+∫+~. ‘Ó\+>±D sêh+ @s¡Œ&çq dü+<äs¡“¤+>± eTq sêh Á|üuÛÑT‘·«+
‘Ó\+>±D dü+düÿ è‹, kÕVæ≤‘·´+, #·]Á‘·qT ‘Ó*ù| $<Ûä+>∑ bÕsƒê\T ñ+&Ü\ì ìs¡ísTT+∫+~. Ç+<äTø√dü+ ø£e⁄\T, s¡#·sTT‘·\T,
uÛ≤cÕy˚‘·Ô\T, πøåÁ‘·kÕúsTT $wüj·Tì|ü⁄DT\‘√ ˇø£ ø£$T{°ì ìj·T$T+∫+~. ø£$T{° düuÛÑT´\T Á|üdüTÔ‘·+ neT˝À¢ ñqï ‘Ó\T>∑T

AN
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT |ü]o*+∫ ‘Ó\+>±D kÕVæ≤‘·´+, dü+düÿ è‹ Á|ü‹_+_+#˚˝≤ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT s¡÷bı+~+#ês¡T. ‘Ó\T>∑T
kÕVæ≤‘·´+|ü≥¢ ne>±Vü≤q @s¡Œ&É&ÜìøÏ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î #Ó+~q ø£e⁄\T, s¡#·sTT‘·\ bÕsƒê\qT ≈£L&Ü bı+<äT|üs¡#ês¡T.
uÛ≤cÕyê#·ø±\ <ë«sê $<ë´]ú ‘·eT kÕúìø£ dü+düÿ è‹ kÕVæ≤‘·´ $X‚cÕ\qT, #ê]Á‘·ø£ yÓ’uÛÑyê\qT ‘Ó\TdüTø√>∑\>±*.
<ë+‘√bÕ≥T Ä˝À∫+#·&É+, $eTs¡ÙHê‘·àø£ $X‚¢wüD, düŒwüºyÓTÆq uÛ≤ee´ø°Ôø£s¡D kÕeTsêú´\T ô|+bı+~+#·Tø√>∑\>±*. ìs¡+‘·s¡+
kÕVæ≤‘·´ |üsƒ¡q+ <ë«sê C≤„q|ü]~Ûì $düÔè‘·|üs¡#·T≈£î+≥÷ ñqï‘· e´øÏÔ‘ê«ìï, $•wüº yÓ’Ks¡T\qT dü+‘·]+#·Tø√yê*. BìøÏ
nqT>∑TD+>± á ‘=$Tà<√ ‘·s¡>∑‹ Á|ü<∏äeTuÛ≤wü≈£î ‘Ó\T>∑Tyê#·ø±ìï s¡÷bı+~+#ês¡T. Bì <ë«sê |æ\¢˝À¢ ne>±Vü≤q #˚düTø=ì

NG
Á|ü‹düŒ+~+#˚ kÕeTsêú´\T, Jeø±s¡TD´+, |üsê´es¡D+, uÛ≤cÕ_Ûs¡T∫, kÕe÷õø£ düŒ èVü≤, düe÷»ùde, HÓ’‹ø£$\Te\T, <˚X¯uÛÑøÏÔ,
e÷qe dü+ã+<Ûë\T yÓTT<ä\>∑T Ç‹eè‘êÔ\‘√ bÕsƒê\T ñHêïsTT. bÕsƒê´+XÊ\T ÁbÕNq, Ä<ÛäTìø£ |ü<ä´+, ø£<∏ëìø£, Ä‘·àø£<∏ä,
Á>±+~∏ø£ e#·q+, bÕ≥, n#·Ã‘Ó\T>∑T ø±e´+, ø£s¡|üÁ‘·+, e#·qø£$‘· yÓTT<ä˝…’q Á|üÁøÏj·T˝À¢ ñHêïsTT. |æ\¢˝À¢ dü÷Œ¤]Ô, <˚X¯uÛÑøÏÔ,
$\Te\T ô|+bı+~+|üCÒj·T&ÜìøÏ –]»q Hêj·T≈£î&ÉT ª≈£î+s¡+ ;Û+μ, ‘Ó\+>±D C≤‹|æ‘· ª»j·TX¯+ø£sYμ, Á|üeTTK Á|üC≤ ø£$
ªø±fiÀõμ, sê»ø°j·T <äTs¡+<Ûäs¡T&ÉT ‘=* ‘Ó\T>∑T Á|ü<Ûëì ª|æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄μ, ã&ÉT>∑TesêZ\ ÄXÊCÀ´‹ ‘=* eTVæ≤fi≤ ñbÕ<Ûë´sTTì
ªkÕ$Á‹u≤sTT |üP˝Òμ, uÛ≤s¡‘· ø°]ÔÁ|ü‹wü˜\qT K+&Ü+‘·sê\≈£î #ê{Ïq <˚X¯uÛÑ≈£îÔ&ÉT ªkÕ«$T $y˚ø±q+<äμ >∑T]+∫ ñ|üyê#·ø£ bÕsƒê\T>±
ô|{≤ºs¡T.
LA
Á|ü‹ bÕsƒ¡+˝À kÕeTsêú´\ kÕ<Ûäqø£qT>∑TD+>± ªÇ$ #˚j·T+&çμ o]¸ø£‘√ nuÛ≤´kÕ\THêïsTT. Ä˝À∫+#·&É+, Á|ü‹düŒ+~+#·&É+,
n_ÛÁbÕj·÷\T #Ó|üŒ&É+, ãVüQø√D≤˝À¢ $X‚¢wæ+#·&É+, $_Ûqï ø√D≤˝À¢ Ä˝À∫+#·&É+, düø±s¡D+>± $e]+#·&É+, nq«sTT+#·&É+,
düè»Hê‘·àø£+>±, Á|üX¯+kÕ‘·àø£+>± e´ø°Ôø£]+#·&É+ M{Ï dü«uÛ≤e+. |æ\¢\T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ |ü]~Ûì <ë{Ï H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ M\T>±
ÁbÕC…≈£îº|üqT\ e+{Ï$ #˚sêÃs¡T. Ç$ dü«j·T+ n<Ûä´j·THêìï, n<äq|ü⁄ / |üsêeTs¡Ù Á>∑+<∏ë\qT dü+Á|ü~+#·&Üìï Áb˛‘·‡Væ≤+#˚≥≥T¢
TE

ñHêïsTT. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï ne>±Vü≤q #˚düTø=qT≥≈£î M\T>± dü+<äs√“¤∫‘· nsêú\qT |ü<ä$C≤„q+ ù|s¡T‘√ |ü⁄düÔø£+ ∫es¡
#˚sêÃs¡T. M{Ï˝À M\sTTq+‘· y˚Ts¡≈£î ‘Ó\+>±D˝À $ìjÓ÷–+#˚ |ü<äC≤˝≤ìï bı+<äT|üs¡#ês¡T.
ñbÕ<Ûë´j·TT\T k˛bÕqÁø£eT+ Á|üø±s¡+ bÕsƒêìï uÀ~Û+#·T≥≈£î M\T>± bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷\qT neTsêÃs¡T. >∑<ä´, |ü<ä´
bÕsƒê\qT y˚πs«s¡T>± Çe«≈£î+&Ü bÕsƒê\ dü«uÛ≤e+, ì&ç$ Ä<Ûës¡+>± es¡Tdü Áø£eT+˝À ñ+#ês¡T. yê´ø£s¡D dü÷Á‘ê\qT düT\uÛÑ+>±
Äø£[+|ü⁄ #˚düT≈£îH˚˝≤ ñ<ëVü≤s¡D\T bı+<äT|ü]#ês¡T. uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT\T bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï H˚s¡T>± uÀ~Û+#·≈£î+&Ü bÕsƒê´+X¯+
eTT+<äTqï n+XÊ\‘√ ÁbÕs¡+_Û+#ê*. ‘·sê«‘· bÕsƒê´+XÊìï #·s¡Ã\T, Á|ü‹#·s¡Ã\ <ë«sê ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. Ä˝À∫+|üCÒùd
Á|üX¯ï\T n&É>±*. nuÛ≤´kÕ\ô|’ kÕ<Ûäq #˚sTT+#ê*. bÕsƒê´+X¯+˝Àì C≤rj·÷\T, |ü<äã+<Ûë\T, eTTK´yÓTÆq dü+<˚XÊ‘·àø£ yêø±´\T,
T

dü+|òüT≥q\ >∑T]+∫ ˝À‘Ó’q#·s¡Ã <ë«sê ne>±Vü≤q, $eTs¡ÙHê‘·àø£ <äèø£Œ<∏ëìï ô|+bı+~+#ê*. uÛ≤cÕkÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq˝À
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ ñbÕ<Ûë´j·TT&çøÏ ˇø£ düVü≤ø±] e÷Á‘·y˚T. |üsêeTs¡Ù Á>∑+<∏ë\qT, bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìï ‘êqT $ìjÓ÷–+#·T≈£î+≥÷
ER

|æ\¢\T $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚≥≥T¢ uÛ≤cÕyê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#ê*.

‘Ó\+>±D sêh+˝À e∫Ãq ‘=* yê#·ø£+ Ç~. ø±ã{Ϻ uÛ≤cÕ|üs¡+>± ˝Ò<ë Ç‘·s¡ n+XÊ\ >∑T]+∫ $E„\T Ç#˚Ã
dü\Vü‰\T, dü÷#·q\qT mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï. d”«ø£]+∫ ‘·>∑T #·s¡´\T #˚|ü&ÉT‘·T+~. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ s¡÷|üø£\Œqø√dü+ m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT
dü\Vü‰\T dü÷#·q\T Ç∫à Áb˛‘·‡Væ≤+∫q ‘Ó\+>±D sêh ‘=* eTTK´eT+Á‹ >ös¡e˙j·TT\T l ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<äX‚Ks¡sêe⁄
>±]øÏ, >ös¡e $<ë´XÊU eT+Á‹ l ø£&çj·T+ lVü≤] >±]øÏ, |üPs¡« $<ë´XÊK eT+Á‹ l õ. »>∑BXŸ ¬s&ç¶ >±]øÏ, bÕsƒ¡XÊ\
$<ë´XÊK ø±s¡´<ä]Ù leT‹ s¡+Jyé ÄsY. Ä#ês¡´ >±]øÏ, bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK |üPs¡« dü+#ê\≈£î\T l myéT.»>∑BX¯«sY >±]øÏ,
SC

Á|üdüTÔ‘· dü+#ê\≈£î\T l {Ï.∫s¡+Je⁄\T >±]øÏ, Á|üuÛÑT‘·« dü\Vü‰<ës¡T &܈ˆ ¬ø.$.s¡eTD≤#ê] >±]øÏ Á|ü‘˚´ø£ <Ûäq´yê<ë\T. á
yê#·ø£ s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqï ø£$T{° düuÛÑT´\T, dü+bÕ<äø£eT+&É* düuÛÑT´\T, $wüj·Tì|ü⁄DT\T, ñbÕ<Ûë´j·TT\T, ∫Á‘·ø±s¡T\≈£î
<Ûäq´yê<ë\T. á yê#·ø£+ |æ\¢˝À¢ uÛ≤cÕ_Ûs¡T∫, kÕVæ≤‘ê´_Û˝≤wü, uÛ≤cÕkÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq≈£î <√Vü≤<ä|ü&ç ñ‘·ÔeTyÓ’Ks¡T\T ø£*Zq
e´≈£îÔ\T>± m<ä>∑&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+<äì Ä•düTÔHêï+.

‘˚~ : 31`01`2015 dü+#ê\≈£î\T

düú\+ : ôV’≤<äsêu≤<é. sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú, ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
iii
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ düMTø£å eT]j·TT n_Ûeè~Δ ø£$T{Ï düuÛÑT´\T

A
$X¯«$<ë´\j·T kÕúsTT
Ä#ês¡´ s¡yê« lVü≤], |üPs¡« ñ|ü≈£î\|ü‹, Á<ä$&É $X¯«$<ë´\j·T+, ≈£î|üŒ+.

AN
Ä#ês¡´ mHé. >√|æ, |üPs¡« ñ|ü≈£î\|ü‹, ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
Ä#ês¡´ ø√yÓ\ düTÁ|üdüHêï#ês¡´, $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.
Ä#ês¡´ mdt. $. sêe÷sêe⁄, $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
Ä#ês¡´ ãqï nsTT\j·T´, ‘Ó\T>∑TXÊK, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.

NG
&܈ˆ mdt. s¡|òüTT, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, ‘Ó\T>∑TXÊK, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
&܈ˆ mHé. s¡»ì, ‘Ó\T>∑T $uÛ≤>±~Û|ü‹, &܈ˆ _. ÄsY. n+uÒ<äÿsY kÕs¡«Á‹ø£ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
&܈ˆ õ. u≤\lìyêdü eT÷]Ô, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, ‘Ó\T>∑T XÊK, ‘Ó\+>±D $X¯«$<ë´\j·T+, ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢.
$<ë´y˚‘·Ô\T, $wüj·Tì|ü⁄DT\T
&܈ˆ #·Tø±ÿ sêeTj·T´, $<ë´y˚‘·Ô, ôV’≤<äsêu≤<é.
LA
&܈ˆ <äVü≤>±+ kÕ+ãeT÷]Ô, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´&ÉT, ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ ø£fi≤XÊ\ es¡+>∑˝Ÿ.
&܈ˆ q+~ì dæ<Ûë¬s&ç¶, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, dæ~Δù|≥, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
&܈ˆ q*yÓT\ uÛ≤düÿsY, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, mdt.ÄsY.ÄsY. &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢.
&܈ˆ düT+øϬs&ç¶ Hêsêj·TD¬s&ç¶, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´&ÉT, Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, #·+&É÷s¡T, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
&܈ˆ eTT~>∑+{Ï düTC≤‘ê¬s&ç¶, $ÁXÊ+‘· nk˛dæj˚T{Ÿ Ábıô|òdüsY, ÄsY._.$.ÄsY.ÄsY. ø£fi≤XÊ\, ôV’≤<äsêu≤<é.
TE

y˚DT dü+ø√E, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, Á|üuÛÑT‘·« eTVæ≤fi≤ &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
dü+–XË{Ϻ lìyêdt, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, CÀ–ù|≥, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
<˚X¯|ü‹ lìyêdt, Ä|ò”düsY ÄHé ôdŒwü˝Ÿ &É÷´{Ï, eTTK´eT+Á‹ ø±sê´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
&܈ˆ mHé. ñù|+<äsY ¬s&ç¶, dü\Vü‰<ës¡T, $<ë´ dü+düÿs¡D\T, bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
¬ø. ø£èwüíyÓ÷Vü≤Hé sêe⁄, Ábıô|òdüsY, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
T

B|æø£, ñ|üHê´dü≈£îsê\T, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.

düTes¡í $Hêj·Tø˘, ø√`Ä]¶H˚≥sY, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
ER

¬ø.sêCÒ+<äsY ¬s&ç¶, ø√`Ä]¶H˚≥sY, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.

‘·˝≤¢esa
C\ eTùV≤XŸu≤ãT, ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, õ˝≤¢ $<ë´ •ø£åD dü+düú, ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢.
πøåÁ‘· kÕúsTT
|ü˝…¢s¡¢ sêeTyÓ÷Vü≤q sêe⁄, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕ., y˚eTT\, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢.
$. #Óqïj·T´, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕ., »>∑~Z] q>∑sY, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
SC

y=»®\ X¯s¡‘Yu≤ãT, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, Á|ü.ñ.bÕ., d”‘ê|òü˝ŸeT+&ç, ôV’≤<äsêu≤<é.

ne⁄düT\ uÛ≤qTÁ|üø±XŸ, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕ., ˝Àìø£˝≤Hé, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
ø£+<ë&Ó’ s¡+>∑sêE, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕsƒ¡XÊ\, s¡+>±|ü⁄s¡+, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
m˝Ÿ.m+.Á|ükÕ<é, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, Á|ü.ñ.bÕ., Væ≤e÷j·T‘Yq>∑sY, dæ.|æ.m˝Ÿ., n+ãsYù|≥, ôV’≤<äsêu≤<é.
|ü*¢ e÷<Ûä$, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, uÛ≤s¡rj·T $<ë´uÛÑeHé, Ä‘·à≈£L] sêe÷sêe⁄ bÕsƒ¡XÊ\, p_¢Væ≤˝Ÿ‡, ôV’≤<äsêu≤<é.
iv ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ >∑T]+∫...

A
Äs¡T <äXÊu≤›\ ‘Ó\+>±D dü«|üï+ kÕø±s¡yTÓ +Æ ~. ø=‘·Ô sêh+, ø=‘·Ô Á|üuTÑÛ ‘·«+ @s¡Œ&çq #ê]Á‘·ø£ dü+<äs“¡ +¤ ˝À

AN
nìïs¡+>±˝À¢ ø=‘·Ô Á|üD≤[ø£\T s¡÷bı+<äT‘·THêïsTT. @ e÷s¡TŒ¬ø’Hê $<ë´s¡+>∑+ eTTK´ uÛÑ÷$Tø£ b˛wædüTÔ+~.
uÛ≤$‘·sê\qT C≤‹ Äø±+ø£å\≈£î nqT>∑TD+>± ‘·j·÷s¡T#˚ùd~ $<ë´s¡+>∑y˚T. ø=‘·Ô Á|üuÛÑT‘·«+ ø=‘·Ô bÕsƒê´+XÊ\
s¡÷|üø£\Œq ø√dü+ Á|ü‘˚´ø£+>± ø£$T{°ì @sêŒ≥T#˚j·T&É+ >=|üŒ dü+ãTs¡+.
eT*<äX¯ ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ Bs¡È+>± ø=qkÕ–q <äXÊã›+qs¡ ø±\+˝À $<ë´s¡+>∑+˝À e\kÕ~Û|ü‘·T\T

NG
dæsú |¡ ]ü Ãq $eø£qå T Á|ü•ï+#·e\dæ e∫Ã+~. #Óù|Œ≥+<äT≈£î, ô|‘·qÔ + #Ó˝≤sTT+#˚≥+<äT≈£î ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü ôd+{ÏyTÓ +≥TqT
(uÛ≤y√<˚«>±ìï) ˇø£|øü ÿ£ eTT+<äT≈£î ‘Ód÷ü HÔ ˚ eTs√ |üøÿ£ Ä+Á<Ûuä ≤Û ùw ndü\T ‘Ó\T>∑T>±, Ä ÁbÕ+‘· #·]Á‘˚ Á|ü<ëÛ q#·]Á‘·>±
ã\e+‘·+>± eTq HÓ‹Ôq s¡T<äT›‘·Tqï $wüj·÷ìï >∑T]Ô+#ê+. |ü<äΔ‹ Á|üø±s¡+ ø±yê\ì kÕúìø£ dü+düÿ è‹ì, kÕúìø£
#·]Á‘·\qT, ø£e⁄\qT ìs¡¢ø£å´+ #˚düTÔHêïs¡ì, nD∫y˚düTÔHêïs¡ì ˇø£ k˛sTT ø£*–+~. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±˝À¢ ‘Ó\+>±D
dü+düÿ èrkÕVæ≤‘ê´\qT ‘·|æŒ+#·≥+˝À <ë– ñqï ˝À‘·T\T ms¡Tø£|üs¡TÃ≈£îHêï+. ‘Ó\+>±D sêh+˝À ‘Ó\+>±D
LA
bÕsƒê´+XÊ˝Ò ñ+{≤j·T˙ dü«+‘·uÛ≤wü, kÕúìø£ dü+düÿ è‹ bÕsƒê˝À¢ìøÏ m≈£îÿ‘·T+<äì Á|üø£{Ï+#·T≈£îHêï+.
eTqø±\+˝À eTq+ #˚dæq ˇø£ ñ<ä´eT+ dü|òü\+ ø±e≥+ #·]Á‘·. ˇø£ ø£\ ì»yÓTÆ sêh+ @s¡Œ&çq #·]Á‘·
n<äT“¤‘·+. sêh+ @s¡Œ&ç‘˚ mìï bÕsêÙ«˝À¢ mìï $X‚wü |ü]D≤e÷\T dü+uÛÑ$kÕÔjÓ÷ ne‘·*ÁbÕ+‘· eT÷˝≤\T
TE

ø£<äT\T‘·T+fÒ ‘Ó\TdüTÔqï~.
kÕ<Ûës¡D+>± ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ ˇø£ ‘·s¡>∑‹ #=|üq bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT s¡÷bı+~düTÔ+{≤s¡T. ø±ì ˇπø
dü+e‘·‡s¡+ bÕsƒ¡XÊ\ kÕúsTT˝Àì nìï ‘·s¡>∑‘·T\ bÕsƒê´+XÊ\T e÷s¡Ã≥+ ]ø±s¡T¶. >=|üŒ $X‚wü+. $X‚wüyÓTÆq á
|üìøÏ ø£$T{° ìj·T$T+#·≥+ $q÷‘·ï+. á ‘Ó\+>±D |üì˝À uÛ≤>∑+ ø±e≥+, ‘Ó\+>±D bÕsƒê´+XÊ\ s¡÷|üø\£ Œq˝À
bÕ\T|ü+#·Tø√e≥+ uÛ≤y√<˚«>∑ uÛ]Ñ ‘·+. eT¬s+‘√ dü+ãTs¡+. ñ<ä´eTdü÷Œ¤]‘Ô √H˚ |üìkÕ–+~. uÛ≤wü >∑T]+∫, |ü]D≤e÷\
T

>∑T]+∫ »]–q #·s¡Ã\T ø=‘·Ô Ä˝À#·q\≈£î ‘·\T|ü⁄\T ‘Ó]#êsTT. |ü~ õ˝≤¢\ ÁbÕ‹ì<Ûä´+ e\¢ Ç<=ø£ uÛ≤cÕ
kÕ+düÿ è‹ø£ düy˚Tàfi¯q+. uÛÑ$wü´‘Y ‘Ó\+>±D≈£î e÷s¡Z<äs¡Ùø£+. nsTT‘˚ ‘Ó\+>±D˝À $ìjÓ÷–düTÔqï ÁøÏj·÷|ü<ë\
ER

$wüj·T+˝À @ø±_ÛÁbÕj·T+ #√≥T#˚düTø√q+<äTq Á|üdüTÔ‘·+ •wüº e´eVü‰]ø£ uÛ≤wüqT $ìjÓ÷–+#·&É+ »]–+~.

sêh Á|üuTÑÛ ‘·« dü+ø£\Œ+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï. dü+ø£\Œ+ HÓsy¡ s˚ ê*. |æ\˝¢ À¢ Ä˝À#·HêX¯øÔÏ ô|s¡>±*. düe÷C≤ìï
ns¡ú+ #˚düTø√yê*. eTq uÛ≤wü˝À sêj·T>∑˝≤Z*. eTq uÛ≤wüqT >∑s¡«+>∑ $ìjÓ÷–+#ê*. |æ\¢˝À¢ì düè»Hê‘·àø£‘·
ãj·T{ÏøsÏ êyê*. ø=‘·Ô bÕsƒ´¡ |ü⁄døÔü ±\T ‘Ó\+>±D C≤‹øÏ $ø±dü+ ø£*–kÕÔjT· ì, $<ë´s¡T\ú ≈£î $C≤„q$H√<ë\‘√bÕ≥T
SC

‘·eT bÕsƒê\T #·<äTe⁄‘·Tqï dü+ãTs¡+ #˚≈£Ls¡TkÕÔj·Tì e÷ qeTàø£+.

‘˚~ : 31`01`2015 bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ n_Ûeè~Δ ø£$T{Ï,

düú\+ : ôV’≤<äsêu≤<é. ‘Ó\+>±Dsêh+, ôV’≤<äsêu≤<é.

v
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·q\T

A
♦ ñbÕ<Ûë´j·TT\ |üìuÛ≤sêìï, |üì~Hê\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì Ä#·s¡D≈£î M\T>± bÕsƒê´+XÊ\ dü+K´qT ‘·–Z+∫
s¡÷bı+~+∫q yê#·ø£+ Ç~. ˇø£ HÓ\˝Àì |üì~Hê\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì e÷düyêØ>± bÕsƒê\qT πø{≤sTT+#ês¡T.
♦

AN
ªeTT+<äTe÷≥, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ <ë«sê kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´μ\qT ‘·|üŒìdü]>± #·<äTyê*. ª$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·qμ\qT
eTT+<äT>± MTs¡T #·<äTe+&ç. yê{Ïì MT |æ\¢\‘√ #·~$+#·+&ç. yê]øÏ n$ ns¡úyÓTÆHêjÓ÷ ˝Ò<√ |ü]o*+#·+&ç.
♦ á yê#·ø±ìï 180 ø±˝≤+XÊ\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì s¡÷bı+~+#ês¡T. M{Ï˝À 168 ø±˝≤+XÊ\T bÕsƒê´+XÊ\
uÀ<Ûäq≈£î, $T>∑‘ê ø±˝≤+XÊ\qT ñ|üyê#·ø£+˝Àì n+XÊ\qT #·]Ã+#·&ÜìøÏ $ìjÓ÷–+#ê*.
♦ ñ|üyê#·ø±ìï |æ\¢\‘√ ‘·|üŒø£ #·~$+#ê*. eTTU≤´+XÊ\ô|’q e÷{≤¢&ç+#ê*. |üsƒ¡Hêe>±Vü≤q≈£î dü+ã+~Û+∫q
nuÛ≤´kÕ\qT s¡÷bı+~+∫ ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦

NG
dü>∑≥Tq ˇø=ÿø£ÿ bÕsƒêìøÏ 14 ø±˝≤+XÊ\T nedüs¡eTe⁄‘êsTT.
♦ M{Ï˝À ª#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+#·+&ç, H˚|ü<∏ä´+ / ñ<˚›X¯+, ø£$|ü]#·j·T+, $<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q˝À¢μ Ç∫Ãq ns¡údü+Á>∑Vü≤D
ø£è‘ê´\≈£î ø£*|æ ¬s+&ÉT ø±˝≤+XÊ\qT $ìjÓ÷–+#·Tø√yê*.
♦ bÕsƒê´+X¯ $wüj·T+ô|’ #·]Ã+∫ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#˚+<äT≈£î bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·T+ ì&ç$ì ã{Ϻ ¬s+&ÉT qT+&ç Hê\T>∑T
ø±˝≤+XÊ\ es¡≈£î πø{≤sTT+#·Tø√yê*. Ç+<äTø£qT>∑TD+>± bÕsƒêìï $uÛÑõ+∫ s√eTHé n+¬ø˝À¢ dü÷∫+#ês¡T.
♦ ªÇ$#˚jT· +&çμ˝À Ç∫Ãq nuÛ≤´kÕ\≈£î $T>∑‘ê 7 ø±˝≤+XÊ\qT $ìjÓ÷–+#ê*, ªne>±Vü≤q`Á|ü‹düŒ+<äqμ nuÛ≤´kÕ\≈£î
2 ø±˝≤+XÊ\T, ªe´ø°Ôø£s¡D`düè»Hê‘·àø£‘·μ≈£î 2 ø±˝≤+XÊ\T, uÛ≤cÕ+XÊ\˝À Ç∫Ãq ª|ü<äC≤\+, yê´ø£s¡D≤+XÊμ\≈£î
LA
ø£*|æ 2 ø±˝≤+XÊ\T, ªÁbÕ»≈£îº|üìμì Á|ü<ä]Ù+|üCÒdæ #·]Ã+#·&ÜìøÏ 1 ø±˝≤+XÊìï πø{≤sTT+#·Tø√yê*.
♦ bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À Ç∫Ãq ª#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&çμ nH˚ n+XÊ\T ñqTàFø£s¡D≈£î dü+ã+~Û+∫q$. M{Ïì
|üP]Ô ‘·s¡>∑‹ ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦ bÕsƒê´+X¯+ ñ<˚›X¯+ / H˚|ü<∏ä´+, bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T, ø£$|ü]#·j·T+˝Àì n+XÊ\qT |æ\¢\‘√ #·~$+∫ #·]Ã+#ê*.
♦ ª$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\Tμ˝Àì ns¡ú dü+Á>∑Vü≤D ø£è‘ê´\qT e´øÏÔ>∑‘· ø£è‘ê´\T>± ìs¡«Væ≤+#ê*. Ç+<äTø√dü+ ‘·s¡>∑‹
TE

>∑~˝À ‘·|üŒìdü]>± ì|òüT+≥Te⁄\qT n+<äTu≤≥T˝À ñ+#ê*.

♦ bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·T+ |ü≥¢ |æ\¢\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+#˚≥+<äT≈£î #·sêÃ|ü<äΔ‹, Á|üXÀï‘·Ôs¡ |ü<äΔ‹, ø£<∏ëø£<∏äq+, Á|ü<äs¡ÙHê
|ü<äΔ‹, Hê≥ø°ø£s¡D e+{Ï |ü<äΔ‘·T\qT Äj·÷ bÕsƒê\ dü«uÛ≤yêìï ã{Ϻ ñ|üjÓ÷–+#ê*. bÕsƒ¡+ eT<Ûä´˝À
ªÄ˝À∫+#·+&ç`#Ó|Œü +&çμ nH˚ ù|s¡T‘√ >∑&˝ç À Á|üXï¯ \THêïsTT. M{Ïì bÕsƒ+¡ uÀ~Û+#˚ düeTj·T+˝À n&ÉT>±*. Ä˝À∫+∫
»yêãT\T #Ó|üeTHê*.
♦ bÕsƒ+¡ uÀ~Û+#·&eÉ T+fÒ $wüj÷· ìï $e]+#·&+É e÷Á‘·yT˚ ø±<äT. <ë+{À¢ì $\Te\qT, ø£$ Vü≤è<äj÷· ìï, n+‘·sêsêúìï
|æ\¢\T ns¡ú+ #˚düT≈£îH˚≥≥T¢ #·÷&Ü*. Ç+<äTø√dü+ Ä˝À∫+|üCÒùd Á|üX¯ï\T n&ÉT>±*. |ü<äã+<Ûë\T, C≤rj·÷\T,
T

Ä˝À#·Hê‘·àø£, dü+<˚XÊ‘·àø£ yêø±´\|ü≥¢ #·s¡Ã<ë«sê, Á|ü•ï+#·&É+ <ë«sê |æ\¢˝Ò ne>±Vü≤q bı+<˚≥≥T¢ #˚j·÷*.
|æ\\¢ n_ÛÁbÕj·÷\qT #Ó|Œæ +#·&+É , düeTø±©q n+XÊ\‘√ nq«sTT+#·&+É , ãVüQø√D≤˝À¢ $X‚w¢ +æ #·&+É e+{Ï$ »s¡T>±*.
♦ ªÇ$#˚j·T+&çμ˝Àì nuÛ≤´kÕ\T |æ\¢\ uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\qT ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q$. M{Ïì |æ\¢˝Ò kı+‘·+>±
ER

sêùd≥≥T¢ #·÷&Ü*.
♦ ¬>’fi¯ófl, düº&û yÓT{°]j·Tfi¯ófl, Á|üX¯ï\ u≤´+≈£î\T e+{Ï$ #·÷dæsêj·T&Üìï |üP]Ô>± ìùw~Û+#ê*. m+<äTø£+fÒ |üØø£å\˝À
Á|üXï¯ \T ñqï$ ñqï≥T¢>±H˚ sêe⁄. bÕsƒ+¡ ˝Àì nuÛ≤´kÕ\qT kı+‘·+>± sêj·T>∑*–q |æ\\¢ T e÷Á‘·yT˚ M{ÏøÏ düe÷<ÛëHê\T
sêj·T>∑\TZ‘ês¡T. ø±ã{Ϻ j·÷+Á‹ø£+>∑ bÕsƒê\T |üP]Ô#d˚ æ dæ\ãdt |üPs¡sÔ TTq≥T¢>± uÛ≤$+#·sê<äT. kÕeTsêú´\T kÕ~Û+#˚≥≥T¢
#·÷&Ü*.
♦ ªne>±Vü≤q`Á|ü‹düŒ+<äqμ nuÛ≤´dü+˝À Ç∫Ãq ª$q&É+`e÷{≤¢&É≥+μ≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|üX¯ï\qT |üP]Ô ‘·s¡>∑‹
SC

ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*. ª#·<äTe&É+`ns¡ú+#˚düTø√e&ÜμìøÏ ñ<˚›•+∫q nuÛ≤´kÕ\qT e´øÏÔ>∑‘· ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*.

bÕsƒ¡+ #·~$ »yêãT sêj·÷*‡q Á|üX¯ï\qT Ç+{Ï|üì>± Çyê«*.
♦ ªe´ø°Ôø£s¡D`düè»Hê‘·àø£‘·μ nuÛ≤´dü+˝Àì Á|üX¯ï\T d”«j·Ts¡#·q, düè»Hê‘·àø£‘·, Á|üX¯+dü kÕeTsêú´\≈£î dü+ã+~Û+∫q$.
M{Ï˝À \|òüTT düe÷<Ûëq Á|üX¯ï\qT bÕsƒ¡+ uÀ~Û+#˚≥|ü&˚ Ç+{Ï |üì>± Çyê«*. yê´düs¡÷|ü düe÷<Ûëq Á|üX¯ï\≈£î
»yêãT\T sêj·T&ÜìøÏ |üP]Ô ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À #·s¡Ã ìs¡«Væ≤+#ê*. Ä ‘·sê«‘· e´øÏÔ>∑‘·+>± sêsTT+#ê*. yê{Ïì
#·~$+#ê*. |æ\¢\T sêdæq n+XÊ\qT uÛ≤yê‘·àø£+>± yêø±´\T, |ü<ë\T, nø£ås¡<√cÕ\|üs¡+>± dü]#˚j·÷*.

vi ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ♦ düè»Hê‘·àø£‘/· Á|üX+¯ dü≈î£ dü+ã+~Û+∫q Á|üXï¯ \≈£î |æ\\¢ T düe÷<ÛëHê\T sêj·T&ÜìøÏ ‘·–q ñ<ëVü≤s¡D*∫à ne>±Vü≤q
ø£*Œ+#ê*. »≥¢˝À sêj·TTeTHê*. M{Ïì Á|ü<ä]Ù+|üCÒdæ #·s¡Ã<ë«sê dü]~<ë›*. Ä ‘·s¡Tyê‘· M{Ïì e´øÏÔ>∑‘·+>±

A
sêj·TTeTHê*.
♦ ÁbÕC…≈£îº |üqT\qT ≈£L&Ü Ç<˚$<Ûä+>± ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦ bÕsƒ¡+ |üP]Ô ø±e&ÉeT+fÒ ª#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&çμ nH˚ ñqTàFø£s¡D n+X¯+‘√ yÓTT<ä\Tø=ì bÕsƒ¡+˝À

AN
∫es¡ Ç∫Ãq dü÷øÏÔes¡≈£î nìï n+XÊ\qT Á|üD≤[ø±ã<äΔ+>± ìs¡«Væ≤+∫ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&É+. Ç+<äTø£qT>∑TD+>±
ñbÕ<Ûë´j·TT\T ‘·j·÷s¡Tø±yê*.
♦ Ç+<äTø√dü+ ñbÕ<Ûë´j·TT\T yê]¸ø£, bÕsƒ¡´ Á|üD≤[ø£\T s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
♦ yê]¸ø£ Á|üD≤[ø£˝À øÏ+~ n+XÊ\T+{≤sTT.
1) ‘·s¡>∑‹ 2) düu…®≈£îº ($wüj·T+) 3) nedüs¡yÓTÆq ø±˝≤+XÊ\ dü+K´

NG
4) $<ë´dü+e‘·‡s¡+ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T
5) e÷düyêØ>± bÕsƒê\ $uÛÑ»q
e÷dü+ nedüs¡yÓTÆq ìs¡«Væ≤+#ê*‡q
uÀ~Û+#˚ bÕsƒ¡+ nedüs¡yÓTÆq ø±˝≤+XÊ\T
ù|s¡T eqs¡T\T / kÕeTÁ– ø±s¡´Áø£e÷\T, dæ.dæ.Ç.

6) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Á|ü‹düŒ+<äq\T
LA7) Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TTì dü\Vü‰\T dü÷#·q\T
♦ ˇø£ bÕsƒêìï <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£qT øÏ+~ $<Ûä+>± s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
1) bÕsƒ¡+ ù|s¡T 2) nedüs¡yÓTÆq ø±˝≤+XÊ\ dü+K´ 3) bÕsƒ¡+ <ë«sê kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T
4) ø±˝≤+XÊ\ yêØ>± $uÛÑ»q
ø±˝≤+X¯+ dü+K´ uÀ<ÛäHê+X¯+ uÀ<Ûäq eP´Vü≤+ kÕeTÁ– eT÷˝≤´+ø£q+
TE

5) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç ‘·j·÷Ø, n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡ùdø£s¡D 6) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Á|ü‹düŒ+<äq\T

♦ Á|ü‹ø±˝≤+X¯+˝À uÛ≤cÕuÀ<ÛäqqT øÏ+~ k˛bÕHê\ Á|üø±s¡+ ìs¡«Væ≤+#ê*. n$`
I. ñb˛<ëÈ‘·+ : |ü\ø£]+|ü⁄, ñqTàFø£s¡D, o]¸ø± Á|üø£≥q, ñ<˚›X¯+, ø£$|ü]#·j·T+ ˝Ò<ë |ü\ø£]+|ü⁄, |ü⁄qX¯Ãs¡D.
II. bÕsƒê´+X¯uÀ<Ûäq #·s¡Ã ` ne>±Vü≤q : $<ë´s¡Tú\ Á|üø±X¯ |üsƒ¡q+, ñbÕ<Ûë´j·TT\ Ä<äs¡Ù |üsƒ¡q+, eTÚq|üsƒ¡q+,
T

ns¡údü+Á>∑Vü≤D+, bÕsƒê´+X¯ $wüj·T+ô|’ #·s¡Ã ` ne>±Vü≤q, kÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq.

III. kÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq ø√dü+ ªÇ$ #˚j·T+&çμ ˝À nuÛ≤´kÕ\T #˚sTT+#ê*.
♦ ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑ eT÷˝≤´+ø£q+˝À uÛ≤>∑+>± p˝…,’ Ä>∑dTü ,º qe+ãsY, |òÁæ ãe] e÷kÕ˝À¢ ìsêàD≤‘·àø£ eT÷˝≤´+ø£q+˝À
ER

|ü⁄düÔø£ düMTø£å, sê‘· n+XÊ\T, ÁbÕC…≈£îº|üqT\T, \|òüTT|üØø£å Ä<Ûës¡+>± |æ\¢\ Á|ü>∑‹ì n+#·Hêy˚dæ qyÓ÷<äT #˚j·Te\dæ
ñ+≥T+~.
♦ n{≤¢π> dü+Á>∑Vü≤D≤‘·àø£ eT÷˝≤´+ø£Hêìï kÕeTsêú´\ Ä<Ûës¡+>± s¡÷bı+~+∫q Á|üXÊï|üÁ‘·+‘√ ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦ uÛ≤cÕuÀ<Ûqä qT bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\πø |ü]$T‘·+ #˚jT· sê<äT. bÕsƒX¡ Ê\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìï, n+‘·sê®˝≤ìï (Ç+≥¬sï{Ÿ), y˚T>∑CH’… \é T,
yêsêÔ|üÁ‹ø£\T, u≤\kÕVæ≤‘·´+ e+{Ï$ ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îH˚≥≥T¢ #·÷&Ü*.
♦
SC

‘·s¡>∑‹ >∑~˝À |æ\¢\T ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&É&É+, Á|ü•ï+#˚ yê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#ê*.

♦ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À uÛ≤cÕyê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#·&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq ì|òüT+≥Te⁄\T, ø£e⁄\ J$‘· #·]Á‘·\T, <äèX¯´ÁX¯eD
kÕeTÁ– e+{Ï$ düeT≈£Ls¡TÃø=ì $ìjÓ÷–+#ê*.
♦ bÕsƒ¡XÊ\˝À uÛ≤cÕ_Ûeè~ΔøÏ <√Vü≤<ä|ü&˚ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T, uÛ≤cÕy˚Tfi≤\T, uÛ≤c˛‘·‡yê\T, u≤\ø£$düy˚Tàfi¯Hê\T, eø£Ô è‘·«,
yê´düs¡#·q b˛{°\T, yê]¸ø√‘·‡yê\T e+{Ï$ ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦ |æ\¢\T sêdæq düè»Hê‘·àø£ n+XÊ\qT dü+ø£\q+ #˚dæ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À Á|ü<ä]Ù+#ê*.

vii
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 C≤rj·T ^‘·+

A
e+<˚e÷‘·s¡+ - s¡M+Á<äHê<∏é sƒê>∑÷sY

AN
- ã+øÏ+#·+Á<ä #Û·≥Ø® »q>∑DeTq n~ÛHêj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
e+<˚e÷‘·s¡+, e+<˚e÷‘·s¡+ |ü+C≤ã dæ+<Ûé >∑T»sê‘· eTsêsƒê,
düT»˝≤+ düT|òü˝≤+ eT\j·T» o‘·˝≤+ Á<ë$&É ñ‘·ÿfi¯ e+>± !

NG
düdü´XÊ´eT˝≤+ e÷‘·s¡+— e+<˚e÷‘·s¡+ $+<Ûä´ Væ≤e÷#·\ j·Te≠Hê >∑+>±,
X¯óÁuÛÑCÀ´‘ê‡ ï |ü⁄\øÏ‘· j·÷$T˙+ ñ#·Ã\ »\~Û ‘·s¡+>± !
|òü⁄\¢ ≈£îdüT$T‘· Á<äTeT<äfi¯ XÀ_Û˙+ ‘·e X¯óuÛÑHêy˚T C≤π> !
düTVü‰dæ˙+ düTeT<ÛäTs¡ uÛ≤wæD°+ ‘·e X¯óuÛÑ Ä•wü e÷π> !
düTK<ë+ es¡<ë+ e÷‘·s¡+ e+<˚e÷‘·s¡+.
LA >±ùV≤ ‘·e »j·T >±<∏ë !
»q>∑D eT+>∑fi¯<ëj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
»j·TùV≤ ! »j·TùV≤ ! »j·TùV≤ !
»j·T »j·T »j·T »j·TùV≤ !
TE

Á|ü‹»„
- ô|’&çeTÁ] y˚+ø£≥ düTu≤“sêe⁄
T

uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Hê e÷‘·èuÛÑ÷$T.
uÛ≤s¡rj·≠\+<äs¡÷ Hê düVü≤À<äs¡T\T.
ER

H˚qT Hê <˚XÊìï Áù|$TdüTÔHêïqT.

düTdü+|üqïyÓTÆq, ãVüQ$<ÛäyÓTÆq Hê <˚X¯ yês¡dü‘·« dü+|ü<ä Hê≈£î >∑s¡«ø±s¡D+.
BìøÏ ns¡Ω‘· bı+<ä&ÜìøÏ düs¡«<ë H˚qT ø£èwæ #˚kÕÔqT.
Hê ‘·*¢<ä+Á&ÉT*ï, ñbÕ<Ûë´j·TT*ï, ô|<ä›\+<ä]ï >ös¡$kÕÔqT.
SC

Á|ü‹yê]‘√qT eTsê´<ä>± q&ÉT#·Tø=+{≤qT.

»+‘·Te⁄\|ü≥¢ <äj·T‘√ ñ+{≤qT.
Hê <˚X¯+|ü{¢, Hê Á|ü»\|ü{¢, ùdyêìs¡‹ ø£*– ñ+{≤qì Á|ü‹»„ #˚düTÔHêïqT.
yê] ÁX‚jÓ÷_Ûeè<äTΔ˝Ò Hê Äq+<ëìøÏ e∂\+.

viii ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqïyês¡T

AN
düTes¡í $Hêj·Tø˘, ø√`Ä]¶H˚≥sY,
mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï. ‘Ó\+>±D, ôV≤’ <äsêu≤<é.
y=»®\ X¯s¡‘Y u≤ãT, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
A
$. #Óqïj·T´, mdt.m. (‘Ó\T>∑T),
õ.|ü.ñ.bÕ., »>∑~Z] q>∑sY, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
>±E\ s¡M+<äsY, mdt.m. (‘Ó\T>∑T),

NG
Á|ü.ñ.bÕ., d”‘ê|òü˝ŸeT+&ç, ôV’≤<äsêu≤<é. Á|ü.ñ.bÕ., dü|üÔ–] ø±\˙, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢.

|ü˝…¢s¡¢ sêeTyÓ÷Vü≤q sêe⁄, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), #·Áø£es¡TÔ\ lìyêdt, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,

õ.|ü.ñ.bÕ., y˚eTT\, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢. õ.|ü.ñ.bÕ., #·s¡¢|ü*¢, |üs¡ø±\ (eT+), es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.

q+~>±eT øÏXÀsY≈£îe÷sY, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,

m˝Ÿ.m+.Á|ükÕ<é, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
LA
Á|ü.ñ.bÕsƒ¡XÊ\, dæ.|æ.m˝Ÿ., n+ãsYù|≥, ôV’≤<äsêu≤<é. õ.|ü.ñ.bÕ., Ç|üŒ≥÷s¡T, qyêãTù|≥ (eT+),
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢.
leT‹ |ü*¢ e÷<Ûä$, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì,
TE

uÛ≤s¡rj·T $<ë´uÛÑeHé, Ä‘·à≈£L] sêe÷sêe⁄ bÕsƒ¡XÊ\, <ëk˛E C≤„H˚X¯«sê#ê], mdt.m. (‘Ó\T>∑T),

p_¢Væ≤˝Ÿ‡, ôV’≤<äsêu≤<é. õ.|ü.ñ.bÕ., #·+&É÷s¡T, q˝§Z+&É õ˝≤¢.

ne⁄düT\ uÛ≤qTÁ|üø±XŸ, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), ø£≥Tø√»«\ eTH√Vü≤sê#ê], mdt.m. (‘Ó\T>∑T),

õ.|ü.ñ.bÕ., ‘·ø£ÿfi¯fl|ü*¢, ø£<∏ä˝≤|üPsY (eT+),
T

õ.|ü.ñ.bÕ., ˝Àìø£˝≤Hé, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.

ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢.
ø£+<ë&Ó’ s¡+>∑sêE, mdt.m. (‘Ó\T>∑T),
ER

õ.|ü.ñ.bÕsƒ¡XÊ\, s¡+>±|ü⁄s¡+, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢. ø£HÓï>∑+{Ï y˚+ø£≥j·T´, mdt.m. (‘Ó\T>∑T),

õ.|ü.ñ.bÕ., eTT~>=+&É (eT+), KeTà+ õ˝≤¢.
&܈ˆ _.$.j·THé.kÕ«$T, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
õ˝≤¢ $<ë´ •ø£åD dü+düú, ø£Ø+q>∑sY.
&܈ˆ ø±düs¡¢ qπsXŸsêe⁄, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
SC

õ.|ü.ñ.bÕ., düT<äT›\+, &ç#Y|ü*¢ (eT+), ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢.

&ç.{Ï.|æ., ˝Ò W≥T   &çC…’ì+>¥ : Á|ü‹eT bÕ‘·÷], ôV’≤<äsêu≤<é.

ix
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 á bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø£+ <ë«sê $<ë´s¡Tú\T kÕ~Û+#·e\dæq kÕeTsêú´\T

A
I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq

AN
“ Ç∫Ãq n+XÊìï >∑T]+∫ }Væ≤dü÷Ô e÷{≤¢&É>∑\>±*.
“ $qï, #·÷dæq, #·~$q n+XÊ\ô|’ $eTs¡ÙHê‘·àø£+>± e÷{≤¢&É&É+, #·s¡Ã˝À¢ bÕ˝§Zq&É+.
“ #·Tø£ÿ >∑Ts¡TÔ>∑\ |ü<ë´\≈£î Á|ü‹|ü<ësêú\T sêj·T>∑˝>±*.
“ n|ü]∫‘· n+XÊìøÏ dü+ã+~Û+∫q ù|sê\˝Àì ø°\ø£|ü<ë\qT sêj·T>∑\>±*.
“ |ü<ë´\qT, π>j·÷\qT, ø£$‘·\qT uÛ≤ek˛Œ¤s¡ø£+>± #·<äe>∑\>±*.
“ #·~$q n+X¯+ >∑T]+∫ ‘ê]ÿø£+>± Á|ü•ï+#·&É+, düeT]údü÷Ô, $uÛÒ~dü÷Ô e÷{≤¢&É>∑\>±*.

NG
“ n|ü]∫‘· n+XÊ\qT #·~$ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T>∑˝>±*.
“ #·<äTe⁄‘·Tqï n+XÊìøÏ #Ó+~q uÛ≤yêìï Á>∑Væ≤+#·&É+, ø°\ø£ n+XÊìï |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·>∑\>±*.
“ Ç∫Ãq n+X¯+ô|’ n_ÛÁbÕj·÷ìï düŒwüº+>± ‘Ó\T|ü>∑\>±*.
“ bÕsƒê´+X¯+˝Àì dü«uÛ≤yê\ >∑T]+∫ #Ó|üŒ>∑\>±*. sêj·T>∑\>±*.
“ dü>∑≥Tq HÓ\≈£î eT÷&ÉT, Hê\T>∑T ø£<∏ä\ |ü⁄düÔø±\T, e÷dü|üÁ‹ø£\qT #·<äTe>∑\>±*.
“ s¡#·q˝À¢ì XË’* uÛÒ<ë\qqTdü]+∫ #·<äTe&É+, ø=‘·Ô b˛ø£&É\qT >∑T]Ô+#·>∑\>±*.
II. e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·
LA
“ ø£<∏ä\qT, $C≤„qXÊÅkÕÔìøÏ #Ó+~q ø±˝Œìø£ n+XÊ\qT, $$<Ûä Á|üÁøÏj·T\qT #·~$ ns¡ú+ #˚düTø=ì,
kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T>∑\>±*.
“ J$‘· $X‚cÕ\T es¡íHê‘·àø£+>± sêj·T>∑\>±*.
TE

“ Ç∫Ãq Á|üX¯ï\ø£qT>∑TD+>± $X‚¢wüD≤‘·àø£+>± »yêãT\T sêj·T>∑\>±*.

d”«j·Ts¡#·q #˚j·T>∑\>±*.
“ bÕsƒê´+XÊ\ Ä<Ûës¡+>± ÁbÕC…≈£îº|üqT\T |üP]Ô#˚dæ, ìy˚~ø£\T s¡÷bı+~+#·>∑\>±*.
“ Á|üÁøÏj·T\qT ˇø£<ëìï eTs=ø£s¡÷|ü+˝ÀøÏ e÷s¡Ã>∑\>±*. ñ<눈 (ø£<∏äqT π>j·T+>± / dü+uÛ≤wüD>±)
“ $sêeT ∫Vü‰ï\qT düeTs¡ú+>± ñ|üjÓ÷–dü÷Ô <√wüs¡Væ≤‘·+>± Áø£eT|ü<äΔ‹˝À sêj·T>∑\>±*.
“ ø£s¡|üÁ‘ê\T, ìy˚~ø£\T, ÄVü‰«q|üÁ‹ø£\T sêj·T>∑\>±*.
“
T

uÛ≤cÕdü+|òüT+˝À düuÛÑT´\T>± #˚] bÕsƒ¡XÊ\ |üÁ‹ø£ (e÷´>∑C…’Hé) s¡÷|üø£\Œq˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT\T ø±e&É+,

kÕVæ≤r düe÷y˚XÊ\T ìs¡«Væ≤+#·&É+ e+{Ï$ #˚j·T>∑\>±*.
“ bÕsƒê\ qT+∫ Á>∑Væ≤+∫q n+XÊ\qT e´øÏÔ‘·« ìsêàD≤ìøÏ ñ|üjÓ÷–+#·Tø√>∑\>±*.
ER

“ |ü<ë´\≈£î kı+‘·+>± uÛ≤yê\T sêj·T>∑\>±*.

“ Ç‘·s¡ uÛ≤wü\≈£î #Ó+~q ø£<∏ä\T, bÕ≥\T, π>j·÷\T, $$<Ûä Á|üÁøÏj·T\≈£î #Ó+~q Ç‹eè‘êÔ\qT
ne>±Vü≤q‘√ Á|üX¯+dæ+#·&É+, ãVüQuÛ≤cÕ‘·‘êÔ «ìï >∑T]Ô+∫ n_Ûq+~+#·&É+ #˚j·T>∑\>±*.
III. uÛ≤cÕ+XÊ\T
“ $$<Ûä s¡+>±\≈£î #Ó+~q (Áø°&É\T, ø£fi¯\T, kÕ+πø‹ø£ $C≤„q+, ìsêàD≤\T, eè‘·TÔ\T yÓTTˆˆ) |ü<äC≤\+ô|’
SC

|ü≥Tº kÕ~Û+#·&É+, #·~y˚≥|ü⁄Œ&ÉT, sêùd≥|ü⁄Œ&ÉT á C≤„Hêìï $ìjÓ÷–+#·Tø√>∑\>±*.

“ $$<Ûä |ü<äC≤˝≤\≈£î #Ó+~q ns¡ú|ü]D≤eT+ >∑T]Ô+#·>∑\>±*.
“ ì|òüT+≥Te⁄‘√bÕ≥T $<ë´]ú ø£\Œ‘·s¡Te⁄˝≤+{Ï |ü⁄düÔø±\qT $ìjÓ÷–+#·>∑\>±*.
“ dü+~Û, düe÷dü \ø£åD≤\qT ne>±Vü≤q #˚düTø√e&É+, Á|üjÓ÷–+#·&É+ #˚j·T>∑\>±*.
“ Á|ü‘·´ø£å, |üs√ø£å ø£<∏äHê\T, ø£s¡Ô], ø£s¡àDÏ yêø£´s¡÷bÕ\T ne>±Vü≤q #˚düTø√>∑\>±*.
“ ø±e´uÛ≤wü / ÁbÕNquÛ≤wü˝Àì yêø±´\qT Ä<ÛäTìø£ yê´eVü‰]ø£s¡÷|ü+˝ÀøÏ e÷s¡Ã>∑\>±*.
“ $$<Ûä yêø£´uÛÒ<ë\qT Á>∑Væ≤+∫, Á|üjÓ÷–+#·>∑\>±*.
x ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 A
9e ‘·s¡>∑‹ ` $wüj·Tdü÷∫ø£

AN
bÕsƒê´+XÊ\T
Áø£.dü+. bÕsƒ+¡ ù|s¡T ø£$/s¡#s· TT‘· Ç‹eè‘·+Ô Á|üÁøÏj·T e÷dü+ |ü⁄≥

NG
1. <Ûsä êàs¡Tq® T\T #˚eT≈£Ls¡ y˚+ø£≥ø£$ HÓ’‹ø£ $\Te\T Á|üã+<Û+ä pHé 2
2. H˚HÓ]–q ã÷s¡TZ\ |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ dü÷Œ¤]Ô n_Ûq+<äq yê´dü+ p˝…’ 14
3. e\dü≈£L© &܈ˆ eTT≈£îsê\ sêe÷¬s&ç¶ kÕe÷õø£ düŒèVü≤ π>j·T+ p˝…’ 25
4. s¡+>±#ês¡´‘√ kÕVæ≤‘·´ ùde Ç+≥s¡÷«´ Ä>∑wßü º 34
eTTU≤eTTœ
LA
5. X¯‘·ø£ eT<ÛäT]eT X¯‘·ø£ ø£e⁄\T HÓ’‹ø£ $\Te\T X¯‘ø· +£ Ä>∑wßü º 45
6. Bø£å≈£î dæ<äΔ+ø£+&ç <˚X¯uÛÑøÏÔ ø£s|¡ Áü ‘·+ ôdô|+º ãs¡T 60
7. #Ó*$T bıìïø£+{Ï ‘Ó\>∑q e÷qe n#·Ã‘Ó\T>∑T nø√ºãs¡T 68
TE

dü+ã+<Ûë\T ø±e´+
8. ñ<ä´eT dü÷Œ¤]Ô dü+¬>+ \ø°Îu≤sTT Áù|s¡D, <˚X¯uÛÑøÏÔ Ä‘·àø£<ä∏ qe+ãs¡T 81
9. ø√s¡dt dü\+Á<ä \ø°ÎHêsêj·TD kÕe÷õø£ düŒèVü≤ e#·qø£$‘· qe+ãs¡T 91
10. yê>∑÷“¤wüD+ &܈ˆ Ç]yÓ+{Ï ø£èwüíeT÷]Ô uÛ≤cÕ_ÛsT¡ ∫ yê´dü+ &çôd+ãs¡T 98
T

11. yêj·Tdü+ e÷$T+&É¢ sêeT>ö&ÉT Jeø±s¡TD´+ Ä<ÛäTìø£ |ü<ä´+ »qe] 113

12. rj·Tì |ü\ø£]+|ü⁄ Ç*¢+<ä\ düs¡dü«r <˚$ e÷qe ø£<∏ëìø£ |òæÁãe] 123
ER

dü+ã+<Ûë\T

ñ|üyê#·ø£+
1) ≈£î+s¡+ ;Û+ (p˝…’) ` 135 2) düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶ (Ä>∑wüߺ) ` 143
SC

3) ø±fiÀõ (ôdô|+º ãs¡T) ` 148 4) Ä#ês¡´ ø=‘·Ô|ü*¢ »j·TX¯+ø£sY (nø√ºãs¡T) ` 152

5) kÕ«$T $y˚ø±q+<ä(qe+ãs¡T) ` 156 6) H˚qT... kÕ$Á‹u≤sTTì(&çôd+ãs¡T) ` 163

>∑eTìø£ : 1. bÕsƒ¡+˝À ✿ |ü⁄e⁄« >∑Ts¡TÔ>∑\ |ü<ë´\T ø£+sƒ¡düú+ #˚j·÷*. |ü<ä$C≤„q+ ` 167

2. $wüj·Tdü÷∫ø£˝À >∑Ts¡TÔ>∑\ bÕsƒê\qT ø±+b˛õ{Ÿ ø√s¡T‡yês¡T #·<äTyê*‡q nedüs¡+˝Ò<äT.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019-20 1

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 1
 A
1 <Ûäsêàs¡T®qT\T

AN
` #˚eT≈£Ls¡ y˚+ø£≥ø£$

NG
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
✿ ≈£î»qT˝Ÿ >=+<äs¡T πs– sT÷ edüTeT‹Hé Á≈£Ls¡dü«uÛ≤e+ãT‘√
düT»Hê[qZ&ÉT >∑T+<äCÒj·TTHÓ&É sêE˝Ÿ yê] yê]+|üπø
ì» <Ís¡“\´eTT p|æπsì #Ó&É<ë ìø£ÿ+ãT>± sê»´yÓ÷
LA
Á‹»>∑‘êÿs¡D! uÛÑø£ÔbÕ\q! Vü≤sê! l>∑T+≥TeT˝Ò¢X¯«sê!
` j·TÁs¡+ $X¯«Hê<∏ä+ >∑T|üÔ

Á|üX¯ï\T:
TE

1. dü»®qT\ u≤<Ûä\qT ìyê]+#˚ yêfiËfle«s¡T?

2. <äTsêàs¡TZ\T $»è+_Û+∫q|ü&ÉT sêE\T @+ #˚j·÷*?
3. á |ü<ë´ìï nqTdü]+∫ sêE\ |ü]bÕ\q m{≤¢ ñ+&Ü\ì MTs¡T nqT≈£î+≥THêïs¡T?
T

bÕsƒ¡+ H˚|ü<∏ä´+, ñ<˚›X¯+

ER

bÕ+&Ée⁄\ ìj·Te÷e[qqTdü]+∫, ns¡T®qT&ÉT rs¡új·÷Á‘·\T #˚kÕÔ&ÉT. á Áø£eT+˝À düÁø£eT sê»´bÕ\q≈£î

ø±e\dæq n+>∑ã˝≤ìï kÕ~ÛkÕÔ&TÉ . sê»´$düsÔ D¡ ≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ |üsêÁø£eT Á|ü<sä Ù¡ q #˚kÕÔ&TÉ . ñ\÷∫, ∫Á‘ê+>∑<,ä
düTuÛÑÁ<ä\qT ô|+&ç¢ #˚düT≈£î+{≤&ÉT. á ø£<∏äqT Ä<Ûës¡+>± #˚düTø=ì es¡íq\‘√ ô|+∫, ª$»j·T$˝≤dü+μ nH˚
Á|üã+<Ûëìï #˚eT≈£Ls¡ y˚+ø£≥ø£$ s¡∫+#ê&ÉT. ø±yê´s¡+uÛÑ+˝À Ç+Á<äÁ|üdüú|ü⁄s¡ es¡íq˝À uÛ≤>∑+>± <ëìøÏ sêC…’q
SC

<Ûäs¡àsêE, n‘·ì k˛<äs¡T\ >∑TD>∑D≤\ >∑T]+∫ ‘Ó*bÕ&ÉT.

ø√]q ø√¬sÿ\T rs¡Ã&É+˝Àq÷ X¯Á‘·Te⁄\qT »sTT+#·&É+˝Àq÷ bÕ+&Ée⁄\T ù|s¡T >±+#ês¡T. nqï<äeTTà\
nqTã+<Û+ä , Áù|eT, ùdïVü≤uÛ≤e+, düV≤ü qo\‘· e+{Ï eT+∫\ø£Då ≤\qT eTTK´+>± <Ûsä à¡ sêE ÄC≤„|]ü bÕ\HêÁe‘êìï,
ns¡T®qTì bÂs¡Twü, dü‘·Ô «dü«uÛ≤yê\q÷ Á|ü‹e÷qe⁄&ÉT n\es¡#·Tø√e\dæq eT+∫\ø£åD≤\qT Á|üuÀ~Û+#·&É+ á
bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.

2 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
á bÕsƒ¡+ ªÁ|üã+<Ûäμ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. Ç‹Vü‰dü, |ü⁄sêD≤\˝Àì

AN
z ∫qï ø£<∏äqT es¡íq\‘√ #Ó|üŒ&Éy˚T Á|üã+<Ûä+. ªÁ|üã+<Ûä+μ es¡íq
Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. Bì˝À |ü<Ó›ì$T~ s¡ø±\ es¡íq\T ñ+{≤sTT.
á bÕsƒ¡´uÛ≤>∑+ ªÁ|ü‹ |ü<ä´ #·eT‘êÿs¡#·DT&ÉTμ #˚eT≈£Ls¡ y˚+ø£≥ø£$
s¡∫+∫q ª$»j·T$˝≤dü+μ Á|üã+<Ûä+˝Àì Á|ü<∏äe÷XÊ«dü+ ˝Àì~.

NG
LA ø£$ |ü]#·j·T+

#˚eT≈£Ls¡ y˚+ø£≥ø£$ \ø£ÎD≤e÷‘·´ |ü⁄Á‘·T&ÉT. áj·Tq ‘·+C≤ePs¡T sêC≤´ìï bÕ*+∫,

ª$»j·TuÛeÑ qμ ø£$|ü+&ç‘· düuqÑÛ T ìs¡«Væ≤+∫q, ªn_Ûqe uÛÀ»sêEμ _s¡T<ë+øÏ‘T· &Óq’ s¡|Tüò THê<∏ä
TE

Hêj·T≈£îì ÄkÕúqø£$. áj·Tq ªkÕs¡+>∑<säÛ ¡ #·]Á‘·μ ø±e´+˝À sêE≈£î n+øÏ‘$· Tj·T´<ä–q

>∑TD$X‚cÕ\T ˝Òeì ‘·\∫, düs¡« ø±e´>∑TD dü+|üqï+>± ª$»j·T$˝≤dü+μ ø±yê´ìï
s¡∫+#ê&ÉT.
(}Vü‰∫Á‘·+)
#˚eT≈£Ls¡ y˚+ø£≥ø£$ uÛ≤s¡‘· ø£<˝ä∏ À nedüsy¡ TÓ qÆ ø=ìï #·øÿ£ ì e÷s¡TŒ\T#˚d,æ ªÁ|ü‹|ü<´ä
T

17e X¯‘êã›+
#·eT‘êÿs¡+μ‘√ dü«‘·+Á‘· ø±e´+>± $»j·T$˝≤kÕìï sêdæ, sêE≈£î n+øÏ‘·$T∫à ‘·q
ER

»qàkÕs¡úø£yÓTÆ+<äì Äq+~+#ê&ÉT.

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
SC

G bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

G bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
G yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 3

 Á|üy•˚ ø£

A
ÁbÕNq ø±\+ qT+N sêeTT&ÉT, Vü≤]X¯Ã+Á<äT&ÉT, •_#·Áø£e]Ô, q\T&ÉT e+{Ï <Ûsä à¡ bÕ\Hê
‘·‘Œ· s¡T\T $\dæ*q¢ |ü⁄D´uÛ÷Ñ $T eTq<˚X+¯ . yês¡T bÕ{Ï+∫q Á|üC≤s¡+»ø£ $<ÛëHê˝Ò nq+‘·s¡

AN
ø±˝≤ìøÏ Ä<äsêÙ˝sTTHêsTT. eTVü‰uÛ≤s¡‘· ø±\+˝Àq÷ ;Ûwüßà&ÉT, $<äTs¡T&ÉT, <Ûäs¡àsêE≈£î
dü÷Œ¤]Ôì#êÃs¡T. ªªj·T<∏ë sêC≤ ‘·<∏ë Á|üC≤'μμ sêE m{≤¢ ñ+fÒ Á|ü»\T n{≤¢ ñ+{≤s¡T.
ø±ã{Ï,º <Ûsä à¡ sêE eTVü‰|ü⁄sT¡ wüß\ e÷s¡+Z ˝À q&ÉTdü÷Ô ‘·q k˛<äsT¡ \|ü≥,¢ Á|ü»\|ü≥¢ Á|ü<]ä Ù+∫q
<Ûsä à¡ ìs¡‹ m≥Te+{Ï<√ ‘Ó\TdüTø=H˚≥+<äT≈£î á bÕsƒ+¡ #·<Tä e+&ç.

NG
I

✿ñ. Ä |ü⁄s¡y˚T\T ªy˚T\T ã[!μ, j·T+#·T" Áã»˝Ÿ »j·TyÓ≥Tº#·T+&É Hê

C≤„ |ü]bÕ\q Áe‘·T"&ÉT, XÊ+‹ <äj·÷uÛÑs¡DT+&ÉT— dü‘·´ uÛ≤
cÕ |üs¡‘·‘·Ô«ø√$<äT"&ÉT, kÕ<ÛäT »Hê<äs¡DT+&ÉT, <ëq $
LA
<ë´ |üs¡‘·+Á‘· e÷qdüT"&ÉT <Ûäs¡à‘·q÷E" &ÉT<äÁ>∑‘˚E"&Ó’. 1
d”. ne\" uÀsTTq yÓqÿHê&ÉT f…qï"&ÉT ˝Ò<äT,
yÓTT>∑eTT eTT+<äi q+≥ yÓTT<ä˝…˝Ò<äT,
TE
eTq$ #Ó|æŒq" CÒj·T≈£îìøÏ jÓTqï"&ÉT ˝Ò<äT,
ø=<äe>± q&ÉT|ü⁄≥ yÓTT<ä˝…˝Ò<äT,
#·q$∫à #Íø£ #˚dæq~ jÓTqï"&ÉT˝Ò<äT,
|ü<ä]ôV≤∫Ã+#·T≥ yÓTT<ä˝…˝Ò<äT,
yÓT∫Ãq#√" >=+#Ó $T#·TÃf…qï&ÉT" ˝Ò<äT,
T

yÓTTø£$T#·Ãø£|ü⁄ yÓT#·TÃ yÓTT<ä˝…˝Ò<äT.

‘˚. eTiÏj·TT" <=*¢{Ï sêE\ eTVæ≤eT˝…qï
ER

ì‘·&Ó"b˛ kÕs¡«uÛÖeTT"&É Á|ü‹eTT" &Éq">∑"

Áã»\" u≤*+#Ó düø£\ ~>±“¤düe÷q
ø°]Ô $düs¡T+&ÉT bÕ+&ÉyêÁπ>düs¡T+&ÉT. 2
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
SC

♦ ªÄC≤„|ü]bÕ\Hê Áe‘·+μ n+fÒ @$T{Ï? MT

n_ÛÁbÕj·T+ #Ó|üŒ+&ç.
♦ ªyÓTTø£$T#·Ãø£|⁄ü yÓT#·TÃ!μ n+fÒ
MTπseTqT≈£î+≥THêïs¡T?
♦ eT+∫ yê]ì m+<äT≈£î nqTdü]+#ê*?

4 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 II

A
d”. m+‘· ˝…dü‡>∑ qTqï q+‘· y˚&ÉT¬ø ø±ì
Á|ü»\ ø£*àø£dü÷j·T|ü&ÉT≥ ˝Ò<äT

AN
‘·qT" >=\«e˝…q+<äiqT Á|æj·T+uÒø±ì
e÷ìdæ yÓ>∑ {Ï+#·T¬ø’q ˝Ò<äT
ì#·Ã y˚"&çq q]úøÏ#·Tà ∫‘·ÔyÓT ø±ì Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
eTTqT|æ+‘· sTT∫Ë qqT≥˝Ò<äT— ♦ ùdïVü≤uÛ≤e+ me¬se]‘√ ô|+bı+~+#·Tø√yê*?
πse>∑˝Ÿ <Ûäs¡àe÷]®+#·T <äèwæºjÓT ø±ì

NG
♦ ªø=+>∑T ã+>±s¡+μ nH˚e÷≥ m|ü&Ó’Hê $Hêïsê?
Hê´j·T+ãT <ä|æŒq q&Éø£˝Ò<äT—
nsTT‘˚ <ëì >∑T]+∫ MTπseTqT≈£î+≥THêïs√
‘˚. ø£\"&Ó sTT≥Te+{Ï sêE˝Àø£eTTq HÓ+<äT? #Ó|Œü +&ç.
»\~Û e\sTT‘· edüTeTr#·Áø£ yÓT\¢
H˚\e˝… XÊX¯«‘·eTT>±>∑ ˙ |òüTqT+&Ó— LA
j˚T\e˝… qqT´? \q Hê qèbÕ\T"&É\s¡T. 3
✿ñ. ø√|üyÓTTøÏ+‘·˝Ò<äT— ãT<Ûäø√{ÏøÏ" >=+>∑T"ãdæ+&ç— dü‘·´e÷
s¡÷|üeTT— ‘ês¡‘·eT´eTT˝…iT+>∑T— dü«‘·+Á‘·T"&ÉT— q÷‘·q Á|æj·÷
{À|üeTT˝Òì ìX¯Ã\T" &ç≥T˝Ÿ ø£è‘·\ø£åDT"&Ó’ #Ó\+>∑" >±
TE

<ë«|üs¡ \ø£åDT+ &Éq>∑e#·TÃH=ø√ j·T\ <Ûäs¡àq+<äqTHé? 4

III

ø£. <äTs¡®j·T $eT‘êVü≤+ø£è‹ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç

♦
T

e÷s¡®q j·÷#·qø£<Ó’q´eTs¡›q#·D <√' ndü÷j·T|üs¡T\+fÒ mes¡T? yê] e\¢

Ks¡T®\T >∑\s¡‘·ìøÏ ;Û me]øÏ qwüºyÓ÷ #Ó|üŒ+&ç.
ER

e÷s¡T®q q≈£î\ düVü≤<˚e⁄\qT qqT»qTà˝Ÿ. ♦ ª<ëq>∑TD+ eTìwæøÏ nedüs+¡ μ m+<äTø√ 5

ø£. |ü+#êeTs¡ ‘·s¡T˝À! Vü≤] MT n_ÛÁbÕj·÷\T #Ó|üŒ+&ç.
|ü+#êj·TT<ÛäeTT˝§! –ØX¯ó |ü+#êdü´eTT˝À ♦ j·÷#·≈£î\ Bq‘ê«ìï b˛>=≥º&ÜìøÏ
j·T+#·THé düø£\ »q+ãT\T bÕ+&Ée⁄\T ñ‘ê‡Vü≤+ #·÷ù|yês¡T.
HÓ+#·Hé u≤+&Ée⁄\T yÓ\dæπse⁄s¡T |òüTqT˝…’. 6
SC

m+<äTø√ #Ó|üŒ+&ç.
#·. ˇ]eTj·TT, uÛøÑ j
ÔÏ T· THé, HÓqs¡T H√s¡TŒ", >∑q+ã&É", u…<|›ä qæ ïj·T+
‘·s¡Te⁄˝…iÏ+–, e÷≥»e<ë"≥¬ø, #Ój·TT´\ y˚iT˝Òø£, jÓTT+
&=s¡T\ eTqeTTà˝À yÓT\">∑T#·T+&ç], ªªbÕ+&ÉT ≈£îe÷s¡T˝…+‘· H˚
s¡Œs¡T? *\ qqï<äeTTà\ düsê>∑eTT yês¡\<˚ düTMT!μμj·TqHé. 7

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 5

 IV

A
ñ. nqï\|ü≥¢" <äeTTà\ jÓT&Ü≥eTTqHé düeTT"&É+#·T HÓqï">± Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
HÓìïø£ >∑qïy˚T{Ï, jÓT<äT¬sø£ÿ&É˝Òø£ qèbÕ\ ø√{Ï˝À
♦

AN
eHÓïj·TT yêdæj·TTHé >∑*– e]Ô\T bÂs¡TwüXÊ*, kÕ‹Ô«≈£î˝Ÿ ªÁbÕDdüKT&ÉTμ nì me]q+{≤s¡T?
<äqTï"qT‹+|ü">±" <äqs¡T <Ûë]à≈£î"&És¡T®qT" &=|üHÓ+‘·j·TTHé yêfi¯fl \ø£åD≤\T m{≤¢ ñ+{≤sTT? 8
♦ ª<Ûsä à¡ Á|ües¡qÔ ø£*– e⁄+&É≥+μ n+fÒ
✿#·. n‘·ì qT‹+|ü X¯ø£´yÓT? »j·T+‘·Tì ‘·eTTà"&ÉT k˛j·T>∑eTTàqHé
ã‘·>∑ ≈£î˝≤~Û|ü<Ûä«Eì ÁbÕDdüKT+&ÉT ø£èbÕs¡düeTTàqHé @$T{Ï?
♦

NG
øÏå‹<Ûäs¡ ø£q´ø±~Û|ü‹øÏHé Áã‹CÀ<äT dü$T»®j·TeTTà q+, ùdïVü≤uÛ≤e+ ô|+bı+~+#·Tø√e&É+
<ä‘·ì ø£‘·+&Ó kÕ{Ï #·‘·Ts¡_Δ |üØ‘· eTV”≤‘·\eTTàqHé. e\q m≥Te+{Ï Á|üjÓ÷»Hê\T 9
‘˚. bÕi" p∫q" ãs¡ùdq bÕi"p#·T ñ+{≤jÓ÷ #Ó|üŒ+&ç.
$+{Ï ø=]–q ]|ü⁄sêõ $+{Ïø=s¡T>∑T,
y˚j·TT H˚{ÏøÏ? q\bÕ+&Éy˚j·TT kÕ{Ï
LA
Ms¡T"&ç\˝Ò&ÉT— Á|ü‹ s¡|òüTT Ms¡T"&=ø£"&ÉT. 10

‘ê‘·Œsê´\T
TE

1) j·TeT<Ûäs¡àsêE es¡|ü⁄Á‘·T&Ó’q <Ûäs¡àsêE ‘êqT Ç∫Ãq Ä»„\ Á|üø±s¡+ ‘êqT ≈£L&Ü Á|üe]Ô+#ê\qï Bø£å
ø£\yê&ÉT. XÊ+‹, <äj·T nH˚ eTVü‰>∑TD≤\H˚ ÄuÛÑs¡D≤\T>± <Ûä]+∫qyê&ÉT. ì»+ #Ó|üŒ&É+˝Àì kÕ«s¡kÕ´ìï
u≤>± ‘Ó*dæqyê&ÉT. eT+∫ yê]ì Ä<ä]+∫ b˛wæ+#˚yê&ÉT. <ëq+ #˚j·T&ÉeTH˚ $<ä´|ü≥¢ ÄdüøÏÔ>∑\
eTqdüTqïyê&ÉT. ì•‘· |üsêÁø£eT+ ø£\yê&Ó’ $X‚wü+>± sê»´bÕ\q #˚düTÔ+&˚yê&ÉT. n≥Te+{Ï <Ûäs¡àsêEqT
>∑÷]Ã Ä Ç+Á<äÁ|üdüú Á|ü»\+‘ê ªy˚T\T, ã[!μ n+≥÷ CÒCÒ\T |ü\T≈£î‘·THêïs¡T.
T

2) Ç‘·s¡T\ >∑T]+∫ #ê≥Te÷≥T>± #Ó&ÉT>± e÷{≤¢&É≥+ m|ü&É÷ ˝Ò<äT. eTTKÁ|”‹ ø√dü+ eT+∫e÷≥\T
#Ó|üŒ&É+ yÓTT<ä{Ï qT+N ˝Ò<äT. @<Ó’Hê kÕj·T+ø√dü+ eTq$ #˚düT≈£î+fÒ Ä kÕj·÷ìï #˚j·T≈£î+&Ü ñ+&É≥+
ER

m|ü&É÷ ˝Ò<äT. dü+|üPs¡í düVü‰j·T+ #˚ùdyê&ÉT. |ü]#·j·TyÓTÆq|ü&ÉT m≈£îÿe eTsê´<ä sTT∫à ø±\Áø£y˚TD≤
neTsê´<ä>± Á|üe]Ô+#·&É+ m|ü&É÷˝Ò<äT. jÓ÷>∑´‘·qT >∑T]Ô+∫ >ös¡$+#˚yê&ÉT. |ü+&ç‘·T\qT, Á|üMDT\q÷
yÓT∫Ãq|ü&ÉT yê]øÏ ‘·≈£îÿe sTTe«&ÉeTH˚<˚ ˝Ò<äT. eTTKÁ|”‹ø√dü+ me]˙ yÓT#·Ã&É+ ndü˝Ò ˝Ò<äT. n{≤¢π>
|üPs¡«ø±\|ü⁄ düTÁ|üd<æ Δä sêE\ >=|üŒ >∑TD≤\T mìï |ü]o*+∫Hê á <Ûsä à¡ sêCÒ kÕ{Ï˝ìÒ #·Áø£e]Ô nH˚ Ø‹>±
nìï ~≈£îÿ\≈£î ‘·q ø°]Ô ø±+‘·T\qT Á|üdü]+|üCÒdü÷Ô (bÕ+&ÉTsêE CÒ´wü˜≈£îe÷s¡T&É>∑T <Ûäs¡àsêE) Á|ü»\qT
SC

bÕ*+#˚yê&ÉT.
3) Á|ü»\T m+‘· >=|üŒ>± ñ+fÒ n+‘·>± dü+‘√wü|ü&˚yê&ÉT ø±˙ Á|ü»\ dü+|ü<ä\qT #·÷dæ ndü÷j·T|ü&˚yê&ÉT
ø±<äT. n+<ä]‘√ ø£*dæyÓT\dæ ñ+&É≥+ Çwüºy˚Tø±ì, me]ô|’ ndü÷j·T ø£*–qyê&ÉT ø±<äT. ‘·qTï y˚&ÉT≈£îH˚
j·÷#·≈£î\≈£î <ëq+ #˚ùdyê&˚ ø±ì, eTT+<äT Ç#êÃqT ø£<ë! nì kÕ>∑q+ù|yê&ÉT ø±<äT. sêÁ‹+ã>∑fi¯ófl
<Ûäs¡àø±sê´\T #˚dü÷Ô |ü⁄D´+ dü+bÕ~+#ê\H˚ <äèùwºø±ì, Hê´j·T+ ‘·|æŒ Á|üe]Ô+#˚yê&ÉT ø±<äT. Ç≥Te+{Ï

6 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 sêE ˝Àø£+˝À mø£ÿ&ÓH’ ê ñHêï&Ü? (˝Ò&TÉ ) düeTTÁ<ä+#˚ Äe]+#·ã&çq á uÛ÷Ñ eT+&É\ eT+‘·{˙Ï á >=|üŒ
>∑TD≤\ <Ûäs¡àsêCÒ XÊX¯«‘·+>± bÕ*+#ê*. Ç‘·s¡ sêE˝…+<äT≈£î? nì Á|ü»\T nqT≈£îH˚≥≥T¢ Ä <Ûäs¡àsêE

A
Á|üø±•düTÔHêï&ÉT.

AN
4) ø√|ü+ ø=+#Ó+ ≈£L&Ü ˝Ò<Tä . |ü+&ç‘· düeT÷Vü‰ìøÏ eT÷≥>∑{qºÏ ø=+>∑T ã+>±s¡+. dü‘´· dü«s¡÷|ü⁄&TÉ . eTqTwüß´\˝À
e´‘ê´kÕ\T ‘Ó*dæqyê&ÉT. eT+∫#Ó&ɶ\qT ‘êqT Ä˝À∫+∫ ìs¡íj·÷\T rdüTø√>∑\ dü«‘·+Á‘·T&ÉT. ø=‘·Ô
$wüj÷· \|ü≥¢ Ä&É+ãsê\T˝Òì dæsú ¡ dü«uÛ≤e+ >∑\yê&ÉT. á $<Û+ä >± Á|üd<æ yΔä TÓ qÆ eT+∫ \ø£Då ≤\T ø£\yê&Óq’
á <Ûsä à¡ sêEqT <ë«|üs¡ \ø£Då T&ÉT n+fÒ dü+~>∑Δ \ø£Då ≤\T ø£\yê&ÉT (<ë«|üsj ¡ T· T>∑+ yê&ÉT nì ≈£L&Ü) nì
nqe#·TÃHê? (nq≈£L&É<äT.) ø£è‘·\ø£åDT&ÉT (ø£è‘·j·TT>∑\ø£åDT&ÉT) nì nHê*.

NG
5) Ä <Ûsä à¡ sêE q\T>∑Ts¡T ‘·eTTà\T z≥$THÓsT¡ >∑ì yê]>± ù|s=+~q X¯Á‘·Te⁄\HÓH’ ê z&ç+#·&Üìø°, j·÷#·≈î£ \
Bq‘·«+ b˛>=≥º&Üìø° m\¢|ü&É÷ ñ‘ê‡Vü≤+ ø£*– e⁄+{≤s¡T. á q\T>∑Ts¡T k˛<äs¡T\T #ê˝≤ |üsêÁø£eT+
>∑\yês¡T.
6) nsTT<äT <˚e‘ê eèøå±˝À, $wüßíeT÷]Ô nsTT<äT Äj·TT<Ûë˝À, áX¯«s¡Tì nsTT<äT eTTU≤˝À nì ˝À≈£î\T
bı–&˚≥≥T¢>± bÕ+&Ée⁄\T ◊<äT>∑Ts¡÷ >=|üŒ >∑TDe+‘·T˝…’ Á|üe]Ô+#˚yês¡T.
LA
7) ùdïVü≤uÛ≤e+, uÛÑøÏÔ, Áù|eT, düVü≤qeT÷ ø£qã&˚≥≥T¢, ô|<ë›∫Hêï nH˚ e´‘ê´kÕ\T ‘Ó\TdüTø=ì, ˇø£]e÷≥
ˇø£s¡T MTs¡≈£î+&É, #˚ùd |üqT\˝À uÛÒ<ë\T ˝Ò≈£î+&Ü, ˇø£] eTqdüTqqTdü]+∫ eT] ˇø£s¡T q&ÉT#·T≈£î+≥÷
ñ+&˚yêfi¯ó¢. ªªbÕ+&ÉT≈£îe÷s¡T\T m+‘√ H˚s¡Œs¡T\T. á ˝Àø£+˝À nqï<äeTTà\ ˇ~›ø£ n+fÒ yê]<˚ düTe÷μμ
nì Á|üX¯+dæ+#˚≥≥T¢>± Á|üe]Ô+#˚yês¡T.
TE

8) nqï\|ü≥¢, ‘·eTTà\|ü≥¢ düe÷qyÓTÆq uÛ≤yê\T ø£\yê&Éì Á|ü»\T nqT≈£îH˚≥≥T¢>± ù|s¡Tbı+~q |òüTqT&ÉT.

sêE\+<ä]˝À m<äTs¡T˝Òìyêì>± Á|üdæ~Δ, >=|üŒ‘·q+ ø£*– Á|üe]Ô+#˚ |üsêÁø£eTe+‘·T&ÉT. kÕ‹Ô«≈£î\T
≈£L&Ü Á|üX¯+dæ+#˚$<Ûä+>± ns¡T®qT&ÉT <Ûäs¡àÁ|ües¡Ôq ø£*– e⁄+&˚yê&ÉT.
9) n+<ä+˝À »j·T+‘·Tì (Ç+Á<äTì ≈£îe÷s¡T&ÉT) e+{Ïyê&ÉT. <äj÷· dü«uÛ≤e+˝À >∑sT¡ &É <Û«ä E&Óq’ ($wüßeí ⁄≈£î)
T

ø£èwüßìí øÏ ÁbÕD$TÁ‘·T&ÉT. |üs«¡ ‘·sê»|ü⁄Á‹ø£ bÕs¡«‹øÏ uÛsÑ j

Ô¡ TÆÓ q •e⁄ìøÏ j·TT<äΔ $»j·÷\˝À b˛{° |ü&M˚ s¡T&ÉT.
Hê\T>∑T düeTTÁ<ë\#˚ Äe]+#·ã&çq á uÛÑ÷eT+&É\+˝À n‘·ìøÏ n‘·H˚ kÕ{Ï (eT]+¬øe«s¡÷ kÕ{Ïø±<äT).
ER

n≥Te+{Ï ns¡T®qT&çì bı>∑&É≥+ kÕ<Ûä´e÷? (kÕ<Ûä´+ø±<äT nì uÛ≤e+).

(#˚eT≈£Ls¡ y˚+ø£≥ø£$ Á|ü‹|ü<´ä eTT #·eT‘·ÿ è‹øÏ ì<äsÙ¡ q+. á ø£$ eTq+ yê&ÉTø=H˚ X¯u≤›\‘√H˚ düT\uÛ+Ñ >±
¬s+&ÉT ns¡úeTT\qT kÕ~ÛkÕÔ&ÉT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î á |ü<ä´+˝À »j·T+‘·Tì ‘·eTTà&ÉT ns¡T®qT&ÉT ` Çø£ÿ&É
»j·T+‘·T&ÉT Ç+Á<äTì ≈£îe÷s¡T&ÉT, kÂ+<äsê´ìøÏ ˝Àø£Á|üdæ<äTΔ&ÉT. ns¡T®qT&ÉT Ç+Á<äTì es¡|ü⁄Á‘·T&ÉT ` ø±ã{Ϻ
»j·T+‘·T&ÉT, ns¡T®qT&ÉT k˛<äs¡T\T n+<ä+˝À »j·T+‘·Tì e+{Ïyê&Éì X‚¢wü kÕ~Û+#·ã&ç+~. nfÒ¢ á
SC

|ü<ä´eTT˝À Á|ü‹ bÕ<ëìøÏ X‚¢wü ñqï~.)

10) ‘˚]bÕs¡ pùdÔ #ê\T X¯Á‘·Tôd’q´+ bÕ]b˛e&ÜìøÏ dæ<äΔ|ü&ÉT‘·T+~. $\T¢ m‹Ô |ü≥Tºø√e&ÜìøÏ e+–‘˚ #ê\T
X¯Á‘·TdüeT÷Vü≤+ Ms¡ dü«s¡+Z <ë]|ü&TÉ ‘·T+~. Çø£ y˚sTT e÷≥˝…+<äT≈£î? Ä ns¡Tq® Tì‘√ kÕ{Ï nì #Ó|Œü <ä–qyê&ÉT,
b˛\Ã<ä–q Ms¡T&ÉT s¡|òüTTsêeTT&˚ø±ì, á ˝Àø£+˝À eTs=ø£&ÉT˝Ò&ÉT.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 7

 Ç$ #˚j·T+&ç

A
AN
I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
1. øÏ+~ n+XÊ\ >∑T]+∫ #·]Ã+#·+&ç.

NG
n) <Ûäs¡àsêE düT>∑TD≤\ >∑T]+∫ $Hêïs¡T ø£<ë! M{Ïì <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì H˚{Ï bÕ\≈£î\≈£î ñ+&Ée\dæq
\ø£åD≤\qT >∑T]+∫ #·]Ã+#·+&ç.
Ä) ªeT+∫ #Ó&ÉT\qT Ä˝À∫+∫ ìs¡íj·÷\T rdüTø√yê*μ m+<äTø√ #·]Ã+#·+&ç.
2. |ü⁄e⁄« >∑Ts¡T>Ô \∑ |ü<ë´\qT uÛ≤ek˛Œ¤sø¡ +£ >± #·<Tä e+&ç.
LA
3. øÏ+<ä Hê\T>√ |ü<ë´ìøÏ Á|ü‹|ü<ës¡+ú ñqï~. Ç<˚$<Û+ä >± 1, 9 dü+K´>∑\ |ü<ë´\≈£î Á|ü‹ |ü<ës¡+ú sêj·T+&ç.
ø√|üeTT R ø√|ü+
ˇø£ G Ç+‘· R ø=+#Ó+≈£L&Ü
˝Ò<äT R ˝Ò<äT
TE

ãT<Ûøä √{ÏøHÏ é R |ü+&ç‘T· \ düeT÷Vü‰ìøÏ

ø=+>∑T|üd+æ &ç R ø=+>∑Tq eT÷≥>∑{qºÏ ã+>±s¡+ (nedüsêìøÏ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~)
dü‘´· eTT R dü‘·´+ (#Ó|üŒ&É+ dü+>∑‘·+{≤sê!)
Äs¡÷|üeTT R <ëì dü«s¡÷|üy˚T n‘·&ÉT
T

‘ês¡‘e· T´eTT\T R e´‘ê´kÕ\T (eTqTwüß´\˝À)

miT+>∑T R ‘Ó*j·TTqT
ER

dü«‘·+Á‘·T&ÉT R ùd«#·Ã¤>∑\yê&ÉT (ìs¡íj·÷~Ûø±s¡+˝À)

q÷‘·q Á|æj·T G Ä{À|üeTT R ø=‘·Ô $wüj·÷\|ü≥¢ Ä&É+ãs¡+
˝Òì R ˝Òq≥Te+{Ï
SC

ìX¯Ã\T&ÉT R dæús¡ dü«uÛ≤e+ >∑\yê&ÉT

Ç≥T˝Ÿ R á $<Ûä+>±
ø£è‘·\ø£åDT+&ÉT G ◊ R ø£è‘·j·TT>∑ (eT+∫) \ø£åD≤\T ø£*–
#Ó\+>∑>∑Hé R Á|üe]ÔdüTÔ+&É>± / Á|üø±•düTÔ+&É>±
n\ <Ûäs¡àq+<äqTHé R Ä j·TeT<Ûäs¡àsêE es¡|ü⁄Á‘·T&Ó’q <Ûäs¡àsêEqT

8 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 <ë«|üs¡ \ø£åDT+&ÉT R (dü+~>∑ΔyÓTÆq) <ë«|üs¡j·TT>∑ \ø£åD≤\T ø£\yê&É˙
nq>∑ e#·TÃH=ø√ R nqe#·TÃHê? (nq≈£L&É<äT) ø£è‘·\ø£åDT&ÉHê*.

A
(nq>∑e#·TÃqT G ˇø=)

AN
4. øÏ+~ uÛ≤yê\T >∑\ |ü<ä´ bÕ<ë\T @j˚T |ü<ë´˝À¢ ñHêïjÓ÷ >∑T]Ô+#·+&ç.
n) <Ûäs¡àsêCÒ kÕ{Ï˝Òì #·Áø£e]Ô.
Ä) >∑s¡T&É<Ûä«Eì ùdïVæ≤‘·T&ÉT.
Ç) m\¢|ü&ÉT <Ûäsêàìï dü+bÕ~+#˚ <äèùwº>±ì Hê´j·T+ ‘·|üŒ˝Ò<äT.

NG
á) ns¡T®qT&ÉT kÕ‹Ô«≈£î\‘√ ≈£L&Ü Á|üX¯+dü\ q+<äT≈£îH˚ <Ûäs¡àes¡Ôq >∑\yê&ÉT.
5. øÏ+~ |ü<ë´ìï #·~$, Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
✿ ≈£îdüTeT ø√eT\ uÛ≤eeTT˝Ÿ ≈£Ls¡TÃy˚fi¯
düs¡düø£e⁄\≈£î ø£\eTT\Hé HÓs¡düT ˝Òø£
LA
C≤iT eTø£s¡+<ä <Ûës¡\ rs¡T s¡düeTT
‘˚*ø£q õ\Tÿ e÷ eTT<äT› ‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î
` •s¡•qVü≤fiŸ ø£èwüíe÷#ês¡´
TE

Á|üX¯ï\T :
n) ô|’ |ü<ë´ìï sêdæq ø£$ mes¡T?
Ä) ø£e⁄\T m≥Te+{Ï uÛ≤yê\qT ≈£Ls¡Ã>∑\s¡T?
Ç) ø£\+ qT+&ç ‘Ó\T>∑T |ü\T≈£î\T m{≤¢ C≤\Tyês¡T‘êsTT?
á) ‘Ó\T>∑T |ü\T≈£î\qT ø£$ <˚ì‘√ b˛˝≤Ã&ÉT?
T

ñ) á |ü<ë´ìøÏ o]¸ø£qT ìs¡ísTT+#·+&ç.

ER

II. e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·

1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
SC

n) bÕ+&Ée⁄\ >∑TD>∑D≤\ >∑T]+∫ ø£$ @eTì e]í+#ê&ÉT? m+<äT≈£î?

Ä) á bÕsƒêìøÏ ªª<Ûäsêàs¡T®qT\Tμμ nH˚ ù|s¡T ‘·–q$<Ûä+>± ñqï<äì uÛ≤$düTÔHêïsê? m+<äT≈£î?
Ç) ªbÕ+&Ée⁄\T ñ<ës¡dü«uÛ≤e⁄\Tμ düeT]údü÷Ô sêj·T+&ç.
á) eT+∫yê]ì Ä<ä]+∫ b˛wæ+#·e\dæq ÄeX¯´ø£‘·qT >∑T]+∫ sêj·T+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 9

 2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.

A
n) <Ûäs¡àsêE e´øÏÔ‘ê«ìï >∑T]+∫ MT kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
3. øÏ+~ n+XÊ\ >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX¯+kÕ‘·àø£+>± sêj·T+&ç.

AN
n) MT≈£î ‘Ó*dæq eT+∫>∑TD≤\T ø£*–q ˇø£]ì >∑T]+∫ ªn_Ûq+<äq yê´dü+μ sêj·T+&ç.
Ä) bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± #˚eT≈£Ls¡ y˚+ø£≥ø£$ >∑T]+∫ Á|üX¯+dædü÷Ô sêj·T+&ç.

NG
III. uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<äC≤\+
1. øÏ+~ |ü<ë\≈£î nsêú\T sêdü÷Ô kı+‘·yêø±´˝À¢ Á|üj÷Ó –+#·+&ç.
n) k˛j·T>∑+ R
LA
Ä) @e⁄s¡T R
TE

Ç) yÓ>∑≥T R

á) ãT<ÛäT&ÉT R
T

2. øÏ+~ |ü<ë\≈£î e⁄´‘·Œ‹Ô nsêú\T sêj·T+&ç.

n) ‘·q÷E&ÉT Ä) qèbÕ\T&ÉT Ç) q+<äqT&ÉT
ER

3. øÏ+~ |ü<ë\≈£î |üsê´j·T |ü<ë\T sêj·T+&ç.

n) øÏå‹ R

Ä) ≈£îe÷s¡T&ÉT R
SC

Ç) yÓTT>∑eTT R

á) |ü⁄s¡eTT R

10 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 4. øÏ+~ yêø±´\qT >∑eTì+#·+&ç. Äj·÷ yêø±´\˝Àì Á|üø£è‹ $ø£è‘·T*ï >∑T]Ô+∫ |ü{Ϻø£>± ≈£Ls¡Ã+&ç.
n) ãT<äTΔì jÓTTø£ÿ <äeTà+ m+<ä]H√ <Ûäs¡àe÷s¡Z+˝À q&ç|æ+~.

A
Ä) ñbÕ<Ûë´j·TTì >ös¡$+#ê*. ˇ»® #·÷|æq e÷s¡Z+˝À q&Éyê*.

AN
Ç) Á|üø£è‹ Ä»„qT ~Ûø£ÿ]+#·qT. Ç<˚ Hê jÓTTø£ÿ Äq.
á) ‘Ó\T>∑T uÛ≤wüqT ø±bÕ&ÉT‘êqì u≤dü #˚düTÔHêï&ÉT.
5. øÏ+~ yê{Ï˝À HêHêsêú\T >∑T]Ô+#·+&ç, |ü{øºÏ £ sêj·T+&ç.

NG
n) sêE R
n) ‘·s¡Te⁄, #Ós¡Te⁄ Ä) Á|üuÛÑTe⁄, Ç+Á<äT&ÉT Ç) ∫\Tø£, |ü\ø£ á) sêeTT&ÉT, ;ÛeTT&ÉT
Ä) Á|æj·T+ R
n) ôV≤#·TÃ, Çwü+º Ä) ù|s¡T, }s¡T
LA Ç) #Íø£, ‘˚*ø£ á) u≤<Ûä, dü+‘√wü+
Ç) ~≈£îÿ R
n) ~X¯, ÄÁX¯j·T+ Ä) ø£qTï, Äø±X¯+ Ç) e÷s¡Z+, ÄÁX¯j·T+ á) ‘·÷s¡TŒ, H˚s¡TŒ
á) ∫‘·ÔeTT R
TE

n) u§eTà, ø±–‘·+ Ä) ñ‘·Ôs¡+, q~ Ç) Çwüº+, ø£wüº+ á) eTqdüT, Çwüº+

yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
ø£s¡à<Ûës¡j·T düe÷dü+
T

✷ øÏ+~ düe÷dü|<ü ë\qT, $Á>∑V≤ü yêø±´\qT |ü]o*+#·+&ç.

ER

n) ñ<äÁ>∑‘»˚ + ` ñ<äÁ>∑yTÓ qÆ ‘˚»+

Ä) ‘=*¢{sÏ êE\T ` ‘=*yês¡˝q’… sêE\T
♦ ô|’ yê{Ïì |ü]o*ùdÔ
SC

♦ düe÷dü|ü<ë˝À¢ì |üPs¡«|ü<ë\T es¡Tdü>± ªñ<äÁ>∑, ‘=*¢{Ïμ nì ñHêïsTT. Ç$ $X‚wüD≤\T.

nq>± >∑TD≤\qT ‘Ó*ù|$.
♦ ñ‘·Ôs¡|ü<ë\T |ü]o*ùdÔ es¡Tdü>± ª‘˚»+, sêE\Tμ nì ñHêïsTT, Ç$ HêeTyê#·ø±\T.
nq>± $X‚cÕ´\T.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 11

 n+fÒ $X‚wüD $X‚cÕ´\ (HêeTyê#·ø±\)‘√ @s¡Œ&çq |ü<ë\T. Ç{≤¢+{Ï yê{Ïì ø£s¡à<Ûës¡j·÷\ì n+{≤s¡T.
Ä düe÷dü+ ø£s¡à<Ûës¡j·Tdüe÷dü+. ø±>± n+<äT˝À

A
♦ $X‚wDü + |üPs¡«|ü<+ä >± ñ+&ç ñ‘·sÔ |¡ <ü +ä HêeTyê#·ø+£ >± ñ+fÒ n~ $X‚wDü |üPs¡«|ü<øä s£ à¡ <Ûës¡jT· düe÷dü+
nì >∑T]Ô+#ê*.

AN
øÏ+~ düe÷dü|ü<ë\≈£î $Á>∑Vü≤yêø±´\T sêdæ ô|’ $es¡D (dü÷Á‘·+)‘√ dü]#·÷düTø√+&ç.
♦ düø\£ »qeTT\T
♦ <Ûë]à≈£î&ÉsT¡ q® T&ÉT

NG
♦ |üsù¡ dq
✷ øÏ+~ düe÷dü|<ü ë\qT, $Á>∑V≤ü yêø±´\qT |ü]o*+#·+&ç.
n) ‘·eTTà≈£îÁs¡\T ` ≈£îÁs¡˝q’… ‘·eTTà\T $X‚ w ü D + ñ‘· Ô s ¡ | ü < ä + >± ñ+&˚
Ä) ø±]àø£eè<äT\Δ T ` eè<äT˝Δ q’… ø±]à≈£î\T
LA ø£sà¡ <Ûës¡jT· düe÷dü+ $X‚wDü ñ‘·sÔ |¡ <ü ä
ø£s¡à<Ûës¡j·T düe÷dü+.
ô|’ düe÷dü |ü<ë\qT |ü]o*ùdÔ
$X‚wüD |ü<ë˝…’q ª≈£îÁs¡\T, eè<äTΔ\Tμ nH˚$ ñ‘·Ôs¡|ü<ë\T>± ñHêïsTT. ‘·eTTà\T, ø±]à≈£î\T k˛<äs¡T\T
nH˚ HêeTyê#·ø±\T |üPs¡«|ü<ë\T>± ñHêïsTT.
TE

n+fÒ... $X‚wüD+ ñ‘·Ôs¡|ü<ä+>± ñ+&ç HêeTyê#·ø£+ |üPs¡«|ü<ä+>± ñ+fÒ n~ $X‚wüD ñ‘·Ôs¡|ü<ä

ø£s¡à<Ûës¡j·T düe÷dü+ nì >∑T]Ô+#ê*.
♦ øÏ+~ |ü<ë\≈£î $Á>∑Vü≤yêø±´\T sêdæ @ düe÷kÕ˝À >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
n) bÕ<ä|ü<äà+ `
T

Ä) #ês¡Tdü+kÕs¡+ `
ER

ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ ñ‘·eÔ T bÕ\qqT ªªsêeTsê»´+μμ‘√ b˛\TkÕÔsT¡ ø£<ë! lsêeTTì |ü]bÕ\q @$<Û+ä >± ñ+&˚<√ ‘Ó\TdüTø=ì
ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.
SC

Ç‘·sT¡ \T eTq|ü≥¢ @ ø±sê´\T #˚ùd,Ô Çã“+~>± ñ+≥T+<√

dü÷øÏÔ n$ Ç‘·s¡T\|ü≥¢ eTq+ #˚j·T≈£L&É<äT. Ç<˚ <Ûäsêà\ìï+{Ï˝Àq÷
Ä#·]+#·<ä–q ÁX‚wü˜yÓTÆq e÷s¡Z+.
` eTVü‰uÛ≤s¡‘·+

12 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 eTq kÕyÓT‘·\T eTq C≤rj·÷\T

A
1) n‹ s¡Vü≤dü´+ ã≥ºãj·T\T C≤rj·T+ dü+<äs¡“¤+
2) qø£ÿ q~\ ø=≥Tº≈£îb˛‘·÷ Á|ü|ü+#·eT+‘· 1) n–ZãT≈£îÿ≥ ` ø√|ü+‘√ ñ&çøÏb˛e⁄≥

AN
eTTqT>∑T‘·T+<äqï<ä≥ 2) ñ&ÉT+|ü≥Tº ` >∑{Ϻ|ü≥Tº<ä\
3) e÷y√ìøÏ eTTô|Œ¤Ì¬s+&ÉT >∑TD≤\T eT+∫j˚T 3) ˇ+{Ïø√‹ ` @ø±øÏ, ˇ+≥]yê&ÉT
¬s+&˚ ¬s+&ÉT bÕ&ÉT ‘·q≈£î <Ó\~ ˇø£&ÉT #Ó|æ‘˚ 4) ø£&ÉT|ü⁄ ≈£î≥≈£î≥ ` zs¡«˝Òì‘·q+
$q&ÉT
5) ø±øÏ>√\ ` uÛÑ]+#·˝Òì X¯u≤›\T
4) #Ós¡Te⁄\ |ü&√¶ìï rdæ u≤$˝Òdæq≥T¢

NG
6) ≈£î&ç‹˝À|ü&ɶ m\Tø£` n≥T, Ç≥T ø±ø£
5) ∫*¢øÏ ∫+‘·|ü+&=‹Ôq≥T¢
Çã“+~|ü&É≥+
6) >∑ T $Tàì+&É –+»\T+&Ü˝… >∑ ÷ {≤˝À˝…
_&ɶ\T+&Ü˝… 7) ≈£Ldü$T&ç∫qbÕeTT` ñ˝≤¢dü+, #·˝≤ø°‘·q+
7) >∑T≥º≈£î ø£f…º\T yÓ÷dæq≥T¢ LA 8) ø√&çyÓT<ä&ÉT ` eT‹˝Òø£b˛e&É+
8) >±*øÏ >∑&ɶbÕs¡\T ø=≥Tºø£b˛sTTqj·T≥ 9) >±&ç<äyÓ÷‘· ` yÓ{Ϻ#êøÏ]
9) ø£≥º≈£î |ü⁄≥º#˚≥T #Ó≥Tº≈£î ‘=Ás¡#˚≥T 10) >√&Éπødæq düTqï+ ` ‹]–sêì~
10) @qT>∑T ≈£LdüTHêï >∑TÁs¡eT+‘Ó‘·TÔ 11) #·∫ÃqbÕeTT ` @MT #˚j·T˝Òìdæú‹
11) }s¡T<ä÷s¡yÓTÆ+~ ø±&ÉT <ä>∑Z¬s’+~ 12) #·+ø£˝À|æ*¢ ` #Ó&ÉTX¯≈£îq+,
TE

12) ñ]≈£î]øÏ ø={ϺHê yÓ÷≥bÕs¡˝Ò<äT ø±s¡´Vü‰ì dü+πø‘·+

13) á‘·≈£î ˝À‘·T˝Ò<äT 13) #·Tø£ÿ‘Ó–|ü&ɶ≥T¢ ` nø£kÕà‘·TÔ>∑e#·TÃ&ÉT
14) ñ&ÉTπødüT≈£îì ‹ì ‘·&ÉπødüT≈£îì |üqï≥T¢ 14) #·÷|ü⁄\>∑TÁs¡+ ` πøe\+ s¡÷|ü+
15) nø£ÿ#·T≥ºyÓTÆ‘˚ ˝…ø£ÿ#·T≥ºe÷ e÷Á‘·y˚T n+<ä+>±
T

16) ø=qï~ _+¬ø&ÉT ø=dæπs~ ˝§f…º&ÉT ñ+&É≥+

17) mqT>∑ Á s¡ (yÓ q Tïø£ Á s¡ ) ã\eTT+fÒ 15) &É÷ &É÷ ãdüeqï ` Ä˝À∫+#·≈£î+&Ü
ER

mìïyêkÕ˝…’Hê møÏÿj·T´#·TÃ Á|ü‹<ëìø°

18) nqï+˝Òø£ ø√‹s¡÷|ü⁄ ã≥º˝Ò¢ø£ u≤+#· s¡÷|ü⁄ ‘·\÷|ü&É+
19) <=ô|Œ&É+ã* ø√dü+ <√dæ≥¢+ã* ˇ\Tø£b˛ôd 16) q*¢≈£î{À¢&ÉT ` ãj·T{ÏøÏ
20) ‘√#·ì |üìøÏ ‘·≈£îÿ˝≤f…≈£îÿe ø£ì|æ+#·≈£î+&Ü
SC

21) s=f…º˝Àìø£+f… ‘·TqTø£˝À&˚ qj·T+ Vü‰ì#˚ùdyê&ÉT

22) ø£qTïô|<ä› ø£&ÉT|ü⁄∫qï 17) ì+&ÉT#Ós¡Te⁄ ` düeTè~Δ
23) mH˚ïcÕ˝ÒdHæ ê ≈£L{Ïøπ mH˚ï+&ÉT¢ ã‹øÏHê ø±{Ïøπ 18) ˙fi¯óflqeTT\T ` dü+<˚Væ≤+#·&É+
24) nsTTH√fi¯fl≈£î Ä≈£î\¢ ø±H√fi¯fl≈£î ø£+#ê\¢ 19) q÷]b˛j·TT ` $wüj·÷ìï ã\+>±
25) n+‘·≥ HêìHê n]ø±\TøÏ+<ä Hêq~ n+<äCÒj·T&É+
26) n+>∑D+|ü{Ϻ >=&ÉT¶ e+>∑&É+ |ü{Ϻ _&ɶ 20) |”qT>∑ dæ+>±s¡+ ` e´s¡ú+
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 13
 A
2 H˚HÓ]–q ã÷s¡TZ\

AN
` |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç. Á|üX¯ï\T:

NG
düVü≤qeTTà, dü‘·´eTTà, XÊ+‘·>∑+;Ûs¡eTTà,
Ä‘·à$XÊ«düeTTà, qVü≤s¡Vü≤eTTà
kÕ<Ûäq, <äø£å‘·, kÕ<ÛäTuÛ≤wüDeTTqT,
dü~«y˚#·qeTTqT, dü<äZeTqeTT,
<ëqeTTà, <ÛÓ’s¡´eTTà, ‘ê´>∑eTTà, düTì•‘·
ãT~Δ, y˚T˝≤Z+#·T≥, |ü⁄D´>∑TDeTT,
LA
ø£s¡TD, ø£åeT, |üs√|üø±s¡ãT~Δj·THÓ&ç
j·÷˝À#·HêØ‘·T \eT]j·TT+&ÉT
eTqTE˝…|ü⁄&ÉTqT e÷qT´\T, eT+>∑fi¯dü«
s¡÷|ü⁄\T, eT¨qï‘·T\T, $sêÁ&É÷|üXÀ_Û
TE
1. á |ü < ä ´ + <˚ ì ï >∑ T ]+∫
#ÓãT‘·Tqï~?
2. á |ü<ä´+ <ë«sê >∑T]Ô+∫q
\ø£åD≤˝Ò$?
3. eT+∫ \ø£ å D ≤\T ø£ * –q
yê]H˚eT+{≤s¡T?
4. n˝≤+{Ïyê] >∑T]+∫ m+<äT≈£î
‘Ó \ Tdü T ø√yê*? yê]‘√
m+<äT≈£î kÕ+>∑‘´· + #˚j÷· *?

‘·T\T, düTø°]Ôø±+‘·es¡|ü‘·T\T, düTeT‘·T\T,

»>∑‹>∑‹ $s¡∫‘·T\T, dü»®qT\Tyês¡T.

bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
düe÷»+˝À ø=~›eT+<˚ Á|üu≤Û eX¯øÔÏ dü+|üqTï\T ñ+{≤s¡T. M] kÕ+>∑‘´· + bı+~Hê, M] >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îHêï,
T

dü÷Œ¤]Ô ø£\T>∑T‘·T+~. eT+∫e÷s¡Z+˝À q&Ée&ÜìøÏ neø±X¯+ ø£\T>∑T‘·T+~. Ç˝≤ dü÷Œ¤]Ô<ëj·T≈£î˝…’q yê]˝À

ã÷s¡TZ\ sêeTø£ècÕísêe⁄ ˇø£s¡T. áj·Tq ôV’≤<äsêu≤<äT sêÅcÕºìøÏ ‘=* eTTK´eT+Á‹>± |üì#˚dæ, sê»˙‹E„&ç>±
ãVüQuÛ≤cÕy˚‘·Ô>± |ü]bÕ\Hê<ä≈£åî&ç>± ù|¬sìïø£>∑Hêï&ÉT. áj·Tq eT¨qï‘· e´øÏÔ‘ê«ìï Ä$wüÿ]+#˚˝≤
ER

|æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ yê´dü+ sêXÊ&ÉT. eT¨qï‘· e´øÏÔ‘êÔ «\ qT+&ç dü÷Œ¤]Ô bı+<ä&Éy˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.

bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
SC

á bÕsƒ¡+ yê´dü Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. >=|üŒyê] J$‘êìï, yê]

e´øÏÔ‘·«+˝Àì ñ<ë‘·ÔyÓTÆq, dü÷Œ¤]Ôe+‘·yÓTÆq Jeq ø√D≤\qT $X‚¢wædü÷Ô,
Á|üX¯+dædü÷Ô sêdæq n_Ûq+<äq yê´dü+ Ç~.
á bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑+ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ e÷dü|Áü ‹ø£ 1972 dü+ˆˆ|ü⁄ &çd+ü ãsY
dü+∫ø£ qT+&ç rdüTø=qã&ç+~.

14 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 s¡#·sTT‘· |ü]#·j·T+

A
uÛ≤s¡‘· Á|ü<Ûëì>± ãVüQuÛ≤cÕy˚‘·Ô>± uÛ≤s¡‘·<˚X¯ Ä]úø£ dü+düÿs¡D\ |æ‘êeTVüQ\T>±

AN
ù|s=+~q |æ.$.|üP]Ôù|s¡T bÕeTT\|ü]Ô y˚+ø£≥ qs¡dæ+Vü‰sêe⁄. es¡+>∑˝Ÿ s¡÷s¡˝Ÿ õ˝≤¢
qs¡‡+ù|≥ eT+&É\+˝Àì \πøï|ü*¢ Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. es¡+>∑˝Ÿ <ä>∑Zs¡ ;ÛeT<˚es¡|ü*¢
eT+&É\+˝Àì e+>∑s¡ Á>±eTdüTú\T s¡TøÏàDeTà, s¡+>±sêe⁄>±s¡\≈£î <ä‘·Ô|ü⁄Á‘·T&ÉT. kÕ«$T

NG
(1921 ` 2004) sêe÷q+<ä rs¡ú |æ.$.øÏ sê»ø°j·T >∑Ts¡Te⁄. ã÷s¡TZ\yês¡T >∑Ts¡T‘·T\T´\T.

$<ë´]ú<äX¯˝ÀH˚ ôV’≤Á<ëu≤<é dü+kÕúq $eTTøÏÔ b˛sê≥+˝À bÕ˝§Zì ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+

qT+∫ ãVæ≤wüÿs¡D≈£î >∑Ts¬ H’ ê&ÉT. 1938˝À ôV≤’ Á<ëu≤<é sêhø±+Á¬>dt˝À #˚] sê»ø°jT· J$‘êìï Äs¡+_Û+#ê&ÉT.
sêh, πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘ê«\˝À ãVüQø±\+ eT+Á‹>±qT, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ eTTK´eT+Á‹>±qT, uÛ≤s¡‘·Á|ü<Ûëì>±qT
LA
$•wüºyÓTÆq ùde\+~+#ê&ÉT. #·‘·Ts¡‘·‘√ uÛ≤s¡‘· sê»ø°j·Tj·Teìø£ô|’ ˇø£ yÓ\T>∑T yÓ*–q sê»˙‹E„&ÉT.
‘Ó\T>∑TuÛ≤wü‘√ düV‰ü Væ≤+B, ñs¡÷,› Ä+>∑+¢ , eTsê؃ yÓTT<ä\>∑T 17 uÛ≤wü˝À¢ nqs¡fiZ +¯ >± e÷{≤¢&>É *∑ –q
TE

ãVüQuÛ≤cÕy˚‘·Ô. ‘Ó\T>∑T˝À ªø±ø£rj·Tμ nH˚ |üÁ‹ø£qT q&ç|æ+#ê&ÉT. $X¯«Hê<∏ä ªy˚sTT|ü&É>∑\Tμ qe\qT

Væ≤+B˝ÀøÏ ªªdüV≤ü Ádü|Düò μY μ nH˚ ù|s¡T‘√ nqTe~+#ê&ÉT. BìøÏ øπ +Á<äkÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT ãVüQeT‹ \_Û+∫+~.
áj·Tq Ä‘·àø£<>ä∏ ± Á|üd~æ ø¬Δ øÏÿq ª~ ÇHéôd&’ sÉ μY nH˚ø£ uÛ≤wü˝À¢øÏ nqTe~+#·ã&ç+~. ª|üH\é ø£‘å øY =Hé|Tüò ‘√μ nH˚
eTsê]ƒ |ü⁄düÔø±ìï ‘Ó\T>∑T˝À ªnã˝≤ J$‘·+μ>± áj·Tq nqTe~+#ê&ÉT.
T

ìsê&É+ãs¡J$‘·+, ìC≤j·Tr, <˚Xu¯ øÑÛ ÔÏ ø£*–q |æ. $. qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ J$‘· |üs´¡ +‘·+ ì+&ÉT≈£î+&É˝≤
ER

dæú‘·Á|üE„&ç>± yÓ*>±&ÉT.

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
G
SC

bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

G bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
G yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 15

 Á|üy•˚ ø£

A
Á|ü‹ e÷qe⁄ì˝Àq÷ kÕ<Ûës¡D+>± ñqï<ëìø£+fÒ ‘·qqT >∑T]+∫ |òTü q+>± ∫Á‹+#·Tø=H˚
dü«uÛ≤e+ ñ+≥÷ ñ+≥T+~. Ç+<äT≈£î _Ûqï+>± Á|üe]Ô+#˚yês¡T ãVüQ ns¡T<äT>± ñ+{≤s¡T.

AN
s¡ø£s¡ø±\ ˇ&ç<äT&ÉT≈£î\qT m<äTs=ÿHêï $|ü‘·ÿs¡ |ü]dæú‘·T\T ùdHêyêVæ≤ì˝≤ #·T≥TºeTT{ϺHê
#·*+#·øb£ ˛e&É+, eTq'ôdsÌú ê´ìï, düeT∫‘êÔìï $&ÉHê&Éø£ b˛e&É+ >=|üŒyê]πø kÕ<Û´ä eTÚ‘·T+~.
»j·÷|ü»j·÷\qT düe÷q+>± d”«ø£]+#·&+É , $TÁ‘·T\Tôd‘’ +· Á<√Vü≤+ ‘·\ô|{ÏHº ê Á|ü‘´· s¡T\ú T
<ä÷wæ+∫Hê ªªdüπs! Çe˙ï Ä≥˝À uÛ≤>∑y˚T>±!μμ nì dæú‘·Á|ü»„‘·qT Á|ü<ä]Ù+#·&É+ n+<ä]ø°
kÕ<Û´ä eTÚ‘·T+<ë? eT] Ç≥Te+{Ï e´øÏ‘Ô «· + ø£*–q yês¡T mes¡T? á bÕsƒ+¡ <ë«sê ‘Ó\TdüTø=+&ç.

NG
I

dü«ØZj·T &Ü.ã÷s¡TZ\ sêeTø£ècÕísêe⁄ >±] 5e es¡Δ+‹

LA dü+<äs¡“¤+˝À yê]ì >∑T]+∫ yê´düy˚T<Ó’Hê sTTe«e\dæ+~>±
$TÁ‘·T\T ø=+<äs¡T qqTï ø√sês¡T. &Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±] ù|s¡T
$q>±H˚ >∑‘· düà è‘·T˝…H√ï eTT|æŒ]>=ì uÛ≤y√Á<˚ø+£ ‘√ Hê eTqdüT‡
ñøÏÿ]_øÏÿs¬ b’ ˛‘·÷ ñ+≥T+~. Hê uÛ≤yê\ìï+{Ïì sT÷ yê´dü+˝À
TE

$e]+#·&+É m˝≤>∑? ne˙ï ÁyêùdÔ ˇø£ ô|<ä› Á>∑+<∏yä T˚ ne⁄‘·T+~.

n+<äTø£ì sπ U≤e÷Á‘·+>± Hê uÛ≤yê\qT sTTø£ÿ&É bı+<äT|üsT¡ kÕÔqT.
ø°.X‚.&Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±]ì >∑T]+∫ #·]Á‘·ø±s¡T\T @$T
ÁyêkÕÔs√ eTq+ ‘˚*ø£>±H˚ }Væ≤+#·Tø√e#·TÃ. ªª&Üø£ºs¡T
sêeTø£ècÕísêe⁄>±s¡T |òü˝≤q ‘˚Bq |òü˝≤q Á>±eT+˝À |ü⁄{≤ºs¡T.
T

|üPHê˝Àì ô|òs¡÷ZdüHé ø±˝Òõ qT+&ç |ü]¸j·THéuÛ≤wü ◊∫äø£

$wüj·T+>± rdüTø=ì |ü≥ºuÛÑÁ<äT\j·÷´s¡T. |ü]¸j·THé ≥÷´≥s¡T>∑
ER

ø=+‘·ø±\+ |üì#˚XÊs¡T. ‘·s¡Tyê‘· Hê´j·Tyê<ä |ü{≤º bı+~

|òü˝≤Hê dü+e‘·‡s¡+˝À Hê´j·Tyê~>± qyÓ÷<äT nj·÷´s¡T. Çìï
dü+e‘·‡sê\T Hê´j·Tyê~>± |üì#˚kÕs¡T. Çìï Á|üC≤ ñ<ä´e÷\˝À
ÇìïkÕs¡T¢ dü‘ê´Á>∑Vü≤+ »]|æ C…’\T≈£î yÓfi≤fls¡T. ôV’≤<äsêu≤<äT
ùdº≥T ø±+Á¬>düT˝À yês=ø£ Á|üeTTK Hêj·T≈£î\T. eT+Á‹>±qT,
SC

eTTK´eT+Á‹>±qT, s¬ +&ÉT sêÅcÕº\≈£î >∑es¡ïs¡T>±qT |üì #˚XÊs¡T.

ø=+‘·ø±\+ sê»´düuÛÑ düuÛÑT´\T>± ñHêïs¡T. nH˚ø£ ø£$T{°\≈£î,
&܈ˆ ã÷s¡T\Z sêeTø£ècÕísêe⁄ ø£MTwüq¢≈£î n<Ûä´≈£åî\T>± ñHêïs¡T. >∑T+&Ób˛≥T e\q 1967
ôdô|º+ãs¡T 14e ‘˚Bq ø£qTïeT÷XÊs¡Tμμ yÓTT<ä\sTTq n+XÊ\T
ÁyêkÕÔsT¡ . #ê]Á‘·ø+£ >±qT, ø±\Áø£eT Á|üø±s¡+>±qT n~ n+‘ê ì»y˚T. ø±ì, n+‘·e÷Á‘·+ #˚‘· &Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±]
ndü\T e´øÏÔ‘·«+ eTq≈£î ne>∑‘·+ ø±<äT.
16 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 Á|ü‹ e÷qe⁄ì˝ÀqT kÕ<Ûës¡D+>± ñqï<ëìø£+fÒ |òüTq+>± ‘·qqT >∑T]+∫ ∫Á‹+#·Tø=H˚ dü«uÛ≤e+ ñ+≥÷
ñ+≥T+~. <ëìì >∑T]+∫ yêì n+‘·sê‘·à uÀ~Ûdü÷ÔH˚ ñ+≥T+~. nsTTq|üŒ{Ïø° ‘êqT ∫Á‹+#·Tø=qï Ä ø£èÁ‹eT

A
|òTü q‘·qT Ç‘·sT¡ \ eTT+<äT Á|ü<]ä Ù+∫ Ç‘·sT¡ \ø£+fÒ ‘êqT n~Û≈î£ &Éqì|æ+#·Tø√yê\H˚ ñã˝≤≥+, ô|qT>∑T˝≤≥ Á|ü‹ì‘·´+
ñ+≥÷H˚ ñ+~. ‘·‘·Œ¤*‘·+>± ˇø£]H=ø£s¡T øÏ+#·|üs¡T#·Tø=+≥÷ ‘·eT X¯øÏÔkÕeTsêú´\qT, neT÷\´ düeTj·÷ìï

AN
e´s¡ú|üs¡T#·Tø=+≥÷ ñ+&É&É+ eTq+ #·÷dü÷ÔH˚ ñHêï+. ø±ì sTT+<äT≈£î &Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±s¡T e÷Á‘·+ ns¡T<äT>±
ø£qe#˚à ˇø£ #·ø£ÿì $TqVü‰sTT+|ü⁄ nì #Ó|üŒe#·TÃ. yê¬s\¢|ü&ÉT nìï $wüj·÷\T ÄK]øÏ ‘·eT˝Àì ˝ÀbÕ\qT ≈£L&Ü
ñqï$ ñqï≥T¢>± #Ó|ü⁄‘·÷ e⁄+&˚yês¡T. m+‘· ñ+fÒ n+‘˚. Mdü+ m‘·TÔ m≈£îÿyê˝Ò<äT, Mdü+ m‘·TÔ ‘·≈£îÿyê ˝Ò<äT.
yê] bı{Ϻ‘·q+ ø=+‘·es¡≈£î yê]ì eTs¡T>∑T|üs¡Tdü÷Ô ñ+&˚<äì
ø=+‘·eT+~ n+{≤s¡T. ø±ì n+‘·ø+£ fÒ dü‘´· <ä÷s¡yTÓ qÆ $wüjT· + eTs=ø£{Ï Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç

NG
˝Ò<äì Hê uÛ≤eq. ìC≤ìøÏ ˇ&É÷¶ bı&ÉT>∑÷ ñqï #ê˝≤eT+~ø£+fÒ ♦ n+‘·sê‘·à uÀ~Û+#·&+É n+fÒ @$T{Ï?
≈£L&É yês¡T n‹ #·ø£ÿ>± >∑T]Ô+|üã&ÉT‘·÷ ñ+&˚yês¡T. ‘·eT yêeTq
MT≈£î m|ü&Ó’Hê Ç˝≤+{Ï nqTuÛÑe+
s¡÷bÕìï >∑T]+∫ ùdïVü≤|üP]‘·yTÓ qÆ mH√ï |ü]Vü‰kÕ\qT yêπs dü«j·T+>±
#·ø£ÿ{Ï uÛ≤eì]¢|üÔ‘·‘√ #Ó|üPÔ ñ+&˚yês¡T. ˝À>∑&É eTq <˚X¯+˝À nyÓT]ø± m<äT¬s’+<ë? m|ü&ÉT?
sêj·Tu≤]>± |üì#˚dæq Ábıô|òdüsY >±˝ŸÁu…’‘Y nkÕ<Ûës¡D bı&É>∑]‘·q+ ♦ Ç‘·s¡T\ø£+fÒ ‘êqT n~Û≈£î&Éqì`
LA
ø£ + f… &Ü.sêeTø£ è cÕí s êe⁄ >±] bı{Ï º ‘ · q + yê]ì @e÷Á‘· +
eTs¡T>∑T|üs¡#·˝Ò<äT. |üPs¡«|ü⁄ ôV’≤<äsêu≤<äT dü+kÕúq eTTK´eT+Á‹>± |æ+#·Tø√yê\H˚ ñã˝≤≥+. ô|qT>∑T˝≤≥
ñ+≥Tqï s√E\˝À &Ü.sêeTø£ è cÕí s êe⁄ >±s¡ T uÒ > ∑ + ù|≥ Á|ü‹ì‘·´+ ñ+≥÷H˚ ñ+≥T+~. á
$e÷HêÁX¯ j · T +˝À nπ s _j· ÷ sêE ÇãHé c Õñ<é q T yêø£´+ <ë«sê MTπs$T Á>∑Væ≤+#ês¡T?
TE

|ü⁄wüŒe÷˝≤\+ø£è‘·Tì>± #˚dæq dü+<äs¡“¤+>± n‹~∏ Ä‹<∏˚j·TT*s¡T«s¡T

|üs¡düŒs¡ k»q´ kÂVü‰Åsê›\‘√ m≥Te+{Ï |ò”≥T #˚j·Te\dæ e∫Ã+<√ Ä ♦ dü‘´· <ä÷s¡yTÓ qÆ $wüjT· + n+fÒ @$T{Ï?
$H√<äø£s¡ <äèX¯´+ sTT|üŒ{Ïø° #ê˝≤ eT+~øÏ C≤„|üø£eTT+&˚ ñ+≥T+~. Bìï @@ dü+<äsꓤ\˝À yê&ÉT‘ês¡T?
n˝≤π> ˇø£ $+<äT dü+<äs¡“¤+˝À Ábı.>±˝ŸÁu…’‘Y, &Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄ >±s¡¢
bòı{À ‹j·T´&É+ bòı{ÀÁ>±|òüs¡¢ ø£fi≤HÓ’|ü⁄D≤´ìø=ø£ ^≥TsêsTT nsTT Ä
T

dü+<äsꓤìø=ø£ #·ø£ÿì $H√<ëìï #˚≈£L]Ã+~.

II
ER

nedüs¡yÓTÆ‘˚ $sê{Ÿ s¡÷|ü+....

yês¡T >∑T]Ô+#·ã&É&ÜìøÏ, >∑T]Ô+#·ã&Éø£b˛e&ÜìøÏ yê] X¯Øsêø£è‹ ø±s¡D+ ø±H˚˝Ò<äT. n+‘·ø£qï >∑Vü≤qyÓTÆq
<˚<√ yê] e´øÏ‘Ô «· +˝À e⁄+&ç ñ+&Ü*. @<√ ì‘·´ HÓ$’ T‹Ôø+£ >± (routine) yês¡T >∑T]Ô+#·ã&É&+É ø±ì, >∑T]Ô+#·ã&Éøb£ ˛e&É+
>±ì »s¡T>∑˝Ò<äT. nedüs¡+ e∫Ãq|ü&ÉT yês¡T n\Hê{Ï yêeTqeT÷]Ôe˝… Ç+‹+‘Ó’ eTT˝À¢ø±\T ÄÁø£$T+∫ ‘·eT
SC

$sê{Ÿ s¡÷bÕìï Á|ü<ä]Ù+#˚yês¡T. |üì |üP]Ô nsTTq yÓ+≥H˚ ‹]– ‘·eT yêeTq s¡÷|ü+˝À Ç$T&çb˛‘·÷ ñ+&˚yês¡T,
eTs=ø£ nedüs¡+ e#˚Ães¡≈£î. n+<äT#˚‘· yês¡T ø±yê\ì ìsê&É+ãs¡+>± ‘Ós¡eTs¡T>∑Tq ñ+&É&É+ »s¡T>∑˝Ò<äT. ndü\T
s¡Vü≤dü´+ @$T≥+fÒ ∫qï eT÷]Ô˝À sTT$T&ç ñqï yê] ãVüQeTTK Á|ü‹uÛ≤j·TT‘· eT÷]ÔeT‘·Ô«+ nedüs¡+ e∫Ãq|ü&ÉT
‘·eT eT¨qï‘· s¡÷|ü+˝À Á|ü<ä]Ù‘·+ ø±e&É+, nedüs¡+ rs¡>±H˚ ‹]– dü«dü«s¡÷|ü+˝À sTT$T&çb˛e&É+ nH˚~ yê]
dü«uÛ≤e+˝ÀH˚ ñ+~. $∫Á‘·+ @$T≥+fÒ &Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±] e´øÏÔ‘·«|ü⁄ eT¨qï‘· •Ksê\T <ëì n>±<Ûä|ü⁄
˝À‘·T\˝ÀH˚ |ü]\øÏå‘·eTÚ‘·÷ ñ+&˚$.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 17

 Hê´j·Tyê~>±

A
Hê´j·Tyê~>± yê]øÏ ø=ìï Á|ü‘˚´ø£ \ø£åD≤\T+&˚$. yê] ÁbÕø°ºdüT roaring practice (ø£åD+ r]ø£˝Òì~)
nì #Ó|üŒ&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. n˝≤ nì yê]øÏ πødüT\ ø=s¡‘· m|ü&É÷ ñ+&˚~ø±<äT. ø±ì yê{Ï˝À m≈£îÿe πødüT\T

AN
sê»ø°j·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫q{Ϻ$. |ò”E ˝Òq{ϺMqT. Á|üC≤Væ≤‘· J$‘·+ ø=+<äs¡T Hê´j·Tyê<äT\≈£î ô|ò’\T ô|s¡>∑&ÜìøÏ,
<Ûäqdü+bÕ<äq≈£î ñ|üø£]ùdÔ, &Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±] $wüj·T+˝À e÷Á‘·+ n~ ‘ês¡Te÷¬s’+~. yê] e<ä›≈£î e#˚Ã
ø£¢sTT+≥¢˝À #ê˝≤eT+~øÏ ˇø£ s¡ø£yÓTÆq $TÁ•‘· uÛ≤e+ ñ+≥÷ ñ+&˚~. &Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±] X¯øÏÔkÕeTsêú´\T, Á|üC≤„
ÁbÕuÛÑyê\˝À dü+|üPs¡í $XÊ«kÕìøÏ ‘√&ÉT yês¡T sê»ø°j·T e´Á>∑‘·e\q πødüT\MT<ä m≈£îÿe <Ûë´qeTT+#·˝ÒπsyÓ÷ nqï
nqTe÷q+≈£L&Ü Ä ø£¢sTT+≥¢ eTqdüT‡\˝À ñ+≥÷ ñ+&˚~. ìC≤ìøÏ sêeTø£ècÕísêe⁄>±]øÏ πødüTqT ≈£åîDí+>± #·~$

NG
‘·j·÷s¡e&ÜìøÏ neø±X¯y˚T ñ+&˚~ø±<äT. πødüT #˚|üfÒº≥|ü&˚ yês¡T $wüj·TeT+‘ê ÁX¯<äΔ>± $ì Ä πødüT ‘ê\÷≈£î ô|ò’\T
jÓTTø£ÿ yÓqTø£ ndüŒwüºyÓTÆq H√≥T\qT ø=ìïπsU≤e÷Á‘·+>± Áyêdæô|≥Tºø=H˚ yês¡T n+‘˚. ìC≤ìøÏ yê{Ïì πødüT≈£î ‘·j·÷Ø
nq&ÜìøÏ M\T ˝Ò<Tä . ø±ì ø√s¡T˝º À Ä sπ U≤e÷Á‘·|⁄ü H√fÒ‡ &Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±] C≤»®«\´e÷qyÓTqÆ Á|ü‹uÛ≤ $X‚w‘ü ‘· √
m<äT{Ï Hê´j·Tyê<äT\ yê<äHê|ò÷ü ‘·eTT\≈£î <äTs𠓤<´ä yÓTqÆ ø£+#·T>√&É\T>± ì\e&É+ H˚qT dü«j·T+>± #·÷#êqT. Hê´j·Tyê<ä
LA
eè‹Ô˝À ìcÕí‘·yÓTÆq düTì•‘· y˚T<Ûëdü+|ü‹Ôì yês¡T Á|ü<ä]ÙdüTÔHêïsê nqï≥T¢>± ñ+&˚~ yê] nqq´yÓTÆq yê<äHê |ü{ÏeT.
Áb˛‘ê‡Vü≤+
d”ìj·TsY Hê´j·Tyê~>± yê]<=ø£ Á|ü‘˚´ø£ ‘·s¡Vü‰. H˚qT yê]e<ä› n+<ä]ø£+f… pìj·TsY>± ñ+&˚yê&çì. ø±ì
TE

‘·*¢øÏ ‘·q ø£&É>=≥Tº _&ɶô|’ m≥Te+{Ï $X‚wüeTeTø±s¡+ ñ+≥T+<√ n≥Te+{Ï eTeTø±s¡y˚T &Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±]øÏ
HêMT<ä ñ+≥÷ ñ+&˚~. #=s¡e‘√qT, ìsê|òü÷≥+>±qT, H˚qT yê] Ä|ò”düTqT ˇø£ Hê´j·Tyê<ä ø±|ò” bÕqXÊ\>±
|ü]>∑D+Ï ∫ Hê≈£î ø±e\dæq øπ düT\qT ` eTTK´+>± pìj·Ts¡≈¢ î£ ø=s¡T≈£î&ÉT|ü&ìÉ ∫≈£îÿ øπ düT\qT ` dü«j·T+>± @s¡Tø=ì
#·<äTe⁄‘·÷ ñ+&˚yê&çì. Hê sT÷ #=s¡e yê] d”ìj·TsY >∑Te÷kÕÔ≈£î ø√|üø±s¡DyÓTÆ Äj·Tq HêMT<ä ø±sê\T $T]j·÷\T
q÷s¡T‘·÷ ñ+&˚yê&ÉT. ˇø£kÕ] &Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±s¡T <ëìì >∑eTì+∫ Hê #˚wüºô|’ ‘·eT ÄyÓ÷<äeTTÁ<ä yÓj·T´&É+,
T

n+‘·{‘Ï √ ø±sê\ $T]j·÷\ Á|üøs£ D¡ + eTT–j·T&É+ »]–+~. n|üŒ{ÏqT+&ç e÷ sTTs¡Te⁄] eT<Û´ä d”ìj·TsY, pìj·TsY
dü+ã+<Û+ä b˛sTT ìcÕÿ|ü≥´+‘√ ≈£L&çq düe÷qkÕúsTT #·sêÃdü+ã+<Û+ä ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~. H˚qT n+#·Hê y˚dTü ø=qï <ëìø£+fÒ
ER

m≈£îÿe>±H˚ Hê˝À X¯øÏÔkÕeTsêú´\THêïj·Tì, dü«j·T+>± >∑T]Ô+#·>∑*π>˝≤ qqTï s¡÷bı+~+∫q &Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±]

$X‚wü HÓ’|ü⁄D≤´ìøÏ H˚qT m\¢|ü⁄&É÷ CÀVü‰s¡T \]Œdü÷ÔH˚ ñ+{≤qT. yês¡T Hê˝À |üP]+∫q Ä Ä‘·à$XÊ«düy˚T Hê≈£î
XÊdüqdüuÛÑ\˝ÀqT, sTT‘·s¡ #√≥¢qT ≈£L&É lsêeTs¡ø£å>± ñ+≥÷ edü÷Ô+~. ÁbÕ‘·'düàs¡D°j·TT˝…’q Hê d”ìj·TsY
sêeTø£ècÕísêe⁄>±] $•wüºe´øÏÔ‘·« eT{Ϻ~.
SC

sê»ø°j·÷\˝À yê] düeT´ø˘ <äèwæºø√D+ dü+≈£î∫‘· ôd’<ëΔ+‹ø£ ns¡\≈£î ‘ê$e«˝Ò<äT. yês¡T |ü⁄{Ϻ+~ C≤^sY<ëØ
≈£î≥T+ã+˝À nsTTq|üŒ{ÏøÏ yês¡T |üPs¡«|ü⁄ ôV’≤<äsêu≤<é dü+kÕúq+˝À ‘·s¡‘·sê\ qT+&û edü÷Ôñqï C≤^sY<ëØ e´edüúqT
s¡÷|ü⁄e÷|ü&ÜìøÏ yÓqTø±&É˝Ò<äT. yê] ùdïVü≤ø√{Ï˝À ô|<ä› ô|<ä› uÛÑ÷kÕ«eTT\T #ê˝≤eT+~ ñ+&˚yês¡T. nsTTq|üŒ{ÏøÏ˙
yês¡T |üPs¡«|ü⁄ ôV≤’ <äsêu≤<é sêh+˝À <äTH˚ïyêìøÏ uÛ÷Ñ $TVü≤≈£îÿ ì#˚à øö\T<ëØ#·{≤ºìï ‘·j÷· s¡T#˚d,æ <˚X+¯ ˝À kÕeT´yê<ä
e´edüú≈£î e÷s¡Z<äs¡Ù≈£î˝…’Hês¡T. Ä #·{≤ºìï neT\T |üs¡#·&ÜìøÏ yês¡T m+|æø£ #˚dæq õ˝≤¢˝À¢ m≈£îÿe>± qwüºb˛sTTq
uÛÑ÷U≤eT+<äT\T yê] ã+<ÛäTe⁄\÷, sê»ø°j·T düVü≤#·s¡T˝Ò.
18 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 |üPs¡«|ü⁄ ôV≤’ <äsêu≤<é dü+kÕúq$∫ä‹Ô ‘·q sê»ø°jT·
ÁbÕã˝≤´ìøÏ dü«dæÔyê#·ø£+ |ü\T≈£î‘·T+<äì yê]øÏ eTT+<˚ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç

A
‘Ó\TdüT. nsTTq|üŒ{Ïø° ‘·q≈£î qwü+º Ç‘·sT¡ \≈£î y˚T\T #˚≈L£ sπ à ♦ me¬s’Hê >∑T]Ô+|ü⁄bı+<ä&ÜìøÏ X¯Øsêø£è‹ ø±s¡D+
ìs¡íj·÷\T rdüTø=+≥÷ ‘·q sê»ø°j·T J$‘êqï+‘ê

AN
Ä‘·à|ü]‘ê´>±ìø°, ∫es¡≈î£ düÁøÏjT· sê»ø°j÷· \qT+&ç ‘·q
ìÁwüÿeTD≈£î <ë]rùd |ü]dæú‘·T\≈£î M]e˝… n+øÏ‘·+
#˚ d ü T ø=H˚ sê»˙‹ $XÊs¡ < ä T \T ãVü Q ns¡ T <ä T .
&Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±s¡T @ ìs¡íj·T+ rdüTø=Hêï <ëìì
nìï $<Ûë˝…q’ C≤Á>∑‘\Ô· ‘√qT, eT+∫ e´eVü‰s¡ <äø‘å£ ‘· √qT
ø±<äì ‘Ó\T‡ø=Hêïs¡T ø£<ë! Bìï MT¬s˝≤ düeT]úkÕÔsT¡ ?
♦ nqq´yÓTqÆ yê<äHê|ü{eÏ T n+fÒ @$T{Ï? Ç~ me]øÏ
nedüs¡+? m+<äT≈£î?
♦ ªø=s¡T≈£î&ÉT |ü&Éø£b˛e&É+μ n+fÒ @$T{Ï? Bìï @@

NG
rdüTø=H˚yês¡T. ˇø£kÕ] ìs¡íj·T+ rdüTø=Hêïs¡+fÒ dü+<äsꓤ\˝À yê&É‘ês¡T?
Äs¡ T q÷¬ s ’ H ê <ëìMT<ä dæ ú s ¡ + >± ì˝Ò à yês¡ T . ÇB
&Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±] dü+øÏå|üÔ sê»ø°j·T#·]Á‘·.

III
k»Hê´ìøÏ e÷s¡Tù|s¡T :
LA
yê] $•wüeº ´øÏ‘Ô ê«ìøÏ dü+ã+~Û+∫q eTs√ eTTU≤´+X¯+ ñ+~. >∑‘· ‘·s+¡ ˝Àì nìï düT>∑TD≤\ eT÷]ÔeT‘·«y˚T
lsêeTø£ècÕísêe⁄>±s¡T. X¯sê|ò‘ü Y n+fÒ k»Hê´ìøÏ e÷s¡Tù|sπ yês¡T. eT‘·<Tä s¡_eÛ ÷Hêìï ô|+bı+~dü÷Ô sê»´y˚T\T‘·Tqï
TE
Hê{Ï ìC≤+≈£î ã<äΔe´‹πsøÏ nsTTq|üŒ{ÏøÏ˙ sêh+˝Àì eTTdü˝≤àqT\+<ä]ø° yês¡T |üs¡eT$TÁ‘·T\T, Ä|ü⁄Ô\÷qT! n‹
ìsê&É+ãs¡eTT>± yês¡T eT‘êr‘·dæú‹ì bÕ{Ï+#˚yês¡T. yê] Á&ÜsTT+>∑T s¡÷+ ˇø£ dü+düÿ èr Á|ü<äs¡ÙqXÊ\˝≤ ñ+&˚~.
Hê{Ï ôV’ ≤ <ä s êu≤<é Á|ü u Û Ñ T ‘· « ô|<ä › \ T, ≈£ î #· T Ã{À|” \ eTÚ©«\T, >∑ & ܶ \ eTT˝≤¢ \ T, ‘· \ bÕ>±\ |ü + &ç ‘ · T \T,
eTVü‰eT¨bÕ<Ûë´j·TT\T, >±+BÛ{À|”\yês¡T, K<ä›s¡T<Ûës¡T\T, n<ÛäTHê‘·q f…]*Hé j·TTe≈£î\T ` ˇø£πs$T{Ï, nìï
s¡ø±\yês¡T, yê]ì ÄVü‰«ì+#·&ÜìøÏ nø£ÿ&É Vü‰»s¡T nj˚Tyês¡T. ˇø£ÿe÷{˝À #ÓbÕŒ\+fÒ &Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±s¡T
eT÷&ÉT $_Ûqï‘·sê\ ∫e] yês¡~˝Û ≤ ø£ìŒ+#˚yês¡T. Ç+‘·{Ï $XÊ\e´øÏ‘Ô «· +‘√ yês¡T ÄHê{Ï Á|üC≤J$‘êìï r]Ã~<ë›sT¡ .
T

Hê{Ï ôV’≤<äsêu≤<é sêh XÊdüqdüuÛÑ˝À XÊdüqdüuÛ≤ Hêj·T≈£î\T>± yês¡T düTì•‘·y˚T<Ûä, |ü]e÷]®‘·uÛ≤wü, e´eVü‰s¡
<äø‘å£ \· qT y˚Tfi¯$+∫ @s¡Œs¡∫q ñqï‘·Á|üe÷D≤\qT, H˚{øÏ Ï ` eTTK´+>± sT÷ s√E\˝À ` m+‘√ >ös¡e+‘√ #ê˝≤eT+~
ER

düà]+#·Tø=+≥÷ ñ+{≤s¡T. nedüs¡yÓTÆq|ü⁄&ÉT yês¡T Á|ü‘·´s¡Tú\qT N*à #Ó+&Ü&˚yês¡T. ø±ì n˝≤ #˚j·T&É+˝À Á|ü‘·´s¡Tú\
qT+&ç s¡ø£Ô|ü⁄u§≥Tºe÷≥ n˝≤ ñ+∫, ˇø£ÿ ø£˙ïs¡Tu§≥Tº |ü&É&É+>±ì, yê] Vü≤è<äj·÷\≈£î s¡e«+‘· H=|æŒ ‘·>∑\&É+>±ì
»]π>~ø±<äT. bÕs¡¢yÓT+fÒ]j·THé>± &Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±] n~«rj·T ø£fi≤øöX¯\eT{Ϻ~.
ãVüQuÛ≤cÕy˚‘·Ô :
SC

yês¡T #ê˝≤ Á|ü‹uÛ≤e+‘·T˝…’q uÛ≤cÕy˚‘·Ô\H˚ $wüj·T+ n+<ä]ø° ‘Ó*dæq<˚. yês¡T #·<äTe⁄≈£îqï #ê˝≤ uÛ≤wü\T
yê{Ïj·T+<ä* n_Ûs¡T#·T\#˚ Á|üsTTy˚≥T>± #·<äTe⁄ø=qïy˚. eTTK´eT+Á‹>± ñ+≥Tqï s√E\˝À &Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±s¡T
Á|ü‹s√p ns¡sΔ êÁ‹es¡≈î£ Ä|òd” Tü ô|fi’ò ó¯ fl #·÷#·Tø=ì, Ä ‘·sê«‘· qeTàX¯ø´£ +>±ì ñ‘ê‡Vü≤+‘√ dü+düÿ è‘· ÁbÕNq ø±yê´\T
#·<äe&É+˝À m˝≤ eTTì–b˛j˚Tyês√ HêøÏ|üŒ{Ïø° düŒwüº+>± C≤„|üø£+ ñ+~. ãVüQeTTK Á|ü‹uÛ≤e+‘·T˝…’q|üŒ{Ïø°,
&Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±s¡T Á|ü<Ûëq+>± kÕVæ≤r»>∑‘·TÔ≈£î #Ó+~qyês¡ì Hê qeTàø£+. Ç~ #ê˝ $+‘·>±H˚ ‘√#·e#·TÃ.
m+<äTø£+fÒ yê] kÕVæ≤‘·´ yê´dü+>∑+ »s¡T>∑e\dæq+‘· m≈£îÿe>± »s¡T>∑˝Ò<äT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 19
 ãVüQeTTKÁ|ü»„‘√ e∫Ãq ∫πøÿ Ç~. &Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±s¡T eTT≥ºì, ô|+bı+~+#·ì πøåÁ‘·+ @B ˝Ò<ä+fÒ
n+<äT˝À n‹X¯jÓ÷øÏÔ m+‘·e÷Á‘·+ ˝Ò<äT. ø±ì @+ ˝≤uÛÑ+? @ kÕVæ≤‘·´ πøåÁ‘êì¬ø’‘˚ yê] düTì•‘· y˚T<Ûëdü+|ü‹Ô m≈£îÿe

A
nqT≈£L\+>± ñ+&˚<√, Ä kÕVæ≤‘·´ øπ Áå ‘·+˝À #Ó|ü ø√<ä>Z∑ s¡#q· \T #˚jT· &Üìπø yê]øÏ neø±X¯+ ø£\T>∑˝<Ò Tä . sê»ø°jT· y˚‘>Ô· ±
≈£L&É yês¡T ‘·eT ø±\+Hê{Ï n+fÒ <˚X#¯ ]· Á‘·˝À #ê\ Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ , ñ‘˚»Ô ø£sy¡ TÓ qÆ <äXÊu≤›\≈£î dü+ã+~Û+∫q düà è‘·T\qT

AN
Á>∑+<∏ädüú+ #˚dæ ñ+&Ée\dæ+~. HêuÀ{Ï Væ≤‘Ó’wüß˝…+‘· #Ó|æŒq|üŒ{Ïø° yêsê |üqT\T #˚j·T˝Òø£b˛j·÷s¡T. Ä$<Ûä+>± yês¡T
‘·eT J$‘·ø±\+˝À m+‘√ $\TyÓq’ |üqT\T #˚dqæ |üŒ{Ïø,° #˚jT· ≈£î+&Ü e~*y˚d+æ ~ ≈£L&Ü n+‘·øq£ ï m≈£îÿe $\TyÓq’ <˚
nì Hê n_ÛÁbÕj·T+. m+<äTø£+fÒ Ä |üqT\T #˚j·T&ÜìøÏ Ç‘·s¡T˝…e]ø£+f… ≈£L&É yêπs $TøÏÿ* düeTs¡Tú\T. Ç+<äT≈£î
H˚q÷, Hê˝≤π> Ç‘·s¡T\T #ê˝≤eT+~ ≈£L&Ü m|ü&É÷ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·÷H˚ ñHêï+.
yê] W<ës¡´+, ñ|üø±s¡ãT~Δ m+‘·es¡≈£î ñ+&˚<ä+fÒ, ˇø=ÿø£ÿ|ü⁄&É~ ˇø£ <√wü+>± |ü]D$T+#˚~. nkÕ<Ûä´yÓTÆq

NG
ø√]ø£\T ø√]q|ü&ÉT ≈£L&É yês¡T HÓeTà~>± q#·Ã#Ó|üPÔ z|æø£>± #ê˝ùd|ü⁄ ≈£Ls=ÃH˚yês¡T. n|ü&ÉT yê] kÕúq+˝À
eTs=ø£¬se¬s’Hê ñ+&çñ+fÒ ˇø£ÿ N<ä]+|ü⁄‘√ <ëìì yÓ+≥H˚ |ü]wüÿ]+∫ ñ+&˚yês¡T. ø±ì &Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±]
W<ës¡´+ n˝≤ #˚j·Tì#˚Ã~ ø±<äT. yê] ñ<ës¡ Á|üeè‹Ô e\¢ Hê´j·TeTT>± m≈£îÿe <Ûë´qeTT+#·e\dæq |üqT\ø£+fÒ,
X¯øìÔÏ , düeTj·÷ìï e´s¡|ú ]ü #˚ |üqT\≈£î n|ü&É|ü &ÉT yês¡T ÁbÕ<Ûëq´$Te«&É+ »s¡T>∑T‘·T+&˚~. @yÓT‘Æ H˚ $˚ T? yêsê$<Û+ä >±
eT\#·ã&ܶs¡T. n~ n+‘˚.
ñ|üø±s¡o*
LA
&Ü.sêeTø£ècÕísêe⁄>±]~ ô|<ä›≈£î≥T+ã+. Ä ≈£î≥T+u≤ìøÏ yês=ø£ Äràj·TT˝…’q ‘·+Á&ç. Ä ≈£î≥T+u≤ìπø
ø±<äT, Á|ü‹#√{≤ Äràj·TT&Ó’q ‘·+Á&ç>±H˚ ñ+≥÷ ñ+&˚yês¡T. yês¡T mø£ÿ&Ó’Hê ãj·T\T<˚]‘˚ <ë]˝À yê]ì me¬s’Hê
TE

mø£ÿ&ÓH’ ê Ä|æ ø£wdºü Tü U≤\T #Ó|ü ø√e#·TÃ. n+<äT#˚‘· yês¡T Á|ü‹<ëìøÏ Ä\dü´+>± sêe&ÜìøÏ ù|s¡Tã&ܶsT¡ . nsTTq|üŒ{Ïø°
$TÁ‘·T\T, düV≤ü #·sT¡ \T, Á|ü»\T≈£L&É m+‘√ Áù|eT‘√qT, z]à‘√qT, >∑+≥\ ‘·sã¡ &ç y˚∫ñ+≥÷ ñ+&É&+É , yês¡T sê>±H˚
ªªk˛<äs¡ k˛<äØeTDT˝≤sê— H˚qT n\yê≥T Á|üø±s¡+ H˚&ÉT ≈£L&É Ä\dü´+>±H˚ e#êÃqTμμ n+≥÷ ñ+&É&É+ |ü]bÕ{Ï
nsTTb˛sTT+~.
yê] kÕe÷õø£j·÷Á‘· m|ü&É÷ kÕ|ò”>± »s¡T>∑˝Ò<äT.
T

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç s¡ ø £ s ¡ ø ±˝… ’ q ˇ&ç < ä T &É T ≈£ î \qT yês¡ T

♦ >=|üŒyês¡T ‘·eT J$‘êqTuÛÑyê\qT Á>∑+<∏ädüú+m+<äT≈£î
m<äTs=ÿqe\dæe#˚Ã~. #ê˝≤ dü+<äsꓤ\˝À $|ü‘·ÿs¡
ER

|ü]dæú‘·T\T ùdHêyêVæ≤ì˝≤ e∫à #·T≥TºeTTfÒº$.

#˚j÷· *? nsTTq|üŒ{Ïø° yês¡T #·*+#˚yês¡T ø±<äT. eTqôd‡sÌú ê´ìï
♦ MTs¡T yÓ∫Ã+#˚ düeTj·T+ <˚ìøÏ m≈£îÿe>± ñ+{À+~? düeT∫‘·Ô‘·qT yês¡T mqï&É÷ $&ÉHê&˚yês¡T ø±<äT.

MT≈£î|üj÷Ó >∑|&ü y˚ ê{Ïø±? ˝Òø£ Ç‘·s|¡ qü T\ø±? $»j·÷\T \_Û+∫q|ü&ÉT dü+‘√wü+‘√ ñbıŒ+>∑q÷
˝Ò < ä T , ø£ c Õº \ T dü + uÛ Ñ $ +∫q|ü  &É T n<Û Ó ’ s ¡ ´ +‘√
SC

♦ sêeTø£ècÕísêe⁄>±]ì |æ.$.>±s¡T ÁbÕ‘·'düàs¡Dj ° T· T\T nì Á≈£î+–b˛q÷ ˝Ò<Tä . ùdïVæ≤‘·T\T Á<√Vü≤+ ‘·\ô|{Ïqº |ü&ÉT
ù|s=ÿHêïs¡Tμø£<ë! H˚{Ï sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T ≈£L&Ü ø±ì, Á|ü‘´· s¡T\ú T <ä÷wæ+∫q|ü&ÉT>±ì yês¡H<˚ ˝ä ≤¢ ˇø£fÒ
sêeTø£ècÕísêe⁄>±]˝≤ >=|üŒù|s¡T dü+bÕ~+#·Tø√yê\+fÒ ` ªªdüπs ` ne˙ï Ä≥˝À ñ+&˚y˚>±μμ nì.
&Ü.sêeTø£ è cÕí s êe⁄>±]ì >∑ T ]+∫ m+‘Ó ’ H ê
m˝≤ ñ+&Ü*? @y˚T+ #˚j·÷*?
Áyêj· T e#· T Ã. ˇø£ ÿ e÷≥˝À #Ó b ÕŒ\+fÒ yês¡ T
|üPs¡|í ⁄ü s¡Twüß\T.
20 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 Ç$ #˚j·T+&ç

A
AN
I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq

1. øÏ+~ n+X¯+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

Ç‘·s¡T\ ø£+fÒ ‘êqT n~Û≈£î&Éqì|æ+#·Tø√yê\H˚ ñã˝≤≥+, ô|qT>∑T˝≤≥ Á|ü‹ì‘·´+ ñ+≥÷H˚ ñ+≥T+~.

NG
Bì >∑T]+∫ MT n_ÛÁbÕj·÷\qT ‘Ó\|ü+&ç.
2. øÏ+~ $wüj·÷\T bÕsƒ¡+˝À @j˚T ù|sê˝À¢ ñHêïsTT.
yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\qT |ü{Ϻø£˝À sêj·T+&ç.
e´øÏ‘Ô «· + ù|sê dü+K´
LA dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\T
eT¨qï‘· e´øÏ‘Ô «· +
$•wüº e´øÏÔ‘·«+
$XÊ\ e´øÏÔ‘·«+
3. bÕsƒ¡+ yÓTT‘êÔìï #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝À ñqï C≤rj·÷\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
TE

4. øÏ+~ >∑<ë´ìï #·<äTe+&ç.

øÏ¢wüº|ü]dæú‘·T˝À¢ sêC≤´~Ûø±s¡+ #˚|ü{Ϻq s¡TÁ<äeT ìs¡+‘·s¡+ j·TT<ëΔ˝À¢ ìeT>∑ïyÓTÆHê, |ü]bÕ\Hê
ìs¡«Vü≤D˝À eT+∫ düeTs¡Túsê\T>± ù|s=+~+~. Åd”Ô\T sêC≤´~Ûø±s¡+ #˚|ü≥º&É+ ns¡T<Ó’q Ä ø±\+˝À
s¡TÁ<äe÷+ã ‘·q ‘·+Á&ç ‘·qô|’ ñ+∫q qeTàø±ìï eeTTà#˚j·Tø£ Ms¡Hê]>± #·]Á‘·˝À ì*∫+~. Åd”Ô
nsTTq|üŒ{ÏøÏ |ü⁄s¡Twüyw˚ +ü , |ü⁄s¡TwüHêeT+ <Û]ä +∫ düeTø±©q sêE\+<ä]ø£+fÒ $Tqï>± sêC≤´ìï |ü]bÕ*+∫
T

kÕVü≤düe+‘·yTÓ qÆ J$‘êìï >∑&|ç +æ ~. Á>±e÷\qT <ëq+#˚dæ yê{ÏMT<ä Ä<ëj·T+‘√ $<ë´s¡T\ú ≈£î bÕsƒX¡ Ê\\T,
ñ∫‘· edü‹>∑èVü‰\T HÓ\ø=*Œ+~. Äs√>∑´XÊ\\T, Á|üdü÷‹XÊ\\T @sêŒ≥T #˚dæ+~. ˇø£ $<ë´|”sƒ¡+
ER

kÕú|+æ ∫ n+<äT˝À y˚<ë\qT, kÕVæ≤‘ê´ìï, Ä>∑eTyê´U≤´Hê\qT uÀ~Û+|ü#ù˚ d~. bÕsƒX¡ Ê\˝À¢ ñbÕ<Ûë´j·TT\qT,
Á>±e÷˝À¢ ø£s¡D≤\qT ìj·T$T+∫ yê]øÏ edüTÔyêVü≤Hê\qT, <ÛëHê´ìï düeT≈£LπsÃ~. e÷s√ÿb˛˝À nH˚
$<˚o j·÷Á‹≈£î&ÉT áyÓT |ü]bÕ\Hê <äø£å‘·, kÕVæ≤‘·´ùde, •\Œø£fi¯\T, eTVü≤<Ó’X¯«s¡´+ >∑T]+∫ Á|üX¯+dædü÷Ô
‘·q &Ó’Ø˝À sêdüT≈£îHêï&ÉT. nB s¡TÁ<äeT<˚$ |òüTq‘·.
♦. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
SC

n) s¡TÁ<äe÷+ãô|’ ÄyÓT ‘·+Á&ç ñ+∫q qeTàø£y˚T$T{Ï?

Ä) s¡TÁ<äe÷+ã #˚dæq dü‘êÿsê´˝Ò$?
Ç) e÷s√ÿb˛˝À @j˚T n+XÊ˝À¢ s¡TÁ<äeT<˚$ì bı–&Ü&ÉT?
á) s¡TÁ<äeT<˚$ düeTs¡ú‘· j˚T$T{Ï?
ñ) á >∑<ä´+ <ë«sê s¡TÁ<äeT<˚$ e´øÏÔ‘ê«ìï ˇø£ yêø£´+˝À sêj·T+&ç.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 21
 II. e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·

A
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.

AN
n) ã÷s¡TZ\ ` |æ.$.>±s¡¢ dü+ã+<Ûä+ >∑Ts¡T•wü´ dü+ã+<Ûä+ ˝≤+{Ï~. Bìï düeT]údü÷Ô sêj·T+&ç.
Ä) ªdüπs`ne˙ï Ä≥˝À ñ+&˚y˚>±μ nì ã÷s¡TZ\yês¡T nH˚yês¡T ø£<ë! @ dü+<äs¡“¤+˝À m+<äTø£H˚yês√
<ëìøÏ>∑\ ø±s¡D≤\qT sêj·T+&ç.

NG
Ç) ã÷s¡TZ\yê]ì ÁbÕ‘·'düàs¡D°j·TT\ì |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄>±s¡T ù|s=ÿq&Üìï düeT]údü÷Ô sêj·T+&ç.
2. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î |ü<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
n) ã÷s¡TZ\ e´øÏÔ‘·«+˝Àì eT¨qï‘·\ø£åD≤\ >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç. ( ˝Ò<ë )
Ä) á bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± ªª>=|üŒyê] kÕ+>∑‘·´+e\¢ ø£*π>dü÷Œ¤]Ô >=|üŒ>± ñ+≥T+~μμ nH˚ n+X¯+
>∑T]+∫ düeT]údü÷Ô sêj·T+&ç.
LA
3. düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX¯+kÕ‘·àø£+>± sêj·T+&ç.
n) bÕsƒ¡+˝Àì |ü<äC≤\+, $•wüº\ø£åD≤\ Ä<Ûës¡+>± ˇø£ ø£$‘· sêj·T+&ç. ( ˝Ò<ë )
TE

Ä) á bÕsƒ¡+ z n_Ûq+<äq|üÁ‘·+>± ñ+~ ø£<ä÷! Bì Ä<Ûës¡+>± MT≈£î q∫Ãq >=|üŒ e´øÏÔì >∑T]+∫
n_Ûq+<äq yê´dü+ sêj·T+&ç.

III. uÛ≤cÕ+XÊ\T
T

|ü<äC≤\+
ER

1. øÏ+<ä ^‘·^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT sêj·T+&ç.

n) ∫qï|üŒ{Ï C≤„|üø±\T Hê≈£î eTT|æŒ]>=+≥THêïsTT.
Ä) Mdü+ m‘·TÔ nVü≤+ø±s¡+ ˝Ò≈£î+&Ü eTT+<äT¬øfi≤fl*.
SC

Ç) <äX¯s¡<∏äTì ø£&É>=≥Tº _&ɶ&ÉT X¯Á‘·T|òüTTï&ÉT.

á) uÛ≤s¡‘·<˚X¯ ÁbÕuÛÑyêìï eTqeT+‘ê ô|+#ê*.
ñ) eTq<˚X¯ Á|ü»\≈£î $y˚ø±q+<äT&ÉT ÁbÕ‘·'düàs¡D°j·TT&ÉT.
}) Væ≤‘Ó’wæ #Ó|æŒq e÷≥\qT ô|&É#Ó$q ô|≥ºe<äT›.

22 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 2. øÏ+~ C≤rj·÷\qT MT kı+‘· yêø±´\˝À Á|üjÓ÷–+#·+&ç.

A
n) lsêeTs¡øå£ Ä) ^≥TsêsTT Ç) s¡÷|ü⁄e÷|ü&É+
á) ø±sê\T$T]j·÷\T q÷s¡&É+ ñ) dü«dæÔyê#·ø£+

AN
3. øÏ+~ yêø±´\˝Àì |üsê´j·T|ü<ë\T >∑T]Ô+#·+&ç.
n) ¬s’‘·T\T Á|ü‹es¡¸+ |ü+≥\qT |ü+&çdü÷Ô kÕ\Tø=ø£kÕ] e∫Ãq <Ûäq+‘√ dü+e‘·‡s¡eT+‘ê >∑&ÉT|ü⁄‘ês¡T.
Ä) uÛ÷Ñ $Tô|’ ø±\Twü´+ ô|s¡T>∑T≥e\¢ <Û]ä Á‹MT<ä ñ+&˚ »q+ $\$\˝≤&ÉT‘·÷ neìô|’ y˚TeTT J$+#·˝eÒ Tì
n+≥THêïs¡T.

NG
Ç) ˇø£ e´øÏÔ <äø£å‘·‘√ |üì#˚ùdÔ Ä kÕeTs¡ú´+ n+<ä]ø° ‘Ó\TdüTÔ+~.
4. øÏ+~ ª$ø£è‹μ |ü<ë\≈£î bÕsƒ¡+˝À ñqï ªÁ|üø£è‹μ |ü<ë\qT yÓ‹øÏ sêj·T+&ç.
n) <äe⁄« LA Ä) >±s¡e+ Ç) |ü¬>Z / |ü–Zj·T
á) <√dü+ ñ) sê‹] }) u≤dü
5. Á|ü‹ eè‹ÔøÏ ø=ìï Á|ü‘´˚ ø£ \ø£Då ≤\T+{≤j·Tì bÕsƒ+¡ <ë«sê ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë! MT≈£î ‘Ó*dæq ø=ìï eè‘·T\Ô T,
yê{Ï≈£îqï Á|ü‘˚´ø£ \ø£åD≤\≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü<ë\qT |ü{Ϻø£ s¡÷|ü+˝À sêj·T+&ç.
TE

eè‹Ô Á|ü‘´˚ ø£ \ø£Då +

ñ<ë : ñbÕ<Ûë´j·T ìs¡+‘·s¡ n<Û´ä j·Tq+,

uÀ<Ûqä
T

yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
ER

1. øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘·^dæq |ü<ë\qT $&ÉBdæ dü+<ÛTä \qT >∑T]Ô+#·+&ç.

n) ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì $e÷HêÁX¯j·T+ n+‘·sê®rj·T $e÷HêÁX¯j·÷˝À¢ ˇø£{Ï.
Ä) ∫qï|üŒ{Ï $wüj·÷\T C≤„|üø£eTT+&É&É+ #ê˝≤ ns¡T<äT.
Ç) Á|ü‹ J$øÏ ˇø√ÿ X¯Øsêø£è‹ ñ+≥T+~.
SC

á) nãT›˝Ÿø£˝≤+ eT¨qï‘· e´øÏÔ‘·«+ ø£\yê&ÉT.

ñ) Hê J$‘êqï+‘ê <˚X¯ùdeπø $ìjÓ÷–+#ê\qT≈£î+≥THêïqT.
}) e÷<Ûä$ #Ó|æŒq|üŒ{Ïø° s¡eT $q˝Ò<äT.
ãTT) ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT eTTK´yÓTÆq $wüj·÷\T »„|æÔøÏ sêe⁄.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 23

 2. øÏ+~ düe÷dü |ü<ë˝À¢ì ‘·‘T· Œs¡Twüu<ÒÛ ë\qT >∑T]Ô+∫, $Á>∑V≤ü yêø±´\T sêj·T+&ç. düe÷dü ìs¡j
í T· + #˚jT· +&ç.
ñ<눈 dü‘·´<ä÷s¡eTT ` dü‘·´eTTq≈£î <ä÷s¡eTT ` wüw”˜‘·‘·TŒs¡Twü düe÷dü+

A
n) nyÓT]ø± sêj·Tu≤] `
Ä) yê<äHê|ü{eÏ T `

AN
Ç) nkÕ<Û´ä + `
á) HÓ\‘ê\TŒ `
ñ) >∑Ts¡T<äøÏåD `
}) ejÓ÷eè<äTΔ&ÉT `

NG
ãTT) <=+>∑uj ÑÛ T· eTT `
ãT÷) s¬ +&ÉTsêÁcÕº\T `
m) X¯øÏÔkÕeTsêú´\T `
@) neT÷\´düeTj·T+ `
◊) |üPs¡|í ⁄ü s¡Twüß\T ` LA
ˇ) ÁbÕNqø±yê´\T `
z) ô|<ä≈› î£ ≥T+ã+ `
3. øÏ+~ kÕe÷q´ yêø±´\qT dü+•¢wºü yêø±´\T>± e÷s¡Ã+&ç.
n) |üPHê˝Àì ô|òs¡÷ZdüHé ø±˝ÒJ˝À #˚sê&ÉT.
TE

|ü]¸j·THé uÛ≤wüqT #·~yê&ÉT.

Ä ø£fi≤XÊ\ qT+∫ |ü≥ºuÛÑÁ<äT&Éj·÷´&ÉT.
Ä) ã÷s¡TZ\ ôV’≤Á<ëu≤<é sêh+˝À <äTH˚ïyêìøÏ uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿì#˚à øö\T<ë] #·{≤ºìï ‘·j·÷s¡T#˚XÊ&ÉT.
ã÷s¡TZ\ kÕeT´yê<ä e´edüú≈£î |ü⁄Hê~ y˚XÊ&ÉT.
ã÷s¡TZ\ n»sêeTs¡ ø°]Ôì bı+<ë&ÉT.
T

ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ eT¨qï‘· e´øÏ‘Ô «· +‘√ |ü]bÕ\Hê<äø‘å£ ‘· √ ùde#˚dqæ yê] $esê\T ùdø£]+#·+&ç. ìy˚~ø£ s¡÷bı+~+#·+&ç.
ER

‘·s>¡ ‹∑ ˝À Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.

Á|üC≤ø±s¡´+ ‘·T ‘·‘êÿs¡´+, Á|üC≤kÂK´+ ‘·T ‘·‘·T‡K+,

Á|üC≤Á|æj·T' Á|æj·TdüÔdü´, dü«Væ≤‘·+ ‘·T Á|üC≤Væ≤‘·yéT.
SC

dü÷øÏÔ ` eTVü‰uÛ≤s¡‘·+
Á|üC≤ø±s¡´y˚T bÕ\≈£îì ø±s¡´+. Á|ü»\ düTKy˚T bÕ\≈£îì
düTK+. Á|ü»\ Á|æjT· y˚T bÕ\≈£îì Á|æjT· +. Á|ü»\ Væ≤‘·yT˚ bÕ\≈£îì
Væ≤‘·+.

24 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
3 e\dü≈£L©!

AN
` &܈ˆ eTT≈£îsê\ sêe÷¬s&ç¶

NG
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç. Á|üX¯ï\T:
}]˝À ˙øÏ\T¢ ˝Ò<Tä `}] yÓ\T|ü\ bı\eTT ˝Ò<Tä 1. á |ü + ≈£ î Ô \ T me] >∑ T ]+∫
≈£L* ìs¡íj·T $T+‘·ì ˝Ò<äT ` ≈£L* |üì dæús¡yÓTÆq~ ø±<äT ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïsTT? sêdæ+~ mes¡T?
Ä\T|æ\\¢ H˚˝<Ò {Ó ≤¢ ` nH˚ ∫+‘· ììï&É<√sTT e´ekÕj·T≈£L*. 2. ≈£L*|üì dæús¡yÓTÆq~ ø±<äT nq&É+˝À
ã‘·T≈£î <Ós¡Te⁄ ˝Òø£ ˙e⁄ ` uÛ≤s¡´|æ\¢\ H=~* ô|{Ϻ
LA
ãdæÔ #˚] ]ø£å˝≤– ` ã\eTT>∑ »«s¡yÓTT∫à |ü+fÒ
n+‘·sês¡yú T˚ $T{Ï?
3. ≈£î≥T+ã b˛wüD m{≤¢ »s¡T>∑T‘·T+~?
ø±düÔ ˙≈£î >∑+õ˙fi¯ófl ` ø±dæ b˛ùd ~¬øÿes√sTT e´ekÕj·T ≈£L*. 4. }fi¯ófl e~* b˛j˚T≥+<äT≈£î
` düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T ø±s¡DeTj˚T´ |ü]dæú‘·T˝Ò$?
TE

bÕsƒ¡+ H˚|ü<∏ä´+
‘Ó\+>±D sêh+˝À ˙{Ïedü‹øÏ H√#·Tø√ø£, |ü+≥\T |ü+&Éø£, ìs¡+‘·s¡+ ø£s¡Te⁄s¡ø£ÿdæ ø√s¡˝À¢ ∫≈£îÿ≈£îqï
ÁbÕ+‘·+ bÕ\eT÷s¡T. Hê{Ï bÕ\eT÷s¡T õ˝≤¢H˚ H˚{Ï eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢. ã‘·T≈£îuÛ≤sêìï yÓ÷dü÷Ô ø±˝≤ìï
yÓfi¯flBj·T˝Òø£ ã‘·Tø£{≤ìøÏ e\düb˛e&É+ nø£ÿ&ç ≈£L©\≈£î |ü]bÕ{Ï.
T

1977˝À ‘·÷s¡TŒrs¡ÁbÕ+‘êìøÏ e\dü yÓ[flq ø=+<äs¡T bÕ\eT÷s¡T ≈£L©\T nø£ÿ&É e∫Ãq ‘·TbòÕHé≈£î >∑T¬s’
ER

‹]–sê˝Ò<äì, yêfiËflø£ÿ&ÉTqïs√ C≤&É‘Ó*j·Tq|ü&ÉT ø£$ Vü≤è<äj·T+˝À ø£*–q Äy˚<äq Ç~.

bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
á bÕsƒ¡+ ªπ>j·T+μ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. \j·÷‘·àø£+>± ñ+&ç Ä\|æ+#˚≥+<äT≈£î
SC

M\T>± ñ+&˚~ π>j·T+. Ç~ |ü\¢$, #·s¡D≤\‘√ ≈£L&ç ñ+≥T+~. |ü\¢$ e÷Á‘·+

|ü⁄qsêeè‘·eTe⁄‘·T+~. dü+^‘· kÕVæ≤‘ê´\ y˚Tfi¯$+ù| π>j·T+. Á|üdüTÔ‘· bÕsƒê´+X¯+
&܈ˆ eTT≈£îsê\ sêe÷¬s&ç¶ ªVü≤è<äj·TXË’*μ π>j·T dü+ø£\q+ ˝Àì~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 25

 ø£$ |ü]#·j·T+

A
&܈ˆeTT≈£îsê\ sêe÷¬s&ç¶ Hê>∑søY s£ ÷¡ ï˝Ÿ õ˝≤¢ ø£\«≈£î]Ô eT+&É\+ eTT≈£îsê\ Á>±eT+˝À
»ìà+#ê&ÉT. áj·Tq düeTø±©q n+XÊ\qT Á|ü‹_+_+#˚ ø£$‘·\T, |ü<ë´\T, bÕ≥\T,

AN
ø£<∏ä\T, yê´kÕ\T sêXÊ&ÉT.
áj·Tq y˚T|òüT<ä÷‘·(nqTyê<ä ø£$‘·«+), <˚es¡ø=+&É<äTs¡Z+, qy˚«ø£‘·TÔ\T(Bs¡Èø£$‘·),
Vü≤è<äj·TXË’*(π>j·T dü+|ü⁄{Ï), sêø£ådüC≤‘·s¡ (Bs¡Èø£$‘·), ñ|ü]XÀ<Ûäq (|ü]XÀ<ÛäHê |üÁ‘ê\
01`01`1929 dü+ø£\q+), ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´ì|òTü +≥Te⁄ yÓTT<ä\>∑T s¡#q· \T #˚XÊ&ÉT. ªÁbÕNq ‘Ó\T>∑Tø£$‘·«+˝À
ø£$‘ê‘·àø£ uÛ≤e|ü]D≤eT+μ nH˚ n+X¯+ô|’ |ü]XÀ<ÛHä ê Á>∑+<∏+ä düeT]Œ+∫ &Üø£sπº {Ÿ bı+<ë&ÉT.

NG
24`02`2003
kÕe÷õø£düŒ èVü≤, düeTdü´\|ü≥¢ düŒ+~+#˚>∑TD+ ø£*Z, kÕVæ≤‘·´, kÕ+düÿ è‹ø£
s¡+>±\‘√bÕ≥T mH√ï ñ<ä´e÷˝À¢ Á|ü‘´· ø£+å >± bÕ\T|ü+#·T≈£îqï ø£$ &܈ˆ eTT≈£îsê\ sêe÷¬s&ç.¶
Ç‘·ì ª$&çCÀ&ÉTμ ø£<∏ä≈£î ø£ècÕí|üÁ‹ø£ yêfi¯ófl ~«rj·TãVüQeT‹ì Çe«>±, Äø±X¯yêDÏ
&Ûç©¢ yês¡T Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ qT+&ç 1976˝À C≤rj·Tø£$>± >∑T]Ô+|ü⁄ì∫à düHêàq+ #˚XÊs¡T.
LA
$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
G bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.
TE

G bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.

G yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

Á|üy•˚ ø£
T

e÷qe »qà m+‘√ ñ<ë‘·ÔyÓTÆq~. Ç~ \_Û+#·&É+ ˇø£ es¡+. \_Û+∫q J$‘·+

ER

kÕs¡úø£+ #˚düTø√yê\qï~ Á|ü‹ ˇø£ÿ] ‘·|üq. ÄX¯. ø±˙.....

ø±\+ ø£*dæ sêì nuÛ≤>∑´Je⁄\T, ‘·eTJ$‘êìï HÓ≥Tº≈£îsêe&Éy˚T ˇø£ ªø£\μ>±
uÛ≤$+#·e\dæ eùdÔ.....
n+<ä+>± ñ+&Ée\dæq ªø£\μ ≈£L&Ü ª|”&Éø£\μ>± |ü]D$TùdÔ.....
ã‘·T≈£î ã+&ç q&çù|≥+<äT≈£î ‘·q ø£\\˙ï, ø£\\¢ T ø±>± bı≥º#‘˚ · |ü≥Tºø=ì ˇ+≥]>±
SC

|üsêsTT <˚X+¯ b˛sTT.....

eTqdüTqT |ü+#·Tø=H˚≥+<äT≈£î eTqTwüß\T ˝Òø,£
u≤<Ûqä T |ü+#·Tø=H˚≥+<äT≈£î ã+<ÛTä e⁄\T ˝Òø,£
düe÷»+ qT+&ç <ä÷s¡eTÚ‘·Tqï e´<∏ës¡Jú $‘ê\qT >∑T]+∫,
eTT≈£îsê\yês¡T sêdæq >π j·T+ #·<Tä e⁄<ë+.

26 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 I

A
≈£L* eTdüTÔ>∑ <=s¡T≈£î‘ê<äì !
ø√düÔ<˚X¯+ b˛‹yê !

AN
mqï&=düÔe⁄ ˝ÒãØ, >√≈£î˝≤wüº$T <ë{ÏbısTTHê, >=&É¢&=ø£ÿ\T >∑T+õHê,
bÕ\eT÷] C≤\Ø ! yê>∑T\˝À¢, e+ø£\˝À¢ yêqbÕeTT\T m+&çHê,
∫qT≈£îsê˝Ò ÄX¯˝Ò<äì, #Ós¡T¢≈£î+≥\T |üÁ¬se&Óqì
≈£L* eTdüTÔ>∑ <=s¡T≈£î‘ê<äì ø√düÔ<˚X¯+ b˛‹yê !

NG
mqï&=düÔe⁄ ˝ÒãØ,
bÕ\eT÷] C≤\Ø !
#ê\T yêH˚ |ü&É<äT düs¡fi≤kÕ>∑s¡+ ì+&˚~ ø±<äì,
#Í≥ eT&ÉT>∑T˝… jÓT+&Ó, ø√sTT\kÕ>∑s¡+ ì+&˚~ ø±<äì,
ô|’s¡T \˙ï es¡T>∑T\j˚T´ |ü˝…¢˝À ã‹πø~ m≥¢ì,
LA ≈£L* eTdüTÔ>∑ <=s¡T≈£î‘ê<äì ø√düÔ<˚X¯+ b˛‹yê
mqï&=düÔe⁄ ˝ÒãØ,
bÕ\eT÷] C≤\Ø !
TE

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ ª>=&É¢ &=ø£ÿ\T >∑T+»&É+μ n+fÒ
T

MT≈£î @$T ns¡úyÓTÆ+~?

♦
ER

ø√kÕÔ ÁbÕ+‘êìøÏ mes¡T, m+<äT≈£î

yÓfi≤fls¡T?
♦ |ü˝…¢ã‘·T≈£î\ ø£cÕºìøÏ ø±s¡D+
@$T{Ï?
SC

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 27

 II

A
ø=&çyÓT\÷, >±˝≤\ >∑&Ó\÷ >∑T&çôd≈£î $dæ]b˛‹yê !

AN
qC≤ø£‘·T HÓ’˝≤qT e\H˚ q&ÉT+ #·T≥Tºø£ b˛‹yê,
‹]– eTHÓï+ø=+&É <˚e⁄ì ~≈£îÿ yÓTT≈£îÿ‘·T b˛‹yê,
≈£L* eTdüTÔ>∑ <=s¡T≈£î‘ê<äì ø√düÔ<˚X¯+ b˛‹yê
mqï&=düÔe⁄ ˝ÒãØ,
bÕ\eT÷] C≤\Ø !

NG
yÓT]¬> #ê|ü≈£î u§#Óà #ê|ü≈£î eT]– sêø£HÓ b˛‹yê,
#·+<äe÷eT\, |üs¡ø£ |æ\¢\ #ês¡T eT]#˚ b˛‹yê,
mqï&=düÔe⁄ ˝ÒãØ,
bÕ\eT÷] C≤\Ø !
LA
ø√düÔu…düÔ\ |ü&Ée\˝À¢ ≈£L*esTT´q ø£s¡àyÓT+<äT≈£î?
m>∑Te ø£ècÕí Äqø£≥ºqT Ç+‘· es¡≈£L y˚j·Tq+<äT≈£î
@&É ñ+{Ïy= ˝ÒãØ,
mqï&=düÔe⁄ C≤\Ø !
TE

Ç+{Ïø=kÕÔqqï >∑&ÉTe⁄≈£î Ç|üŒ{ÏøÏ yêsê\T <ëf…,

N≈£î eTãT“\ eTTdüTs¡T˝À ø±ØÔø£|ü⁄qï+ yÓ[flbÕjÓT,
ÇfÒ b˛sTTq »q+ ` n+‘ê nfÒ #·#˚Ã ø±\eT+≥T,
»\|æ&ÉT>∑T bısê¢&ç uÛÑÁ<ë#·\+ yÓT≥¢≈£î ‘ê¬øq+{≤
mø£ÿ&ÉT+{Ï$ ˝ÒãØ,
T

mqï&=düÔe⁄ C≤\Ø !
ER

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
SC

♦ ø£ècÕí Äqø£≥qº T ø£≥øº b£ ˛e{≤ìøÏ, bÕ\eT÷s¡T »q+ ≈£L©\T>± e÷s¡&ÜìøÏ

>∑\ dü+ã+<Ûä+ @yÓTÆ ñ+≥T+~.
♦ ªN≈£î eTãT“\ eTTdüTs¡T˝À ø±ØÔø|£ ⁄ü qï+ yÓ[flb˛sTT+<äìμ ø£$ m+<äT≈£î Äy˚<qä
#Ó+<ë&ÉT?

28 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 kÕsê+X¯+

A
ªe\dü≈£L©μøÏ |üsê´j·T|ü<ä+>± e÷]q bÕ\eT÷s¡T ø£wüºJe⁄\ ÁX¯eTJeHêìøÏ n<ä›+|üfÒº á π>j·T+˝À

AN
&܈ˆ eTT≈£îsê\ sêe÷¬s&ç¶ ˇø£ C≤\] J$‘êìï ø£qTï\≈£î >∑{Ϻq≥T¢ ∫Á‹+#ê&ÉT.
|üì m≈£îÿe <=s¡T≈£î‘·T+<äì, ô|d’ \ü T m≈£îÿe ekÕÔjT· ì Çø£ÿ&ç nqTuÛ÷Ñ ‘·T\qT, }]‘√ nqTã+<Ûëìï, ≈£î≥T+ã+
qT+∫ \_Û+#˚ eTeT‘êqTsê>±\qT e<äT\Tø=ì ø√kÕÔÁbÕ+‘·+˝À #˚|ü\T |üfÒº |üìø√dü+ b˛sTTq Ä C≤\]ì

NG
>∑T]+∫ uÛ≤sê´|æ\¢\T j·÷~CÒdüTø√e&É+ m+‘· ÄÅs¡›+>± ñ+≥T+<√ ‘Ó\TdüTÔqï~.
yêq\T ˝Òø£ |ü+≥˝…+&çbıj·÷´sTT. |üX¯óe⁄\≈£î y˚T‘·\T ø£s¡Tej·÷´sTT. H˚\ HÓÁ¬s\T yê]+~. #Ós¡Te⁄\\¢≈£î
dü]|ü&˚ ˙fi¯ófl sê˝Ò<äT. ø=&çyÓT\T, >±˝≤\T $&ç∫ô|{Ϻ, m≈£îÿe≈£L*øÏ ÄX¯|ü&ç HÓ’˝≤qTe\ e÷Á‘·+ BdüTø=ì
LA
ø√düÔ<˚X¯+ b˛sTTq Ä C≤\] ø√dü+ n+‘ê m<äTs¡T#·÷düTÔHêïs¡T.
ekÕÔqqï eTT<䛑·T m|ü&√ <ë{Ïb˛sTT+~. nø£ÿ&ç #˚|ü\ s¡T∫ eT]– sê≈£î+&Ü ñ+&çb˛j·÷&Ü? >√<ëe]
es¡<ä˝À¢ #ê˝≤eT+~ #·ìb˛j·÷s¡qï yês¡Ô n|üX¯≈£îHêìï ø£\T>∑CÒdüTÔ+fÒ, ãT>∑T\T ãT>∑T\T>±, ~>∑T\T ~>∑T\T>±
TE

n‘·ìø√dü+ m<äTs¡T#·÷düTÔHêïs¡T n+<äs¡÷.

Ç$ #˚j·T+&ç
T
ER

I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
1. ˇø£ ÁbÕ+‘·+˝Àì »q+ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î m+<äT≈£î e\dü\T yÓfi¯‘ês¡T? Bìì n]ø£≥º&ÜìøÏ @+ #˚ùdÔ
u≤>∑T+≥T+~? #·]Ã+#·+&ç.
SC

2. bÕsƒ+¡ #·<Tä e+&ç ` n+‘ê´qTÁbÕdü |ü<ë\T sêj·T+&ç.

3. øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À #ÓsT¡ e⁄\ ìsêàD+ XÊ‘·yêVü≤qT\ ø±\+ ø£+fÒ eTT+<äTqT+#˚ ñqï|üŒ{Ïø° ø±ø£rj·TT\
ø±\+˝À ñqï‘·<äX¯≈£î #˚s¡T≈£î+~. Ä ‘·sê«‘· ‘Ó\+>±DqT bÕ*+∫q ≈£î‘·TuŸcÕV”≤\T, ndü|òtC≤V”≤\T,
dü+kÕúHêBÛX¯ó\T, ‘Ó\+>±D˝À #Ós¡Te⁄\ ìsêàD≤ìï n_Ûeè~Δ|ü]∫, e´ekÕj·÷_Ûeè~ΔøÏ ‘√&ÉŒ&ܶs¡T. ‘·sê«‘·
ø±\+˝À á #ÓsT¡ e⁄\ e´edüú düs¬ q’ ìsêàD≤ìøÏ H√#·Tø√ø£ $<Û«ä +kÕìøÏ >∑T] nsTT´+~. Bìe\q dü«j·T+b˛wüø£
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 29
 Á>±e÷\T>± ñqï ‘Ó\+>±D Á>±e÷\T ø£s¡Te⁄|”&ç‘· Á>±e÷\T>± e÷sêsTT. á |ü]D≤eT+ ≈£L&Ü e\dü\≈£î
ø±s¡DyÓTÆ+~. \ø£å˝≤~ eT+~ ‘Ó\+>±D Á|ü»\T bı≥º#˚‘· |ü≥Tºø=ì Ç‘·s¡ sêÅcÕº\≈£î, >∑˝ŸŒ¤<˚XÊ\≈£î e\dü

A
b˛j·÷s¡T. ‘Ó\+>±D˝À #Ós¡Te⁄\ |ü⁄q]àsêàD+ <ë«sê e´ekÕj·÷_Ûeè~Δ kÕ~ÛùdÔ, Á|ü»\≈£î ñbÕ~Û <=]øÏ,
e\dü\T Ä–b˛‘êsTT. Bìï <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì ‘Ó\+>±Dsêh Á|üuÛÑT‘·«+ #Ós¡Te⁄\qT |ü⁄qs¡T<äΔ]+#·&ÜìøÏ

AN
ª$TwüHé ø±ø£rj·Tμ nH˚ ø±s¡´Áø£e÷ìï Á|ü‹cÕ˜‘·àø£+>± ÁbÕs¡+_Û+∫+~.
Á|üX¯ï\T :
n) ô|’ ù|sê <˚ì >∑T]+∫ #Ó|ü⁄Ôqï~?
Ä) ª$TwüHé ø±ø£rj·Tμ n+fÒ @$T{Ï?

NG
Ç) ‘Ó\+>±D Á|ü»\T m+<äT≈£î e\dü\T yÓfi¯ófl‘·THêïs¡T?
á) e\dü\T Ä–b˛e&ÜìøÏ #˚|ü≥ºe\dæq #·s¡´˝Ò$?
ñ) #Ós¡Te⁄\ n_Ûeè~Δ ø√dü+ ø£èwæ#˚dæq yê¬ses¡T?

II.
LA
e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) eTT≈£îsê\ sêe÷¬s&ç¶ bÕ≥ $Hêïs¡T ø£<ë! Bì Ä<Ûës¡+>± bÕ\eT÷s¡T ≈£L© J$‘·+ m{≤¢ ñ+&˚<√
TE

}Væ≤+∫ sêj·T+&ç.
Ä) ˇø£|ü&ÉT Á>±e÷\T dü«j·T+ düeTè~Δ>± ñ+&˚$. n˝≤+{Ï Á>±e÷\qT+&ç Á|ü»\T m+<äT≈£î e\dü\T
b˛‘·THêïs¡T.
Ç) ªªm|ü&=düÔe⁄ ˝ÒãØ, bÕ\eT÷] C≤\Øμμ nì nq&É+˝À ø£$ ñ<˚›XÊìï sêj·T+&ç.
á) Á>±e÷˝À¢H˚ Á|ü»\≈£î ñbÕ~Û m|ü&ÉT <=s¡T≈£î‘·T+~?
T

2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.

ER

n) ªe\dü≈£L©μ >∑T]+∫ ø£$ Äy˚<äqqT MT kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.

(˝Ò<ë)
Ä) e\dü≈£L©\ ã‘·T≈£î˝À¢ yÓ\T>∑T\T ì+|ü&ÜìøÏ m{≤¢+{Ï #·s¡´\T nedüs¡yÓ÷ $e]+#·+&ç
3. øÏ+~ n+XÊ\ >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX¯+kÕ‘·àø£+>± sêj·T+&ç.
SC

n) ÁX¯eTJe⁄˝…’q ≈£L©\T |üì<=s¡ø£ø£ bı≥º#˚‘· |ü≥Tºø=ì e\düb˛‘·THêïs¡T. yê] JeHêìï }Væ≤dü÷Ô

ˇø£ ø£$‘· / π>j·T+ sêj·T+&ç.
(˝Ò<ë)
Ä) e\dü\qT ìs√~Û+#·&ÜìøÏ Á|ü»\≈£î Á>±e÷˝À¢H˚ ñbÕ~Û \_Û+#˚≥≥T¢ Á|üuTÑÛ ‘·«+ #˚|≥ü eº \dæq #·s´¡ \qT
>∑T]+∫ |üÁ‹ø£\≈£î ˝ÒK sêj·T+&ç.
30 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 .
III. uÛ≤cÕ+XÊ\T

A
|ü<äC≤\+

AN
1. øÏ+~ yêø±´˝À¢ì ^‘·^dæq |ü<ë\qT|üj÷Ó –+∫ kı+‘· yêø±´\T sêj·T+&ç.
n) |ü⁄düÔø±\ ì+&É eTdüTÔ>∑ u§eTà\T ñqï$.
Ä) |üØø£å s¡TdüT+ #Ó*+¢ #·&ÜìøÏ H˚{‘Ï √ >∑&TÉ e⁄ eTT–dæ+~.

NG
Ç) |ü˝<¢… ë] |ü+≥ ô|s’ T¡ \‘√ n+<ä+>± ñqï~.
2. øÏ+~ |ü<ë\T / yêø±´\T $e]+∫ sêj·T+&ç.
n) >=&É¢ &=ø£ÿ\T >∑T+õHê ...
Ä) #Ós¡T¢≈£î+≥\T |üÁ¬se&Óqì ... LA
Ç) ô|’s¡T\˙ï es¡T>∑T\jÓT´ ...
á. »\ |æ&ÉT>∑T ...
3. øÏ+~ yêø±´\˝Àì Á|üøè£ ‹, $ø£è‘·T\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
n) e÷qe⁄&ÉT ÄXÊJ$. n‘·ì Á|üj·T‘êïìï ã{Ϻ Ädü\T HÓs¡y˚s¡T‘êsTT.
TE

Ä) dæ+Vü‰\T ø=+&É >∑TVü≤˝À¢ ñHêïsTT. »&çyêq≈£î ≈£îVü≤sê\˝Àì dæ+>±\ >∑T+&Ó\T |ü–˝≤sTT.

yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
1. øÏ+~ |ü<ë\qT |ü]o*+#·+&ç. yê{Ïì $&ÉBdæ dü+~Ûì >∑T]Ô+∫, dü÷Á‘·+ sêj·T+&ç.
T

n) m≥¢ì R G R
Ä) ø±\eT+≥÷ R G R
ER

Ç) es¡T>∑T\j˚T´ R G R
X¯u≤›\+ø±sê\T
n+‘ê´qTÁbÕdü
✷ øÏ+~ yêø±´\T |ü]o*+#·+&ç, Á|ü‘´˚ ø£‘q· T >∑T]Ô+#·+&ç.
SC

.....>=&É¢ &=ø£ÿ\T >∑T+õHê

.....yêq bÕeTT\T m+&çHê
.....>∑T&çôd≈£î $dæ] b˛‹yê
.....q&ÉT+ #·T≥Tºø£ b˛‹yê

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 31

 .....mqï&=düÔe⁄ ˝ÒãØ—

A
.....bÕ\eT÷] C≤\Ø !
|ü<ë\, bÕ<ë\, yêø±´\ #·s¡D≤\
ô|’ bÕ<ë\ ∫es¡ nø£åsê\T |ü⁄qs¡Tø£ÔyÓTÆHêj·Tì ∫es¡˝À nø£åsê\T |ü⁄qs¡Tø£ÔyÓTÆ‘˚ n~

AN
>∑eTì+#ês¡T >∑<ë! nø£åsê\T |ü⁄qs¡Tø£ÔeTe&Üìï n+‘ê´qTÁbÕkÕ\+ø±s¡+.
ªn+‘ê´qT ÁbÕdüμ n+{≤s¡T.
2. bÕsƒ+¡ ˝Àì n+‘ê´qTÁbÕkÕ\+ø±s¡ |ü+≈£î\Ô qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
dü+uÛ≤eq |üPs¡«|ü<ä ø£s¡à<Ûës¡j·T düe÷dü+

NG
✷ á øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘·^dæq düe÷dü |ü<ë\qT |ü]o*+#·+&ç.
uÛÑÁ<ë#·\+ ˇø£ |ü⁄D´πøåÁ‘·+.
[ô|’ düe÷dü|ü<ä+˝À uÛÑÁ<ä, n#·\+ nH˚ ¬s+&ÉT |ü<ë\THêïsTT ø£<ë!
n#·\+ n+fÒ ø=+&É (HêeTyê#·ø£+)
LA
uÛÑÁ<ä nH˚~ ù|s¡T (dü+»„)]
♦ dü+»„H˚ dü+uÛ≤eq nì n+{≤s¡T.

á $<Ûä+>± |üPs¡«|ü<ä+(yÓTT<ä{Ï |ü<ä+)˝À dü+uÛ≤eq ñqï≥¢sTT‘˚ Ä düe÷dü|ü<ëìï ªdü+uÛ≤eq |üPs¡«|ü<ä

TE

ø£sà¡ <Ûës¡jT· μ düe÷düeTì n+{≤s¡T.

3. á bÕsƒ+¡ ˝À ñqï dü+uÛ≤eq |üPs¡«|ü<ä ø£sà¡ <Ûës¡jT· düe÷dü|<ü ë\qT >∑T]Ô+∫, $X‚w¢ +æ #·+&ç.
s¡÷|üø£ düe÷dü+
✷ øÏ+<ä ^‘·^dæq düe÷dü |ü<ëìï |ü]o*+#·+&ç.
T

<ÛHä ê\ìï+{Ï˝À ÁX‚wyü̃ TÓ qÆ ~ $<ë´<Ûqä +.

ô|’ ^‘·^dæq |ü<äeTT˝À $<ä´≈£î <ÛäHêìøÏ uÛÒ<ä+ #Ó|üŒ˝Ò<äT.
ER

$<ä´ nHÓ&ÉT <Ûäq+ nì Bì ns¡ú+.

<Ûqä + (ñ|üe÷q+)
$<ä´ (ñ|üy˚Tj·T+)
SC

♦ øÏ+<ä ^‘·^dæq düe÷dü|< ü ë˝À¢ì ñ|üe÷q, ñ|üyT˚ j·÷\qT >∑T]Ô+#·+&ç.

<äj÷· uÛsÑ D¡ eTT qT <Û]ä +∫qyê&ÉT uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT.
ù|<ä\ô|’ ø£èbÕs¡deü TT ø£*j Z T· T+&Ü*.
♦ á $<Ûä+>± ñ|üe÷q+ jÓTTø£ÿ <Ûäsêàìï ñ|üy˚Tj·T+ô|’ Äs√|æ+#·&Üìï s¡÷|üø£ düe÷dü+ nì ˝Ò<ë
ne<Ûës¡D |üPs¡«|ü<ä ø£sà¡ <Ûës¡jT· düe÷düeTì n+{≤s¡T.

32 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 4. øÏ+~ |ü<ë\≈£î $Á>∑Vü≤yêø±´\T sêdæ @ düe÷kÕ˝À >∑T]Ô+#·+&ç.
n) bÕ\eT÷s¡Tõ˝≤¢ R ,

A
Ä) düsfi¡ ≤kÕ>∑s+¡ R ,
Ç) eTHÓï+ø=+&É R ,

AN
á) ø°]øÔ q£ ´ø£ R ,
ñ) C≤„qCÀ´‹ R ,
ÁbÕC…≈£îº |üì

NG
♦ MT Á>±eT+˝À ˝Ò<ë yê&É˝À e\dü≈£L©\ e<ä›≈£î / yêfi¯fl ã+<ÛäTe⁄\ e<ä›≈£î yÓ[fl, e\dü m+<äT≈£î e#êÃs√
‘Ó\TdüTø=ì, yêfi¯fl ø£wüºdüTU≤\ >∑T]+∫ Ç+≥s¡÷« ´ #˚dæ ìy˚~ø£ s¡÷bı+~+#·+&ç.
(˝Ò<ë)
♦ ø±]à≈£î\, ≈£L©\ ã‘·T≈£î Jeq+ >∑T]+∫ e∫Ãq ø£</ä∏ ø£$‘·/>π j·T+/ bÕ≥\qT ùdø£]+∫, ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.
#·~$ $ì|æ+#·+&ç.
LA MT≈£î ‘Ó\TkÕ?
i) ø√sTT\ kÕ>∑s¡+ : eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ <˚es¡ø£Á<ä eT+&É\+˝À ñqï &Ü´+. ø=+&É\ eT<Ûä´
n‘·´+‘· s¡eTD°j·T+>± ì]à+#·ã&ɶ á &Ü´+ y˚\ mø£sê\ kÕ>∑T≈£î ˙{Ïì
TE

n+~düT+Ô ~.
ii) düs¡fi≤ kÕ>∑s¡+ : eq|ü]Ô õ˝≤¢ ø=‘·Ôø√≥ eT+&É\+˝À ªôd’|òüHé dædüºyéTμ˝À ì]à+#·ã&ɶ &Ü´+. á
&Ü´+ ì+&çq|ü&ÉT &Ü´+π>≥T¢ yê≥+‘·≥ ny˚ ‘Ós¡T#·Tø√e&É+ Bì Á|ü‘˚´ø£‘·.
eq|ü]Ô sêDÏ düs¡fi≤<˚$ ù|s¡T MT<äT>± ì]à+#·ã&ç+~.
iii) eTHÓï+ø=+&É <˚e⁄&ÉT : eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝Àì düTÁ|üdæ<äΔ πøåÁ‘·+. eTHÓï+ø=+&É˝À yÓ\dæq
T

y˚+ø£fXÒ «¯ s¡kÕ«$T.
iv) m>∑Teø£ècÕí Äqø£≥º : ø£ècÕíq~ ‘Ó\+>±D˝ÀøÏ Á|üy˚•+#˚~ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ qT+&˚. á
ER

ÁbÕ+‘êH˚ï ªm>∑Teø£èwüíμ>± ø£$ uÛ≤$+#ê&ÉT. Á|üdüTÔ‘·+ >∑<ë«\ düMT|ü+˝À

ø£ècÕíq~ô|’ psê\ ÁbÕC…≈î£ º ì]à+#·ã&ç+~. Á|üdTü ‘Ô · >π j·T+ s¡∫+|üã&çqHê{ÏøÏ
á Äqø£≥º ì]à+#·ã&É˝Ò<äT.
SC

ªªá ˝Àø£+˝À ÁX¯eT˝Ò≈£î+&Ü @ dü+|ü<ä eè~Δ #Ó+<ä<äT.

dü÷øÏÔ ÁX¯eT<ë«sê \_Û+∫q dü+|ü<äø£+fÒ eT<ÛäTs¡yÓTÆq dü+‘·è|æÔ
@B ˝Ò<äT. ÁX¯$T+#·≈£î+&Ü <˚˙ï kÕ~Û+#·˝ÒeTT.μμ

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 33

 A
4 s¡+>±#ês¡´‘√ eTTU≤eTTœ

AN
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.

NG
‘Ó\+>±D≈£î #Ó+~q Á|üeTTK uÛ≤cÕXÊgy˚‘·Ô &܈ˆ #˚≈£L] sêe÷sêe⁄‘√ |üÁ‹ø± $˝ÒK] eTTU≤eTTœ.
|üÁ‹ø± $˝ÒK] : MT e´øÏÔ>∑‘· $esê\T #Ó|üŒ+&ç.
#˚≈£L] sêe÷sêe⁄ : e÷~ Ç*¢+<ä\bÕ&ÉT Á>±eT+, KeTà+ õ˝≤¢. ‘·*¢ uÛ≤s¡‘·eTà, ‘·+Á&ç *+>∑j·T´.
uÛ≤cÕXÊg+˝À ñ|üHê´dü≈£î&ç>± ñ<√´>∑+ ÁbÕs¡+_Û+∫, ôV’≤<äsêu≤<äT πø+ÁBj·T
$X¯«$<ë´\j·T+˝À &ûHé>± |ü<äM $s¡eTD #˚XÊqT.
|üÁ‹ø± $˝ÒK]
LA
: MT≈£î πø+Á<ä kÕVæ≤‘·´nø±&ÉMTnyês¡T¶ m|ü&ÉT, @ s¡#·q≈£î e∫Ã+~?
#˚≈£L] sêe÷sêe⁄: : H˚qT sêdæq ªdüà è‹ øÏD≤+ø£+μ nH˚ yê´dü dü+ø£\HêìøÏ 2002 dü+ˆˆ˝À ñ‘·eÔ TyÓTqÆ $eTs¡Ù
Á>∑+<∏ä+>± πø+Á<ä kÕVæ≤‘·´nø±&ÉMT nyês¡T¶ e∫Ã+~.
|üÁ‹ø± $˝ÒK] : yê&ÉTø£uÛ≤wü >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
TE

#˚≈£L] sêe÷sêe⁄ : yê´eVü‰]ø£ uÛ≤cÕyê<äeT+fÒ e÷{≤¢&çq≥T¢ sêj·T&É+ ø±<äT. e÷{≤¢&˚ uÛ≤wü≈£î, sêùd
uÛ≤wü≈î£ |ü]$T‘·T\T y˚sT¡ . Á|üj÷Ó »q+ y˚sT¡ . s¡#H· ê e´edü≈ú î£ ø=ìï ìj·Te÷\T nedüs+¡ .
|üÁ‹ø± $˝ÒK] : ‘Ó\T>∑T ø£qTeTs¡T>∑T ne⁄‘·T+<˚yÓ÷qqï Ä+<√fi¯q >∑T]+∫ MT n_ÛÁbÕj·T+.
#˚≈£L] sêe÷sêe⁄ : Çìï ø√≥¢eT+~ e÷{≤¢&˚ uÛ≤wü ø£qTeTs¡T>∑Tø±<äT. ø±ø£b˛‘˚ eTq ‘Ó\T>∑T˝À Ç‘·s¡
uÛ≤wü\ $TÁX¯eT+ m≈£îÿe>± ø£ì|ædüTÔqï~.
T

Á|üX¯ï\T:
ER

1. ô|’ ù|sê˝À mes¡T me]ì Á|üX¯ï\&ÉT>∑T‘·THêïs¡T?

2. ô|’ düe÷<ÛëHê\ <ë«sê MT≈£î ‘Ó*dæq kÕVæ≤r $X‚cÕ˝Ò$T{Ï?
3. á $<Ûä+>± Á|üX¯ï\&çπ> $<ÛëHêìï @eT+{≤s¡T?
SC

bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
‘Ó\+>±D≈£î ˇø£ $•wüºyÓTÆq #·]Á‘· ñqï~. Hê{ÏqT+&ç H˚{Ï es¡≈£î á >∑&ɶô|’ b˛sê&çq Ms¡T\T, ø£e⁄\T,
s¡#·sTT‘·\T, ø£fi≤ø±s¡T\T m+‘√ eT+~ ñHêïs¡T. Hê{Ï ‘Ó\+>±D b˛sê{≤ìï ø£fi≤fls¡ #·÷dæq kÕVæ≤rjÓ÷<ÛäT&ÉT
&܈ˆ <ëX¯s~¡ ∏ s¡+>±#ês¡´. ‘Ó\+>±D Á|ü»\ JeHêìï, ndæ‘Ô ê«ìï, b˛sê{≤\qT ‘·q s¡#q· \ <ë«sê Á|ü‹|ò*ü +|ü
#˚XÊ&ÉT. n˝≤+{Ï Á|üeTTK s¡#s· TT‘· e´øÏ‘Ô «· dü÷Œ¤]ìÔ , s¡#q· \ >=|üŒ<äHêìï Ç+≥s¡÷«´ Á|üÁøÏjT· <ë«sê $<ë´s¡T\ú ≈£î
‘Ó*j·TCÒj·T≥y˚T bÕsƒê´+X¯ eTTK´ ñ<˚›X¯+.
34 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 A
bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T

AN
á bÕsƒ¡´uÛ≤>∑+ Ç+≥s¡÷«´ (|ü]|üè#·Ã¤) Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. Ç+≥s¡÷«´H˚
ªeTTU≤eTTœμ nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. Ç~ Á|ü<Ûëq+>± ¬s+&ÉT s¡ø±\T. ñ<√´>±\
m+|æø£˝À nuÛÑ´]ú Á|ü‹uÛÑqT |üØøÏå+#·&É+ø√dü+ #˚ùd~ yÓTT<ä{Ï<Ó’‘˚, ì]›wüº s¡+>∑+˝À
$X‚wüùde\+~+∫q yê] nqTuÛÑyê\qT ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ #˚ùd~ ¬s+&√~.

NG
&܈ˆ <ëX¯s¡~∏ s¡+>±#ês¡´ y˚s¡T y˚s¡T dü+<äsꓤ˝À¢ $$<Ûä |üÁ‹ø£\≈£î Ç∫Ãq
Ç+≥s¡÷«´\˝Àì Á|ü<ÛëHê+XÊ˝Ò á bÕsƒê´+X¯+.

LA
&܈ˆ <ëX¯s¡~∏ s¡+>±#ês¡´ |ü]#·j·T+
&܈ˆ <ëX¯s¡~∏ s¡+>±#ês¡´ eTVü≤ã÷u≤u≤<é õ˝≤¢ ∫qï >∑÷&É÷s¡T˝À »ìà+#ê&ÉT.
Á|üeTTK ø£$ &܈ˆ <ëX¯s¡~∏ ø£èwüíe÷#ês¡´ áj·Tq k˛<äs¡T&ÉT. s¡+>±#ês¡´ ‘Ó\+>±D
TE

kÕj·TT<Ûäb˛sê≥+˝À bÕ˝§ZHêï&ÉT. ñbÕ<Ûë´j·TTì>±, Á>∑+<∏ë\j·T ìsê«Vü≤≈£îì>±,

dæøÏ+Á<ëu≤<é |ü⁄s¡bÕ\ø£XÊK˝À |üì#˚XÊ&ÉT. áj·Tq $•wüºyÓTÆq qe\\T s¡∫+∫ ‘Ó\T>∑T
kÕVæ≤‘ê´ìï düTdü+|üqï+ #˚XÊ&ÉT. Hê\T>∑T y˚<ë\qT, |ü~ ñ|üìwü‘·TÔ\qT ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ
nqTe~+#ê&ÉT. sêe÷j·TD, uÛ≤s¡‘·, uÛ≤>∑e‘ê\qT düs¡fi¯ e#·q+˝À sêXÊ&ÉT. ‘Ó\+>±D
24`08`1928
T

07`06`2015 »qJeq+, s¬ ‘’ ê+>∑b˛sê≥+ e+{Ï n+XÊ\ H˚|<ü ´ä∏ +>± áj·Tq s¡#q· \T ñHêïsTT. ‘Ó\T>∑T
qe\˝À ªbÕÁ‘√∫‘·j÷· düμqT yÓTT<ä≥>± Á|üyX˚ ô¯ |{≤º&TÉ . M] s¡#q· \T Ç‘·s¡ uÛ≤s¡rj·T uÛ≤wü\˝ÀøÏ
ER

nqTe~+|üã&ܶsTT, #·\q ∫Á‘ê\T>± e#êÃsTT. áj·Tq sêdæq ª∫\¢s¡ <˚e⁄fi¯óflμ qe\≈£î

sêh kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT |ü⁄sk¡ Õÿs¡+ \_Û+∫+~. áj·Tq s¡#H· êXË*’ bÕsƒ≈¡ î£ &çì Äø£≥Tºø=+≥T+~.

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
SC

G bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

G bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
G yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 35

 Á|üy•˚ ø£

A
‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝À <ëX¯s~¡ ∏ s¡+>±#ês¡T´\~ $•wükº Õúq+. ‘Ó\+>±D b˛sê≥ H˚|<ü ë∏ ´ìï
‘·q JeX¯ø>ÔÏ ± eT\#·Tø=ì, ‘Ó\T>∑Tyê] kÕ+düÿè‹ø£ JeHêìï n<äT“¤‘+· >± ∫Á‹+∫q s¡#s· TT‘·

AN
s¡+>±#ês¡´. n≥Te+{Ï eTVü‰s¡#·sTT‘· n+‘·s¡+>±ìï eT]+‘· <ä>∑Zs¡>± ‘Ó\TdüTø√yê\H˚
Ädüø,ÔÏ ñ‘ê‡Vü≤+ bÕsƒ≈¡ î£ \≈£î ñ+&É&+É düV≤ü »+. n+<äT≈£î <√Vü≤<ä|&ü ˚ Á|üÁøÏjT· eTTU≤eTTœ
(Ç+≥s¡÷«´). s¡#·sTT‘·‘√ eTTU≤eTTœ <ë«sê Äj·Tq s¡#·q˝À¢, J$‘·+˝À ‘Ó*j·Tì ø=‘·Ô
ø√D≤\T kÕVæ≤‘·´˝Àø±ìøÏ |ü]#·jT· + ne⁄‘êsTT. n+<äTø√dü+ &܈ˆ <ëX¯s~¡ ∏ s¡+>±#ês¡´‘√

NG
eTTU≤eTTœì ne˝ÀøÏ<ë›+.

I
LA 1. MT kÕVæ≤rs¡+>∑ Á|üy˚X¯+ m{≤¢
»]–+~?
H˚qT ‘Ó\+>±D˝À »]–q
Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ eT¨<ä´eT+‘√
TE

Á|ü u Û ≤ $‘· T Dí s TT s¡ # · q ≈£ î
|üPqT≈£îHêïqT. ìC≤+ sê»´+˝Àì
|ü]dæú‘·T\qT >∑T]+∫ |üÁ‹ø£\≈£î
˝ÒK\T, yê´kÕ\÷ ÁyêXÊqT. Ä
s√E˝À¢ yê{Ï ì s¡ # · q \T
T

nqTø√˝Ò<äT. ñ<ä´eT+˝À uÛ≤>∑+

nqT≈£îHêïqT.
ER

2. ‘Ó\+>±D Á|üC≤J$‘·+ H˚|ü<∏ä´+>± qe\\T sêj·T&ÜìøÏ ã\yÓTÆq ø±s¡D≤\T @$T{Ï?

ø±s¡D≤\T nH˚ø£+. Á|üuÛÑT‘·«+ ‘Ó\+>±D eTVü‰#·]Á‘·qT eÁø°ø£]+∫+~. ‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûä b˛sê≥+ n+fÒ
»&ÉTdüT≈£î+~. e÷≥ m‹Ô‘˚ MT<ä MT<ä |ü&TÉ ‘·T+<äì ãT>∑T\T |ü&+ç ~. <ëìï #·]Á‘· qT+∫ #Ó]|æyj
˚ T· &ÜìøÏ Á|üjT· ‹ï+∫+~.
SC

|üPs¡«+ ‘Ó\+>±D+ ñ+&˚~, ìC≤+ ñ+&˚yê&Éì ≈£L&Ü $<ë´s¡Tú\≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&Ü #˚dæ+~. ¬s’‘·T\T, ≈£L©\T,
ø±]à≈£î\T, Åd”Ô\T, |æ\¢\T »]|æq #ê]Á‘ê‘·àø£ b˛sê≥+, Á|ü»\ Á|ü‹q ` Ç+ø± mH√ï, mHÓïH√ï s¡ø±Ôs¡TD düeTsê\T
sêqTqï ‘·sê\yê]øÏ ‘Ó*j·T≈£î+&Ü b˛e\dæ+<˚Hê? eTq eT¨»®«\ yês¡dü‘·«+ sêqTqï ‘·sê\yê]øÏ n+<ä≈£î+&Ü
b˛e\dæ+<˚Hê? á e´<∏ä, u≤<Ûä, Äy˚<äq á ‘·|üdüT‡˝À+∫ Ä$s¡“¤$+∫qy˚ Hê qe\\T. Ç$ Á|üC≤ J$‘ê\T. Á|ü»\
ÄX¯\T ` b˛sê{≤\T. Á|ü|+ü #·+˝ÀH˚ m+‘√ ñ‘·ÿ èwüyº TÓ qÆ ‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûä b˛sê≥>±<∏qä T e{Ïøº √≥ Äfi≤«s¡TkÕ«$Tyê]

36 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ‘·sê«‘·, Äj·Tq $T–*Ãq $wüj÷· \qT mes¡÷ sêj·T&É+ ˝Ò<˚ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
nqï Ä+<√fi¯ q ˝À+∫ H˚ H ˚ Ä ãèVü ≤ ‘Y ø ±sê´ìøÏ

A
♦ ª‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûäb˛sê≥+μ >∑T]+∫ $Hêïsê?
ñ|üÁø£$T+∫HêqT. Ä #ê]Á‘ê‘·àø£ Jeq ∫Á‘ê\qT á ‘·sê\≈£î
MT≈£î ‘Ó*dæ+~ #Ó|üŒ+&ç.
n+~+#· >∑*>±qT.

AN
♦ ªyês¡d‘ü «· +μ nH˚ e÷≥qT @ $<Û+ä >± Á>∑V≤æ +#ê*?
II
3. eTVü‰ø£$ <ëX¯s¡~∏>±s¡T MT nÁ>∑E˝…’Hê MTs¡T qe˝≤s¡#·sTT‘·>±
dæsú |¡ &ü &É ÜìøÏ ø±s¡D+?

NG
H˚qT ‘=\T‘· ø£$‘·«y˚T ÁyêXÊqT. ñuÛÑj·TT\÷ ˇπø Á|üÁøÏj·T˝À
ñ+&É&+É eT+∫~ ø±<äì H˚qT e#·q s¡#q· ≈£î |üPqT≈£îHêïqT. es¡<qä ï
e÷ nqïj·T´qT ª|ü<´ä <ëX¯s~¡ μ∏ nì, qqTï ª>∑<´ä <ëX¯s~¡ μ∏ nH˚yês¡ì
MT≈£î ‘Ó\TdüTqqT≈£î+{≤. LA
4. MT qe\\ >∑T]+∫ $e]kÕÔsê?
H˚ q T eTT+<ä T >± ª∫\¢ s ¡ < ˚ e ⁄fi¯ ó flμ sêj· T ≥+
yÓTT<ä\Tô|{≤ºqT. ª∫\¢s<¡ e˚ ⁄fió¯ flμ #ê˝≤ Á|üu≤Û yê‘·àø£eTsTTq qe\.
ˇø£ ø=‘·Ô <äèø£Œ<∏ëìï @sêŒ≥T#˚dæ+~. n~ $»j·Te+‘·eTsTT+~.
TE

Çø£ ª»q|ü<ä+μ #ê˝≤ $XÊ\eTsTTq $düÔ è‘·eTsTTq qe\. yÓTT‘·Ô+ düe÷C≤ìï

ˇø£ yÓTÁÆ ø√k˛ÿ|æø>˘ ± #·÷|æq qe\. ˇø£ yÓ|’ ⁄ü b˛©düT j·÷ø£Hå é nsTTb˛sTT @ø£+ #˚dqæ
uÛ Ñ ÷ eTT\ìï+{Ï ì <=s¡ \ T ø±CÒ j · T &É + ‘√ yÓ T T<ä \ e⁄‘· T +~ qe\. mìï
ñ<ä´e÷˝§∫ÃqsTT, ñ<ä´e÷\ ù|s¡ m+‘· yÓ÷dü+ »]–+~. sê»ø°j·÷\T m+‘·
ÁuÛÑwüߺ |ü&ÉT‘·THêïsTT nH˚ $wüj·÷\qT #ê˝≤ $es¡+>± #Óù|Œ qe\. ˇø£ÿ
T

‘Ó\+>±D ø±<äT, yÓTT‘·Ô+ uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ #Ó+~q qe\ n~. #·]Á‘·˝Àì ì»+

#Ó|üŒ&Éy˚T Hê qe\ ñ<˚›X¯+. dü‘ê´ìï #Ó|üŒ&É+ »]–+~. »]–+~ #Ó|üŒ&É+
ER

‘·|üŒ yê´K´ #Ój·T´&É+ ø±<äT.

5. ªyÓ÷<äT>∑T|üP\Tμ, ªe÷j·T»\‘ês¡Tμ, ª»q|ü<+ä μ e+{Ï Á|üd<æ Δä qe\\T
sêdæHê ª∫\¢s¡<˚e⁄fi¯ó¢μ s¡+>±#ês¡T´\T>±H˚ bÕsƒ¡≈£î\T $TeTTà*ï
>∑Ts¡TôÔ |≥Tºø√e&ÜìøÏ ø±s¡D+?
SC

ø±[<ëdüT nq>±H˚ X¯≈£î+‘·\, {≤>∑÷sY nq>±H˚ ^‘ê+»*,

Áù|eT#·+<é nq>±H˚ >√<ëHé >∑Ts¡T≈Ô î£ ekÕÔsTT. kÕVæ≤‘·´+ ˝…øÿ£ \T ø±<äT
ø±ã{Ϻ ø±s¡D+ #Ó|üŒ&É+ ø£wüº+. nsTT‘˚, ˇø£ s¡#·q‘√ s¡#·sTT‘·qT
>∑T]Ô+#·&É+ s¡#·sTT‘·≈£î >∑s¡«ø±s¡D+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 37

 6. MT s¡#·q˝À¢ Á|æj·TeTsTTq |ü⁄düÔø£+.

A
ªyÓ÷<äT>∑T|üP\Tμ düTe÷s¡T Hê Ä‘·àø£<∏ä
˝≤+{Ï~. H˚qT Jeqj·÷q+ sê<ë›eTì

AN
nqTø√˝Ò<äT. Ä‘·àø£<∏ä sêdüT≈£îH˚+‘·
>=|üŒyê&çqì Çyê[ºø° nqTø√e≥+ ˝Ò<äT.
ø±ã{Ϻ ˇø£ qe˝≤s¡÷|ü+˝À sêXÊqT.
Ç+ø√fÒ$T≥+fÒ MTs¡T @ qe\˝À nsTTHê

NG
˝ÀbÕ\T #·÷|æ+#·>\∑ s¡T. ø±˙ ªyÓ÷<äT>∑T|üP\Tμ˝À
#·÷|æ+#·˝Òs¡T. ˇø£ |üsYô|òø£åHé‘√ kÕ>∑T‘·T+~..
Ä qe\˝À ˇø£ e÷≥ nHêïqT. ªdæ<ëΔ+‘·+ø£Hêï
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
ø£s¡Ôe´+ >=|üŒ~. $XÊ«dü+ ø£+fÒ ø£s¡Ôe´+
>=|üŒ~μ nì #ÓbÕŒqT ` á e÷≥ >±+BÛJ ♦ ª»q|ü<ä+μ qe\ Ç‹eè‘·Ô y˚T$T{Ï?
#˚dæ #·÷|æ+#ês¡T. 1942˝À ª&É÷ ÄsY &Ó’μ
LA ♦ s¡+>±#ês¡´ qe\˝À¢ Á|ü<ëÛ q $wüjT· + @$T{Ï?
nHêï&ÉT Äj·Tq. n~ Äj·Tq dæ<ëΔ+‘·+ ø±<äT, ♦ ‘·q Ä‘·àø£<∏ä>± e]í+∫q |ü⁄düÔø£y˚T~?
ø£seÔ¡ ´+.
TE

III
7. dü+düÿ è‘ê+Á<Ûä uÛ≤wü˝À¢ MTs¡T Ç+‘·{Ï |ü≥Tº kÕ~Û+#·&ÜìøÏ ø±s¡D+?
n+<äT≈£î ø£èwæ ˇø£ÿfÒ #ê\<äT. uÛÑ>∑e<äqTÁ>∑Vü≤+ ≈£L&Ü ñ+&É&É+ e\¢H˚ Ç~ kÕ<Ûä´yÓTÆ+<äì Hê $XÊ«dü+. ˝Ò≈£î+fÒ
T

Çìï uÛ≤wü\ |ü]#·jT· +, Ä uÛ≤wü\˝À nqTyê<ä+ nkÕ<Û´ä yÓTqÆ |üì. Hê≈£î dü+Á|ü<ëj·T dæ<yΔä TÓ qÆ >∑Ts¡Te⁄\T ø±ì, •wüß´\T
ø±ì ˝Òs¡T. e÷ neTà #·<äTe⁄\sêDÏ. ÄyÓTqT @eTì ø°]Ô+#·qT! m≥¢ì XÊ¢|òæT+#·qT!
ER

8. e÷+&É*ø£+˝À sêùd s¡#·q\T nqTe~+#·&É+ ø£wüº+ ø£<ë! Ç‘·s¡ uÛ≤wü˝À¢øÏ yÓfi¯fl&ÜìøÏ Ç$ nes√<Ûä+ ø±<ë?
H˚qT Áyêdæ+~ Á|ü»\ uÛ≤wü˝À. Hê≈£î ‘Ó\+>±D+ n+fÒ n_Ûe÷q+. n{≤¢>ì∑ ‘Ó\+>±DÒ‘s· +¡ n+fÒ <äTs¡_eÛ ÷q+
˝Ò<äT. Hê j·÷dü kı>∑düT\T Ç‘·s¡ Ä+Á<ÛäT\≈£î ‘Ó*j·T|üs¡#ê\qT≈£îHêïqT. ìy˚<äq≈£î kÕ<Ûës¡D uÛ≤wüH˚ ñ+#êqT. H˚qT
SC

Á|üC≤ J$‘êìï ∫Á‹+#·&ÜìøÏ ÁyêXÊqT. Hê Á|ü»\ ø√dü+ ÁyêXÊqT.

9. MT≈£î q∫Ãq s¡#·q\ >∑T]+∫ dü+øÏå|üÔ+>± ‘Ó*j·TCÒkÕÔsê?
Hê≈£î yê©àøÏ, yê´düT&ÉT, ø±[<ëdüT, >√Øÿ, #ÓUÀyé, &ç¬øHé‡, Áù|+#·+<é, ñqïe, $X¯«Hê<∏ä qT+∫ n\¢+ sê»j·T´
<ëø± |ü]#·j·T+. kÕVæ≤‘·´+ $wüj·T+˝À Hê≈£î <˚X¯ø±˝≤\ |ü]<ÛäT˝Ò¢e⁄. Hê~ edüT<ÛÓ’ø£ ≈£î≥T+ã+.

38 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 10. $TeTà*ï Á|üuÛ≤$‘·+ #˚dæq s¡#·sTT‘· mes¡T?

A
qqTï e´≈£îÔ\T>± Á|üuÛ≤$‘·+ #˚dæq <ëìø£+fÒ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
ñ<ä´e÷\T m≈£îÿe>± Á|üu≤Û $‘·+ #˚XÊsTT. H˚qT ñ<ä´eT
♦ ªe÷+&É*ø£y˚T Á|ü»\ uÛ≤wü!μ ì»y˚THê?

AN
J$ì. eTTK´+>± ø£eT÷´ìdüTº ñ<ä´eT+ J$‘êìï
H˚]Œ+~. eTìwæì #˚dæ+~. düe÷»+ ˇø£≥Tqï~. ˙ ♦ ªedüT<ÛÓ’ø£ ≈£î≥T+ã+μ n+fÒ MTs¡T @eTqT≈£î+≥THêïs¡T?
ã‘·T≈£î düe÷»+‘√ ñqï~ nì #·÷|æ+~. ø±ã{Ϻ
düe÷»+ ø√dü+ @<äHêï #˚j·÷* nì H˚]Œ+~.
IV

NG
11. ‘Ó\+>±D @sêŒ≥T m˝≤+{Ï dü+‘√cÕì∫Ã+~?
‘Ó\+>±D˝À |ü⁄{Ϻq yê&ç>± ‘Ó\+>±D @sêŒ≥T Hê≈£î dü+‘√cÕìï#˚à $wüj·Ty˚T. nsTT‘˚ Á|ü‹ <ëìøÏ ‘Ó\+>±D
e∫Ã+~ ø£<ë! nqT≈£î+fÒ ˝≤uÛÑ+ ˝Ò<äT. e∫Ãq ‘Ó\+>±DqT ø±bÕ&ÉTø√yê*. n_Ûeè~Δ #˚düTø√yê*. Ç+ø± n<Ûä´j·Tq
LA
<äX¯˝ÀH˚ e⁄Hêï+ eTq+. n<Ûä´j·Tq+ nsTTq ‘·s¡Tyê‘· ø£<ë Ä#·s¡D <äX¯.
12. ‘Ó\+>±D kÕVæ≤‘·´+ô|’ MT n_ÛÁbÕj·T+ @$T{Ï?
Hê ‘Ó\+>±D Ç|üŒ{Ïπø kÕVæ≤‘·´, kÕ+düÿ è‹ø£ Jeq yÓ’uÛÑyêìøÏ Je>∑&ɶ. Çyê*º kÕVæ≤‘·´+˝À ‘Ó\+>±D ‘·|üŒ
eTs=ø£{Ï ˝Ò<äT. Ç+ø√ e+<äqT+&ç, eTs=ø£ e+<ä dü+e‘·‡sê\bÕ≥T sêdæHê ‘·s¡>∑ì |òüTqyÓTÆq yês¡dü‘·« dü+|ü<ä
TE

Çø£ÿ&ç~. ‘Ó\+>±D |ü⁄qs¡TJ®eHêìøÏ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq Á|üD≤[ø£\T, y˚Tìô|òk˛º\qT s¡÷bı+~+#·Tø√e#·TÃqT.

13. MTs¡T #˚dæq kÕVæ≤‘·´ø£èwæøÏ ‘·–q >∑T]Ô+|ü⁄ \_Û+∫+<äì uÛ≤$düTÔHêïsê?
H˚qT Á|ü‹|òü\eTT Ä•+∫ kÕVæ≤‘·´ø£èwæ #˚j·T˝Ò<äT. düe÷C≤ìøÏ HêMT<ä ñqï u≤<Ûä´‘·\qT e÷Á‘·+ ìs¡«]Ô+#êqT.
>∑T]Ô+|ü⁄ $wüj·T+ n+‘·>± |ü{Ϻ+#·Tø√˝Ò<äT.
T

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç 14. á düe÷C≤ìøÏ MTs¡T Ç#˚à dü+<˚X¯+ @$T{Ï?

♦
ER

ø£èwæ ` >∑T]Ô+|ü⁄ M{Ï eT<Û´ä dü+ã+<Ûëìï #Ó|Œü +&ç.
♦ dü+<˚X$¯ T#˚Ã neø±X¯+ me]øÏ ñ+≥T+<äì MTs¡T
nqT≈£î+≥THêïs¡T?
♦ ªkÕ+düÿ è‹ø£ yÓ’uÛÑe+μ n+fÒ @eTì ns¡ú+
SC
ˇø£ u≤<Û´ä ‘·>\∑ eTìwæ>±, $\Te\T ‘Ó*dæq e÷qe⁄ì>±,
e÷qe‘ê«ìï Áù|$T+∫q e´øÏ>Ô ± H˚qT Hê $~Ûì ìs¡«]Ô+#êqT.
Hê J$‘·+ <ë«sê dü+<˚X¯+ ªªÄ<äs¡Ù+, Äy˚X¯+, nø£ås¡+μμ á
eT÷&É÷ ñqï|ü&˚ e´øÏÔ¬ø’Hê, düe÷C≤ì¬ø’Hê ø±e*‡q$
dæ~kΔ ÕÔsTT.

#˚dTü ø√e#·TÃ?

qeTùdÔ ‘Ó\+>±D (ã‘·Tø£eTà)— Á|üC≤X¯øÏÔ (k˛|ü‹) |üÁ‹ø£\ qT+&ç,

Ä+Á<ÛäuÛÑ÷$T (ªJeq πsK\Tμ) qT+&ç á eTTU≤eTTœ d”«ø£]+#·ã&çq~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 39

 Ç$ #˚j·T+&ç

A
AN
I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
1. <ëX¯s¡~∏ s¡+>±#ês¡´‘√ Ç+≥s¡÷«´ m{≤¢ nì|æ+∫+~? MT n_ÛÁbÕj·T+ #Ó|üŒ+&ç.
2. á eT<Ûä´ø±\+˝À {Ï.$.˝À ˝Ò<ë Ç+¬øø£ÿ&Ó’q MTs¡T #·÷dæq Ç+≥s¡÷«´ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

NG
3. bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± <ëX¯s~¡ ∏ s¡+>±#ês¡´ qe\\T, yê{Ï˝Àì Ç‹eè‘êÔ\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ ˇø£ C≤_‘ê
sêj·T+&ç.
Áø£.dü+. s¡#·q ù|s¡T Ç‹eè‘·+Ô
1 LA
2
3
4
4. Ç+≥s¡÷«´≈£î dü+ã+~Û+∫q øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
TE

|üÁ‹ø£˝À¢, {Ï.$.˝À s¡ø£s¡ø±\ Ç+≥s¡÷«´\qT #·÷düTÔ+{≤+. Ç+≥s¡÷«´\T ¬s+&ÉT s¡ø±\ì ‘Ó\TdüTø£<ë!

ñ<√´>±\ m+|æø£¬ø’ nuÛÑ´]ú Á|ü‹uÛÑqT |üØøÏå+#·{≤ìøÏ #˚ùd~ ˇø£s¡ø£+. ñ<√´>±ìï dü+bÕ~+#·{≤ìøÏ nuÛÑ´s¡Tú\T
|üP]Ô dü+dæ<‘Δä ‘· √ Ç+≥s¡÷«´≈£î b˛‘ês¡T. Bì˝À Ç+≥s¡÷«´ #˚ùd e´≈£î\Ô T eTTK´bÕÁ‘· b˛wækÕÔsT¡ . Ç~ yÓTT<ä{~Ï .
Á|üeTTKT\ J$‘· $X‚cÕ\qT ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ #˚ùd~ eTs√s¡ø+£ . Á|üeTTKT\, >=|üŒyêfi¯fl qT+&ç yê] $esê\qT,
$X‚cÕ\qT ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ #˚ùd~ ¬s+&Ée~. Bì˝À Ç+≥s¡÷«´ #˚j·Tã&˚ e´πøÔ ø°\ø£+.
T

¬s+&Ée s¡ø£+ Ç+≥s¡÷«´˝ÀÇ+≥s¡÷«´ #˚ùd e´≈£î\Ô T eTT+<äT>± ø=ìï n+XÊ\ô|’ Á|üXï¯ \T ‘·j÷· s¡T#˚dTü ≈£î+{≤s¡T.
yÓTT<ä≥ yê]ì |ü]#·j·T+ #˚düTø=ì yê] e´øÏÔ>∑‘· $esê\qT+&ç yÓTT<ä˝…’ yê] J$‘·+˝Àì eTTK´ düìïy˚XÊ\T,
ER

|òTü {≤º\T, yês¡+~+∫q ùde\T, ÄX¯j÷· \T, düe÷C≤ìøÏ yê]#˚à dü+<˚X+¯ ‘√ eTT>∑TdüT+Ô ~. Ç{≤¢ #˚ùd Ç+≥s¡÷«´\
$esê\qT |üÁ‹ø£˝À¢, Á|ükÕs¡ e÷<Ûä´e÷˝À¢ Á|ü»\T #·÷düTÔ+{≤s¡T. Ä<äs¡Ùe+‘·T\T, dü+|òüTdü+düÿs¡Ô\T, ø£e⁄\T,
s¡#s· TT‘·\T, ñ<ä´eTø±s¡T\T, XÊgy˚‘\Ô· T, sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\T yÓTT<ä\>∑T yêπs ø±≈£î+&Ü eTπs Ç‘·s¡ s¡+>∑+˝ÀHÓH’ ê
ªñ‘·ÔeTμ ùde\+~+∫q yêfi¯fl+<ä]ì Ç+≥s¡÷«´ #˚j·T&É+ eTq+ #·÷düTÔ+{≤+. Mfi¯fl J$‘ê\T m+<ä]ø√
dü÷Œ¤]Ôì ø£*–kÕÔsTT. <ë]ì #·÷|ü⁄‘êsTT.
SC

Á|üX¯ï\T :
n) Ç+≥s¡÷«´ n+fÒ @$T{Ï?
Ä) Á|üeTTKT\qT Ç+≥s¡÷«´ m+<äT≈£î #˚kÕÔs¡T?
Ç) yÓTT<ä{Ïs¡ø£+ Ç+≥s¡÷«´ <˚ìøÏ dü+ã+~Û+∫q~?
á) Á|üeTTKT\qT Ç+≥s¡÷«´ #˚j·T&ÜìøÏ m{≤¢ dæ<äΔ+ ø±yê*?
ñ) Á|üeTTKT\ qT+&ç Ç+≥s¡÷«´˝À kÕ<Ûës¡D+>± sêãfÒº $wüj·÷\T @$?
40 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 II. e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·

A
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.

AN
n) <ëX¯s¡~∏ s¡+>±#ês¡´ ‘êqT s¡#·q\T m+<äT≈£î #˚j·÷\qT≈£îHêïs√ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
Ä) ª‘Ó\+>±D @sêŒ≥T dü+‘√cÕìïμ∫Ã+<äì s¡#·sTT‘· nq≥+ô|’ MT n_ÛÁbÕj·÷ìï sêj·T+&ç.
Ç) ªÁ|ü»\ uÛ≤wüμ n+fÒ MTπs$T ns¡ú+ #˚düT≈£îHêïs√ sêj·T+&ç.

NG
á) s¡+>±#ês¡´ ‘·q s¡#·q\≈£î ª‘Ó\+>±D Á|ü»\ J$‘êìïμ H˚|ü<∏ä´+>± m+<äT≈£î rdüT≈£îHêï&ÉT?
2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
n) &܈ˆ <ëX¯s¡~∏ s¡+>±#ês¡´ #˚dæq kÕVæ≤‘·´ùdeqT $e]+#·+&ç.
3. øÏ+~ n+XÊ\ >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX¯+kÕ‘·àø£+>± sêj·T+&ç.
LA
n) MT bÕsƒ¡XÊ\≈£î ˇø£ Áø°&Üø±s¡T&ÉT, ø£fi≤ø±s¡T&ÉT ˝Ò<ë Hêj·T≈£î&ÉT e#êÃ&ÉqTø√+&ç. yê]ì Ç+≥s¡÷«´
#˚j·T&ÜìøÏ ø±e\dæq Á|üXÊïe[ì ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç.
(˝Ò<ë)
TE

Ä) &܈ˆ <ëX¯s¡~∏ s¡+>±#ês¡´ e´øÏÔ‘ê«ìï ˝Ò<ë kÕVæ≤‘·´ùdeqT Á|üX¯+dædü÷Ô yêsêÔ |üÁ‹ø£≈£î ˇø£ ˝ÒK
sêj·T+&ç.

III. uÛ≤cÕ+XÊ\T
T

|ü<äC≤\+
ER

1. øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\T sêj·T+&ç.

ñ<ë: $\Te\‘√ ≈£L&çq $<ä´ e÷qe Jeq$ø±kÕìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚düTÔ+~.
$ø±dü+ R $ø£dæ+#·&É+, $bÕŒs¡&É+
SC

n) sêeT|üŒ>∑T&ç •\Œø£fi¯ kı>∑düTqT e]í+#· X¯ø£´e÷!

kı>∑düT R
Ä) e{Ϻø√≥ Äfi≤«s¡TkÕ«$T s¡#·q˝À¢ Á|ü»\eTìwæ ñ‘·ÿ èwüºyÓTÆq s¡#·q.
ñ‘·ÿèwü+º R

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 41

 Ç) uÛ≤>∑e‘·+˝À ø£èwüí©\\T düeTÁ>∑+>± sêXÊs¡T.

A
düeTÁ>∑+ R
á) HêHê{ÏøÏ e÷qe dü+ã+<Ûë\T ø°åDÏ+∫b˛‘·THêïsTT.

AN
ø°åDÏ+#·T R
2. øÏ+~ yêø±´˝À¢ >∑\ Á|üø£è‹ $ø£è‘·T\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
n) ø£<∏ä\+fÒ HêøÏwüºeTì e÷ HêsTTqeTà Hê≈£î s√p ø£‘·\T #Ó|æŒ+~.

NG
Ä) dü«#·Ã¤uÛ≤s¡‘·+ ø√dü+ Á|ü‹»„ #˚<ë›+. Á|ü‹q #˚j·T&Éy˚T ø±<äT |üì#˚dæ #·÷|ü⁄<ë+.
Ç) Á|ü»\ø√dü+ ø£$‘·«+ sêXÊ&ÉT. Ä ¬ø’‘· Á|ü»\qT #Ó’‘·q´|ü]∫+~.
á) ÄX¯ ñ+&Ée#·TÃ. $T‹MT]q Ädü ñ+&Ésê<äT.
LA
yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
1. øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBj·T+&ç. dü+~Û ù|s¡T sêj·T+&ç.
TE

dü+~Û |ü<+ä $&ÉBdæq s¡÷|ü+ dü+~Û ù|s¡T

ñ<ë :` b˛sTTHê&É+fÒ b˛sTTHê&ÉT G n+fÒ ñ‘·Ô «dü+~Û

n) @eTì G
T

Ä) ø±<äqT≈£îHêï&ÉT G
ER

Ç) |æ\\¢ +<äs÷¡ G

2. øÏ+~ $Á>∑Vü≤ yêø±´\qT düe÷dü|ü<ë\T>± e÷s¡Ã+&ç. düe÷dü+ ù|s¡T sêj·T+&ç.

ñ<ë :` eT÷&ÉT dü+K´>∑\ s√E\T ` eT÷&ÉTs√E\T ` ~«>∑T düe÷dü+
SC

n) ¬s+&ÉT dü+K´>∑\ s√E\T R ,

Ä) eÁ»eT÷ yÓ’&É÷s¡´eT÷ R ,
Ç) ‘·*j
¢ T· ÷ _&Éj
¶ T· ÷ R ,

42 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ♦ ø£s]Ô¡ , ø£sà¡ DÏ yêø±´\T

A
øÏ+~ yêø±´\T |ü]o*+#·+&ç.
1) Äfi≤«s¡TkÕ«$T ª∫qï|ü&˚μ nH˚ ø£<∏ä sêXÊ&ÉT. (ø£s]Ô¡ )

AN
2) ª∫qï|ü&˚μ nH˚ ø£<∏ä Äfi≤«s¡TkÕ«$T#˚ s¡∫+|üã&ç+~. (ø£sà¡ DÏ)
ô|s¬’ +&ç+{Ï˝À yÓTT<ä{yÏ êø£´+ ø£s]Ô¡ yêø£´+. uÛ≤e+ dü÷{Ï>± ñ+~ ø£<ë! n~ ø£sÔ¡ Á|ü<ëÛ q+>± ø£*–q
yêø£´+. n+fÒ ÁøÏjT· (sêXÊ&ÉT) ø£sÔ¡ (Äfi≤«s¡TkÕ«$T)qT dü÷∫düTqÔ ï~. Ç≥Te+{Ï yêø±´\qT ø£s]Ô¡ yêø±´\+{≤s¡T.
¬s+&Ée yêø£´+ ø£s¡àDÏ yêø£´+. Ç~ ø£s¡àqT Á|ü<Ûëq+>± ø£*–q yêø£´+. n+fÒ ÁøÏj·T (sêj·Tã&ç+~)

NG
ø£s¡à (∫qï|ü&˚ nH˚ ø£<∏ä)qT dü÷∫düTÔqï~. á yêø£´+˝À ¬s+&ÉT e÷s¡TŒ\T düŒwüº+>± ø£ì|ædüTÔHêïsTT.
(1) ªã&ÉTμ nH˚ <Ûë‘·Te⁄ #˚s¡&É+— (2) ª#˚μ nH˚ $uÛÑøÏÔ #˚s¡&É+.
ø£s]Ô¡ yêø£´+ : ø£s¡Ô Á|ü<Ûëq+>± s¡÷bı+<äT‘·T+~.
ø£sà¡ DÏ yêø£´+ : ø£s¡à Á|ü<Ûëq+>± s¡÷bı+<äT‘·T+~. ÁøÏj·TMT<ä ªã&ÉTμ <Ûë‘·Te⁄, ø£s¡ÔMT<ä ª#˚/#˚‘·μ $uÛÑøÏÔ
#˚sT¡ ‘·T+~.
LA
3. øÏ+~ yêø±´\qT ø£s¡àDÏ yêø±´\T>± e÷]Ã sêj·T+&ç.
n) *+>∑j·T´ e÷ Hêj·T≈£îìøÏ ñdæ]ø±j·T Ç#êÃ&ÉT.
TE

Ä) u≤\T ÇdüTø£‘√ Ç\T¢ ø£{≤º&ÉT.

Ç) nø£ÿ Ç+{ÏeTT+<äT eTT>∑TZ y˚dæ+~.

T
ER

4. øÏ+~ yêø±´\qT ø£s]Ô¡ yêø±´\T>± sêj·T+&ç.

n) Á>±MTDT\#˚ Hêj·T≈£î\T m<äTs=ÿì b˛ã&ܶs¡T.
SC

Ä) ø±j·T\˙ï n‘·ì #˚‘· eTT+<äs¡ b˛j·Tã&ܶsTT.

Ç) u≤\Ts¡#˚ ôd\e⁄ rdüTø√ã&ç+~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 43

 5. MTs¡T ‘·‘·TŒs¡Twü düe÷dü+ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ä! øÏ+~ $Á>∑Vü≤yêø±´˝À¢ ^‘· ^dæq $uÛÑøÏÔÁ|ü‘·´j·÷\
Ä<Ûës¡+>± Äj·÷ ‘·‘T· Œs¡Twü düe÷kÕ\ ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.

A
n) $<ä´qT n]ú+#·Tyês¡T ( )

AN
Ä) >∑TD≤\ #˚‘· V”≤qT&ÉT ( )
Ç) düuÛÑ ø=s¡≈£î uÛÑeq+ ( )
á) <=+>∑\ e\¢ uÛÑj·T+ ( )
ñ) sêeTTì jÓTTø£ÿ u≤D+ ( )

NG
}) >∑Ts¡Te⁄ q+<äT uÛÑøÏÔ ( )

ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ MT Á>±eT+˝Àì y˚sT¡ y˚sT¡ s¡+>±\≈£î #Ó+~q Á|üeTTKT\qT Ç+≥s¡÷«´ #˚ùd+<äT≈£î Á|üXÊïe[ s¡÷bı+~+#·Tø=ì
eTTU≤eTTœ ìs¡«Væ≤+#·+&ç. ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.
LA
MT≈£î ‘Ó\TkÕ?
1. ‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûä b˛sê≥+ : ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À uÛÑ÷kÕ«eTT\T, <=s¡\T, ìC≤+ Á|üuÛÑT‘·«+ qT+∫,
TE

yÓ{Ϻ#êøÏ] qT+∫ $eTTøÏÔ ø√dü+ ¬s’‘·T\T, ¬s’‘·T ≈£L©\T ø£eT÷´ìwüߺ bÕغ Ä<Ûä«s¡´+˝À »]|æq b˛sê≥+.
Ç~ 1946 qT+&ç 1951 es¡≈£î ø=qkÕ–+~.
2. >√]ÿ : |üP]Ôù|s¡T e÷øχ+ >√]ÿ. s¡cÕ´<˚X¯ s¡#·sTT‘·. áj·Tq sêdæq ªneTàμ qe\ Á|üdæ~Δ bı+~+~.
3. #Óø√yé : s¡cÕ´<˚X¯ ø£<∏ë s¡#·sTT‘·. nH˚ø£ Á|üdæ<äΔ ø£<∏ä\T sêXÊ&ÉT.
4. #Ûê¬s¢dt &ç¬øHé‡ : ÁbòÕqT‡ <˚X¯s¡#·sTT‘·. ªm fÒ˝Ÿ Ä|òt ≥÷ dæ{°dtμ (¬s+&ÉT eTVü‰q>∑sê\ ø£<∏ä) nH˚ Á|üdæ<äΔ
T

qe\ sêXÊ&ÉT.
ER

kÕVæ≤‘·´+˝À ø£*Œ‘· dü+|òüT≥q\ ø£+fÒ yêdüÔe dü+|òüT≥q\

dü÷øÏÔ es¡íq\T bÕsƒ¡≈£î\qT yÓTÆeT]|ækÕÔsTT. s¡#·sTT‘· e´øÏÔ‘êÔ«ìï
SC

>∑T]+∫ ≈£L&É Ä˝À∫+|üCÒkÕÔsTT.

` #ê¬s¢dt &ç¬øHé‡

44 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
5 X¯‘·ø£ eT<ÛäT]eT

AN
` X¯‘·ø£ ø£e⁄\T

#ä<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.

NG
ã\e+‘·T"&É HêπøeTì
|ü\Te⁄s¡‘√ ìÁ>∑Væ≤+∫ |ü\T≈£î≥ y˚T˝≤
ã\e+‘·yÓTÆq düs¡ŒeTT
LA
#·*NeT\ #˚‘·"õøÏÿ #êe<Ó düTeTr!
TE

Á|üX¯ï\T:
1. ã\e+‘·T&ÉqH˚ nVü≤+ø±s¡+ m+<äT≈£î ñ+&É≈£L&É<äT?
2. #·*NeT\ qT+∫ MTπs$T ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T?
3. ô|’ |ü<ä´+ <ë«sê ‘Ó*ùd ˙‹ @$T{Ï?
T

4. Ç{≤¢+{Ï ˙‘·T\T ñ+&˚ |ü<ë´\T kÕ<Ûës¡D+>± @ Á|üÁøÏj·T˝À

ø£qã&ÉT‘êsTT?
ER

bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
SC

X¯‘·ø£ |ü<ë´\T HÓ’‹ø£$\Te*ï ô|+bı+~+|üCÒkÕÔsTT. uÛ≤$ J$‘êìï r]Ã~<äT›‘êsTT. X¯‘·ø£ |ü<ë´\

<ë«sê HÓ’‹ø£ $\Te\qT ô|+bı+~+#·&Éy˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 45

 A
bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
á bÕsƒ¡+ X¯‘·ø£ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. kÕ<Ûës¡D+>± X¯‘·ø£|ü<ë´˝À¢

AN
Á|ü‹|ü<ä´+ ∫es¡ eT≈£î≥+ ñ+≥T+~. Ç$ eTTø£Ôø±\T. n+fÒ @ |ü<ë´ìø£<˚
dü«‘·+Á‘·uÛ≤e+‘√ ñ+≥T+~. Á|üdüTÔ‘· bÕsƒ¡+˝À eT\¢uÛÑ÷bÕ©j·T+, düπs«X¯«s¡,
uÛ≤düÿs¡, lø±fi¯Vü≤d”ÔX¯«s¡, ñ‘·Œ\e÷\, @ø£ÁbÕdüX¯‘·|ü<ä´e÷*ø£,
ì+ã–] qs¡dæ+Vü≤, #·+Á<äeTÚ∞X¯«s¡ X¯‘·ø±\ |ü<ë´\THêïsTT.

NG
ø£e⁄\ |ü]#·j·T+
LA
1. düπs«X¯«s¡ X¯‘·ø£+ : j·T<∏ëyê≈£îÿ\ nqïeTj·T´ : Ç‘·ì XË’* <Ûësêfi¯yÓTÆq~. düπs«X¯«s¡
X¯‘·ø±ìøÏ X¯‘·ø£ kÕVæ≤‘·´+˝À >=|üŒ ÁbÕ#·Ts¡´eTTqï~.
(}Vü‰∫Á‘·+)
TE

(13e X¯‘êã›+)
2. lø±fi¯Vü≤d”ÔX¯«s¡ X¯‘·ø£+ : <Ûä÷s¡®{Ï : lø£èwüí<˚esêj·T\ ÄkÕúq+˝Àì nwüº~>∑Z»ø£e⁄˝À¢
ˇø£&ÉT. ªsêE\à‘·TÔ˝Ÿ yê] ùde qs¡ø£ÁbÕj·T+ãT...μ n+≥÷ sêE\≈£î #˚ùd ùdeqT
<Û Ó ’ s ¡ ´ +>± e´‹π s ø£ ] +∫q ø£ $ . áj· T q ø£ $ ‘ê«ìï lø£ è wü í < ˚ e sêj· T \T
(}Vü‰∫Á‘·+) n‘·T*‘·e÷<ÛäTØeTVæ≤eT... >∑\~>± ø°]Ô+#ê&ÉT. lø±fi¯Vü≤dæÔ e÷Vü‰‘·à ´+ nH˚
T

(16e X¯‘êã›+) Á|üã+<Ûëìï sêXÊ&ÉT.

ER

3. eT\¢ uÛ÷Ñ bÕ©j·T+ ˙‹X¯‘ø· +£ : m\≈£L∫ u≤\ düsd¡ «ü ‹ : áj·Tq Hê>∑søY s£ ÷¡ ï˝Ÿ õ˝≤¢
»≥Áb˛\T dü+kÕúq+˝À düTs¡_Û e÷<Ûäesêj·T\ ÄkÕúq ø£$. ‘Ó\T>∑T˝À ‘=* Á‘·´]ú
ø±e´yÓTÆq ªsê|òüTej·÷<äe bÕ+&ÉMj·T+μ ‘√bÕ≥T <ë<ë|ü⁄ |üHÓï+&ÉT Á>∑+<∏ë\T
s¡∫+#ê&ÉT. uÛsÑ Ô¡ èVü≤] düTuÛ≤wæ‘· Á‹X¯‹ì ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ nqTe~+∫q yê]˝À yÓTT<ä{yÏ ê&ÉT.
(}Vü‰∫Á‘·+)
(17e X¯‘êã›+)
SC

4. uÛ≤düÿs¡X‘¯ ø· +£ : e÷s¡<ä yÓ+ø£jT· ´ : áj·Tq ªuÛ≤düÿsêμ nH˚ eT≈£î≥+‘√ mH√ï ˙‘·T\qT

eTqdüT≈£î Vü≤‘·T≈Ô î£ H˚≥≥T¢ ‘·q |ü<´ä <Ûës¡qT ø=qkÕ–+#ê&ÉT.

(}Vü‰∫Á‘·+)
(17e X¯‘êã›+)

46 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 5. ñ‘·Œ\e÷\ : ñ‘·Œ\ dü‘´· Hêsêj·TD≤#ês¡´ : áj·Tq KeTà+ õ˝≤¢˝Àì ∫+‘·ø±ì

A
ÁbÕ+‘·+yê&ÉT. s¡d<ü «äÛ ì, á »+≥q>∑sê\T ùV≤eT+‘·••sê\T, >∑C+Ò Á<äy÷Ó ø£+å ,
ÁuÛÑeTs¡^‘·+, lø£èwüí#·+Á<√<äj·T+ yÓTT<ä˝…’q |ü⁄düÔø±\T sêXÊ&ÉT.

AN
04`07`1928
23`10`2007
6. @ø£ÁbÕdü X¯‘·|ü<ä´e÷*ø£ : >öØuÛÑ≥¢ s¡|òüTTsêeT XÊÅdæÔ : áj·Tq dæ~Δù|≥ õ˝≤¢
]eTàq>∑÷&É˝À »ìà+#ê&ÉT. yê´dü‘ê‘·Œs¡´ ìs¡j í T· +, >√e÷‘· ø£fi≤´D <ëdü#]· Á‘·+,

NG
l y˚eTT\yê&É sê»sêCÒX¯«s¡ @ø£ÁbÕdü X¯‘· |ü<ä´e÷*ø£, •e|ü<ä eTDÏe÷\,
uÛ≤yêq+<äkÕ«$T #·]Á‘· yÓTT<ä\>∑T s¡#·q\‘√ bÕ≥T nH˚ø£ uÛÑ»q ø°s¡Ôq\T
22`04`1929 sêXÊ&ÉT.
04`02`2004 LA
7. ì+ã–] qs¡dæ+Vü≤X¯‘·ø£+ : &܈ˆn+<Ó y˚+ø£≥sê»+ : áj·Tq »–‘ê´\ õ˝≤¢
ø√s¡T≥¢˝À »ìà+#ê&ÉT. qy√<äj·T+, eTDÏeT+pwü, ø£fi≤‘·|üdæ«ì nH˚
|ü<ä´ø±yê´\T, uÛ≤s¡‘·sêDÏ Hê{Ïø£\ dü+|ü⁄{Ï sêXÊ&ÉT. ì+ã–]X¯‘·ø£+,
TE

áX¯«s¡X¯‘·ø±\‘√bÕ≥T, ªyêqe÷eT˝…’ es¡<ë#ês¡T´\ ø£è‘·T\T nqTo\qμ nH˚

14`10`1933 dæ<ëΔ+‘· Á>∑+<∏ëìï sêXÊ&ÉT. ªø£$ •s√eTDÏμ, ªne<Ûëq j·TTeπødü]μ, ªne<Ûëq
11`09`2006 #·‘·Tsêqqμ nqT _s¡T<äT\qT bı+<ë&ÉT.
8. #·+Á<äeTÚ∞X¯«s¡ X¯‘·ø£+ : ÇeTà&çC…{Ϻ #·+Á<äj·T´ : áj·Tq Hê>∑sYø£s¡÷ï˝Ÿ õ˝≤¢
‘êfi¯¢|ü*¢Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. Vü≤qTeTÁ<ëeT dü+Á>±eT+, uÛÑø£Ôdæ]j·÷fi¯,
T

Ms¡ÁãùV≤à+Á<ä$˝≤dü+ nH˚ Vü≤]ø£<\ä∏ qT, sêeTÁ|üuTÑÛ X¯‘ø· +£ , eTè‘·T´+»j·T X¯‘ø· +£ ,

ER

bÕ˝…+ y˚+ø£fXÒ «¯ s¡X‘¯ ø· +£ , l•Øwüq>∑>+∑ &çø± e÷Vü‰‘·à´+, ø£sŒ¡ sêÁ~ e÷Vü‰‘·à´+

31`3`1934 nH˚ ø±yê´\qT sêXÊ&ÉT.
11`3`2001
$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
SC

G bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

G bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
G yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 47

 Á|üy•˚ ø£

A
|ü<´ä Á|üÁøÏjT· ˝À X¯‘ø· +£ ˇø£ $uÛ≤>∑+. ˙‹ì, J$‘· nqTuÛyÑ ê\qT, uÛøÑ ìÔÏ , yÓs’ ê>±´ìï

AN
X¯‘ø· £ |ü<ë´\˝À¢ ø£e⁄\T #ÓbÕŒs¡T. á |ü<ë´\T HÓ‹’ ø£ $\Te\qT ô|+bı+~dü÷,Ô s¡kÕqTuÛ÷Ñ ‹ì
ø£*–kÕÔsTT. Ç≥Te+{Ï |ü<ë´\qT eTq+ Ç|ü&ÉT ÄkÕ«~<ë›+!

NG
I

✿
LAeT. ≈£î\XË’\+ãT\T bÕ<äT ô|\¢–* ~≈£Lÿ\+ãTq+ >∑÷*qHé
»\<ÛäT˝Ÿ y˚Ts¡\ HêÁø£$T+∫ düeTT<ä+#·<䓤+– qTbıŒ+–qHé,
»\C≤‘·Á|æj·T o‘·uÛ≤qT\T j·T<∏ëdü+#ês¡eTT˝Ÿ <ä|æŒqHé!
<ä\ø£+ &ÉTã“"&ÉT #=|ü<ä|üŒ"&ÉT uÛÑe<䓤≈£îÔ+&ÉT düπs«X¯«sê! 1
TE

` j·T<∏ëyê≈£îÿ\ nqïeTj·T´
T

✿ XÊ. C≤‘·T˝Ÿ ôd|ü≥ ùde #˚j·TT≥ eTèwü˝Ÿ dü+~Û+#·T ≥Hê´j·T $

U≤´‹+ u§+<äT≥ ø=+&Óø±" &Ée⁄≥ Væ≤+kÕs¡+uÛÑ≈£î+ &Í≥ $T
ER

<∏ë´‘ê‘·Œs¡´eTT ˝≤&ÉT ≥ìïj·TT" ãs¡Á<äe´+ãT Hê•+∫ sT÷

l ‘ê HÓìï j·TT>∑+ãT \T+&É" >∑\<√ lø±fi¯Vü≤d”ÔX¯«sê! 2
` <Ûä÷s¡®{Ï
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
SC

♦ ªuÛÑ≈£îÔ&ÉT |ü<äΔ‹ ‘·|üŒ&ÉTμ nì ø£$ nHêï&ÉT ø£<ë! |ü<äΔ‹

‘·|Œü &ÉeT+fÒ MTπseTqT≈£î+≥THêïs¡T?
♦ ø°]Ô m˝≤ ø£\T>∑T‘·T+~?
♦ eTìwæ #˚j·T≈£L&Éì |üqT˝Ò$T{Ï?

48 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 II

A
AN
✿ eT. #Ó$øÏ+ >∑T+&É\ yÓTT|ü>±<äT ÁX¯ó‘·y˚T #˚<ä$TàøÏqZ+ø£D+
ãT $uÛ÷Ñ cÕ&Û´É eTT >±<äT <ëqyÓT eTVæ≤qT“D≤´‘·TàHÓyT˚ àìøÏHé
Áã$˝Ò|ü+ãT\T >±e⁄ kıeTTà\T|üø±s¡ÁbÂ&Ûçj˚T ìø£ÿeTÚ

NG
\$‘˚+Á<ë‹>∑ yÓ’uÛÑyê! düTs¡_ÛeT˝≤¢! ˙‹yê#·düŒr! 3
` m\≈£L∫ u≤\düs¡dü«‹Ï

LA
TE

✿ ñ. uÛÑ÷|ü‹ø±‘·àãT~Δ eT~"ãT≥ºì #√≥"Áã<ÛëqT˝…+‘· Á|ü

C≤„ |ü]|üPs¡Tí˝…’q" >=qkÕ>∑<äT ø±s¡´eTT ø±s¡´<ä≈£åî˝…’
jÓ÷|æq Á<√D ;Ûwüàø£è|ü jÓ÷<ÛäT\H˚≈£î\T" >∑÷&ç øös¡e
øå±à|ü‹ ø±s¡´y˚TeTsTTq" C≤*¬s#˚j·T">∑ yês¡T uÛ≤düÿsê! 4
` e÷s¡<ä yÓ+ø£j·T´
T

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
ER

♦ ª|üs√|üø±s¡+ X¯ØsêìøÏ
ÄuÛsÑ D¡ +μμ nì ø£$ @ ñ<˚X› +¯ ‘√
nHêï&ÉT?
♦ sêE @ $<Ûä+>± Á|üe]ÔùdÔ,
SC

|üqT\T HÓsy¡ s˚ T¡ ‘êsTT?

♦ <äTs√´<Ûqä T&ÉT m{≤¢+{Ïyê&ÉT?

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 49

 III

A
✿ #·+. <ÛäqeTT, <ÛäHê_Ûe÷qeTT, dü<ë<Ûäq‘·èwüíj·TT eT÷&ÉT <√wüeTT˝Ÿ
<Ûäì≈£îq ø£+<äT ‘=\Ô{Ï~ Á<äe´eTT ù|<ä≈£î ˝Ò<äT ø±e⁄qHé

AN
<Ûäì≈£îì ø£+f… ù|<ä≈£&ÉT <ÛäqT´&ÉT, j·÷‘·ì ‘·èwüí dü»®Hê
|æÔì X¯$TsTT+#·T y˚+ø£≥|ür! nœ˝≤+&É|ür! Á•j·T'|ür! 5
` ñ‘·Œ\ dü‘´· Hêsêj·TD≤#ês¡´

NG
LA
TE

✿ eT. >∑s¡eTTHéÁ$T+– Vü≤]+∫‹Hé düT»q <äT'KeTà+#·T ˙j·÷‘·à˝À

eTT]j·T+uÀ≈£î eTqTwü´<äT]«wüeTTqTq÷à*+|ü⁄e÷ eTT+<äT sT÷
qs¡T\+<äT+&ÉT $wüeTTà dü÷~ ì&ÉHÓ’qq‡+~Û ˝Ò<√ Á|üuÛÑ÷
Vü≤s¡ ly˚eTT\yê&É sê»|òüDÏ Vü‰sê! sê»sêCÒX¯«sê! 6
T

` >öØuÛ≥Ñ ¢ s¡|Tüò TsêeTXÊÅdÏÔæ

ER
SC

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ dü»®Hê|æÔ e\¢ ø£*π> Á|üjÓ÷»q+ @$T{Ï?
♦ <ÛäqeTTe\¢ ø£*π> <√cÕ\T @$?
♦ eTqTwüß\T $wü+‘√ ì+&ç ñHêïs¡ì nq&É+˝À ø£$ ñ<˚›X¯+ @$T{Ï?

50 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 IV

A
✿ d”. ≈£L‘·Ts¡T #·+<ëq ø√&É*Hé p∫q
eT+&ÉTH˚ |òüTÀs¡eTT˝Ÿ eT+~s¡eTTq?

AN
ø±]àø£ »qT\ uÛ≤>∑düTú\T>±" >±+#·
Áø£eTTàH˚ n\»&ÉT˝Ÿ ø£s¡àXÊ\?
<ä[‘·T\ ì» dü¨<äs¡T\T>± eTìï+#·
|ü⁄≥TºH˚ ñ‘ꌑ·eTT\T »>±q?

NG
|üs¡eT‘·düTú\ ‘·eT yê]>± Áù|$T+#·
πs>∑TH˚ ø£\Vü‰>∑Tï˝≤>∑&ÉeTT\T?
‘˚.^. nœ\ Je⁄\ ‘·qy√˝… Hê<ä]+|ü
ñ<䓤$+#·TH˚ j·÷|ü<ä\T]«j·T+<äT?
LA es¡X¯óuÛÑ$˝≤dü! lì+ã–] ìyêdü!
uÛÑe´>∑TD<ÛëeT! qs¡dæ+Vü≤! ~e´HêeT! 7
` n+<Ó y˚+ø£≥sê»+
TE

✿ XÊ. ÄXÊbÕX¯ ìã<äTΔ&Ó’ #Ó&Éø£ ì‘·´+uÀs¡TŒ‘√ <˚•ø±

<˚X¯+ãT+<ä\"<ë*à jÓ÷>∑ $<ÛäT\]úHé dü\TŒ#·THé uÛÑe´eTÚ
Hêosê«<äeTT H=»®#˚" ã&Édæ‘êq+<ä+>∑HÍ q+∫‘·+
uÖXÊ+‘·+ãTqT q#·T´‘ê]Ñ· |ü<ëu≤®! #·+Á<äeTÚ∞X¯«sê! 8
T

` ÇeTà&çC…{Ϻ #·+Á<äj·T´
ER

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ Ç+{À¢ u≤<Ûä\T ø£\>∑&ÜìøÏ >∑\
ø±s¡D≤\T @yÓTÆ ñ+{≤sTT?
♦
SC

Ç‘·s¡ eT‘·düTú\‘√ ≈£L&Ü m+<äT≈£î

Áù|eT>± ñ+&Ü*?
♦ XÊ+‹ n+fÒ @$T{Ï? Ç~ H˚&ÉT
m+<äT≈£î ø£qTeTs¡T¬>’b˛sTT+~?

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 51

 A
‘ê‘·Œsê´\T

1) düπs«X¯«sê! ≈£î\ |üs¡«‘ê\˙ï #Ó˝≤¢#Ó<äT¬s’Hê düeTTÁ<ë\T Vü≤<äT›\qT <ë{Ï ñbıŒ+–Hê dü÷s¡´#·+Á<äT\T >∑‹

AN
‘·|æŒHê ˙ uÛÑ≈£îÔ&ÉT #·*+#·&ÉT, bı+–b˛&ÉT, |ü<äΔ‹ ‘·|üŒ&ÉT, ˙‹ì e<ä\&ÉT.
2) lø±fi¯Vü≤d”ÔX¯«sê! ‘·|ü&ÉT CÀkÕ´\T #Ó|üŒ&É+, ùde\T #˚j·T≥+, nã<ëΔ˝≤&ÉT≥, e+ø£s¡e÷s¡ZeTT˝À
ø°]dÔ +ü bÕ~+#·{≤ìøÏ Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· &É+, #ê&û\T #Óù|Œ yê&É>T∑ ≥, Væ≤+düqT Äs¡+_Û+#˚yê&É>T∑ ≥, nqedüs¡
nsêú\T #Ó|Œü &É+˝≤+{Ï |üqT\T Ç‘·sT¡ \ <ÛHä êìï Ä•+∫ #˚dTü qÔ ïy˚. ø±ì Ç˝≤ dü+bÕ~+∫q<˚<H’Ó ê m+‘·ø±\+

NG
ì\TdüTÔ+~? (ì\Te<äì uÛ≤e+)
3) yÓ’uÛÑe+˝À Ç+Á<äTì $T+∫q yê&Ü! ˙‹˝À ãèVü≤düŒ‹‘√ düe÷qyÓTÆq yê&Ü! z düTs¡_ÛeT˝≤¢! #Óe⁄\≈£î XÊg
bÕ+&ç‘·´y˚T n+<ä+ ø±ì, ≈£î+&É˝≤\T ø±e⁄. #˚‘·T\≈£î <ëqy˚T n+<ä+ ø±ì ø£+ø£D≤\T ø±e⁄. X¯ØsêìøÏ
|üs√|üø±s¡y˚T ÄuÛÑs¡D+ ø±ì, düT>∑+<Ûä˝Ò|üHê\T ø±e⁄.
LA
4) uÛ≤düÿsê! sêE≈£î düs¬ q’ Ä˝À#·q |ü⁄≥qº |ü&ÉT eT+Á‘·T˝…+‘· ‘Ó*$>∑\yê¬sH’ ê, ø±sê´ìï HÓsy¡ s˚ á ˝ÒsT¡ . ø±sê´˝À#·q
˝Òì <äTs√´<ÛäqTì |üqT\qT ø±s¡´<ä≈£åî˝…’q Á<√D, ;Ûwüàø£èbÕ#êsê´~ eTVü‰Ms¡T\T HÓiy˚s¡Ã˝Òø£ b˛j·÷s¡T
ø£<ë!
TE

5) z y˚+ø£≥|ür! ÁãVü‰à+&ÉHê<∏äT&Ü! \ø°åà|ür! <Ûäq+, <Ûäq+ô|’ n_Ûe÷q+, m\¢|ü&ÉT <Ûäq+ dü+bÕ~+#ê\H˚

ø√]ø£ nH˚ á eT÷&ÉT <√cÕ\T <Ûäì≈£îìøÏ ñHêïsTT. ø±ì ù|<äyêìøÏ <Ûäq+ ñ+&É<äT. <Ûäq+ô|’ ÄX¯ ñHêï
eT+∫ yê]øÏ <ä>∑Zs¡>± ñ+&É≥+ e\q n~≈£L&Ü q•düTÔ+~. ø±e⁄q <Ûäì≈£îì ø£+fÒ ù|<ä <ÛäqT´&ÉT ø£<ë!
6) Hê>∑sêEqT yÓT&É˝À <Û]ä +∫q ly˚eTT\yê&É sê»sêCÒX«¯ sê! $cÕìï $T+– <˚e‘·\ <äT'U≤ìï Vü≤]+∫Hêqì
˙˝À ˙e⁄ eTT]dæb˛≈£î. eTqTwüß˝À¢ dü÷~yÓTTq≈£î ≈£L&Ü ‘êe⁄ ˝Òq+‘·>± $wü+ ì+&çb˛sTT+~. Ä eTqTwüß˝À¢ì
T

uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq $cÕìï eTT+<äT ‘=\–+#·T.

7) ì+ã–]˝À $\dæ˝Ò¢ <˚yê! ÁX‚wü˜yÓTÆq X¯óuÛ≤\‘√ n\sêπs yê&Ü! n‘·T´‘·ÔeT >∑TD≤\≈£î ì\j·TyÓTÆqyê&Ü!
ER

qs¡d+æ Vü≤ <˚yê! ø√&É*ì ≈£L‘·Ts¡T e÷~]>± #·÷ùdÔ Ç+{À¢ |òTü Àsê\T ø£\T>∑T‘êj·÷? ø±]à≈£î\qT uÛ≤>∑dTü \ú qT
#˚ùdÔ ø£sêà>±s¡+˝À n\¢s¡T¢ »s¡T>∑T‘êj·÷? <ä[‘·T\qT eTq kı+‘· nqï<äeTTà˝≤¢>± uÛ≤$ùdÔ Á|ü|ü+#·+˝À
ñ|üÁ<äyê\T |ü⁄&TÉ ‘êj·÷? Ç‘·s¡ eT‘·dTü \ú qT ‘·eT yê]>± Áù|eT‘√ #·÷ùdÔ ø={≤¢≥\T, Ä>∑&Ü\T ô|s¡T>∑T‘êj·÷?
nìï Je⁄\qT ‘·q e˝… Ä<äs¡+>± #·÷ùdÔ, uÛÑ÷$T MT<ä ø£cÕº\T |ü⁄≥ºe⁄ ø£<ë!
SC

8) $wüßeí ⁄#˚ |üPõ+|üã&çq bÕ<ä|<ü ëà\T ø£*–q z #·+Á<äeTÚ∞X¯«sê! ÄX¯ nH˚ bÕX¯+#˚ ã+~Û+|üã&ç #Ó&bç ˛≈£î+&Ü
m\¢|ü &ÉT zs¡TŒ‘√ >∑Ts¡Te⁄ Ä<˚XÊ\qT ‘·\<ë*à jÓ÷>±uÛ≤´dü $<ÛTä \qT Ä#·]dü÷Ô yê] ~e´yÓTqÆ Äosê«<ëìï
bı+~q|ü⁄&˚ •wüß´&ÉT ÁX‚wü˜yÓTÆq XÊ+‹ì bı+<ä>∑\T>∑T‘ê&ÉT.

52 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Ç$ #˚j·T+&ç

A
AN
I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T #Ó|üŒ+&ç.

NG
n) ªdüe÷C≤ìøÏ e÷s¡Zìπs›X¯q+ #˚ùdyêfi¯ó¢ ` X¯‘·ø£ø£e⁄\Tμ #·]Ã+#·+&ç.
2. bÕsƒ+¡ ˝Àì |ü<ë´\˝À øÏ+~ uÛ≤yê\≈£î ‘·–q |ü<´ä bÕ<ë\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
n) dü÷s¡´#·+Á<äT\T >∑‹<ä|æŒHê
Ä) yÓTT<ä{Ï<Ó’q <Ûäq+ ù|<ä≈£î ñ+&É<äT
Ç) nìï Je⁄\qT ‘·q˝≤>± Ä<ä]ùdÔ
LA
3. øÏ+~ |ü<ë´\qT bÕ<äu+ÑÛ >∑+ ˝Ò≈î£ +&Ü |üP]+#·+&ç. yê{Ï uÛ≤e+ sêj·T+&ç.
n) ≈£î\XË’\+ãT\T .................... düπs«X¯«sê!
TE

Ä) <ÛäqeTT, <ÛäHê_Ûe÷qeTT, .................. Á•j·T'|ür!

4. øÏ+~ |ü<ë´ìï #·<Tä e+&ç.
d”ˆˆ ø√|ü+ãT #˚ qs¡T˝Ÿ Á≈£Lsê‘·Tà\>∑T<äTs¡T
ø√|ü+ãT eTqTwüß\ ø=+|ü eTT+#·T
T

ø√|ü+ãT e\qHÓ bÕ|ü+ãT\TqT ôV≤#·TÃ

ø√|ü+ãTqHÓ ì+<ä >∑÷&É e#·TÃ
ER

ø√|ü+ãT ‘·q #êe⁄ ø=+#Ó+ãT HÓs¡T>∑<äT

ø√|ü+ãT $TÁ‘·T\Hé ø=+#Ó|üs¡T#·T
ø√|ü+ãT ôV≤∫ÃqHé XÊ|ü+ãT\THé e#·TÃ
ø√|ü+ãT p&É>± ø=]$ j·T>∑TqT
SC

‘˚ˆˆ ø√|üeTT qs¡Tì kÕ+‘·eTT ≈£L\TÃqT uÛÑT$

˝Ò<äT yÓ~øÏq sTT≥Te+{Ï #˚<äT |òü\eTT
$qT&ç e÷j·T|üŒ •<äΔ|üŒ $Væ≤‘·T&É|üŒ
ø£qT&ç ø£s¡yÓTT|üŒ ø£$≈£î|üŒ ø£qø£eT|üŒ
` Á|üdæ~Δ sêeT|üŒes¡ø£$ (dæ<äΔ|üŒ), ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 53

 |ü<ä´+ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\qT >∑T]Ô+#·+&ç.

A
n) ø£$ #˚<äT |òü\eTì <˚ìì nHêï&ÉT? ( )
m) y˚|ü|ü+&ÉT _) ø√|ü+ dæ) bÕ|ü+ &ç) ø±ø£s|¡ +ü &ÉT

AN
Ä) ø√|ü+ m≈£îÿyÓ’‘˚ e#˚à |òü*‘·+? ( )
m) XÊ|ü+ _) bÕ|ü+ dæ) ì+<ä &ç) ø=]$
Ç) ø√|ü+#˚‘· eTqTwüß\T m{≤¢ e÷s¡T‘ês¡T? ( )
m) bÕbÕ‘·Tà\T _) <äTsê‘·Tà\T dæ) ˙#ê‘·Tà\T &ç) Á≈£Lsê‘·Tà\T

NG
á) ªkÕ+‘·+μ nqT |ü<ä+ ns¡úy˚T$T{Ï? ( )
m) ø=+‘· _) yÓTT‘·Ô+ dæ) dü>∑+ &ç) X¯Sq´+
ñ) ø√|ü+ me] ø=+|ü eTT+#·T‘·T+~? ( )
m) eTqTwüß\ _) eT+∫yê] dæ) <äTsêàs¡TZ\
LA &ç) ˙#·T\

II. e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·

TE

1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.

n) <Ûäq‘·èwüí m|ü&ÉT q•düTÔ+<√ ‘Ó\T|ü+&ç.
Ä) eTìwæøÏ ì»yÓTÆq n+<ëìï Ç#˚Ã$ @$?
Ç) Ä|ü<ä\T sê≈£î+&Ü ñ+&Ü\+fÒ mø£ÿ&É m{≤¢ Á|üe]Ô+#ê*?
T

á) ªª<Ûäqe+‘·Tìø£+fÒ ≈£L&Ü ù|<äyê&ÉT >=|üŒyê&ÉT.μμ Bì >∑T]+∫ MT n_ÛÁbÕj·T+ ‘Ó\T|ü+&ç.

ER

2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.

n) ªX¯‘·ø£ |ü<ë´\T düeTø±©q düe÷C≤ìï Á|ü‹_+_kÕÔsTT ` $eT]ÙkÕÔsTTμ $e]+#·+&ç.
3. øÏ+~ n+XÊ\ >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX¯+kÕ‘·àø£+>± sêj·T+&ç.
n) bÕsƒ¡+˝Àì MT≈£î q∫Ãq |ü<ä´ uÛ≤yê*ï Ä<Ûës¡+>± #˚düTø=ì ˇø£ ø£<∏äqT sêj·T+&ç.
SC

(˝Ò<ë)
Ä) bÕsƒ¡+˝Àì |ü<ä´uÛ≤yê\ Ä<Ûës¡+>± $<ë´s¡Tú\˝À ˙‹, $\Te\ |ü≥¢ ne>±Vü≤q ô|+#·{≤ì¬ø’ ˇø£
ø£s¡|üÁ‘êìï ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç.

54 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 III.

A
uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<äC≤\+

AN
1. øÏ+~ |ü<ë\≈£î nsêú\T sêdü÷Ô, kı+‘· yêø±´\T sêj·T+&ç.
ñ<ë :` Ä|ü<ä R ø£wüº+
Ä|ü<ä\T e∫Ãq|ü&ÉT zs¡TŒ‘√, ñbÕj·T+‘√ e´eVü≤]+#ê*.

NG
n) ìø£ÿ+ R

Ä) ˇ»® R

Ç) ‘·èwüí R
LA
á) $uÛÑ÷wüD+ R
TE

2. øÏ+~ |ü<ë\≈£î |üsê´j·T|ü<ë\T sêdæ, yê{Ï‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç.

ñ<ë :` ≈£L‘·Ts¡T ` |ü⁄Á‹ø£, ≈£îe÷¬sÔ
»q≈£îì |ü⁄Á‹ø£ d”‘ê<˚$. á ≈£îe÷¬sÔ e\q »q≈£î&ÉT |üs¡e÷q+<ëìï bı+<ë&ÉT.
n) ‘·èwüí
T

Ä) dü»q® T&ÉT
ER

Ç) eTVæ≤

á) XË’\eTT
SC

3. øÏ+~ yêø±´˝qT >∑eTì+#·+&ç. Äj·÷ yêø±´˝À¢ì Á|üø£è‹ $ø£è‘·T*ï >∑T]Ô+#·+&ç. yê{Ï øÏ+<ä ^‘·^j·T+&ç.
n) Á|ü‹ eTìwæ ‘Ó*j·T≈£î+&Ü <√wü+ #˚j·T&É+ ‘·|üø±<˚yÓ÷ ø±ì ‘Ó*dæ <√dü+ #˚j·T&É+ ‘·|ü.
Ä) dæ+Vü≤+ y˚≥ <ë«sê ÄVü‰sêìï bı+<äT‘·T+~. ø±˙ Äø£* y˚dæq|ü&˚ dæ+>∑+ y˚{≤&ÉT‘·T+~.
Ç) @ ø±s¡´yÓTÆHê ÁX¯$TùdÔH˚ |üP]Ô #˚j·T>∑\+. ø±ì ø£s¡®+ ìs¡«Væ≤+#˚ rs¡T ‘Ó*j·÷*.
á) ø£\Vü≤+ @s¡Œ&çq|ü&ÉT XÊ+‘·+ eVæ≤ùdÔ, ø£j·T´+ HÓj·T´+>± e÷s¡T‘·T+~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 55

 yê´ø£s¡D≤+XÊ\T

A
1. øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBj·T+&ç. dü+<ÛäT\ ù|s¡T¢ >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
n) ø£\Vü‰>∑Tï\T Ä) y˚+ø£fXÒ «¯ sê

AN
Ç) ≈£î+&É\yÓTT|ü á) jÓ÷<ÛTä \H˚≈î£ \T
2. øÏ+~ düe÷dü|ü<ë\≈£î $Á>∑Vü≤yêø±´\T sêdæ, düe÷dü+ ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.
n) ø±s¡´<ä≈îå£ &ÉT Ä) eT÷&ÉT<√cÕ\T
Ç) ø£sà¡ XÊ\ á) ÄXÊbÕX¯+

NG
3. øÏ+~ |ü<´ä bÕ<ë\T |ü]o*+∫, >∑D$uÛ»Ñ q#˚d,æ >∑D≤\T >∑T]Ô+∫, @ |ü<´ä bÕ<äy÷Ó sêj·T+&ç.
n) <Ûqä eTT, <ÛHä ê_Ûe÷qeTT, dü<ë <Ûqä ‘·èwüj
í T· T eT÷&ÉT <√wüeTT˝Ÿ
Ä) uÛ÷Ñ |ü‹ø±‘·àãT~Δ eT~"ãT≥ºì#√≥" Áã<ÛëqT˝…+‘· Á|ü
C≤„ ... LA
düs¡fi≤<˚X¯ dü+~Û :
✷ øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. |ü<ä+˝Àì ∫e] nø£ås¡+ øÏ+<ä ^‘·\T ^j·T+&ç.
|üP#ÓqT, #·÷ôdqT, e#ÓÃqT, ‹HÓqT, #˚ôdHé, q&ç#ÓHé, yÓfiËflHé..................
ô|’ |ü<ë\qT >∑eTìùdÔ, Ä |ü<ë\ ∫es¡ qT, Hé \T ø£ì|ækÕÔsTT. n+fÒ |ü<ë\ ∫es¡ ªqμ ø±s¡+ ñqï~.
TE

á ªqμ ø±sêìï Á<äT‘·+ n+{≤s¡T. Á<äT‘·+ (q) ∫es¡>∑\ |ü<ë\qT ªÁ<äT‘· Á|üø£è‹ø±\Tμ n+{≤s¡T. ø±e⁄q
#·÷#ÓqT, |üP#ÓqT, ‹HÓqT, #˚ôdHé, q&ç#ÓHé yÓTT<ä˝…’q |ü<ë\T Á<äT‘·Á|üø£è‹ø±˝Ò.
(MTs¡T ≈£L&Ü eT] ø=ìï Á<äT‘·Á|üø£è‹ø£ |ü<ë\T sêj·T+&ç.)
á øÏ+~ yê{Ïì |ü]o*+#·+&ç.
T

n) |üP#ÓHé G ø£\Te\T R |üP#ÓHé G >∑\Te\T

Ä) <ÓdüHé G #·÷∫ R <ÓdüHé G p∫
ER

Ç) #˚ôdHé G ≥≈£îÿ R #˚ôdHé G &É≈£îÿ

á) bÕ{ÏHé G ‘·|üŒ R bÕ{ÏHé G <ä|üŒ
ñ) e&çHé G |ü{Ϻ R e&çHé G ã{Ϻ
ô|’ ñ<눈\T |ü]o*ùdÔ,
SC

J
n+fÒ ø£ >∑
ªHéμ ≈£î ªø£μ |üs¡yÓTÆ‘˚ ªø£μ, ª>∑μ >± e÷s¡T‘·T+~. J
#· »
ªHéμ ≈£î ª#·÷μ |üs¡yÓTÆ‘˚ ª#·÷μ, ªpμ >± e÷s¡T‘·T+~. J
≥ &É
ªHéμ ≈£î ª≥μ |üs¡yÓTÆ‘˚ ª≥μ, ª&Éμ >± e÷s¡T‘·T+~.
J
ªHéμ ≈£î ª‘·£μ |üs¡yÓTÆ‘˚ ª‘·μ, ª<äμ >± e÷s¡T‘·T+~. ‘· <ä
J
ªHéμ ≈£î ª|üμ |üs¡yÓTÆ‘˚ ª|üμ, ªãμ >± e÷s¡T‘·T+~. |ü ã \T>± e÷sêsTT.
56 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 ø£,#·,≥,‘·,|ü \≈£î yê´ø£s¡D |ü]uÛ≤wü˝À |üs¡TcÕ\ì ù|s¡T.

A
>∑,»,&É,<ä,ã \≈£î yê´ø£s¡D |ü]uÛ≤wü˝À düs¡fi≤\ì ù|s¡T.
ô|’ ñ<ëVü≤s¡D\˝Àì uÛ≤yêìï ã{Ϻ dü÷Árø£]ùdÔ,

AN
Á<äT‘· Á|üøè£ ‹ø±\≈£î |üsT¡ cÕ\T |üsy¡ TÓ ‘Æ ˚ Ä |üsT¡ cÕ\T düsfi¡ ≤\T>± e÷s¡T‘êsTT.
Ç|ü&ÉT øÏ+~ ñ<ëVü≤s¡D\qT |ü]o*+#·+&ç.
|üP#ÓHé G ø£\Te\T R |üP#ÓHé G >∑\Te\T
ª

NG
|üP#Ó">∑\Te\T (Á<äT‘·+ ns¡düTqï(") >± e÷]+~)

|üP#ÓHé G >∑\Te\T R
{ |üP#Ó+>∑\Te\T (Á<äT‘·+ düTqï(+) >± e÷]+~)
|üP#ÓqZ\Te\T (Á<äT‘·+ MT<ä Vü≤\T¢‘√ ≈£L&ç+~)
LA
|üP#ÓqT >∑\Te\T (Á<äT‘·+ e÷s¡TŒ #Ó+<ä≈£î+&Ü e∫Ã+~)

ô|’ ñ<ëVü≤s¡D Ä<Ûës¡+>± dü+~Û »]–q $<ÛëHêìï dü÷Árø£]ùdÔ

Ä<˚X¯ düsfi¡ ≤ìøÏ eTT+<äTqï Á<äT‘êìøÏ _+<äT dü+X‚w¢ \ü T $uÛ≤wü>± ekÕÔsTT.
TE

4. øÏ+~ dü+~Û |ü<ë\T $&ÉBdæ düs¡fi≤<˚X¯ dü+~Û \ø£åD≤\qT |ü]o*+#·+&ç.

n) >∑Ts¡Te⁄\">±+∫
Ä) m≈£îÿe>∑"C§|üŒ&É
T

Ç) ‘·\"<ë*Ã
ER

á) #Ó$øÏ+>∑T+&É\+ãT
XÊs¡÷›\+
✷ øÏ+~ s¬ +&ÉT |ü<´ä bÕ<ë\qT >∑D$uÛ»Ñ q #˚dæ |ü]o*<ë›+!
n) U U U I I U I U I I I U U U I U U I U
SC

Hêosê« <äeTTH= »®#˚ã &Éd‘æ ê q+<ä+>∑ HÍq+∫ ‘·+

eT dü » dü ‘· ‘· >∑

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 57

 á bÕsƒ¡+˝Àì ªªÄXÊbÕX¯.......#·+Á<äeTÚ∞X¯«sêμμ |ü<ë´ìï |ü]o*ùdÔ

A
Bì˝À es¡Tdü>± ªeT,dü,»,dü,‘·,‘·,>∑μ >∑D≤\T e#êÃsTT.
|ü<ë´ìøÏ Hê\T>∑T bÕ<ë\THêïsTT.
Á|ü‹bÕ<ä+˝À ªX¯μ ¬s+&Ée nø£ås¡+>± ñqï~. n+fÒ ÁbÕdü ìj·TeT+ ø£*– ñqï~.

AN
13e nø£ås¡+‘√ j·T‹ yÓTÆÁ‹ (Ä`n+) #Ó\T¢‘·~.
Á|ü‹ bÕ<ä+˝À 19 nø£åsê\THêïsTT.
á \ø£åD≤\T>∑\ |ü<ä´+ XÊs¡÷›\+.
eT‘˚ÔuÛÑ+

NG
I I U U I I U I U I I I U U U I U U I U

#Ó$øÏ+ >∑T+&É\ yÓTT|ü>±

LA <äTÁX¯ó‘· y˚T#˚<ä $TàøÏq+Z ø£D+

dü uÛÑü s¡ q eT j·T e

á bÕsƒ¡+˝Àì ªª#Ó$øÏ+>∑T+&É\....˙‹yê#·düŒrμμ˝Àì ô|’ |ü<ä´bÕ<ëìï |ü]o*ùdÔ

Bì˝À es¡Tdü>± ªdü,uÛ,Ñ s¡,q,eT,j·T,eμ >∑D≤\T e#êÃsTT.
TE

|ü<ë´ìøÏ Hê\T>∑T bÕ<ë\THêïsTT. Á|ü‹bÕ<ä+˝À ªeμ ¬s+&Ée nø£ås¡+>± ñ+&ç ÁbÕdüìj·TeT+ ø£*– ñqï~.
14e nø£ås¡+ j·T‹ yÓTÆÁ‹ (#Ó ` #˚) #Ó\T¢‘·T+~.
Á|ü‹bÕ<ä+˝À 20 nø£åsê\THêïsTT.
á \ø£Då ≤\T>∑\ |ü<´ä + eT‘˚uÔ +ÑÛ .
T

n) á bÕsƒê´+X¯+˝Àì ◊<äT, @&ÉT |ü<ë´\≈£î >∑D$uÛÑ»q #˚dæ n$ @ |ü<ä´bÕ<ë˝À ‘Ó\T|ü+&ç.

ER

ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ MT bÕsƒX¡ Ê\˝Àì Á>∑+<∏ë\j·÷ìï dü+<ä]Ù+∫ X¯‘ø· |£ <ü ë´\ |ü⁄düøÔ ±\qT |ü]o*+∫, MT≈£î q∫Ãq @y˚ì, ◊<äT
|ü<ë´\T ùdø£]+∫, yê{ÏøÏ uÛ≤yê\T sêj·T+&ç. ìy˚~ø£ sêdæ Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
SC

ˇø£ÿkÕ] ≈£L&Ü qTe⁄« ø±sê´#·s¡D≈£î |üPqTø√≈£î+&Ü

dü÷øÏÔ \ø£å\kÕs¡T¢ Ä˝À∫+#·&É+ e\q Á|üjÓ÷»q+ ñ+&É<äT.
` >∑Ts¡THêqø˘

58 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 #·<äTe+&ç ` ‘Ó\TdüTø=+&ç

A
bı&ÉT|ü⁄ |ü<ë´\T

AN
bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä\+fÒ n+<äs¡+ #Ó$ø√düT≈£î+{≤+. n$ yÓT<ä&ÉT≈£î |ü<äTqTô|&ÉT‘êsTT. Á|üX¯ï$qï|ü&ÉT
Ä˝À#·q˝À |ü&ÉT‘ê+. »yêãT ‘Ó*dæq|ü&ÉT Äq+<ä|ü&ÉT‘ê+. ªy˚sTTø£fi¯fl|ü⁄* @{À¢ y˚{≤&ÉuÀsTT+~μ
nqï|ü&ÉT Ç<Óøÿ£ &ç |ü⁄*? nqT≈£î+{≤+. ø±ì, n~ |ü⁄*ø±<äT ªe\μ nì ‘Ó\TdüT≈£î+fÒ m+‘· dü+‘√wü+!
ªHêqïø£+<äe⁄, neTàø£+<äT‘êsTTμ nqï|ü&ÉT ny˚$T≥u≤“? nì|ædTü +Ô ~. n$ edüTeÔ ⁄\T ø±e⁄ ªô|<äe⁄\Tμ
nì ‘Ó*ùdÔ ªnu≤“!μ nì|ædüTÔ+~. ªHêqïμ nqï|ü&ÉT ô|<äe⁄\T ˇø£<ëìø=ø£{Ï n+<äe⁄ (‘êø£e⁄), ªneTàμ
nqï|ü&ÉT n+<äT‘êsTT (‘ê≈£î‘êsTT). Ç{≤¢ bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä\T yÓT<ä&ÉT≈£î y˚T‘·. Ç$ bÕ≥\ s¡÷|ü+˝À,

NG
|ü<ë´\T>± ≈£L&É ñ+{≤sTT. Ç≥Te+{Ï |ü<ë´\qT #·÷<ë›+.
Ä.yÓ. ø£qT\T eT÷&ÉT>∑\e⁄ ` ø±&ÉT Á‹H˚Á‘·T+&ÉT
|üø>åÏ ±<äT #Ó≥Tºô|q’ qT+&ÉT
»\eTT <ë*Ã j·TT+&ÉT q\y˚T|òTü T&ÉTqT >±&ÉT
Bì uÛ≤ey˚T$T? ‹s¡TeT˝ÒX.¯
eT÷&ÉTø£fi¯ófl+{≤j·T+≥ nq>±H˚ ª•e⁄&ÉTμ nqT≈£î+{≤+. ø±ì ø±<ä+{≤&ÉT. #Ó≥Tºô|’q ñ+≥T+~
LA
nq>±H˚ |üπøåyÓ÷ nqT≈£î+{≤+.ø±ì ø±<ä≥. <ë+{À¢ ˙fi¯ófl+{≤sTT nq>±H˚ ªy˚T|òüTe÷μ nì|ædüTÔ+~.
ø±ì n~ø±<äT n+≥THêï&ÉT. á eT÷&ÉT \ø£Då ≤\Tqï<˚$T{Ï? nì u≤>± Ä˝À∫ùdÔ »yêãT>± ªf…+ø±j·Tμ
<=]øÏ+~. Ç|ü&ÉT #·÷&É+&ç nìï \ø£åD≤\T dü]b˛‘êsTT. Ç+ø=ø£ |ü<ä´+ #·÷<ë›+.
d”. ø=eTTà\T ø£\eì ø√|æ+∫ bı&ÉTe<äT
ø£{ãºÏ +~Û+∫q ø£<\ä ≈£î+&ÉT
TE

áq<äT bıs¡<¢ Tä mHêïfi¯flø¬ q’ qT

ã+<Û+ä ãTy˚dqæ bÕ˝§dü+>∑T
y˚T‘· ø±dæ+#·<Tä y˚T|òTü +ãT˝À˙fi¯ófl
ø±e˝…qqT#·T+&ÉT ø£&TÉ |ü⁄ì+&É
<ëìø£&TÉ |ü⁄ì+&É <ë]Á<ä´eTT\T u≤|ü⁄
ãVüQJesêdüT\T Áã‘·Tø£e#·TÃ
T

‘˚.^. Bìj·Ts¡+ú ãT ‘Ó*j·T>∑ ~$]qs¡T\T

eT~ $#ê]+∫ |ü<Tä HÓ<’ Tä e÷düeTT\qT
ER

düeTà‹>∑C…|ü uÛ≤e»„ #·Áø£e]Ô

#Ó|Œü ˝Ò≈î£ qï q>∑T<äTH˚ ∫ìïqe⁄«
á |ü<ä´+ #·<äTe⁄‘·T+fÒ Ç~ Äy√, ãÁ¬sH√ nì|ædüTÔ+~. ø±ì ø±<äT. n~ ª#Ós¡Te⁄μ. Ç|ü&ÉT
#Ó|æŒqe˙ï dü]pdüTø√+&ç. #Ós¡Te⁄≈£î ø=eTTà\T (s¡, e \≈£î ø=eTTà\T+fÒ s¡T, e⁄ \T ne⁄‘êsTT)
ñ+{≤sTT. ø±ì bı&ÉTe<äTø£<ë! ø£≥øº {£ qºÏ ‘·sê«‘· ø£<\ä ≈£î+&Ü ñ+≥T+~. nø£ÿ&çøÿ£ &É bıs¡<¢ Tä . áq<äT.
ã+<Ûäy˚TùdÔ (eT&çø£≥T¢ ø£&ç‘˚), <ëìøÏ ø±e\dæq bÕ\T (e+‘·T) ˙{Ïì ÇdüTÔ+~. <ëìøÏ Á|ü‘˚´ø£+>±
SC

y˚T‘·yÓj·÷´*‡q |üì˝Ò<äT. y˚T|òüT+ ≈£î]ùdÔ#ê\T ì+&ÉT‘·T+~. n~ ì+&ç+<ë? Á|ü»\ <ä]Á<ä+uÀ‘·T+~.

|ü+≥\T |ü+&É&+É e\¢. Á|ü»\πøø±<äT ÁbÕDT\ìï{Ïø° y˚T\T »s¡T>∑T‘·T+~. á |ü<´ä +˝À #·eT‘êÿs¡yT˚ ø±<äT,
#Ós¡Te⁄\ nedüsêìï H=øÏÿ#Óù|Œ dü+<˚X¯+ ≈£L&Ü ñqï~.
bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä\e\¢ Ä˝À#·qô|s¡T>∑T‘·T+~. uÛ≤wüô|s¡T>∑T‘·T+~. eTq+ ≈£L&É ø=‘·Ô bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä\qT
‘·j·÷s¡T#˚düTø√e#·TÃ, s¡T∫#·÷&Ée#·TÃ.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 59

 A
6 Bø£å≈£î dæ<äΔ+ø£+&ç

AN
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.

NG
dü«#·Ã¤‘·¬ø’ ÁX¯$T<ë›+ ! dü«#·Ã¤‘·˝À #·]<ë›+ !!
dü«#·Ã¤ uÛ≤s¡‘Y≈£î düqï<äΔ+ ø£+&ç !
Á|æj·TyÓTÆq $<ë´s¡Tú\÷..!
<˚X¯yê´|üÔ+>± Ç{°e\ eTq+ dü«#·Ã¤uÛ≤s¡‘Y ù|s¡T‘√ ˇø£ n<äT“¤‘·yÓTÆq ø±s¡´Áø£eT+ #˚|ü{Ϻq $wüj·T+
MT≈£î ‘Ó*‡+<˚! LA
Á|ü»\ u≤<Ûä´‘êsêVæ≤‘·´+ e\¢ <˚X¯yê´|üÔ+>± ù|s¡T≈£îb˛‘·Tqï n|ü]X¯óÁuÛÑ‘·qT nq‹ø±\+˝ÀH˚
‘=\–+#ê\qï~ ˇø£ Bø£å˝≤>∑ #˚|ü{≤º+. ìs¡+‘·s¡+ ø=qkÕ>∑e\dæq á ø±s¡´Áø£eT+˝À $<ë´s¡Tú\T
≈£L&É uÛ≤>∑kÕ«eTT˝Ò! MT MT |ü]düsê˝À¢ b˛>∑T|ü&¶É #Ó‘êÔ#<Ó ësêìï ‘=\–+#·Tø=+≥÷, e´øÏ>Ô ‘∑ · X¯óÁuÛ‘Ñ ‘· √
kÕe÷õø£ |ü]X¯óÁuÛÑ‘·qT >∑T]+∫ |ü~eT+~øÏ ne>±Vü≤q ø£*Œdü÷Ô dü«#·Ã¤uÛ≤s¡‘Y kÕø±s¡eTj˚T´~X¯>±
n&ÉT>∑T\T y˚kÕÔs¡ì Ä•düTÔHêï+!
TE

sêqTqï s√E\˝À uÛ≤s¡‘êeì |ü]X¯óÁuÛÑ uÛ≤s¡‘·+>± |ü]&ÛÉ$˝≤¢\ì ø√s¡T≈£î+<ë+.

yÓ’<ä´, Äs√>∑´XÊK,
‘Ó\+>±D sêh+.

Á|üX¯ï\T:
T

1. Ç≥Te+{Ï |üÁ‘ê\T mø£ÿ&Ó’Hê #·÷XÊsê?

ER

2. Ç{≤¢ |ü+∫ô|fÒº |üÁ‘ê\qT @eT+{≤s¡T?

3. M{Ïì m+<äT≈£î |ü+∫ô|&ÉT‘ês¡T?

bÕsƒ¡+ H˚|ü<∏ä´+, ñ<˚›X¯+

SC

‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ áHê{Ï~ ø±<äT. m+‘√eT+~ neTs¡T\ ‘ê´>±\≈£î ∫Vü≤ï+>± kÕ~Û+#·T≈£îqï<˚ á

‘Ó\+>±D sêh+. Ç~ ñ<ä´e÷\ |òü*‘·+>±H˚ kÕø±s¡yÓTÆ+~. ìqï{Ï ñ<ä´e÷ìøÏ eTT+<˚ 1969˝À ª‘Ó\+>±D
Á|üC≤dü$T‹μ ù|s¡T‘√{Ï Á|ü‘˚´ø£sêh kÕ<Ûäq b˛sê≥+ yÓTT<ä˝…’+~.
ÄHê{Ï ñ<ä´eT rs¡T‘ÓqTï\qT ‘Ó\T|ü&É+, ø£s¡|üÁ‘·+ jÓTTø£ÿ dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê\qT |ü]#·j·T+ #˚j·T&É+ á
bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.

60 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T

AN
á bÕsƒ¡+ ø£s¡|üÁ‘·+ nH˚ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. ˇø£e´øÏÔ >±ì, dü+düú>±ì
Á|ü»\≈£î n+~+#ê\qT≈£îH˚ düe÷#êsêìï M˝…’q+‘· dü+øÏå|üÔ+>±
eTTÁ~‘·s¡÷|ü+˝À n+~+#˚+<äT≈£î $ìjÓ÷–+#˚ |üÁ‘·+ ø£s¡|üÁ‘·+.
Bìï Ä+>∑¢+˝À Pamphlet n+{≤s¡T.

NG
ª‘Ó\+>±D Væ≤düºØ kıôd’{Ïμ ‘·s¡|òü⁄q 2009˝À yÓ\Te&ɶ |ü⁄düÔø£+ ªª1969
ñ<ä´eT+`#ê]Á‘·ø£ |üÁ‘ê\Tμμ. 1969 Hê{Ï ‘Ó\+>±D ñ<ä´eTdæú‹>∑‘·T\qT
yÓ\T>∑T˝ÀøÏ ‘Ó#˚à ø£s¡|üÁ‘ê\T Ç+<äT˝À eTTÁ~‘·eTsTTHêsTT. Ä |ü⁄düÔø£+
qT+&ç rdüT≈£îqï ˇø£ ø£s¡|üÁ‘·y˚T á bÕsƒ¡+.
LA
TE

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
G bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.
G bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
G yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düÔø£+ ∫es¡ ñqï ª|ü<ä$C≤„q+μ |ü{Ϻø£˝À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òüT+≥Te⁄\˝À
T

#·÷dæ ‘Ó\TdüTø=+&ç.
ER

Á|üy•˚ ø£
Bs¡øÈ ±\+>± XÊ+‹j·TT‘· ñ<ä´e÷\T ìs¡«Væ≤düTqÔ ï|ü&ÉT Á|üuTÑÛ ‘ê«\T ìs¡ø¢ ´å£ + eVæ≤+∫Hê
SC

nD∫y˚‘·≈£î ~–Hê ñ<ä´e÷\T Væ≤+kÕj·TT‘·+>± e÷πs neø±X¯+ ñqï~. eTT+<äT>±H˚

n≥Te+{Ï |ü]D≤e÷ìï }Væ≤+∫q ñ<ä´eTHêj·Tø£‘«· + bÕ\≈£î\qT m+&É>&∑ TÉ ‘·÷ >±+BÛ
dæ<ëΔ+‘ê\ ø£qT>∑TD+>± ñ<ä´$T+#ê\ì |æ\T|ü⁄ì∫Ã+~. Ç+<äTø£qT>∑TD+>± s¡÷bı+~+∫q
1969 Hê{Ï ø£s|¡ Áü ‘·+˝À $esê\T @eTTHêïjÓ÷ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 61

 I

A
Bø£å≈£î dæ<äΔ+ø£+&ç!
nø√ºãsY 2q kÕeT÷Væ≤ø£ ñ|üyêdü Bø£å\‘√ Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D sêh <Û˚´j·÷ìï #ê{Ï #Ó|üŒ&ÜìøÏ, eTVü‰‘·Tàì

AN
ÄX¯j·÷\|ü≥¢ eTq Á|ü>±&ÛÉ $XÊ«kÕìï ‘Ó\T|ü&ÜìøÏ ‘Ó\+>±D Á|üC≤dü$T‹ Ä<˚XÊ\qT n+<äCÒdæ+~. >∑‘· 9 HÓ\\
qT+&ç XÊ+‹j·TT‘· |ü<äΔ‹˝À ÁãVü‰à+&ÉeTsTTq Á|üC≤ ñ<ä´eTeTT ø=qkÕ>∑T‘·THêï ns¡ú+ #˚düTø√˝Òì düTuÒ<ës¡T\
sê»´+˝À Ç+ø± á ìs¡düq |üÁ‘ê\≈£î ns¡ú+ @$T{ì ø=ìï j·TTeX¯≈£îÔ\T Ä˝À∫+#·&É+˝À ns¡ú+ ˝Òø£b˛˝Ò<äT.
u≤|üPJ ù|s¡Tq Áã‘·T≈£î‘·Tqï á ã&ÜeTqTwüß\+‘ê uÛøÑ ìÔÏ e~˝Òdæ uÛTÑ øÏÔ e÷s¡+Z yÓ‘T· ≈£î‘·THêïs¡T. ‘Ó\s¢ +¡ >∑T

NG
#Ûêj·T˝À ‘·eT eT*q Vü≤è<äj·÷\qT eTs¡T>∑T |üs¡TdüTÔHêïs¡T. C≤‹|æ‘· Á|üuÀ<Ûë\≈£î ‹˝À<äø±*düTÔHêïs¡T. Äj·Tq
nVü≤]ïX¯\ Äsê≥eTT rs¡ì Äy˚<qä >±H˚ $T–*b˛sTTq~. ˇø£#√≥ eT‘·ø˝£ À¢\eTT, y˚s=ø£#√≥ Vü≤‘·´\T, eTs=ø£#√≥
ø±\TŒ\T ÇB eTq Áã‘·T≈£î. <˚X¯+˝Àì Á|ü‹ n+>∑Tfi¯+ s¡ø£Ô+‘√H√ ˝Òø£ ø£˙ï{Ï‘√H√ ‘·&çdæb˛sTT+~. Ç+<äT≈£î
eT+∫ ñ<ëVü≤s¡D eTq ‘Ó\+>±D. Ä+Á<ÛäbÕ\≈£î\ Vü≤j·÷+˝À ‘Ó\+>±D yÓqTø£ã&ç+~. Ä+Á<ÛäÁ|üuÛÑT‘·« ñ
≈£îÿbÕ<ë\ øÏ+<ä ‘Ó\+>±D Á|ü»\T q*–b˛sTTHês¡T. ùd«#·Ã¤ ø£s¡TyÓ’+~. ‘·eT u≤ìdü ã+<Ûë\qT Á‘Ó+#·Tø=ì
LA
Ä‘·à>ös¡e+ ø±bÕ&ÉTø√e&ÜìøÏ ‘Ó\+>±D »q‘· <Ûäs¡àj·TT<äΔ+ kÕ–düTÔqï~. á Á|üC≤b˛sê≥+˝À
e+<ä ˝ ≤~ Á|ü » \T ÁbÕD≤\T ø√˝ÀŒsTTHês¡ T . y˚ ˝ ≤~ j· T Te≈£ î \T
n+>∑$V”≤qT\sTTHês¡T. \ø£å˝≤~ Á|ü»\T dü‘ê´Á>∑Vü≤düeTs¡+˝À b˛sê&ç
ø±sê>±s¡+˝À ã+~Û+|üã&çHês¡T. nsTTHê ÁãVü≤àsêø£ådüT\ bÕ\q˝À
dü‘ê´Á>∑V‰ü \≈£î, |æø¬ {Ï+>∑T\≈£î, <Ûsä êï\≈£î $\Te˝Ò≈î£ +&Ü b˛‘·Tqï~.
TE

‘·q ñ|üyêdüBø£å‘√ ñ‘·ÿ èwüº \øå±´ìï kÕ~Û+∫q >±+BÛ ø£\\

<˚X¯+˝À sêã+<äT\ sê#·]ø£+ q&ÉTdüTÔqï~.
eTq sT÷ XÊ+‹j· T T‘· $|ü ¢ y êìï
n+#·Hêy˚j·T&É+˝À bıs¡u≤≥T »s¡T>∑T‘·Tqï~.
Á|üXÊ+‘· >∑+;Ûs¡ »\~Û˝Àì Á|üfi¯j·÷\
T

|ü ] o\q »s¡ > ∑ & É + ˝Ò < ä T .

Á|üC≤_ÛÁbÕj·÷ìøÏ eTqïq
ER

»s¡>∑&É+˝Ò<äT.
SC

s√Es√E≈£î <ës¡TD Væ≤+kÕø±+&É, s¡ø£ÔbÕ‘·+ ‘Ó\+>±D Á|ü»\qT ø√b˛Á~≈£îÔ\qT #˚düTÔqï~. j·TTe‘·s¡+ Äy˚X¯+
ø£≥º\T ‘Ó+#·Tø=+≥Tqï~. nVæ≤+kÕ dæ<ëΔ+‘·+ |ü≥¢ Ä‘·à$XÊ«dü+ dü&É*b˛j˚T Á|üe÷<ä+ e⁄qï~. @ m+&Éø±>=&ÉT>∑T

62 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 |üfºÒ XÊdüq düuTÑÛ ´\ô|q’ ø√|ü+ ù|s¡T≈£î+≥Tqï~. j·TTe‘·, $<ë´s¡T\ú
>∑T+&Ó˝À¢ Äs¡ì n–ïC≤«\\T eT+&ÉT‘·Tqï dü+>∑‹ì >∑T]+∫ |ü<|˚ <ü ˚

A
ôV≤#·Ã]düTÔHêï eTTsƒêsê»ø°j·÷\ ≈£îfi¯ó¢˝À πø]+‘·˝≤&ÉT‘·Tqï sT÷
kÕ«s¡ú|üs¡T\≈£î ns¡ú+ ø±e&É+ ˝Ò<äT.

AN
n+<äTπø sT÷ nVæ≤+kÕ $<Ûëq+ |ü≥¢ j·TTeX¯≈£îÔ\T n+‘·
ñ‘ê‡Vü≤+ Á|ü<ä]Ù+#·&É+ ˝Ò<äT. ˙‹øÏ, Hê´j·÷ìøÏ, <Û˚´j·÷ìøÏ
ÁbÕD≤\]Œ+#·&ÜìøÏ dæ<äΔeTsTTq düeTj·T+˝À XÊ+‹ dü+<˚XÊ\T,
˙‹yêø±´\T yê] Vü≤è<äj·÷\qT ø£\∫y˚düTÔqïe÷≥ yêdüÔey˚T.
ø±ì >±+BÛ X¯‘»· j·T+‹ dü+e‘·‡s¡+˝À yê] $<ÛëHê\T Ä#·sD¡ ˝À

NG
#·÷|æ+∫ ì»eTsTTq uÛ≤s¡rj·TT\eTì s¡TEe⁄ #˚j·÷*.
dü‘ê´Væ≤+dü\ <ë«sê |üsÁ¡ |üuTÑÛ ‘ê«ìï bÕs¡Á<√*q eTq+ Á|üC≤kÕ«$Tø£
|ü<äΔ‘·T\ <ë«sê ø±düT sêø±dæ Á|üuÛÑT‘ê«ìï ≈£L\Á<√dæ Á|ü‘˚´ø£
‘Ó\+>±D kÕ~Û+#·Tø√yê*. n|ü&˚ >±+BÛJ ø£qï ø£\\T |òü*+∫
rs¡T‘êsTT.
LA
Ç+‘· ø±\+ qT+&ç »s¡T>∑T‘·Tqï ‘Ó\+>±D Á|üC≤ ñ<ä´e÷ìï
Çø£HÓ’Hê ns¡ú+ #˚düTø=ì πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D sêh
ìsêàD≤ìøÏ ˇ|üø=q≈£î+fÒ nø√ºãsY 10 qT+&ç ìsêVü‰s¡Bø£å
ÁbÕs¡+_Û+#·qTqï≥T¢ $<ë´]ú Hêj·T≈£î&ÉT Á|üø£{Ï+∫Hê&ÉT. á rÁe
TE

|ü]dæ‹ú ì øπ +Á<ä+ yÓ+≥H˚ >∑T]Ô+#ê*. Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D≤ düeTà‹ì

>±+BÛJ X¯‘·»j·T+‹ ù|s¡Tq #·÷|æ+#ê*. n<˚ yê] »qà~HêìøÏ
‘·–q ø±qTø£. n+<äTe\¢H˚ >±+BÛJ q$Tàq dü‘ê´Á>∑Vü‰\T,
ìsêVü‰s¡Bø£\å ø±s¡´Áø£eT+ Á|üC≤dü$T‹ #˚|≥ü &º +É »]–+~. nø√ºãsY
2q eT÷≈£îeTà&ç ñ|üyêdü Bø£å\ <ë«sê yês¡T q$Tàq dæ<ëΔ+‘êìøÏ
T

|ü⁄wæìº #˚≈L£ s¡Ã+&ç. C≤‹|æ‘≈· î£ ‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\T uÛøÑ ÔÏ Á|ü|‘ü T· \Ô ‘√

düeT]Œ+#˚ ø±qTπø eTq kÕeT÷Væ≤ø£ ñ|üyêdüBø£å.
ER

nø√ºãsY 2q ñ<äj·T+ 9 qT+&ç kÕj·T+Á‘·+ 5 >∑+≥\

es¡≈î£ , Ç~es¡≈î£ »]|æq øπ +Á<ë\˝À Á|ü»\+‘ê #˚] ñ|üyêdüBø£\å
ø±s¡´Áø£e÷ìï ~–«»j·T+ #˚j·T+&ç. eTq Äø£* eT+≥\ C≤«\˝À
>±+BÛ dæ<ëΔ+‘ê\T yÓ\T>∑T\T $s¡õe÷à*. Hê´j·T+ #˚≈£Lsê*.
SC

<Ûäs¡à+ e]Δ˝≤¢*. dü‘·´y˚Te »j·T‘˚.

‘Ó\+>±D Á|üC≤dü$T‹,
$<ë´]ú ø±sê´#·s¡D dü$T‹.
es¡+>∑˝Ÿ,
30.09.1969.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 63
 Ç$ #˚j·T+&ç

A
AN
I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
1. ø£s¡|üÁ‘ê\qT m+<äT≈£î s¡÷bı+~kÕÔs¡T? MTs¡T #·~$q ø£s¡|üÁ‘·+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

NG
2. Á|üC≤ ñ<ä´e÷\qT XÊ+‹j·TT‘·+>±H˚ ìs¡«Væ≤+#·e\dæq nedüs+¡ @$T{Ï? #·]Ã+#·+&ç.
3. bÕsƒ+¡ #·<Tä e+&ç. n|üŒ{Ï Á|üuTÑÛ ‘·« bÕ\qqT >∑T]+∫ $eT]Ùdü÷Ô yê&çq ø°\ø£ |ü<ë\T yÓ‹øÏ sêj·T+&ç. yê{Ïì
$e]+#·+&ç.
ø°\ø£|<ü ë\T LA $es¡D
TE

4. øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.

Ä+π>¢j·TT\ sêø£≈£î eTT+<äT eTq uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ø£s¡|üÁ‘ê\T ˝Òe⁄. Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝À Á|ü‹s√E eTq+
T

ø£˙dü+ ˇø£ ø£s¡|üÁ‘·yÓTÆHê #·÷düTÔHêï+.

ˇø£ düe÷#êsêìï ˝Ò<ë Á|ü‘˚´ø£ n+XÊ\qT n+<ä]ø° ‘Ó\Œ&Éy˚T ø£s¡|üÁ‘·+ Á|ü<Ûëq ñ<˚›X¯+. ø£s¡|üÁ‘·+˝À
ER

kÕ<Ûës¡D+>± yê&ÉTø£u≤Û wü ñ+≥T+~. ø£s|¡ Áü ‘ê\T y˚dqæ yêfi¯ófl, sêdæqyêfi¯fl ù|s¡T>¢ ±ì, eTTÁ<äD≤\j·T+ ù|s¡T>±ì
ø£s|¡ Áü ‘ê˝À¢ ñ+&Ü*. Á|üuTÑÛ ‘·« dü+øπ eå T |ü<øä∏ ±\T, kÕe÷õø£ Á|üj÷Ó »Hê\Tqï n+XÊ\qT kÕe÷q´ Á|üC≤˙ø±ìøÏ
#˚s¡y˚j·T&ÜìøÏ ø£s¡|üÁ‘·+ ˇø£ eTTK´yÓTÆq kÕ<Ûäq+>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. ø£s¡|üÁ‘·+ eTìwæ uÛ≤eùd«#·Ã¤≈£î
dü+øπ ‘·+.
SC

Á|üX¯ï\T :
n) ô|’ ù|sê≈£î o]¸ø£ ìs¡ísTT+#·+&ç.
Ä) ø£s¡|üÁ‘ê\T eTq <˚X¯+˝À m|üŒ{ÏqT+&ç ñHêïsTT?
Ç) ø£s¡|üÁ‘ê\T m+<äT≈£î?

64 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 á) ø£s¡|üÁ‘ê\T m{≤¢ ñ+&Ü*?
ñ) ô|’ >∑<ä´+ Á|üø±s¡+ m≈£îÿe>± y˚{ÏøÏ #Ó+~q ø£s¡|üÁ‘ê\T #·÷düTÔHêï+?

A
AN
II. e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) 1969 ‘Ó\+>±D≤ ñ<ä´eTø±\+ Hê{Ï bÕ\q m{≤¢ ñ+<äì uÛ≤$düTÔHêïs¡T?

NG
Ä) n|üŒ{Ï ‘Ó\+>±D b˛sê≥+˝À Á|ü»\T ø√b˛Á~≈£îÔ\T ø±e&ÜìøÏ ø±s¡D≤\T sêj·T+&ç.
Ç) >±+BÛJ dæ<ëΔ+‘ê\≈£î nqT>∑TD+>± ‘Ó\+>±D kÕ~Û+#ê\q&É+˝À Ä+‘·s¡´+ @$T{Ï?
á) Á|üC≤ñ<ä´e÷\T Væ≤+kÕ‘·àø£+>± e÷s¡≈£î+&Ü ñ+&É&ÜìøÏ ñ<ä´eTHêj·Tø£‘·«+ @+ #˚j·÷*?
2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
LA
n) 1969 Hê{Ï ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ <ë«sê sêh+ kÕ~Û+#·ø£b˛e&ÜìøÏ, H˚{Ï ñ<ä´eT+ $»j·Te+‘·+
ø±e&ÜìøÏ ø±s¡D≤\T $X‚¢wæ+#·+&ç.
3. øÏ+~ n+XÊ\ >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX¯+kÕ‘·àø£+>± sêj·T+&ç.
TE

n) ‘Ó\+>±D Á|ü»\ JeHêìøÏ, Á>±e÷\ n_Ûeè~ΔøÏ ‘√&ÉŒ&˚$ ªª#Ós¡Te⁄\Tμμ. á #Ós¡Te⁄\ ÁbÕ<Ûëq´‘·

$e]dü÷Ô, M{Ïì ø±bÕ&É&É+˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT\T ø±yê\ì |æ\T|ü⁄ì#˚à ø£s¡|üÁ‘·+ ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç.
#·~$ $ì|æ+#·+&ç.

III. uÛ≤cÕ+XÊ\T
T

|ü<äC≤\+
ER

1. øÏ+~ yêø±´˝À¢ì ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\T sêdü÷,Ô kı+‘·yêø±´˝À¢ Á|üj÷Ó –+#·+&ç.
n) Äj·Tq nVü≤]ïX¯\ Äsê≥eTT rs¡ì Äy˚<äq>±H˚ $T–*b˛sTTq~.
SC

Ä) >±+BÛ nVæ≤+kÕ e÷s¡Z+˝À \øå±´ìï kÕ~Û+#ê&ÉT.

Ç) ‘Ó\+>±D »q‘· <Ûäs¡àj·TT<äΔ+ kÕ–düTÔqï~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 65

 2. Ç∫Ãq $es¡D\≈£î dü]|ü&˚ C≤rj·÷\qT Áu≤¬ø{À¢ Çe«ã&çq yê{ÏqT+&ç @] yê{Ï ¬ø<äTs¡T>± ñqï >∑fi¯fl˝À
sêj·T+&ç.

A
AN
n. ÄX¯\T e<äT\T ø=q≥+

Ä. ã\e+‘·+>± nD∫y˚j·T≥+

NG
Ç. $T‹MT]b˛e≥+

á. neø±X¯yê<ä+
LA
(ø£≥º\T ‘Ó+#·Tø√e&É+, @ m+&Éø±>=&ÉT>∑T, ñ≈£îÿbÕ<ä+yÓ÷|ü&É+, ‹˝À<äø±\T Çe«&É+)
yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
1. øÏ+~ yêø±´˝À¢ dü+~Û |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫, Ä |ü<ë\qT $&ÉBdæ dü+~Ûù|s¡T¢ ù|s=ÿq+&ç.
TE

n) ø√b˛Á~≈£îÔ˝…’q ø±s¡´ø£s¡Ô\qT Væ≤+dü≈£î ‘Ó>∑ã&É≈£î+&Ü ø£≥º&ç#˚XÊs¡T.

G R
Ä) q$Tàq dæ<ëΔ+‘·+ ø√dü+ >=|üŒyês¡T ÁbÕD≤\]Œ+#·&É+ #·÷düÔH˚ ñHêï+.
G R
Ç) dü‘ê´Væ≤+dü\T bÕ{Ï+#·&É+ <ë«sê düe÷» XÊ+‹øÏ u≤≥\T y˚j·Te#·TÃ.
T

G R
ER

2. düe÷dü |ü<ë\≈£î #Ó+~q øÏ+~ |ü{Ϻø£qT |üP]+#·+&ç.

düe÷dü+ |ü<+ä $Á>∑V≤ü yêø£´+ düe÷dü+ ù|s¡T
uÛøÑ j
ÔÏ T· T, Á|ü|‹ü j
Ô T· T
SC

<Ûsä à¡ j·TT<ä+Δ
s¡ø£Ô+ jÓTTø£ÿ bÕ‘·+
XÊ+‹ dü+<˚X¯+
Hê\T¬>ø£sê\T ~«>∑T düe÷dü+

66 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 G

3. øÏ+~ kÕe÷q´ yêø±´\qT dü+j·TTø£Ô yêø±´\T>± e÷]Ã sêj·T+&ç.

A
n) y˚˝≤~ j·TTe≈£î\T ñ<ä´eT+˝À bÕ˝§ZHêïs¡T.
y˚˝≤~ j·TTe≈£î\T ø±sê>±sê\≈£î yÓfi≤¢s¡T.

AN
Ä) >±+BÛ $<ÛëHê\qT Ä#·]+#ê*.
>±+BÛ $<ÛëHê\ <ë«sê eT+∫ì kÕ~Û+#ê*.

NG
ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ MT ÁbÕ+‘·+˝À $$<Ûä s¡ø±\ ø£s|¡ Áü ‘ê\T ùdø£]+∫ yê{Ï $esê\T øÏ+~ |ü{øºÏ £ s¡÷|ü+˝À qyÓ÷<äT #˚jT· +&ç.
ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.
LA
Á|ü#T· s¡D ø£s\Ô¡ T/ ø£s¡|üÁ‘·+˝À $wüj·T+ `
Áø£.dü+ ø£s|¡ Áü ‘·+ o]¸ø£ Á|ü#T· s¡D ‘˚~
Á|ü#T· s¡D dü+düú (dü+øÏ|å +Ôü >±)
TE
T
ER

ñ<ä´e÷\ Á|ükÕúq+˝À ñÁ<˚ø±\T, ñ<˚«>±\ø£Hêï

SC

dü÷øÏÔ XÊ+‹, düVü≤Hê˝Ò dü¬s’q Äj·TT<Ûë\T.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 67

 A
7 #Ó*$T

AN
` bıìïø£+{Ï ‘Ó\>∑q

NG
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
bÕ\≈£î\T, |ü+&ç‘·T\T, •wüߺ\T ì‘·´J$‘·+˝À $]$>± dü+düÿ è‘·+ ñ|üjÓ÷–+#·&É+ #˚‘· ‘Ó\T>∑T
ø±e´uÛ≤wü˝À eT÷&ÉTe+‘·T\T dü+düÿ è‘· |ü<ë˝ Ä~Ûø£´‘· ø£ì|ædüTÔ+~. lHê<∏äTì ø±\+ Hê{ÏøÏ düTBs¡È
dü+düÿ è‘· düe÷kÕ˝Ò |ü<ë´\ìï{Ï˝À ì+&çb˛j·÷sTT. ‘Ó\T>∑T e÷≥\T ø£ì|æ+#·≈£î+&Üb˛j˚T dæú‹
LA
@s¡Œ&É~¶ . dü+düÿ è‘êìï ñ|üj÷Ó –+∫ m+‘·>=|üŒ>± |ü<´ä s¡#q· #˚dHæ ê ø£e⁄\T ‘·eT ø±yê´˝À¢ ˇø£ÿf…HÆ ê
n#·Ã‘ÓqT>∑T |ü<ë´ìï sêùdyêfi¯ófl. Ä ˇø£ÿ |ü<ë´ìπø ˝À≈£î\T Äq+<ä+‘√ bı+–b˛j˚Tyêfi¯ófl. ˇø£
ø±yê´ìï n+‘ê, n#·Ã+>± ‘ÓqT>∑T |ü<ë´\‘√ s¡∫+∫q $•wüº ø£$ bıìïø£+{Ï ‘Ó\>∑q.
TE

Á|üX¯ï\T:
1. dü+düÿ è‘· |ü<ë\T ø±e´uÛ≤wü˝À m≈£îÿe>± m+<äT≈£î ñ+&˚$?
2. ‘ÓqT>∑T |ü<ë´ìï Á|ü»˝…+<äT≈£î yÓT#·TÃ≈£îH˚yêfi¯ófl?
T

3. |ü<ë´˝À¢ düTBs¡È dü+düÿ è‘· düe÷kÕ\T ñ+&É≥+ e\q ˝≤uÛÑe÷? qwüºe÷? m+<äT≈£î?
4. n#·Ã‘ÓqT>∑T |ü<ë´\‘√ ø±e´+ s¡∫+∫q ‘Ó\+>±D≤ ø£$ mes¡ì MTs¡qT≈£î+≥THêïs¡T?
ER

bÕsƒ¡+ H˚|ü<∏ä´+
Á|ü‹cÕ˜q|ü⁄sêìøÏ sêE j·Tj·÷‹. n‘·&ÉT ˇø£kÕ] y˚≥≈£î yÓ[flq|ü⁄&ÉT <ë]‘·|æŒ, C≤u≤* nH˚ ãTTwæ
SC

ÄÁX¯eT+ #˚s¡T≈£î+{≤&ÉT. C≤u≤* n‘·ìøÏ sêe÷j·TD ø£<∏ä dü+øÏå|üÔ+>± #Ó|æŒ, ˇ+≥]>± n&É$˝À ‹s¡T>∑sê<äì
ñ|ü<˚•+∫ |ü+|ækÕÔ&ÉT. ‹]– yÓfi¯óÔqï j·Tj·÷‹ <ä|æŒø£>=ì ˇø£ q÷‹ <ä>∑Zs¡≈£î b˛j·÷&ÉT. Ä q÷‹˝ÀqTqï ˇø£
ÅdÔ” ‘·qqT s¡ø+åÏ #·TeTì @&ÉTdüT+Ô fÒ n‘·&TÉ ø±bÕ&ÉT‘ê&ÉT. n|ü&ÉT nø£ÿ&çøÏ #˚]q ÄyÓT #Ó*ø£‘ÔÓ sêE‘√ $e]+∫q
dü+>∑‘·T˝Ò á bÕsƒ¡+.

68 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T

AN
á bÕsƒ¡+ ø±e´ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. dü+düÿ è‘· |ü<ë\qT
ñ|üjÓ÷–+#·≈£î+&Ü n#·ÃyÓTÆq ‘Ó\T>∑T e÷≥\‘√ sêdæq ø±e´+. Ç~
n#·Ã‘ÓqT>∑T ø±e´+. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´#·]Á‘·˝À ‘=* n#·Ã‘ÓqT>∑T
ø±e´+ ªj·Tj·÷‹ #·]Á‘·μ, Bìï s¡∫+∫q ø£$ bıìïø£+{Ï ‘Ó\>∑q.

NG
á bÕsƒ¡+ ªj·Tj·÷‹ #·]Á‘·μ˝Àì ‘·èrj·÷XÊ«dü+ ˝Àì~.

LA
ø£$ |ü]#·j·T+
n#·Ã‘ÓqT>∑T˝À ìj·TeTã<äΔyÓTÆq ø±e´s¡#·q≈£î |üPqT≈£îqï bıìïø£+{Ï
TE

‘Ó\>∑Hêe÷‘·T´&ÉT n#·Ã‘ÓqT>∑T Ä~ø£$>± düTÁ|üdæ<äTΔ&ÉT. >√\ø=+&É |ü]düsê\˝À bı≥¢

#Ós¡Te⁄ (dü+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢˝Àì |ü{≤Hé#Ós¡Te⁄) ‘Ó\>∑q ìyêdü Á>±eT+. ‘·+Á&ç ù|s¡T
uÛ≤eHêe÷‘·T´&ÉT. n#·Ã‘ÓqT>∑T ø±e´s¡#·q≈£î dü«j·T+>± ‘êH˚ ìj·Te÷\H˚s¡Œs¡∫
‘·<äq+‘·s¡ ø£e⁄\≈£î e÷s¡Z<äs¡Ù≈£î&Éj·÷´&ÉT. ªj·Tj·÷‹ #·]Á‘·μ ø±e´+ n#·Ã‘ÓqT>∑T
T

(}Vü‰∫Á‘·+)
16e X¯‘êã›+ ø±yê´˝À¢ yÓTT<ä{Ï<˚>±ø£, n‘·T´‘·ÔeTyÓTÆ+~. Bìï ˇø£ eTVü≤àBj·T düs¡<ës¡T≈£î
ER

n+øÏ‘·MTj·T&É+ ≈£L&Ü ˇø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq n+X¯y˚T.

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
G
SC

bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

G bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
G yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 69

 Á|üy•˚ ø£

A
düèwæ˝º À rj·Tì~ ùdïVü≤+. ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î #Ó|ü ø√˝Òì$, ‘√ãT≥Tºe⁄‘√ |ü+#·Tø√˝Òì$
≈£L&Ü ùdïVæ≤‘·T\‘√ #Ó|ü ≈£î+{≤s¡T. ªeTq ‘·|ü \qT m‹Ô#÷· |ü&+É , eT+∫ì Á|üX+¯ dæ+#·&+É ,

AN
nedüs¡yÓTÆq|ü&ÉT düVü‰j·T+ #˚j·T&É+, Ä|ü<ä˝À¢ $&ÉTe≈£î+&Ü ñ+&É&É+, s¡Vü≤kÕ´\qT
<ë#·Tø√e&É+μ nH˚$ $TÁ‘·Tì \ø£Då ≤\T. m+‘√ ø£*dæyTÓ *dæ ñ+&˚ ùdïVæ≤‘·T\T ˇø=ÿø£ÿkÕ]
Vü≤sƒê‘·TÔ>± X¯Á‘·Te⁄\T>± e÷]b˛‘·T+{≤s¡T. n{≤¢ e÷s¡{≤ìøÏ ø±s¡D≤˝Ò$? n$
$X‚¢wæ+#·T≈£îH˚+<äT≈£î á bÕsƒ¡+ #·<äTe⁄<ë+.........

NG
I

#·. ø£qT">=ì HÓeTà~ HÓï>∑T\T Á>∑eTà">∑ s¡ø£ÿdæjÓTT»®j·T+#·T" uÒ

s=ÿq" <ä>∑Tq{Ϻ X¯óÁ≈£îq≈£î" >∑÷]$T ≈£L"‘·Ts¡T <˚ej·÷ì Hê"
LA
<äq]q sTTHÓï\+‘· H=ø£ ‘·|üq¬ø’ eèwü|üs¡T«|ü{Ϻ q÷
‘·qT ã&É"Á<√∫ b˛jÓTqì <ëì ‘Ói+ >∑~ $qï$+∫qHé. 1
‘˚. ªn‹e, eèwü|üs¡T«"&Éq HÓe«"? &É‘·ì j·TqT">∑T"
>∑÷"‘·Tù|sπ $T? ‘·qT"ã{Ïqº ÷‘·"Á<√j·TT
TE

q+‘·|üì j˚T$T #˚ôd ˙j·T\s¡T"uÀ"&ç?μ

j·TqT&ÉT qyê«\T>∑+{Ï j·Tj·÷‹" p∫ 2
ø£. $qT eèwü|üs¡T«" &Éq+>±"
<äqs¡THé s¡ø£ÿdüT\iÒ"&ÉT ‘·q ø£ì˝Àq+
T

u…q">∑"<ä>∑T e÷s¡TÔ HÓ+<äT+

>∑ì jÓTiT">∑ø£ »>∑eTT ˝Ò\T">∑&É ˝Òì dæ]Hé 3
ER

‘˚. n‘·ì ≈£L"‘·Ts¡T X¯]àwü˜ j·Tq">∑ H=|ü"

>∑÷]à düøÏj·T\T y˚>∑Ts¡T >=\«HÓ|ü⁄&ÉT
Hê #Ó*j·T">∑÷&ç sT÷ ø=eTàj·÷&ÉTø=qT#·T
qs¡eTs¡\T ˝Òì #Ó\TeTT\ qq"– ô|q"–. 4
SC

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ eèwü|üs¡T«&ÉT >∑s¡«+‘√ ñ+&É&ÜìøÏ ø±s¡D≤\T #Ó|üŒ+&ç.
♦ ns¡eT]ø£\T ˝Òì ùdïVü≤+ n+fÒ, m{≤¢ ñ+≥T+<√ #Ó|üŒ+&ç.

70 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 II

A
e. ‹s¡T>∑T#·T H=ø£ÿHê&ÉT ˙sê≥ dü\TŒq{ϺjÓT&É. 5
ø£. düTs¡øs£ T¡ e* #·qT<Ó+∫q

AN
<ä]"u…{Ϻqø√ø£ ˝…\¢"<ä&É"ã&ç b˛">±
q]– j·T$ <Ó∫à #Ó\T \ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
ãT“s¡ eT>∑T ‘·eT Ns¡ ˝…\¢" ã÷ìq, q+<äTHé 6
♦ düTs¡ø£s¡Te* (düT&ç>±*)
ø£. \* ˙ HÓ\"‘·j·TT" <ëqTqT
MT¬s|ü&Ó’Hê #·÷XÊsê?

NG
e\Te\T M&É«&É">∑ <ë*Ã, yÓ’fi¯yÓT #Ó\Te˝Ÿ
n~ e∫Ãq|ü&ÉT @+
<ä\"|æ+|ü HÓiÏ"– øÏqTø£+
>∑T\T≈£î#·T s¡ø£ÿdüT\ iÒì ≈£L"‘·Ts¡T ‘Ó>∑TeHé.
»s¡T>∑T‘·T+~? 7
♦ X¯]àwü̃ >∑s¡«+‘√
✿ ñ. ªHÓ≥ºq πssTTì+ ã>∑\T H˚s¡$T yÓ≥Tºq≥+#·T y˚\T|ü⁄
e÷{≤¢&É&ÜìøÏ >∑\
˝…«{Ϻj·TT" >=≥ïeTT\Ã\T|ü ÁM\ì #˚ã\T y=|ü k˛"≈£î&ÉT+
LA
ã≥ºeTT >∑≥Tºø=qï eèwü|üs¡T«ì ≈£L"‘·Ts¡, q{Ϻ H˚qT ˙
ø±s¡D≤\T @yÓTÆ ñ+{≤sTT?
ø£{Ϻq yÓTÆ\" >∑≥Tº<äTHÓ ø±es¡y˚T{ÏøÏ e#ÓÃ˙μ ø£qHé. 8
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 71

 III

A
e. $ì j·TjÓT´\Hê">∑≈£î <˚ej·÷ì sTT≥¢ìjÓT. 9
ø£. ªñdüT i=ø£ÿ{ÏjÓÆT u§+<äT\T

AN
yÓdü ¬s+&ÉT>∑ qT+&ç, e\«M&É«&ÉT≥≈£î" >±"
>∑dü ¬s<ä, $~ ‘·>∑ e>∑THê? Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
|üdæ_&ɶyÓ? yêsTT ‘Ói∫ |ü˝…ÿ<äe⁄ #Ó©! ♦ ªªñdüTi=ø£ÿ{ÏjTÆÓ u§+<äT\T yÓds¬ü +&ÉT>∑qT+&ÉTμμ 10
ø£. nqe⁄&ÉT qT&ÉT>∑ø£" $TøÏÿ* n+fÒ ns¡úy˚T$T? á e÷≥\T <˚ej·÷ì

NG
øÏqTø£+ π>s¡&ÉeTT ˝≤&É π>*>∑" >=qT#·T m+<äTø£qï~?
ì«ì $ì y˚dü] jÓ÷s¡«ø£
jÓTqdæq e>∑‘√&É" >∑÷&É ˙ |ü&ÉT#·ìjÓTHé 11
✿ eT‘·Ôø√øÏ\. ªz* s¡ø£ÿdæ e+>∑&É+ãTq ø=»®≈£L]$T ≈£L"‘·Ts¡
H˚ï\y˚\T|ü⁄">∑ìïj·T+ <ä>∑˙e⁄ >∑{Ϻq|ü⁄≥ºeTT+
LA
<ë\T|ü+<ä>∑TqeTà Hêμ ø£ì <ëì ø£]à*" ã\ÿ" <ë
Hê\øÏ+|üø£ q÷‘·"Á<√∫ >∑j·÷[ jÓÆT #·ìjÓTq«&çHé. 12
e. nì j·Tø£ÿ*øÏ ‘Ói+ ¬>iÏ+–+∫q $ì ø£≥ø£≥+ã&ÉT#·T eT–&ç bı>∑&É+<ä>∑T ‘˚õHÓøÏÿ eT≈£îÿe‘√ j·Tj·÷‹ ‘·q
TE

Áb˛*øÏ+ »ìjÓT. 13
‘ê‘·Œsê´\T

1) sêEqT (j·Tj·÷‹) #·÷dæ eTqdüTì+&Ü u≤<Ûä n\eTTø=q>± ªªsêø£ådüT\≈£î >∑Ts¡TyÓ’q X¯óÁ≈£îì ≈£L‘·T¬s’q
<˚ej·÷ì áyÓT. ˇø£ bıs¡bÕ≥T ø±s¡D+>± eèwü|sü T¡ «ì ≈£L‘·Ts¡T áyÓTqT á u≤$˝À Á‘√dæ b˛sTT+~μμ. nì
T

(<˚ej·÷ì #Ó*ø£‘ÓÔ nsTTq |òüT÷]íø£) $qï$+∫+~.

2) n|ü&ÉT Ä Åd”Ô (|òüT÷]íø£)‘√ ªªeèwü|üs¡T«&ÉT n+fÒ mes¡T? n‘·ì ≈£L‘·Ts¡T ù|πs$T? u≤$˝À ‘√ùd≥+‘· ‘·|ü
ER

|üì áyÓT @$T #˚dæ+~μμ nì j·Tj·÷‹ n&ÉT>∑>± <ëìøÏ Ä |òüT÷]íø£ n‘·DÏí #·÷dæ
3) eèwü|üs¡T«&ÉH˚ sêø£ådüsêE j·TT<äΔ+˝À ‘·q≈£î m<äTs¡Tì\«>∑\ X¯Á‘·Te⁄\T ˝Òs¡ì >∑s¡«+‘√ sê»´y˚T\T‘·THêï&ÉT.
4) n‘·ì ≈£L‘·Tπs X¯]àwü˜— ÄyÓT≈£î y˚sTTeT+~ #Ó*ø£‘ÓÔ\T m|ü&É÷ ùde\T #˚dü÷Ô+{≤s¡T. ÄyÓT ùdïVæ≤‘·Tsê˝Ò á
<˚ej·÷ì. yê[fl<ä›s¡T ns¡eT]ø£\T ˝Òì ùdïVü≤+‘√ yÓT\T>∑T‘·T+&˚yêfi¯ó¢.
SC

5) Mfi¯ófl ˇø£s√E ˙fi¯fl˝À Ä{≤&ÉT≈£î+≥T+&É>±

6) düT&ç>±* e∫à >∑≥TºMT<ä ñqï Mfi¯fl Ns¡\qT #Ó˝≤¢#Ó<äs¡T #˚dæ+~. <ë+‘√ Mfi¯ófl ÄX¯Ãs¡´|ü&ç yê] ã≥º\T
‘Ó#·TÃø=ì <Ûä]+#ês¡T.
7) Ä Áø£eT+˝À M[fl<ä›s¡T ˇø£] eÅkÕÔ\qT eTs=ø£s¡T <Ûä]+#ês¡T. n~ >∑eTì+∫q X¯]àwü˜ ø√|ü+‘√ Ç{≤¢ nqï~.

72 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 8) ªª<˚e‘·\+<äs¡T mø£ÿ&É ‘·eTqT ‘·|üã&É‘ês√qì |ü>∑\T πssTT (m\¢|ü&ÉT) ‘·|üŒ≈£î+&Ü yÓ{Ϻì, }&ç>±ìï

A
#˚dü÷Ô+&É>±, ‹s¡T>∑T˝Òì uÛÑT»ã\+‘√ ˇô|Œ&ç sêø£ådü |”sƒêìï møÏÿq (sêø£ådüsêC…’q) eèwü|üs¡T«ì ≈£îe÷¬sÔHÓ’q
H˚qT, ˙e⁄ ø£{Ϻq yÓTÆ\ eÅkÕÔìï ø£≥Tº≈£î+{≤Hê? ˙≈£î Ç+‘· bı>∑sê?μμ nì X¯]àwü˜ nq>±

AN
9) n~ $ì X¯]àwü˜‘√ <˚ej·÷ì Ç{≤¢ nqï~.
10) ªªz düF! eTq X¯Øsê\T y˚¬s’Hê ÁbÕD+ ˇø£ÿ{Ï>± ø£*dæyÓT\dæ ñHêïeTT. eÅkÕÔ\T e÷]q+‘· e÷Á‘êq
≈£düTs¡T≈£î+{≤yê? Ç~ ˙≈£î ‘·–q<ë? |üdæ<ëqyê? H√s¡T #˚düT≈£î+{≤yê?μμ (nqï~)
11) nqï|ü&ÉT }s¡Tø=qø£ $TøÏÿ* ø√|ü+‘√ e+ø£s¡ e÷≥˝≤&ÉT‘·÷ yÓøÿÏ ]düTqÔ ï X¯]àwü˜ e÷≥\T $ì, $ì $düT>¬ ‹Ô,

NG
uÛÑ]+#·˝Òø£ n~Ûø£yÓTÆq u≤<Ûä‘√ <˚ej·÷ì Ç{≤¢ nqï~.
12) ªªsêø£ådü C≤‹øÏ >∑Ts¡TyÓ’q X¯óÁø±#ês¡T´ì ≈£L‘·Ts¡TqT. Áu≤Vü≤àDTì |ü⁄Á‹ø£qT ø±ã{Ϻ, ˙e⁄ ø£{Ϻq eÅkÕÔ\T H˚qT
<Ûä]+#·&É+ ‘·|üø±<äTμμ nì Áù|eT‘√ |ü\Tø£>± X¯]àwü˜ <ëìï $ì|æ+#·Tø√ø£ >∑j·÷´[jÓÆT á q÷‹˝À ‘√dæ
y˚>∑+>± yÓ[fl+~. LA
13) nì <˚ej·÷ì #Ó*ø£‘ÓÔ nsTTq |òüT÷]íø£ Ä dü+>∑‹q+‘ê #Ó|üŒ>± $ì, C≤*|ü&ÉT‘·÷, yÓqTø£≈£î ‹]– ÁX‚wü̃yÓTÆq
>∑TÁsêìï møÏÿ j·Tj·÷‹ ‘·q |ü≥ºD≤ìøÏ b˛j·÷&ÉT.
TE

Ç$ #˚j·T+&ç
I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
T

1. ˇø£]edüTeÔ ⁄\T eTs=ø£sT¡ yê&ÉT≈£î+fÒ ø°&TÉ ‘·\ô|≥º&+É düs¬ q’ <˚Hê? #·]Ã+#·+&ç.

ER

2. ùdïVæ≤‘·T\+fÒ m{≤¢ ñ+&Ü˝À MT n_ÛÁbÕj·T+ #Ó|üŒ+&ç.

3. bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± X¯]àwü˜, <˚ej·÷ì\ dü«uÛ≤yê\T m{≤¢ ñHêïjÓ÷ øÏ+~ |ü{Ϻø£˝À sêj·T+&ç.
X¯]àwü˜ <˚ej·÷ì
SC

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 73

 4. øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç ` »yêãT*e«+&ç.

A
2014 pHé 8q Væ≤e÷#·˝ŸÁ|ü<˚XŸ˝Àì eT+&çõ˝≤¢˝Àì _j·÷dt q~ n+<ë\T MøÏå+#·&É+˝À
©qyÓTbÆ ˛j·÷s¡T 48 eT+~ Ç+»˙]+>¥ $<ë´s¡T\ú T. eTT>∑TsZ T¡ n<Ûë´|ü≈î£ \‘√ ø£*dæ ‘Ó\+>±D sêh+ qT+&ç

AN
$C≤„qj·÷Á‘·≈£î ãj·T\T<˚sês¡T. Ä $<ë´s¡Tú\T, düqïdüqï>± Á|üeVæ≤düTÔqï _j·÷dt q~˝À eT<Ûä´ ã+&Ésêfi¯fl
MT<ä, yÓ÷ø±*˝À‘·T<ëø± yÓ[fl, Ä q~ n+<ë\qT ÄHê{Ï kÕj·T+Á‘·+ düTe÷s¡T Äs¡T>∑+≥\ eTTô|’Œ
ì$TcÕ\y˚fi¯ ‘·eT ¬øyÓTsê˝À¢ ã+~ÛdüTÔHêïs¡T. ô|’qTqï ]»sê«j·Ts¡T π>≥T¢ m‹Ôq dü+>∑‹ >∑T]+∫ |ü]düsê˝À¢
ñqï ôV≤#·Ã]ø£\qT Mfi¯ófl >∑eTì+#·˝Ò<äT. q~˝À Vü≤sƒê‘·TÔ>± ˙{ÏeT≥º+ ô|s¡>∑&É+ >∑eTì+∫q ø=+<äs¡T

NG
Á|üe÷<ëìï X¯+øÏ+∫ ãj·T≥ |ü&É{≤ìøÏ Á|üj·T‘·ï+ #˚kÕs¡T. ø=+‘·eT+~ ÁbÕD≤\T ø±bÕ&ÉTø√>∑*>±s¡T.
eT]ø=+<äsT¡ Ç‘·sT¡ \qT ø±bÕ&É{≤ìøÏ Á|üjT· ‹ï+#ês¡T. Ä Á|üjT· ‘·ï+˝À ø=+<äsT¡ $»j·T+ kÕ~ÛùdÔ ˇø£]<äs› T¡
ÁbÕD≤\H˚ |üD+>± n]Œ+#ês¡T. yÓTT‘·+Ô MT<ä dü>+∑ eT+~ $<ë´s¡T\ú ì+&ÉTÁbÕD≤\T n+<äs÷¡ #·÷dü÷+Ô &É>±H˚
Ä ˙{Ï ñ<äΔ è‹øÏ >±˝À¢ ø£*dæb˛j·÷sTT. Á|ü|ü+#· e÷qyê[ Vü≤è<äj·÷\qT ø£\∫y˚dæq dü+|òüT≥q Ç~.
LA
Ç≥Te+{Ï dü+|òTü ≥q\T ‘·s#¡ ÷· eTq+ $+≥THêï+, #·÷düTHÔ êï+. Äø£‘êsTT‘·q+‘√ á‘· sêìyêfi¯flqT
˙fi¯fl˝À¢øÏ ‘√dæy˚j·T&É+, á‘· sê≈£îHêï $TÁ‘·T\qT #·÷dæ ñ‘ê‡Vü≤+‘√ ˙fi¯fl˝À <ä÷øÏ Á|üe÷<ë\T ø=ì
‘Ó#·TÃø√e&É+, ˙{Ï˝À‘·TqT ‘·|ü>± n+#·Hêy˚dæ, ÁbÕD≤\T b˛>=≥Tºø√e&É+.... rs¡új·÷Á‘·˝À¢, |æøÏìø˘\˝À,
$Vü‰s¡j·÷Á‘·˝À¢, á‘·ø=\qT˝À¢ #Ós¡Te⁄˝À¢ ~>∑T&ÉTu≤e⁄˝À¢ Á|üe÷<ë\T »s¡T>∑T‘·÷ ñHêïsTT.
TE

Äs√>∑´+ ø√dü+, X¯Øs¡ <ës¡T&ÛÉ´+ ø√dü+ õyéT\≈£î yÓfi¯fl&ÜìøÏ, ø£sêfÒ, ≈£î+>¥|òüP ˝≤+{Ï s¡ø£åD $<ä´\T
H˚sT¡ Ãø√e&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïdüTqÔ ïfÒ¢ ` ªá‘·Hs˚ T¡ Ãø√e&É+μ nH˚~ ≈£L&Ü #ê˝≤ eTTK´yÓTqÆ n+X¯+. Ç~ Ä‘·às¡øDå£ øπ
>±ø£, ˙{Ï Á|üe÷<ë\ ìyês¡D≈£L <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·T+~.
Á|üX¯ï\T :
T

n) kÕ<Ûës¡D+>± ˙{Ï Á|üe÷<ë\T m{≤¢+{Ï dü+<äsꓤ˝À¢ »s¡T>∑T‘êsTT?

ER

Ä) ˙fi¯fle<ä› Äø£‘êsTT‘·q+ Á|ü<ä]Ù+#·&É+ eT+∫<˚Hê? m+<äTø√ ‘Ó\T|ü+&ç.

Ç) á‘· H˚s¡TÃø√e&É+ e\¢ @j˚T Á|üjÓ÷»Hê\T+{≤sTT?
á) _j·÷dt q~ Á|üe÷<ëìøÏ ø±s¡Dy˚T$T{Ï?
5. øÏ+~ >∑<ë´ìï #·<äTe+&ç.
SC

;ÛeTø£$ »qàdüú\eTT sê»qï dæ]dæ\¢ õ˝≤¢˝Àì y˚eTT\yê&É. ø±˙ Ä‘·&Óqï&ÉTq÷ ˇø£ÿ#√≥qTqï

yê&ÉT ø±<äT. eTùV≤X¯«s¡ es¡Á|ükÕ<ä ø£$‘êK&ÉZeTTqT <Ûä]+∫, ‘·HÓï~]+∫q yê]HÓ\¢ Ä K&ÉZÁ|üVü‰s¡eTT‘√
uÛÑj·Tô|&ÉT‘·÷, ÄÁ>∑Vü‰q+‘·s¡ eTqTÁ>∑Vü≤eèwæºì ≈£î]|ædü÷Ô ìs¡+‘·s¡+ dü+#·]+#˚ nq+‘· X¯øÏÔeT+‘·T&Ü
eTVü‰ø£$. düTe÷s¡T y˚sTT@+&É¢ øÏ+<ä{Ï yê&ÓH’ ê, n‘·ì ø±e´dü+|ü<ä \_Û+#·øb£ ˛sTTHê, Äj·Tq |ü<´ä Á|üd÷ü Hê\T

74 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 yê&çb˛ø£, Ç|üŒ{Ïø° qe´ düT>∑+<Ûë\qT yÓ<ä»\T¢‘·÷H˚ ñHêïsTT. ãVüQuÛ≤cÕø√$<äT&ÉT, eT¨Á>∑T&ÉT>±
ù|s¡T>∑qï ;ÛeTqï XÊ|ü+, nqTÁ>∑Vü≤+ y˚>∑+>± |üì#˚ùd$. áj·Tq 11e X¯‘êu≤›ìøÏ #Ó+~q ø£$ nì

A
ø=+<ä] n_ÛÁbÕj·T+.

AN
♦ øÏ+~ yêø±´˝À¢ì ‘·bıŒ|ü\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
n) ;ÛeTø£$ K&ÉZ+ <Ûä]+∫ ‹]π>yê&ÉT. ( )
Ä) y˚eTT\yê&É ;ÛeTø£$ ãVüQuÛ≤cÕø√$<äT&ÉT. ( )

NG
Ç) ;ÛeTø£$ 11e X¯‘ê_›øÏ #Ó+~qyê&Éì ø=+<äs¡+{≤s¡T. ( )
á) ;ÛeTø£$ mqï&É÷ ˇø£ÿ#√≥ ñ+&É˝Ò<äT. ( )

II.
LA
e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·

1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.

TE

n) ùdïVæ≤‘·T\ eT<Ûä´ $yê<ë\T m+<äT≈£îekÕÔjÓ÷ $e]+#·+&ç?

Ä) ªª≈£î\, eT‘·, es¡Z, ù|<ä, <Ûäìø£ ‘˚&Ü ˝Òì~ ùdïVü≤+ ˇø£ÿfÒμμ Bìì düeT]údü÷Ô sêj·T+&ç.
Ç) n#·Ã‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝À sêj·Tã&çq á bÕsƒ¡+ #·~yês¡T ø£<ë! Bìô|’ MT n_ÛÁbÕj·÷ìï ≈£î¢|üÔ+>±
sêj·T+&ç.
T

2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.

ER

n) ªªÄ|ü<ä˝À Ä<äT≈£îH˚yê&˚ ì»yÓTÆq ùdïVæ≤‘·T&ÉTμμ m+<äT≈£î $e]+#·+&ç.

(˝Ò<ë)
Ä) eT+∫ ùdïVæ≤‘·T\qT m˝≤ dü+bÕ~+#·Tø√yê*? Ä ùdïVü≤+ ø£\ø±\+ ñ+&É&ÜìøÏ @+ #˚j·÷*?
SC

3. øÏ+~ n+XÊ\ >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX¯+kÕ‘·àø£+>± sêj·T+&ç.

X¯]àwü˜ ‘·q ùdïVæ≤‘·Tsê˝…’q <˚ej·÷ìì ‹{Ϻ, u≤$˝À ‘√dæ+~ ø£<ë! ‘·sê«‘· ‘·q ‘·|ü ‘Ó\TdüTø=ì
∫+‹ùdÔ, m{≤¢ ñ+≥T+<√ }Væ≤+∫, ª@ø£ bÕÁ‘ê_Ûqj·÷μìøÏ nqTe⁄>± e÷≥\T sêj·T+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 75

 III. uÛ≤cÕ+XÊ\T

A
|ü<äC≤\+

AN
1. øÏ+~ yêø±´˝À¢ì ^‘·^dæq |ü<ë\‘√ kı+‘· yêø±´\T sêj·T+&ç.
n) eTq Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T yêfi¢̄‘√ nq–ô|q– ñ+&Ü*.

NG
Ä) #Ó\Te\T ã+>±s¡T ÄuÛÑs¡D≤\qT #ê˝≤ Çwüº|ü&É‘ês¡T.

Ç) e÷ bÕsƒX¡ Ê\˝À ‘·s>¡ ‹∑ øÏ e+<äeT+~ #=|üq |ü~ ‘·s>¡ ‘∑ T· ˝À¢ y˚e⁄s¡T $<ë´s¡T\ú T #·<Tä e⁄‘·THêïs¡T.
LA
á) neTàHêqï\T eTqeT+∫¬ø’ ø£]qƒ +>± e÷{≤¢&Hç ê HÓ>T∑ \T |ü&≈É L£ &É<Tä .

2. øÏ+~ Á|üø£è‹ $ø£è‘·T\qT »‘·|üs¡#·+&ç.

n) Ä[ ( ) m) düøÏ
TE

Ä) >∑s¡«+ ( ) _) nãT“s¡+
Ç) n<äT“¤‘·+ ( ) dæ) z*
á) düœ ( ) &ç) >∑sT¡ eeTT
T

yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
1. øÏ+~ |ü<ë\T $&ÉBdæ dü+~Û ù|s¡T sêj·T+&ç
ER

n) »>∑eTT˝Ò\T R G R
Ä) n\s¡T"uÀ"&ç R G R
Ç) ˙sê≥ R G R
SC

2. øÏ+~ düe÷dü |ü<ë\≈£î $Á>∑Vü≤ yêø±´\T sêdæ, düe÷dü+ ù|s¡T sêj·T+&ç.

n) s¡ø£ÿdæ iÒ&ÉT ,
Ä) ˙sê≥ ,
Ç) |üd_æ &ɶ ,

76 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 >∑dü&É<äyê<˚X¯ dü+~Û

A
✷ øÏ+~ |ü<ë\qT ø£*|æq|ü&ÉT, @s¡Œ&çq s¡÷bÕ\qT >∑eTì+#·+&ç.
n) yê&ÉT G ø=f…º R yê&ÉT>=f…º

AN
Ä) MTs¡T G #·qT&ÉT R MTs¡TdüqT&ÉT
Ç) ˙e⁄ G ≥ø£ÿ] R ˙e⁄&øÉ ÿ£ ]
á) ì»eTT G ‘Ó*dæ R ì»eTT<Ó*dæ

NG
ñ) bÕ\T G b˛ø£ R bÕ\Ty√ø£
ô|’ ñ<ëVü≤s¡D\T >∑eTì+#ês¡T ø£<ë! |üPs¡«|ü<ä+ ∫es¡ Á|ü<∏äe÷ $uÛÑøÏÔ Á|ü‘·´j·÷\THêïsTT. |üs¡|ü<ä+
yÓTT<ä≥ ø£,#·,≥,‘·,|ü \THêïsTT. á $<Ûä+>± Á|ü<∏äe÷ $uÛÑøÏÔ MT~ Á|ü‘·´j·÷\≈£î ø£#·≥‘·|ü\T |üs¡yÓTÆ‘˚ yê{Ï
kÕúq+˝À >∑dü&É<äe\T Ä<˚X¯+>± ekÕÔsTT. n+fÒ.......
LA
J
ø£ ª>∑μ >± e÷s¡T‘·T+~.
J
#· ªdüμ >± e÷s¡T‘·T+~. Á|ü<eä∏ T MT~ |üsT¡ cÕ\≈£î
J >∑, dü, &É, <ä, e \T
≥ ª&Éμ >± e÷s¡T‘·T+~.
TE

J
ãVüQfi¯eTT>±q>∑T.
‘· ª<äÉμ >± e÷s¡T‘·T+~.
J
|ü ªeμ >± e÷s¡T‘·T+~.
(ø£ #· ≥ ‘· |ü \≈£î >∑ dü &É <ä e \T Ä<˚X¯+>± ekÕÔsTT)
3. øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ sêj·T+&ç. $e]+#·+&ç.
T

n) sêeDT&ÉT >=ìb˛jÓT Ä) sêeTT&ÉT düqT<Ó+#·T Ç) yês¡T <äìdæ]

ER

á) yê&ÉT y√jÓT
✷ øÏ+~ |ü<ë\qT >∑eTì+#·+&ç.
n) ≈£Ls¡>±j·T\T ` ≈£Ls¡ G ø±j·T
Ä) ø±\Tùd‘·T\T ` ø±\T G #˚sTT
SC

Ç) ≥≈£îÿ&Ó≈î£ ÿ\T ` ≥≈£îÿ G f…≈£îÿ

á) ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ` ‘·*¢ G ‘·+Á&ç
ñ) }s¡Te˝…\¢ T ` }s¡T G |ü˝…¢
ô|’ |ü<ë\T <ä«+<ä« düe÷kÕìøÏ ñ<ëVü≤s¡D˝Ò.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 77

 <ä«+<ä« düe÷dü+˝À ª≈£Ls¡ G ø±j·Tμ nqï|ü&ÉT ªø£μ kÕúq+˝À ª>∑μ e∫Ã+~. á $<Ûä+>± ø£ #· ≥ ‘· |ü

A
\≈£î >∑ dü &É <ä e \T sêe&Üìï ª>∑dü&É<äyê<˚X¯+μ n+{≤s¡T. nq>± ªª<ä«+<ä« düe÷dü+˝Àμμ yÓTT<ä{Ï |ü<ä+
MT<ä ñqï ø£ #· ≥ ‘· |ü \≈£î >∑ dü &É <ä e \T Áø£eT+>± ekÕÔsTT. <ä«+<ä«+ãT ô|’

AN
4. øÏ+~ |ü<ë\qT ø£\T|ü+&ç. dü+~Û ø±s¡´+ ‘Ó\T|ü+&ç. |üsT¡ wüeTT\T
>∑, dü, &É, <ä, e \>∑T
n) nø£ÿ G #Ó˝…¢ R
Ä) nqï G ‘·eTTà&ÉT R

NG
‘˚≥^‹
✷ ‘˚≥^‹ |ü<´ä + dü÷s¡´, Ç+Á<ä>D∑ ≤\‘√ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. á |ü<´ä \ø£Då ≤\T ‘Ó\TdüTø√uÀj˚T eTT+<äT dü÷s¡´>∑D≤\T,
Ç+Á<ä>∑D≤\T n+fÒ @y˚y√ #·÷<ë›+. LA
dü÷s¡´ >∑D≤\T (2) : 1) q >∑D+ ` I I I
2) Vü≤ >∑D+ ` U I
Ç+Á<ä >∑D≤\T (6) : 1) uÛÑ >∑D+ ` U I I
TE

2) s¡ >∑D+ ` U I U
3) ‘· >∑D+ ` U U I
4) q >∑eTT ` I I I U
T

5) q \eTT ` I I I I
ER

6) dü \eTT ` I I U I

✷ Ç|ü&ÉT øÏ+~ ñ<ëVü≤s¡DqT |ü]o*+#·+&ç.

SC

ñ<ë : n‘·ì ≈£L"‘·Ts¡T X¯]àwü˜ j·Tq">∑ H=|ü"

I I I U I I UUI I I I U I

q uÛÑ ‘· q Vü≤
dü÷s¡´>∑D+ Ç+Á<ä>∑D+ Ç+Á<ä>∑D+ dü÷s¡´>∑D+ dü÷s¡´>∑D+

78 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ô|’ ñ<ëVü≤s¡D Ä<Ûës¡+>± ‘˚≥^‹ \ø£åD≤\qT øÏ+~ $<Ûä+>± #Ó|üŒe#·TÃ.
ª‘˚≥^‹μ |ü<´ä \ø£Då ≤\T :

A
♦ á |ü<ä´+˝À Hê\T>∑T bÕ<ë\T+{≤sTT. ÁbÕdüjT· ‹
♦ Á|ü‹ bÕ<ëìøÏ es¡Tdü>± ˇø£ dü÷s¡´>∑D+, s ¬ +&ÉT ÁbÕdükÕúq nø£åsêìøÏ j·T‹ì bÕ{Ï+#·&É+.

AN
Ç+Á<ä>∑D≤\T, ¬s+&ÉT dü÷s¡´>∑D≤\T ñ+{≤sTT. |ü<ä´bÕ<ä+˝À ¬s+&Ée nø£åsêìøÏ kÕ<Ûës¡D
♦ Hê\T>√ >∑D+ yÓTT<ä{Ï nø£s å +¡ j·T‹yÓTÁÆ ‹ kÕúq+. j·T‹yÓTÆÁ‹ kÕúq+˝Àì ‘·s¡Tyê‹ nø£åsêìøÏ
ÁbÕdüj·T‹ #Ó\T¢‘·T+~. j·T‹ì bÕ{Ï+#·&É+.
♦ ÁbÕdü ìj·TeT+ ˝Ò<äT.

NG
5. ô|’ |ü<ë´ìøÏ dü+ã+~Û+∫ $T>∑‘ê bÕ<ë\≈£î >∑D$uÛ»Ñ q #˚dæ \ø£Då ≤\qT dü]b˛\Ã+&ç.
ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ ùdïVü≤+ >=|üŒ‘·Hêìï ‘Ó*ù| ø£<∏ä\qT / bÕ≥\qT ùdø£]+∫, ìy˚~ø£ sêdæ Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
LA MT≈£î ‘Ó\TkÕ?
>±<∏ëdü|üÔX¯‹ ` ˇø£ ø£<∏ä
yÓTT<ä{Ï X¯‘êã›+˝À ø√{Ï*+>±\ (|üPs¡«|ü⁄ ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢ H˚{Ï »–‘ê´\ õ˝≤¢)qT sê»<Ûëì>±
TE

#˚düT≈£îì ‘Ó\T>∑TH˚\qT @*q Vü‰\T&ÉT ùdø£]+∫q ÁbÕø£è‘·>±<∏ä\ dü+ø£\q+ ª>±<∏ëdü|üÔX¯‹μ. n+<äT˝Àì

ˇø£ ø£<∏ä `
CÀs¡T>± ≈£îs¡TdüTÔqï yêq˝À ˇø£ Åd”Ô ˇø£ Ç+{Ï #·÷s¡T øÏ+<ä ì\ã&ɶ~. Ä #·÷s¡TqT+&ç ø±s¡T‘·Tqï
˙fi¯fl‘√ ø=&ÉT≈£î‘·\ ‘·&dç bæ ˛‘˚ yêìøÏ »«s¡+ edüT+Ô <˚y÷Ó qì ‘·q Ns¡ø=+>∑TqT n&É+¶ >±|ü{+ºÏ ~. nsTTHê
yêì ‘·\ ‘·&dç bæ ˛‘·÷H˚ ñqï~ ` ÄyÓT ø£+{Ï qT+&ç <ÛësêbÕ‘·+>± ø±s¡T‘·Tqï ˙fi¯fl‘√, >∑T+&ÓqT |æ+&˚ùd
T

Ä ø£<∏äqT s¡#·sTT‘·\T s¡ø£s¡ø±\T>± }Væ≤+#ês¡T. MTs¡÷ }Væ≤+#·+&ç!

ER

XÀ¢ˆˆ <ä<ë‹ Á|ü‹>∑èVü‰í‹ ` >∑TVü≤´e÷U≤´‹ |üè#·Ã¤‹ˆ

dü÷øÏÔ uÛÑT+πøÔ uÛÀ»j·T‘˚#Ó’e ` wü&ç«<Ûä+ Á|”‹ \ø£åDyéTˆˆ
SC

uÛ≤e+: Çe«&É+, rdüTø√e&É+, <ë|ü]ø£+ ˝Ò≈£î+&Ü s¡Vü≤kÕ´\T

#Ó|üŒ&É+, n&ÉT>∑&É+, ‹q&É+, ‹ì|æ+#·&É+ nH˚ Äs¡T
\ø£åD≤\T ùdïVü≤eTTqï#√≥H˚ ñ+{≤sTT.
` Væ≤‘√|ü<˚X¯+

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 79

 #·<äTe+&ç ` ‘Ó\TdüTø=+&ç

A
ùdïVü≤dü+|ü<ä

AN
ùdïVü‰ìøÏ m\¢\T ˝Òe⁄. |ü]$T‘·T\T ˝Òe⁄. n~ ˇø£ eTVü‰ Á|üyêVü≤+. ˝À‘·T≈£î yÓfi¯ó‘·Tqï ø=B›
nìs¡«#·˙j·TyÓTÆq nqTuÛÑ÷‹ì, ∫s¡düàs¡D°j·TyÓTÆq eT<ÛäTs¡ C≤„|üø±\qT ùdïVæ≤‘·T\T bı+<äT‘ês¡T.
ùdïVü≤+ ‘ê´>±ìï ø√s¡T‘·T+~. Áù|eTqT ≈£î]|ædTü +Ô ~. Vü≤sê¸ìï e]¸+|üCdÒ Tü +Ô ~. dü+‘·è|æìÔ ø£*–düT+Ô ~,

NG
kÕ«sêúìï düeT÷\+>± q•+|üCdÒ Tü +Ô ~. ø£|{ü ≤ìï, ø±]ƒHê´ìï <ä]#˚s˙¡ j·T<äT. Vü≤<äT\› qT #Ó]|æyd˚ Tü +Ô ~..
dü<äT“¤~Δì Á|üy˚X¯ô|&ÉT‘·T+~. ÄX¯\qT ∫>∑T]+|üCÒdüTÔ+~. ÄX¯j·÷\qT ‘·\|æ+|üCÒdüTÔ+~. n_Ûeè~Δì
#˚≈L£ s¡TÑ·T+~. düHêàs¡+Z ˝À |üjT· ì+|üCdÒ Tü +Ô ~. n+<äTøπ ùdïVü≤y˚Tsê J$‘·+, ªùdïVü≤y˚Tsê XÊX¯«‘·+μ,
ªùdïVü‰ìø£qï $Tqï ˝Àø±q ˝Ò<äTμ nH˚ e÷≥\T bÕ≥\T>± Á|üdæ~Δ¬øøÏÿHêsTT.
LA
eT+∫ $TÁ‘·T\T m{≤¢ ñ+{≤s√ uÛÑsÔ¡ èVü≤] ˙‹X¯‘·ø£+˝À ìs¡«∫+#ê&ÉT.
ªªbÕbÕìïyês¡jT· ‹ jÓ÷»j·T‘˚ Væ≤‘êj·T
>∑TVü≤´+ ì>∑÷Vü≤‹ >∑TD≤Hé Á|üø£{° ø£s√‹ˆ
TE

n|ü<äZ‘·+#· q »Vü‰‹ <ä<ë‹ ø±˝Ò

düìàÁ‘·\ø£Då $T<ä+ Á|üe<äìÔ düq'Ô ˆˆμ
bÕ|üø±sê´\ qT+∫ ìyê]+|üCdÒ ÷ü Ô Væ≤‘êìï ø£*–+#˚ dü‘êÿsê´\˝À Á|üe]Ô+|üCdÒ ÷ü ,Ô s¡V≤ü kÕ´\qT
s¡Vü≤dü´+>± ñ+#·T‘·÷, eT+∫>∑TD≤\qT Á|üX¯+dædü÷Ô ‘·–q≥T¢>± düVü‰j·T+ #˚ùd e´≈£îÔ˝Ò düìàÁ‘·T\T>±
T

ù|s=ÿq<ä–qyês¡ì uÛÑs¡Ô èVü≤] düìàÁ‘·T\ >∑T]+∫ #ÓbÕŒ&ÉT.

ER

ùdïVü≤+˝À m≈£îÿe ‘·≈£îÿe\T+&Ée⁄. n+‘·s¡+>∑ ùdïVæ≤‘·T&ÉT>± s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îqï e´øÏÔ <Ûäì≈£î&Ü?

ù|<äyê&Ü? ø£cÕº˝À¢ ñHêï&Ü? ˝Òø£ düTK|ü&ÉT‘·THêï&Ü? nH˚ Ä˝À#·q ø£\T>∑<äT. uÛÀ>∑uÛ≤>±´\‘√
düTKdü+|ü<ä\‘√, nìï$<Ûë\ ñqï‘·T&Ó’q e´øÏÔ‘√ e÷Á‘·y˚T ùdïVü≤+ #˚j·÷* nH˚ kÕ«s¡úuÛ≤eq ≈£L&É
@s¡Œ&É<Tä . ô|>’ ± j·T<∏ës¡ú ùdïVæ≤‘·T\T ˇø£] ÁX‚jT· düT‡¬ø’ eTs=ø£sT¡ ‘·eT düTU≤\qT, <ÛHä êìï, düeTj·÷ìï,
SC

∫es¡≈£î ‘·eT <˚Vü‰\qT ≈£L&Ü ‘ê´>∑+ #˚j·T&ÜìøÏ dæ<äΔ|ü&ÉT‘ês¡T. düTK<äT'U≤\qT ≈£L&É düeT+>±
|ü+#·T≈£î+{≤s¡T nì yê©àøÏeTVü≤]¸ leTÁ<ëe÷j·TD+ øÏwÿæ +<Ûøä ±+&É˝À ‘Ó*bÕ&ÉT. Ç{Ϻ ùdïVü≤dü+|ü<qä T
dü+bÕ~<ë›+!

80 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
8 ñ<ä´eT dü÷Œ¤]Ô

AN
` dü+¬>+ \ø°Îu≤sTT

NG
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
>±+BÛJ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À nìï esêZ\≈£î @¬ø’ø£ e÷s¡Z<äs¡Ù≈£î&Ó’Hê&ÉT. Á_{Ïwüßyêfi¯ófl á $wüj·÷ìï >∑T]Ô+∫
ø£\es¡|ü&ܶs¡T. <˚X¯eT+‘ê yê] ÄBÛq+˝ÀH˚ ñqï~. ø±˙ Á|ü»\T e÷Á‘·+ eTqdüT˝À >±+BÛì Äsê~ÛdüTÔHêïs¡T.
uÛ≤s¡rj·TT\T eT÷&ÛTÉ \T, nC≤„qT\T nì e\dü kÕÁe÷»´yê<äT\≈£î ˇø£ nb˛Vü≤. uÛ≤s¡‘C· ≤‹ Á|ü»\ y˚T<Ûëdü+|ü‹ìÔ
LA
yês¡T nqTe÷ì+#ês¡T. Á|ü|ü+#êìï bÕ*+#·≥+, n+<äTø√dü+ $Á<√Vü‰\≈£î |üPqTø√e≥+ #ê˝≤ >=|üŒ dü+>∑‹
nì yês¡T nqT≈£îHêïs¡T. ø±ì >±+BÛ nVæ≤+kÕe÷s¡Z+˝À eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘·THêïs¡T.
düãs¡à‹ ÄÁX¯eT+ qT+&ç <ä+&çj÷· Á‘· ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~. á ãè+<ä+˝À 79 eT+~ ‘ê´>∑<qäÛ T˝…q’ <˚Xu¯ ≈ÑÛ î£ \Ô THêïs¡T.
ñ|ü MT<ä |üqTï ‘=\–ùdÔ ø±ì eT∞fl düãs¡à‹ ÄÁX¯eT+˝À n&ÉT>∑T ô|≥ºqì Á|ü‹»„ #˚XÊ&ÉT >±+~Û. <ä+&çj·÷Á‘·
TE

24 s√E\T kÕ–+~. <ë] bı&ÉTe⁄q H˚\ áìq≥T¢ >±+BÛ n_Ûe÷qT\T ‘·+&√|ü‘·+&Ü˝…’ kÕ«>∑‘·düTe÷\qT
yÓ<ä»˝≤¢s¡T. <˚X¯yê´|üÔ+>± á j·÷Á‘· ô|<ä› n\»&ç πs|æ+~. düeTTÁ<ärsê˝À¢ ø±s¡´ø£s¡Ô\T ¬øs¡{≤˝≤¢ ˝Ò#ês¡T.
>±+BÛJ Ç{≤¢ Á|ü»\+<ä]ì @ø£+ #˚dæ, kÕ«‘·+Á‘√´<ä´e÷ìï yêVæ≤ì˝≤ q&ç|æ Á_{Ïwt yê]ì m~]+#ê&ÉT.

Á|üX¯ï\T:
T

1. Á|ü»\T >±+BÛJì m+<äT≈£î Äsê~Û+#ês¡T?

ER

2. Hêj·T≈£î\T >±+BÛJì m+<äT≈£î nqTdü]+#ês¡T?

3. >±+BÛJ nVæ≤+kÕ e÷sêZìï m+<äT≈£î nqTdü]+#ê&ÉT?

bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
SC

H˚H=ø£ÿ&çì u≤>∑T+fÒ #ê\T mes¡T @yÓTÆ‘˚ Hê¬ø+<äT≈£î? nH˚ kÕ«s¡ú+ düe÷»+˝À s√E s√E≈£î
ô|]–b˛‘·Tqï~. kÕe÷õø£ n_Ûeè~Δì ø√s¡T≈£îH˚ düVü≤è<äj·T‘· #ê˝≤ es¡≈£î ø£s¡TyÓ’+~. ‘ê´>±\ b˛sê{≤\
|òü*‘·+>± \_Û+∫q kÕ«‘·+Á‘·´ \ø£å´+ HÓs¡y˚s¡&É+ ˝Ò<äT. kÕe÷õø£ u≤<Ûä´‘·‘√ HÓ’‹ø£‘·‘√ eTqeT+<äs¡+
J$+∫q|ü&˚ kÕ«‘·+Á‘ê´ìøÏ kÕs¡úø£‘· \_ÛdüTÔ+<äì #Ó|üŒ≥y˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 81

 A
bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
á bÕsƒ¡+ ªÄ‘·àø£<∏äμ nH˚ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. ˇø£ e´øÏÔ ‘·q J$‘·

AN
$X‚cÕ\qT, ˇø£ Á>∑+<∏ä+>± sêùdÔ, n~ Ä‘·àø£<∏ä ne⁄‘·T+~. Bìì d”«j·T#·]Á‘·
nì≈£L&Ü n+{≤s¡T. Ç+<äT˝À s¡#·sTT‘· nqTuÛÑyê˝Ò ø±≈£î+&Ü düeTø±©q $X‚cÕ\T, ÄHê{Ï
Ä]úø£, kÕ+|òæTø£, sê»ø°j·T |ü]dæú‘·T\T Á|ü‹_+_kÕÔsTT. #·~$q yê]øÏ Áù|s¡DqT
ø£*–kÕÔsTT. Ç~ ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü ø£<∏äq+˝À kÕ>∑T‘·T+~.
Á|üdüTÔ‘· bÕsƒê´+X¯+ dü+¬>+ \ø°Îu≤sTT sêdæq ªHê C…’\T

NG
C≤„|üø±\T ` nqTuÛÑyê\Tμ nH˚ Ä‘·àø£<∏ä˝Àì~.

s¡#·sTTÁ‹ |ü]#·j·T+
LA
kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡jÓ÷<ÛäTsê*>± dü+|òüTùdyê |üsêj·TDTsê*>± J$‘êìï düe÷C≤ìøÏ
n+øÏ‘·+ #˚dæq ‘ê´>∑eT÷]Ô dü+¬>+ \ø°Îu≤sTT. áyÓT y˚T&ÉÃ˝Ÿ õ˝≤¢˝Àì |òüT≥πøX¯«s¡+ nH˚
Á>±eT+˝À »ìà+∫+~.
TE

áyÓT ôV’≤<äsêu≤<äT˝À Hêsêj·TD>∑÷&É u≤*ø£\ ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\ yê¬s¶qT>±, ‘Ó\T>∑T

|ü+&ç‘·Tsê\T>± |üì#˚dæ+~. >±+BÛJ |æ\T|ü⁄‘√ ñ|üdü‘ê´Á>∑Vü≤+˝À bÕ˝§Zì C…’\T≈£î
27`7`1911 yÓ[flq Á|ü<∏äeT ‘Ó\+>±D eTVæ≤fi¯>± 1951 dü+ˆˆ˝À ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À $H√u≤uÛ≤y˚
1979 #˚dæq uÛÑ÷<ëH√<ä´eT bÕ<äj·÷Á‘·˝À bÕ˝§Zìq Á|ü<∏äeT eTVæ≤fi¯>± ù|s¡T bı+~+~.
T

ã÷s¡T\Z sêeTø£ècÕísêe⁄ eT+Á‹es¡+Z ˝À $<ë´XÊK ñ|üeT+Á‹>± |üì#˚d+æ ~. 1957

dü+ˆˆ˝À ø±+Á¬>düT bÕغ ‘·s|¡ ⁄ü q ˝Àø£ düu≈ÑÛ î£ mìï¬ø’ 1971e dü+ˆˆ es¡≈î£ n+fÒ 15 dü+ˆˆ\T
ER

˝Àø£düuÛÑ düuÛÑT´sê\T>± <˚XÀqø’ ÁX¯$T+∫+~.

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
SC

G bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

G bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
G yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

82 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Á|üy•˚ ø£

A
∫qï‘·q+˝À ‘·*¢ì, $yêVü≤yÓTÆq ø=+‘· ø±˝≤ìπø uÛÑs¡ÔqT ø√˝ÀŒsTTHê \ø°Îu≤sTT
ìsêX¯ |ü&É˝Ò<äT. ‘·+Á&çøÏ Çwüº+ ˝Òø£b˛sTTHê mH√ï ø£cÕº\≈£î z]à #·<äTe⁄ø=qï~.

AN
kÕ«‘·+Á‘√´<ä´eT+˝À bÕ˝§Zq≥+, Åd\Ô” nuÛTÑ ´qï‹øÏ ø£èwæ#j
˚ T· &É+ ø√düyT˚ ‘êqT J$+#ê\ì
uÛ≤$+∫q eTVü≤˙j·TTsê\T dü+¬>+ \ø°Îu≤sTT. ‘·q J$‘· $X‚cÕ\T, ‘êqT #·÷dæq
kÕ«‘·+Á‘√´<ä´e÷ìï ø£+&É¢≈£î ø£{Ϻq≥T¢, eTq≈£î dü÷Œ¤]Ôì ø£*–+#˚≥≥T¢ sêdæ+~. ÄHê{Ï
kÕ«‘·+Á‘√´<ä´eT dü+|òTü ≥q\T ø=ìï á bÕsƒ+¡ #·~$ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.

NG
I

áHê&ÉT <˚X¯+˝À mø£ÿ&É @ eT÷\ @$T »]–Hê ªªeTq¬ø+<äTø° >=&Ée\T?μμ nH˚ ì]¢|üÔ‘ê, ªª@$T e÷{≤¢&ç‘˚
LA
@yÓTTdüTÔ+<√?μμ nH˚ uÛÑj·TeT÷, ªªm|ü&É÷ #·#˚Ãyê&çøÏ @&˚Ã<Óes¡T?μμ nH˚ ø±]ƒq´eT÷ ù|s¡T≈£î b˛sTT Á|ü»\T ‘êeTT,
‘·eT Áã‘·T≈£î es¡≈£î |ü]<ÛäT*ï |ü]$T‘·+ #˚düTø√e≥+ #·÷dü÷Ô ñ+fÒ ` ˇø£Hê&ÉT á >∑&ɶô|’ kÕ«‘·+Á‘·´ dæ~Δø√dü+
dü+‘√wü+>± ñ]ø£+u≤\¬øøÏÿq e´≈£îÔ\ >±<∏ä\T ì»e÷? ø£˝≤? nH˚ $ÁuÛ≤+‹ ø£\T>∑T‘·÷ ñ+≥T+~. n~ ø£\ø±<äT.
nø£så ê˝≤ ì»y˚T. Ä ‘·s+¡ ˝À, ÄHê{Ï dü«‘·+Á‘· düeTs¡ dü+s¡+uÛ+Ñ ˝À H˚q÷ ø£*dæ q&ç#êqT. ‘√{Ï k˛<äsT¡ \ J$‘êVüQ‘·T\≈£î
TE

ø£&*É HÓ’ |òTü Àwæ+#êqT. e÷‘·è<˚X¯ X¯è+K˝≤\qT |ü&>É ={≤º\ì Ä Ms¡yêVæ≤ì˝À n\>± ø£*dæb˛j·÷qT. á Hê kÕ«qTuÛeÑ +.
Ä >±<∏ä\T ø£\\T ø±eì düŒwüº+ #˚düTÔHêï ` áHê{Ï kÕ+|òæTø£ ì]¢|üÔ‘·, ìØ«s¡´‘· #·÷dü÷Ô ñ+fÒ e÷Á‘·+ ` ø£\>∑ì
˝Ò#êHê nì ÁuÛ≤+‹ ø£\T>∑T‘·÷ ñ+≥T+~. n+‘˚!
n|üŒ{À¢ u≤|üPJ Á|üuÀ~Û+∫q düV‰ü j·T ìsêø£sD¡ + ‘·|Œü , e÷≈£î dü«‘·+Á‘·´ b˛sê{≤ìøÏ Ç+πø$<Ûyä TÓ qÆ Äj·TT<Ûë\÷
˝Òe⁄. ø±ì e÷qe⁄&çøÏ Á|ürø±s¡yê+#Û· düVü≤» eTqT≈£î+{≤qT. y˚TyÓT+‘· nVæ≤+kÕyê<äT\yÓTÆHê düVü‰j·T ìsêø£s¡D+
T

XÊ+‹j·TT‘·+>± ø=qkÕ–+∫Hê, $|üe¢ dü+|òTü + yê] #·s´¡ \T ø=ìï e÷≈£î n<äT“¤‘+· >± ÄX¯Ãs¡´ø£s+¡ >± ‘√#˚$. $|üe¢ ø±s¡T\÷
<˚X¯uÛÑ≈£îÔ˝Ò. yê] ñ<ä´eTeT÷ kÕ«‘·+Á‘·´ dæ~Δø√düy˚T ø±˙ $<ÛëHê\T e÷Á‘·+ y˚s¡T. $<ÛëHê\T y˚¬s’q+‘· e÷Á‘·+ #˚‘·
ER

yê]ì y˚TeTT >ös¡$+#·≈£î+&Ü ñ+&É˝Òø£ b˛j˚Tyêfi¯fleTT. n{≤¢>∑ì e÷ nVæ≤+kÕ XÊ+‹j·TT‘· $<ÛëHê\ MT<ä e÷≈£î
∫qï#·÷|ü⁄ ˝Ò<äT. ø±ì Ä s√E˝À¢ düTK<˚yé, uÛÑ>∑‘Ydæ+>∑T\≈£î ñ]•ø£å |ü&ÉT‘·T+<˚yÓ÷qì <˚X¯+˝À Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷
‘·\¢&ç*¢b˛j˚Tyês¡T. yÓ’ÁkÕsTT MT<ä u≤+ãT ù|*Ãq $|ü¢e dü+|òüT+ e´øÏÔ Ç+Á<äbÕ˝Ÿ nÁ|üPesY>± Á_{°wüß yê]øÏ $|ü¢e
dü+|òTü + düe÷#ês¡eT+‘ê #ÓbÕŒ&ÉT. uÛ>Ñ e∑ ‘Y #·+<äs,Y uÛ>Ñ ‘∑ dY +æ >¥, Ç+Á<äbÕ˝Ÿ ø£*dæ ∫Á‘· $∫Á‘·yTÓ qÆ u≤+ãT\T ‘·j÷· s¡T
SC

#˚ùdyês¡T. uÛ>Ñ e∑ ‘Y#+· <äsY Áb˛<ä“\+ MT<ä Ç+Á<äbÕ˝Ÿ düHê´dæ y˚w+ü ˝À yÓ[fl yÓÁ’ kÕsTT MT<ä u≤+ãT ù|˝≤Ã&ÉT. <äTs¡<èä wüeº XÊ‘·TÔ
n~ ‘·|æŒb˛sTT+~. uÛÑ>∑‘Y dæ+>¥, düTK<˚e⁄\T C…’˝À¢ ñ+&É>± yêfi¯flì ‘·|æŒ+#ê\ì uÛÑ>∑e‘Y#·+<äsY, Ç+Á<äbÕ˝Ÿ Ç<ä›s¡÷
X¯‘·$<Ûë\ Á|üj·T‹ï+#ês¡T. ø±ì $|òü\T˝…’Hês¡T. á dü+|òüT+˝À ‘·j·÷¬s’q u≤+ãT\T dü]>± ù|\T‘êjÓ÷ ˝Ò<√ |üØø£å
#˚j·÷\ì u≤+ãT H=ø£ <ëìì rdüTø=ì, ìs¡®q Á|ü<˚XÊìøÏ yÓfi‚fl düeTj·T+˝À, <ë]˝ÀH˚ Ä u≤+ãT ù|* uÛÑ>∑e‘Y#·+<äsY
eTs¡D+Ï #ê&ÉT. düTK<˚y,é uÛ>Ñ ‘∑ dY +æ >∑T\T n¬sdüj
º ÷· ´s¡T. Ç+Á<äbÕ˝Ÿ nÁ|üPesY>± e÷sê&ÉT. uÛ>Ñ e∑ ‘Y#+· <äsY uÛ≤s¡´ <äTsêZ<$˚ ,

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 83

 Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç eT] ø=+<äs¡T Åd”Ô\T ≈£L&Ü á $|ü¢e dü+|òüT düuÛÑT´\T>±
qyÓ÷<äj·÷´s¡T. nÁ|üPesY>± Ç+Á<äbÕ˝Ÿ ãj·T≥ô|{Ϻq

A
♦ ‘· e T Áã‘· T ≈£ î es¡ ≈ £ î |ü ] <Û ä T *ï |ü ] $T‘· +
$wüj·÷\T e÷˝À ñ&ÉT≈£îHÓ‘·TÔs¡T Á|üeVæ≤+#˚˝≤ #˚dæ+<ä+fÒ
#˚düTø√e≥+ n+fÒ @$T{Ï?
qeTà+&ç. Ä s√E\˝À Äy˚X¯+ n≥Te+{Ï~.

AN
♦ $|ü ¢ e dü + |ò ü T +yê] #· s ¡ ´ \T ø=ìï m+<ä T ≈£ î
n<äT“¤‘·+>± ÄX¯Ãs¡´ø£s¡+>± ‘√∫HêsTT? Ç≥Te+{Ï yês¡\Ô T $qï|ü&ÉT, #·~$q|ü&É÷ <äTsêZu≤sTT
C…’\T qT+∫ $&ÉT<ä\ nj·÷´ø£ kÕ«‘·+Á‘·´ dæ~ΔøÏ y˚TeT+‘ê
♦ düTK<˚y,é uÛ>Ñ ‘∑ dY +æ >∑T\≈£î ñ]•ø£å |ü&TÉ ‘·T+<äì ‘Ó*dæ
@+ #˚j·÷˝À |ü<∏äø±\T y˚dü÷Ô ñ+&˚~. Ä Äy˚X¯+ |ü≥º˝Òø£
<˚X+¯ ˝Àì Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T m+<äT≈£î ‘·\&¢ *ç b¢ ˛j·÷s¡T? C…’\T˝À n|üŒ{Ïø£|ü&ÉT @<√ ˇø£ n\¢] ñô|Œq˝≤ kÕ–+#˚

NG
yêfi¯fl+.
II
$|üe¢ dü+|òTü +yê] #·s´¡ \T á $<Û+ä >± $cÕ<ë+‘·+ ø±e≥+ e÷≥ n≥T+∫. Ç+‘· ø£+fÒ |òTü Às¡yTÓ qÆ <ës¡TD≤\T
mH√ï Á|ü‹ ì‘·´+ yêsêÔ |üÁ‹ø£\˝À e#˚Ã$. LA
u§+u≤sTT˝À $<˚o eg ãVæ≤wüÿs¡D√<ä´eT+ kÕ>∑T‘·÷ ñqï s√E˝À¢ ˇø£ yê´bÕ] ªªmes¡T Hê≈£î n&ɶ+ ekÕÔs√
s¡+&ç #·÷<ë›+.μμ nì düyê\T #˚dü÷Ô $<˚o eÁkÕÔ\qT ˇø£ ø±s¡T˝À y˚düTø=ì neTàø±ìøÏ ãj·T\T<˚sê&ÉT. ø±+Á¬>düT
dü‘ê´Á>∑VüQ\T n‘·ìì Ä Á|üj·T‘·ï+ $s¡$T+#·Tø√eTì ÁbÕ<Û˚j·T|ü&ܶs¡T. n‘·qT $q˝Ò<äT. yÓ+≥H˚ ˇø£ j·TTe≈£î&ÉT
ªª˙yê ã≥º\T neTà<ä\#·T≈£î+fÒ HêMT<äT>± yÓ[¢ neTTàø=eTàμμì ø±s¡TøÏ n&ɶ+>± |ü&ÉT≈£îHêï&ÉT. Ä yê´bÕ] u…<äs¡˝Ò<äT.
TE

ì»+>±H˚ Ä j·TTe≈£î&ç MT<äT>± ø±s¡T b˛ì#êÃ&ÉT. Ä j·TTe≈£îDÏí Vü‰dæŒ≥˝Ÿ˝À #˚]Œ+#ês¡T. Hê\T>∑T >∑+≥\bÕ≥T
–»–» ‘·qTï≈£îì n‘·qT ÁbÕD+ $&ç#ê&ÉT. n+<äs¡÷ Ä yê´bÕ] #·s¡´≈£î düÔ+_Û+∫ b˛j·÷s¡T. j·TTe≈£î&ç eTs¡D≤ìøÏ
|ü]‘·|æ+∫b˛j·÷s¡T. ªªø±s¡T Hê MT<äT>± b˛ìe«μμeT+fÒ n+‘· |ü˙ #˚dæq Ä yê´bÕ]øÏ Á|üuÛÑT‘·«|ü⁄ n+&É<ä+&É\T u≤>±
ñHêïj·T˙, n+<äTπø n‘·&É+‘· $#·Ã\$&ç>± <ës¡TD≤ìøÏ bÕ\Œ&ܶ&É˙ Ä ‘·s¡Tyê‘· ‘Ó*j·Te∫Ã+~.
á ø£<∏ä Ç+‘·{Ï‘√ Ä>∑˝Ò<äT. Ä eTsêï&ÉT Ä j·TTe≈£î&çô|’ ø±s¡T q&ç∫q #√≥ >∑+<Ûä|ü⁄cÕŒø£å‘·\T #·*¢ Á|ü»\T
T

Msêy˚X¯+‘√ CÒCÒ\T ø=&ÉT‘·÷ ñ+fÒ ø£˙dü+ ‘·eT kÕ{Ï k˛<äs¡T&ç <äTs¡às¡D≤ìøÏ kÕqTuÛÑ÷‹ #·÷ù| neø±X¯yÓTÆHê
Á|ü»\øÏe«≈£î+&Ü b˛©düT\T >∑T+|ü⁄*ï #Ó˝≤¢ #Ó<äs¡T #˚dæ, ˝≤؃#êØ® #˚kÕs¡T. ø=+<ä]ì ĬsdüTº #˚kÕs¡T. Åd”Ô\T ≈£L&Ü
ER

|æ¬ø{Ï+>¥ #˚dü÷Ô ñ+fÒ yê]ì ≈£L&Ü b˛©düT\T #Ó<äs¡>={≤ºs¡T. ø±ì yês¡T ˇø£] #˚‘·T˝§ø£s¡T |ü≥Tº≈£îì ˇø£ es¡Tdü>±
ì\ã&ç yÓTT+&ç>± b˛©düTyê] ¬ø<äTs¡T ‹]– ì\ã&ܶs¡T. Ä ÁX‚DÏì $&ÉBj·T≥+ e÷Á‘·+ Ä s√E b˛©düT\ ‘·s¡+
ø±˝Ò<äT.
eT÷sê¸u≤<é C…’\T˝À eTDÏ˝≤˝ŸùdHé nH˚ 17 dü+e‘·‡sê\ u≤\T&ÉT 60 s√E\T ìs¡X¯q Áe‘·+ #˚dæ ndüTe⁄\T
SC

ø√˝ÀŒj·÷&ÉT. C…\’ T˝À sê»ø°jT· U…B’ \≈£î ø£©dÔ sü T¡ ≈£î Ç∫Ãq+‘·ø±\+ ‘êqT uÛTÑ õ+|üqì »r+Á<äHê<∏é eT‘·eTe\+_+∫
ìs¡düqÁe‘·+ kÕ–+∫q eTDÏ˝≤˝Ÿ $wüj·T+ |ü{Ϻ+#·T≈£îqï bÕ\≈£î&˚ ˝Òø£b˛j·÷&ÉT. bÕs¡¢yÓT+≥T˝À á‘·ì eTs¡D yês¡Ô
u≤+ãT ù|*q≥T¢ ù|* bÕ\≈£î*ï >∑&É>∑&É˝≤&ç+∫+~. ø±ì m+‘·ùd|ü⁄? m+<äs√ Ms¡T\eTs¡D≤\T ø£~*+#·˝Òì Á_{Ïwt
yê] ø£s¡ÿX¯ Vü≤è<äj·÷*ï ˇø£ 17 dü+e‘·‡sê\ u≤\≈£î&ç eTs¡D+ ø£~*+#·>∑\<ë? n~ n‘·ì ‘·*¢ø° dü«<˚oj·TT\≈£L
e÷Á‘·y˚T s¡+|ü|ü⁄ ø√‘· nsTT+~.

84 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 C…’fi¯fl˝À sê»ø°j·T U…’B\qT ø=s¡&Ü\‘√ ø={Ϻq+<äT≈£î HÓÁVüA, düj·T´<é nVü≤à<é ìs¡X¯q Áe‘·+ |üPHês¡T. <˚X¯+˝À
mø£ÿ&É #·÷dæHê n¬sdüTº\T, ˝≤؃#êØ®\T, n‘ê´#êsê\T Á|üã*b˛j·÷sTT. Á|üuÛÑT‘·«+ •øÏå+∫q ø=B›, |æ¬ø{Ï+>¥\T, ìs¡X¯q

A
Áe‘ê\T, }πs–+|ü⁄\T n~Ûø£‘·s¡yÓTÆ <˚X¯+ n≥Tº&çøÏq≥T¢&çøÏb˛‘·÷ ñ+&˚~.

AN
á yês¡Ô\T #·<äTe⁄‘·Tqï e÷≈£î Á_{°wüß yês¡T |ü∫ÃHÓ‘·TÔs¡T ‘êπ> øÏsê‘·≈£î\T>± ‘√#˚yês¡T. áHê&ÉT eTq˝À
ø=+<äs¡T kÕ«‘·+Á‘·´+ e#êÃø£ <˚X¯+ n<Û√>∑‹ bÕ\e⁄‘√+~, Á_{Ïwt sê»´y˚T u≤>∑T+&˚~ nì ì≥÷ºs¡Ã&É+ $+≥÷
ñ+{≤+ ø±ì n+‘·'ø£\Vü‰\‘√ ˇø£ es¡Ôø£ dü+|òü÷ìøÏ eTq dü«<˚X¯ sêE\T sêC≤´ìï <Ûësê<ä‘·Ô+ #˚dæq|ü&ÉT <˚X¯
dü+|ü<\ä ˙ï yês¡T ø=\¢>={Ï,º <˚oj·TT\qT u≤ìdü˝≤¢ nHê>∑]≈£î˝≤¢ |ü]>∑DdÏ ÷ü Ô eTq dü+|ü<ä˝À eTqøÏ+‘· _Ûø£å+
ô|{Ϻq≥T¢>± n&ÉbÕ<ä&ÉbÕ @y√ edü‘·T\T q÷{ÏøÏ ø√{ÏøÏ ˇø£{Ï>± ø£*Œdü÷Ô ñ+fÒ ` eTq Á>±e÷\T,

NG
Á>±MTDT\T Á|ü|ü+#·+ e÷]Hê Ç+ø± nC≤„q+˝À eT>∑TZ‘·÷ ñ+fÒ ` ø£s¡Te⁄
ø±≥ø±\T e÷¬seTà˝≤¢ }fi¯fl MT<ä |ü&ç }&˚Ãdü÷Ô ñ+fÒ <ë]Á<ë´ìø°
#Ûê+<äkÕ#êsê\≈£î uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ ô|{Ϻ+~ ù|s¡ì Á|ü|ü+#·<˚XÊ\T Á|üe∫dü÷Ô
ñ+fÒ H˚qT ` Hê <˚X¯+ nì uÛ≤$+#˚ @ <˚X¯uÛÑ≈£îÔ&ç >∑T+&Ó\T eT+&Ée⁄?
dü«‘·+Á‘·+ e#êÃø£ eTq düe÷»+ yê´~ÛÁ>∑dyÔü TÓ Æ b˛sTT+<ä+fÒ <ëìøÏ
e´≈£î\Ô T u≤<ÛTä ´\Tø±ì, kÕ«‘·+Á‘·´dæ~Δ
LA
ø±s¡D+ ø±<äT ø£<ë!
TE
T
ER
SC

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ u§+u≤sTT˝À $<˚o eg ãVæ≤wüÿs¡D√<ä´eT+ »]–q |ü]dæú‘·T\qT MTs¡T
m{≤¢ ns¡ú+ #˚düTø=Hêïs¡T?
♦ Á_{Ïwßü yê] Vü≤è<äj÷· \T ø£sÿ¡ X¯yTÓ qÆ eì dü+>¬ + \ø°Îu≤sTT m+<äTø£qï~?
♦ düe÷»+ yê´~ÛÁ>∑düÔyÓTÆ b˛sTT+<ä+fÒ ns¡úy˚T$T{Ï?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 85
 III

A
sê»´+ düT_Ûø£å+>±, #·\¢ì bÕ\q˝À ñ+fÒ eTìwæ ‘·q ≈£î≥T+ã+, ‘êqT, ‘·q J$‘·+ >∑T]+∫ dæú$T‘·+>±
Ä˝À∫+#·>∑\&ÉT. ø£èwæ #˚j·T>∑\&ÉT. ø±ì <˚X¯+ düT_Ûø£å+>±˝Òø£, sê»´+˝À dü«<˚oj·TT˝Ò Væ≤+kÕø±+&É≈£î, nee÷Hê\≈£î

AN
>∑T] ne⁄‘·T+fÒ n|ü&ÉT Á|ü‹ e´øÏÔ >∑T+&Ó˝À¢q÷ n–ï s¡>∑T\T‘·T+~. n{≤¢ s¡>∑\ø£b˛‘˚ Ä e´øÏÔ eTìùw ø±&ÉT.
Ä s√E˝À¢ eTq uÛ≤s¡rj·TT\T bÕeTT©ï, eèøå±\q÷ |üPõ+#·≥+ ªªVü‰]ãT˝Ÿμμ nì $<˚oj·TT\T ‘·eT Á>∑+<∏ë\˝À
Áyêdü÷Ô ñ+fÒ >√N\T ô|≥Tºø=ì uÛ÷Ñ eTT\T <äTqTï‘ês¡ì, ø£≥Tº>T∑ &É˝¶ ìÒ ìs¡Tù|<ä\+≥÷ |ü]Vü≤dæd÷ü Ô ñ+fÒ, uÛ≤s¡rj·TT\T
≈£L&Ü \C≤®ø£s¡+>± uÛ≤$+#˚yêfi¯ófl. ø±ì bÕeTT ø±\>∑e÷´\≈£î dü+πø‘·eT˙, nX¯«‘·ú eèø£å+ düèwæº, dæú‹, \j·T\≈£î

NG
dü÷#·ø£eT˙, ñwüí<˚X¯+ ø£qTø£ ã≥º˝…+‘· ‘·≈£îÿe>± ø£&ç‘˚ n+‘· Äs√>∑´eT˙ $|æŒ #Ó|üŒ>∑\ >∑T+&Ó˝…e]≈£îHêïsTT
uÛ≤s¡rj·TT\øÏ n|ü&ÉT? ne⁄‘˚, |æ\¢\≈£î ã≥º˝…+‘· ‘·≈£îÿe>± ‘=&ç–‘˚ n+‘· eT+∫<ä˙, eT{Ϻ ‹q≈£î+&Ü ˇø£ ø£+≥
ø£ìô|&ÉT‘·÷ |æ\*¢ ï ô|<ä\› T eT{Ï˝º À m+‘· Ä&ÉìùdÔ n+‘· qsê\|ü⁄wæº n˙ ì|ü⁄DT˝…q’ yÓ<’ Tä ´©Hê&ÉT #ÓãT‘·÷ ñ+fÒ eTq+
ÄX¯Ãs¡´+>± $+{≤+. ø±ì Á|üø£è‹øÏ, ÁbÕDÏø° q&ÉTeT>∑\ á nqTã+<Ûä+ @Hê&√ eTq ô|<ä›\T $|æŒ #Ó|æŒ Äs√>∑´
dü÷Á‘ê\qT, Ä<Ûë´‹àø£ uÛ≤eq\qT e÷qe⁄ì <Ó’q+~q J$‘·+˝À ≈£î|æŒ+∫ ˇ~˝Òdæ, yê{Ïø√dü+ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq •ø£åD\‘√
LA
ø±\Vü≤s¡D ˝Ò≈£î+&Ü, ‘Ó*j·TC…|æŒq #êø£#·ø£´+ m+‘· eT+~øÏ ‘Ó\TdüT?
ne⁄‘˚ bÕXÊÑ·´eT+‘ê Hê>∑]ø£‘q˚ ˙ ÁbÕ#·´eT+‘ê nÁbÕ#·´y˚Tq˙ ÁbÕ#·T´˝Ò |üsêqï uÛTÑ ≈£îÿ\e⁄‘˚ Çø£ |ü]bÕ\q˝À,
#Ûê+<äkÕ#êsê˝À¢ |ü&ç ~≈£îÿø±qø£ ñqïyê]øÏ ~πøÿ$T{Ï? n+<äTπø á kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡+ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~.
ø±ì, <äTs¡<èä wüyº ÷Ó ˝Òø£ <ä÷s¡<èä wæº ˝À|üy÷Ó ø±ì, á kÕ«‘·+Á‘·´ dæ~Δ eTqø°Hê&ÉT n+‘· dü+‘√cÕdüŒ<ä+ ø±e≥+˝Ò<Tä .
TE

kÕ«‘·+Á‘·´+ πøe\+ Vü≤≈£îÿ\ dü+s¡ø£åD≤s¡úy˚T ø±ì, u≤<Ûä´‘êj·TT‘· Á|ües¡Ôq≈£L, ø£s¡Ôe´bÕ\q≈£î eTq≈£î dü«‘·+Á‘·+
\_Û+∫+<äqï düTŒ¤s¡D ø=s¡e&É≥y˚T á Hê{Ï á <äTdæú‹øÏ
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç ùV≤‘·Te⁄. sê»ø°jT· +>± |ü⁄]ø=\Œ>∑*–q+‘·>± @ Hêj·T≈£î&É÷
♦ Á|üøè£ ‹øÏ, ÁbÕDÏø° q&ÉTeT>∑\ nqTã+<Û+ ä @$T{Ï? kÕ+|òTæ ø£ HÓ‹’ ø£ u≤<Û´ä ‘·\qT Á|ü»\˝À Áù|sπ |æ+#·˝øÒ £ b˛‘·THêï&ÉT.
♦ eTq ô|<ä›\ #êø£#·ø£´+ @$T{Ï? m+<äTe\¢q+fÒ Ä Hêj·T≈£î\≈£L kÕ+|òæTø£ HÓ’‹ø£ $\Te\T
T

♦ ªu≤<Û´ä ‘êj·TT‘· Á|ües¡q Ô ≈£L, ø£seÔ¡ ´bÕ\q≈£î ≈£L&Ü ˝Òø£b˛e≥+ e÷≥ n≥T+∫, Á|ü»\T ≈£L&Ü kÕ«s¡ú|üs¡T˝…’,
eTq≈£î dü«‘·+Á‘·+ \_Û+∫+~μ Bìô|’ MT n_ÛÁbÕj·T+ <˚Xøπ¯ eå T+ n+fÒ øπ e\+ ‘·eT ˇø£ÿ] u≤π> u≤>∑T>± uÛ≤$+#·≥+,
ER

#Ó|Œü +&ç. yê]˝À kÕ+|òTæ ø£ u≤<Û´ä ‘· ˝À|æ+#·≥+ XÀ#·˙j·TyÓTqÆ n+X¯+>±

‘·j÷· s¬ +’ ~.

Ç$ #˚j·T+&ç
SC

I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
1. ÄHê{Ï ø±\+˝À ≈£L&Ü dü+>¬ + \ø°Îu≤sTT e+{Ïyês¡T kÕ«‘·+Á‘·´ b˛sê≥+˝À bÕ˝§Zì düe÷»ùde≈£î n+øÏ‘y· TÓ HÆ ês¡T
ø£<ë! Ç+<äT≈£î <ë]rdæq |ü]dæ‘ú T· ˝Ò$T{Ï? Ç˝≤+{Ï Ä<äsÙ¡ eT÷s¡T\Ô nedüs+¡ ñ+<ë? m+<äT≈£î? e÷{≤¢&+É &ç.

86 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 2. bÕsƒ¡+ #·~$ øÏ+~ ù|sê\≈£î o]¸ø£ ô|≥º+&ç. Ä ù|sê˝Àì ø°\ø£ |ü<ë\T sêj·T+&ç.

A
ù|sê dü+K´ o]¸ø£ ù|s¡T eTTK´yÓTqÆ |ü<ë\T
1

AN
5
9

3. e÷düTe÷uÒ>∑+ >∑T]+∫q øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. dü+<äsꓤìïã{Ϻ, U≤∞\qT dü¬s’q |ü<ë\‘√ |üP]+#·+&ç.

NG
e÷düTe÷uÒ>+∑ ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À . ÄyÓT Á|üeTTK dü+|òTü .
HÓ’C≤+ sê»´+˝À Á>±&ÉT´j˚T{Ÿ nsTTq yÓTT<ä{Ï eTTdæ¢+ eTVæ≤fi¯. n+EeTHé`m`KyêrHéqT kÕú|æ+∫ ;<ä
|æ\¢\ ø√dü+ ôV’≤<äsêu≤<äT q>∑s¡+˝À @&ÉT bÕsƒ¡XÊ\\T . ôV’≤<äsêu≤<äT qT+∫
eT+Á‹ |ü<ä$ bı+~q yÓTT<ä{Ï eTVæ≤fi¯ e÷düTe÷uÒ>∑+. áyÓT #˚ùd |üqT˝À¢, ùdyêø±s¡´Áø£e÷\˝À ÄyÓT uÛÑs¡Ô
LA
Ábıô|òdüsY Vü‰dæe÷Hé n©U≤Hé ≈£L&Ü m+‘√ . áyÓT #˚dæq ùde\≈£î >±qT uÛ≤s¡‘·
Á|üuÛÑT‘·«+ áyÓTqT |ü<äàl _s¡T<äT‘√ .
TE

II. e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·

1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î Ä˝À∫+∫, ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) kÕ«‘·+Á‘·´+ \_Û+∫q|üŒ{Ïø,° n~ dü+‘√wü+ ø£*–+#·≥+˝Ò<ìä dü+>¬ + \ø°Îu≤sTT m+<äT≈£î uÛ≤$+∫+~?
T

Ä) >±+BÛJ nqTdü]+∫q nVæ≤+kÕ e÷s¡Z+ <˚X¯ kÕ«‘·+Á‘√´<ä´eT+˝À ø°\ø£ bÕÁ‘· b˛wæ+∫+<äì m{≤¢
ER

#Ó|Œü >∑\s¡T?
Ç) Á_{Ïwüßyê] #˚‘·T˝À¢øÏ eTq<˚X¯ bÕ\q b˛e⁄≥≈£î >∑\ ø±s¡D≤\T $e]+#·+&ç.
á) dü+¬>+ \ø°Îu≤sTT s¡#·Hê$<Ûëq+ m{≤¢ ñqï~?
2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
SC

n) kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡jÓ÷<ÛäT\T ø£qïø£\\T ì»+ ø±yê\+fÒ eTq≈£î \_Û+∫q kÕ«‘·+Á‘ê´ìï m{≤¢

dü~«ìjÓ÷–+#·Tø√yê˝À $X‚¢wædü÷Ô sêj·T+&ç.
3. øÏ+~ n+X¯+ >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX¯+kÕ‘·àø£+>± sêj·T+&ç.
n) H˚{Ï ø±\+˝À ≈£L&Ü dü+>¬ + \ø°Îu≤sTT e+{Ï yês¡T m+<äT≈£î nedüsy¡ ÷Ó $e]dü÷Ô yê´dü+ sêj·T+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 87

 III. uÛ≤cÕ+XÊ\T

A
|ü<äC≤\+

AN
1. øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘·^dæq |ü<ë\qT ñ|üj÷Ó –+∫ kı+‘· yêø±´\T sêj·T+&ç.
n) eTq+ eT+∫ #˚ùdÔ, eTq≈£L eT+∫ »s¡T>∑T‘·T+<äì kÕ«qTuÛÑe+ e\¢ ‘Ó\TdüT≈£îHêïqT.
Ä) ‘·eT |æ\¢\T ñqï‘·+>± m<ä>±\ì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T |ü]‘·|ædü÷Ô ñ+{≤s¡T.

NG
Ç) Á_{°wtyês¡T eTq <˚X¯ dü+|ü<äqT ø=\¢>={Ϻ rdüTø=ì b˛j·÷s¡T.
2. øÏ+~ $ø£è‹ |ü<ë\≈£î Á|üø£è‘·T\qT bÕsƒ¡+˝À yÓ‹øÏ sêj·T+&ç.
n) >±s¡e+ :
Ä) ø£‘· :
Ç) J‘·+ :
LA
á) ø£iT≈£î :
yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
TE

1. øÏ+~ |ü<ë\qT |ü]o*+∫, n$ @ @ dü+<ÛäT˝À >∑T]Ô+∫, |ü<ë\qT $&ÉBdæ, dü+~Û dü÷Á‘·+ sêj·T+&ç.
n) eTq¬ø+<äT≈£î R G R
Ä) $cÕ<ë+‘·+ R G R
Ç) y˚TyÓT+‘· R G R
T

á) me]≈£îHêïsTT R G R
ER

ñ) $∫Á‘·yTÓ qÆ R G R
2. øÏ+~ düe÷dü |ü<ë\qT |ü]o*+∫, yê{ÏøÏ $Á>∑Vü≤yêø±´\T sêdæ, düe÷dü+ ù|s¡T sêj·T+&ç.
n) e÷‘·è<˚X¯+ R ,
Ä) ø£s¡ÿX¯Vü≤è<äj·T+ R ,
SC

Ç) düV‰ü j·Tìsêø£sD¡ R ,
á) $|üe¢ dü+|òTü + R ,
ñ) nX¯«‘·eú èø£+å R ,
}) XÊg<äèwæº R ,

88 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 j·TD≤<˚X¯ dü+~Û
✷

A
øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBj·T+&ç. $&ÉBdæq |ü<ë\qT ø£*|æ, ø£*–q e÷s¡TŒ\T >∑eTì+#·+&ç.
ñ<ë: n) ✤ n‘·´edüs+¡ R n‹ G nedüs¡+ J n‘Y G Ç G nedüs¡+

AN
J n‘Y G jYT G nedüs¡+ J n‘·´edüs+¡
✤ Á|ü‘T· ´‘·sÔ +¡ R Á|ü‹ G ñ‘·Ôs¡+ J Á|ü‘Y G Ç G ñ‘·Ôs¡+
J Á|ü‘Y G jYT G ñ‘·Ôs¡+ J Á|ü‘T· ´‘·sÔ +¡
✤ Á|ü‘´˚ ø£+ R Á|ü‹ G @ø£+ J Á|ü‘Y G Ç G @ø£+

NG
J Á|ü‘Y G jYT G @ø£+ J Á|ü‘´˚ ø£+
Ä) ✤ nD«g+ R nDT G ng+ J nDY G ñ G ng+
J nDY G yé G ng+ J nD«g+
✤ J >∑TsY G ñ G Wqï‘·´+
>∑Tsö«qï‘·´+
LA
R >∑Ts¡T G Wqï‘·´+
J >∑TsY G yé G Wqï‘·´+ J >∑Tsö«qï‘·´+
Ç) ✤ |æÁ‘ê]®‘+· R |æ‘·è G Ä]®‘·+ J |æ‘Y G ãTT G Ä]®‘·+
J |æ‘Y G sY G Ä]®‘·+ J
TE
|æÁ‘ê]®‘+·
✤ e÷Á‘·T|ü<X˚ +¯ R e÷‘·è G ñ|ü<˚X¯+ J e÷‘Y G ãTT G ñ|ü<˚X¯+
J e÷‘Y G sY G ñ|ü<˚X¯+ J e÷Á‘·T|ü<X˚ +¯

ô|’ eT÷&ÉT s¡ø±\ ñ<눈 <ë«sê øÏ+~ n+XÊ\qT >∑eTì+#·e#·TÃ. Ç, ñ, ãTT \≈£î ndües¡eí TT\T ø£*ùd,Ô Ç,
T

ñ, ãTT \≈£î Ä<˚X¯+>± jYT, yé, sY \T n+fÒ j·T, e, s¡ \T ekÕÔsTT. j·T, e, s¡ \qT ªj·TDTí\Tμ nì
|æ\TkÕÔs¡T. ø±e⁄q Ç{≤¢ @s¡Œ&çq dü+~Ûì j·TD≤<˚X¯ dü+~Û n+{≤s¡T.
ER

Ç, ñ, ãTT \≈£î ndües¡íeTT˝…’q n#·TÃ\T |üs¡yÓTÆq|ü&ÉT j·TDTí\T Ä<˚X¯+>± ekÕÔsTT.

ndües¡íeTT\T : dües¡íeTT\T ø±ì n#·TÃ\T.

ñ<ë : ªÇμøÏ, Ç, á \T ø±≈£î+&Ü $T–*q (n Ä— ñ }— ãTT ãT÷— m @ ◊—
SC

ˇ z W) n#·TÃ\T.
✷ øÏ+<ä Ç∫Ãq |ü<ë\qT $&ÉBdæ, j·TD≤<˚X¯ dü+~Û ne⁄H√ ø±<√ |ü]o*+#·+&ç.
n) nuÛTÑ ´<äjT· +
Ä) >∑Tsê«C„

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 89

 Ç) e÷Á‘·+X¯

A
á) eT<Û«ä ]
ñ) kÕ«>∑‘+·

AN
}) MT bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+˝À j·TD≤<˚X¯ dü+~ÛøÏ dü+ã+~Û+∫q |ü~ |ü<ë\T yÓ‹øÏ sêj·T+&ç.

ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ kÕ«‘·+Á‘·´ b˛sê≥+˝À (˝Ò<ë) ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+˝À bÕ˝§Zqï Ç<äs› T¡ , eTT>∑TsZ T¡ eTVæ≤fi¯\ $esê\T ùdø£]+∫,

NG
ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

MT≈£î ‘Ó\TkÕ?
ˇø£ ≈£î≥T+ã+ ˇπø eè‹Ô˝À ø=qkÕ>∑≥+ #·÷dü÷Ô edüTÔHêï+. eè‘·TÔ\T e÷]‘˚ J$‘ê\T e÷]qyê]ì ≈£L&É
LA
#·÷düTÔHêï+. @ |üì#˚dæHê, @ eè‹Ô #˚|ü{ϺHê kÕe÷õø£∫+‘·qqT Ä<äs¡Ù+>± ô|≥Tºø=ì J$+#˚yêfi¯ó¢ ≈£L&É Ç<˚
düe÷»+˝À ñHêïs¡T. kÕe÷õø£ düŒ èVü≤ ñqïyêfi¯ófl ø±˝≤\T e÷]Hê, düe÷C≤\T e÷]Hê Á|ü»\|üø£å+ eVæ≤+∫
ì\ã&ÉT‘ês¡T. Ç≥Te+{Ï yês¡T eTq ‘Ó\+>±D˝À m+‘√eT+~ ñHêïs¡T. n+<äT≈£î düJe ‘êsêÿD+>± es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢
∫qô|+&Ü´\˝Àì ô|+&Ü´\yê] ≈£î≥T+ã+ ø£ì|ædTü +Ô ~. ˇπø ≈£î≥T+ã+˝Àì nqï<äeTTà\T ‘·eT J$‘ê+‘·+ kÕe÷õø£
TE

e÷s¡TŒø√dü+ ì\ã&ܶs¡T. n<˚ <ë]˝À ø£\+|ü{Ϻ sêXÊs¡T. yês¡T : ô|+&Ü´\ sêe÷qT»sêe⁄, ô|+&Ü´\ X‚wü–]sêe⁄,
ô|+&Ü´\ ∫qsê|òTü esêe⁄, ô|+&Ü´\ <ëyÓ÷<äss¡ êe⁄.
ô|+&Ü´\ sêe÷qT»sêe⁄ es¡+>∑\T¢ õ˝≤¢˝À ìC≤+ e´‹πsø£ Á|üC≤ñ<ä´eT+˝À ÁøÏj·÷o\ bÕÁ‘· eVæ≤+#ê&ÉT.
ô|+&Ü´\ X‚w–ü ]sêe⁄ Á>∑+<∏ë\j·T ìs¡«Vü≤D˝À, ø±+Á¬>dt ø±s¡´ø£s>Ô¡ ±, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT>±, |üÁ‹ø± $˝ÒK≈£î&ÉT>±, s¡#s· TT‘·>±
düe÷»+ ø√dü+ |üì#˚XÊ&ÉT. ô|+&Ü´\ ∫qsê|òTü esêe⁄ Á|üeTTK s¡#s· TT‘·>± ù|s¡T ‘Ó#T· Ã≈£îHêï&ÉT. e{Ïøº √≥ Äfi≤«s¡TkÕ«$T
T

yê] dü+bÕ<äø‘£ «· +˝Àì ª|ü]düsê\μ‘√ düV‰ü mH√ï ø£<ë∏ dü+ø£\Hê\˝À, |üÁ‹ø£\˝À s¡#q· \T #˚XÊ&ÉT. ô|+&Ü´\ <ëyÓ÷<äss¡ êe⁄
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT>± eè‹Ôì ÁbÕs¡+_Û+∫ bÕsƒX¡ Ê\ n_Ûeè~Δ ø√dü+ ‘·q X¯øÔÏ kÕeTsêú´\qT yÓ∫Ã+#ê&ÉT. $<ë´s¡T\ú uÀ<Ûqä
ER

ø√dü+ mH√ï Á|üjÓ÷>±\T #˚XÊ&ÉT. |æ\¢\ ø√dü+ bÕ≥\T, ø£<∏ä\T, ø£$‘·\T sêXÊ&ÉT. |ü<äM$s¡eTD #˚dæHê ≈£L&É
J$‘ê+‘·+ {°#s· T¡ >±H˚ ø=qkÕ>±&ÉT. |æ\\¢ ≈£î bÕsƒê\T uÀ~Û+#ê&ÉT.
SC

|üì #˚j·T≈£î+&ÜH˚ #˚dæHêqH˚yê&ÉT n<ÛäeTT&ÉT.

dü÷øÏÔ ø=~›>± #˚dæ ø=+&É+‘· #˚dæHêqì #Óù|Œyê&ÉT >∑s¡«b˛‘·T.
m+‘√ #˚dæ ø=+#Óy˚T #˚dæHêqì #Óù|Œyê&ÉT dü»®qT&ÉT.
` Ä~X¯+ø£sê#ês¡T´\T

90 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
9 ø√s¡dt

AN
` dü\+Á<ä \ø°ÎHêsêj·TD

Á|üX¯ï\T:

NG
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
ªªnqï|ü⁄sêdüT\T ˇø£#√≥ 1. á ø£$‘ê|ü+≈£î\Ô T @ $wüjT· + >∑T]+∫ #Ó|⁄ü HÔ êïsTT?
Äø£*eT+≥\T ˇø£#√≥ 2. n\dæq <˚Vü‰\≈£î @+ ø±yê*?
Vü≤+dü‘·÷*ø£˝§ø£ #√≥ 3. ªnqï|ü⁄sêdüT\T ˇø£#√≥ ` Äø£* eT+≥\T ˇø£#√≥μ
n\dæq<˚Vü‰˝§ø£ #√≥ n+fÒ MTπø+ ns¡úyÓTÆ+~?
dü+|ü<ä\˙ï ˇø£#√≥
LA 4. ªø£eTàì #·øÏ˝≤˝§ø£#√≥ ` >∑{Ϻ <Í&É*+ø=ø£ #√≥μ
>∑+ô|&ÉT ã\>±˝§ø£#√≥ nq&É+˝À ø£$ ñ<˚›X¯+ @$T{Ï?
yêdüq q÷ìj·T˝§ø£ #√≥
bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
TE

e÷dæq ‘·\*+ø=ø£ #√≥

ø£eTàì #·øÏ˝≤˝§ø£ #√≥ ‘·q #·T≥÷º düe÷»+˝À »s¡T>∑T‘·Tqï dü+|òüT≥q\
>∑{Ϻ<Í&É*+ø=ø£ #√≥μμ MT<ä $<ë´]úøÏ ˇø£ ne>±Vü≤q ø£*–, @~ eT+#√, @~
` ø±fiÀõ #Ó&√ ‘Ó\TdüTø=H˚≥≥T¢ #˚j·T&É+ á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
T

bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
ER

Á|üÁøÏj·T ` e#·qø£$‘·
á bÕsƒ¡+ e#·qø£$‘· Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. #Û·+<√ ìj·TeT+˝Òì ùd«#êäø£$‘·«+
e#·qø£$‘·. #Óù|Œ~ e#·q+ nsTTHê n+<äT˝À ªø£$‘·«+μ bÕ\T ñ+fÒH˚ n~ e#·qø£$‘·>±
sêDÏdüTÔ+~. Ç~ uÛ≤e+ Á|ü<Ûëq+>± ø£$‘ê‘·àø£ |ü+≈£îÔ\‘√ kÕ>∑T‘·T+~. e#·qø£$‘·\T
SC

ªedüTÔe⁄`n_Ûe´øÏÔ` •\Œ+μ Ä<Ûës¡+>± Á|ü‹uÛ≤e+‘·yÓTÆq$>± >∑T]Ô+#·ã&É‘êsTT.

á bÕsƒ¡+ dü\+Á<ä \ø°ÎHêsêj·TD sêdæq ª#êe⁄^‘·+μ
ø£$‘ê dü+ø£\q+ ˝Àì~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 91

 A
ø£$ |ü]#·j·T+

AN
dü\+Á<ä \ø°ÎHêsêj·TD ìC≤e÷u≤<é |ü≥Dº +˝À »ìà+#ê&ÉT. ∫qï‘·q+ qT+&˚
ùV≤‘·Tyê<ä <äèwæºì @s¡Œs¡TÃ≈£îHêï&ÉT. ªy˚&ç>±*μ ø£$‘ê dü+ø£\q+ <ë«sê ‘·q ‘=*
ø£$‘ê dü+|ü⁄{Ïì n+~+#ê&ÉT dü\+Á<ä.

NG
12`01`1956 1979˝À Ç‘·&TÉ s¡∫+∫q ª#êe⁄^‘·+μ ø£$‘ê dü+|ü⁄{Ï dü+#·\q+ düèwæ+º ∫+~.
17`09`1986 <ä[‘· kÕVæ≤‘√´<ä´e÷ìøÏ |ü⁄Hê~ nì #Ó|ü≈£îH˚ ø£$‘·\˝À dü\+Á<ä s¡∫+∫q ª<ä[‘·
e÷ìô|òk˛ºμ nH˚ ø£$‘· Á|ü<ÛëqyÓTÆ+~.
LA
$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
G
TE

bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

G bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
G yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.
T
ER

Á|üy•˚ ø£
yêdüyÔ ê\T ø£]qƒ +>± ñ+{≤sTT. düe÷»+ ø=‘·Ô b˛ø£&\É qT ‘=+<äs>¡ ± kÕ«>∑‹+#·<Tä .
nsTTHê yê{Ïì >∑T]+∫ |ü<˚ |ü<˚ #ÓãT‘·÷, Ä#·]dü÷Ô ñ+fÒ mH√ï Á|üj·T‘êï\ ‘·sê«‘·
SC

>∑T]Ô+∫, Ä ‘·sê«‘· nqTdü]düTÔ+~ ≈£L&Ü. á ì»+ ‘Ó*dæq ø£$ ‘·q bÕ≥≈£î düe÷»+
ø√s¡dt ne⁄‘<· ìä m+‘√ Ä‘·à $XÊ«dü+‘√ Á|üø{£ dÏ Tü HÔ êï&ÉT. Ä yÓH’ êìï #·~$ ‘Ó\TdüT≈£î+<ëe÷?

92 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 I

A
H˚qT ` Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
uÛÑ÷$Tø° ` Äø±XÊìø° ñqï
♦ ªuÛ÷Ñ $TøÏ ` Äø±XÊìøÏ ñqï dü+ã+<Û+ä #Óù|Ô ø=+<äsT¡

AN
dü+ã+<Ûëìï #Óù|Ô Mfi¯ófl qe⁄«‘ês¡T, qe⁄«‘ês¡Tμ ` nì ø£$ nq&ÜìøÏ ø±s¡D+ @$T{Ï?
H˚qT `
♦ ªÁ|üyêVü≤+ ` ìX¯Ã\‘·μ≈£î ‘˚&ÜqT MT¬s{≤¢ ns¡ú+
|ü⁄e⁄«ø° ` eTTfi¯flø° uÛÒ<ä+ #Óù|Ô
Mfi¯ófl ø√|üŒ&ÉT‘ês¡T, #˚dTü ≈£î+{≤s¡T?
H˚qT `

NG
Á|üyêVü‰ìø° ìX¯Ã\‘·ø° s¡÷|ü+ ø£*ŒùdÔ
Mfi¯ófl düùd$Tsê ˇ|üø√s¡T,
H˚qT `
Ä˝À#·qø° ` Ä#·s¡Dø° ns¡ú+ #Óù|Ô LA
Mfi‚fl nbÕs¡ú+ #˚düT≈£î+{≤s¡T,
H˚qT `
y˚T<ÛädüT‡ø° ` eT÷s¡â‘ê«ìø°
kÕeT´+ #·÷|æ‘˚ Mfi¯ófl
TE

Hê MT<ä sêfi¯ófl $düTs¡T‘ês¡T.

Hê≈£î ‘Ó\TdüT
H˚qT MT eTTU≤\T #·÷düTø=+&É+≥÷
Á|ü‹_+ã+ #·÷|æùdÔ Mfi¯ófl Ä n<ë›ìï
eTTø£ÿ\T #Óø£ÿ\T>± |ü>∑T\ >=fÒºkÕÔs¡T.
T

II
ER

H˚qT `
>=+‘Ó‹Ô ˇ+≥]>±H˚
bÕ≥ bÕ&çHê e÷{≤&çHê
Hê >=+‘·T H=πøÿj·T Á|üj·T‹ïkÕÔs¡T,
SC

H˚qT `
ˇ+≥]>± Ä˝À#·q˝˝À
}]πø }düTb˛ø£ |üs¡T>∑T\T rùdÔ
qqTï |æ]øÏ yÓ<Ûäeq˙

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 93

 eT÷s¡Tqâ ï˙
#·÷|ü⁄&ÉT y˚fifl¯ ‘√ #·+ù|kÕÔsT¡ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç

A
nsTTHê Hê≈£î ‘Ó\TdüT
πs|ü⁄ Mfi‚fl ♦ ª>=+‘·T H=πøÿj·T&É+μ nH˚ |ü<+ä ˝À $X‚cÕs¡+ú ô|’ e÷{≤¢&+É &ç.

AN
Hê bÕ≥øÏ ø√s¡dt n+<äT≈£î+{≤s¡T ` ♦ ªˇ+≥]μ n+fÒ MTπø+ ns¡úeTsTT´+~?
Hê≈£î uÛÑj·T+ ˝Ò<äT ♦ ªª#·÷|ü⁄&ÉT y˚fió¯ flμ ` nqï ø£$ e÷≥˝À ø£$ uÛ≤eqqT m{≤¢
H˚qT H˚&ÉT ns¡+ú #˚dTü ≈£îHêïs¡T?
á bÕ≥

NG
ˇ+≥]>±H˚ bÕ&ÉT≈£î+{≤qT!

kÕsê+X¯+
LA
düe÷»+ ø=‘·Ô <Û√s¡DT\qT, yêdüÔyê\qT n+‘· ‘=+<äs¡>± n+^ø£]+#·<äT. Ä $wüj·÷ìï >∑T]+#˚ ø£$ Äy˚<äq
e´ø£Ô+ #˚dü÷Ô |ü\T $<Ûë\T>± ‘·q Á|üX¯ï\qT, dü+<˚Vü‰\qT ªø√s¡dtμ ø£$‘·˝À ˝ÒeHÓ‘·TÔ‘ê&ÉT.
uÛÑ÷$TøÏ Äø±XÊìøÏ eT<Ûä´ m+‘· <ä÷s¡+ ñHêï yê{Ï≈£îqï düVü≤» dü+ã+<Ûëìï >∑T]Ô+#ê*. |üP\≈£îqï
TE

kÂ≈£îe÷sê´ìï, eTTfi¯fl≈£îqï ø±]ƒHê´ìï Á>∑Væ≤+#ê*. ˙{Ï Á|üyêVü≤+˝Àì #Ó’‘·Hê´ìøÏ, ˙{Ï düÔ㛑·≈£î >∑\ ‘˚&ÜqT ns¡ú+
#˚düTø√yê*. @y˚y√ #˚j·÷\qT≈£îH˚ Ä˝À#·q\≈£î, @MT #˚j·T˝Òì‘·HêìøÏ eT<Ûä´>∑\ dæú‹ì ‘Ó\TdüTø√yê*. Çy˚$T
n+^ø£]+#·≈£î+&Ü ‘Ó\TdüTø√≈£î+&Ü ø√|ü+‘√ nbÕs¡ú+ #˚düTø√e<ä›ì ø√s¡T‘·THêï&ÉT ø£$. e÷s¡TŒ\qT >∑T]Ô+#·˝Òì
T

y˚T<Ûëe⁄\qT |ü⁄qsê˝À#·q #˚j·TeT+fÒ ‘·qH˚ ì+~kÕÔs¡ì yêb˛‘ê&ÉT ø£$. Á|ü»\≈£î @~ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡yÓ÷

Á>∑Væ≤+#·˝Òìyêfi¯ófl, Á|ü»\ |üø£å+ ì\ã&Éì yêfi¯ófl ì»yÓTÆq y˚T<Ûëe⁄\T ø±<äH˚ dü‘ê´ìï Á>∑Væ≤+#·eT+≥THêï&ÉT ø£$.
ER

ø£$ me]ø√dü+ #·÷&É≈£î+&Ü ˇ+≥]>±H˚ ‘·q Á|ü>∑‹o\ uÛ≤yê\qT >=+‘Ó‹Ô bÕ&ÉT‘êq+{≤&ÉT. ‘·q bÕ≥qT
n&ÉTø¶ √yê\ì, ‘·q e÷≥qT nD∫y˚j÷· \ì #·÷ùdyêfi¯fl≈£î uÛj
Ñ T· |ü&qÉ +{≤&ÉT. |æ]øÏyê&ç>± eT÷s¡T&â >ç ± eTTÁ<äyd˚ Hæ ê
˝…ø£ÿCÒj·Tq+≥THêï&ÉT ø£$. ìC≤ìøÏ ‘·q b˛sê≥+, yê<äq e´≈£îÔ\MT<ä ø±<äì, |üìøÏsêì e´edüú\ MT<äH˚ nì
SC

‘Ó\T|ü⁄‘ê&ÉT. uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À ‘·qqT e´‹πsøÏ+∫qyêfi‚fl yêdüÔyêìï Á>∑Væ≤+∫ ‘·q e÷≥‘√ @ø°uÛÑ$kÕÔs¡ì, ‘·q bÕ≥‘√
>=+‘·T ø£\T|ü⁄‘ês¡ì (ø√s¡dt n+~kÕÔs¡ì) ÄXÊeVü≤<äèø£Œ<∏ëìï yÓ\¢&çkÕÔ&ÉT. n|üŒ{Ïes¡≈£î ‘·qT ˇ+≥]>±H˚ uÛÑj·T+
˝Ò≈£î+&Ü ‘·q uÛ≤eq\qT Á|üø£{ÏkÕÔqì Ä‘·à$XÊ«dü+‘√ |ü\T≈£î‘ê&ÉT ø£$.

94 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Ç$ #˚j·T+&ç

A
AN
I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
1. ªø√s¡dtμ nH˚ ù|s¡T $q>±H˚ MTπøeTì|æ+∫+~? ªø√s¡dtμ nH˚ ù|s¡T á ø£$‘·≈£î dü]b˛‘·T+<ë? m+<äT≈£î?
MT n_ÛÁbÕj·T+ #Ó|üŒ+&ç.

NG
2. ªø√s¡dtμ ø£$‘· <ë«sê ø£$øÏ düe÷»+ |ü≥¢ ñqï uÛ≤eq m≥Te+{Ï<äì uÛ≤$düTÔHêïs¡T? #·]Ã+#·+&ç.
3. øÏ+~ ø£$‘ê |ü+≈£îÔ\T #·<äTe+&ç. uÛ≤e+ sêj·T+&ç.
Ä≈£î\T ˝Ò≈£î+fÒ
#Ó≥TºHÓ˝≤ >∑T]ÔkÕÔe⁄?
LA
|ü#·Ã<äqy˚T #Ó≥Tº≈£î ∫s¡THêe÷!
#Ós¡Te⁄˝À ã+>∑fi≤\T yÓTT*#êsTT
˙{Ï ‘·*¢øÏ Çìï düe÷<ÛäT˝≤!
#Ó≥Tº‘q· + ø£f‘º… q· eTsTT´+~
TE

∫>∑Ts¡Tø£\˝Ò$? ∫≥|ü≥\T‘·|üŒ?
4. ªø√s¡dtμ ø£$‘· qT+&ç ` øÏ+~ uÛ≤yê\≈£î ‘·–q ø£$‘ê |ü+≈£îÔ\T >∑T]Ô+#·+&ç.
n) Hê≈£î uÛÑj·TeTqï<˚ ˝Ò<äT ` H˚qT ˇø£ÿ&çH˚ Hê bÕ≥ bÕ&ÉT≈£î+{≤.
Ä) H˚qT düÔã›+>± e⁄+fÒ |æ]øÏyê&É+{≤s¡T.
T

Ç) Mfi¯fl ndü\T s¡÷bÕ\T #·÷|æùdÔ, ‘·≥Tºø√˝Òø£ qH˚ï $eT]ÙkÕÔs¡T.

á) Ä˝À#·q\≈£î yê{Ï neT\T≈£î eT<Ûä´ s¡÷|ü$TùdÔ Mfi¯ófl n+^ø£]+#·s¡T.
ER

II. e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·

SC

1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.

n) ‘·q MT<ä sêfi¯ófl $düTs¡T‘ês¡ì ø£$ uÛ≤$+#·&É+˝À n+‘·sês¡ú+ @$T{Ï? $e]+#·+&ç.
Ä) y˚T<ÛädüT‡, eT÷s¡â‘·«+ eT<Ûä´ ‘˚&Ü @$T{Ï?
Ç) ø£$ <äèwæº˝À y˚T<Ûëe⁄\+fÒ mes¡T?
á) ª>=+‘·TH=πøÿj·T&É+μ n+fÒ MTπø$T ns¡úeTsTT+~? ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D ‘Ó\T|ü+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 95

 2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.

A
n) ªø√s¡dtμ bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ kÕsê+XÊìï MT kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
3. øÏ+~ n+X¯+ >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX¯+kÕ‘·àø£+>± sêj·T+&ç.

AN
n) ø£$ dü\+Á<ä Ä˝À#·q\qT, á ø£$‘· n+‘·sêsêúìï Á|üX¯+dædü÷Ô @<Ó’q ˇø£ kÕVæ≤‘·´ |üÁ‹ø£≈£î ˝ÒK
sêj·T+&ç.

III. uÛ≤cÕ+XÊ\T

NG
|ü<äC≤\+
1. øÏ+~ |ü<ë\≈£î nsêú\T sêj·T+&ç. Ä |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
y˚T<ÛädüT‡ R ‘Ó*$
LA
ñ<ë:$ø£dæ+∫q e÷qe⁄ì y˚T<ädüT‡ Á|ü|ü+#· Á|ü>∑‹øÏ ø±s¡DyÓTÆ+~.
n) Ä#·s¡D R
Ä) Á|ü‹_+ã+ R
TE

Ç) ìX¯Ã\‘· R
á) ø√s¡dt R
2. øÏ+~ C≤rj·÷\qT $e]+#·+&ç.
n) sêfi¯ófl$düs&¡ +É R
T

Ä) >=+‘·TH=πøÿj·T&É+ R
ER

yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
1. øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ dü+<ÛäT\ ù|s¡¢qT sêj·T+&ç.
n) #·÷düTø=+&É+≥÷ R G R
Ä) >=+‘Ó‹Ô R G R
SC

2. øÏ+~ |ü<ë\≈£î $Á>∑Vü≤yêø±´\T sêdæ düe÷kÕ\ ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.

n) eTTø£ÿ\T#Óøÿ£ \T R ,
Ä) >=+‘·TH=πøÿj·T≥+ R ,
Ç) Hê bÕ≥ R ,

96 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 3. øÏ+~ |ü+≈£îÔ\qT >∑eTì+∫ yê{Ï˝À e⁄qï n\+ø±sê\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
♦

A
|ü⁄e⁄«ø° ` eTTfi¯flø° uÛÒ<ä+ #Óù|Ô
Á|üyêVü‰ìø° ìX¯Ã\‘·ø° s¡÷|ü+ ø£*ŒùdÔ

AN
Ä˝À#·qø° ` Ä#·s¡Dø° ns¡ú+ #Óù|Ô
♦ øÏXÀsY ˝Ò&ç|æ\¢˝≤ |üs¡T¬>‘·TÔ‘·THêï&ÉT.
♦ MT Ç+{Ï yê‘êes¡D+ |ü+&ÉT>∑ yê‘êes¡De÷ nqï≥T¢qï~.
4. øÏ+~ yêø±´\qT ø£sà¡ DÏ yêø±´\T>± sêj·T+&ç.

NG
n) Äj·Tq Á|üX¯ï\qT, dü+<˚Vü‰\qT ªø√s¡dtμ ø£$‘· <ë«sê ˝ÒeHÓ‘êÔ&ÉT.
Ä) Hê MT<ä sêfi¯ófl $düTs¡T‘ês¡T.

LA ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ ‘Ó\T>∑T ø£$‘·«+˝À nuÛÑT´<äj·T ø£e⁄\T>± ù|s¡T bı+~q me]<Ó’q ˇø£] ø£$‘·\qT ùdø£]+∫ ìy˚~ø£ sêdæ
#·~$ $ì|æ+#·+&ç.

MT≈£î ‘Ó\TkÕ?
TE

‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûäb˛sê≥+
uÛÑ÷$T ø√dü+, uÛÑTøÏÔ ø√dü+, yÓ{Ϻ#êøÏ] s¡<äT› ø√dü+, »$T+<ë] eT]j·TT uÛÑ÷kÕ«eT´ $<ÛëHê\ s¡<äT› eT]j·TT
HÓ’C≤+ sê»]ø£ e´edüú≈£î e´‹πsø£+>± 1946 qT+&ç 1951 es¡≈£î Á|ü»\T #˚dæq b˛sê≥y˚T ‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûä
b˛sê≥+. ÄHê{Ï s√E˝À¢ Á|ü»\≈£î bÂs¡dü‘·Ô « Vü≤≈£îÿ\T ˝Òe⁄. düe÷y˚X¯+ »s¡T|ü⁄≈£îH˚ M\T ˝Ò<äT. düuÛÑ\T, dü+|òü÷\T
T

ô|≥Tºø=H˚ neø±X¯+ ˝Ò<äT. <äTsêàs¡Z|ü⁄ n~Ûø±s¡T\qT ø√s¡Tº\˝À düyê\T #˚ùd n~Ûø±s¡+ ˝Ò<äT. <√|æ&û ô|‘·Ô+<ës¡T¢ @~
XÊdæùdÔ n~ neT\T »]π>~. yês¡T ø={Ϻq, ‹{Ϻq, Çfi¯flMT<ä|ü&ç <√|æ&ç #˚dæq, |ü+≥bı˝≤˝À¢|ü&ç \÷؃#˚dæq,
ER

#·+|æyd˚ qæ H√s¡T eT÷düTø=ì uÛ]Ñ +#·e\dæ+<˚. Ä&É|&ü #É T· \≈£î e÷q s¡øDå£ ˝Ò<Tä . dü<sä T¡ <√|æ&ç ô|‘·+Ô <ës¡T,¢ »$T+<ës¡T¢
kÕ–+#˚ <äTX¯Ãs¡´\qT, <√|æ&ç e´edüúqT ≈£Lø£{Ïy˚fi¯fl‘√ ≈£L*Ãy˚j·÷\ì Á|ü»\T ìs¡íj·÷ìøÏ e#êÃs¡T. Ç+<äTø√dü+
Á|ü»\T rÁe+>± Á|ü‹|òTü {Ï+#ês¡T. á b˛sê≥+˝À düTe÷s¡T 4000 eT+~ ÁbÕD≤\T ø√˝ÀŒj·÷s¡T. Bìe\¢ uÛ÷Ñ kÕ«eT´
$<Ûëq+, »$T+<ës¡¢ $<Ûëq+ s¡<äT›#˚j·Tã&ç+~. düTe÷s¡T 3000 Á>±e÷\T $eTTøÏÔ nsTTHêsTT.
` eT÷\+ : ‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûäb˛sê≥+, yÓ\bÕ{Ï sêeT¬s&ç¶, ‘Ó\T>∑T nø±&É$T Á|ü#·Ts¡D.
SC

yÓTT\ø£ \ø£å´+ ` n&É$

dü÷øÏÔ ∫qT≈£î \ø£å´+ ` dü+Á<ä+
eTìwæ \ø£å´+ ` eT˙wæ

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 97

 A
10 yê>∑÷“¤wüD+

AN
` &܈ˆ Ç]yÓ+{Ï ø£èwüíeT÷]Ô

NG
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç. Á|üX¯ï\T:
e÷≥\ ø√≥\T >∑{Ϻ 1. á ø£$‘·qT mes¡T sêXÊs¡T? Ç~ <˚ì >∑T]+∫
eTVü‰sêE>± eTdü\T‘ê&=ø£&ÉT
e÷≥ #˚≥\‘√ #Ó|ü ‘·T+~?
eTqdüT #Ó]– b˛‘ê&=ø£&ÉT
LA 2. e÷≥\ >=|üŒ‘·q+ @$T{Ï?
e÷≥\T u≤≥\T y˚kÕÔsTT 3. eT+∫>± e÷{≤¢&É&É+ n+fÒ @$T{Ï?
e÷≥\T bÕ≥\T sêkÕÔsTT 4. yêø£Ã¤øÏÔ, yêÁ>∑øÏÔ n+fÒ @$T ns¡úyÓTÆ+~?
e÷≥\T ˝Òø£b˛‘˚
ø£$‘· ˝Ò<äT
bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
TE

>±q+ ˝Ò<äT
Hê>∑]ø£‘· ˝Ò<äT ªñ|üq´dæ+#·&+É μ >=|üŒø£fi.¯ eT+∫ eø£Ô ø±yê\+fÒ
qe´‘· ˝Ò<äT
C≤>∑è‹ ˝Ò<äT m{≤¢+{Ï dü÷#·q\T bÕ{Ï+#ê*? ñ|üHê´dü+ ø√dü+
#Ó’‘·Hê´ø£è‹ ˝Ò<äT m{≤¢ ‘·j÷· s¡T ø±yê*? m{≤¢ e÷{≤¢&Ü˝À ‘Ó*j·TCÒd÷ü Ô
yÓ\T>∑TqT #·÷|æ+#˚~
T

$<ë´s¡Tú\qT eT+∫ eø£Ô\T>± ‘·j·÷s¡T#˚j·÷\qï<˚

$XÊ«ìï q&ç|æ+#˚~
yêø£Ã¤øÏÔ yêÁ>∑øÏÔ á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
ER

` y˚eTT>∑+{Ï qs¡d+æ Vü‰#ês¡T´\T

bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
SC

á bÕsƒ¡+ ªyê´düμeTH˚ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~.

&܈ˆ Ç]yÓ+{Ï ø£èwüíeT÷]Ô sêdæq ªyê>∑÷“¤wüD+ uÛÑ÷wüD+μ nH˚
|ü⁄düÔø£+˝Àì~.

98 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 s¡#·sTT‘· |ü]#·j·T+

A
&܈ˆ Ç]yÓ+{Ï ø£èwüíeT÷]Ô >±s¡T 1930˝À eTVü≤ã÷uŸq>∑sY˝À »ìà+#ês¡T.
dü+düÿè‘ê+Á<Ûë+>∑¢ ñs¡÷› Væ≤+B uÛ≤wü\˝À #·ø£ÿì Á|üy˚X¯+ ø£\yês¡T. ñkÕàìj·÷

AN
$X¯«$<ë´\j·T+˝À ‘Ó\T>∑T XÊK˝À Ä#ês¡T´\T>± |üì#˚XÊs¡T.
ªj·TTeuÛ≤s¡‹μ kÕVæ≤‘·´ kÕ+düÿè‹ø£ dü+dü≈ú î£ n<Û´ä ≈£îå \T>±, Ä+Á<Ûä kÕs¡d«ü ‘· |ü]wü‘T· ,Ô
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ kÕVæ≤‘·´ nø±&É$L dü+düú\ ø±s¡´<ä]Ù>±, ‘Ó\+>±D≤ s¡#·sTT‘·\ dü+|òüT
ø±s¡´<ä]Ù>± |üì#˚XÊs¡T. eTVü≤ã÷uŸq>∑sY˝Àì l d”‘êsêe÷+»H˚j·T Á>∑+<∏ë\j·T+

NG
12`07`1930 <ë«sê ôV’≤<äsêu≤<äT sêÅwüº$yÓ÷#·H√<ä´eT+˝À bÕ˝§Zì C…’\T •ø£åqqTuÛÑ$+#ês¡T.
26`04`1989
‘Ó\T>∑T ` ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘· kÕVæ≤‘ê´\T, #ê≥Te⁄\T, yê>∑÷“¤wüDyéT, y˚>∑T#·Tø£ÿ\T,
yÓ\T>∑Tu≤≥\T, n&ÉT>∑TC≤&É\T, yÓ\T>∑T #·÷ù| ‘Ó\T>∑T |ü<ë´\T, <˚Xe¯ TTqT Áù|$T+#·TeTHêï
yÓTTˆˆ$ M] s¡#·q\T. ªø£$ düeTj·TeTT\Tμ M] dæ<ëΔ+‘· Á>∑+<∏ä+. mH√ï ø£<∏ëìø£\qT,
LA
e#·q ø£$‘·\qT sêXÊs¡T. |üs˙¡ƒ j·T+ o]¸ø‘£ √ 39 ñ‘·eÔ TÁ>∑+<∏ë\ |ü]#·j÷· \qT sêXÊs¡T.
1989˝À |üse¡ T|ü~+#ês¡T.
TE

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
G bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.
G bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
G yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
T

‘Ó\TdüTø=+&ç.
ER

Á|üy•˚ ø£
e÷{≤¢&É&É+ eTìwæøÏ e÷Á‘·y˚T \_Û+∫q eT+∫ es¡+. e÷≥\qT n+<ä+>±, ˇø£
SC

|ü<äΔ‹ Á|üø±s¡+, nqT≈£îqï n+X¯+ MT<ä n\T¢≈£îì e÷{≤¢&ç‘˚ n~ ñ|üHê´dü+ ne⁄‘·T+~.

ñ|üHê´dü+ ˇø£ ø£fi¯. e÷{≤¢&˚ HÓ’|ü⁄D´+ ñ|üHê´düø£fi¯qT ô|+bı+~+#·&Éy˚T >±ø£ ªñbÕ~Ûμ
neø±XÊ\q÷ ø£*ŒdüT+Ô ~. eT] e÷{≤¢&ø˚ fi£ ô¯ |’ m{≤¢ |ü≥TºkÕ~Û+#ê\H˚ Á|üXï¯ ≈£î düe÷<Ûëqy˚T
á yê´dü+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 99

 I

A
eø£Ô è‘·«+ ˇø£ ø£fi¯. ˇø£ $<ä´. ÁX¯<äΔ‘√, kÕ<Ûäq‘√ n\e&˚ ø£fi¯˝À¢ Ç~ ˇø£{Ï. Á|ü‹ eTìwæ˝À n+‘·Ø¢q+>± á X¯øÏÔ
ñ+≥T+~. n~ ñB›|üÔ+ nsTTq|ü&ÉT n‘·&ÉT eø£Ô ne⁄‘ê&ÉT. nìï X¯øÏÔ kÕeTsêú´\≈£î πø+Á<ä+ eTqdüT‡. mH√ï X¯≈£îÔ\T

AN
n+<äT˝À ìøÏ|å yÔü TÓ Æ ìÁ<ëDyÓTÆ ñ+{≤sTT. yê{Ïì ñ‘˚»Ô |üs#¡ &· +É e\¢, y˚T˝§ÿ\Œ&É+e\¢ n$ ãj·T˝…«&É* ‘·eT Á|üu≤Û yêìï,
eTVæ≤eT\qT Á|ü<]ä ÙkÕÔsTT. J$‘·+˝À @<ÓH’ ê kÕ~Û+#ê\qT≈£î+fÒ, eTT+<äT≈£î kÕ–b˛yê\qT≈£î+fÒ, Ç‘·sT¡ \qT Ädüsê>±
rdüT≈£îH˚ n\yê≥TqT e÷qTø√e\dæ ñ+≥T+~. ‘·q˝Àì Á|ü‘´˚ ø£‘q· T Á|ü<]ä Ù+#˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· &ÉyT˚ bÂs¡Twü+. ‘·q≈£î
ø£*–q uÛ≤yê\qT X¯øeÔÏ +‘·+>± Á|ükÕs¡+ #˚jT· <ä\TÃ≈£îqï|ü&ÉT eø£Ô è‘·«+ $X‚w+ü >± ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~. dü+|òTü +˝Àì

NG
mH√ï nb˛Vü≤\q÷, <äTs¡÷Vü≤\qT b˛>=≥º>∑\T>∑T‘·T+~. <˚XÊ˙ï, dü+|òü÷ìï ø£\es¡ô|&ÉT‘·Tqï düeTdü´\≈£î ‘êqT
|ü]cÕÿs¡+ #·÷bÕ\qT≈£îqï|ü&ÉT eTÚq+ ø£+f…, uÛ≤wüD+ eT+∫ kÕ<Ûäq+. J$‘·+˝À yêø˘X¯øÏÔ ìs¡«Væ≤+#˚ bÕÁ‘·
ny˚Tj·TyÓTÆq~. ø=+‘· kÕVü≤dæ+∫, ø=+‘· Á|üj·T‹ï+∫ ‘·q˝Àì |üsƒ¡qX¯øÏÔì yÓ*øÏrdæ Á|üjÓ÷–+#·e˝…. @ e÷Á‘·+
kÕVü≤dü+ #˚j·Tø£b˛‘˚ eTìwæ |üs¡uÛ≤>√´|üJ$>± <äT'U≤H˚ï nqTuÛÑ$kÕÔ&ÉT. <ëkÕ´ìøÏ ‘·\ ˇ>∑TZ‘ê&ÉT. u≤Væ≤s¡+>±
eTìwæô|q’ me&ÓH’ ê ˇ‹Ô&ç #˚jT· >∑\&˚y÷Ó ø±ì eTqdüT‡qT @MT #˚jT· ˝Ò&TÉ . nuÛTÑ ´<äjT· |ü<+ä∏ ˝À eTìwæ ‘êqT kÕ>∑T‘·Tqï|ü&ÉT
LA
‘·q≈£î m<äTsö‘·Tqï ø£cÕº\q÷, ‘·qqT e]düTqÔ ï $»j·÷\qT Ç‘·sT¡ \≈£î düeT+»düyTÓ qÆ |ü<‹Δä ˝À #Ó|Œü &É+e\¢ düe÷C≤ìøÏ
m+‘√ y˚T\T #˚≈£Ls¡T‘·T+~. ø£qTø£ eø£Ô è‘·«X¯øÏÔ yÓ’j·TøÏÔø£ Á|üjÓ÷»Hê\πø ø±<äT, kÕe÷õø£ Á|üjÓ÷»Hê\≈£î ≈£L&Ü
‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~.
yêø˘X¯øÏÔ eTìwæøÏ es¡Á|ükÕ<ä+. eTìwæø° |üX¯óe⁄ø° uÛÒ<ä+ Á|ü<Ûëq+>± yê≈£îÿ e\¢H˚ ø£\T>∑T‘·Tqï~. Ç~ ‘·|üŒ
TE

eTqTwüß\≈£L, |üX¯óe⁄\≈£L nìï \ø£åD≤\T ˇø£fÒ. ÄVü‰s¡+ ø√dü+ H√{Ï˙, XÊ«düø√dü+ eTT≈£îÿqT düèwæºø£s¡Ô @sêŒ≥T
#˚dæHê&ÉT. nsTT‘˚ eTìwæ ‘·q ‘Ó*$‘˚≥\e\¢ uÛ≤wüqT düèwæº+#·Tø=Hêï&ÉT. uÛ≤wü düVü≤»+ ø±<äT ø£èÁ‹eT+. n\yê≥T.
eTìwæ e÷s¡T‘·Tqï ø=B› nB e÷s¡T‘·÷ ñ+≥T+~. Ä uÛ≤wü˝À HÓ’|ü⁄D≤´ìï dü+bÕ~+#·Tø√e&É+ eTìwæ #˚‘·T˝À¢H˚ ñ+~.
uÛ≤cÕ Á|üjÓ÷>∑+ mH√ï s¡ø±\T>± ñ+≥T+~. e÷{≤¢&É>∑\>∑&É+ n+<äT˝À ˇø£{Ï. e÷≥ m+‘· ≈£î¢|üÔ+>±, m+‘·
T

ns¡úe+‘·+>±, m+‘· n+<ä+>±, m+‘· $qkı+|ü⁄>± ñ+fÒ n+‘· X¯øÏÔe+‘·eTe⁄‘·T+~. X¯øÏÔì ã{Ϻ kÕø屑êÿs¡+.
e÷≥≈£îqï X¯øÏÔ nq+‘·+, nÁ|ü‹Vü≤‘·+. n~ C≤‹øÏ }|æ]b˛düTÔ+~. <˚XÊìï C≤>∑]‘·+ #˚düTÔ+~. <Ûäsêà_Ûs¡‹ì
ER

ø£*–düTÔ+~. eT+&ÉT‘·Tqï <˚«cÕq˝≤ìï Ä]Œy˚düTÔ+~. eT+∫yê≈£îÿ ø£\Œ‘·s¡Te⁄. eø£Ô è‘·«X¯øÏÔ Ä‘·àX¯øÏÔøÏ eTs√ù|s¡T. Ä
X¯øÏÔì >∑T]Ô+#·&É+˝ÀH˚ e⁄+~ e÷qe⁄ì J$‘· kÕ|òü\´+. $y˚ø±q+<äkÕ«$T ˇø£ Á|üdü+>∑+˝À <Ó’e+ô|’q $XÊ«dü+˝Òì
yêfi¯fl‘√ ‘·q≈£î ÄdüøÔÏ ˝Ò<ìä , Ä‘·à$XÊ«dü+˝Òì yêfi¯flqT #·÷ùdÔ ‘·qø¬ +‘√ u≤<Ûøä \£ T>∑T‘·T+<äHêïs¡T. ì»+>± Ä‘·à$XÊ«düyT˚
e⁄+fÒ BqT&Ó’ |ü&ç ñ+&É&ÉT. ‘·q eTqX¯Ù≈£îÔ\qT q$Tà yê{Ïì y˚T˝§ÿ\Œ>∑*–‘˚ n‘·DÏí n<äèwüº+ yÓ<äT≈£îÿ+≥÷ edüTÔ+~.
SC

eTìwæ eTqdüT‡, yê≈£îÿ, X¯Øs¡+ @ $<Û+ä >± q&ÉT#·T≈£î+{≤jÓ÷ n<˚ $<Û+ä >± n‘·ì n<äèwü+º ≈£L&Ü s¡÷|ü⁄~<äT≈› î£ +≥T+~.
ø£qTø£ Á|üj·T‘·ïy˚T ‘·|üdüT‡.
eø£Ô è‘·«ø£fi¯˝À me¬s’Hê eT+∫ H˚s¡TŒ dü+bÕ~+#·Tø√e#·TÃ. >∑D≈£î\T, yê´bÕs¡T\T, yÓ’<äT´\T, Hê´j·Tyê<äT\T,
ø£MTwüHé @C…+≥T¢, ¨≥\Tyêfi¯ófl, kÕ+|òTæ ø£ ø±s¡´ø£s\Ô¡ T, s¬ ˝’ «Ò |üìyês¡T, Á|ü#T· s¡Dø£s\Ô¡ T, Ç+ø± mH√ï eè‘·T˝Ô À¢ e⁄qïyêfi¯ófl,
á ø£fiq¯ T H˚sT¡ Ãø√e#·TÃ. ‘·eT uÛ$Ñ wü´‘·TqÔ T ã+>±s¡Tu≤≥ô|’ q&ç|+æ #·Tø=qe#·TÃ. n+<ä]øÏ á ø£fiq¯ T H˚sT¡ Ã≈£îH˚ n~Ûø±s¡+

100 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ñqï~. n+<ä] yê≈£îÿ˝À n<äT“¤‘X· ø¯ ÔÏ Ç$T&ç Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
e⁄qï~. Á|ü‹ e´øÏÔ ìs¡+‘·s¡ Á|üj·T‘·ï+ e\¢

A
♦ ªdüe÷» düeTdü´\ |ü]cÕÿsêìøÏ eTÚq+ ø£+f… uÛ≤wüD+ eT+∫
á ø£ fi ¯ ˝ À øöX¯ ˝ ≤ìï
dü+bÕ~+#·Tø√>∑\T>∑T‘ê&ÉT. kÕ<Ûäq+μ ` Bìô|’ #·]Ã+#·+&ç.

AN
♦ ªªeTìwæø°, |üX¯óe⁄ø° Á|ü<Ûëq uÛÒ<ä+ yê≈£îÿμμ nHêï&ÉT s¡#·sTT‘· `
II n≥Te+{Ï yêø˘X¯øÏÔì m{≤¢ ô|+bı+~+#·T≈£î+{≤s¡T?
Çø£ á ø£ fi ¯ q T n\es¡ # · T ≈£ î H˚ ♦ ªeø£Ô è‘·«X¯øÏÔ Ä‘·àX¯øÏÔøÏ eTs√ù|s¡Tμ m{≤¢>√ #Ó|üŒ+&ç.
|ü<‘Δä T· \qT $e]+#˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚kÕÔqT. á ♦ yêø˘Xø¯ ìÔÏ ns¡+ú #˚dTü ≈£î+fÒ @ @ s¡+>±˝À¢ sêDÏ+#·e#·TÃ? #·]Ã+#·+&ç.

NG
ø£ fi ¯ q T H˚ s ¡ T Ãø√e&ÜìøÏ m+‘· e s¡ ≈ £ î
#·<äTe⁄ø√yê˝…? nqï Á|üX¯ï≈£î dü]jÓÆTq düe÷<Ûëq+ #Ó|üŒ&É+ ø£wüº+. >=|üŒ $<ë«+düT\T ≈£L&Ü @MT e÷{≤¢&É˝Òì
|ü]dæú‹ì eTq+ #·÷düTÔHêï+. ø±˙ ø=~›bÕ{Ï nø£ås¡C≤„q+ ñqïyês¡T düŒwüº+>± n+<äyÓTÆq uÛ≤wü˝À e÷{≤¢&É&É+ eTq
nqTuÛÑe+˝À ñqï dü+>∑‘˚. ìs¡ø£åsêdüT´˝…’q Á>±MTDT\T m+<äs√ á ø£fi¯˝À Ä]‘˚]qyêfi¯ófl>± eTq≈£î ø£ìŒkÕÔs¡T.
ÁXÀ‘·\qT yêfi¯ófl Äø£≥Tº≈£î+{≤s¡T. yêfi¯fl e÷≥\qT m+‘√ ÁX¯<äΔ‘√, ñ‘ê‡Vü≤+‘√ $+≥Tqï ÁXÀ‘·\qT #·÷düTÔ+fÒ eTq
ÄX¯Ãsê´ìøÏ n+‘·T+&É<Tä .
LA
eø£Ô è‘·«ø£fi¯ Á|üjÓ÷»Hê‘·àø£yÓTÆq~. ÁXÀ‘·\≈£î qeTàø£+ ø£*Z+#·&É+ Bì \ø£å´+. $<ë´s¡Tú\T nìï ø£fi¯\ø£+f…
ñqï‘·yÓTÆq á ø£fi¯|ü≥¢ ñ<ëd”q+>± ñ+&É&É+ ~Á>±“¤+‹ì ø£*–düTÔqï~. #·<äTe⁄‘√ ì$T‘·Ô+ ˝Ò≈£î+&Ü eø£Ô è‘·«ø£fi¯
n\e&ÉT‘·T+<äH˚ e÷≥ yêdüÔey˚T. nsTTHê $<ä«‘·TÔ˝Òì eø£Ô è‘·«+ m+‘√ ø±\+ n+‘·{≤ sêDÏ+#·<äT. düeTTqï‘·
TE

Á|üe÷D≤\qT n+<äTø√˝Ò<Tä . $wüjT· >±+;Ûsê´ìøÏ, düeTT<ë‘·Ô uÛ≤eÁ|üdsü D¡ ≤ìø° ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˝É <Ò Tä . eT+∫ eø£Ô ø±e&ÜìøÏ
$<ë´$C≤„Hê\ nedüs¡+ n+‘·>± ˝Òø£b˛sTTHê ø=+‘· e÷Á‘·yÓTÆHê $<ä´ e⁄+&É&É+ nedüs¡+. #·<äTe⁄˝Ò≈£î+fÒ ‘·q
<äèø£Œ<∏ëìï ‘·s¡ÿã<äΔ+>± eø£Ô Á|üø£{Ï+#·˝Ò&ÉT. #·<äTyÓ+‘· eùdÔ n+‘· jÓ÷>∑´‘· ñ+≥T+~. #Ó|æŒq e÷≥˝À¢ >±+;Ûs¡´+
e⁄+≥T+~. dü+kÕÿs¡+ e⁄+≥T+~. ø£fi\¯ T, kÕVæ≤‘·´+, Ç‹Vü‰dü+, <äsÙ¡ q XÊÁkÕÔ\T sê»ø°j÷· ~
kÕ+|òTæ ø£ XÊÁkÕÔ\ |ü]#·jT· +, |ü]XÀ<ÛHä ê|ü{eÏ T ` Çe˙ï eø£Ô ñ|üHê´kÕìï
T

düJe+>±q÷, Á|üuÛ≤y√ù|‘·+>±q÷ #˚kÕÔsTT.

MT≈£î n_“q #·<äTe⁄. MT≈£îqï ø=~›bÕ{Ï
ER

nqTuÛeÑ +‘√ MTs¡T á ø£fiq¯ T H˚sT¡ Ãø√e#·TÃ.

m|ü&ÓH’ ê eTq≈£î |üìøÏe#˚à kÕeTs¡ú´+ y˚s¡T.
e÷{≤¢&Ée\dæ
e∫Ãq|ü&ÉT |üìøÏe#˚Ã
SC

kÕeTs¡´ú + y˚sT¡ . e÷≥˝≤&˚≥|ü&ÉT

eTq+ mH√ï eTs¡∫b˛‘êeTT. eTq≈£î
u≤>± C≤„|üø£+ e⁄Hêïj·Tqï qeTàø£+ ≈£L&Ü
ˇø=ÿø£ÿkÕ] ñ&ç–b˛sTT dü]>±Z e÷{≤¢&˚ düeTj·÷ìøÏ
eTs¡T|ü⁄‘·≥Tº‘T· +~. á dü+<äs“¡ +¤ ˝ÀH˚ #ê˝≤eT+~ C≤„|øü X£ ø¯ ÔÏ

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 101

 |üì#˚jT· <äT. ÁXÀ‘·\˝À ˇø=ÿø£ÿkÕ] MTø£+f… m≈£îÿe ‘Ó*dæqyês¡T+{≤s¡T. MTs¡T e÷{≤¢&TÉ ‘·Tqï n+XÊ\˝À <√cÕ\THêïj·TH˚
dü+>∑‹ ‘Ó*dæ≈£L&Ü eTÚq+ eVæ≤kÕÔs¡T. ø±s¡D+? e÷{≤¢&˚ kÕVü≤dü+ ˝Òø£b˛e&Éy˚T.

A
m≈£îÿe #·<äTe⁄ø√˝Ò<äì MTs¡T düuÛÑ˝À ˇø£eT÷\ qøÏÿ ≈£Ls√Ãø£+&ç. Ç~ Ä˝À#·q\q÷, e´øÏÔ‘ê«ìï #·+|ü⁄ø√e&É+

AN
ne⁄‘·T+~. MT≈£L ˇø£ e#·XË’Ù© ñ+<ä˙, MT≈£L ˇø£ Ä˝À#·Hê |ü<äΔ‹ ñ+<ä˙ MTs¡qTø√+&ç. MT <äèø£Œ<∏ëìï n+<ä]
eTT+<ä÷ ô|fÒº n~Ûø±s¡+ MT≈£î+<äì ‘Ó\TdüTø√+&ç. düsfi¡ y¯ TÓ qÆ uÛ≤wü˝ÀH˚ MT uÛ≤yê\qT Á|üø{£ +Ï #·&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ï+#·+&ç.
uÛÑj·÷˙ï, nqTe÷Hê˙ï e<äT\T≈£îqïyê&ÉT eø£Ô>± s¡÷bı+<ä&É+˝À @MT dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT. ÁXÀ‘·\ m<äT≥
ñ|üHê´dü+ #˚j·T&É+ qe⁄«˝≤≥ ø±<äT. Ç~ kÕVü≤dü+. düuÛÑ˝À e÷{≤¢&Éø£b˛e&ÜìøÏ ø±s¡D+ uÛÑj·T+. eTìwæ nìï
y˚fi¯˝À¢q÷ uÛÑj·T|ü&É&ÉT. n‘·&ÉT uÛÑj·T|ü&˚ dü+<äsꓤ\T ø=H˚ï e⁄+{≤sTT. uÛÑj·T+ eTqX˒Ñ·q´ \ø£åD+ ø±<äT. eTqdüT‡

NG
nC≤„‘+· >± e⁄qï|ü&˚ uÛj
Ñ T· + #=s¡ã&ÉT‘·T+~. á uÛj Ñ ÷· ìï e<ä*ô|≥º+&ç. dü+≈£î∫‘· eTqdü‘Ô ê«ìï, kÕ«sêúìï, Ä‘·àe+#·qqT,
≈£åîÁ<ä‘ê«ìï, düTU≤\≈£î ˝§+–b˛j˚T ã\V”≤q‘·\qT <ä÷s¡+ #˚düTø√+&ç. düuÛÑ˝À ì*à MT eTqdüT‡˝À ñqï uÛ≤yêìï
»&ÉTdüTø√≈£î+&Ü, _&çjT· |ü&≈É î£ +&Ü nq+&ç. <ÛësêÁ|üyêVü≤+>± nq+&ç. MTπs+ e÷{≤¢&TÉ ‘·THêïs¡T? m˝≤ e÷{≤¢&TÉ ‘·THêïs¡T?
nH˚ ∫+‘·qT e~*ô|≥º+&ç. nìï{Ïø£+fÒ eTT+<äT nqedüs¡yÓTÆq uÛÑj·÷ìï eTqdüT˝À qT+∫ rdæy˚j·T+&ç. ìs¡“¤j·TT&ÉT
LA
nCÒj·TT&ÉT ø£<ë! uÛÑj·÷ìï e<äT\T≈£î+fÒ#ê\T. uÛ≤wü˝À düŒwüº‘· edüTÔ+~. Hê\T¬>’<äTkÕs¡T¢ düuÛÑ˝À Á|üdü+–+#·&ÜìøÏ
uÛÑj·÷ìï e~* Á|üj·T‹ï+#·+&ç. Ä ‘·s¡Tyê‘· e÷{≤¢&˚ neø±X¯+ ø√dü+ MTπs
Á|üjT· ‘êï\T #˚kÕÔsT¡ . Á|ü»\ eTq' Á|üeè‘·T\Ô qT ns¡+ú #˚dTü ø=ì düV≤ü è<äjT· +‘√
#˚dæq ñ|üHê´dü+ ÁXÀ‘·\≈£î s¡kÕq+<ëìï
TE

|ü+∫ô|&ÉT‘·T+~. düVü≤è<äj·TT˝…’q eø£Ô\T

kÕVæ≤‘·´ Á|ü#êsêìøÏ m≈£îÿe>± ñ|üj÷Ó >∑|&ü ‘É ês¡T.
ÁXÀ‘· \ Vü ≤ è<ä j · ÷ \˝À ÄÅs¡ › ‘ · q T, s¡ d æ ø £ ‘ · q T ø£ * –kÕÔ s ¡ T .
düVü≤è<äj·TTì ñ|üHê´dü+˝À Äy˚X¯+ ø£≥º\T ‘Ó+#·Tø=ì bÕs¡T‘·T+~.
T
ER
SC

102 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ø=ìï ø=ìï dü+<äsꓤ\˝À ñ|üHê´kÕ\e\¢ Á|üC≤ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
Vü≤è<äj÷· \˝À Äy˚X+¯ bı+>∑T˝…‘T· ‘Ô T· +~. n–ï |üs«¡ ‘ê\T

A
Á|ü»«*kÕÔsTT. ø£˙ï{ÏeTT˙ï{Ï˝À ‘·\eTTqÿ˝Ö‘ês¡T. ♦ ªnìï ø£fi¯\¬ø˝≤¢ ñ‘·ÔeTyÓTÆq~ eø£Ô è‘·«ø£fi¯μ Bì
ø±s√´qTàKT˝Ö‘ês¡T. qes¡duü ]ÑÛ ‘ê+‘·s+¡ >∑T˝Ö‘ês¡T. Á|üjÓ÷»Hêìï düeT]údü÷Ô e÷{≤¢&É+&ç.

III
ˇø£ yê–à ñ|üHê´dü+ eTVü≤‘·sÔ ¡ ◊‹Vü‰dæø£ |òTü ≥º+>±
Á|üC≤Vü≤è<äj·÷\˝À ì*∫b˛‘·T+~. <Ûäè‘·sêÁwüߺì
AN
♦ ªe÷{≤¢&≥É + kÕVü≤düyT˚ μ nì s¡#s· TT‘· m+<äT≈£î nHêï&ÉT?
♦ ªuÛj
Ñ ÷· ìï, nqTe÷Hêìï e<äT\T≈£îqïyê&ÉT eø£øÔ ±>∑\&ÉTμ
` Bìô|’ MT n_ÛÁbÕj·T+ #Ó|üŒ+&ç.

NG
ø=\Te⁄˝À lø£èwüßí&ÉT #˚dæq ñ|üHê´dü+, $X¯«eT‘· eTVü‰düuÛÑ˝À $y˚ø±q+<äkÕ«$T #˚dæq ñ|üHê´dü+, ô|{ÏHéãsYZ˝À
nÁãVü‰+*+ø£Hé #˚dæq ñ|üHê´dü+, eTq kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡+ eTTeTàs¡+>± »s¡T>∑T‘·Tqï ~Hê\˝À _|æHé #·+Á<äbÕ˝Ÿ,
eTÚ˝≤Hê ÄC≤<é, düTuÛ≤wt #·+Á<äuÀdt, »eVü≤sY˝≤˝Ÿ e+{Ï BÛs√<ë‘·T\Ô ñ|üHê´kÕ\T á ø√e≈£î #Ó+~qy˚. eT¨‘ê‡Vü≤+‘√
e÷{≤¢&TÉ ‘·Tqï|ü&ÉT ñ‘˚»Ô ø£sy¡ TÓ qÆ uÛ≤yê\qT Á|üø{£ dÏ Tü qÔ ï|ü&ÉT eTqdæ« nsTTq eø£Ô ø£qTï\˝À, ø£qTu§eTà\˝À, #˚‘T· \˝À,
eTTK+˝À ø=ìï $X‚wüyÓTÆq ø£<ä*ø£\T ø£ì|ædü÷Ô+{≤sTT. nsTT‘˚ @ Á|üuÛ≤yêìï Á|üø£{Ï+#·&ÜìøÏ @ ø£<ä*ø£ nedüs¡+?
LA
nqï Á|üXï¯ ≈£î düe÷<Ûëq+ <=s¡ø&£ +É ø£w+ºü . düe÷<Ûëq+ qè‘·´XÊg+˝À <=s¡øe£ #·TÃ. ø±ì á n+>∑d+ü #ê\q+ yÓj ’ T· øÏøÔ +£ .
Ç+<äT˝À ˇø£ |ü<äΔ‹ Vü≤è<äjÓ÷<ä÷“¤‘· uÛ≤e Á|üø£≥q+, eø£Ô ‘·q uÛ≤yê\qT Á|üø£{ÏdüTÔqï|ü&ÉT n+>±+>∑ $Hê´dü+
#Ój·÷´\H˚ ìj·TeT+ @B ˝Ò<äT. n$ düVü≤»+>±H˚ »]–b˛‘·÷ ñ+{≤sTT. @ e÷Á‘·+ ø£<ä\≈£î+&Ü |ü]$T‘·yÓTÆq
TE

n+>∑$Hê´dü+ #˚dü÷Ô düÔ+uÛÑ+˝≤ ì\ã&ç Á|üdü+–+∫q eø£Ô\T ˝Òø£b˛˝Ò<äT.

@ $wüj÷· ìï >∑T]+∫ Á|üd+ü –+#ê*? ñ|üHê´dü dü+<äs“¡ +¤ ˝À @ n+XÊìï e~*ô|{≤º*? @ n+XÊìøÏ ÁbÕ<Ûëq´+
sTTyê«*? Á|üuÛ≤e+ Á|üø£{Ï+#·&ÜìøÏ @ X¯u≤›\qT Á|üjÓ÷–+#ê*? m˝≤+{Ï X¯u≤›\+ø±sê\qT ñ|üjÓ÷–+#·Tø√yê*?
@ @ n+XÊ\qT |ü⁄qX¯Ãs¡D #˚j·÷*? á $wüj·÷\ qìï{Ïì eø£Ô $y˚ø£+‘√ |ü]o\q+ #˚düTø=ì ‘·–q Á|üD≤[ø£qT
dæ<äΔ+ #˚düTø√yê*.
T

ø£qTï\≈£î ø£{Ϻq≥Tº ˇø£ n+XÊìï n_Ûe]í+∫ #Ó|üŒ&É+˝À eø£Ô #ê˝≤ yÓT\≈£îe‘√ Á|üe]Ô+#·e\dæ e⁄+≥T+~. ‘·q
eTq'dæ‹ú ì ìÁ>∑V≤æ +#·T≈£î+≥÷ ÁXÀ‘·\ dü+kÕÿsêìï <äèwæ˝º À ñ+#·Tø=ì Á|üd+ü –+#·e\dæ e⁄+≥T+~. MTs¡T e÷{≤¢&ܶìøÏ
ER

ì*∫ ñqï|ü&ÉT $TeTà*ï MTs¡T eTs¡∫ eø£Ôyê´+X¯+ MT<äH˚ eTqdüT‡qT πø+ÁBø£]+#·+&ç. MT y˚cÕ˙ï, MT dæú‹˙ eTs¡∫
uÛ≤eÁ|üø£≥q≈£î |üPqTø√+&ç. eø£Ôyê´+X¯+ |ü≥¢ ‘·qàj·T‘·«+ m+‘· >∑+;Ûs¡+>± ñ+≥T+<√ ÁXÀ‘·\T n+‘· ÁX¯<ëΔdü≈£îÔ\‘√
$H˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚kÕÔs¡T.
eø£Ô≈£î |ü<äC≤\+‘√ #·ø£ÿì |ü]#·j·T+ ñ+&Ü˝…. yê#·´, \ø£å´, e´+>±´sêú\‘√ |ü]#·j·T+ ñ+&Ü˝…. n|ü&˚ ‘·q
SC

eTH√uÛ≤yê\qT n‘·&ÉT #·ø£ÿ>± n_Ûe´ø£Ô+ #˚j·T>∑\&ÉT. e´+>±´s¡úy˚T <Ûä«ì. Ç<˚ ø±e´düs¡«dü«+. yê#ê´s¡ú+ e\¢ ø£*π>
Äq+<ä+ ø£+fÒ e´+>±´s¡ú+ e\¢ ø£*π> Äq+<ä+ $•wüºyÓTÆq~. e´+>±´s¡ú+ Á|ü‹bÕ<äq+ ˝Òì uÛ≤edüeTT<ëj·T+ #ê˝≤
dü+<äsꓤ\˝À eø£Ô≈£î >ös¡e+ ‘Ó∫Ãô|≥º<äT. ‘·q eTH√uÛ≤yê\qT e´ø£Ô+#˚ùd X¯ã›C≤\+ ñqï e´øÏÔ ‘·q ñ|üHê´kÕìï ‘·q
sTTwüÁº |üø±s¡+>± #·eT‘êÿs¡ k˛Œ¤sø¡ +£ >± eT\∫ n+~kÕÔ&TÉ . ø±e´+ e˝…H˚ ñ|üHê´dü+ ≈£L&Ü e´+>±´sêúìï ÄÁX¯sTT+∫q|ü&˚
ñ‘·ÔeT ñ|üHê´dü+ ne⁄‘·T+~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 103

 eø£Ô≈£î düe÷Hês¡úø±\‘√q÷, |üsê´j·Tyê#·ø±\‘√q÷, #·ø£ÿì |ü]#·j·T+ ñ+&Ü˝…. n|ü&˚ n‘·qT j·T<∏√∫‘·+>±
yê{Ïì Á|üjÓ÷–+#·Tø√>∑\T>∑T‘ê&ÉT. ìs¡T›wüºyÓTÆq düT|ü]wüÿ è‘·yÓTÆq yêø£´+ ãVüQ<Ûë Á|üX¯+kÕbÕÁ‘· eTe⁄‘·T+~.

A
@<ÓH’ ê n+XÊìï >∑T]+∫ Á|üd+ü >∑+ #˚j÷· \qT≈£îqï|ü&ÉT yÓTT≥ºyTÓ T<ä\T Ä $wüj÷· ìøÏ dü+ã+~Û+∫q düe÷#êsêìï
n<Ûä´j·Tq kÕeTÁ–ì, kÕ<Ûä´yÓTÆq+‘· m≈£îÿe>± düeT≈£Ls¡TÃø√+&ç. |ü⁄düÔø±\T #·~$, |üÁ‹ø£\T #·÷dæ, nqTuÛÑeE„\‘√

AN
dü+Á|ü~+∫ Ä eø£yÔ ê´+XÊìï >∑T]+∫q |ü]C≤„Hêìï u≤>± dü+bÕ~+#·Tø√+&ç. MT <ä>sZ∑ ¡ m+‘· kÕeTÁ– düeT≈£Ls¡T‘·T+<√,
MT≈£î m+‘· C≤„q+ Js¡íeTe⁄‘·T+<√ n+‘· MTs¡T ìs¡“¤j·T+>±, ìdü‡+ø√#·+>± Á|üdü+–+#·&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~. ˝Òø£b˛‘˚
e÷{≤¢&˚≥|ü&ÉT ‘·&Éu≤≥T ‘·|üŒ<äT. z≥$T ‘·|üŒ<äT. ‘·eT˝À ˇø£ q÷´q‘êuÛ≤e+ yêfi¯¢ eTqdüT‡˝À¢ eTÚq+>± qøÏÿ
≈£Ls¡TÃ+≥T+~. nqTø£åD+ nqTe÷Hê\ <ë&çøÏ >∑T] ne⁄‘ês¡T. n|ü&É|ü&ÉT ‘·eT $wüj·÷ìï e~* e´s¡ú+>±

NG
Ç‘·sê+XÊ\qT >∑÷]Ã e÷{≤¢&TÉ ‘·÷ ñ+{≤s¡T. n‘·ì yê>±Δs¡ mø£ÿ&ÓH’ ê
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç Ä–b˛e#·TÃ. #Ó|ü‘·÷ #Ó|ü‘·÷ mø£ÿ&√ Ä–b˛‘ês¡T. nqTe÷q+
♦ ª$X¯«eT‘· eTVü‰düuÛÑ˝À $y˚ø±q+<ä kÕ«$T ˙fi¯ ó fl q$T*dü T Ô + ~. n+<ä T ø√dü + Á|ü d ü + –+#· & ÜìøÏ |ü P s¡ « +
#˚dqæ ñ|üHê´dü+ ˇø£ Ç‹Vü‰dü|Tüò ≥º+μ Bìô|’ kÕ<Û´ä yÓTqÆ +‘·es¡≈î£ n<Û´ä j·Tq+ nedüs+¡ . q\T>∑T]˙ ø£\TdüTø√+&ç.
MT n_ÛÁbÕj·T+ #Ó|üŒ+&ç. yêfi¯fl‘√ #·]Ã+∫ $C≤„q+ |ü+#·Tø√+&ç. $C≤„q uÛ≤+&Ü>±sêìï
LA
♦ ñ|üHê´kÕìøÏ eTT+<äT Á|üD≤[ø£ nedüs¡+. dü+bÕ~+∫ uÛÑÁ<ä|üs¡#·Tø√+&ç. C≤„q+‘√ düe÷qyÓTÆq yÓ’uÛÑe+>±ì,
m+<äT≈£î? dü+|ü<ä>±ì ˝Àø£+˝À @B˝Ò<äT. dü‘êÿe´|üsƒ¡q+ e\¢q÷, dü»®q
kÕ+>∑‘·´+ e\¢q÷ J$‘·+ <Ûäq´eTe⁄‘·T+<äH˚ dü+<˚XÊìï uÛ≤s¡rj·T
♦ eø£≈ Ô î£ m≈£îÿe |ü<Cä ≤\ |ü]#·jT· + nedüs+¡ .
dü+Á|ü<ëj·÷_ÛE„\T ‘·s¡‘·sê\≈£î n+~dü÷ÔH˚ ñHêïs¡T. eø£Ô è‘·«+
m+<äTø√ #Ó|üŒ+&ç?
TE

ˇø£ ø£fi¯ e÷Á‘·yT˚ ø±<äT, J$‘· kÕ|ò˝ü ≤´ìøÏ nqTyÓq’ e÷s¡+Z ≈£L&Ü.
IV

kÕeTÁ–ì ùdø£]+#·Tø√e&ÜìøÏ mìï |ü⁄düÔø±\T #·~$Hê, m+‘· düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫Hê eTq eTqqo\‘·, eTq
nqTuÛÑe+, eTq dü+kÕÿs¡+ Ä kÕeTÁ–øÏ ˇø£ $\ø£åD‘·qT ‘Ó∫Ãô|≥Tº‘·T+~. eTq n+<ä] <äèwæº ˇø£{Ïø±<äT. eTq
T

nqTuÛÑyêìï ã{Ϻ, me] <äèø£Œ<∏ä+ yê]øÏ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. Ç~ e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq $wüj·T+. ñ|üHê´dü+˝À á $wüj·Ty˚T
Á|ü<Ûëq+>± ñ_øÏ edüTÔ+~.
ER

eø£≈Ô î£ C≤„|øü X£ ø¯ ÔÏ #ê˝≤ nedüs+¡ . Áyê‘·e\¢ C≤„|øü X£ ø¯ ÔÏ ô|]π> neø±X¯+ m≈£îÿee⁄‘T· +~. ‘êqT Á|ü‹bÕ~+#·<\ä #·T≈£îqï
$wüj·÷ìï eTT+<äT>± ÁyêdüT≈£î+fÒ e÷{≤¢&˚≥|ü&ÉT ‘·&Éu≤≥T e⁄+&É<äT. <ÛësêX¯ó~Δ‘√ Á|üdü+>∑+ kÕ>∑T‘·T+~.
X¯u≤›sêú\+ø±sê\‘√q÷, eT+∫ ‘·÷>∑T‘√ yêø£´s¡#·q ñqï ø=ìï uÛ≤>±\qT eTÚq+>± ø±ø£ n|ü&É|ü&ÉT eTÚœø£+>±
#·~y˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚j·÷˝…. eTq ‘Ó\T>∑T˝À b˛‘·q uÛ≤>∑e‘·+˝Àì ø=ìï e#·Hê\T sTT+ø±ø=ìï ÁbÕNq ø±yê´\˝Àì
SC

\j·Tã<ä+Δ >± ñqï e#·Hê\qT, bÕqT>∑+{Ï \ø°Îqs¡d+æ Vü‰sêe⁄>±] ªkÕøÏμå ñ|üHê´kÕ\qT >=+‘Ó‹Ô ‘·s#¡ T· >± #·<Tä e⁄≈£î+fÒ
eT+∫ e#√yÓ’K] n\e&ÉT‘·T+~. ø=ìï uÛ≤>±\T ø£+sƒ¡düú+ ø±e&É+ ≈£L&Ü eT+∫~. ˇø£ |ü<ë´ìï rdüTø=ì <ëì
uÛ≤yêìï ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ yê´U≤´ì+#·&É+ e\¢q÷, me¬se]ø√ ns¡ú+ #ÓãT‘·THêïqH˚ uÛ≤e+‘√ e÷{≤¢&É&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïùdÔ
C≤„|üø£X¯øÏÔ ô|s¡T>∑T‘·T+~. eø£Ô è‘·« X¯øÏÔ ô|s¡T>∑T‘·T+~.

104 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 yÓTT<ä{À¢ eø£yÔ ê´+XÊìøÏ dü+ã+~Û+∫q ø=ìï eTTK´ yêø±´\qT ˇø£ N{°ô|q’ ÁyêdüT≈£îì, @ n+X¯+ eTs¡∫b˛≈£î+&Ü
Áø£eTã<äΔ+>± eø£Ôyê´+XÊqï+‘ê #Ó|üŒ&É+ e\¢ ≈£L&Ü düàs¡DX¯øÏÔ ô|s¡T>∑T‘·T+~. ô|<ä› düuÛÑ˝À e÷≥˝≤&É&ÜìøÏ eTT+<˚

A
Á|üj·T‘·ï+ #˚j·T≈£L&É<äT. ø=~›eT+~ |æ\¢\ eTT+<äT ‘·q $TÁ‘·T\eTT+<äT ‘·q≈£î e∫Ãq uÛ≤wü˝À ‘·q≈£î ‘√∫q
uÛ≤yê\qT Á|üø£{Ï+#·&Üìø° Á|üj·T‘·ï+ #˚j·÷˝…. @<√ Á|ü‘˚´ø£X¯u≤›ìï ñ|üjÓ÷–+#ê\ì ø±ì, Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq XË’*ì

AN
ne\+_+#ê\ì ø±ì Á|üj·T‘·ï+ #˚j·T≈£L&É<äT. n<ä›+ eTT+<äT ì\TÃì ñ|üq´dæ+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‘·ï+ #˚j·T&É+ ≈£L&Ü
ˇø£ |ü<äΔ‹.
ø=+&ÉMT<ä ì\ã&ç, qB rs¡+˝À ì\ã&ç @ø±+‘·+>± ø=+&ÉqT, q~ì Á|üøè£ ‹ì ñ<˚•› +∫ e÷{≤¢&‘ç ˚ düu≤Û ø£+|üq+
e\¢ ø£*π> Ä≥+ø£+ <ä÷s¡eTe⁄‘·T+~. düuÛÑ˝À ì*∫ e÷{≤¢&ç‘˚H˚ eø£Ô è‘·«+ nì|æ+#·T≈£î+≥T+~. #ê˝≤eT+~øÏ m<äT≥

NG
ñqï ÁXÀ‘·\qT #·÷&É>±H˚ uÛÑj·T+ |ü⁄≥Tºø=düTÔ+~. n+<äTπø ø=+<äs¡T @yÓ’b˛ #·÷dü÷Ô @<√ e÷{≤¢&çHêqT nqTø=ì
‘·è|æÔ|ü&É‘ês¡T. ìC≤ìøÏ ÁXÀ‘·\T ‘·q e÷≥\qT m˝≤ d”«ø£]düTÔHêïs¡T nqï õC≤„dü yêfi¯fl eTTU≤\qT #·÷ùdÔH˚ eø£Ô≈£î
ø£\T>∑T‘·T+~. ø=‘·Ô>± e÷{≤¢&É&ÜìøÏ eø£Ô|üPqT≈£îqï|ü&ÉT ªªÁXÀ‘·\qT #·÷&É&É+e\¢ s¡ø£s¡ø±\ $wüj·÷\T ‘Ó\TkÕÔsTT.
ÁXÀ‘·\˝À me¬sH’ ê ˇø£sT¡ ‘·\ Ä&çd÷ü Ô ‘·q yÓ|’ ⁄ü #·÷düT+Ô fÒ n‘·DíÏ ñ<˚•› +∫ e÷{≤¢&TÉ ‘·Tqï≥T¢ eø£Ô uÛ≤$+#ê˝…. <ëì‘√
LA
ø=+‘· uÛj Ñ T· +b˛‘·T+~. Áø£eTÁø£eT+>± n+<ä] eTTU≤\T #·÷dæ @ e÷Á‘·+ »+ø£≈î£ +&Ü ‘·q uÛ≤yê\qT Á|üø{£ +Ï #·Tø√e#·TÃ.
ˇø£ Á|üdæ<äΔ eø£Ô ‘·q ÁXÀ‘·\qT
•˝≤eT÷s¡T\Ô qT≈£îì Á|üd+ü >∑+
#˚ j · T &ÜìøÏ eTT+<ä T
TE

|üPqT≈£î+fÒ sêqT sêqT eT+∫

eø£Ô è‘·« X¯øÔÏ n\e&ÉT‘·T+~ nì
dü ÷ ∫+#ê&É T . ÁXÀ‘· \ qT
Á|üuÛ≤$‘·T\qT #Ój·T´&ÜìøÏ
T

eø£≈Ô î£ qï nH˚ø£ kÕ<ÛHä ê˝À¢ <Û«ä ì

ˇø£{Ï. Çø£ÿ&É <Ûä«ì n+fÒ
ER

ø£+sƒ¡<Ûä«ì. Ç~ ñ|üHê´kÕìøÏ
Ä‘·à. ÁXÀ‘·\ dü+K´qT ã{Ϻ ‘·q
<Û ä « ìì eø£ Ô |ü ] $T‘· T \qT
ø£ * Œ+#· T ø√yê˝… . Ç|ü  &É T
SC

˝Ö&é d ” Œ ø£ s Y j· T +Á‘ê\T
e∫Ãq$ ø£qTø£ m+‘· yÓT\¢>±
e÷{≤¢&çHê <Ûä«ì$düÔ]düTÔ+~.
nsTT‘˚ ø=ìï yêø±´\qT
}ìø£ ‘ √ |ü \ ø£ & É + , ø=ìï

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 105

 yêø±´\qT eT+<ä+>± |ü\ø£&É+ eT+∫ eø£Ô\T #˚j·Te\dæq |üì. eø£Ô è‘·«+˝À uÛ≤yêqT>∑TDyÓTÆq <Ûä«ì Á|ükÕs¡+ e\¢
m≈£îÿe ˝≤uÛÑ+ e⁄+≥T+~. @ e÷≥qT eTè<äT\+>± ñ#·Ã]+#ê˝À, @ e÷≥qT >∑{Ϻ>± ñ#·Ã]+#ê˝À, @e÷≥qT

A
ì<ëq+>± ñ#·Ã]+#·&É+ e\¢ eT+∫ne>±Vü≤q ø£˝ÒZ+<äT≈£î M\T+≥T+<√, eø£Ô ìs¡ísTT+#·Tø=ì Á|üjÓ÷–+#ê˝….
ø=+<äs¡T eø£Ô\T ªÁù|eTμ, nVæ≤+dü, ø£s¡TD e+{Ï |ü<ë\qT ≈£L&Ü dæ+Vü≤+˝≤ >∑]®dü÷Ô |ü\T≈£î‘ês¡T. eT] ø=+<äs¡T

AN
söÁ<äs¡dü uÛ≤yê\qT Á|üø£{ÏdüTÔHêïs√ ˝Òø£ >=DT>∑T‘·THêïs√ ‘Ó*j·T≈£î+&Ü ñ#·Ã]dü÷Ô ñ+{≤s¡T. yêø±´\T kÕ<Ûä´yÓTÆq+‘·
∫qï$>± ñ+&É≥+ nedüs¡+. Bs¡ÈyÓTÆq yêø±´\T s¡#·q˝À¢ ñqï|ü&ÉT n+‘· πø¢XÊìï ø£*–+#·e⁄. eT∞fl #·<äTe⁄ø√e#·TÃ.
düeTq«j·T+ #˚düTø√e#·TÃ. ø±˙ Á|üdü+>∑+˝À Bs¡È yêø±´\T ÁXÀ‘·\≈£î Nø±≈£îì ø£*–kÕÔsTT. e&çe&ç>± e÷{≤¢&É≥+
uÛ≤e´+ ø±<äT. ÁXÀ‘·\T |ü≥Tºø√˝Òs¡T. ô|’>± ˝Ö&éd”Œø£sY j·T+Á‘·+˝À >∑&É_&É ø£\T>∑T‘·T+~.

NG
eø£Ô è‘·«+˝À düeTj·T ìj·TeT+ n‹eTTK´yÓTÆq $wüj·T+. ‘·≈£îÿeùd|ü⁄ e÷{≤¢&çq+‘· e÷Á‘êq X¯øÏÔV”≤qT&ÉT ø±&ÉT.
ìC≤ìøÏ >∑+≥\ø=B› e÷{≤¢&˚yê&ÉT eT+∫eø£Ôø±&ÉT. nsTT<äTìeTTcÕ\T e÷{≤¢&çHê eø£Ôyê´+X¯+ ÁXÀ‘·\≈£î
ne>∑‘y· TÓ ‘Æ #˚ ê\T. eT]+‘·ùd|ü⁄ e÷{≤¢&‘ç ˚ u≤>∑T+&ÉT nì ñ‘·T‡ø£‘· ø£*–+#˚ ñ|üHê´kÕ˝Ò ñ‘·eÔ TyÓTqÆ $. düeTj·÷‹Áø£eTD+
LAe\¢ eø£Ô≈£î ø°]Ôsê<äT. nb˛Vü≤\ bÕ\e⁄‘ê&ÉT. $wüj·T+ ≈£L&Ü
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç ÁXÀ‘·\≈£î ‘·–q+‘·y˚Ts¡≈£î ns¡ú+ ø±<äT. m≈£îÿeùd|ü⁄ e÷{≤¢&Ü\H˚
♦ eø£≈ Ô î£ C≤„|øü X£ ø¯ ÔÏ m{≤¢ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~? ñ‘ê‡Vü≤+ nqedüsy¡ TÓ qÆ n+XÊ\≈£î <ë]rdüT+Ô ~. Bs√È|Hü ê´kÕ\T
♦ eT+∫eø£Ô ø±e&ÜìøÏ @+ #˚j·÷*? #˚ùd ø√]ø£qT ìÁ>∑Væ≤+#·Tø√e&É+ e\¢ eø£Ô≈£î y˚T\T ø£\T>∑T‘·T+~.
♦ ªu≤>± Ä˝À∫+#˚yê&ÉT ‘·≈î£ ÿe e÷{≤¢&TÉ ‘ê&ÉTμ X¯< ¢ qä∏ + ‘·|ü ‘·T+~. düTBs¡È ‘·sÿ¡ ã<äyΔ TÓ qÆ , düTe´edæ‘ú y· TÓ qÆ , ≈£î|¢ yÔü TÓ qÆ
TE

Bì >∑T]+∫ MT n_ÛÁbÕj·T+ ‘Ó\T|ü+&ç. ñ|üHê´dü+ >=|üŒ~. ìC≤ìøÏ u≤>± Ä˝À∫+#˚yê&ÉT ‘·≈£îÿe

e÷≥˝≤&ÉT‘ê&ÉT. n+<äTπø nHêï&ÉT y˚eTqï `
♦ ø£+#·T ÁyÓ÷>∑Tq≥T¢ ø£qø£+ãT ÁyÓ÷>∑THêμμ
♦ >∑+– >√e⁄ bÕ\T >∑]f…&Ó’qqT #ê\T
T

ø£&ÉTyÓ&Ó’q H˚$T Ks¡eTT bÕ\Tμμ nì

V
ER

ˇø£kÕ] nÁãVü‰+*+ø£Hqé T mes√ >∑+≥ùd|ü⁄ Á|üd+ü –+#·eTHêïs¡≥. >=|üŒ eø£>Ô ± Á|üd~æ bΔ ı+~q Ä eTVü≤˙j·TT&ÉT
düπs|ü<ä+&ç! n˝≤π> e÷{≤¢&ÉT‘êqTμμ nì ˇ|ü≈£îHêïs¡≥. n|ü&ÉT ªª@MT Ä˝À∫+#·qø£ÿs¡ ˝Ò<ë?μμ nì Á|ü•ï+∫Hês¡≥.
*+ø£Hé ªªnsTT<äT ì$TcÕ\T e÷{≤¢&É&ÜìøÏ ˇø£ >∑+≥ùd|ü⁄ Ä˝À∫+#·e\dæ ñ+≥T+~. >∑+≥ùd|ü⁄ e÷{≤¢&É&ÜìøÏ
SC

Ä˝À#·q nqedüs¡+μμ nHêï&É≥.

|ü]$T‘·ø±\+˝À n_Û\wæ‘êsêúìï n+~e«>∑\>∑&É+ kÕe÷q´ $wüj·T+ ø±<äT. m+‘√ ‘·|üdüT‡ e⁄+fÒH˚
kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~. X¯ã›Á|üjÓ÷>∑+˝À ìÁ>∑Vü≤+ ñ+fÒH˚ n~ kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~. bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTHê<∏äT&ÉT`
ªªn˝≤Œø£ås¡eTT\+<äT nq˝≤Œs¡ú s¡#·q
ø£*Œ+#·T≥j·T ø±<Ó ø£$ $y˚ø£+ãTμμ nHêï&ÉT.
106 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 á dü÷øÏÔ πøe\+ ø£$‘ê«ìπø e]ÔdüTÔ+<äqTø√e&É+ bıs¡bÕ≥T. Ä eT˙wæ #ê˝≤ $düÔ è‘·yÓTÆq nsêúìï n+~+#ê&ÉT
á ~«|ü<ä˝À.

A
ªBrievity is the soul of witμ nqï Ä+>±¢u≤Û Dø£+ bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTHê<∏Tä ì Ä˝À#·q≈£î Á|ü‹<Û«ä ì. eø£Ô á dü‘ê´ìï

AN
ne>±Vü≤q #˚düT≈£îì düeTj·÷ìï, eø£Ôyê´+XÊìï jÓ÷õ+#·Tø√yê˝…. #Ó|üŒ<ä\#·T≈£îqï nìï n+XÊ\qT #Ó|æŒ ‘·q
eø£Ô è‘·« øöX¯˝≤ìï ãVæ≤s¡‘Z +· #˚j÷· ˝…. eø£Ô ‘·q≈£L, ÁXÀ‘·\≈£L düeTj·T+ neT÷\´yÓTqÆ <äH˚ j·T<∏ësêúìï q$Tà Á|üe]Ô+#ê˝….
Á|üdü+>±ìï ÁbÕs¡+_Û+#˚≥|ü&ÉT m+‘√ |ü~\+>±. Vü≤è<äj·T+>∑eT+>±, ‘·s¡ÿã<äΔyÓTÆq yêø±´\‘√ ÁbÕs¡+_Û+#ê˝….
ÁXÀ‘·˝À¢ ˇø£ $<ÛäyÓTÆq Á|üuÛ≤yêìï Á|üdü]+#·>∑*π> X¯øÏÔ Á|üdü+>∑ ÁbÕs¡+uÛÑyêø±´˝À¢H˚ ñ+&Ü˝…. eø£Ô ‘=* |ü\T≈£î\T

NG
$q>±H˚ ÁXÀ‘·\T sTT~ ‘·eT≈£î ‘Ó\TdüTq˙, Ç+<äT˝À ø=‘·Ô @MT ˝Ò<ä˙, e÷≥ düŒwüº+>± ˝Ò<ä˙ @y˚y√ yê´U≤´Hê\T
#˚düT≈£îH˚ |ü]dæú‹ ø£*Œ+#·≈£L&É<äT. eø£Ôyê´+X¯ Vü≤è<äj·T+ Á|üdü+>∑+ eT<Ûä´˝À e´ø£Ô+ ø±yê˝…. Á|üdü+>±+‘·+˝À #ê˝≤
düŒwüº+>±, ñ‘ê‡Vü≤+>±, dü+øÏå|üÔ+>± ‘·q ì•Ã‘ê_ÛÁbÕj·÷\qT Á|üø£{Ï+#ê˝…. dü+~>∑Δ+>±, uÛÑj·T+ uÛÑj·T+>±, ‘=+<äs¡
‘=+<äs¡>± Á|üdü+>∑+ eTT–ùdÔ ÁXÀ‘·˝À¢ dü<ä_ÛÁbÕj·T+ @s¡Œ&É&ÜìøÏ neø±X¯+ e⁄+&É<äT. eø£Ôyê´+X¯+ düŒwüº+>± ÁXÀ‘·\≈£î
uÀ<Û|ä &ü <É Tä . |ü\Te⁄s¡T eø£\Ô T Á|üd+ü >±+‘·+˝À ‘·eT ñ|üHê´dü kÕsêqï+‘ê Hê\T>∑Tyêø±´˝À¢ #Ó|Œæ eTT–kÕÔsT¡ . ñ|üHê´dü+
ø£*Œ+∫q eTq'dæú‹ì á |ü<äΔ‹ >∑{Ϻ|üs¡TdüTÔ+~.
LA
eT+∫eø£Ô\T>± ‘·j·÷s¡Tø±e&ÜìøÏ eTT+<äT eT+∫eø£Ô\‘√ ùdïVü≤+ #Ój·÷´˝…. eTq≈£î ø£*–q Ä˝À#·q\T,
nqTuÛÑ÷‘·T\T m+‘· es¡≈£î j·T<∏ësêú\T? nqï Á|üX¯ï≈£î düe÷<ÛëHêìï ‘Ó\TdüT≈£îH˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚dü÷Ô, qeTàø£+>±
TE

eTqπø<ÓH’ ê $wüjT· + |üse¡ T dü‘´· eTì ‘Ó*dæq|ü&˚, <äè&Û+É >± <ëìï Á|üø{£ +Ï #·&ÜìøÏ j·T‘·ï+ #˚d÷ü Ô ñ+&Ü˝…. |ü⁄düøÔ ±\˝Àì
Á|üdæ<äΔ ñ|üHê´kÕ\qT n<Ûä´j·Tq+ #˚dü÷Ô ñ+&Ü˝…. |æ\¢\ eT<Ûä´ ì*∫ e÷{≤¢&ÉT‘·÷ ñ+&Ü˝…. eTq uÛ≤wüqT #·ø£ÿ>±
ñ#·Ã]+#˚ yêfi¯flqT #·÷dæ Äj·÷ nø£åsê\ <Ûä«qT\qT nqTø£]+∫ düTŒ¤≥yÓTÆq ñ#êÃs¡DqT n\es¡#·Tø√yê˝….
uÛ≤s¡rj·TT\T yê≈£îÿqT <˚e‘·>± Äsê~ÛkÕÔsT¡ . yê≈£îÿqT |ü]X¯ó<ä+Δ >± Á|üj÷Ó –+#·&+É |ü⁄D´eTHêïs¡T. XÊg eTsê´<ä\≈£î
˝Àã&çq yê≈£îÿqT |ü$Á‘·yÓTÆq yêDÏ>± >∑T]Ô+∫Hês¡T. yê≈£îÿ eTìwæøÏ n\+ø±s¡+. mqï&É÷ ñ&ç–b˛ì n\+ø±s¡+.
T

#·ø£ÿìuÛ≤wü ˝Òìyê&ÉT eT+∫ y˚wü+ y˚düT≈£îHêï e´s¡úy˚T. yê>±Δs¡ ø£èbÕD<Ûës¡ø£+f… |ü<äTHÓ’q~. yê≈£îÿ $XÊ\yÓTÆq~.
ER

eø£Ô è‘·« ø£fi≤sê<Ûqä + nø£så êdüT´\≈£î \ø£´å + ø±e˝….

dü+düÿ è‹ |ü]s¡øDå£ ≈£î |ü⁄Hê~ ø±e˝…. ìÁ<ëDyÓTqÆ eTqX¯ÙøÏÔ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
C≤>∑è‘·+ ø±yê\+fÒ eø£Ô è‘·« ø£fiÀbÕdüq+ ˇø£ kÕ<Ûqä +. ♦ ªnsTT<äT ì$TcÕ\T e÷{≤¢&É&ÜìøÏ ˇø£ >∑+≥ùd|ü⁄
#·øÿ£ >± dü+uÛ≤wæ+#·&+É , eTH√»„+>± dü+uÛ≤wæ+#·&+É , Ç‘·s¡ Ä˝À∫+#·e\dæ ñ+≥T+~. >∑+≥ ùd|ü⁄ e÷{≤¢&É&ÜìøÏ
SC

eTqdüT‡\≈£î Vü‰sTTì ø£*>π ≥≥Tº dü+uÛ≤wæ+#·&+É Nø£{˝Ï À Ä˝À#·q nqedüs+¡ μ Bìô|’ MT n_ÛÁbÕj·÷\T #Ó|Œü +&ç.
~yÓ«yÓ*–q≥Tº dü+uÛ≤wæ+#·&É+, ãs¡“s¡‘·«+, nC≤„q+, ♦ ªyê≈£îÿ eTìwæøÏ n\+ø±s¡+μ Bìï düeT]úd÷ü Ô e÷{≤¢&+É &ç.
<ë]Á<ä´+ s¡÷|ü⁄ e÷dæb˛j˚T≥≥Tº dü+uÛ≤wæ+#·&É+
ãT~ΔeT+‘·Tì \ø£åD+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 107

 Ç$ #˚j·T+&ç

A
AN
I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq

1. ªªH√s¡T eT+∫<Ó’‘˚ ` }s¡T eT+∫<Í‘·T+~μμ ` Bìï düeT]údü÷Ô e÷{≤¢&É+&ç.

NG
2. øÏ+~ |ü<ë\T á bÕsƒ¡+˝À @ @ ù|sê˝À¢ mH√ï |ü+øÏÔ˝À ñHêïjÓ÷ >∑T]Ô+∫, yê{Ï ÁbÕ<ÛëHê´ìï #·]Ã+#·+&ç.
n) <ÛësêX¯ó~Δ Ä) eø£Ô è‘·«ø£fiÀbÕdüq+ Ç) }ìø£
á) e#·XËÙÌ* ñ) e´+>±´s¡ú+ }) ‘·|üdüT‡
3. øÏ+~ n+XÊìï #·~$ ‘·bıŒ|ü\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
LA
eTVü‰‘·Tà\T ˇø£ $wüj·÷ìï dü+ø£*Œ+#·Tø=ì <ëìì e÷≥\ <ë«sê #Ó|æŒ, #Ó|æŒq <ëìì #˚dæ #·÷|ækÕÔs¡T.
‘·\∫+~ #Ó|üŒ&É+, #Ó|æŒ+~ #˚j·T&É+ nH˚~ #ê˝≤ ø£wüºyÓTÆq $wüj·T+. n~ jÓT+‘·{Ï eTVü‰‘·Tà\ø√ >±ì
kÕ<Ûä´|ü&É<äT.
TE

ªªeTqdüT, e÷≥, q&É‘· eTìwæøÏ ˇø£f…Æq

eTìwæ ø±<äT yê&ÉT eTVæ≤‘·T&ÍqT.
eTqdüT˝Àì Ä˝À#·q, e÷{≤¢&˚e÷≥, q&ç#˚ q&É‘· á eT÷&ÉT ˇø£{Ï>± e⁄qïyê&˚ eTVü‰‘·Tà&ÉT. eTq
e÷≥\≈£î eTq #˚‘·\≈£î eT÷\+ eTq Ä˝À#·q\T. ø±ã{Ϻ eTq Ä˝À#·q\T dü<ë˝À#·q\T ø±yê*.
eTqdüT˝Àì jÓ÷#·q, e÷≥˝Àì dü÷#·q, ÁøÏj·T˝Àì Ä˝À#·q á eT÷&ÉT @ø£+ ø±yê*.
T

n) e÷≥\ <ë«sê #Ó|æŒ, #Ó|æŒ+<ëìï #˚ùdyês¡T eTVü‰‘·Tà\T. ( )

ER

Ä) #Ó|æŒ+~ #˚j·T&É+ #ê˝≤ düT\uÛÑ+. ( )

Ç) Ä˝À#·q\T dü<ë˝À#·q\T ø±yê*. ( )
á) eTqdüT`e÷≥`q&É‘· ˇø£f…Æqyê&ÉT eTVæ≤‘·T&ÉT ø±&ÉT. ( )
SC

II. e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·

1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) ªJ$‘·+˝À @<Ó’Hê kÕ~Û+#ê\qT≈£î+fÒ e÷fÒ Á|ü<Ûëq+μ Bìô|’ MT n_ÛÁbÕj·T+ sêj·T+&ç.
Ä) ªXÊgeTsê´<ä\≈£î ˝Àã&çq yê≈£îÿ ª|ü$Á‘·yÓTÆq~μ Ç{≤¢ nq&É+˝À ø£$ ñ<˚›X¯+ @$T{Ï?

108 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Ç) eø£Ô è‘·«+˝À X¯Øs¡ ø£<ä*ø£\ (n+>∑$Hê´dü+) bÕÁ‘· m{≤¢+{Ï~?
á) Ç]yÓ+{Ï ø£èwüíeT÷]Ô sêdæq yê>∑÷“¤wüD+ bÕsƒ¡+ H˚{Ï $<ë´s¡Tú\≈£î m{≤¢ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~?

A
2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.

AN
n) ªñ|üHê´dü+ ` ˇø£ >=|üŒ ø£fi¯μ Bìï $e]dü÷Ô sêj·T+&ç.
3. øÏ+~ n+X¯+ >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX¯+kÕ‘·àø£+>± sêj·T+&ç.
n) Á|ü|+ü #· e÷‘·èuÛ≤cÕ ~H√‘·‡yêìï |ü⁄sd¡ ÿü ]+#·Tø=ì MTs¡T e÷{≤¢&eÉ \dæq n+X¯eTsTTq ªe÷≥>=|üŒ<äq+μ
MT<ä ˇø£ Á|üdü+>∑ yê´dü+ sêj·T+&ç.

NG
III. uÛ≤cÕ+XÊ\T
LA |ü<äC≤\+
1. øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘·^dæq e÷≥\ nsêúìï Á>∑Væ≤+∫ |ü<ë\qT kı+‘· yêø±´˝À¢ Á|üjÓ÷–+#·+&ç.
n) uÛ≤s¡‘·ÁøϬø{Ÿ »≥Tº $»j·÷\T nÁ|ü‹Vü≤‘·+>± kÕ>∑T‘·THêïsTT.
Ä) ny˚Tj·TyÓTÆq Á|ü‹uÛ≤e+‘·T&ÉT nãT›˝Ÿø£˝≤+.
TE

Ç) C≤„ì ñ<ëd”q‘· <˚XÊìøÏ qwüº+.

á) Ä#·s¡D nìï+{Ï ø£Hêï >=|üŒ~.
2. øÏ+~ |üsê´j·T|ü<ë\qT |ü<$ä C≤„q+ Ä<Ûës¡+>± »‘·|sü á +&ç.
n) ø£èbÕD+ eT~, Vü≤è<äj·T+, m<ä
T

Ä) yê≈£îÿ #·|ü&ÉT, X¯ã›+

ER

Ç) ùdïVü≤+ ø£‹Ô, K&ÉZeTT, ndæ

á) eTqdüT e÷≥, |ü\T≈£î, qT&ÉT>∑T
ñ) $XÊ«dü+ #Ó*$T, yÓTÆÁ‹, HÓj·T´eTT
}) <Ûä«ì qeTàø£+, q$Tàø£
SC

3. ªyê–à, <Û«ä ìμ nH˚|<ü ë\≈£î øÏ+~ yêø±´\˝À HêHêsêú\THêïsTT yê{Ïì >∑T]Ô+#·+&ç.

n) j·TTøÏÔj·TTø£Ô+>± e÷{≤¢&˚ ñ|üHê´dü≈£î&ÉT ñ<ë‘·Ô $wüj·÷˝Ò ø±˙ ∫\Tø£ |ü\T≈£î\T e*¢+#·&ÉT.
Ä) Äj·Tq e÷≥˝À¢ì e´+>±´sêúìï Á>∑Væ≤+∫ n_Ûq+<äq |üPs¡«ø£+>± ã\¢\T #·s¡Tdü÷Ô X¯ã›+ #˚XÊs¡T.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 109

 4. øÏ+~ |ü{Ϻø£ qT+&ç Á|üø£è‹ ` $ø£è‘·T\T >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.

A
ùdïVü≤+ uÛ≤wü ÁbÕD+ X¯øÏÔ
Vü≤è<äj·T+ dü<äT› HÓjT· ´+ ~yÓ«

AN
dü‹Ô bÕq+ X¯ã›+ m&É<ä
B|ü+ XÊg+ u≤dü #·≥+º

NG
yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
1. øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ, dü+~Û ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.
n) ø£fiÀbÕdüq+ R G R
Ä) nuÛTÑ ´<äjT· + R G R
Ç) ‘·qø¬ +‘√ R
LA
G R
á) ñqï‘·yTÓ qÆ R G R
ñ) s¡kÕq+<ä+ R G R
TE

2. øÏ+~ düe÷dü |ü<ë\≈£î $Á>∑Vü≤yêø±´\T sêdæ, düe÷dü+ ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.

n) X¯øÏÔkÕeTsêú´\T R ,
Ä) |üsq¡ƒ X¯øÔÏ R ,
Ç) nuÛTÑ ´<äjT· |ü<+ä∏ R ,
T

á) Ä‘·àX¯øÔÏ R ,
ER

ñ) n<äT“¤‘X· ø¯ ÔÏ R ,

ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ ªyê≈£îÿμ >=|üŒ<äHêìï ‘Ó*ù| ◊<äT |ü<ë´\T ùdø£]+∫, uÛ≤yê\T sêj·T+&ç. ìy˚~ø£qT sêdæ Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
SC

(˝Ò<ë)
ªñ|üHê´dü+ Çe«&É+ø√dü+ MT≈£î q∫Ãq ˇø£ n+XÊìï mqTïø=ì <ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q $esê\T ‘Ó\TdüTø=ì
sêj·T+&ç. ìy˚~ø£ sêdæ Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.

110 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 MT≈£î ‘Ó\TkÕ?

A
|ü\Tπø ã+>±s¡+

AN
e÷≥ nH˚~ eTìwæøÏ <˚e⁄&ç∫Ãq es¡+. eTìwæì $T>∑‘ê Je⁄\qT+&ç y˚s¡T#˚dæ eT¨qï‘·T&ç>±
ì\u…{Ϻ+~ e÷≥ e÷Á‘·y˚T. m|üŒ{Ïπø~ Á|üdüTÔ‘·yÓ÷ n|üŒ{ÏøÏ Äe÷≥˝≤&É>∑\yês¡T ø±s¡´kÕ<Ûä≈£î˝…’
eTq>∑\T>∑T‘ês¡T.

NG
eTìwæ kÕúsTT n‘·ì e÷≥\e\¢ e´ø£eÔ TÚ‘·T+~. n‹>± e÷{≤¢&‘ç ˚ yê>∑T&ÉTø±j·T, edü|≥æ º n+{≤s¡T.
e÷{≤¢&øÉ b£ ˛‘˚ eTT+–eTTcÕD+ n+{≤s¡T. C≤„qT\T $T‘·u≤Û wüß\T. eT÷s¡T\â T n$T‘· Á|üd+ü >±\T #˚kÕÔsT¡ .
eTqdüT eT+∫<Ó’Hê e÷≥ ø£]ƒqyÓTÆq|ü&ÉT eTqTwüß´\ eT<Ûä´ dü+ã+<Ûë\T u…&çdæø=&ÜÔsTT. J$‘·+
<äTs¡“s¤ +¡ >± e÷s¡T‘·T+~. n+<äTøπ e÷≥˝À¢ ø±]ƒq´+ |üìøÏsê<äT. X¯ØsêìøÏ nj˚T´ >±j·÷\T e÷ìb˛‘êsTT
LA
>±ì e÷≥\ u≤D≤\ e\¢ ø£*–q >∑T+&Ó>±j·÷\T m|üŒ{Ïø° e÷ìb˛e⁄.
e÷<ÛTä s¡´+ >∑\ e÷≥\T mH√ï ø±sê´\qT kÕ~ÛkÕÔsTT. ùdïVü‰ìï ô|+#·T‘êsTT, ñ‘ê‡Vü‰ìï n+~kÕÔsTT,
Áù|s¡DqT ø£*ZkÕÔsTT, Äq+<ëìï ÇkÕÔsTT, kÕqTuÛÑ÷‹ e÷≥\T u≤<ÛäqT ñ|üX¯$T+|üCÒkÕÔsTT. n+<äTπø
m|ü&É÷ X¯óuÛÑe#·Hê˝Ò |ü\ø±*.
TE

ªªπøj·T÷sêDÏ q uÛÑ÷wüj·TìÔ |ü⁄s¡Twü+ Vü‰sê q #·+Á<√»®«˝≤

dü÷øÏÔ
T

q kÕïq+ q $˝Ò|üq+ q ≈£îdüTeT+ Hê\+ø£è‘ê eT÷s¡ΔC≤

ER

yêDÒ´ø± düeT\+ø£s√‹ |ü⁄s¡Twü+ j·÷ dü+düÿ è‘ê <Ûës¡´‘˚

ø°åj·TH˚Ô K\T uÛÑ÷wüD≤ì dü‘·‘·+ yê>∑÷“¤wüD+ uÛÑ÷wüDyéT.μμ
uÛ≤e+: ã+>±s¡ T Vü ‰ sê\T <Û ä ] +#· & É + , dæ > ∑ ˝ À |ü P \T
ô|≥Tºø√e&É+, düT>∑+<ÛäÁ<äyê´\T yê&É≥+, |ü˙ï{Ï‘√
SC

kÕïq+ #˚j·T&É+ yÓTT<ä˝…’q$ e÷qe⁄ìøÏ n\+ø±sê\T

ø±e⁄. dü+kÕÿs¡e+‘·yÓTÆq e÷f e÷Á‘·y˚T ì»yÓTÆq
n\+ø±s¡+. $T–*q n\+ø±sê\˙ï q•+∫ b˛j˚Ty˚.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 111

 #·<äTe+&ç ` ‘Ó\TdüTø=+&ç

A
|ü<ä´#·eT‘êÿs¡+

AN
‘Ó\T>∑T|ü<´ä +˝À mH√ï n+<ä#+· <ë\THêïsTT. ø=+<äsT¡ ø£e⁄\T |ü<´ä +˝À $∫Á‘·yTÓ qÆ $Hê´kÕ\qT
#·÷|æ+#ês¡T. ns¡+ú e÷≥ |ü≈ÿ£ ≈£îô|&ç‘˚ X¯ã|› sü y¡ TÓ qÆ #·eT‘êÿs¡yTÓ +‘√ #·÷|æ+#ês¡T. M{Ï˝À ø=ìï+{Ïì
#·÷<ë›+.
ª≥e÷≥μ, ª$ø£≥ø£$μ e+{Ï |ü<ë\qT m≥TyÓ’|ü⁄qT+&ç #·~$Hê ˇπø $<Ûä+>± ñ+{≤j·Tì

NG
eTq≈£î ‘Ó\TdüT. nsTT‘˚ |ü<ä´+˝Àì ˇø=ÿø£ÿ bÕ<ëìï m≥TqT+&ç m≥TyÓ’|ü⁄≈£î #·~$Hê ˇπø$<Ûä+>±
e#˚Ã≥≥T¢ sêXÊs¡T. BìøÏ ªbÕ<äÁuÛÑeTø£eTTμ nì ù|s¡T. á |ü<ä´+ (3e bÕ<ä+ es¡≈£î) #·÷&É+&ç.
Bsê HêHê sêB
<Ûësê ø£s¡‘ê ‘·s¡ s¡‘· ‘ês¡ø£ sê<Ûë
<Ûësê dü‘·‘· düsê<Ûë
<Ûë]‘· ‘·]<ÛëeHêã<ä ÁuÛÑeTø£eT>∑THé
LA
` ø±≈£îq÷] n|üŒø£$
|ü<ä´+ #·<äTe⁄‘·T+fÒ ô|<ä$øÏ ô|<ä$ ‘êø£<äT. Ç˝≤ #Ó|æ‘˚ ªìs√wü˜´eTTμ n+{≤s¡T. zwü˜eTT n+fÒ
ô|<ä$. ª|ü |òü ã uÛÑ eTμ\T zwü´˜ eTT\T. n+fÒ ô|<äe⁄\ düV‰ü j·T+‘√ |ü\Tπø$. zwü´˜ eTT ˝Ò≈î£ +&Ü |ü<´ä +
#Ó|æ‘˚ ìs√wü˜´eTT. #·~$ #·÷&É+&û|ü<ä´+.
ø£]jÓÆT, øÏ]jÓÆT, –]jÓÆT
TE

Vü≤]jÓÆT j·T\ #Ó&ɶ >±*jÓÆT ø±]Ã#ÓÃÌ

X¯s¡ì~ÛjÓÆT ø£qsêø£
‘·Ô] HêHêø±s¡ <Ûäè‹ì <ÛäìH˚#Ó <ä>∑Hé
` q+u…sT¡ e÷fi¯fl |ü⁄s¡Twüø±]πøX¯ej·T´
n+¬ø\ >±s¡&ç‘√ |ü<ä´+ kÕ–q dü+<äsꓤ\THêïsTT. á |ü<ä´+ #·÷&É+&ç. ˇø£{Ï qT+&ç |ü~
es¡≈£î es¡Tdü>± n+¬ø\T ekÕÔsTT.
T

»q˝À¬ø’ø£ eTVü‰s¡<∏äT+&ÉT, ~«»s¡øå±<ä≈£åî&Üõ+Á~˝À

#·qT&ÉT<ä´#·Ã‘·Ts¡+>∑ ôd’qT´&ÉTqT, uÛ≤dü«Á<ä÷|ü |ü+#êÁdüTÔ&É
ER

q´qè|üÁøö+#· wü&ÜqqT+&ÉT, |òüTq dübÕÔXÊ«q«j·TT+ &Éwüº eT+

Á‹, qeÁ<äe´ìBÛX¯ó&Ó’ <äX¯s¡<∏ëBÛX¯ó+&ÉT ô|+bı+<äT#·THé
` uÛ≤düÿs¡ sêe÷j·TD+
øπ e\+ s¬ +&Éøså£ ê\‘√H˚ |ü<ë´ìï q&ç|qæ yês¡THêïs¡T. á |ü<´ä +˝À ªq, eTμ nø£så ê˝Ò n>∑T|ækÕÔsTT.
ªqeT'μ n+fÒ qeTkÕÿs¡+. Ä <Ûä«ì‘√ #Ó|æŒq |ü<ä´+ Ç~.
SC

eTqeTTq qqTe÷qeTT q÷
qqT ˙HêeT eTqTeTqT eTqqeTTqT H˚eT
eTTàq e÷q qqTï eTqïq
eTqTeTqT HêHêeTT˙qe÷Hêq÷Hê!
` eTT≈£îÿ‹eTàq

112 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
11 yêj·Tdü+

AN
` e÷$T+&É¢ sêeT>ö&ÉT

NG
#·<äTe+&ç. Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
q≥q˝À ÄyÓT Hê≥´eTj·T÷].
Ä |ü&É‹ q&Éø£ Vü≤+dü q&Éø£.
Ä Ç+≥ ∫Hêï] ∫\Tø£|ü\T≈£î\T |ü\T≈£î‘·T+~.
LA
eT<ÛäTs¡ >±j·Tì düTo\eTà~ ø√øÏ\ düs¡«+.
ø±yê\qT≈£îqï <ëìø√dü+ |æ\¢\T ñ&ÉT+|ü≥Tº |ü&É‘ês¡T.
ñ&É‘êuÛÑøÏÔ>± uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ <äøÏåD düeT]Œ+#ê*.
ø=+<äs¡T j·T»e÷qT\ |ü≥¢ ≈£îø£ÿ $XÊ«dü+ Á|ü<ä]ÙkÕÔs¡T.
TE

n‘·&TÉ n$˙‹|üsT¡ \≈£î dæ+Vü≤dü«|üï+.

Á|üX¯ï\T:
1. ô|’ |ü+≈£îÔ˝À¢ »qe´eVü‰s¡+˝À ñqï |ü<äã+<Ûë˝Ò$?
T

2. Ç{≤¢+{Ï |ü<äã+<Ûë\T @ dü+<äs¡“¤+˝À yê&ÉT‘ês¡T?

3. M{Ïì yê&É&É+˝À |üX¯ó|üøå±´<äT\ |ü≥¢ @ uÛ≤e+ ø£ì|ædüTÔ+~?
ER

4. |üXó¯ e⁄\qT, |ü≈îå£ \qT ∫qï#·÷|ü⁄‘√ b˛˝Òà dü+<äsꓤ\T ≈£L&Ü ñ+{≤j·÷?

5. n≥Te+{Ï ø=ìï b˛*ø£\T #Ó|üŒ+&ç. Ç{≤¢ b˛\Ã&É+ dü¬s’+<˚Hê?
SC

bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
Á|üø£è‹˝À ÁbÕDT\˙ï ùd«#·Ã¤>± J$+#ê*. Á|ü‹ ÁbÕDÏø° ‘·q<Ó’q Á|ü‘˚´ø£‘· ñ+≥T+~. Äj·÷
Á|ü‘˚´ø£‘·\qqTdü]+∫ yê{Ïì Ä<ä]+#ê*. ø±øÏ ≈£L&Ü ˇø£ ÁbÕDÏ. Bì $•wüº‘·qT #Ó|ü‘·÷
ø±øÏ|ü≥¢ #·T\ø£q uÛ≤e+ ñ+&Ésê<äì ‘Ó*j·TCÒj·T&Éy˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 113

 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T

A
á bÕsƒ¡´uÛ≤>∑+ |ü<ä´ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. Ä<ÛäTìø£ ø£$

AN
e÷$T+&É¢ sêeT>ö&ÉT sêdæq
ªs¡dü ‘·s¡+–DÏμ K+&Éø±e´ dü+|ü⁄{Ï˝Àì~.

NG
ø£$ |ü]#·j·T+

‘Ó\+>±D Ä<ÛäTìø£ø£e⁄˝À¢ e÷$T+&É¢ sêeT>ö&ÉT ˇø£s¡T. ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢≈£î

#Ó+~q áj·Tq e]ï eT+&É\+ s¡TÁ<ä÷s¡T˝À u≤\eTà, eT˝≤¢>ö&ÉT <ä+|ü‘·T\≈£î
LA
»ìà+#ê&ÉT.
ÁbÕ<∏ä$Tø£$<ä´‘√ #·<äTe⁄ Ä–b˛sTTHê, ‘·sê«‘· ø±\+˝À _.z.m˝Ÿ. |üP]Ô#˚dæ
TE

14`01`1943 ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘T· ì>± ñ<√´>∑+ #˚XÊ&ÉT. ‘Ó\T>∑TuÛ≤wüô|’ eT≈£îÿe‘√ Çs¡y’Ó @+&É¢ ej·TdüTqT+&˚
06`06`2003 s¡#·q\T #˚j·T&É+ Äs¡+_Û+#ê&ÉT. X¯ã]e÷‘· X¯‘·ø£+, qs¡dæ+Vü≤ X¯‘·ø£+, ø£$>ö&É|üŒ
X¯‘ø· +£ e+{Ï uÛøÑ ,ÔÏ ˙‹ X¯‘ø· ±\‘√ bÕ≥T s¡d‘ü s· +¡ –DÏ, ø£$‘êdüT<Ûë\Vü≤], >ö&ÉÁ|üuÀ<Û+ä
eTTqï>∑T s¡#·q\T yÓ\Te]+#ê&ÉT.
T

‘·q<Ó’qXË’*˝À, edüTÔyÓ’$<Ûä´‘· ø£*–q s¡#·q\T #˚dæq sêeT>ö&ÉT düTø£$düT<Ûëø£s¡,

ER

eT<ÛäTs¡ø£$, ø£$ø√øÏ\ e+{Ï _s¡T<äT\T, |ü\T dü‘êÿsê\T n+<äT≈£îHêï&ÉT.

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
G bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.
SC

G bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.

G yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

114 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Á|üy•˚ ø£

A
düø£\ Je⁄\qT eTìwæ düe÷<ä]+#ê*. düs¡«ÁbÕDT\ |ü≥¢ <äj·Tø£*– ñ+&Ü* ø±ì
eTìwæ kÕ«s¡ú ∫+‘·q‘√ ‘·q dü«˝≤uÛ≤H˚ï #·÷düTø=+≥THêï&ÉT. Á|üøè£ ‹˝À ø±øÏ |üøåÏ ◊q|üŒ{Ïø°

AN
n+<äT≈£î $s¡T<ä+Δ >± ◊ø£´‘·qT, ø£\T|ü⁄>√\T‘·Hêìï Á|ü<]ä Ùdü÷Ô »HêyêkÕ˝À¢ ‹s¡T>∑T‘·T+~.
<ëì >∑T]+∫ á bÕsƒ+¡ ˝À #·<Tä e⁄≈£î+<ë+.

NG
d”ˆˆ <Ûë«+ø£åe÷! e÷+düe÷ ø±+øÏå+#·T#·THêïe⁄?
e÷qe⁄˝ŸyÓT≈£îÿ≥ e÷ìHê¬s? Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
ã*|ü⁄wüºe÷! qs¡T˝Ÿ ã*ì#·TÃ≈£L{Ïì
♦ ªe÷qe⁄˝Ÿ yÓ T ≈£ î ÿ≥e÷ìHê¬ s ?μ
~ì Áã‘·T≈£î >∑&É|ü⁄ ~qeTT˝…ìï?
n+fÒ MT≈£î @eTs¡úyÓTÆ+~?
yêj·Tdüe÷! r|æ bÕj·TdüyÓTT\¢ø£
LA ♦ ã*≈£L&ÉT ‹ì ã‘·T≈£î‘·T+<äì ø±øÏì
HÓ+–* yÓT‘·T≈£î\T Á$T+>∑TfÒ\?
eTÚø£©! @\ø√ sT÷ ø£* Hêø£* m+<äTø£Hêïs¡T?
u§ã“\ ˙¬ø≥T¢ uÀqeTãT“? 1 ♦ ø±øÏì ªù|<ä]ø£|ü⁄ |üøÏåμ nq&É+˝À
TE

ns¡yú T˚ $T{Ï?
‘˚ˆˆ Ä‘·à|òüTÀwüe÷! ∫s¡J$yÓ’ yÓ\T+>∑T
♦ ø±øÏ ˝ À ñqï ø£ \ T|ü ⁄ >√\T‘· q +
y˚Tø£<äèwæº >∑\{Ϻ $y˚ø£eTTq≈£î"
ã\T$<ÛäeTTà\ Áã≈£ÿ#·÷|ü⁄\qT p#·T m{≤¢+{Ï~?
ø£|ü≥ ∫‘·TÔ\T yÓT#·Ãs¡T ø£s¡≥sê»!
d”ˆˆ n+<ä#·+<äeTTà ˝Ò<ä+#·\ q&É>±<äT
T

∫\Tø£\ e˝… >∑T*ÿ |ü\Tø£" uÀ<äT

ù|<ä]ø£|ü⁄"ãT\TZ uÛÒ<äuÛ≤eeTT ˝Òø£
ER

>∑&É_&É‘√ uÛÑ˝Ò >∑+‘·T*&ÉTqT

ø=eTà\ e÷≥Tq" >∑T\T≈£î#·T" >∑eTàì
sê>±\T Bj·T dü«sê\T ˝Òe⁄
˝Àø±q BqT\˝À" >∑\ XÀø±\T
SC

ø£˙ï{Ï >±<∏ä ˝Òø£s¡Te⁄ ô|≥Tº

Ĉˆ qqï ø=&ÉT≈£î" _\T#·Tq≥Tº\" u…]eT‘√
ªªø±ø£ ` ø±ø£μμ j·T+#·T"π>ø£ y˚j·TT,
ø£\T|ü⁄>√\T ‘·qeTT ‘Ó*j·Tq{Ϻ eTqeTT
N<ä]+#·Tø=ìq" õqïuÀ<äT. 2

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 115

 II

A
d”ˆˆ ø£dæ"ã÷ì yÓ÷kÕq eTdæ"ã÷dæ e÷πs&ÉT
ø±j·T #˚‹øÏì#·TÃ K\Tqø£+f…

AN
|ü>∑"ã{Ϻ ‘=&É">={Ϻ |üs¡T\ø=+|ü\T ì≥º
ì\Te⁄q eTT+#Ó&ç ˙#·Tø£+f…
#ês¡Tdü+kÕs¡ dü+#ês¡T\ eT<Ûä´ $
cÕ–ï s¡>∑T\TÃ bÕwü+&ÉT ø£+f…
*ãT“\ã“>∑"_∫à u…ãT“*jÓÆT |ü∫Ã

NG
HÓ‘T· sÔ T¡ Ei…&¿ ç ‘=‘·TøÔ +£ f…
‘˚ˆˆ HÓ+Á&Éø±j·T q&É‘· >∑+Á&É>=&ɶ* ø√"‘·
eT+~H√fi¯ó¢ eT÷"‘· |ü+~ y˚T"‘·
s√"‘· Áã‘·T≈£î >∑&ÉT|ü⁄ bÕ‘·≈£î HÓ<äq\TŒ
ø£+f…" >±øÏ q\T|ü⁄ ø£\Twæ‘·yÓTà ?
LA 3
d”ˆˆ q\¢yÓTT>∑eTTàq HÓ\¢ ˝Àø±\˝À
yÓqTï"&ÉT |üPE´"&Ó’ yÓ\j·T˝Ò<Ó?
TE

$dü|ü⁄ y˚T‘·] >=+‘·T $&É÷¶s¡eT>∑T q\T

|ü⁄qïqT •e⁄"&É+#·T" u§>∑&É"ã&É"&Ó?
#·Tø£ÿ\ <=s¡˝Àq eTT≈£îÿq q\T|ü⁄qï
#·\¢ì yÓHÓï\ »\T¢*&É"&Ó?
qs¡T\ ‘·\\T q\TŒ sTTs¡T\ <ës¡T\T q\TŒ
T

ì+– ˙s¡TqT πssTT ˙&É q\T|ü⁄

Ĉˆ ø±øÏ q\T|ü≥+#·T >±e⁄πøø£\T u…{Ϻ
ER

e÷j·Tq+{Ï bıs¡\T e÷sTT q\T|ü⁄,

n+<Ûøä ±s¡yTÓ qÆ nC≤„qy˚Tq\TŒ
yêj·TdüeTT\ q\T|ü⁄ s√j·TH˚\? 4
SC

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ ªeTdæã÷dæ e÷πs&ÉT ø±j·TCÒj·T&É+μ nH˚ C≤rj·T+ @ dü+<äs¡“¤+˝À yê&ÉT‘ês¡T?
♦ ª*ãT“\ã“>∑ |æ∫à u…ãT“*jÓÆT Á|üe]Ô+#·μ&ÉeT+fÒ @eTs¡úyÓTÆ+~?
♦ ªbÕbÕ‘·Tàì eTqdüT q\T|ü⁄μ nq&É+ dü¬s’+<˚Hê? m+<äT≈£î?

116 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 III

A
✿ d”ˆˆ ø±øÏã\">∑eT+#·T >±ãsê |ü&ç<Ó\TŒ
‘·qã+<ÛäT»qT\ j·÷<äs¡Du§+<äT

AN
ªø±øÏ|æ\¢\T ø±øÏπø ø£&ÉTeTT<ä›μì
‘·q_&ɶ\qT >∑÷]à ‘·>∑e⁄˝≤&ÉT
e<äs¡T"uÀ‘·TqT >±+∫ yê<äeTTà˝À $T+∫
˝§{ϺMT"<ä+ >±øÏ ˝§*¢j·TqTqT

NG
|æ\¢\+<äiT"CÒ] j·T\¢] u…≥º">∑"
>±øÏ >√\j·Tì N"ø±≈£î |üi#·T
Ĉˆ ªªø±e⁄`ø±e⁄μμ eTqT#·T <˚e⁄ì y˚&Ó&ç
|ü\T≈£î\T #Óe⁄\+<äT eTT\T≈£î\>∑TqT
^eTT MT"<ä Áyê* ùdeTeTT\&ÉT>∑TqT
ÁbÕDdüKTì uÛÑ+– sêø£ $&É<äT.
LA 5
TE

‘˚ˆˆ Ç\T¢ yÓ&É*+|ü <=+‘·T\ HÓ\¢ yÓ<ä≈£î

$<ÛäeTT, bıeTàì ø={Ϻq $düT">∑T˝Òø£
H√s¡TH=e«+>∑H˚ sêj·Tu≤s¡yT˚ yÓTT
‘Ó#·Tà yês¡Ô˝À #·T{≤º\T e#·Tà ø£ãTs=. 6
‘˚ˆˆ ø=eTàø√q˝À" >∑÷s¡TÃ+&ç ø√øÏ\eTTà
T

≈£Lj·T">± ãfi≤j·Tì >∑+‘·Ty˚j·TT#·T+Á<äT

Á|ü‹ ~qeTT e∫à eTq\qT ã\Tø£]+#·
ER

Hê<ä]+#·s¡T #·T\ø£q>±<Ó ø±øÏ. 7

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
SC

♦ ªø±øÏ |æ\¢ ø±øÏøÏ eTT<äTμ› nH˚ kÕyÓT‘· m+<äTø=∫à ñ+≥T+<√ #·]Ã+#·+&ç?

♦ ª˝§{Ϻ MT<ä ø±øÏ ˝§*¢μ nH˚ C≤rj·÷ìï @ dü+<äs“¡ +¤ ˝À ñ|üj÷Ó –kÕÔsT¡ ?
♦ ø±øÏì ÁbÕDdüKT&ÉT nqe#êÃ? MT n_ÛÁbÕj·T+ #Ó|üŒ+&ç.
♦ ø±øÏì #·T\ø£q #˚dæ, ø√øÏ\qT Ä<ä]+#·&É+ dü¬s’+<˚Hê? m+<äT≈£î?

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 117

 ‘ê‘·Œsê´\T

A
1) z ø±ø£e÷! e÷+dü+ m+<äT≈£î ø√s¡T‘·THêïe⁄? eTqTwüß\T ‹q&É+ e÷H˚XÊsê @$T? (˙≈£î <=]πø≥+<äT≈£î?)

AN
qs¡T\T ô|fÒº ã*≈£L&ÉTqT ‹ì mHêïfi¯ó¢ ã‘·Tø°&ÉTkÕÔe⁄. r|æ bÕj·Tdü+ Çwüº|ü&Éø£ m+–* yÓT‘·T≈£î\T $T+>∑&É+
m+<äT≈£î? »q+ Äø£* πøø£\‘√ n\eT{Ï+#˚ á ø£*j·TT>∑+˝À ˙≈£î e÷Á‘·+ uÛÀ»qyÓT{≤¢ <=s¡T≈£î‘·T+~?
ø±e⁄! ø±e⁄! eTì Ä‘·àãT~Δì Á|üø£{Ï+#˚ ˙e⁄ ∫s¡ø±\+ J$+#·T. ˇ+{Ï#·÷|ü⁄ ø£*–q ˙ ãT~Δì |ü\Ts¡ø±\
|üø£ÿ ` #·÷|ü⁄\T #·÷ùd yÓ÷dü>±fi¯ó¢ yÓT#·Ãs¡T.
2) ø±øÏ >=|üŒ n+<ä#·+<ë\T ø£\~ ø±<äT. <ëì q&Éø£ Vü≤+düq&Éø£ e˝… n+<ä+>± ñ+&É<äT. ∫\Tø£\ e÷~]>±

NG
|ü\Tø£ ˝Ò<äT. ∫qï#·÷|ü⁄ #·÷&Éã&˚ |üøÏå nsTTHê m{≤¢+{Ï uÛÒ<äuÛ≤yê\T #·÷|ü≈£î+&Ü n+<ä] Ç+&É¢ MT<ä
>∑+‘·T\T y˚düTÔ+~. ø=eTà\ #ê≥TqT+&ç rj·THÓ’q bÕ≥\TbÕ&˚ dü«s¡+ ˝Ò<äT. ˝Àø£+˝Àì BqT\ <äT'U≤\qT,
u≤<Û\ä qT @ø£sT¡ e⁄ ô|&ÉT‘·Tqï≥T¢>± ns¡TdüT+Ô ~ ø±øÏ. |æq‘·+Á&çì ªªø±ø£! ø±ø£!μ nì Áù|eT‘√ |æ*∫q≥T¢>± n~
n]∫Hê, ø£\T|ü⁄≈£îb˛j˚T ‘·‘·Ô «+˝Òì eTq+ ø±øÏì N<ä]+#·Tø=+{≤+. nsTTHê n~ H=#·TÃø√<äT.
3) ø£dæ‘√, yÓ÷dü+‘√ eTdæ|üPdæ e÷πs&ÉTø±j·T CÒùd eT÷s¡Tâì ø£+fÒ, |ü>∑‘√ b˛s¡T≈£î |æ*∫, Ç‘·s¡T\ J$‘ê\qT
LA
ì\Te⁄Hê ≈£L˝Òà ˙#·Tì ø£+fÒ, Ç+|ü⁄>± dü+kÕs¡J$‘·+ >∑&çù| yêfi¯¢eT<Ûä´ $cÕ–ïì s¡–*+|üCÒùd <äTsêàs¡TZì
ø£+fÒ n$T‘·yÓTÆq <Ûäq+ ≈£L&É>±H˚ |æ#ÓËÔq ô|<ä›|ü⁄*rs¡T>∑ $s¡T#·T≈£î|ü&ç kÕe÷qT´\ HÓ‘·TÔs¡T ‘êπ> <äTsêàs¡Z|ü⁄
‘=‘·T\Ô ø£+fÒ, m+Á&çø±j·T rs¡T>∑ n&É+¶ >± dü+#·]dü÷,Ô >=&É*¶ ø√‘·‘√, u…~]+|ü⁄\‘√ |üsT¡ \H√fi¯ó¢ eT÷sTTdü÷,Ô
|ü+~˝≤>∑ yÓT≈£îÿ‘·÷, n‹V”≤qyÓTÆq ã‘·T≈£î ã‹πø bÕbÕ‘·Tàì eTqdüT˝À ù|s¡T≈£îb˛sTTq q\T|ü⁄ø£+fÒ ø±øÏ
q\T|ü⁄ ø£\Twæ‘·yÓTÆq<ë! (ø±<äT nì uÛ≤e+)
TE

4) q\¢HÓ’q es¡í+‘√ lø£èwüßí&ÉT düø£\˝Àø±˝À¢ |üP»˙j·TT&Ó’ yÓ\>∑˝Ò<ë? $cÕìï ‘ê– q\¢ã&çq >=+‘·T‘√
$+‘·>± ø£ì|æ+∫Hê |üs¡eT•e⁄&ÉT X¯óuÛÑø£s¡T&ÉT>± düTÔ‹+#·ã&É&É+˝Ò<ë? n+<äyÓTÆq #·+Á<äTì eTTK+˝À q\¢ì
eT#·Ã ñHêï #·\¢ì yÓHÓï\\T ≈£î]|æ+#·&É+˝Ò<ë? eTqTwüß\ ‘·\\T q\T|ü⁄! Nø£{Ï <ës¡T\T q\T|ü⁄! Äø±X¯+,
˙s¡T, sêÁ‹, ˙&É q\Tù|! ø±øÏ q\¢ì<äì NÛ‘·ÿ]dü÷Ô e÷j·T˝À |ü&çb˛sTT bısê¢&˚ e÷j·÷$ nsTTq e´øÏÔ
q\T|ü⁄. Nø£{Ï eTj·TyÓTÆq eTìwæ nC≤„q+ ≈£L&Ü q\T|ü⁄. n{≤¢+{Ï~ ø±≈£î\ q\T|ü⁄qT ndüVæ≤´+#·Tø√e&É+
T

m+<äT≈£î?
5) #·T{≤º\ ã\>∑+ u≤>± ñqï|ü&ÉT ªø±øÏ ã\>∑eTμì ùV≤fi¯q>± |ü\T≈£î‘ê+. ã+<ÛäT»q+ ñ+fÒ e÷Á‘·+ yê]
ER

Ä<äs¡D bı+<äT‘ê+. ªø±øÏ|æ\¢ ø±øÏøÏ eTT<äT›μ nì e´+>∑´+>± |ü\T≈£î‘ê+. ø±ì eTq |æ\¢\ $wüj·T+˝À n~
$düà]+∫ b˛{≤¢≥≈£î dæ<äΔeTe⁄‘ê+. u≤>± yêπ>yê&çì $T+∫b˛j˚T˝≤ yê~kÕÔ+. ‹]– m<äT{Ïyê&çH˚ ª˝§{Ϻ
MT~ ø±øÏ˝≤>∑ yê>∑T‘·Tqïe⁄μ n+{≤+. |æ\¢\T ˝§*¢ #˚ùdÔ ªø±øÏ>√\μ nì ∫sê≈£î |ü&ÉT‘ê+. ø±e⁄, ø±e⁄
eT+≥÷ <˚e⁄ì y˚&ÉT≈£îH˚ ø±øÏ ns¡T|ü⁄\T eTq #Óe⁄\≈£î eTT\T≈£î\e˝… ‘ê≈£î‘êsTT. ø±øÏ e÷Á‘·+ eTq
Ç+{ÏMT<ä yê* πøåeTdüe÷#ês¡+ n&ÉT>∑T‘·÷ ÁbÕDùdïVæ≤‘·Tìe˝… e∫Ãb˛e&É+ e÷q<äT.
SC

6) Ç+{À¢ qT+&ç yÓ[¢bıeTà+fÒ ≈£î+&É\ es¡Tdü\T yÓ‘·T≈£î‘·÷ ø±\j·÷|üq #˚dæq≥T¢, bıeTàì N<ä]dü÷Ô ø={ϺHê
@ e÷Á‘·+ $düTø√ÿ≈£î+&Ü sêj·Tu≤]e˝…, #·T{≤º\T edüTÔqï yês¡ÔqT ‘ÓdüTÔqï≥T¢>± >=+‘·+‘ê ∫+#·Tø=ì
ns¡TdüTÔ+~ ø±øÏ.
7) ∫{≤s¡Tø=eTàHÓøÿ£ &ÉH√ ≈£L#=ì ø√sTT\ ≈£LùdÔ ªªãfi≤μμ nì »q+ Vü≤s¡¸+ yÓ*ãT#·TÑês¡T. s√pe∫à |ü\Tø£]+#˚
ø±øÏì e÷Á‘·+ Ä<ä]+#·ø£ N<ä]kÕÔs¡T.

118 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Ç$ #˚j·T+&ç

A
AN
I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
1. øÏ+~ n+X¯+ >∑T]+∫ #·]Ã+#·+&ç.

NG
|üøÏåC≤‹˝À ø±øÏì ∫qï#·÷|ü⁄ #·÷&É&É+ dü¬s’+<˚Hê? #·]Ã+#·+&ç.
2. bÕsƒ+¡ #·<Tä e+&ç. bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ |ü{øºÏ q£ T |üP]+#·+&ç.
ø±øÏì dü+uÀ~Û+∫q |ü<ë\T bÕsƒ+¡ ˝À e∫Ãq kÕyÓT‘·\T, ø±øÏ q\T|ü⁄ s¡+>∑T≈£î Á|ürø£>±
LA C≤rj·÷\T yê&Éã&çq ù|s¡T¢
TE

3. øÏ+~ ù|sê #ä<Tä e+&ç. |ü{øºÏ ˝£ À $esê\T sêj·T+&ç.

sê¬ø˝Ÿø±s¡‡Hé nH˚ |üsê´es¡Dy˚‘·Ô 1963˝À ªªôd’˝…+{Ÿ ÁdæŒ+>¥μμ nH˚ |ü⁄düÔø±ìï sêXÊ&ÉT. ÁøÏ$Tdü+Vü‰s¡ø£
eT+<äT\ yê&Éø£+e\¢ |ü≈£åî\T m{≤¢ ø£qTeTs¡T>∑e⁄‘·THêïjÓ÷ sêXÊ&ÉT. |ü≈£åî\T q•ùdÔ e÷qeC≤‹øÏ ≈£L&Ü
T

qwü+º yê{Ï\T¢‘T· +~. sêã+<äT\T, >∑<\›ä T, ø±≈£î\T, |æ#T· Ãø£\T nì eTq+ ∫qï#·÷|ü⁄ #·÷&Ée#·TÃ. m+<äTø£+fÒ
yê{Ï ÁbÕ<Ûëq´+ eTq≈£î ‘Ó*j·T<äT ø±ã{Ϻ. »HêyêkÕ\ qT+&ç #Ó‘êÔ #Ó<ës¡+, eT*q |ü<ësêú\qT ø±≈£î\T
ER

<ä÷s¡+>± rdüTø=ìb˛‘êsTT. sêã+<äT\T eTè‘·»+‘·Tø£fi‚ãsê\qT ‹ì s√>±\T, n+≥Ts√>±\T sê≈£î+&Ü

»Hêìï ø±bÕ&ÉT‘êsTT. |æ#T· Ãø£\T |ü+≥\qT HêX¯q+ #˚ùd ø°≥ø±\qT, ø°≥ø±\T>± e÷πs >=+>∑[ |ü⁄s¡T>∑T\qT
‹ì |ü+≥ ~>∑Tã&çøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·THêïsTT.
ø±s¡D+ |ò*ü ‘·+
SC

ÁøÏ$T dü+Vü‰s¡ø£eT+<äT\ yê&Éø£+ ô|s¡>∑&É+

|ü≈£åî\T ø£qTeTs¡T¬>’‘˚
sêã+<äT\T ñ+&É&É+e\¢
ø±≈£î\T ñ+&É&É+ e\¢
|æ#·TÃø£\ e\¢

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 119

 II. e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·

A
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.

AN
n) ø±≈£î\qT #·T\ø£q>± #·÷&É&Üìï ã{Ϻ e÷qe dü«uÛ≤e+ m{≤¢+{Ï<äì uÛ≤$düTÔHêïs¡T?
Ä) sêeT>ö&ÉT ø£$‘êXË’*ì $e]+#·+&ç.
Ç) ø±øÏ, ø√øÏ\ s¬ +&É÷ q\¢ìy˚! nsTT‘˚ ˇø£<ëìì Ä<ä]+∫, Ç+ø=ø£<ëìï #·T\ø£q>± #·÷&É&+É >∑T]+∫

NG
MT n_ÛÁbÕj·T+ ‘Ó\T|ü+&ç.
á) ø±≈£î\T düyÓTÆø£´+>± ñ+{≤sTT. Bìô|’ MT n_ÛÁbÕj·T+ düø±s¡D+>± sêj·T+&ç.
2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
LA
n) ø±øÏ $•wüº‘·qT kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
3. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î düè»Hê‘·àø£+>±/ Á|üX¯+kÕ‘·àø£+>± sêj·T+&ç.
n) eTqTwüß\T ‘·q >∑T]+∫ @eTqT≈£î+≥THêïs√ ‘Ó\TdüT≈£îqï ø±øÏ eTqTwüß\ >∑T]+∫ ‘êqT @eTqT≈£î+≥T+<√
TE

}Væ≤+∫ ø±øÏ dü«>∑‘·+ sêj·T+&ç.

(˝Ò<ë)
Ä) ‘·q >∑T]+∫ #·T\ø£q>± e÷{≤¢&&É +É ‘·><∑ ìä ø±øÏ eTqTwüß\‘√ e÷{≤¢&+ç ~. Bìï }Væ≤+∫ dü+uÛ≤wüD
s¡÷|ü+˝À sêj·T+&ç.
T

III.
ER

uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<äC≤\+
1. bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ |ü<ë\≈£î |üsê´j·T|ü<ë\T sêj·T+&ç.
SC

n) ø±øÏ
Ä) >∑èVü≤+
Ç) dü+‘√wü+
á) eTT\T¢

120 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 2. øÏ+~ e⁄´‘·Œ‘·T\Ô ≈£î düs¬ q’ |ü<ë\T bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± >∑T]Ô+#·+&ç.

A
n) ã*>± Çe«ã&çq ÄVü‰s¡+‘√ b˛wæ+|üã&˚~.

AN
Ä) e÷+kÕìï ø±+øÏå+#˚~.
3. øÏ+~ yêø±´˝À¢ Á|üø£è‹, $ø£è‹ |ü<ë\T y˚s¡Ty˚s¡T>± ñHêïsTT. yê{Ïì >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
n) dæ]>∑\yês¡T <ëìï dü~«ìjÓ÷>∑+ #˚j·T&É+ ‘Ó\TdüT≈£î+fÒ n<˚ dü+‘·dü+.

NG
Ä) $»j·T+ kÕ~Û+∫q Äq+<ä+ Ä |üøÏÿ yÓTT>∑+˝À ø£ì|æ+∫+~.
Ç) |üøÏå ≈£L&Ü ^eTT ì]à+#·&É+˝À HÓ’|ü⁄D´+ ø£qãs¡TdüTÔ+~.
á) l $\dæ*¢q >∑èVü≤+˝À n+<ä] eTTU≤˝À¢ dü+‘√wü+ yÓ*¢$s¡TdüTÔ+~.
4. øÏ+<ä Ç∫Ãq C≤rj·÷\T, kÕyÓT‘·\qT >∑T]Ô+∫ yê{Ïì $ìjÓ÷–+#˚ dü+<äsꓤìï sêj·T+&ç.
LA
ø±øÏ ã\>∑+, ø±øÏ|æ\¢ ø±øÏøÏ eTT<äT›, ø±øÏ>√\, ˝§{ϺMT<ä ø±øÏ ˝§*¢, eTdæ|üPdæe÷πs&ÉTø±j·T #˚j·T&É+

yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
TE

1. øÏ+~ dü+<ÛäT\≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü<ë\T á bÕsƒ¡+˝À >∑T]Ô+∫, yê{Ïì $&ÉBdæ dü÷Á‘ê\T sêj·T+&ç.
n) dües¡íBs¡È dü+~Û
Ä) ñø±s¡ dü+~Û
T

2. øÏ+~ |ü<ë\T $&ÉBdæ, dü+<ÛäT\qT >∑T]Ô+∫ dü÷Á‘ê\T sêj·T+&ç.

ER

n) ~qeTT˝…ìï R G R
Ä) ‘=&É">={Ϻ R G R
Ç) ˝§*¢jT· qT#·T R G R
3. øÏ+~ |ü<ë\≈£î $Á>∑Vü≤yêø±´\T sêdæ, n$ @ düe÷kÕ˝À >∑T]Ô+#·+&ç.
SC

n) m+–*yÓT‘·T≈£î\T R ,
Ä) ø±øÏã\>∑+ R ,
Ç) $cÕ–ï R ,

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 121

 j·TeTø±\+ø±s¡+
✷

A
øÏ+~ |ü<ä´ bÕ<ë\˝À ˇπø s¡ø£+>± ñqï e÷≥\T (|ü<ë\T) >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
n) ˝Òe÷! <äqTE\ >¬ \Te>∑

AN
˝Òe÷! ˙y˚\ ø£&É– ˝Ò∫‹$≥Tsê.
1. 2.
Ä) bÕip∫q |üs¡ùdq bÕi"p#·T.
1. 2.

NG
ô|’ ñ<ëVü≤s¡D˝À¢ MTs¡T sêdæq düe÷<ÛëHê\ <ë«sê, MTs¡T ˇø£ $wüj·÷ìï >∑T]Ô+∫ ñ+{≤s¡T. ˇπø
X¯ã›+‘√ ≈£L&çq |ü<ë\T ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ e#êÃsTT ø£<ë!
Ç≥Te+{Ï |ü<ë\T ˇπø X¯ã›+‘√ ñHêï ns¡ú+˝À ‘˚&Ü ñ+≥T+~. ˇø£ |ü<ä+ e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· eTs¡˝≤
n<˚|ü<ä+ sêe&É+ >∑eTì+#ês¡Tø£<ë! ô|’ ñ<ëVü≤s¡D˝À ª˝Òe÷μ nH˚ |ü<ä+ ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ e∫Ã+~.
yÓTT<ä{ÏbÕ<ä+˝À ª˝Òe÷μqT ªÅd”Ôμ nH˚ ns¡ú+˝À, ¬s+&Ée ª˝Òe÷μ qT #ê\e÷ (¬>\TeC≤\e÷) nH˚
ns¡ú+˝À Á|üjÓ÷–+#·&É+ »]–+~.
LA
n<˚ $<Ûä+>± ªbÕip#·Tμ |ü<ä+ ≈£L&Ü ¬s+&ÉTnsêú˝À¢ Á|üjÓ÷–+#·ã&ç+~. yÓTT<ä{Ï<ëìøÏ ns¡ú+
ª‘˚]bÕs¡#÷· &É≥+μ nì, s¬ +&Ée ns¡+ú ªbÕ]b˛e #·÷düT+Ô ~μ nì. Ç≥Te+{Ï |ü<Áä |üj÷Ó >∑+ »]–q≥¢sTT‘˚
n~ ªj·TeTø£+μ.
TE

j·TeTø£+ \ø£åD+ >∑T]+∫ Ç|ü&ÉT ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.

|ü<ë\T ‹]– ‹]–edü÷Ô ns¡úuÛÒ<ä+ ø£*– ñ+fÒ n~ j·TeTø±\+ø±s¡+. |ü<ë\ $s¡T|ü⁄e\¢ ns¡úuÛÒ<ä+
düèwæº+#·&É+ Bì Á|ü‘˚´ø£‘·.
Ç) MT bÕsƒ¡´uÛ≤>∑+ ª<Ûäs¡àbÕ\qμ ˝À ªj·TeTø±\+ø±s¡μ bÕ<ë\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç. düeTq«sTT+#·+&ç.
T

4. øÏ+~ |ü<´ä bÕ<ëìøÏ >∑Ts¡T\|òTü Te⁄\T >∑T]Ô+∫ \ø£Då ≤\‘√ düeTq«j·T+ #˚jT· +&ç.
Ä |ü⁄s¡y˚T\T ªy˚T\Tã[μ! j·T+#·T Áã»˝Ÿ »j·TyÓ≥Tº#·T+&É Hêμ
ER

ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ |ü≈£åî\≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä / π>j·T+ / ø£$‘· ùdø£]+∫ sêj·T+&ç. ìy˚~ø£ sêdæ ‘·s¡>∑‹˝À Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
(˝Ò<ë)
|ü≈£åî\ >∑÷fi¯flqT |ü]o*+∫ yê{Ï >=|üŒ‘·Hêìï >∑T]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.
SC

eTq≈£î JeHê<Ûës¡+ Á|üø£è‹. Á|üø£è‹˝Àì Á|ü‹ J$

dü÷øÏÔ Á|ü‘·´ø£å+>±H√, |üs√ø£å+>±H√ eTq≈£î ‘√&ÉŒ&ÉT‘·Tqï~.
n≥Te+{Ï Á|üø£è‹ Á|üø√|æùdÔ $HêX¯q+ »s¡T>∑T‘·T+~.
ø±ã{Ϻ Ä Á|üø£è‹ì ø±bÕ&ÉTø√e&É+ eTq u≤<Ûä´‘·.

122 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
12 rj·Tì |ü\ø£]+|ü⁄

AN
` Ç*¢+<ä\ düs¡dü«r<˚$

NG
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
ªªnπs sê»Hêï! á ã‘·T≈£îMT<ä $s¡øÏÔ >∑\T>∑T‘·T+~sê! ¬sø£ÿ\T eTTø£ÿ\T CÒdüTø√ì |æ\¢\qT
u…+∫q. $<˚XÊ˝À¢ »<äTe⁄≈£î+fÒ >=|üŒ Á|üj÷Ó »≈£î˝…‘’ s· T¡ , e÷≈£î eT+∫ ù|s=dü<Ô qä T≈£îqï. ô|+&ç\¢ T¢
CÒdæq. ¬sø£ÿ˝§∫Ãq |ü≈£åî\T >∑÷&ÉTe<ä*b˛sTTq≥T¢, eT\¢ dü÷&É≈£î+&Ü m*¢bısTT´ÁqTsê. n|ü\
LA
dü+>∑‹ düsπ . Äj·÷düyTÓ T∫Ãq|ü&ÉT qsê\T <Ó–bıj˚T´≥≥T¢ @&ç∫Hê yêfi¯fl≈£î sTTqe&É<Tä . Çqe&ܶ,
ªH˚H=∫à @+ CÒdüÔ HêsTTHê, &Üø£ºs¡T≈£î p|æ#·TÃø√, ø±yê\ï+f… ô|’dü\T |ü+|ædüÔ+μ nì bò˛Hé
ô|fÒºdüÔs¡T. á ã+>∑¢\T, ø±s¡T¢, kÂø£sê´\T eTqdüT $|æŒ e÷{≤¢&ÉÔj·÷? eTqdüT˝Àì u≤<ÛäqT
|ü+#·T≈£î+≥j·÷? eTqTeT+&ÉT¢, eTqTeTsê+&É¢ düŒs¡ÙqT >∑*–düÔj·÷? ‹j·T´>∑ ˇø£ÿkÕ]
TE

|ü\Tø£]düÔj·÷?μμ

Á|üX¯ï\T:
1. á e÷≥\T me«s¡+≥T+&Ée#·TÃ?
T

2. |æ\¢\qT <ä÷s¡+ #˚düT≈£îqï eè<äTΔ\ |ü]dæú‹ m{≤¢ ñ+≥T+~?

3. MTs¡T Ç≥Te+{Ï yêfi¯flqT me]HÓ’Hê #·÷XÊsê?
ER

4. yêfi¯fl |ü≥¢ eTq Á|ües¡Ôq m{≤¢ ñ+&Ü*?

bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
SC

Ä<ÛTä ìø£ J$‘·+˝À ≈£î≥T+ã $\Te\T, e÷qe dü+ã+<Ûë\T n&ÉT>∑+≥T‘·THêïsTT. eè<äT\Δ T ìs¡ø¢ ±å ´ìøÏ
>∑T] ne⁄‘·THêïs¡T. yêfi¯fl nedüsê\T HÓs¡y˚s¡Ã&Üìï, Äràj·T‘·qT |ü+#·&Üìï |æ\¢\T eT]∫b˛‘·THêïs¡T.
eè<äTΔ\T ‘·eT Äy˚<äqqT me]ø° #Ó|üø√˝Òø£ dü‘·eT‘·yÓTÆb˛‘·THêïs¡T. eè<äTΔ\|ü≥¢ nqTdü]+#ê*‡q yÓ’K]
>∑T]+∫ Ä˝À∫+|üCÒj·T&Éy˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 123

 A
bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
á bÕsƒ¡+ ªø£<∏ëìø£μ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. J$‘·|ü⁄ eTTK´

AN
düìïy˚XÊ\qT ≈£î¢|üÔ+>± ‘Ó*j·TCÒdü÷Ô dü+|òüT≥q\ eT<Ûä´ dü+ã+<Ûëìï
ø£fi≤‘·àø£+>± ∫Á‹+#˚ e#·q s¡#·qH˚ ªø£<∏ëìø£μ n+{≤s¡T. ø£<∏äq+,
dü+uÛ≤wüD, •\Œ+ ` Ç$ ø£<∏ëìø£˝Àì Á|ü<ÛëHê+XÊ\T.
Á|üdüTÔ‘· bÕsƒ¡´uÛ≤>∑+ Ç*¢+<ä\ düs¡dü«r<˚$ s¡∫+∫q ª‘·T\dæ<äfi≤\Tμ

NG
ø£<∏ëìø£\ dü+|ü⁄{Ï qT+&ç rdüTø√ã&ç+~.

LAs¡#·sTTÁ‹ |ü]#·j·T+
Ç*¢+<ä\ düsd¡ «ü r<˚$ kÕ«‘·+Á‘ê´ìøÏ |üPs¡«y˚T düè»Hê‘·àø£ s¡+>∑+˝ÀøÏ n&ÉT>∑Tô|{Ïqº
Á|üdæ<äΔ s¡#·sTTÁ‹. áyÓT e+<ä˝≤~ ø£<∏ä\T, ø=ìï qe\\T, πs&çjÓ÷ Hê{Ïø£\T, nH˚ø£
TE

yê´kÕ\qT s¡∫+∫q ãVüQeTTK Á|üC≤„e+‘·Tsê\T. 1982˝À áyÓT s¡∫+∫q

ªdü«s¡øí e£ T˝≤\Tμ ø£<ë∏ dü+|ü⁄{ÏøÏ øπ +Á<äkÕVæ≤‘·´ nø±&É$T nyêsY¶ e∫Ã+~. sêh kÕVæ≤‘·´
nø±&ÉMT |ü⁄s¡kÕÿs¡+, düTo˝≤ Hêsêj·TD¬s&ç¶ |ü⁄s¡kÕÿsêìï ≈£L&Ü bı+~+~.
‘·T\dæ<äfi≤\T, sê»Vü≤+dü áyÓT ø£<∏ëdü+|ü⁄{≤\T. 1958˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ˝…õùd¢{Ïyé
15`06`1918 øöì‡˝Ÿ düuTÑÛ ´sê*>±, C…\’ T $õ≥sY>± |üì#˚d+æ ~. 1934˝À kÕú|+æ ∫q Ä+Á<Ûä j·TTer
31`07`1998
T

eT+&É* e´ekÕú|ü≈£î˝À¢ ˇø£s¡T. e÷qe eTqdüÔ‘·Ô « <Û√s¡DT\qT, $_Ûqïø±˝≤\˝À

dü+<äsꓤ˝À¢ Jeq |ü]D≤e÷\qT $X‚¢wæ+∫, $X¯«»˙q uÛ≤yê\qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì
ER

s¡#·q\T #˚dæ+~. düs¡fi¯yÓTÆq, ìsê&É+ãs¡yÓTÆq, yêdüÔ$ø£ n_Ûe´øÏÔ‘√ áyÓT s¡#·q\T

ñ+{≤sTT.

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
SC

G bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

G bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
G yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

124 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Á|üy•˚ ø£

A
e÷qe⁄&ÉT dü+|òTü J$. |ü~eT+~‘√ ø£*dæ J$+#ê\qT≈£î+≥THêï&ÉT. <˚X$¯ <˚XÊ\‘√
dü+ã+<Ûë\T HÓ\ø=\TŒø=+≥THêï&ÉT. ø±ì ‘·q ≈£î≥T+ãdüuTÑÛ ´\‘√ Äràj·T+>± ñ+≥THêï&Ü?

AN
Ç+{ÏøÏ ô|<ä~› ≈£îÿ>± ñ+&˚ eè<äT\Δ qT >ös¡e+>± #·÷düT≈£î+≥THêï&Ü?
ìs¡ø¢ ±å ´ìøÏ >∑T] nsTTq >∑+>±<Ûsä s¡ êe⁄ nH˚ ˇø£ eè<äT&Δ TÉ Ç\T¢e~*, ‘·q yêfi¯fl+<ä]ø°
<ä÷s¡+>± J$+#·kÕ>±&ÉT. >∑+>±<Ûsä s¡ êe⁄ n{≤¢ yÓ[flb˛e&ÜìøÏ <ë]rdæq |ü]dæ‘ú T· ˝Ò$T{Ï?
yÓ[flq‘·sê«‘· »]–q |ü]D≤e÷˝Ò$T{Ï? ‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î á ø£<ä∏ #·<Tä e⁄<ë+...

NG
I

Ä s√E {°.M.˝À ªªø£qã&ÉT≥˝Ò<äT. >∑+>±<Ûäs¡sêe⁄ nH˚ ns¡yÓ’@fi¯fl e´øÏÔ ø£qã&ÉT≥˝Ò<äT. |üø£åyê‘·+e∫à ˇø£
ø±\÷, #ÓsT÷´ kÕ«BÛq+˝À˝Òe⁄. ø£Ás¡ |ü≥Tº≈£îì q&ÉTkÕÔ&ÉT. ÄC≤qTu≤VüQe⁄. ‘Ó\¢>± ñ+{≤&ÉT. eT‹dæús¡+ ˝Ò<äT.
LA
me]¬ø’Hê ø£qã&ç‘˚ á ÁøÏ+~ nÁ&ÉdüT≈£î ‘Ó\T|üe˝…qT.
|æ.mHé.sêe⁄
ø£fi≤dæ>÷∑ &É
Ç+{Ï HÓ+.3`4`7.
TE

ôV’≤<äsêu≤<äTμμ nì #ÓbÕŒs¡T.
bò˛{À ≈£L&Ü {°.M.˝À #·÷|æ+#ês¡T.
sêÁ‹ {°.M. #·÷düTÔqï >∑+>±<Ûäs¡sêe⁄ ñ*øÏÿ|ü&ܶ&ÉT.
‘·qT Ç+{À¢qT+∫e∫à mìï s√E˝…’+~? Mfi¯ófl m|ü&ÉT ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T? m|ü&ÉT Á|üø£≥q #˚XÊs¡T? <˚ìøÏ?
T

ô|q¸qTø√düe÷? &çbÕõ≥¢ø√düe÷?
ER

n‘·ì ô|<äe⁄\MT<ä ˇø£ ‘ê‹«ø£yÓTÆq qe⁄« #ê˝≤ùd|ü⁄ ì*∫+~. Ä ‘·s¡Tyê‘· e∫Ãq {°.M. ø±s¡´Áø£e÷\T n˙ï
#·÷XÊ&ÉT. ø±ì eTqdüT <ëìMT<ä ˝Ò<äT. Ä sêÁ‹ ìÁ<ä≈£L&Ü ø£\‘·ìÁ<˚!
ªªu≤ã÷>±s¡÷. #Ó≥TºøÏ+<ä ˇø£ÿs¡÷ ≈£Ls¡TÃHêïπs+?μμ
ªªHêøÏø£ÿ&É #ê˝≤ u≤>∑T+~. Çø£ÿ&É ≈£Ls¡TÃì |ü#·Ãì#Ó≥¢qT #·÷düTÔ+fÒ eTqdüT≈£î Vü‰sTT>±ñ+~. H˚qT eT+∫
SC

VüQcÕs¡T>± ñqï s√E\T C≤„|üø£+ edüTÔHêïsTT. Ä s√E\T m+‘· Äq+<ä+>± >∑&ç#êjÓ÷? Ç|ü&˚eTT+~? yê{Ïì
‘·\#·T≈£î+≥÷, eTqq+ #˚düT≈£î+≥÷ ñ+&Ü*‡+<˚.μμ
ªªnsTT‘˚ n$ MTs¡T ñ<√´>∑+#˚düTÔqï s√E˝≤?μμ
ªªne⁄qe÷à Ä s√E˝Ò.μμ
ªª@+ ñ<√´>∑+ #˚ùdyês¡÷?μμ

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 125

 ªªH˚Hê? m¬ø‡’ E ø£MTwüqsYqT. Ç|ü&É+fÒ @uÛ’… mì$T<˚fifl¯ düØ«düT>±ì, e÷ s√E˝À¢ @uÛ’… nsTT<˚fifl¯ ≈£î ]f…sÆ j
¡ T˚ ´yêfi¯ófl.
düØ«düT˝À ñ+&É>± #ê˝≤ CÀs¡T>± ñ+&˚~˝Ò ne÷à!μμ

A
ªªdüØ«düT˝À Ä VüQcÕs¡÷, Ä ≈£î˝≤kÕ n<ä+‘ê y˚sT¡ ø£<+ä &û? nsTT‘˚ ñ<√´>∑T\T m\¢ø±\+ |ü<$ä ˝À ñ+&É˝sÒ T¡ ø£<ë!
m|üŒ{Ϭø’Hê |ü<äM $s¡eTD ñ+≥T+~ ø£<ä+&û?μμ

AN
ªªne⁄qT ø±˙ H˚qT |ü<Mä $s¡eTD #˚dqæ ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü Hê <ä>]Z∑ øÏ m|ü&É÷ |ü~eT+~ e#˚Ãyês¡T. dü\Vü‰ø√düy÷Ó ,
dü+Á|ü‹+|ü⁄\ø√düyÓ÷ ‹]π>yês¡T. ø=+‘·eT+~ ]ø£yÓT+&˚wüq¢ø√dü+ e#˚Ãyês¡T. Hê #˚‹øÏ+<ä |üì#˚ùdyêfi¯ófl ø=+<äs¡T Ä
&çbÕsYºyÓT+≥T H˚qT ñqï|ü&ÉT m˝≤ ñ+&˚<√, Ç|ü&Ó˝≤ ñqï<√ #Ó|üŒ{≤ìøÏ e#˚Ãyês¡T. H˚qT øÏ+~ yêfi¯flqT m˝≤
#·÷ùdyê&çH√, n˝≤ Ä<äsê_Ûe÷Hê\T Ç|ü&ÉT ø£qã&Éeì yêb˛‘ês¡T. Ç|üŒ{Ïyêfi¯ófl øÏ+~ ñ<√´>∑T\qT ìø£èwüº+>±

NG
#·÷düTÔHêïs¡≥. Hê Vü≤j·÷+˝À ˇø£ÿ]¬ø’Hê nHê´j·T+ »s¡>∑ì#˚Ãyê&çìø±<äT.μμ
Äj·Tq ø=+#Ó+ Äj·÷dü|ü&ÉT‘·Tqï≥Tº ø£qã&ܶ&ÉT. ø£fi¯fl˝À ˙s¡T }]+~ ø±uÀ\T ø£fi¯ófl yÓTs¡TdüTÔHêïsTT.
$eT\≈£î r]ø£ ñqï|ü&É˝≤¢ >∑+>±<Ûsä s¡ êe⁄‘√ ø£ãTs¡T#¢ |Ó Œü ≥+ n\yê≥T. ÄyÓT Ä ÄÁX¯eT+˝À dü÷|ü]+f…+&Ó+≥T.
ø=‘·Ô>± e∫Ã+~. dü+kÕs¡+ u≤<Ûä´‘·\T ˝Òe⁄. ˇ+≥]eTìwæ. ÄÁX¯eTyêdüT\+<ä]˙ Ä<äs¡+>± #·÷düTÔ+~. >∑+>±<Ûäs¡sêe⁄
|ü≥¢ >ös¡ey˚T ø±≈£î+&Ü, uÛj Ñ T· uÛ≈Ñ î£ \Ô ÷, n_Ûe÷qeT÷ ø£qãs¡TdüT+Ô ~. |üì ø±>±H˚ Äj·Tq‘√ ø£ãTsê¢&TÉ ‘·T+~. Áø£eT+>±
#·qTe⁄ @s¡Œ&ɶ~.
LA
ªªÄ|ò”düs¡¢+‘ê MT e÷~]>± ñ+{≤sê u≤ãT>±s¡÷? n~Ûø±s¡ <äs¡Œ+ nH˚~ Hê´j·÷Hê´j·÷\T >∑eTì+#·ìe«<äT.
ø£fi¯ófl ô|’ #·÷|ü⁄\T #·÷kÕÔsTT>±ì øÏ+~øÏ #·÷&Ée⁄. Ç~ ˝Àø£+. @eT+{≤s¡T?μμ
TE

ªª˙ e÷≥˝Àq÷ ì»+ ˝Òø£b˛˝Ò<äT. H˚qT m+‘√eT+~øÏ düVü‰j·T+ #˚XÊqT. m+‘√eT+~ ñ<√´>±\T ì\u…{≤ºqT.
»s¡>∑uÀj˚T ô|[fl Ä–b˛‘·Tqï<äì u≤eeT]~ eùdÔ ø£≥ï+ Ç∫à |ü+|æ+#êqT. ne÷àsTT #·<äTe⁄≈£îqï~ n+<ä+>±
ñ+≥T+~. ô|[fl #˚jT· ˝Òøb£ ˛‘·THêïqì ˇø£ ùdïVæ≤‘·T&ÉT #ÓbÕŒ&ÉT. H˚Hê ne÷àsTTì #·÷dæ e÷ nu≤“sTTøÏ∫à ô|[fl#˚XÊqT.
¨<ë ñ+&=<ë› nì e÷ Ä$&É >√\#˚dæ+~. ¨<ë m≈£îÿyê? e÷qe‘·«+ m≈£îÿyê? ÄyÓT eT÷‹ $]∫Hê, ¬s+&ÉT
Ks¡TÃ\÷ ô|{Ϻ ô|[fl#˚XÊqT. Ç{≤¢ m+‘√eT+~ ã+<ÛäTe⁄\≈£L, ùdïVæ≤‘·T\≈£L düVü‰j·T+ #˚XÊqT. Hê <ä>∑Zs¡ <˚Væ≤ nqï
yêfi¯fl≈£î ˝Ò<äq≈£î+&Ü X¯øÏÔø=B› #˚XÊqT.μμ
T

ªªeT+∫|üì #˚dæqyêfi¯fl≈£î J$‘·+˝À n+‘ê eT+#˚ »s¡T>∑T‘·T+<ä+{≤s¡T ø£<ë u≤ãT>±s¡÷?μμ

ER

ªªeT+∫ »s¡T>∑T‘·T+<ë? mø£ÿ&Ó’Hê bıs¡bÕ≥Tq »s¡T>∑T‘·T+~. m\¢|ü&É÷ ø±<äT. n+<ä]øÏ ø±<äT Ç~ Hê

nqTuÛeÑ +.μμ
ªªu≤ãT>±s¡÷! MT]˝≤ u≤<Û|ä &ü ‘É êπs$T{Ï? MTs¡T düV‰ü j·T|ü&qç ùdïVæ≤‘·T\÷, ã+<ÛTä e⁄\÷ düsπ ` yêfi¯flqT e~˝…jT· ´+&ç
MTs¡T ø±yê\ì #˚düT≈£îqï ø√&É\÷, ˇø£ÿ>±H=ø£ÿ ø=&ÉT≈£L n+≥THêïs¡T. ø£qï≈£L‘·Ts¡÷, ô|<ä› ø£≥ï$T∫à ø=qï n\T¢&É÷
ñHêïs¡Hêïs¡T. n+<ä]ø£+fÒ MT ø£wüºdüTU≤\qT |ü+#·T≈£îqï MT J$‘· uÛ≤>∑kÕ«$Tì ` Mfi¯fl+<äs¡÷ ñHêïs¡T ø£<ä+&ç
SC

MT≈£î?μμ
>∑+>±<Ûäs¡sêe⁄ |üø£|üø± qyê«&ÉT.
ªªm+<äTø£˝≤ qe⁄«‘ês¡T?μμ ø£qTu§eT\T ô|ø¬’ ‹Ô ÄX¯Ãs¡´+>± #·÷dæ+~. Äj·Tq qe⁄«˝À $cÕ<äyT˚ ñqï<√, ÄX¯Ãs¡´y˚T
ñqï<√ ns¡ú+>±ø£.

126 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ªª˙≈£î ô|[flø±˝Ò<äT ø£qTø£ uÛ≤s¡´\T m{≤¢ ñ+{≤s√
‘Ó*j·T<äT. H˚qT n+<ä]˙ nq≥+˝Ò<äT düTe÷. ø=&ÉT≈£î\÷,

A
ø√&Éfifl¯ eTqdüT\T m{≤¢ ñ+{≤jÓ÷ ‘Ó*j·T<äT. Çø£ ≈£L‘·Ts¡÷, n\T¢&÷É
n+{≤yê ` ˙e⁄ }Væ≤+#·HÓ’Hê }Væ≤+#·˝Òe⁄.μμ mø£ÿ&√ <ä÷sêq ì*∫+<ëj·Tq

AN
#·÷|ü⁄.
Äj·Tq <˚ìø√ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·THêï&Éì ÄyÓT Á>∑Væ≤+∫+~. e÷≥ eT[fl+#ê\ì,
ªªu≤ãT>±s¡÷! Nø£{Ï|ü&ç+~ MTs¡T #·bÕr ‹H˚ y˚fi¯sTT+~ s¡+&ç ˝À|ü*øÏ b˛<ë+.μμ
ãs¡Te⁄>± }|æ] |”\TÃ≈£î+≥÷ ªªdüπs |ü<äμμ yÓT*¢>± ˝Ò#ê&ÉT.

NG
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ {Ï.$. Á|üø≥£ q #·÷dæ >∑+>±<Ûsä s¡ êe⁄ m+<äT≈£î ñ*øÏÿ|ü&ܶ&TÉ ?
♦ Ä|ò”düs¡T n+fÒ m{≤¢ ñ+&Ü*?
♦ >∑+>±<Ûsä s¡ êe⁄ #˚dqæ |üqT\qT ã{Ϻ n‘·ì e´øÏ‘Ô ê«ìï >∑T]+∫
LA #Ó|Œü +&ç.
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 127

 II

A
n~ uÛÑ»Hé˝≤˝Ÿ ì\j·T+. Hê nqïyês¡T˝Òì eè<äTΔ\÷, nHê<∏ä\÷, ˝Òe˝Òìyês¡÷, ù|<äyês¡÷ nø£ÿ&É ñ+{≤s¡T.
uÛ»Ñ Hé˝≤˝Ÿ ‘·q ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ düà è‘·´s¡+ú á ì\j·÷ìï HÓ˝ø=˝≤Œ&ÉT. Á|üuTÑÛ ‘·«+yês¡T dü˝ú ≤ìï ©E≈£î Ç#êÃs¡T. q\uÛ>’… <∑ Tä \÷,

AN
yê{Ï #·T≥÷º, eTT+<ä÷, yÓqø± es¡+&Ü\T ø£{+ºÏ #ê&ÉT. Äes¡D˝À ô|<ä› ô|<ä› #Ó≥T¢ ñHêïsTT. ô|s¡{yÏ |’Ó ⁄ü ≈£Ls¡>±j·T\÷,
ns¡{Ï, ìeTà#Ó≥T¢HêïsTT. nø£ÿ&ÉTqïyê]˝À |üì #˚j·T>∑*–qyês¡T ‘√≥|ü˙ ì\j·T+˝À|ü˙ #˚kÕÔs¡T. yê]˝À ø=+<äs¡T
bÕÁ‘·\T ‘√eTT‘ês¡T. Ä ì\j·÷ìøÏ nedüs¡yÓTÆq+‘· bÕ&çñqï~. <ëìøÏ ˇø£ HÍø£s¡T, ˇø£ >∑TeTkÕÔ, yêfi¯flô|’q
dü÷|ü]+f…+&Ó+≥T ñHêïs¡T. Ä q\uÛ…’ >∑<äT˝À¢ ˇø£{Ï dü÷|ü]+f…+&Ó+≥T≈£L, ˇø£{Ï Ä|ò”düT≈£L πø{≤sTT+#ês¡T. ‘·qT
f…*bò˛qT˝À e÷{≤¢&É&ÜìøÏ ˇø£ bò˛qT ≈£L&Ü Ä|ò”düT˝À ô|{Ϻ+#ê&ÉT uÛÑ»Hé˝≤˝Ÿ.

NG
ˇø£Hê{Ï sêÁ‹ |ü~>∑+≥\y˚fi¯ uÛÑ»Hé˝≤˝Ÿ≈£î f…*bò˛qT e∫Ã+~.
ªªH˚qT MT ì\j·T+˝À ñ+&Ü\qT≈£î+≥THêïqT. Hê≈£î $&ç>± ˇø£ >∑B, m{≤#Y&é u≤‘Ys¡÷eT÷ ñ+&Ü*. ˇø£
HÍø£s¡T Hê≈£î Á|ü‘˚´ø£+>± ñ+&Ü*. Hêø£j˚T´Ks¡Tà H˚ì#·TÃ≈£î+{≤qT.μμ
ªªmø£ÿ&çqT+∫? MT ù|s¡T?μμ Væ≤+B˝À n&ç>±&ÉT.
LA
ªªn$ H˚H=∫à #ÓãT‘êqT.μμ
ªªMT uÛÀ»q+, ø±|ò”, {° MTπs HÍø£s¡T#˚‘· #˚sTT+#·T≈£î+{≤sê?μμ
ªªHê≈£î @ y˚fi¯≈£î @+ ø±yê˝À H˚qT e∫Ã#ÓãT‘êqT. M˝…’‘˚ MTs¡T #˚sTT+∫ |ü+|æ+#·+&ç.μμ
TE

ªªMTs¡T e∫à s¡÷eTT, nB #·÷düT≈£î+{≤sê?μμ

ªªH˚qT nø£ÿ&É ñ+&Ü\ì edüTÔHêïqT. ñqïyê{Ï˝À Hê≈£î q∫Ãq~ rdüT≈£î+{≤qT. H˚qT Hê kÕe÷q¢‘√ ekÕÔqT
m|ü&ÉT s¡eTà+{≤s¡T?μμ
ªªMT Çwüº+ m|ü&ÉT e∫ÃHêdüπs. ì\j·T+ mø£ÿ&ÉTqï<√ ‘Ó\TkÕ? ‘Ó*ùdÔ m|ü&Ó’Hêdüπs yÓfi¯fl+&ç. nø£ÿ&É Ä|ò”düT˝À
dü÷|ü¬sï+≥T ñ+≥T+~. MTπø+ ø±yê˝À #Ó|üŒ+&ç. nìï edü‘·T\÷ ÄyÓT #·÷düTÔ+~. H˚qT yêsêìø=ø£kÕ] e∫Ã
T

#·÷dü÷Ôñ+{≤qT. nedüs¡yÓTÆ‘˚ ÄyÓT f…*bò˛qT #˚düTÔ+~.μμ

ªªeT+∫~ qeTùdÔ.μμ
ER

ˇø£ {≤ø°‡˝À ¬s+&ÉT dü÷{ŸπødüT\÷, ˇø£ {°.M. yÓTT<ä˝…’q kÕe÷q¢‘√ dü÷{Ÿy˚düT≈£îì ø£Ás¡ düVü‰j·T+‘√ ì\j·T+
Äes¡D+˝À ~>±&ÉT >∑+>±<Ûäs¡sêe⁄.
Ä ÁøÏ+<ä{Ïs√E sêÁ‘˚ ˇø£ {≤ø°‡ ø£+ô|˙øÏ bò˛qT#˚dæ ‘Ó\¢yês¡Ts¡a≤eTTq Hê\T>∑T >∑+≥\≈£î s¡eTàHêï&ÉT. ‘·q >∑~
‘·\T|ü⁄ M~∏ es¡+&Ü˝Àπø ñ+~. Ä sêÁ‘˚ kÕe÷qT dü]›ô|≥Tº≈£îHêï&ÉT. {≤ø°‡ sê>±H˚ Å&Ó’es¡T#˚‘· kÕe÷qT {≤ø°‡˝À
SC

ô|{Ϻ+#·T≈£îì ‘·\T|ü⁄<ä>∑Zs¡>±y˚dæ ‘·q÷ ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT.

uÛÑ»Hé˝≤˝Ÿ ì\j·T+ }]øÏ ãj·T≥>± ñ+&˚~ yÓTT<ä≥. Ä ‘·s¡Tyê‘· }s¡T ô|]– Ä ì\j·T+ }] eT<Ûä´≈£î
e∫Ã+~. n+<äTø£H˚ ns¡>∑+≥˝Àe∫à #˚s¡T≈£îHêï&ÉT.
HÍø£s¡T >∑ã>∑u≤yÓ[fl kÕe÷qT¢ rdüT≈£îe∫à Vü‰˝À¢ô|{≤º&ÉT. Äj·TqqT ˝À|ü*øÏ rdüT≈£îe∫à ≈£îØÃy˚XÊ&ÉT. {≤ø°‡
Å&Ó’es¡T ˝À|ü*øÏe∫à &ÉãT“rdüT≈£îì dü˝≤+#˚dæ yÓfi≤fl&ÉT.

128 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ªªÄ|ò”düT m|ü&ÉT ‘Ós¡TkÕÔs¡T?μμ n&ç>±&ÉT >∑+>±<Ûäs¡sêe⁄.
ªªÄs¡T>∑+≥\≈£î neTà>±s¡T˝ÒkÕÔs¡T. Äs¡Tqïs¡≈£î ãj·T{ÏøÏekÕÔs¡T. ÄyÓT >∑~|üø£ÿH˚ Ä|ò”düT. H˚qT #ÓãT‘ê˝…+&ç.μμ

A
≈£îØÃ˝À ≈£Ls¡TÃì >∑+>±<Ûäs¡sêe⁄ ø£fi¯ófl eT÷düT≈£îì Ä˝À#·q˝À|ü&ܶ&ÉT. ‘·q≈£î |üìøÏe#˚à ø±–‘ê\÷, #Óø˘ãT≈£Lÿ

AN
]f…s¬Æ q’ ‘·sT¡ yê‘· e∫Ãq&ÉãT“‘√q÷ Çq÷‡¬sHé‡bÕ\d”e\¢ e∫Ãq&ÉãT“‘√q÷ rdüT≈£îqï |òø¬æ ‡&é&bç Õõ≥÷¢, ‘·q≈£î q∫Ãq
|ü⁄düÔø±\÷, ˝…’Áã]ø±s¡÷¶, ‘·q ã≥º\÷, ã÷≥÷¢, #Ó|ü\»‘· n˙ï ‘·qø£edüs¡eTqT≈£îqï$ ‘Ó#·TÃ≈£îHêï&ÉT.
ˇø£|ü&ÉT ‘·qπø~ ø±e\dæe∫ÃHê ø£åD≤\MT<ä Ä |üì »]π>~. ø±˙ Ç|ü&√! y˚fi¯≈£î ø±|ò” ˝Ò<äT. uÛÀ»q+
Ç+{Ïyêfi¯fl≈£î r]¬øq’ |ü&ÉT ô|&É‘ês¡T. ˇø=ÿø£ÿs√E kÕïHêìøÏ y˚&˙ç fi¯ófl+&Ée⁄. >=+‘·T m+&çb˛‘·Tqï<äì eT+∫ ˙fi¯fl&ç–Hê
yÓ+≥H˚sêe⁄. n+<äs÷¡ ñHêïs¡T Ç+{À¢ ø±˙ |æ*ùdÔ |ü*øπ ~≈£îÿ˝Ò<Tä . »ãT“#˚ùdÔ &Üø£sº T¡ ì |æ\e{≤ìøÏ yÓqø±&ÉT‘·THêïs¡T.

NG
Çø£ dü«+‹˝Ò$¢ T{Ï? dü«»qy˚T$T{Ï?
‘·q‘√ Ç+ø£ me]ø° nedüs¡+ ˝Ò<äH˚Hê? eTqTeT\ >∑~˝À {°.M.#·÷dü÷Ô, yêfi¯fl‘√ ø£ãTs¡T¢#ÓãT‘·÷, $H√<ä
ø±\πøå|ü+#˚dü÷Ô ‘·qeTTKyÓTÆHê#·÷&Éì kÕ$Á‘·eTà, ‘·qT Ç+{À¢˝Òì dü+>∑‹ m|ü&ÉT ‘Ó\TdüT≈£î+≥T+~? ‘·qT |ü<ä$˝À
ñ+&É>± ø±s¡T˝À ø£¢ãT“\≈£î ‹s¡T>∑T‘·÷, düuÛÑ\≈£î ô|<ä›ñ<√´– uÛ≤s¡´>± n<Ûä´ø£å‘· eVæ≤dü÷Ô, Áô|’E\T|ü+#·T‘·÷, ‘·q
¨<ëqT u≤>± ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îì }fi‚fl*q kÕ$Á‘·eTà Ä Ns¡\÷, Ä q>∑\÷ m+‘· yÓu’ ÀÛ >∑+>± ã‹øÏ+~? u≤>± &ÉãT“
LA
dü+bÕ~düTÔHêïqì >∑s¡«|ü&ÉT‘·÷ ‘·q‘√ ≈£L&Ü ‹]–q kÕ$Á‘·eTà Ç|ü&ÉT |æ*ùdÔ |ü\ø£ìdæú‹øÏ e∫Ã+~.
Ä Ç\T¢ Ç|ü&˚ sêsTT+#·Tø√yê\qï |ü≥Tº<\ä ‘√ ñqï ø√&É\÷— ªm{≤¢>÷∑ Hê≈£î e#˚Ã Ç˝Òø¢ <£ ë Hê ù|s¡ sêsTT+#·μeTì
‘·*¢ q&ç>π ø=&ÉT≈£L— ªá »ãT“eùd‘Ô >· <Z∑ Tä . &Üø£sº T¡ m+<äT≈£î?μ nH˚ |ü⁄Á‘·s‘¡ ï· eT÷ Ç|ü&ÉT |”&Üe~*+<äqT≈£î+≥THêïsê?
TE

|òæø˘‡&é &çbÕõ{Ÿ ‘·qøÏùdÔ |ü+&ÉT>∑≈£î ekÕÔqH˚ ≈£L‘·Ts¡T n\T¢&ç‘√ edüTÔ+<ë?

ªª$<ë´s¡Tú\+‘ê ≥÷s¡T≈£îyÓfi¯óÔHêïs¡T. &É_“j·T´yê ‘ê‘·j·÷´ eT+∫ ã≥º\T ≈£L&Ü ≈£î{Ϻ+#·Tø√yê*μμ nì n&çπ>
eTqTeT&ÉT. Ä >∑~˝ÀøÏe∫à ‘·qT ˝Òq≥Tº ‘Ó\TdüT≈£î+{≤&Ü?
ø√≥T dü]#˚düT≈£îì >∑T+&û\T düs¡T›≈£îì ªªÇø£ÿ&çøÏ e#˚ÃXÊqT>± Ç+ø± Ä dü+>∑‘·T\T ‘·\#·Tø√e≥yÓT+<äT≈£î?
y˚fi≈¯ î£ ‹+≥÷, |ü⁄düøÔ ±\T #·<Tä e⁄≈£î+≥÷, kÕj·T+ø±\+ {°.M.
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
T

#·÷dü÷Ô, |ü>∑\T Á{≤ì‡düºs¡T$+≥÷ Vü‰sTT>± ñ+&É#·TÃ. ‘·qT

ñqïHêïfi¯Sfl ‘·q nedüsê\≈£î &ÉãT“ yê&ÉT≈£î+{≤&ÉT. me¬sH’ ê ♦ >∑+>±<Ûsä s¡ êe⁄ ÄÁX¯e÷ìøÏ m+<äT≈£î bò˛Hé #˚XÊ&ÉT?
ER

˝Òìyêfi¯fl≈£î düV‰ü j·T+ #˚kÕÔ&TÉ . á J$‘·+ Çø£ÿ&É Á|üXÊ+‘·+>± ♦ ªªÇø£ dü « +‹˝Ò ¢ $ T{Ï ? dü « »qy˚ T $T{Ï ? μμ nì
>∑&ç∫b˛‘·T+~. >∑+>±<Ûäs¡sêe⁄ nq&É+˝À ñ<˚›X¯y˚T$T{Ï?
III

dü÷|ü]+f…+&Ó+{Ÿ Ä|òd” Tü ˝À ≈£Ls¡TÃqï<äì HÍø£sT¡ e∫à #ÓbÕŒ&ÉT. >∑+>±<Ûsä s¡ êe⁄ Ä|òd” Tü ˝ÀøÏ yÓ[¢ ‘·q≈£î ø±e\dæqe˙ï
SC

#ÓbÕŒ&ÉT. dü÷|ü¬sï+≥T Äj·Tq≈£î Á|üXÊ+‘·+>± ñ+&˚ ∫e] >∑~ es¡+&Ü πø{≤sTT+∫+~. ˇø£ HÍø£s¡TqT #·÷|æ+∫+~.
Äj·Tq≈£î {°.M. |ü¢>¥, @+f…Hê @sêŒ≥T #˚sTT+∫+~.
ªªMT≈£î Ç+ø± @+ ø±yê˝À #Ó|üŒ+&ç, H˚qT @sêŒ≥T¢ #˚sTTkÕÔμμ q+~.
ªªm&Ü«Hé‡>± #Óø˘ rdüTø√+&çμμ nHêï&ÉT >∑+>±<Ûäs¡sêe⁄.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 129

 ªªuÛÑ»Hé˝≤˝Ÿ kÕj·T+Á‘·+ ekÕÔs¡T. H˚q&ç– #ÓbÕÔqTμμ n+~.

A
ªªmì$T~ >∑+≥\≈£î ˇø£ &Üø£º]ï |æ*|æ+#·+&ç. á ˝À|ü\ kÕïq+ #˚dæ dæ<äΔ+>± ñ+{≤qT.μμ
Ä ì\j·÷ìøÏ |æ*∫q|ü&ÉT e#˚à &Üø£ºs¡THêï&ÉT. bò˛qT #Ój·T´>±H˚ mì$T~ >∑+≥\≈£î e#êÃ&ÉT.

AN
ªªMTs¡T ø=ìï Ç+»ø£åqT¢ rdüTø√+&ç. |òæõjÓ÷<∏Ós¡|” ≈£L&Ü rdüT≈£î+fÒ ø±\÷, #ÓsT÷´ kÕ«BÛqeTe⁄‘êsTTμμ nHêï&ÉT
&Üø£sº T¡ .
ªªMTπs e∫à Çe«+&ç Ä Ç+»ø£åqT¢. N{°MT<ä sêùdÔ ‘Ó|æŒkÕÔqT.μμ
Hê\T>∑T HÓ\\T yÓ<’ ´ä + kÕ–+~. nø£ÿ&çøÏ <ä>sZ∑ >¡ ± ñqï q]‡+>¥ ¨yéT˝À |òõæ jÓ÷<∏sÓ |¡ ” eT÷&ÉT HÓ\\T rdüT≈£îHêï&ÉT.

NG
Ç|ü&ÉT >∑+>±<Ûäs¡sêe⁄ Äes¡DeT+‘ê ñ<äj·T+, kÕj·T+Á‘·+ ‹]– ekÕÔ&ÉT.
Ä|ò”düs¡T>± ‘·qT ≥÷s¡T≈£îyÓ[fl ¬>dtºVü≤e⁄dt˝À ñqï≥Tº>± ñ+~ Äj·Tq≈£î. s√E\÷, HÓ\\÷ >∑&ç∫b˛‘·THêïsTT
Á|üXÊ+‘·+>±.
Ä kÕj·T+ø±\+ Äes¡D˝À ‹s¡>±\ì ãj·T{ÏøÏ e#êÃ&ÉT >∑+>±<Ûäs¡sêe⁄. q\¢{Ï eTãT“ Äø±X¯eT+‘ê ø£ù|Œdæ+~.
LA
>±*øÏ ‘√≥˝À #Ó≥¢ìï }>∑T‘·THêïsTT. >∑+>±<Ûäs¡sêe⁄ es¡+&Ü˝À ≈£îØÃy˚düT≈£îì ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT.
ªªÇyêfi¯ ‘√≥˝À ‹s¡>∑{≤ìøÏ M\T˝Ò<äTμμ yÓT*¢>± >=DT≈£îÿHêï&ÉT.
n+‘· >±* MT<ä Ä q\¢{Ï eTãT“\T $∫Ãb˛sTT ‘Ó\‘Ó\>¢ ± ˝Ò‘· ˙\+s¡+>∑T˝À ‘·THê‘·Tqø£˝’… |üsT¡ >∑T\T rdüTHÔ êïsTT.
TE

ªm+‘· $∫Á‘·+?μ nqT≈£îHêï&ÉT qe⁄«≈£î+≥÷.

ªªu≤ãT>±s¡÷! @$T{° MT˝À MTs¡T qe⁄«≈£î+≥THêïs¡T?μμ n+≥÷ $eT\ e∫Ã+~.
ªªÄ eTãT“ ‘·Tqø£ #·÷&Ée÷à! m+‘· $∫Á‘·+>± ñqï<√! n+‘·˝À Á|üfi¯j·T+ eTT+#·T≈£î edüTÔ+<ë nì|æ+∫+~.
eT] ø±ùd|ü{Ï˝À ‘˚*b˛sTT+~. Á|üø£è‹ eHÓï∫HÓï\T e]í+#·{≤ìøÏ me] ‘·s¡+?μμ
ªªu≤ãT>±s¡÷! MTs¡T ø£$‘·«+ sêkÕÔsê?μμ
T

ªªn<˚qe÷à! Ç|ü&ÉT H˚qT #˚j·Te\dæ+~. |ü<äM $s¡eTD ‘·s¡Tyê‘· @+ #Ój·÷´˝≤ nqT≈£îHêïqT. »ãT“ #˚dæ+~,
ER

‘˚*b˛sTT+~. ø=Hêïfi¯ófl Ç+{À¢ ñ+&ç Ç+‘·ø±\eT÷ Hê≈£î ‘Ó*j·Tì $wüj÷· \qT Á>∑V≤æ +#êqT. Ç|ü&çøÿ£ &çøÏ e#êÃqT.
Á|üXÊ+‘·+>± ø£$‘·\T n\T¢‘êqT.μμ
ªªu≤ãT>±s¡÷, Ç+‘·es¡≈£î @<√ >√|ü´+>± MTs¡+≥Tqï e÷≥\T $+≥THêïqT. ø±ì |ü]dæú‹ ns¡ú+ ø±˝Ò<äT.
qìï+ø± düôdŒH釽À ñ+#·ø£ MT dü+>∑‘·+‘ê #Ó|üŒ+&ç.μμ
SC

ªª@eTT+{≤j·Te÷à dü+>∑‘·T\÷? ø£<∏ë, Vü≤]ø£<∏ë? e÷eT÷\T>± ˝Àø£+˝À ñ+&˚ $wüj·÷˝Ò, n+‘·≈£î $T+∫
@eTT+{≤sTT?μμ
ªªeT] MT¬s+<äTø£˝≤ MT˝À MTs¡T u≤<Ûä|ü&É‘ês¡T? @<√ ñ+&˚ ñ+≥T+~. ˝Òø£b˛‘˚ }fiÀfl Ç\T¢ ô|≥Tº≈£îì,
dü+kÕs¡+ ô|≥Tº≈î£ ì Çø£ÿ&É ñ+&É≥y˚T$T{Ï? uÛ≤sê´ |æ\\¢ T >∑\yêfi¯ófl Ç+{À¢ ñ+&ç Vü‰sTT>± #˚sTT+#·T≈£îì, dü+‘√wü+>±
ñ+&Éø£ á ˇ+≥] J$‘·y˚T$T{Ï?μμ

130 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ªªn<ëe÷à, ˙≈£î ø±e*‡+~? Çø£ÿ&É H˚qT Á|üXÊ+‘·+>± ñHêïqT. Ç\T¢ m+<äT≈£î Á|üXÊ+‘·+>± ˝Ò<√ #Ó|Œü eT+{≤e⁄.
n+‘˚Hê? nsTT‘˚ $qT. Ç+‘· ø±\eT÷ Hê düØ«düT˝À \ø£å˝≤]®+#êqT. n|ü&ÉT Ç+{À¢ n+<äs¡÷ qe⁄«‘·÷ ‘·Tfi¯ófl‘·÷

A
&ÉãT“ ˝…øÿ£ ô|≥Tº≈î£ Hêïs¡T. H˚qT ]f…sÆ T¡ ø±>±H˚ n+<ä]ø° Hê MT<ä >ös¡e+ ‘·–bZ ˛sTT ˙s¡d+ü e#˚Ãdæ+~. á »ãT“ e∫Ãq
‘·s¡Tyê‘· á eTìwæ m+<äT≈£îHêï&Ü nì|æ+#·&É+ yÓTT<ä\T ô|{Ϻ+~. HÓ\ ø±>±H˚ Hê ô|q¸qT #˚‹˝À y˚sTT+#·T≈£îqï

AN
yêfi¯fl≈£î HêøÏ+‘· ‹+&ç ô|≥º&+É ãs¡Teì|æ+∫+~. n+‘·≈î£ eTT+<äT ≈£L&Ü ‹]–q uÛ≤s¡´, |æ*ùdÔ |ü\≈£îÿ+&Ü ‘·|Œæ +#·T≈£î
‹]π>~. ø£qï |æ\¢\T ø£<ë nì n&ç–q<ä˝≤¢ Ç∫Ã, ô|<ä› #·<äTe⁄\T #Ó|æŒùdÔ eT+∫ ñ<√´>±\T #˚düTÔHêïs¡T. ø±ì, Ç+‘·
#˚dæq ‘·+Á&çøÏ »ãT“#˚ùdÔ &Üø£º]ï |æ*|æ+∫ eT+~|æŒ+#·≥+ nqedüs¡eTì|æ+∫+~. n{≤¢ Áã‹øÏqyê&çì Ä Ç+{À¢
me]ø° @MTø±ì yê&ç˝≤ m{≤¢ ñ+&ÉqT? Çø£ÿ&É Vü‰sTT>±, eTVü‰sêE˝≤ ã‘·T≈£î‘·THêïqT. |æ*ùdÔ |ü*πø HÍø£s¡THêï&ÉT.
y˚fi≈¯ î£ e+&çô|fÒº edü‹ ñqï~. ªu≤ãT>±s¡÷!μ n+≥÷ ÄbÕ´j·T+>± |æ*∫ e÷{≤¢&˚ ø£qï‘·*˝¢ ≤+{Ï <ëì$ qTe⁄«Hêïe⁄.

NG
Hê≈£î Ç+πø+ø±yê\e÷à, rj·T{Ï |ü\ø£]+|ü⁄ ‘·|üŒ!μμ
ªªu≤ãT>±s¡÷! Hê≈£î ‘Ó*j·Tø£ MTs¡T #·qTe⁄ Ç#êÃs¡T ø£<ë Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
nì m|ü&Ó’Hê |üsê∫ø£ e÷&ç‘˚ ø£å$T+#·+&ç. MT eTqdüT˝À ♦ ªªÁ|üø£è‹ eHÓï∫HÓï\T e]í+#·&ÜìøÏ me]
ñqï u≤<ÛäqT MT#˚‘·H˚ #Ó|æŒ+∫q+<äT≈£î qqTï eTìï+#·+&ç.
‘·s¡+ø±μμ<äì >∑+>±<Ûäs¡sêe⁄ m+<äTø£Hêï&ÉT?
ì»+>± eTìwæøÏ ø±e\dæq <˚$T{À Çyêfi¯ MT H√≥ $HêïqT.μμ
LA
˝Ò∫ >∑+>±<Ûäs¡sêe⁄ ¬s+&ÉT #˚‘·T\÷ |ü≥Tº≈£î+~ uÛÑ»Hé˝≤˝Ÿ ♦ ªªì»+>± eTìwæøÏ ø±e\dæ+~ @$T{Ïμμ Ä˝À∫+∫
ì\j·÷ìøÏ dü÷|ü¬sï+f…Æq $eT\. #Ó|Œü +&ç.
TE

Ç$ #˚j·T+&ç

I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
T

1. eTTdü*yês¡T eè<ëΔÁX¯e÷\≈£î yÓfifl¯ &ÜìøÏ >∑\ ø±s¡D≤\qT #·]Ã+#·+&ç.

ER

2. bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ e÷≥\T me] >∑T]+∫ #Ó|æŒqy√ >∑T]Ô+∫, sêj·T+&ç.

n) #Ó≥Tº øÏ+<ä ˇø£ÿs¡÷ ≈£Ls¡TÃHêïπs+? ( )
Ä) dü+kÕs¡ u≤<Ûä´‘·\T ˝Òe⁄. ( )
SC

Ç) Ä Ns¡\÷, Ä q>∑\÷ m+‘· yÓ’uÛÀ>∑+>± ã‹øÏ+~. ( )

á) Ä Ç\T¢ Ç|ü&˚ sêsTT+#·Tø√yê\qï |ü≥Tº<ä\. ( )
ñ) |òæ¬ø‡&é &çbÕõ{Ÿ ‘·qøÏùdÔ |ü+&ÉT>∑≈£î ekÕÔ. ( )
}) eT+∫ ã≥º\T ≈£L&Ü ≈£î{Ϻ+#·Tø√yê*. ( )
m) á »ãT“eùdÔ ‘·>∑Z<äT. &Üø£ºs¡T m+<äT≈£î? ( )

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 131

 3. øÏ+~ e#·qø£$‘· #·~$ Á|üX¯ï¢\≈£î »yêãT *e«+&ç.
Ç\¢+fÒ... Ç\¢+fÒ

A
neTàˇ&ç }s¡&+ç |ü⁄\ sêã&ç
Ç\¢+fÒ kÕ«s¡ú+ m+&Ée÷e⁄\yÓ+≥ |üs¡T>∑T\T

AN
eTeT‘·\T |ü\¢$+#˚ jÓT<ä dü&ç ô|&É÷Ô
Ç\¢+fÒ #·*#Ó*yÓT e+{Ï
Äràj·T‘·\ dü+<ä&ç Ç\T¢qT <ä÷s¡+ #˚düT≈£î+fÒ
Ç\¢+fÒ ‘·*¢e+{Ï Ç\T¢
eTq*ï eTq+ |ü⁄qX¯Ãs¡D #˚düT≈£îH˚ ã&ç eTqdüT ∫qïãT#·TÃ≈£î+≥T+~

NG
Ç\¢+fÒ nø£ÿ&É ˙[fl+øÏb˛‘˚`
Áù|e÷_Ûe÷Hê\ ôd\j˚Tfi¯fl n\»&ç ‘·s¡‘·sê\≈£î Ä ‘·&ç˝Òì J$‘·+
XÊ|ü+>± |ü]D$TdüTÔ+~ ø=&ÉTø±!
Á|üX¯ï\T :
n) ô|’ e#·q ø£$‘·˝Àì n+‘ê´qTÁbÕdü |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
LA
Ä) Ç\T¢ Äràj·T‘·\ dü+<ä&ç n+fÒ...
Ç) Ç\T¢ |ü⁄qX¯Ãs¡D #˚düT≈£îH˚ ã&ç ` m+<äTø£+fÒ?
á) #·*#Ó*yÓT≈£î m+&Ée÷$øÏ uÛÒ<ä+...
TE

ñ) eTqdüT ∫qïãT#·TÃ≈£îH˚~ m|ü&ÉT?

II. e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·

1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
T

n) >∑+>±<Ûsä s¡ êe⁄ ñ<√´>∑+ #˚dTü qÔ ï|ü&ÉT ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\T m{≤¢ Á|üe]Ô+∫ ñ+{≤s√ }Væ≤+∫ sêj·T+&ç.
Ä) Ç\T¢ e~*, ÄÁX¯e÷ìøÏ #˚]q $<Ûëìï ã{Ϻ >∑+>±<Ûäs¡sêe⁄ m˝≤+{Ïyê&√ sêj·T+&ç.
ER

Ç) ªô|+∫, ô|<ä#› d˚ ,æ Áã‘·T≈£îì∫Ãq ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\qT eTTdü*‘·q+˝À |ü{+ºÏ #·Tø√ø£b˛e≥+ düeT+»düyT˚ Hê?
MT n_ÛÁbÕj·T+ sêj·T+&ç.
á) bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± Ç*¢+<ä\ düs¡dü«r<˚$ s¡#·Hê $<Ûëq+ m{≤¢ ñqï<√ ‘Ó\T|ü+&ç.
2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
SC

n) ªeè<ëΔ|ü´+ eTìwæøÏ XÊ|ü+ ø±≈£L&É<äTμ Bì >∑T]+∫ MT n_ÛÁbÕj·T+ sêj·T+&ç.

( ˝Ò<ë )
Ä) eè<ëΔ|ü´+˝À eTqTwüß\≈£î @$T ø±yê*? ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\T yêfi¯flqT m{≤¢ #·÷düTø√yê*?
3. øÏ+~ n+X¯+ >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX¯+kÕ‘·àø£+>± sêj·T+&ç.
n) rj·Tì |ü\ø£]+|ü⁄ ø£<∏äqT bı&ç–+∫ ˇø£ eT+∫ eTT–+|ü⁄qT sêj·T+&ç.
132 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 III. uÛ≤cÕ+XÊ\T

A
|ü<äC≤\+

AN
1. øÏ+~ |ü{Ϻø£qT |ü]o*+#·+&ç. |ü{Ϻø£ øÏ+<ä Ç∫Ãq |ü<ë\≈£î dü]b˛j˚T |üsê´j·T |ü<ë\T yÓ‹øÏ sêj·T+&ç.
eèø£+å ˙s¡T ì|ü ìX¯ ø±\+ eT+∫
düeTj·T+ s¡»ì Äyêdü+ >∑>∑q+ eTV”≤»+ kÕúq+

NG
#·+Á<äT&ÉT n+ãs¡+ ì»+ yÓ\T>∑T »\+ ø£fº…
ìo~∏ dü‘´· + ‘·sT¡ e⁄ sπ sTT HÓ\e⁄ dü÷s¡T´&ÉT

n) #Ó≥Tº R LA
Ä) Äø±X¯+ R
Ç) ì\j·T+ R
á) sêÁ‹ R
TE

2. øÏ+~ yêø±´˝À¢ì ^‘· ^dæq $ø£è‹ |ü<ë\≈£î Á|üø£è‹ |ü<ë\T bÕsƒ¡+˝À yÓ‹øÏ sêj·T+&ç.
n) Äø±X¯+˝À Vü≤]$\T¢qT #·÷dæ |æ\¢\T n#ÓÃs¡Ty=+<ës¡T.
Ä) n&ç–qyê]øÏ kÕj·T+ #˚j·T&É+ e÷ Hêqï≈£î n\yê≥T.
Ç) e÷ ‘ê‘·j·T´ uÀq+ #˚j·Tì<˚ ãj·T{ÏøÏ yÓfi¯fl&ÉT.
T
ER

yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
1. øÏ+~ |ü<ë\qT ø£*|æ, dü+~Û ù|s¡T sêj·T+&ç.
n) s√E\T G ◊Hê R ( )
SC

Ä) Ä<äs¡ G n_Ûe÷Hê\T R
Ç) ˝Ò<äqø£ G ñ+&É
á) M\T G nsTT‘˚
ñ) ø±e\dæq$ G n˙ï R
}) |ü>∑\T G |ü>∑\T
( )
R ( )
R ( )
( )
R ( )

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 133

 2. øÏ+~ $Á>∑Vü≤ yêø±´\qT düe÷dü+ #˚dæ, düe÷dü+ ù|s¡T sêj·T+&ç.

A
n) n~Ûø±s¡+ #˚‘· <äs¡Œ+ R ( )
Ä) >∑~ jÓTTø£ÿ ‘·\T|ü⁄\T R ( )

AN
Ç) eT+∫yÓ’q ã≥º\T R ( )
á) |ü~ dü+K´ >∑\ >∑+≥\T R ( )
ñ) Hê´j·TeT÷ nHê´j·TeT÷ R ( )
3. øÏ+~ yêø±´˝À¢ ø£s¡Ô] / ø£s¡àDÏ yêø±´\qT >∑T]Ô+#·+&ç. ìj·Te÷\‘√ dü]b˛\TÃø√+&ç.

NG
• s¡#·sTTÁ‘·T\T mH√ï $esê\T ùdø£]+#ês¡T.

• ÄyÓT Ç+≥s¡÷«´ ]ø±s¡T¶ #˚j·Tã&ç+~.

• ø=+‘·eT+~ Åd”Ô\‘√ »]|æq Ç+≥s¡÷«´\T j·T<∏ë‘·<∏ä+>± Á|ü#·T]+#ês¡T.
•
LA
yêfi¯fl uÛ≤wü e÷s¡TŒ #˚j·Tã&É˝Ò<äT.
• Á|ü‹yêfi¯Sfl uÛÀ»Hê\T ô|{Ϻ, eTfi≤fl s¡eTàì |ü+|æ+#ês¡T.
• <ë<ë|ü⁄ q\uÛ…’ Ç+≥s¡÷«´\T #˚XÊ+.
•
TE

}fiÀfl düe÷y˚X¯+ @sêŒ≥T #˚j·Tã&ç+~.

• >√&É\MT<ä n+<äyÓTÆq ∫Á‘ê\T ^j·Tã&ܶsTT.
• <˚Vü≤+ |ü+#·uÛÑ÷‘ê\#˚ ì]à+#·ã&ç+~.
• y˚T+ ô|<ä›\qT >ös¡$kÕÔ+.
T

ÁbÕC…≈£îº |üì
ER

♦ MT Ç+{Ï #·T≥Tº|üø£ÿ\ ñ+&˚ eè<äTΔ\ e<ä›≈£î yÓfi¯fl+&ç. yêfi¯fl‘√ e÷{≤¢&É+&ç. yêfi¯fløÏwüºyÓTÆq |üqT\T @y√
‘Ó\TdüTø=ì #Ó|Œü +&ç. yêπseTqT≈£î+≥THêïs√ sêj·T+&ç. ìy˚~ø£qT sêdæ ‘·s>¡ ‹∑ ˝À Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
SC

J$‘ê+‘·+ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ùde#˚dæHê

dü÷øÏÔ dü+‘êq+ e÷Á‘·+ yê] ãTTD+
rs¡TÃø√C≤\<äT.
` eTVü‰‘êà>±+BÛ

134 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ñ|üyê#·ø£+ 1. ≈£î+s¡+ ;Û+

A
ª»˝Ÿ, »+>∑˝Ÿ, »MTHé (˙s¡T n&É$ uÛÑ÷$T)

AN
eTq~μ... nH˚ ìHê<ä+‘√ >√+&ÉT\qT, ø√j·T\qT,
#Ó+#·T\qT dü+|òüT{Ï‘·|üs¡∫ b˛s¡Tu≤≥˝À q&ç|æ+∫q
$|ü¢e Ms¡øÏXÀs¡+ ≈£î+s¡+ ;Û+. ªe÷ >∑÷&Ó+˝À e÷

NG
sê»´+μ nH˚ ìHê<ä+‘√ –]»qT\+<ä]ì @ø£+#˚dæ
Á|üuÛÑT‘·«+ô|’ düeTs¡+ kÕ–+∫q b˛sê≥jÓ÷<ÛäT&ÉT
LA ≈£î+s¡+;Û+.

Ä≈£î|ü#·Ãì |üPs¡«|ü⁄ Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢ H˚{Ï ≈£î+s¡+ ;Û+ õ˝≤¢ n&Ée⁄˝À¢ ñ<äsTT+∫q >=|üŒ j·TT<äΔMs¡T\T
>√+&ÉT\T. n{≤¢+{Ï Ms¡T˝À¢ ≈£î+s¡+ ;Û+ ˇø£&ÉT. ;Û+ ‘·+Á&ç ù|s¡T ∫qTï. áj·Tq >∑÷&Ó+ ô|<ä› (|üfÒ\T). áj·Tq≈£î
;Û+‘√bÕ≥T k˛eTT, u§E E
nH˚ ≈£îe÷s¡T\T eT]j·TT ≈£îs¡T›, j˚TdüT nH˚ Ç<ä›s¡T ‘·eTTàfi¯ófl ñHêïs¡T. Mfi¯fl+‘ê >√+&ÉT
TE

‘Ó>∑≈£î #Ó+~qyês¡T. Ä~˝≤u≤<é n&Ée⁄˝À¢ ìedæ+#˚ á –]»qT˝À¢ mH√ï ‘Ó>∑\THêïsTT. >√+&ÉT, ø=˝≤yéT, |üs¡<ëHé,
ø√j·T, n+<ë˝Ÿ, #Ó+#·T, _Û\T¢\T yÓTT<ä\>∑Tyês¡THêïs¡T. n&É$˝À |ü⁄{Ϻ, ô|]–, nø£ÿ&˚ #·ìb˛j˚T yê]øÏ, n&Éy˚
Á|ü|ü+#·+. ø£qTø£ n&É$ ‘·eT<äì ã\+>± qeTTà‘ês¡T. ‘Ó\¢<=s¡\qT m~]+∫q sê+J >√+&ÉT yês¡düT\eTì >∑s¡«+>±
#Ó|ü ≈£î+{≤s¡T.
≈£î+s¡+ ;Û+ u≤\´+ qT+&ç ‘Ó*yÓ’qyê&ÉT, kÕVü≤düe+‘·T&ÉT, Hêj·Tø£‘·« \ø£åD≤\Tqïyê&ÉT. ;Û+ ∫qï|üŒ{Ï qT+∫
T

Á|ü‹ $wüj·÷ìøÏ düŒ+~+#˚yê&ÉT. Ä˝À∫+#˚yê&ÉT. <˚˙ï }]πø e~*ô|fÒºyê&ÉTø±<äT. á \ø£åD≤˝Ò ‘·s¡Tyê‘· n‘·&çì
–]»q Ms¡T&çì #˚XÊsTT. n‘·ì Ä˝À#·q\≈£î |ü⁄s¡T&ÉT b˛dæ+~, n‘·ì uÛ≤yê\≈£î ã˝≤ìï Ç∫Ã+~ n‘·ì e~HÓ
ER

≈£î≈£Lu≤sTT. ;Û+ ∫qï|ü&ÉT dü+ø¬ qô|*¢ >∑÷&Ó+˝À ô|]>±&ÉT. nø£ÿ&ç #Ó≥÷º, #˚e÷, uÀfi¯ófl, ã+&É\T, ø=+&É\T, yê>∑T\T
ˇø£fÒ$T{Ï düeTdüÔ Á|üø£è‹ n‘·&çì r]Ã~~›+~. Ä s√E˝À¢H˚ ˇø£s√E ;Û+ ‘·q $TÁ‘·T˝…’q »+>∑T, ø=+‘·˝Ÿ, e÷<äT,
ô|’≈£î\‘√ ø£*dæ n&É$øÏ e#êÃ&ÉT. yê]‘√ y˚Tø£|æ\¢\T ≈£L&Ü ñHêïsTT. ô|’≈£î <ä>∑Zs√¢ ñqï Hêπs|ü#Ó≥Tº mø±ÿ&ÉT. ˇø£
ø=eTà MT<ä ≈£Ls=Ãì bÕ≥\T bÕ&ÉT≈£î+≥÷ düqïdüqï eT+&É\T q]øÏ y˚Tø£\≈£î y˚düTÔHêï&ÉT. ;Û+ ø£<∏ä #Ó|ü⁄‘·THêï&ÉT.
SC

ªª‘=+<äs¡>∑ ~>∑T. yêfi¯ófl #·÷dæHês¡+f… #ê˝≤ ø£wüº+μμ nHêï&ÉT »+>∑T. nqïfÒ¢ eTT>∑TZs¡T »+>±¢‘Y »yêqT¢, ˇø£
düT+ø£] ñ]ø=#êÃs¡T. ô|’≈£îqT |ü≥Tº≈£îHêïs¡T. yê] yÓqπø e∫Ãq nMTHékÕuŸ ªª#Ó≥T¢ ø=&ÉT‘·THêïsê, á n&É$ì MT
nj·T´\T ô|+∫ ô|<ä› #˚dæHês¡qT≈£îHêïsê?μμ nì ªªnπs! n+<ä]ì |ü≥Tºø=ì ã+>±¢ <ä>∑Z]øÏ rdüTø£ s¡+&çsê!μμ nì ‘·q
eTqTwüß\≈£î #ÓbÕŒ&ÉT.
Ä ‘·sT¡ yê‘· >∑÷&Ó+ ô|<äs› TTq ≈£î+s¡+ ∫qTïqT #·÷dü÷Ô ªªn&É$˝À Ä≈£î ≈£L&Ü ‘Ó+|ü<q›ä ï, #Íø°<ësYqT, kÕ¬s<ësYqT
|ü+|æ ˙≈£î #Ó|üeTqï. á s√E H˚qT e∫à #·÷dæq. @eTT+~. Hê ø£fi¯fl eTT+<˚ |æ\¢\T n&É$ì q]ø±s¡T. <ëìøÏ

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 135

 •πøå+{À ‘Ó\TkÕ. ø=eTà q]øÏH√ì y˚fi¯ófl qs¡ø£&Éy˚T ‘·–q •ø£åμμ nHêï&ÉT. m+<äs¡T ã‹$T˝≤&çHê $q≈£î+&Ü ô|’≈£î y˚fió¯ fl
q]øÏ+#ê&ÉT nMTHékÕuŸ. ô|≈’ î£ ns¡T|ü⁄\‘√ n&Ée+‘ê @&çÃ+~. düŒ èVü≤ ‘·|Œæ ô|≈’ î£ øÏ+<ä|&ü bç ˛j·÷&ÉT. ‘·sê«‘· #Íø°<ësY

A
me¬ses¡T @@ |ü{°º ø£{Ϻqs√ #·~yê&ÉT. |ü{°º\ ù|s¡T MT<ä Ä |üP≥ >∑÷&Ó+ n+‘ê »+>±¢‘Y yêfi¯fl \÷؃øÏ >∑T¬s’+~. á
dü+|òüT≥q ;Û+qT |ü{Ϻ ≈£î~|æ+~. Äy˚X¯+‘√ e~HÓ e<ä›≈£î b˛j·÷&ÉT. ªªe~H˚! á >±*, ˙s¡T, Çø£ÿ&ç Äø±X¯+ yÓTT‘·Ô+

AN
eTqyÓ’q|ü&ÉT, á uÛÑ÷$T, n&É$ eTqyÓ+<äT≈£î ø±e⁄. n&É$, uÛÑ÷$T e÷Á‘·y˚T yêfi¯flyÓ{≤¢ nsTTq$?μμ nì n&ç>±&ÉT.
ªªá Á|üX¯ï\T eTH√fi¯fl+<ä]øÏ eôdÔ u≤>∑T+&ÉT. MT HêsTTqqT n&ÉT>∑Tμμ n+~. |ü{Ϻ n+fÒ |üqTï. ªy˚Tø£, Äe⁄, m<äT›,
uÛÑ÷$T, Hê>∑*, eT+#Ó, >∑&ç¶, >∑T&çôd Ç˝≤ ñqï Á|ür<ëìù|s¡T MT<ä |üqTï ø£&ç‘˚, ∫es¡≈£î @+ ‹ì ã‘·ø±˝…. ø£wüºeT+‘ê
|üqTï\ s¡÷|ü+˝À »+>±¢‘Y yêfi¯ófl >∑T+E≈£î+fÒ Äø£*‘√ #·∫Ãb˛yê*‡+<˚ ø£<ëμ Ç˝≤ |ü]|ü]$<Ûë˝≤ Ä˝À∫dü÷Ô

NG
Ä s√E ;Û+ Äø£*‘√ |ü&ÉT≈£îHêï&ÉT.
á dü+|òüT≥q ;Û+ eTqdüTô|’ #Ós¡>∑ì eTTÁ<ä y˚dæ+~. ‘·eT ø£cÕºìï |üs¡T\T nHê´j·T+>± rdüTø£b˛‘·THêïs¡ì
‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT. BìøÏ e´‹πsø£+>± ∫qïHê&˚ Ä˝À∫+#·&É+ H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. cÕe⁄ø±s¡T¢ –]»qT*ï yÓ÷dü+ #˚ùd rs¡T
ø=+‘· ns¡úeTj˚T´~, ø=+‘· ns¡ú+ø±ø£bıj˚T´~. »s¡>∑≈£L&Éì $<Ûä+>± »s¡T>∑T‘·Tqï $<ÛëHêìï >∑T]+∫ Ä˝À∫+#ê&ÉT.
ø±ì Ä|ü&ÉyÓT{≤¢H√ n‘·ìøÏ n+‘·T|ü≥º˝Ò<äT.
LA
<√|æ&ç˝À nìï ø√˝ÀŒsTTq ≈£î+s¡+ ∫qTï Äs√>±´ìï ≈£L&Ü ø√˝ÀŒj·÷&ÉT. |òü*‘·+>± #·ìb˛j·÷&ÉT. ∫qTï
#·ìb˛sTTHêø£ ≈£î+s¡+ ≈£îs¡T› ‘·q ‘·eTTà&ÉT j˚TdüT ≈£î≥T+ã+, nqï |æ\¢\‘√ ø£*dæ dü+¬øqô|*¢ e~˝≤&ÉT. ø=+<äs¡T
ø=˝≤eTT\T ≈£L&Ü M]‘√ ãj·T˝Òs› ês¡T. >∑÷&Ó+ e~˝ÒdTü +Ô fÒ ;Û+ u≤<Û|ä &ü ܶ&TÉ . Ç~ #·÷dæq e~HÓ Ç<ä+‘ê e÷eT÷˝Òqì,
TE

n&Ée⁄˝À¢ ã‹πø eTq≈£î Ç$ n\yêfÒqì #Ó|Œæ +~. yêfi¯ófl »q>±eT (ÄdæbÕò u≤<é) <ÛHä √sê <ë{Ï düTsê›|Pü sY #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T.
yÓTÆ<ëq Á|ü<˚X¯+ #·÷dæ ã+&ÉT¢ Ä|æ, |üø£ÿq ñqï ô|<ä›yê>∑T ˇ&ÉT¶≈£î >∑T&çôd\T y˚düT≈£îHêïs¡T. #Ó≥T¢, ‘·T|üŒ\T q]øÏ, sêfi¯ófl
s¡|üŒ\T @]bÕπsXÊs¡T. eTT+&É¢ ø£+|ü\T ø±˝≤Ãs¡T. düeTwæº>± |üì#˚dæ, ‘·sê«‘· uÛÑ÷$T düe÷q+>± |ü+#·T≈£îHêïs¡T. yê]
ø£wüº|òü*‘·+>± C§qï #˚+&ÉT¢ @|ü⁄>± m~>±sTT. #˚qT #·÷dæ eTT]dæb˛j·÷s¡T. ø£&ÉT|ü⁄ ì+&Ü Äs¡THÓ\\bÕ≥T ‹+&ç
<=s¡T≈£î‘·T+<äì nqT≈£îHêïs¡T. Ä$<Û+ä >± nqT≈£î+≥Tqï dü+<äs“¡ +¤ ˝À yêfi¯fle<ä≈› î£ |üHïÓ +&ÉT eT+~ ø=‘·yÔ êfi¯ófl e#êÃs¡T.
T

e∫Ãq yêfi¯fl˝À dæ~›ø˘ nH˚yê&ÉT ªªá ÁbÕ+‘·+ n+‘ê Hê~. qqTï n&É>∑≈£î+&Ü m+<äT≈£î <äTìïHês¡Tμμ nì
n&ç>±&ÉT. yê]<ä›] eT<Ûä´ rÁekÕúsTT˝À yê–«yê<ä+ »]–+~. Ç{≤¢ »]–q e÷≥\ j·TT<äΔ+, ø=~›ùd|ü{À¢H˚ ø£f…º\‘√
ER

ø={≤¢≥ es¡≈£î e∫Ã+~. Ä ÁbÕ+‘·+ n+‘ê s¡ø£Ôdæø£ÔeTsTT+~. ;Û+ ø={Ϻq <Óã“≈£î dæ~Δø˘ #·ìb˛j·÷&ÉT. #·ìb˛>±H˚
n‘·ì‘√ e∫Ãq yêfi¯ófl bÕ]b˛j·÷s¡T. yÓ+≥H˚ e~HÓ e∫à ªª;Û+ Çø£ÿ&ç qT+&ç yÓ[flb˛μμ nì #Ó|æŒ+~. n{≤¢ ;Û+ ‘·q
yê] qT+&ç y˚¬s’b˛j·÷&ÉT.
n{≤¢ yÓ[flq ;Û+ ‹]– dü+¬øqô|*¢ #˚s¡T≈£îHêï&ÉT. ‘·q $TÁ‘·T&Ó’q ø=+&É˝ŸqT ø£*dæ düTsê›|üPsY˝À »]–q >=&Ée
SC

>∑T]+∫, dæ~›ø˘ #êe⁄ >∑T]+∫ #ÓbÕŒ&ÉT. Ä düeTj·T+˝ÀH˚ dæ~›ø˘≈£î á uÛÑ÷eTT\T me]#êÃs¡T? n$ n‘·ì kı+‘·yÓT{≤¢
nsTTHêsTT? |ü{≤º n+fÒ @$T{Ï? >√+&√fi¯fl≈£î |ü{≤º\T m+<äTøÏe«s¡T? HÓC’ ≤+ n+fÒ @+~? düsêÿsY n+fÒ mes¡T? y˚T+
<äTìïq|ü&ÉT sêì dæ~ø› ˘ ‘·sT¡ yê‘· m+<äT≈£î e#êÃ&ÉT? dæ~ø› ~˘ ‘·|ü ø±q|ü&ÉT, Hê~ e÷Á‘·yT˚ ‘·|ü m+<äTø£e⁄‘·T+~?
‘·q >√&É+‘ê Á|üX¯ï\ s¡÷|ü+˝À ø=+&É˝Ÿ eTT+<äT |ü]#ê&ÉT. n{≤¢ sêÁ‹ >∑&ç∫+~. m{≤¢ ‘Ó*dæ+<√ ø±ì >=&Ée+‘ê
‘Ó˝≤¢πsdü]øÏ >∑÷&Ó+ n+‘ê bÕøÏ+~. Çø£ nø£ÿ&É ñ+&É˝Òø£ yÓ[flb˛‘êqqï ;Û+‘√ ‘·q÷ ekÕÔqì ø=+&É˝Ÿ ãj·T˝Ò›sê&ÉT.

136 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 »]–q $wüj·÷ìï ‘Ó*|æ, ‘·q≈£îqï Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T bı+<ë\H˚ Ä˝À#·q‘√ eTTU≤d” e<ä›≈£î ãj·T˝Ò›sê&ÉT.
eTq+<ä]ø° ô|<ä› eTTU≤d” ªªuÛ≤Ø˝§~›μμ nH˚#√≥ ñ+{≤&Éì ‘·q ‘·+Á&ç #Ó|üŒ>± $Hêï&ÉT. ø£qTø£ n‘·ìï ø£\e&ÜìøÏ

A
b˛j·÷&ÉT. Mfi¯ófl yÓfi‚fldü]øÏ eTTU≤d” Ç+{À¢H˚ ñHêï&ÉT. ;Û+, ø=+&É˝Ÿ yÓ[fl ªªsê+... sê+...μμ #ÓbÕŒs¡T.
ªªsê+... sê+... s¡+&ç, ≈£Ls=Ã+&çμμ n+≥÷ |ü]#·j·÷\T #˚düT≈£îHêï&ÉT eTTU≤d”. »+‘·Te⁄\ø£Hêï V”≤q+>± ñHêï

AN
‘·eT ã‘·T≈£î\ >∑T]+∫, ‘·eTqT »+>±¢‘Y yêfi¯ófl, cÕe⁄ø±s¡T¢ m{≤¢ Væ≤+dædTü HÔ êïs√ ‘Ó*bÕ&ÉT. ªªy˚T+ n&É$˝À |üsêsTTyêfi¯fl
rs¡T>∑ ã‘·T≈£î‘·Tqï+. y˚T+ uÛÑ÷$T kÕ>∑T#˚ùdÔ |òü*‘êìï me&√ e∫à |ü≥Tºø£b˛‘ê&ÉT. e÷‘√bÕ≥T ô|]–q #Ó≥¢ Ä≈£î\T,
ø=eTà\T ‘Ó+|æHê, $]∫Hê e÷ #˚‘T· \T qs¡T≈£î‘·THêïs¡T. y˚T+ m{≤¢ ã‘·Tø±˝Àï ‘Ó\Tdü˝Ô <Ò Tä . »+>±¢‘√fi¯fl≈£î, cÕe⁄ø±s¡≈¢ î£
ãT~Δ #Ó|üŒ&ÜìøÏ nìï >∑÷&Ü\ »Hê\qT ˇø£ÿ{Ï #˚kÕÔ+. MT eT<䛑·T ø±yê*. Á_{Ïwt yêfi¯fl≈£î sê+J>√+&ÉT ãT~Δ
#Ó|æŒq≥Tº eTq+ ≈£L&Ü Mfi¯fl≈£î ãT~Δ #ÓbÕŒ*μμ nì ñÁ<˚ø£+>± ;Û+ nHêï&ÉT.

NG
ªª;Û+ Ç|üŒ{Ïπø qTe⁄« düsêÿs¡T <äèwæº\ ñHêïe⁄. Ç{≤¢+{Ï Væ≤+kÕ |ü<äΔ‘·T\T e<äT›. ‘=+<äs¡|ü&É≈£î. düsêÿsY≈£î »+>∑˝Ÿ
MT<ä ˝≤uÛ≤\T ø±yê*. ø£qTø£ »+>±¢‘√fi¯ófl $TeTà*ï Væ≤+dædüTÔHêïs¡T. sê+J>√+&ÉT rs¡T>± ø={≤¢&ÉT≥ eTq‘√ ø±<äT.
Hê e\¢ e÷Á‘·+ ø±<äTμμ yÓT\¢>± nHêï&ÉT eTTU≤d”.
Çø£ e÷{≤¢&ç ˝≤uÛÑ+ ˝Ò<äqTø=ì eTTU≤d” ñ+&˚ }s¡T e~˝ÒXÊs¡T. ;Û+ ø=+&É˝Ÿ\≈£î m≥Tb˛yê˝À ‘Ó*j·T<äT.
ø£ì|æ+∫q u≤≥˝À eTT+<äT≈£îb˛‘·THêïs¡T. n{≤¢ yÓfi¯óÔqï yê]øÏ z ô|<ä› }s¡T m<äT¬s’+~. ô|<ä› y˚T&É\T, ô|<ä› ô|<ä›
LA
<äTø±D≤\T, n\+ø£]+#·T≈£îqï Åd”Ô, |ü⁄s¡Twüß\T ø£ì|æ+#ês¡T. á ˝Àø£+ yê]øÏ $+‘·>± ñqï~. yês¡T #˚]+~ ã˝≤¢sê¸
¬s’˝Ò«ùdºwüHé. n+<äs¡÷ ¬s’\T m≈£îÿ‘·T+fÒ, ªªq&Ée&ÉyÓT+<äT≈£î eTqeT÷ m≈£îÿ<ë+μμ nqTø=ì yêfi¯Sfl mø±ÿs¡T. n+<äs¡T
~>∑T‘·T+&É>±, yêfi¯Sfl ~>±s¡T. M]ì {Ï.dæ. {Ïø¬ {Ÿ n&ç>±&ÉT. n<˚+{À e÷≈£î ‘Ó*j·T<äT, e÷ <ä>sZ∑ ¡ &ÉãT“\T ˝ÒeHêïs¡T.
n|ü⁄&ÉT b˛©düT\T Mfi¯ófl >√+&ÉT\ì ‘Ó\TdüTø=ì Hê\T>∑T ‘·–*+∫ |ü+bÕs¡T. n{≤¢ yêfi¯ófl #˚s¡T≈£îqï~ ªª#ê+<ëμμ nH˚
TE

|ü≥ï+.
s¬ ˝’ «Ò ùdwº Hü é ãj·T≥ ≈£Ls¡TÃqï ;Û+, ø=+&É˝Ÿ˝≈£î ‘·q‘√ ‘Ó#T· Ã≈£îqï edüTeÔ ⁄\qT yÓ÷j·T˝Òø£ nedü|ú &ü TÉ ‘·Tqï Á|üj÷· DÏ≈î£ &ÉT
ø£ì|æ+#ê&ÉT. ªªH˚qT Ä ãs¡Te⁄*ï yÓ÷j·÷˝≤ïμμ n+≥÷ ;Û+ n&ç>±&ÉT. ªªdüπsμμ nì n+^ø£]+∫q Ä Á|üj·÷DÏ≈£î&ç‘√
yêfi¯ófl n‘·ì Ç+{ÏøÏ yÓfi≤fls¡T. Ä Ç+{À¢ #ê˝≤ eT+~ n#·Tà j·T+Á‘ê\T ‹|ü‘·THêïs¡T. ‘·qπøeTHêï |üì <=s¡ø£e#·TÃ
nì ;Û+ ÄX¯|ü&ܶ&ÉT. |üì ø√dü+ Á|üj·÷DÏ≈£îìï n&ç>±&ÉT. ªªdüπsμμ nHêï&ÉT Á|üj·÷DÏ≈£î&ÉT. n‘·qT Ä Á|æ+{Ï+>¥ Áô|dt
T

j·T»e÷ì. ù|s¡T ªª${Àu≤μμ.

ìC≤+ düsêÿs¡T≈£î, ‘Ó\¢<=s¡\≈£î e´‹πsø£+>± b˛s¡T#˚düTÔqï yêfi¯fl‘√ ${Àu≤≈£î düìïVæ≤‘· dü+ã+<Ûë\THêïsTT.
ER

${Àu≤ s¡Vü≤dü´+>± |üÁ‹ø£ q&çù|yê&ÉT. s¡Vü≤dü´ bÕغ, s¡Vü≤dü´ |üÁ‹ø£\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îqï ;Û+, ${Àu≤ô|’ eT+∫
n_ÛÁbÕj·T+ @s¡Œs¡#·T≈£îHêï&ÉT. ø=+&É˝Ÿ≈£î e÷Á‘·+ Ç<ä+‘ê s¡T∫+#·˝Ò<äT. n‘·qT ‹]– Ç+{ÏøÏ b˛j·÷&ÉT. ${Àu≤
<ä>sZ∑ ¡ dü+e‘·‡s¡+ ñHêï&ÉT ;Û+. nø£ÿ&˚ ‘Ó\T>∑T, Væ≤+B, Ç+^¢wßü #·<eä &É+, sêj·T&É+ H˚sT¡ Ã≈£îHêï&ÉT. ;Û+≈£î sê»ø°j÷· *ï,
düe÷» |ü]D≤e÷*ï, ${Àu≤ ns¡ú+ #˚sTT+#ê&ÉT. e÷s¡TŒ sêyê\+fÒ ‘ê´>∑+ #˚j·÷\ì ‘Ó*bÕ&ÉT. ˇø£ s√E sêÁ‹
b˛©düT\T e∫à ${Àu≤qT n¬sdüT#º d˚ æ |ü≥Tºøb£ ˛j·÷s¡T. ≈£î+s¡+ ;Û+qT ø={Ϻ e~˝ÒXÊs¡T. n{≤¢ ;Û+ ‹]– ˇ+≥]yê&Éj÷· ´&ÉT.
SC

‹]– ¬s’˝Ò«ùdºwüHé≈£î b˛sTT ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. nø£ÿ&É eT+∫sê´\≈£î #Ó+~q ‘Ó\T>∑Tyê&ÉT n‘·ìøÏ ø£*XÊ&ÉT. ã‘·T≈£î<Ós¡Te⁄
ø√dü+ #êjYT|ü‘êÔ <˚X+¯ b˛‘·Tqï≥Tº #ÓbÕŒ&ÉT. Ç+ø√ Ä˝À#·q #˚jT· ≈£î+&Ü ;Û+ n‘·ì‘√ ø£*dæ #êjYT|ü‘êÔ <˚X+¯ nqã&˚
nkÕ‡+ b˛j·÷&ÉT.
‘˚j·÷≈£î ‘√≥\¢ n&ÉT>∑Tô|{≤º&ÉT ;Û+. ‘·qe+{Ï nH˚ø£eT+~ ø±]à≈£î\qT #·÷XÊ&ÉT. >√+&ÉT >∑÷&Ó+ qT+&ç
‘˚j·÷≈£î ‘√≥\es¡≈£î n‘·ì Á|üj·÷D+ kÕ–+~. nH˚ø£ nqTuÛÑyê\‘√ Á|ü|ü+#êìï ns¡ú+ #˚düT≈£îHêï&ÉT. mø£ÿ&Ó’Hê

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 137

 ø£wJºü e⁄\≈£î u≤<Û\ä T ‘·|Œü eì, ø£w|ºü &ü y˚ êìøÏ ø£&TÉ |ü⁄ì+&É≥+˝Ò<ìä ‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT. s√E ≈£L© |ü<‹Δä q, e+∫q q&ÉT+
m‘·Ô≈£î+&Ü |üì#˚XÊ&ÉT. qT<äT{Ï #ÓeT≥ ‘·T&ÉT#·Tø√qT ˝Ò#˚ ø±]à≈£î\qT y˚TÅd”Ô\T ø=s¡&Ü‘√ ø=fÒºyêfi¯ófl. #˚dæq ø£wüº+

A
eT+<äT\≈£îb˛‘˚ ‹q&ÜìøÏ ø£w|ºü &ü y˚ ês¡T. j·T»e÷qT\≈£î <äj÷· >∑TD+ ñ+&˚~ ø±<äT. Çeìï #·÷düTqÔ ï ;Û+≈£î ndü+‘·è|æÔ
sêE≈£î+~. nø£ÿ&É Hê\T>∑T dü+e‘·‡sê\THêï&ÉT. Ä düeTj·T+˝ÀH˚ ;Û+≈£î eTq´+ ÁbÕ+‘·+ qT+&ç e∫Ãq ‘Ó\T>∑Tyêì‘√

AN
|ü]#·jT· + nsTT+~. n‘·ì <ë«sê eTq´+ ÁbÕ+‘·+ >∑T]+N eTq´+ Ms¡T&ÉT n\÷¢] d”‘êsêeTsêE >∑T]+N ‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT.
Á_{Ïwt yêfi¯ófl nø£ÿ&ç Á|ü»*ï ô|{Ϻq j·÷‘·q\ >∑T]+∫ $Hêï&ÉT. eTq´ ÁbÕ+‘· Á|ü»*ï d”‘êsêeTsêE @$<Ûä+>±
düMTø£]+#ê&√ ne>±Vü≤q #˚dTü ≈£îHêï&ÉT. sêeTsêE b˛sê≥ Ø‘·T*ï Äø£[+|ü⁄ #˚dTü ≈£îHêï&ÉT. j·TTe≈£î\≈£î j·TT<äØΔ ‘·T*ï
m{≤¢ H˚sêŒ&√ ‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT. n&É$ô|’ e÷≈£î ‘·|üŒ me]ø° n~Ûø±s¡+˝Ò<äì –]»qT\‘√ #Ó|æŒ+∫q sêeTsêE
>=|üŒ‘·Hêìï ns¡+ú #˚dTü ≈£îHêï&ÉT. j·TT<äΔ düeTj·T+˝À düe÷#êsêìï #˚sy¡ ù˚ d $<ÛëHêìï ˇ+≥|ü{+ºÏ #·T ≈£îHêï&ÉT. j·TT<äΔ

NG
yÓTfi¯ó≈£îe*ï Á>∑Væ≤+#ê&ÉT. Ç|ü&ÉT ;Û+ ˇø£ m≈£îÿô|{Ϻq u≤D+. b˛s¡Tu≤≥˝À q&Ée&ÜìøÏ düe÷j·T‘·ÔyÓTÆq b˛sê≥
Ms¡T&ÉT.
á düeTj·T+˝ÀH˚ ‘˚j·÷≈£î ‘√≥˝À¢ nHê´j·T+>± Ç<ä›s¡T ø±]à≈£î*ï ø=&ÉT‘·Tqï y˚TÅd”Ô\≈£î n&ÉT¶‘·–˝≤&ÉT. y˚TÅd”Ô\T
;Û+ MT~øÏ ø=s¡&Ü ˝ÒbÕs¡T. düV≤æ +#·ì ;Û+ yê]ì ∫‘·ø£ u≤<ë&ÉT. Ç~ ‘Ó\TdüT≈£îqï j·T»e÷ì b˛©düT\‘√ #Ó|Œæ ;Û+‘√
düVü‰ eT]ø=+<ä]ì C…’˝À¢ y˚sTT+#ê&ÉT. Hê\TZ s√E\ ‘·sê«‘· C…’˝À¢ì ÇqT|ü #·Te«\T e+∫ ‘·|æŒ+#·T≈£îHêï&ÉT. H˚s¡T>±
LA
e∫à ø£<äT\T‘·Tqï ¬s’\T mø±ÿ&ÉT. n~ n‘·ìï ã˝≤¢sê¸ #˚]Ã+~. nø£ÿ&˚ ø=ìï s√E\T eT÷≥\T yÓ÷dæ ã‹ø±&ÉT. nø£ÿ&É
ñ+&É˝Òø£ ã˝≤¢sê¸ e~* sêCÀsê MT<äT>± n&É$u≤≥ |ü{≤º&ÉT. <ë]˝À ‘·q nqï\T ø±ø£Hé|òü÷{Ÿ˝À ñ+≥THêïs¡ì
‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT. kÕj·T+Á‘·+ es¡≈£î ‘·q nqï\ >∑÷&Ó+ #˚s¡T≈£îHêï&ÉT. ‘·eT >∑T&çôd eTT+<äT≈£î b˛j˚Tdü]øÏ e~HÓ
≈£î≈£Lu≤sTT ≈£Ls=ÃqT+~. ;Û+qT #·÷dæ ø£+&É¢˙fi¯ófl ô|≥Tº≈£î+~. ø=&ÉT≈£î e∫Ã+&Éì ‘Ó\TdüT≈£îqï ‘·*¢ ;Û+qT |ü≥Tºø=ì
TE

@&çÃ+~. ÄyÓT nHês√>∑´+‘√ #êe⁄≈£î <ä>∑Zs¡>± ñ+~. e~HÓ ‘·q Ç<ä›s¡T ø=&ÉT≈£î\T, bÕ|ü≈£î ∫HêïqïqT |ü]#·j·T+
#˚dæ+~. yêfi¯ófl ;Û+ ˇ&ç˝À <ä÷sês¡T. sêÁ‹ n+ã* ‘ê–q+ø£ ‘·eTTàì $esê\T n&ç– ‘Ó\TdüTø=ì nqï*<ä›s¡÷
ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷s¡T. ≈£îs¡T›, j˚TdüT, ø=+&É˝Ÿ\ >∑T]+∫ ;Û+ n&ç>±&ÉT. $TÁ‘·T\+<ä] >∑T]+∫ n&ç– ‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT.
<˚e&É+ô|<ä› \#·TÃ|üf˝Ò Ÿ. n‘·ì <ä>sZ∑ ¡ ;Û+ J‘êìøÏ ≈£î~sê&ÉT. n‘·ì |ü+≥ bı˝≤˝À¢ e÷s¡TŒ ‘Ó#êÃ&ÉT. |ü‹,Ô $Ts¡|ü
˝≤+{Ï yê´bÕs¡ |ü+≥\qT y˚XÊ&ÉT. yÓTT‘êÔìøÏ ;Û+ ‘Ó*$|üs¡T&Éì, e´eVü‰s¡<ä≈£åî&Éì n+<ä]‘√ nì|æ+#·T≈£îHêï&ÉT.
T

\#·TÃ|üf˝Ò Ÿ uÛ÷Ñ eTT\ e´eVü‰sê\qT eTT+<äTqT+∫ #·÷ùd n+ã{Ïsêe⁄≈£î k˛+u≤sTT nH˚ ≈£L‘·Ts¡T+~. ÄyÓTqT ;Û+øÏ∫Ã
ô|+&ç¢ #˚ùdÔ u≤>∑T+≥<äì \#·TÃ|üf˝Ò Ÿ ìX¯ÃsTT+#ê&ÉT. Ä $<Û+ä >± ≈£î+s¡+ ;Û+ k˛+u≤sTT\ ô|+&ç¢ <˚e&É+˝À \#·TÃ|üf˝Ò Ÿ
ER

Ä<Û«ä s¡´+˝À »]–+~. Äs√E˝À¢ ≈£î+s¡+ ;Û+ yês¡˝Ô À¢ e´øÏÔ nsTTHê&ÉT. n‘·ì|ü≥¢ Äø£s¸¡ D ô|+#·T≈£îqï ô|≈’ L£ u≤sTT nH˚
j·TTe‹ ø√] n‘·ìï ô|fi≤fl&ç+~. ;Û+ ø±ø£Hé|òü÷{Ÿ˝À ø±|ü⁄s¡+ ô|{≤º&ÉT.
≈£îs¡T› ‘·q ‘·eTTà&ÉT j˚TdüT <ä>∑Z]øÏ <ÛäH√sê≈£î e#êÃ&ÉT. n‘·ìøÏ n&É$ì q]øÏ uÛÑ÷$T kÕ>∑T#˚düTø√yê\H˚ Ä˝À#·q
e∫Ã+~. nìï Á|ü<˚XÊ\T ‹]– #·÷XÊ&ÉT. u≤uÒs¡a] ˝§~› n+#·Tq kÕ>∑T uÛÑ÷$T ñ+~. ‘êH=ø£ÿ&˚ ø±≈£î+&Ü #ê˝≤
eT+~ì @ø£+ #˚XÊ&ÉT. u≤uÒs¡a] >∑T≥º\T >=&ɶfi¯fl #·|üfi¯fl‘√ Á|ü‹<Ûä«ì+#êsTT. n&Ée⁄*ï q]øÏ |ü+≥uÛÑ÷eTT\T>±
SC

e÷sêÃs¡T. u≤uÒs¡a], #·˝Ÿã+&ç, >√–Hé yÓ÷yê&É+, {§sTTø£Hé yÓ÷yê&É+, ;ÛeTHé >=+~, ø£˝Ò¢>±yéT, eTT]øÏ˝§+ø£,
n+≈£îkÕ|üPsY, qsê‡|üPsY, <˚MT¶>÷∑ &É, CÀ&ÓH|é ÷üò {Ÿ, |ü{≤ï|üPsY yÓTT<ä\>∑T |üHïÓ +&ÉT >∑÷&Ü\qT bı+~+#ês¡T. |ü+~fi¯ófl,
>∑Tfi¯ófl, eT+#Ó\T, C…+&Ü\T n˙ï düeT≈£Ls¡TÃ≈£îHêïs¡T. ø=‘·Ô }s¡T¢ yÓ\XÊsTT. ø=‘·Ô ã‘·T≈£î\T yÓTT<ä\sTTHêsTT.
yês¡+ s√E˝À¢H˚ u≤uÒs¡aØ˝À >√+&ÉT\T, ø=˝≤yéT\T |üHÓï+&ÉT Á>±e÷\qT bı+~+#ês¡T nH˚ yês¡Ô <ëyêq\+
rs¡Tq bÕøÏ+~. »+>±¢‘Y yêfi¯ófl <ë&ç #˚XÊs¡T. >∑÷&Ü\ìï{Ïì ã÷&ç<#ä X˚ Ês¡T. n+<ä]MT<ë øπ düT\T ô|{≤ºsT¡ . Á>±eTdüT\Ô +‘ê

138 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 u≤<Ûä |ü&ÉT‘·T+fÒ ≈£îs¡T› <ÛÓ’s¡´+ #Ó|ü⁄‘·÷ e÷ ‘·eTTà&ÉT ;ÛeTTì Çø£ÿ&É≈£î ‘Ó#·TÃ≈£î+<ä+ yê&ÉT nìï #·÷düT≈£î+≥&ÉT nì
<ÛÓ’s¡´+ #ÓbÕŒ&ÉT.

A
$wüj·÷\˙ï ‘Ó\TdüT≈£îqï ;Û+, u≤uÒs¡aØ yÓ’|ü⁄ e∫à {§sTTø£Hé nH˚ >∑÷&Ó+\ ~>±&ÉT. |ü~s√E˝À¢ Á|ü‹ >∑÷&Ó+
‹]>±&ÉT. $wüj·T+ ns¡úyÓTÆ+~. @+ #˚j·÷\qï<˚ Á|üX¯ï>± $T–*+~. uÛÑs¡Ô nedüú >∑eTì+∫q ô|’≈£Lu≤sTT uÛÑ÷$TπødüT\

AN
>∑T]+∫ eø°\TqT ô|≥Tºø√eTì dü\Vü‰ Ç∫Ã+~.
ô|’≈£Lu≤sTT #Ó|æŒ+~ ì»eTì|æ+∫+~. πødüT≈£î dü+ã+~Û+∫ sê‘·|üP‘·\T #·÷düTø=H˚ e´øÏÔ ù|s¡T eTVü≤<äT.
n‘·ì‘√ ø£*dæ ;Û+ »q>±eT˝À ñqï ô|’ø±J sêeT#·+Á<äsêe⁄ eø°\TqT ø£*XÊ&ÉT. ‘·q |üPØ«≈£î\ qT+&ç Ç|üŒ{Ï es¡≈£î
y˚T+ uÛÑ÷$Tì q$Tà ã‘·T≈£î‘·THêïeTì, Ç{°e* ø±\+˝À u≤<Ûä ˝…≈£îÿyÓ’qj·T˙, mø£ÿ&çøÏ b˛sTTHê yÓfi¯fl>=&ÉT‘·THêïs¡ì,
ndü\T e÷ Vü≤≈£îÿqT m+<äT≈£î ˝≤≈£îÿ+≥THêïs¡˙ ;Û+ Äy˚<äq‘√ eø°\TqT n&ç>±&ÉT. ;Û+ Á|üX¯ï≈£î ô|’ø±J á $<Ûä+>±

NG
Cyê_#êÃ&ÉT.
ªª;Û+ á uÛÑ÷eTT\˙ï MTy˚. á sêC≤´ìøÏ sêE\T MTπs. n<ä+‘ê 1918 dü+e‘·‡sêìøÏ eTT+<äTe÷≥. n|ü&ÉT
düsêÿs¡T n&É$yÓ’|ü⁄ #·÷&É˝Ò<äT. n&É$ô|’ Vü≤≈£îÿqT ø√s¡˝Ò<äT. 1918˝À ‘êd”\T Ä|ò”düT ñ≥÷ïs¡T e∫Ã+~. n~ ‘Ó*dæ
yÓTÆ<ëq ÁbÕ+‘ê\ Hê>∑]≈£î\T ø=+&É, ø√q˝À¢øÏ e#êÃs¡T. düsêÿs¡T‘√ @<√ $<Ûä+>± dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tº≈£îHêïs¡T. <ëìe\¢
|ü{≤º\T yêfi¯fl≈£î <äø±ÿsTT. uÛÑ÷$T MT<ä MT≈£îqï Vü≤≈£îÿ b˛sTT+~. Ç|ü&ÉT #·≥º+ yêfi¯flqT ø±bÕ&ÉT‘·T+~μμ nì
LA
#ÓbÕŒ&ÉT. ªªá #·{≤º\T ‘·j·÷s¡T #˚dæ+<Óes¡T? me]øÏ #Ó|æŒ e÷ uÛÑ÷eTT*ï yêfi¯fl ù|s¡T MT<ä sêXÊs¡T? ndü\T Ä
<=+>∑\≈£î |ü{≤º\T m+<äT≈£î Ç#êÃs¡T?μμ nì ø√|ü+>± n&ç>±&ÉT ;Û+. ªªÇH˚ï+&É¢ qT+&ç Çkı+{Ï Á|üX¯ï\T n&ç–q yê&çì
ìqTï ˇø£ÿ&çH˚ #·÷XÊqT. á sê»´+ ìC≤+ sêE~. sêE≈£î @~ ‘√ùdÔ n<˚ #˚düÔ&ÉT. n+‘ê Äj·Tq Çwüº+ MT<ä
Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~μμ.
TE

ªªHê´j·T+ #·÷&Éì sêC…+<äT≈£î? e÷ #êe⁄ ø√πs düsêÿs¡T‘√ e÷≈£î |üH˚eTT+≥T+~?μμ dü÷{Ï>± nHêï&ÉT ;Û+.
ªª#·÷&ÉT ;Û+. MT u≤<Ûä*ï HÓ’C≤+≈£î #Ó|æŒ #·÷&É+&ç. y˚T\T »]–‘˚ eT+∫<˚. ˝Ò≈£î+fÒ düsêÿsYqT düyê˝Ÿ #˚j·T+&ç. MT
#·{≤º\qT, ø√s¡Tº\qT, b˛©dtqT, n~Ûø±s¡T\qT ˇ|üø√+ nq+&ç. ˙ e´eVü‰s¡+ #·÷ùdÔ n≥¢H˚ n+{≤eì|ædüTÔqï~.
HÓ’C≤+‘√ ø={≤¢&ç uÛÑ÷eTT*ï kÕ~Û+#·>∑\sê? Hê≈£î e÷Á‘·+ qeTàø£+ ˝Ò<äTμμ nì eTT–+#ê&ÉT eø°\T.
ªªnedüs¡eTT+fÒ e∫à ø£\TkÕÔ+. MTs¡T düVü‰j·T+ #Ój·÷´*μμ n+≥÷ eTVü≤<äT‘√ ø£*dæ >∑÷&Ó+ ~≈£îÿ q&ç∫+&ÉT
T

;Û+.
@yÓ’|ü⁄ qT+&ç #·÷dæHê \&ÜsTT ‘·|üŒ<äqT≈£îHêï&ÉT ;Û+. |üHÓï+&ÉT >∑÷&Ü\ Á|ü»\+<äs¡T |ü{≤ï|üPsY sêyê*‡+~>±
ER

yês¡Ô |ü+bÕ&ÉT. ;Û+ |æ\T|ü⁄ n+<äTø=ì Á|ü»\+<äs¡T e#êÃs¡T. ô|<ä› #Ó≥Tº øÏ+<ä ≈£Ls¡TÃqï Á|ü»\+<ä]ï ñ<˚›•+∫ ;Û+
Ç{≤¢ nHêï&ÉT.
ªªeTq+<ä] ø£cÕº\T ˇø£ÿfÒ. ∫qï|üŒ{Ï qT+&ç H˚qT á ø£cÕº\qT m<äTs¡Tÿ+{≤ m~–q. uÛ÷Ñ $T ø√dü+ eTq+ »+>∑˝Ÿ
q]øÏ‘˚, »+>±¢‘Y yêfi¯ófl, |üfÒº<ës¡T¢ πødüT\T ô|&ÉT‘·THêïs¡T. yêfi¯ófl eTq*ï ø={ϺHê, >∑T&çôd\T ‘·>∑T\u…{ϺHê, #˚‘·T\T
SC

q]øÏHê uÛ]Ñ dü÷Ô ÇH˚ï+&ÉT¢ >∑&|ç qæ +. düsêÿs¡T eTq MT<ä øπ düT\T ô|&ç‘,˚ eø°\T ø√s¡T≈º î£ s¡eTà+≥T+&ÉT. eTq+ >∑+õ ‘ê–
ã‘·ø£&É+ e\¢ø±<äT, ø√s¡Tº πødüT\‘√ #êe⁄≈£î <ä>∑Zs¡e⁄‘·THêï+. Çe˙ï Ç+‘·≈£î eTT+<äT ñqï$. Çø£ eTT+<äT ≈£L&Ü
ñ+{≤sTT. ø£qTø£ yê{ÏøÏ uÛÑj·T|ü&˚~ ˝Ò<äT. MTs¡T uÛÑ÷eTT\T <äTqTï+&ç. esê¸ø±\+ edüTÔqï~. |ü+≥\T |ü+&ç<ë›+.
yêfi¯ófl eTqMT~øÏ ekÕÔs¡T. n&É$ »+‘·Te⁄\qT ‘·]$Tq≥T¢, yêfi¯flqT ≈£L&Ü ‘·s¡TeTT<ë+. yêfi¯fl‘√ j·TT<äΔ+ #˚dæ
Vü≤≈£îÿ\T kÕ~Û+#·Tø√yê*. uÛÑ÷eTT\T <äøÏÿ+#·Tø√yê*. MT≈£î Ç{≤¢ #˚j·T&É+ Çwüºy˚THêμμ n&ç>±&ÉT ;Û+.
ªªÄø£*‘√ #·#˚à ø£Hêï b˛sê≥+ #˚dæ #·<ë›+μμ nHêïs¡T ø=+<äs¡T. ªªdüπsμμ nHêïs¡T eT]ø=+<äs¡T. ªª;Û+ ‘·\T#·T≈£î+fÒ
@<Ó’Hê kÕ~Û+#·>∑\&ÉTμμ nHêïs¡T Ç+ø=+<äs¡T.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 139
 nqT≈£îqï≥T¢>±H˚ >√+&ÉT\T Ä dü+e‘·‡s¡+ n&É$ì q]øÏ |ü+≥\T |ü+&ç+#ês¡T. $wüj·T+ ‘Ó\TdüT≈£îqï »+>±¢‘Y
yêfi¯ófl u≤uÒsa¡ Øô|’ $s¡T#·Tø£|&ü ܶsT¡ . ªª»+>∑˝Ÿ q]øÏq #√≥T≈£î |ü<+ä &ç. y˚T+ |ü+#·HêeT #Ój÷· ´˝…μμ nHêï&ÉT nMTHékÕuŸ.

A
e<ä›+fÒ n&É$ì qs¡T≈£î‘·Tqïs¡ì ø√|ü+‘√ ã÷‘·T\T ‹≥º&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤º&ÉT nMTHékÕuŸ.
ªªe÷ n&É$, e÷ Çwüº+. y˚T+ @yÓTÆq #˚düT≈£î+{≤+. MT≈£î \+#ê\ øÏ+<ä ø√fi¯ófl, >=s¡T¢ Çø£eTT+<äT Çj·T´+.

AN
#ê≥T>± m‘·TÔø=ìb˛sTT <=+>∑\T ø±ø£+&çμμ nHêï&ÉT ;Û+.
ªªeTeTà*ï <=+>∑\+≥yêμμ nì nMTHé ;Û+qT ø={≤º&ÉT. nMTHé‘√ e∫Ãq yêfi¯ófl >√+&ÉT*ï ø£f…º\‘√ ø=≥º&É+
yÓTT<ä\Tô|{≤ºsT¡ . s¡|Tüò T ‘·T&ÉT+ yÓ÷–+#ê&ÉT. n~ $qï >√+&ÉT\T, ø√˝≤yéT\T ñ]øÏe∫à »+>±¢‘Y yêfi¯flqT m<äTs=ÿHêïs¡T.
Ä dü\ú + j·TT<äsΔ +¡ >∑yTÓ +Æ ~. Bìï >∑eTì+∫q ˇø£ C≤^sY<ësY ‘·TbÕø° ù|˝≤Ã&ÉT. n~ ;Û+ uÛTÑ »+ qT+&ç <ä÷düTø£b˛sTT+~.

NG
>√+&ÉT\T e∫Ãq yêfi¯fl+<ä]ï $|üØ‘·+>± ø={≤ºs¡T. <Óã“\≈£î ì\Te˝Òø£ nMTHé‘√u≤≥T n+<äs¡÷ »q>±eT ~≈£îÿ
|üs¡T>∑+<äT≈£îHêïs¡T. ø=ìï s√E\ ‘·sê«‘· ≈£îs¡T›, n‘·ì ø=&ÉT≈£î\qT b˛©düT\T n¬sdüTº #˚XÊs¡T. \#·TÃ|üfÒ˝Ÿ≈£î #Ó|æŒ
yêfi¯flqT C≤MTqTMT<ä $&ÉT<ä\#˚sTT+#ê&ÉT ≈£î+s¡+ ;Û+.
|ü]dæ‹ú #˚sTT<ë≥T‘·T+<äqT≈£îqï »+>±¢‘Y nMTHékÕuŸ, –sê›esY Ç<äs› ÷¡ ø£*dæ yÓ+≥H˚ ‘êd”˝Ÿ<ësY nãT›˝Ÿd‘ü êÔsqY T
ø£*XÊs¡T. u≤uÒsa¡ Ø dü+>∑‹ |üPdü>T∑ ∫Ãq≥T¢ ‘Ó*bÕs¡T. @≈£î rs¡T ñqï >√+&ÉT\T y˚T≈£î rs¡T>∑ nj·÷´s¡˙, ne÷j·T≈£î\qT
LA
≈£îqï yêfi¯ófl b˛sê≥Ms¡T˝…’Hês¡˙, Ç+ø± #·÷düT≈£î+≥÷b˛‘˚ #ê\ Á|üe÷<äeT˙ ‘Ó*bÕs¡T. ‘·Vü≤d”˝Ÿ<ësY yÓ+≥H˚
&ç.mdt.|æ.‘√ e÷{≤¢&ç >√+&ÉT\qT n¬sdtº #˚j·TeTHêï&ÉT. ø=+&É˝À¢ »s¡T>∑T‘·Tqï $wüj·÷*ï $|ü⁄©ø£]dü÷Ô ôV’≤Á<ëu≤<é
¨+ ôdÁø£≥ØøÏ ‘Ó*bÕ&ÉT. u≤uÒs¡aØ˝À »+>±¢‘Yyêfi¯flMT<ä <ë&ç #˚XÊs¡˙, n&É$ q]ø±s¡˙ &ç.mdt.|æ. πødüT\T ô|{≤º&ÉT.
≈£î+s¡+ ;Û+qT yÓTT<ä{Ï eTT<ë›sTT>± ô|{Ϻ eTVü≤<äT, s¡|Tüò T, »+>∑T, ≈£îs¡T,› j˚TdüT yÓTT<ä\>∑T yês¡\ ù|s¡q¢ T ‘·sê«‘· ô|{≤º&TÉ .
TE

Mfi¯flqT n¬sdtº #˚j·T&É+ m{≤¢ nì &ç.mdt.|æ. Ä˝À∫+#ê&ÉT.

&ç.mdt.|æ. Ä˝À#·q\T Ç{≤¢ ñ+fÒ, ≈£îs¡÷› Ä˝À#·q\T eTs√ s¡ø£+>± kÕ>∑T‘·Tqï$. J$‘·eT+‘ê ø={≤¢≥\T,
øπ düT\‘√ ì+&çb˛sTT+~. øπ düT˝…‘’ ˚ s√Es√E≈£î ô|s¡T>∑T‘·THêïsTT. Ç{≤¢ øπ düT\T ô|{Ϻ Væ≤+dæ+#˚ »+>±¢‘Y yêfi¯fl $wüjT· +
düsêÿs¡T≈£î ‘Ó\Tk˛˝Ò<√, ôV’≤<äsêu≤<é b˛sTT ‘·eT ø£cÕº\qT, <äT'U≤ìï HÓ’C≤+ qyêãT‘√ #Ó|ü≈£î+fÒ <äj·T ‘·\TkÕÔ&˚yÓ÷
nì nqT≈£îHêï&ÉT. á e÷fÒ ;Û+‘√ #ÓbÕŒ&ÉT. ô|<ä›eTìwæ e÷≥ rùdj·T˝Òø£, Ç~ ≈£L&Ü düeTdü´ |ü]cÕÿsêìøÏ ˇø£
T

e÷s¡ZeTe⁄‘·T+<˚yÓ÷qì ;Û+ ôV’≤<äsêu≤<é≈£î ãj·T˝Ò›sê&ÉT. ‘·eT düeTdü´\qT @ø£s¡Te⁄ ô|&ÉT‘·÷ ˇø£ ˝ÒKqT ìC≤+≈£î
Çj·÷´\ì sêdüT≈£îHêï&ÉT. ôV’≤<äsêu≤<é yÓ[flq ≈£î+s¡+ ;Û+≈£î ìC≤+ Á|üuÛÑTe⁄ <äs¡Ùq+ \_Û+#·˝Ò<äT. ;Û+‘√bÕ≥T e∫Ãq
ER

eTVü≤<äT ìC≤+ <äs¡Ùq+ ø√dü+ n~Ûø±s¡T\qT |ü<˚ |ü<˚ ã‹$T˝≤&Ü&ÉT. ø±ì yêfi¯ófl $ì|æ+#·Tø√˝Ò<äT. Çø£ ø£\e&É+
kÕ<Ûä´+ø±<äì|æ+∫ ;Û+ yÓqøÏÿ ‹]>±&ÉT. ôV’≤<äsêu≤<é b˛sTT e#˚Ã˝À|ü⁄ >∑÷&Ü\ MT<ä b˛©düT\T <ë&ç #˚XÊs¡T.
b˛©düT\≈£î CÀ&ÓH|é ÷üò {Ÿ Á>±eTô|<ä› ≈£îs¡÷|› fü ˝Ò Ÿ (≈£î+s¡+;Û+ ∫Hêïj·Tq ø±<äT) düV≤ü ø£]+#ê&ÉT. }s¡˙¢ ï ≈£îø£ÿ\T ∫+|æq
$düÔs¡T¢ nsTTHêsTT. ≈£î+s¡+ ≈£îs¡T›, j˚TdüT, dü÷s¡T\ø° $|üØ‘·+>± <Óã“\T ‘êø±sTT. yê]ì n¬sdtº #˚XÊs¡T. $wüj·T+
‘Ó*dæq ;Û+ yÓ+≥H˚ CÀ&ÓHé|òü÷{Ÿ b˛j·÷&ÉT. n+<ä]‘√ ø£*dæ ˇø£ düe÷y˚X¯+ @sêŒ≥T #˚XÊ&ÉT.
SC

ªªy˚T+ ôV’≤<äsêu≤<é yÓfi≤fl+. ìC≤+ sêEqT ø£\Te˝Òø£b˛j·÷+. Çø£ÿ&˚yÓ÷ b˛©düT\T |ü<˚ |ü<˚ eTq MT<ä
<ë&ÉT\≈£î ‘Ó>∑ã&ÉT‘·THêïs¡T. yêfi¯ófl eTq*ï ã‘·ø£ìj·T´s¡T. ø±˙ eTq+ ã‘·ø±*. á uÛÑ÷$T, n&É$ eTq$. düsêÿs¡T á
uÛÑ÷$T eTq~ ø±<ä+≥T+~. n~ uÛÑ÷$Tì e~*ô|≥º<äT. b˛©düT\‘√ >∑÷&Ü\qT ø±\u…&ÉT‘·T+~. Ä eT+≥˝À¢|ü&ç
#·ìb˛<ëe÷? @+ #˚<ë›+?μμ nì n&ç>±&ÉT.
ªªuÛÑ÷$T ˝Òø£ #·#˚Ãø£+fÒ ø={≤¢&ç dü<ë›+ ;Û+μμ nHêïsTT nø£ÿ&ÉTqï ø£+sƒê\˙ï.

140 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 nø£ÿ&É |üHïÓ +&ÉT >∑÷&Ü\ ô|<ä\› THêïs¡T. Á|ü»\THêïs¡T. yês¡+<ä]‘√ ø£*dæ uÛ$Ñ wü´‘Y ø±s¡´Áø£e÷ìï s¡÷bı+~+#ê&ÉT.
ªeTT+<äT n¬sdüºsTTq ≈£îs¡T› ‘·~‘·s¡T\+<ä]ì $&ç|æ+#ê*. CÀ&ÓHé|òü÷{Ÿ πø+Á<ä+>± ñ+&Ü*. ‹+&ç, Äj·TT<Ûë\ Ks¡TÃ

A
nìï >∑÷&Ü\T uÛÑ]+#ê*. ‘·T&ÉT+ j·TT<äΔ dü+πø‘·+>± ñ|üjÓ÷–+#ê*. >=&ɶfi¯ófl, áf…\T, u≤D≤\T, y=&çôd\\T,
‘·TbÕ≈£î\T ‘·j·÷s¡T#˚j·÷*. CÀ&ÓHé|òü÷{Ÿ˝À ôd’q´+ ñ+≥T+~. Á>±e÷˝À¢ s¡ø£åø£<äfi≤\T ñ+{≤sTT. πødüT\≈£î Vü‰»s¡T

AN
ø±eTì düsêÿsY≈£î yês¡Ô |ü+bÕ*. düsêÿs¡T uÛÑ÷eTT\qT eTq≈£î Ç#˚à es¡≈£î b˛sê≥+ »s¡T>∑T‘·<äì Á|üø£{Ï+#ê*. >√+&ÉT
sê»´ kÕú|Hü ˚ eTq eTTK´\ø£Då +. n+<äT≈£î n+<äsT¡ s¡V≤ü dü´+>± |üì#˚j÷· *μ nì Á|ü‹ì<ÛTä \+<äsT¡ ìs¡sí TT+#·Tø=Hêïs¡T.
eTVü≤<äT, ô|’ø±Jì ø£*XÊ&ÉT. n‘·&ÉT ‘·Vü≤d”˝Ÿ<ësY‘√ e÷{≤¢&Ü&ÉT. ‘·Vü≤d”˝Ÿ<ësY ôV’≤<äsêu≤<é˝À ñqï &Ó’¬sø£ºsY »qs¡˝Ÿ
Ä|òt s¬ yÓq÷´ >±]øÏ, ≈£îs¡÷› yÓTT<ä˝q’… >√+&ÉT eTT<ë›sTT\ô|’ <äjT· #·÷|æ‘˚ düsêÿs¡T >ös¡e+ ô|s¡T>∑T‘·T+<äì ˝ÒK sêXÊ&ÉT.
≈£î+s¡+ ;Û+ e÷≥\T $ì yêfi¯ófl yÓ÷düb˛j·÷s¡T. MTs¡T ø£ìø£]+#ê* nì n+<äT˝À ù|s=ÿHêï&ÉT. yÓTT‘êÔìøÏ yêfi¯ófl

NG
$&ÉT<ä\sTT CÀ&ÓHé|òü÷{Ÿ #˚s¡T≈£îHêïs¡T.
u≤uÒsa¡ Ø ÁbÕ+‘·+˝À düsêÿs¡T Ä»„\T bÕ{Ï+#·ã&É≥+ ˝Ò<Tä . mes¡÷ ø√s¡T\º ≈£î Vü‰»s¡T ø±e&É+ ˝Ò<Tä . nMTHékÕuŸ
b˛©düT*ï yÓ+≥u…≥Tºø=ì nø£ÿ&çøÏ b˛j·÷&ÉT. nø£ÿ&É ≈£î+s¡+ ;Û+ yêfi¯fl≈£î n&ÉT¶|ü&ܶ&ÉT. ªªÇ+ø£ ø√s¡Tº\T, πødüT\T @$T
˝Òe⁄. á |üHÓï+&ÉT Á>±e÷\T e÷ kı+‘·+. Ç~ >√+&ÉT sê»´+. Çø£ÿ&çøÏ »+>±¢‘√fi¯ófl eùdÔ ÁbÕD≤\‘√ yÓfi¯fl˝Òs¡T. á
sê»´+ e÷~. MT≈£î m˝≤+{Ï n~Ûø±s¡+ Çø£ÿ&É ˝Ò<äT. y˚T+ me] kıeTTà ‹q&É+ ˝Ò<äT. me]ø° nHê´j·T+ #˚j·T&É+
LA
˝Ò<äT. Ç~ e÷ n+<ä] ìs¡íj·T+. MTs¡T b˛sTT MT ~≈£îÿqï #√≥ #Ó|üø√+&çμμ nì KsêK+&ç>± nHêï&ÉT.
nMTHé≈£î yÓfi¯flãT~Δø±˝Ò<äT. ôV≤#·Ã]ø£\T #˚XÊ&ÉT. >√+&ÉT\T qe⁄«≈£îHêïs¡T. ‘·TbÕøÏ rdæ >±*˝ÀøÏ ø±\TŒ\T
»]bÕ&ÉT. >√+&ÉT\T n‘·ìï, n‘·ì‘√ e∫Ãq yê]ì <˚Vü≤X¯ó~Δ #˚XÊs¡T. ‘·TbÕøÏ rdüTø=ì yÓfi¯fl>={≤ºs¡T. nMTHé≈£î
düVü‰j·T|ü&ɶ ≈£îs¡T›|üfÒ˝Ÿ nH˚ e´øÏÔì ôV≤#·Ã]+∫ e~˝ÒXÊs¡T. n≥¢ düsêÿsY‘√ >√+&ÉT\ j·TT<äΔ+ yÓTT<ä˝…’+~.
TE

≈£î+s¡+ ;Û+ Hêj·Tø£‘ê«ìï Çwüº|ü&ɶ Ç‘·s¡ Á>±eTdüTú\T, |ü\¢|ü⁄ Á|ü<˚X¯ Á|ü»\T ø=+<äs¡T M]‘√ ø£*XÊs¡T. >√+&ÉT
sê»´ kÕú|üq≈£î eT<䛑·T ‘Ó*bÕs¡T. n+<äT˝À ø£˝…¢>±+bÕCŸ, <ÛäH√sê eTTK´yÓTÆq$. CÀ&ÓHé|òü÷{Ÿ˝À ø=*eT+≥T≈£îqï~.
áf…\T, u≤D≤\T, ã]XË\T, >=&ɶ+&ÉT¢, ‘·TbÕ≈£î\T, u≤sêà≈£î\T ‘·j·÷¬s’HêsTT. yê{Ïì yê&É≥+˝Àì yÓTfi¯ó≈£îe*ï
j·TTe≈£î\≈£î, |æ\¢\≈£î H˚sêŒs¡T. Åd”Ô\T düVü‰j·T+ #˚düTÔHêïs¡T. ô|’≈£Lu≤sTT eTT+<äT+&ç |üqT\T #·÷düTÔqï~. ˇø£Hê&ÉT
ñ<äj·T+ CÀ&ÓHé|òü÷{Ÿ MT<ä ‘·T&ÉT+ yÓ÷–+~. j·TT<äΔ+ yÓTT<ä\sTT+~. Á|ür }s¡T, Á|ür eTìwæ ≈£î+s¡+ ;Û+≈£î, s¡>∑˝Ÿ
T

C…+&Ü≈£î C…’ C…’ nì ìq~+#ês¡T. n<˚ düeTj·T+\ ≈£î+s¡+ dü÷s¡T ñ]ø=∫à HÓ’C≤+ ôd’ì≈£î\T edüTÔqïs¡ì #ÓbÕŒ&ÉT.
yÓ+≥H˚ ;Û+ ã+<ä÷≈£î m‘êÔ&ÉT. ‘·T&ÉT+ yÓ÷–+~. ø=eTTà\T }<ës¡T. ªªHÓ’C≤+ ôd’q´+˝À ˇø£ÿ˙ï ø=+&É mø£ÿ˙j·Te<äT›.
ER

u≤D≤\T m≈£îÿô|≥º+&ç. áf…\T >∑T]#·÷dæ $düs¡+&ç. ôd’ì≈£î*ï eT÷&ÉT ~≈£îÿ˝≤ #·T{Ϻ ø£‘·TÔ\‘√ qs¡ø£+&ç. á uÛÑ÷$T,
n&É$ eTq$. X¯Á‘·Te⁄\ n+‘·T #·÷&É+&çμμ nì ;Û+ ôd’Hê´ìï |ü⁄]>=˝≤Œ&ÉT.
Åd”Ô |ü⁄s¡Twü uÛÒ<ä+ ˝Ò≈£î+&Ü j·TT<äΔ s¡+>∑+ dü+<ä&ç‘√ ì+&ç+~. ô|’≈£Lu≤sTT Ms¡eì‘· rs¡T>∑ Ms¡$Vü‰s¡+ #˚dæ+~.
s¬ +&ÉT yÓ|’ ⁄ü \ qT+&ç ‘·TbÕ≈£î\ X¯ã+› . #êe⁄ øπ ø£\T. ìC≤+ ôdì’ ≈£î&=ø£ÿ&ÉT ≈£L&É ø=+&É mπøÿ Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· ˝Òøb£ ˛j·÷&ÉT.
SC

møÏÿqyê&ÉT ≈£L*b˛j·÷&ÉT. nìï ~≈£îÿ˝≤ HÓ’C≤+ ôd’Hê´ìï m<äTs=ÿqï ;Û+ ã\>∑+ yê]ì }|æsê&É˙j·T˝Ò<äT. ‘·|üŒì
|ü]dæ‹ú ˝À yêfi¯fl ø¬ ô|Hº é uÛ≤>√, uÛ≤>√ nì n]#ê&ÉT. ìC≤+ ôdì’ ≈£î\T bÕ]b˛e&É+‘√ ;Û+ yÓ|’ ⁄ü ‘·T&ÉT+ yÓ÷–+~. ‘·T&ÉT+
yÓ÷‘· ;Û+ $»j·Tdü÷∫ø£>± Á|ü|ü+#êìøÏ #˚]+~.
>√+&ÉT Ms¡T\ $»j·T+ ‘Ó*dæq ‘·Vü≤d”˝≤›sY ø√|ü+‘√ }–b˛j·÷&ÉT. dü«j·T+>± es¡+>∑˝Ÿ b˛sTT düTuÒ<ësY nH˚
ñqï‘· n~Ûø±]‘√ e÷{≤¢&Ü&ÉT. n{≤¢H˚ »q>±eT (ÄdæbòÕu≤<é)˝À ñqï &ç.mHé.|æ.‘√ e÷{≤¢&ç, Ç~ uÛÑ÷$T düeTdü´

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 141

 >√+&ÉT\qT ø£*dæ #·]Ã+∫ |ü]wüÿ]+#ê*μμ nì #ÓbÕŒ&ÉT. ø±ì ìC≤+ ôd’q´+ >√+&ÉT\‘√ b˛sê&ç, ø=+&É yêfi¯fl+<ä]ï
#·+ô|j·÷´\H˚ ìs¡íj·÷ìøÏ e∫Ã+~. ôd’q´+ ‘·q m‘·TÔ>∑&É˝À uÛ≤>∑+>± ø=+&É øÏ+<ä ñqï Á|ü»\ MT<ä <ë&ç #˚dæ+~.

A
Á|ü»*ï ø=≥º&É+, #·+|ü&É+, ‘·>∑T\u…≥º&É+ #˚XÊs¡T. <ëì‘√ Á|ü»\T b˛sTT ;Û+ ôd’q´+˝À #˚sês¡T. Ç{≤¢ ø=ìï HÓ\\T
>∑&ç#˚dü]øÏ ø=+&ÉMT<ä >√+&ÉTMs¡T\≈£î ‹+&çøÏ ø£s¡Ty=∫Ã+~. ;Û+≈£î #Ó+~q s¡Vü≤dü´<äfi≤\T Á>±e÷˝À¢øÏb˛sTT <Ûëq´+

AN
‘Ó#·TÃ≈£îHêïsTT. j·TT<äΔ+ Ç{≤¢ kÕ>∑T‘·Tqï <äX¯˝À ;Û+, düsêÿs¡T≈£î eTVü≤<äT‘√ ˝ÒK sêsTT+#ê&ÉT. ªª|üHÓï+&ÉT Á>±e÷\≈£î
>√+&ÉT sê»´ n~Ûø±s¡$TùdÔ HÓ’C≤+≈£î $<Û˚j·TT\yÓTÆ ñ+{≤+μμ nH˚~ ˝ÒK˝Àì $wüj·T+. ˝ÒK ‘êd”˝≤›sY nãT›˝Ÿ dü‘êÔsY≈£î
n+~+~. ø±˙ HÓ’C≤+ qT+&ç »yêãT sê˝Ò<äT.
ˇø£ s√E ñ<äj·T+ s¡|òüTT ˇø£ eTìwæì rdüT≈£îe∫à ;Û+ eTT+<äT+#ê&ÉT. n‘·qT ªªH˚qT HÓ’C≤+ düsêÿsY düuŸø£˝…ø£ºsY
<ä>∑Zs¡ qT+∫ e∫Ãq. yês¡T MT‘√ e÷{≤¢&ÉT‘ês¡≥. MTs¡T Ä»„ ÇùdÔ e∫à e÷{≤¢&ÉT‘ê&ÉTμμ nHêï&ÉT. ;Û+ düeTà‹ y˚Ts¡≈£î

NG
düuŸø£˝…ø£ºsY e∫à ø£*XÊ&ÉT.
ªª;Û+ MT≈£î, MT ∫Hêïj·Tq≈£î m+‘· uÛÑ÷$T ø±yê˝À n&É>∑+&ç. Ç∫à |ü{≤º\T #˚kÕÔ+. á b˛s¡T Ä|ü+&çμμ nHêï&ÉT
düuŸø˝£ ø… sº£ .Y
ªªá j·TT<äΔ+ e÷ ø√dü+ ø±<äT. >√+&ÉT\T, ø=˝≤yéT\T yÓTT<ä\>∑T mH√ï ‘Ó>∑\ Á|ü»\ ø√dü+μμ
LA
ªªMT |üHÓï+&ÉT Á>±e÷\≈£î |ü{≤º\T ÇkÕÔ+. uÛÑ÷eTT\T MT kı+‘·+ ne⁄‘êsTT. j·TT<äΔ+ e÷qT+&ç.μμ
ªª|üHïÓ +&ÉT Á>±e÷\ |ü{≤º\T ø±<äT, |üHïÓ +&ÉT Á>±e÷\ sêC≤´~Ûø±s¡+ ø±yê*. >√+&ÉT sê»´+ kÕú|+æ #·T≈£î+{≤+.μμ
ªªn<Ó≥¢ kÕ<Ûä´+.μμ
TE

ªªn&É$ MT düsêÿs¡T~ m{≤¢ nsTT+~. ì»+ #ÓbÕŒ\+fÒ ñ≥÷ïs¡T qT+&ç sêCÀsê <ëø± e÷ >√+&ÉT |üs¡>∑DqT
e÷≈£î bÕ*+#˚ Vü≤≈£îÿ ø±yê*. MT düsêÿs¡T‘√ á $wüj·T+ #Ó|üŒ+&ç. MTs¡T m≈£îÿe ôd’q´+ ‘Ó∫à eTeTà*ï #·+|üe#·TÃ.
e÷˝À @ ˇø£ÿ |æ\¢>±&ÉT ã‹≈£îHêï >√+&ÉT sê»´+ ø=s¡≈£î b˛sê&ÉT‘ê&ÉT. e÷ sê»´+ ¬>\T#·Tø=H˚ es¡≈£î j·TT<äΔ+
kÕ>∑T‘·T+~μμ nì ;Û+ dü÷{Ï>∑ #ÓbÕŒ&ÉT.
j·TT<äΔ+ yÓTT<ä˝…’ @&ÉT HÓ\\T >∑&ç#êsTT. ø=+&É MT<ä ÄVü‰s¡+ ø=s¡‘·e\¢ n+<ä] eTTU≤˝À¢ Äø£* ‘ê+&É$+∫+~.
T

HÓ’C≤+ düsêÿs¡T ôd’q´+ e÷Á‘·+ ô|<ä› m‘·TÔq <ë&çøÏ dæ<äΔeTsTT edüTÔ+<äì ‘Ó*dæ+~. Ä sêÁ‹ j·TT<äΔ |ü<äΔ‘·T\ MT<ä #·s¡Ã
»]–+~. |üHÓï+&ÉT Á>±e÷\ Á|ü»\T X¯Á‘·Te⁄qT ∫ø±≈£î #˚ùd |ü<äΔ‘·T\T Á>∑Væ≤+#ês¡T. X¯Á‘·Tôd’q´+ |ü~s√E\T ‘·\
ER

eTTqø£˝…’Hê ø=+&ÉMT~øÏ #˚s¡˝Òø£b˛sTT+~. nìï <ës¡T˝À¢ ;Û+ ôd’q´+ ô|≥ºì >√&É˝…’ ì\T#·Tqï~. ;Û+ ôd’Hê´ìï
»sTT+#·&É+ ø£wüºeTì ‘˚*+~. ø±˙ n<˚ Á>±eT+ ô|<ä› ≈£îs¡÷› |üfÒ˝Ÿ (≈£î+s¡+ ≈£îs¡T›ø±<äT) yÓ÷dü+ #˚dæ düsêÿsY‘√ #˚‘·T\T
ø£*bÕ&ÉT. ø=+&ÉMT~øÏ s¡Vü≤dü´+>± <ë] #·÷bÕ&ÉT. HÓ’C≤+ ôd’q´+ <=+>∑‘·q+>±, j·TT<äΔ˙‹øÏ $s¡T<äΔ+>± e∫Ã+~.
sê>±H˚ >√+&ÉT Ms¡T*ï ø±˝≤Ãs¡T. eT¬s+<ä]H√ Nø£{À¢ #·+bÕs¡T. >∑T&çôd*ï ‘·>∑T\u…{≤ºs¡T. ªªn~>√ ≈£î+s¡+ ;Û+
nø£ÿ&ÉTqï&ÉT <=sê!μμ nì ≈£îs¡÷›|üfÒ˝Ÿ ;Û+ yÓqø£ qT+&ç #·÷ô|{≤º&ÉT. Ç+{Ï >∑T≥Tº ãj·T≥|ü&ç+~. ;Û+ MT<ä ‘·÷{≤\T
SC

≈£î]XÊsTT. ;Û+ H˚\ ø=]>±&ÉT.

Çs¡y’Ó s¬ +&ÉT nø√ºãsY |ü+<=$Tà~ e+<ä\ ˇø£{À dü+e‘·‡s¡+˝À (22`10`1901) |ü⁄{Ïqº ≈£î+s¡+ ;Û+, ôdô|+º ãsY
ˇø£{Ï, |ü+<=$Tà~ e+<ä\ q\uÛ…’ dü+e‘·‡s¡+ (01`09`1940) Ms¡eTs¡D+ #Ó+<ë&ÉT. Ä~yêdæ Á|ü»\ ø=s¡≈£î
uÛÑ÷$Tø√dü+, uÛÑTøÏÔ ø√dü+, Hê{Ï HÓ’C≤+ bÕ\q qT+∫ Ä~yêdüT\ $eTTøÏÔø√dü+ b˛sê&ç Ms¡eTs¡D+ bı+~q >√+&ÉT
Ms¡T&ÉT >√+&ÉT sê»´ ndæÔ‘·«+ ø√dü+ |ü]‘·|æ+∫q neTs¡J$. ≈£î+s¡+ ;Û+ ‘Ó\+>±D #·]Á‘·˝À ì*∫q ÄDÏeTT‘·´+.

142 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ñ|üyê#·ø£+ ‘Ó\+>±D yÓ’‘ê[≈£î&ÉT

A
2. düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶

AN
‘Ó\+>±D˝À ø£e⁄˝Ò ˝Òs¡H˚ ì+<ë yê´K´\≈£î
ªª>√\ø=+&É ø£e⁄\ dü+∫ø£μ <ë«sê
düe÷<Ûëq$T∫Ãqyê&ÉT. ‘·q ø£èwæ düe÷»|üs¡+>±
kÕ–+∫q ñ<ä´eTo*. kÕVæ≤‘·´, kÕ+düÿ è‹ø£,

NG
kÕe÷õø£, sê»ø°j·T s¡+>±˝À¢ ãVüQeTTK Á|ü‹uÛÑ
#ê{Ïq Á|üC≤„XÊ*. ‘Ó\+>±D yÓ‘’ ê[≈£î&ÉT düTs¡es¡+
Á|ü‘ê|üs¬ &ç.¶ Äj·Tq J$‘·+ m{≤¢ dü÷Œ¤]Ô <ëj·Tø£y÷Ó
LA ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.

ôV’≤<äsêu≤<äT˝Àì lø£èwüí<˚esêj·÷+Á<Ûä uÛ≤cÕì\j·T+. Ä s√E kÕVæ≤‘·´ düe÷y˚X¯+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. Hê#·q

k˛eTq sêdæq ªñ‘·Ôs¡ Vü≤]e+X¯+μô|’ Á|üdü+>∑+. e÷{≤¢&ÉuÀj˚T~ ø£$düÁe÷{Ÿ $X¯«Hê<∏ä dü‘·´Hêsêj·TD.
TE

Ä<ÛTä ìø±+Á<Ûøä e£ ⁄\˝À ù|s¬ ìïø£>q∑ ïyê&ÉT. düuÑÛ yÓTT<ä˝+’… ~. düu≤Û <Û´ä ≈£îå &ÉT BÛs>¡ +∑ ;Ûs+¡ >± ‘=*|ü\T≈£î\qT ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT.
sêqT sêqT e÷≥\ ∫qT≈£î\T eTVü‰es¡¸+>± |ü]D$T+#êsTT. <ë<ë|ü⁄ >∑+≥≈£îô|>’ ± kÕ–q Ä ñ|üHê´dü+ ÄVüA‘·T\qT
ø£{|ºÏ &ü d˚ +æ ~. k˛eTq ø£$‘·˝Àì mH√ï ø=‘·øÔ √D≤\T yê]øÏ |ü]#·jT· eTe⁄‘·THêïsTT. Çø£ eø£Ô e+‘·T e∫Ã+~. $X¯«Hê<∏ä
˝Ò∫ n<Ûä´≈£åî&ÉT e÷{≤¢&çq ‘·s¡Tyê‘· #Ó|üŒ&ÜìøÏ Hê øÏ+πøMT $T>∑\˝Ò<äT. Vü≤]e+X¯+˝Àì ø=ìï |ü<ë´\qT e÷Á‘·+
#·~$ yê´U≤´ìkÕÔqHêï&ÉT. $X¯«Hê<∏ä e+{Ï eTVü‰ø£$ |ü+&ç‘·, $eTs¡Ù≈£î&çì ìX‚Ãwüߺ&ç>± ì\u…{Ϻq Ä düuÛ≤<Ûä´≈£åî&ÉT
T

düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|üs¬ &ç.¶

ªªÁ|ü‘ê|ü¬s&ç¶ ù|s¡T $q>±H˚ ˇø£ eT¨qï‘·eT÷]Ô eTq ø£qT\eTT+<äT kÕø屑·ÿ]düTÔ+~. ãVüQeTTK Á|ü‹uÛÑ≈£î
ER

Äj·Tq ì\TyÓ‘·TÔ ñ<ëVü≤s¡D! l düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶ y˚T<Ûë dü+|üqTï&ÉT. yêvàj·T s¡+>∑eTT˝À Äj·Tq Á|ü‹uÛÑ, Á|ü»„
ø£qsêì bı\y˚T˝Ò<Tä . $eTs¡Ù≈£î\˝À Äj·Tq >=|üŒ $eTs¡Ù≈£î&ÉT. ø£e⁄\˝À ø£$. |ü+&ç‘T· \˝À |ü+&ç‘T· &ÉT. sê»ø°jT· y˚‘\Ô· ˝À
sê»ø°j·Ty˚‘·Ô. |üÁ‹ø±s¡#·sTT‘·\˝À |üÁ‹ø±s¡#·sTT‘·. Hê≥ø£ ø£s¡Ô\˝À Hê≥ø£ø£s¡Ô. M≥ìï{Ï˙ $T+∫ |ü]XÀ<Ûä≈£î\˝À
eTVü‰|ü]XÀ<Û≈ä î£ &ÉT. <˚XÊ_Ûe÷qT\˝À eTVü‰<˚XÊ_Ûe÷ì. düV≤ü è<äjT· T\˝À düV≤ü è<äjT· T&ÉT. n≥Te+{Ï $TÁ‘·Tì, $<ä«<ä«s¡TDÏ,í
SC

s¡düE„DÏí ns¡T<äT>± #·÷kÕÔ+. Ç+‘·{Ï Á|üC≤„ bÕ+&ç‘·´eTT\T ø£\ kÕVæ≤‘·´ùdyê <ÛäTs¡+<Ûäs¡T&ÉT.μμ Á|üeTTK #ê]Á‘·ø£
|ü]XÀ<Û≈ä î£ &ÉT eT\¢+|ü*¢ k˛eTX‚Ks¡Xs¯ à¡ sêdæq á yêø±´\T #·~$q ‘·sT¡ yê‘· Á|ü‘ê|üs¬ &ç¶ >∑T]+∫ y˚sπ |ü]#·jT· yêø±´\T
nedüs+¡ ˝Ò<Tä .
‘Ó\T>∑TC≤‹ô|’ Ç+‘·{Ï Á|üu≤Û e+ y˚jT· >∑*–q düTs¡es¡+ yê] >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√yê*‡q nedüs+¡ Á|ü‹ ‘Ó\T>∑Tyê&çô|’
ñqï~. yê]˝Àì ñ‘·ÔeT>∑TD≤\qT kÕ<Ûäq‘√ kı+‘·+#˚düTø√yê*. eTVü≤˙j·TT\ J$‘ê\T eTq≈£î Ä<äs¡Ù+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 143

 u≤\´+ ` $<ë´uÛ≤´dü+ :

A
Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶ |üPs¡«|ü⁄ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ H˚{Ï CÀ>∑T˝≤+ã õ˝≤¢˝Àì >∑<ë«\ dü+kÕúHêìøÏ sê»<Ûëì>± ñ+&çq
uÀs¡yÓ*¢ Á>±eT+˝À 28`05`1896 Hê&ÉT »ìà+#ê&ÉT. M] yÓTT<ä{Ïù|s¡T bÕ|æ¬s&ç¶. ∫qï|üŒ{Ï qT+&ç >=|üŒ <Ûës¡D≤X¯øÏÔ
ø£\yê&ÉT. #·+&ÉXÊdüqT&Óq’ >∑Ts¡Te⁄ s¡|Tüò TsêeTj·T´ Á|ües¡qÔ ‘√ $<ä´ô|’ $eTTK‘· ô|]–+~. ã&ç m>=Z{ºÏ >√{°˝≤&ÉTø√e&É+

AN
yÓTT<ä\Tô|{≤º&ÉT. Ç~ Áø£eT+>± e´düq+>± e÷]+~.
ˇø£s√E >√{°\≈£î ô|’dü\T ˝Ò≈£î+&Ó. ‘·q ùwsê«DÏì ¬s+&ÉT nD≤\≈£î (12 ô|’dü\≈£î) ny˚Tàdæ+&É≥. $wüj·T+
∫Hêïqï sêeTø£ècÕí¬s&ç¶øÏ ‘Ó*dæ+~. Ç+πø+, •ø£å uÛÑ]+#·ø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT bÕ|æ¬s&ç¶øÏ. Ç{≤¢ e~˝ÒùdÔ |æ\¢>±&ÉT
#˚‹ø£+<ä≈£î+&Éb˛‘ê&ÉqT≈£îHêï&ÉT sêeTø£ècÕí¬s&ç¶. ø£∫Ñ·yÓTÆq ~q#·s¡´qT ô|{≤º&ÉT. ‘·T.#·. ‘·|üŒ≈£î+&Ü bÕ{Ï+#ê&ÉT

NG
Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶. Çø£ÿ&˚ n‘·ì J$‘·+ ˇø£ eT\T|ü⁄ ‹]–+~. dü¬s’q ‘√e˝À b˛≈£î+fÒ \øå±´ìï #˚s¡Tø√˝ÒeTT>∑<ë!
Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶ ◊<äe bòÕs¡yéT (9e ‘·s¡>∑‹) #·~y˚≥|ü&˚ ª‘Ó\T>∑T˝À ø£$ì ø±e˝…qT. XÊX¯«‘· ø°]Ô dü+bÕ~+|üe˝…qT.
˝Ò≈£îqï Hê J$‘·eTT e´s¡úeTTμ nqT≈£îHêï&É≥. πøe\+ dü+ø£*ŒùdÔ dü]b˛<äT. dü«j·T+ø£èwæ, kÕ<Ûäq dü+ø£˝≤Œìï kÕø±s¡+
#˚kÕÔsTT. Ä˝À#·q ø£*–+<˚ ‘·&eÉ ⁄>± ∫\ø£eT]Ô \ø°Îqs¡d+æ Vü≤+ |ü+‘·T\T, ø£+<äT≈£L] MπsX¯*+>∑+ |ü+‘·T\T s¡#q· \T
dü+bÕ~+#·T≈£îHêï&ÉT. #˚eT≈£Ls¡ y˚+ø£≥ø£$ $»j·T$˝≤kÕìï, Ç‘·s¡ Á|üã+<Ûë\qT ‘Ó#·TÃ≈£îHêï&ÉT. ì|òüT+≥Te⁄\
LA
kÕj·T+‘√ #·<äTe⁄≈£îHêï&ÉT. ø£s¡÷ï\T˝Àì yÓ˝≤¢\ X¯+ø£s¡XÊÅdæÔ e<ä› dü+düÿ è‘· kÕVæ≤‘ê´ìï #·~yê&ÉT. _.m. ø=s¡≈£î
eTÁ<ëdüT Áô|ôd&Ó˙‡ ø±˝ÒõøÏ yÓfi≤fl&ÉT. ~«rj·T uÛ≤wü>± dü+düÿ è‘êìï rdüTø√yê\qT≈£îHêï&ÉT. ø±ì kÕ+πø‹ø£ ø±s¡D≤\e\¢
≈£î<äs<¡ Hä êïs¡øÿ£ &É. y˚<+ä y˚+ø£≥sêj·TXÊÅd‘Ôæ √ dæbÕò s¡dTü #˚sTT+#ê&ÉT. dü+düÿ è‘·+˝À |ü]#·j÷· ìï |üØøÏ+å #·<\ä ∫ uÛ≤s¡‘+· ˝Àì
XÀ¢ø±ìï #Ó|Œü eTHêïs¡T. |ü<$ä uÛ≤>∑+‘√ düV‰ü #ÓbÕŒ&ÉT Á|ü‘ê|üs¬ &ç.¶ #ê˝≤ dü+‘√wæ+∫ dü+düÿ è‘ê+Á<Ûë<Û´ä j·THêìøÏ nqTeT‹ì
TE

Ç#êÃs¡T ø±˝ÒJyês¡T. #·~$q #·<äTe⁄ m|üŒ{Ïø° e´s¡ú+ø±<äT. mø£ÿ&√, m{≤¢>√ ‘·|üŒø£ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
#·<Tä e&É+ ˇø£ n\yê≥T>±... ø±<äT e´düq+>± e÷]+~ Á|ü‘ê|üs¬ &çø¶ .Ï Äj·Tq ø=H˚ |ü⁄düøÔ ±\≈£î, #·~y˚ |ü⁄düøÔ ±\≈£î
˝…ø£ÿH˚˝Ò<äT. ø=‘·Ô |ü⁄düÔø£yÓTT∫Ã+<ä+fÒ#ê\T, ø=Hê*‡+<˚... #·<äTyê*‡+<˚.. Ä #·<äTe&É+ ≈£L&Ü @<√ ÄcÕe÷w”>±
ø±<äT. |ü]o\Hê‘·àø£+>±, $eTs¡ÙHê‘·àø£+>± #·~y˚yê&ÉT. #·~$q |ü⁄düÔø£+ô|’ $eTs¡Ù sêdæ ô|≥Tºø=H˚yê&ÉT. á \ø£åD+
uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À n‘·ìì eTVü‰|ü]XÀ<Ûä≈£î&ç>± ì*|æ+~. á #·~y˚ n\yêfÒ n‘·ìøÏ ‘Ó\T>∑T, dü+düÿ è‘·+, Ä+>∑¢+, ñs¡÷›,
T

bÕØÙ, ø£qï&É uÛ≤wü˝À¢ |ü≥Tº kÕ~Û+#˚≥≥T¢ #˚d+æ ~. dü+düÿ è‘·+ H˚sT¡ Ãø√e&ÜìøÏ y˚<+ä y˚+ø£≥sêj·TXÊÅdÔæ $~Û+∫q wüs‘¡ T·
y˚Ts¡≈£î e÷+kÕVü‰sêìï e÷ìy˚XÊ&ÉT. #·÷&É+&ç, #·<äTe⁄ J$‘êìøÏ eT\T|ü⁄qT, ¬>\T|ü⁄qT m{≤¢ ÇdüTÔ+<√!
ER

∫qïHê&ÉT bÕsƒX¡ Ê\˝À |ü≥TºeTì ◊<äT ì$TcÕ\T ≈£L&Ü Á|üd+ü –+#·˝ìÒ Á|ü‘ê|üs¬ &ç,¶ ‘·sT¡ yê‹ ø±\+˝À >∑+≥≈£îô|ã’ &ç
>∑\>∑\e÷{≤¢&É>∑*π> kÕúsTTøÏ m~>±&ÉT. |ü≥Tº<ä\ eTT+<äT m≥Te+{Ï Á|ü‹ã+<Ûäø±\T ì\Tee⁄.
Á|üdü+>∑+˝À $wüj·÷ìøÏ dü+ã+~Û+∫ mes¡÷ #Ó|üŒì @y√ ø=‘·Ô $wüj·÷\qT #Ó|üŒ&É+ düTs¡es¡+ yê] Á|ü‘˚´ø£‘·.
yê] n<Ûä´j·Tq+, |ü]XÀ<ÛäHê‘·‘·Œs¡‘· Ç+<äT≈£î <√Vü≤<ä|ü&ç+~. ‘Ó\+>±D e÷+&É*ø±ìï $]$>± yê&É&É+ yê]
SC

Á|üdü+>±\≈£î eHÓï#˚≈£LπsÃ~. Á>±+~∏ø£uÛ≤wü˝ÀqT, Á>±eT´uÛ≤wü˝ÀqT nqs¡Zfi¯+>± e÷{≤¢&˚HÓ’|ü⁄D´+ yê] yê≈£îÿ≈£î+&˚~.

ª∫ìï Hê bı≥º≈£î lsêeTs¡ø£åμ nqT≈£îH˚yê&ÉT kÕ«s¡úJ$. |ü~eT+~ y˚T\T¬ø’ bÕ≥Tã&˚yê&ÉT kÕs¡úø£J$. ‘·q
dü+|ü<qä T, nø£så d¡ +ü |ü<qä T ‘Ó\+>±D ÁX‚jT· düT‡ ø=s¡≈î£ <Ûës¡y√dæq ‘ê´– Á|ü‘ê|üs¬ &ç.¶ ìC≤+ ñ≈£îÿbÕ<ë\øÏ+<ä ñ\T≈£î|ü\T≈£î
˝Òø£ |ü&ÉTqï ‘Ó\+>±D˝À qe#Ó’‘·Hê´ìï ì+|ü&ÜìøÏ q&ÉT+_–+#ê&ÉT Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶. ªeT÷>∑e&çq ‘Ó\+>±D eT÷*Zq
‘=*Hê{Ï <Ûä«ìμ>± (&܈ˆ <ëX¯s¡~∏#˚) ø°]Ô+|üã&ܶ&ÉT. á Á|üC≤#Ó’‘·q´ eT¨<ä´eT+˝À <=]øÏq @ neø±XÊìï

144 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 C≤s¡$&ÉT#·Tø√˝Ò<Tä . @ø£ø±\+˝À $_Ûqïs¡+>±\˝À ø£èwæ#X˚ Ê&ÉT. s¡+>±\T @yÓH’ ê Äj·Tq n+‘·s+¡ >∑+ e÷Á‘·+ ‘Ó\+>±D
eTVü‰uÛTÑ ´<äjT· +.

A
ôV’≤Á<ëu≤<é˝Àì ¬s&ç¶Vü‰düº\T ìs¡«Vü≤D <ë«sê dü+düÿs¡D√<ä´e÷ìøÏ lø±s¡+ #·T{≤º&ÉT. ø√‘ê«˝Ÿ sê»ãVü≤<ä÷›sY
yÓ+ø£Á{≤eT¬s&ç¶ ø√]ø£ y˚Ts¡≈£î á u≤<Ûä´‘·qT #˚|ü{≤º&ÉT. $<ë´s¡Tú\ ~q#·s¡´˝À $|ü¢yê‘·àø£ e÷s¡TŒ\qT ‘Ó#êÃ&ÉT.

AN
Áø£eT•ø£åD≈£î ô|<ä›|”≥ y˚XÊ&ÉT. $<ë´]ú u≤>∑T|ü&ç‘˚ düe÷»+ u≤>∑T|ü&ÉT‘·T+~. ªyÓTT¬ø’ÿe+>∑ì~ e÷HÓ’ e+>∑THê?μ ø£qTø£
$<ë´s¡Tú\ y˚wü+˝À, Ä˝À#·q˝À, n<Ûä´j·Tq+˝À e÷s¡TŒ≈£î ø£èwæ #˚dæ $»j·TT&Éj·÷´&ÉT.
>√˝§ÿ+&É |üÁ‹ø£ :

NG
eTÁ<ëdüT˝À #·~y˚s√E˝À¢H˚ |üÁ‹ø=ø£{Ï ô|{≤º\H˚ Ä˝À#·q ø£*–+~ Á|ü‘ê|üs¬ &çø¶ .Ï C≤rjÓ÷<ä´eT+‘√ Á|üu≤Û $‘·T&Ó’
‘·q |üÁ‹ø£≈î£ ª<˚X㯠+<ÛTä μ nH˚ ù|s¡T ô|{≤º\qT≈£îHêï&ÉT ≈£L&Ü. eT+∫ Ä˝À#·q˝…|ü &É÷ eT{Ï>º *∑ dæb˛e⁄. ôV≤’ Á<ëu≤<é˝À
ñqï|ü&ÉT á Ä˝À#·qqT Ä#·s¡D˝ÀøÏ ‘Ó#˚à Á|üj·T‘·ï+ #˚XÊ&ÉT. ª<˚X¯ã+<ÛäTμ ù|s¡T≈£î ìC≤+ Á|üuÛÑT‘·«+ nqTeT‹ì#˚Ã
|ü]dæú‹ ˝Ò<äT. n+<äTπø ª>√˝§ÿ+&Éμ ù|s¡TqT Ksês¡T #˚düT≈£îHêï&ÉT. nqTeT‹ <=]øÏ+~. ø±s¡´kÕ<Ûäq≈£î düeTj·Tdü÷Œ¤]Ô
ø±yê*. 10 y˚T 1926q >√˝§ÿ+&É|Áü ‹ø£ |ü⁄s¡T&ÉT b˛düT≈£î+~. Hê{Ï ‘Ó\T>∑T|üÁ‹ø± s¡+>∑+˝À dü+#·\Hê\≈£î ‘Ós˝¡ |Ò +æ ~.
LA
Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶ ù|s¡T $q>±H˚ eTT+<äT>± >∑Ts=Ô#˚Ã~ >√˝§ÿ+&É |üÁ‹ø£. Ç~ Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶ nø£åsê\ ø√≥.
|üÁ‹ø£ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~ ø±ì q&É|ü&É+ #ê˝≤ ø£wüºyÓTÆ+~. Ä]úø£ eqs¡T\T, e÷qe eqs¡T\T ‘·≈£îÿe. nsTTHê
n<ÛÓ’s¡´|ü&É˝Ò<äT. Äj·Tq Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶ø£<ë! ‘êqT s¡#·sTT‘·>±H˚ ø±ø£, dü+bÕ<ä≈£î&ç>±, Á|üP|òtØ&ÉsY>±, >∑Te÷kÕÔ>± nH˚ø£
ne‘êsê˝…‘yÔ˚ ê&ÉT. Ä≥+ø±\qT <Ûs’Ó ´¡ +‘√ n~Û>$∑ T+∫qyê&˚ \øå±´ìï #˚sT¡ ‘ê&ÉT. á |üÁ‹ø£ Á|ü<ëÛ q+>± s¬ +&ÉT \øå±´\‘√
TE

q&ç∫+~. ˇø£{Ï Ä+Á<ÛäuÛ≤cÕùde. ¬s+&Ée~ ªC≤‹, eT‘·, ≈£î\$eø£å‘·˝Òø£ Ä+Á<ÛäT\˝À düs¡«XÊK\yê] dü‘·«sê_Ûeè~ΔøÏ
bÕ≥T|ü&TÉ ≥μ. Hê{Ï ìC≤+ <äTwüÿ è‘ê´\ >∑T]+∫ dü+bÕ<äøj ° ÷· \T kÕπ>$. Á|ü»\ Ä˝À#·q\qT |ü<Tä HÓøÿÏ +#˚ s¡#q· \T+&˚$.
s¡#·sTT‘·\qT ø£$«+∫ yê] Á|ü‹uÛÑqT yÓ\T>∑T˝ÀøÏ rdüT≈£îe#˚à Á|üj·T‘·ï+ #˚ùdyê&ÉT Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶. Ç~ m+‘√ >=|üŒ
düVü≤è<äj·T‘·.
T

m+<äs√ s¡#·sTT‘·\≈£î Áb˛‘ê‡Vü‰ìï#êÃ&ÉT. ìwüŒø£åbÕ‘·+>± |üÁ‹ø£qT q&çbÕ&ÉT. ìC≤+≈£î e´‹πsø£+>± yês¡Ô sêdæq
c˛j·TãT˝≤¢U≤HéqT q&çM~Û˝À q]øÏ #·+|æq Á≈£Ls¡yÓTÆq ø±\eT~. n≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T˝À¢ ≈£L&Ü ìC≤+ <äTsêàsêZ\qT
ER

ìs¡ddæ ÷ü Ô dü+bÕ<äøj
° ÷· \T, yê´kÕ\T sêdæq kÕVü≤düeT÷]Ô Á|ü‘ê|üs¬ &ç.¶ 23 dü+e‘·‡sê\T >√˝§ÿ+&É |üÁ‹ø£ dü+bÕ<ä≈î£ ì>±
Äj·Tq ‘Ó\+>±D≈£î #˚dæq ùde ÁbÕ‘·'düàs¡D°j·T+. á |üÁ‹ø£ ‘·s¡Tyê‘· ªÁ|üC≤yêDÏμ |üÁ‹ø£qT ø=+‘·ø±\+ q&çbÕ&ÉT.
>√˝§ÿ+&É ø£e⁄\ dü+∫ø£ :
dü«kÕúHê_Ûe÷q+ ˝Òì J$‘·+ ø±–‘·+ |ü⁄e⁄«e+{Ï~. ª‘Ó\+>±D˝À ø£e⁄\T ˝ÒsT¡ μ nqï yês¡qÔ T #·÷XÊ&ÉT Á|ü‘ê|üs¬ &ç.¶
SC

B≥T>± »yêãT #ÓbÕŒ\qT≈£îHêï&ÉT. m+‘√ ÁX¯eTø√]à ª>√˝§ÿ+&É ø£e⁄\ dü+∫ø£ (1935)qT Á|üø£{Ï+#ê&ÉT. Ç+<äT˝À
183 eT+~ |üPs¡«ø£e⁄\T, 354 eT+~ Ä<ÛäTìø£ ø£e⁄\ s¡#·q\T, |ü]#·j·÷\Tqï$. s¡yêD e´edüú, ‘·bÕ\, kÕ+πø‹ø£
e´edüú\T ã\+>±˝Òì ø±\+ n~. n≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T˝À¢ ≈£L&Ü yÓTTø£ÿy√ì dü+ø£\ŒX¯øÏÔ‘√ á dü+∫ø£qT Á|üø£{Ï+#·&É+
Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶ ø±s¡´<äø£å‘·≈£î ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D. >√˝§ÿ+&É ø£e⁄\ dü+∫ø£ ‘Ó\+>±D ø£$‘ê »j·Tπø‘·q+. Ç+‘·{Ï |òüTqø±s¡´+
kÕ~Û+∫q Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶ ‘·q ø£$‘·\qT dü+ø£\q+>± y˚j·T˝Ò<äT. ‘·q >∑T]+∫ ø±<äT, ‘·q düe÷»+ >∑T]+#˚ Ä˝À∫kÕÔs¡T
ñ‘·ÔeTT\T.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 145

 $$<Ûä dü+düú\‘√ nqTu+<Ûä+ :

A
|üsêsTTuÛ≤cÕ <Ís¡q® ´ Á|üu+ÑÛ »HêìøÏ n˝≤¢&TÉ ‘·Tqï ‘Ó\T>∑T BbÕìï Ä]b˛≈£î+&Ü #·÷düTø√e&ÜìøÏ Ä$s¡“$¤ +∫+~
Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ. 3`3`1930 Hê&ÉT yÓT<ä≈£î õ˝≤¢ CÀ–ù|≥˝À ìC≤+ sêh Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ ‘=*düe÷y˚X¯+ »]–+~.

AN
Ç<=ø£ #ê]Á‘·ø£ düìïy˚X¯+. BìøÏ Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶ n<Ûä´ø£å‘· eVæ≤+#ê&ÉT.
$C≤„qe]Δ˙ |ü]wü‘÷· Ô (1941) Ä+Á<Ûkä Õs¡d«ü ‘· |ü]wü‘T· Ô (1943) e´ekÕú|øü £ düuTÑÛ ´˝…q’ Á|ü‘ê|üs¬ &ç¶ ‘·sê«‘· n<Û´ä ≈£îå &ç>±
u≤<Ûä´‘·\qT ìs¡«]Ô+#ê&ÉT. ≈£î\eT‘ê\ |ü{Ϻ+|ü⁄˝Òì áj·Tq j·÷<äe dü+|òüT+, eTT~sêCŸ dü+|òüT+, >ö&É dü+|òü÷\≈£î
≈£L&Ü n<Û´ä ≈£îå \T>± ñHêï&ÉT. ôV≤’ Á<ëu≤<é Äj·TTπs«<ä dü+|òTü + n<Û´ä ≈£îå &ç>±, Ä+Á<Û<ä X˚ ¯ Á>∑+<∏ë\j·T dü+|òTü ñbÕ<Û´ä ≈£îå &ç>±

NG
ùde\+~+#ê&ÉT. lø£èwüí<˚esêj·÷+Á<Ûä uÛ≤cÕì\j·T+, \ø£ÎDsêj·T |ü]XÀ<Ûäø£ eT+&É*, u≤\düs¡dü«r Á>∑+<∏ë\j·T+,
y˚eTq Á>∑+<∏ë\j·T+ yÓTT<ä˝…’q dü+düú\‘√ düìïVæ≤‘· dü+ã+<ÛäeTT+&˚~ ‘·q≈£î. ÄHê&ÉT ‘Ó\+>±D˝À ñqï kÕVæ≤‘·´
kÕ+düÿ è‹ø£ dü+düú\‘√ Á|ü‘·´ø£å+>±H√, |üs√ø£å+>±H√ áj·Tq≈£î nqTã+<ÛäeTTqï~. n+<äTπø ªn‘·&ÉT˝Òì ‘Ó\+>±D,
n\+ø£s¡D ˝Òì C≤Dμ nHêï&ÉT <ëX¯s¡~∏.
kÕVæ≤‘·´+ :
LA
mH√ï kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏj·T\qT düeTs¡ú+>± ìs¡«Væ≤+#ê&ÉT Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶. ø£$‘·«+, ø£<∏ä, qe\, Hê≥ø£+, yê´dü+, J$‘·
#·]Á‘· e+{Ï Á|üÁøÏj·T˝À¢ s¡#·q\T#˚XÊ&ÉT. Á>∑+<∏ä |ü]wüÿs¡D\T, C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ ùdø£s¡D #˚XÊ&ÉT. |ü]XÀ<ÛäHê‘·àø£
Á>∑+<∏ë\qT Á|üø£{Ï+#ê&ÉT.
TE

|ü]XÀ<Ûä≈£î\T>± Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶øÏ mq˝Òì ø°]Ôì ‘Ó∫Ãô|{Ϻq$ Ä+Á<ÛäT\ kÕ+|òæTø£ #·]Á‘·, Væ≤+<äTe⁄\ |ü+&ÉT>∑\T,
sêe÷j·TD $X‚wüeTT\T. sêE\ #·]Á‘·H˚ #·]Á‘·>± #Ó˝≤eTDÏ nj˚T´ø±\+˝À Á|ü»\ kÕ+|òæTø£ #·]Á‘˚ ndü˝…’q
#·]Á‘·>± Ä$wüÿ]+|üCÒXÊ&ÉT Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶. #·]Á‘· s¡#·q≈£î áj·Tq Á>∑+<∏ä+ ˇ»®ã+‹ nsTT+~. n+<äTπø πø+Á<äkÕVæ≤‘·´
nø±&ÉMT |ü⁄s¡kÕÿsêìï bı+~q yÓTT<ä{Ï Á>∑+<∏ä+>± #·]Á‘· düèwæº+∫+BÁ>∑+<∏ä+.
T

Væ≤+<äTe⁄\ |ü+&ÉT>∑\ yÓqTø£qTqï H˚|ü<∏ë´\T, Ä#ês¡ dü+Á|ü<ëj·÷\T ‘Ó*ù| ÁbÕe÷DÏø£ Á>∑+<∏ä+ ªVæ≤+<äTe⁄\
|ü+&ÉT>∑\Tμ. |ü+&ÉT>∑\ $X‚cÕ\HÓìï+{ÏH√ |ü⁄sêD, XÊg Á|üe÷D+>± ‘Ó*bÕ&ÉT. ªlj·TT‘· Á|ü‘ê|üs¬ &ç>¶ ±]#˚ $s¡∫‘·yTÓ qÆ
ER

ªVæ≤+<äTe⁄\ |ü+&ÉT>∑\Tμ nqT Á>∑+<∏äeTTq≈£î $|ü⁄\eTT>± |”]ƒø£ Áyêj·TT≥≈£î Hê≈£î e´e~Û #ê\<äT. X¯øÏÔj·TT #ê\ì<˚μ
nì Hê{Ï uÛ≤s¡‘· ñ|üsêh|ü‹ &܈ˆ düπs«|ü*¢ sê<Ûëø£èwüíHé>±s¡T n_ÛÁbÕj·T|ü&çHês¡+fÒ á Á>∑+<∏ä $•wüº‘·qT eT∞fl
Á|ü‘˚´ø£+>± #Ó|üŒqedüs¡+˝Ò<äT.
kÕVæ≤‘·´+ Äq+<ëH˚ï ø±<äT ñ|ü<X˚ Ê˙ï Çyê«*. Á|ü‘ê|üs¬ &ç¶ uÛøÑ ‘Ô£ T· ø±sê+ Hê≥ø£+˝À |ü*øÏ+∫q á |ü<´ä + m+‘√
SC

dü÷Œ¤]eÔ T+‘·yTÓ qÆ ~.
ªnìX¯eTT e÷‘·è<˚X¯Væ≤‘· e÷‘·àqT >√¬s&çyê&Ó uÛÑ≈£îÔ&Í,
<äq ‘·qTe⁄Hé <Ûäq+ãTqT eTT<ä+ãTq qs¡ŒD ùdj·TTq{Ϻ j·÷
eTqTE&Ó ‘ê´–, Áu≤Vü≤àDT\ e÷\\ H=ø£ÿ$<Ûä+ãT dü÷#·T Hê,
»qT&Ó eT˙wæ, <äTs¡à<äeTT X¯Á‘·T>∑p#·T q‘·+&Ó X¯Ss¡T&Í.

146 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 uÛ≤wü :

A
$$<Ûä uÛ≤wü\ô|’ |ü≥TºkÕ~Û+∫q düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|üs¬ &çø¶ Ï ‘Ó\T>∑+fÒ m+‘√ Á|”‹. ‘Ó\T>∑TqT ∫qï#·÷|ü⁄#·÷ùd yê]ì
#·÷ùdÔ n‘·ìøÏ n]ø±*eT+≥ HÓ‹Ô¬ø≈£îÿ‘·T+~.

AN
ì|òTü +≥Te⁄\¬øø£ÿì |ü<ë˝…ìï+{Ïø√ nsêú\qT ≈£L&Ü sêdæô|{≤º&TÉ . ª|ü⁄*p<äeTTμ e+{Ï |ü<ë\qT ∫Á‘·dVü ‰ü j·T+‘√
$e]+∫ ì|òüT+≥Te⁄˝…{≤¢ ñ+&Ü˝À #·÷|æ+#ê&ÉT. ‘Ó\T>∑T *|æ dü+düÿs¡D »s¡>±\ì ø√s¡T≈£îHêï&ÉT. 28 nø£åsê\‘√H˚
es¡íe÷\qT s¡÷bı+~+∫ ‘·eT |ü]XÀ<ÛäHê |ü{ÏeTqT Á|ü<ä]Ù+#ê&ÉT. yê] ø£˝≤ìøÏ ¬s+&ÉTyÓ’|ü⁄˝≤ |ü<äTH˚. Á>±+~∏ø£+
sêj·T>∑\&ÉT. yê´eVü‰]ø£+ yê&É>∑\&ÉT. >∑<ä´s¡#·q˝À yê´eVü‰]ø£ uÛ≤wüπø ô|<ä›|”≥ y˚XÊ&ÉT.
e´øÏ‘Ô «· + :

NG
ìsê&É+ãs¡‘,· ìØ“¤‹, ìC≤j·T‹, ìkÕ‡«s¡‘ú · Á|ü‘ê|üs¬ &ç¶ Je\ø£Då ≤\T. y˚wuü ≤Û wü˝À¢ |üse¡ T‘· Á|üu≤Û e+ Á|ü#+· &É+>±
ñqï ø±\+˝À ≈£L&Ü n#·ÃyÓTqÆ ‘Ó\T>∑T yê&ç>± J$+#·>*∑ >±&ÉT. ì+&Óq’ ‘Ó\T>∑T y˚w+ü . nø£så ê˝À¢H˚ ø±<äT n+¬ø˝À¢≈L£ &Ü
‘Ó\T>∑TqT yê&˚yê&ÉT. ªdü«y˚wuü ≤Û cÕ<äTs¡_eÛ ÷ì>±μ |ü]>∑D+Ï |üã&ܶ&TÉ . ‘·qT me]˙ düT‹Ô +#·&TÉ . ‘·qqT me¬sH’ ê düT‹Ô ùdÔ
uÛÑ]+#·&ÉT. M]˝À Äy˚X¯+bÕ\T m≈£îÿe. n~ <Ûäsêày˚X¯+ e÷Á‘·y˚T. Äràj·T‘·≈£î ‘·|üŒ nVü≤+ø±sêìøÏ #√≥T˝Òì
LA
Vü≤è<äjT· +. eT+∫ mø£ÿ&ÉTHêï Á>∑V≤æ +#˚ eTqdü‘Ô Ô· «+ n‘·ì~. C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+˝À $X‚wü ø£èwæ#d˚ qæ Ä#ês¡´ _s¡T<äTsêE
sêeTsêE>±]ì yÓTT<ä≥ |ü]XÀ<ÛäqyÓ’|ü⁄ eTs¡*+∫+~ düTs¡es¡+yêπs. Ç{≤¢ m+<ä]ø√ Áù|s¡≈£î&ÉT, mH√ï s¡#·q\T
sêe&ÜìøÏ ø±s¡≈£î&ÉT.
≈£î\eT‘ê\ |ü{Ϻ+|ü⁄\T ˝Òì dü+düÿs¡Do*. CÀ–ù|≥˝À »]–q Á|ü<∏äe÷+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ˝À uÛ≤>∑´¬s&ç¶es¡à≈£î düuÛÑ˝À
TE

bÕ˝§ZH˚ neø±X¯+ yÓTT<ä≥>± ø£*Œ+∫+~ Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶>±πs. n+uÒ<äÿsYø£qï eTT+<˚ düe÷»+˝À <ä[‘√<ä´eTdü÷Œ¤]Ôì

s¡–*Ã+~ uÛ≤>∑´¬s&ç¶es¡à.
Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶>±] Ä˝À#·Hê düs¡[ $_Ûqï+>± ñ+≥T+~. #ê]Á‘·ø£ |ü⁄s¡Twüß&ÉT, eTVü‰uÛ≤s¡‘êìï q&ç|æ+∫q BÛs¡T&Ó’q
lø£èwüßìí øÏ MTkÕ˝…+<äT≈£î+&Ée⁄? nì Á|ü•ï+#·T≈£îHêï&ÉT. Á|ü‘´˚ ø£+>± ªMTkÕ\ ø£èwüßìí μ ∫Á‘êìï e÷sêÃ\ sêe÷#ês¡T´\
yê]#˚ ^sTT+∫ ‘·eT >√˝§ÿ+&É |üÁ‹ø£ ø±sê´\j·T+˝À ô|≥Tº≈£îHêï&ÉT. Ç<=ø£ Á|ü‘˚´ø£ Äø£s¡¸D.
T

eq|ü]Ô, Ä‘·à≈£Ls¡T, >∑<ë«\, >√bÕ\ù|≥, ø=˝≤¢|üPs¡T dü+kÕúHêBÛX¯ó\‘√ ‘·eT≈£îqï |ü]#·j·÷ìï m|ü&É÷

kÕ«sêúìøÏ yê&ÉTø√˝Ò<äT. kÕVæ≤‘·´ düe÷sê<Ûäqπø ñ|üjÓ÷–+#ê&ÉT.
ER

eq|ü]Ô XÊdüqdüuTÑÛ ´&ç>± 1952˝À mìï¬øq’ Á|ü‘ê|üs¬ &ç¶ yÓTT<ä{Ï qT+&û Á|ü»\ eTìùw. ‘·q eTs¡D≤ìøÏ (25`8`1953)
ˇø£s√E eTT+<äT ≈£L&Ü Á|ü»\ dæú‹>∑‘·T\T ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ yÓ[flq kÕe÷õø£ Væ≤‘·∫+‘·qT&ÉT. ‘Ó\+>±D düe÷C≤ìï
nìï ø√D≤\˝À Á|üu≤Û $‘·+ #˚dqæ Á|ü‘ê|üs¬ &ç¶ Jeq+ bÕeq+, Ä<äsÙ¡ e+‘·+. yê] düeTTqï‘· eT÷]ÔeT‘ê«ìï <ä]Ù+#ê\+fÒ
á |ü<ä´+ #·<äTyê*‡+<˚.
SC

ª¬s’‘·sTT, sê»ã+<ÛäTesTT, s¡#·Ã≈£îô|<ä›sTT, ø±e´y˚<ä ì

cÕí‘·T&ÉTHÓ’, dü«‘·+Á‘·T&ÉsTT, XÊdüqø£s¡ÔsTT, XÊgø£s¡ÔjÓÆT
‘ê‘·\Hê{Ï dü+düÿ è‹øÏ ‘êe\yÓTÆ, |ü⁄s¡TcÕs¡ú J$jÓÆT
e÷ ‘Ó\>±D >ös¡eeTT eT*Ãqyê&ÉT Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶j˚T
` >∑+>±|ü⁄s¡+ Vü≤qTeT#·Ãs¤ à¡ (<äT+<äT_Û)

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 147

 ñ|üyê#·ø£+

A
3. ø±fiÀõ

AN
$eø£å mø£ÿ&ÉTHêï e´‹πsøÏ+#ê&ÉT
eT+∫ mø£ÿ&ÉTHêï kÕ«>∑‹+#ê&ÉT
nHê´j·T+, nD∫y˚‘·\ô|’ ‹s¡>∑ã&ܶ&ÉT
‘·q yê<äq\‘√ ‘Ó\+>±DÒ‘s· T¡ \ eTqdüT\qT ≈£L&É

NG
¬>\T#·T≈£îHêï&ÉT
‘Ó\+>±D yÓ’‘ê[≈£î&Éì ù|s¡T>∑Hêï&ÉT
áH˚\ kÕ+düÿ è‹ø£ yês¡dü‘·«+˝ÀqT+&ç m~–q Ä
LA eTVü≤˙j·TT&˚ ` ø±fiÀõ.

ªªyÓTT<ä{Ï Á|ü|+ü #· j·TT<ä+Δ ‘√ bÕ≥T H˚qT uÛ÷Ñ $T MT<ä |ü&qç . n~ 09`09`1914μμ nì ø±fiÀõ ‘·q Ä‘·àø£<ä∏ ªÇB
Hê >=&Éeμ˝À ‘Ó*bÕ&ÉT. ø±fiÀõ ªs¡≥ºVü≤[flμ nH˚ }s√¢ |ü⁄{≤º&ÉT. Ç~ ;C≤|üPsY õ˝≤¢˝À ñqï~. á }s¡T ø£sêí≥ø£
TE

ÁbÕ+‘·+˝Àì bÕ‘· u§+u≤sTT Áô|dæ&Ó˙‡ øÏ+<ä ñ+&˚~. ø±fiÀõ ∫qï‘·q+˝À M] ≈£î≥T+ã+ ø=H˚ï+&ÉT¢ eTVü‰sêh˝Àì
ªkÕj·Tsê+μ nH˚ Á>±eT+˝Àq÷, ø=+‘·ø±\+ ‘Ó\+>±D˝Àì Ç˝…¢+<äT ‘ê\÷ø± ªø±πs|ü*¢μ Á>±eT+˝ÀqT ìedæ+∫+~.
1917 es¡≈£î ø±fiÀõ ≈£î≥T+ã+ Vü≤qTeTø=+&É˝À ñ+&˚~. ‘·s¡Tyê‘· eT&çø=+&É≈£î e÷s¡&É+ »]–+~. ‘·s¡Tyê‘·
ø±fiÀõ nqï sêy˚TX¯«s¡ sêe⁄ Hê´j·TXÊg+ #·<äe&ÜìøÏ ôV’≤<äsêu≤<é b˛yê*‡ e∫Ã+~. <ë+‘√ ø±fiÀõ bÕ‘·ãd”Ô˝Àì
#ÍeTVü≤˝≤¢ ø±˙Zã&ç\ ôdø£+&é bòÕs¡+˝À #˚sê&ÉT. ‘·s¡Tyê‘· düT˝≤ÔHé ãC≤sY˝Àì ¬sdæ&Ó˙‡ $T&ç˝Ÿ dü÷ÿ˝Ÿ˝À #˚sê&ÉT.
T

ñqï‘· $<ä´ø√dü+ 1934 @Á|æ˝Ÿ HÓ\˝À es¡+>∑˝Ÿ ø±˝Òõj˚T{Ÿ ôV’≤dü÷ÿ˝Ÿ˝À Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ˝À Á|üy˚•+#ê&ÉT. 1939˝À
ª˝≤μ |üP]Ô #˚XÊ&ÉT. 1940˝À >∑$#Ós¡¢ Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q s¡TøÏàDÏì $yêVü≤+ #˚düT≈£îHêï&ÉT.
ER

ªªe÷ Ç+≥¢ ˇø£ ;s¡Tyê ñ+≥~. <ë+≥¢ ˇø£ ns¡\ ø±–‘ê\T, ã≥º\T, Hê edüTÔe⁄\T nq<ä>∑Z$ ñ+≥sTT. e÷
Ç+{ÏøÏ s√p e#˚à yê¬se]¬ø’Hê ‘Ó\TdüT. sêeTXÊÅdæÔøÏ #Óù|Ô |ü+|ædüÔ&ÉTμμ á e÷≥\qT ã{Ϻ ø±fiÀõ e´øÏÔ>∑‘· ÄdæÔ˝Òì
ìsê&É+ãs¡T&ÉT nH˚~ ‘Ó\TdüTÔ+~. ìC≤ìøÏ ø±fiÀõ ªkı+‘· ÄdæÔ s¡<äT› ø±yê\H˚ ø£eT÷´ìdüTºμ ø±<äT. mø£ÿ&çøÏ yÓ[flHê,
mø£ÿ&çøÏ e∫ÃHê, mø£ÿ&É ‹]–Hê ` á |üP≥ Çø£ÿ&É ‹+fÒ sêÁ‹¬øø£ÿ&ÉH√, á sêÁ‹ Çø£ÿ&ÉT+fÒ πsô|ø£ÿ&ÉH√ Äj·Tqπø
SC

‘Ó*j·T<äT. Ä#·s¡D≈£î, Ä<äsêÙìøÏ @ e÷Á‘·+ ‘˚&Ü ˝Òì J$‘·+ Äj·Tq~.

ø±fiÀõ ìs¡+‘·s¡ ñ<ä´eTJ$. ‘·q ø±\+˝À »]–q nH˚ø£ ñ<ä´e÷˝À¢ bÕ˝§ZHêï&ÉT. Á|ü‹ $wüj÷· ìï Á|ü•ï+#ê&ÉT.
kÕ«‘·+Á‘·´ ñ<ä´eT+˝À bÕ˝§ZHêï&ÉT. s¡C≤ø±s¡¢ HÓ~]+∫ C…’\T J$‘·+ >∑&çbÕ&ÉT. ìC≤+ sêEqT m~]+#ê&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|ü‘˚´ø£ sêh+ ø=s¡≈£î ≈£L&Ü b˛s¡T #˚XÊ&ÉT. ‘·qø√dü+ ø±≈£î+&Ü, Ç‘·s¡T\ u≤>∑T ø√dü+ b˛sê&˚ ‘·‘·Ô «+ `
kÕe÷õø£ düŒ èVü≤ ø±fiÀõ˝À ñHêïsTT.

148 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ‘Ó\+>±D |üø±å q ì*∫ ‘ê&ç‘,· |”&‘ç · Á|ü»\ >∑T+&Ó\˝À ø=\TyÓq’ ø£$ ø±fiÀõ. e÷≥\˝À, #˚‘\· ˝À, Ä˝À#·q\˝À,
Äy˚<äq˝À, y˚wüuÛ≤wü\˝À, Á|ües¡Ôq˝À, ‘Ó\+>±D dü«s¡÷|ü+ dü+|üPs¡í+>± ø£ì|ædüÔ~. <ëX¯s¡~∏ nqï≥T¢ ªª‘Ó\+>±D

A
Ä<ÛäTìø£ kÕVæ≤‘·´ eTTK<ë«s¡+ ø±fiÀõ. ‘·q ø£$‘ê«ìï Á|ü»\ J$‘ê˝À¢øÏ rdüT¬ø[fl Á|üC≤ø£$>± ù|s¡Tbı+~qyê&ÉT

AN
ø±fiÀõ.
düe÷» >=&ÉeqT ‘·q >=&Ée>± #˚dTü ø=ì ªªHê >=&Éeμμ ù|s¡T‘√ nH˚ø£ ø£$‘·\T sêdæ, yê{Ïì mì$T~ dü+|ü⁄{≤\T>±
yÓ\Te]+#ê&ÉT. ÁbÕ+rj·T <äèø£Œ<∏ä+, <˚oj·T <äèø£Œ<∏ä+, n+‘·sê®rj·T <äèø£Œ<∏ä+ ø£*–q ø±fiÀõ ìC≤ìøÏ n+‘·sê®rj·T
ø£$. ìs¡+≈£îX¯ sêC≤´\MT<ä ‘·q J$‘ê+‘·+ ø£‹>Ô {∑ ºÏ b˛sê&çqyê&ÉT ø±fiÀõ. n+<äTøπ sê»ø°j÷· \‘√, Á|üC≤ ñ<ä´e÷\‘√

NG
eTyÓTøÆ y£ TÓ qÆ ø±fiÀõ ø£$‘ê«ìï ‘Ó\T>∑THê≥ Á|ü»\T Ä<ä]+#ês¡T. s¡C≤ø±s¡ô¢ |’ Äj·Tq ø√bÕìï |üsêø±wü̃≈î£ #˚]Ãq ø£$‘·.
ªªø±fÒdæ rsê˝…μμ Ç+<äT˝Àì ø£dæ ‘Ó\+>±D Á|ü»\+<ä]~.
ªªeTq |æ\¢\qT #·+|æ eTq\ ã+~Û+∫q
e÷qyê<Ûeä TT\qT eT+&É˝≤BÛXó¯ \qT LA
eTs¡∫ b˛≈£î+&É >∑Ts¡T‘·T+#·Tø√yê˝…
ø£dæ Ä]b˛≈£î+&É ãTdüø=≥Tº#T· +&Ü˝…
ø±\+ãT sê>±HÓ ø±fÒdæ rsê˝…μμ
TE

kÕVæ≤‘·´+˝À uÛ≤wüqT|üjÓ÷–+#˚ $wüj·T+˝À ø±fiÀõøÏ ø=ìï ø£∫Ñ·yÓTÆq n_ÛÁbÕj·÷\THêïsTT. Äj·Tq <äèwæº˝À

uÛ≤wü ¬s+&ÉT s¡ø±\T>± ñ+≥T+~. ˇø£{Ï ªªã&ç |ü\T≈£î\ uÛ≤wüμμ. ¬s+&Ée~ »q+ ì‘·´e´eVü‰s¡+\ yê&˚ ªª|ü\T≈£îã&ÉT\
uÛ≤wüμμ. ˇø£ s¡ø£+>± #ÓbÕŒ\+fÒ yÓTT<ä{Ï~ Á>±+~∏ø£ uÛ≤wü. ¬s+&Ée~ yê´eVü‰]ø£ uÛ≤wü. á yê´eVü‰]ø£ uÛ≤wüj˚T
JeuÛ≤wü. @ uÛ≤wü¬ø’q Je<Ûë‘·Te⁄ e÷+&É*ø£y˚T. ø±fiÀõ m|ü&É÷ JeuÛ≤wüyÓ’ù| yÓTT>∑TZ #·÷bÕ&ÉT.
ªª¬s+&ÉTqïs¡ õ˝≤¢\<˚ <ä+&ç u≤dü nsTTq|ü&ÉT
T

‘·øÏÿH√fi¯fl H√fi¯flj·÷dü
ER

‘=øÏÿ H=ø£ÿ ã&ɶ|ü&ÉT

Á|ü‘´˚ ø£+>± sê»´+ bÕ\T
ø√s¡&+É ‘·|Œü <äTμμ
n+≥÷ ø±fiÀõ Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘·|ü⁄ uÛ≤cÕyê<äT\qT ôV≤#·Ã]+#ê&ÉT. ø±fiÀõ ø±+Á¬>düT bÕغ˝À düuÛÑT´&ÉT. ø±+Á¬>düT
SC

bÕغ ‘·s¡|ü⁄q myéT.m˝Ÿ.@ >± b˛{°#˚dæ z&çb˛j·÷&ÉT. ø±+Á¬>dt bÕغ ìj·TeTìã+<Ûäq\qT bÕ{ÏdüTÔqï|üŒ{ÏøÏ˙.
ªbÕ‹Áe‘·´+μ nqï e÷≥≈£î e´+>±´s¡ú dü÷#·ø£+>± ªbÕغÁe‘·´+μ nqï |ü<äã+<Ûëìï ø±fiÀõj˚T ‘·j·÷s¡T#˚XÊ&ÉT.
bÕغj˚T <˚e⁄&ÉT, düs¡«dü«+ nì uÛ≤$+#·≥+, bÕغ ‘·|ü #˚dæHê düeT]ú+#·&É+, Ç≥Te+{Ï$ ø±fiÀõøÏ @ e÷Á‘·+ Çwüº+
ñ+&˚$ ø±e⁄. ‘·\˝Òì‘·Hêìï ˇ|üø√&ÉT. e´øÏÔ‘·«+ ñ+&Ü\ì, <ÛäHêìøÏ ˝§+– ` q\T>∑Ts¡T˝À |ü\#·q ø±y=<ä›ì,

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 149

 ‘·˝…‘·TÔø=ì ‹s¡>∑>∑*π> BÛs¡ >∑TD+ ñ+&Ü\ì ø±fiÀõ uÛ≤$+#ê&ÉT. ªªÁbÕ+‘˚‘·s¡T˝Ò <√|æ&ç#˚ùdÔ bı*y˚Ts¡<ëø£ ‘·ìï
‘·s¡TeTT‘·+! ÁbÕ+‘·+ yê&˚ <√|æ&ç #˚ùdÔ ÁbÕD+‘√H˚ bÕ‘·s¡y˚düÔ+!μμ nì ‘Ó\+>±D eTqdüÔ‘êÔ «ìï ∫Á‹+#ê&ÉT.

A
ªªMs¡ ‘Ó\+>±D Hê~ y˚s¡T ‘Ó\+>±D Hê~

AN
y˚¬s’ ≈£L&Ü ‘Ó\+>±D Ms¡ ‘Ó\+>±D eTTe÷à{ÏøÏμμ
nì m\T¬>‹Ô #ê{≤&ÉT. ‘Ó\+>±D e÷+&É*ø±ìï Ä+Á<Ûëyêfi¯ófl ùV≤fi¯q #˚j·T&Üìï @ e÷Á‘·+ düVæ≤+#·uÀeTì
ø±fiÀõ Ä s√E˝À¢H˚ >∑{Ϻ>± #ÓbÕŒ&ÉT. sê»ø°j·T $eø£å‘·‘√bÕ≥T, uÛ≤cÕ $eø£åqT #·÷ù| Ä+Á<ÛäT\qT Á|ü•ï+#ê&ÉT.
ªª‘Ó\+>±D Á|ü»\T dü\TŒ / ‘Ó\+>±D ñ<ä´e÷ìï

NG
sö&û n\»&ç n+≥÷ u≤ø±\÷<Ó&ç Ä+Á<ÛäT\
<Ó+‘·bÕ{Ï düuÛÑ´‘·+≥ / ‘Ó\+>±D ªªj·÷düμμ HÓ|ü⁄&ÉT
sT÷dü&ç+#·T uÛ≤w”j·TT\ / düTVü≤è<들eq m+‘·ìμμ
nì Á|ü•ïdü÷Ô ø£$‘·«+ sêXÊ&ÉT.
LA
ø£$>±, ñ<ä´eTø±s¡Tì>± ù|s=+~q ø±fiÀõ ø£<∏ä≈£îì>± ≈£L&Ü sêDÏ+#ê&ÉT. Ç‘·ì ø£<∏ä˝À¢ dü«#·Ã¤‘·, dü÷{Ï<äq+,
q#·Ãì $wüj·÷\ô|’ ìs¡düq düŒwüº+>± ø£ì|ædüTÔ+~. ø±fiÀõ ø£<∏ä\≈£î áHê{Ïø° ÁbÕdü+–ø£‘· ñqï~. eT‘·+ù|]≥,
≈£î\+ù|]≥ eTqTwüß*ï V”≤q+>± #·÷&É≥+, nee÷ì+#·≥+ m+‘· <ës¡TDyÓ÷ #ÓbÕŒ&ÉT. eTqTwüß˝À¢ì <ä«+<ä«
TE

Á|üeè‹Ô, nHê´j·TyÓTÆq Ø‘·T*ï ‘Ó*j·TC…bÕŒ&ÉT. e´+>∑´+, ùV≤fi¯q\‘√ kÕ–q ø£<∏ä $uÛÑ÷‹ ˝Òø£ ù|òdtbÂ&ÉsY. Ç+<äT˝À
n\+ø£sD¡ \ |ü≥¢ >∑\ yÓ÷EqT qe⁄« ‘Ó|Œæ +#˚ $<Û+ä >± #ÓbÕŒ&ÉT. sê»ø°j÷· ˝À¢, |ü]bÕ\q˝À neø£‘e· ø£*ï, nÁø£e÷*ï
Ç|ü&ÉT ≈£L&Ü #·÷düTÔHêï+. ‘Ó\+>±D˝À 1940 Hê{ÏøÏ ñqï sê»ø°j·T e´edüú XË’X¯e <äX¯˝À ñ+~. ˇø£]ì $T+∫
ˇø£sT¡ ≈£îÁ≥\T, ≈£î‘·+Á‘ê\‘√, ˝Öø£´+‘√ sê»´bÕ\q kÕ–+~. á |ü]dæ‘ú T· *ï sêe÷j·TD+˝Àì düTÁ^e⁄&ÉT, $;ÛwDü Tì
T

ñ<ä+‘ê\≈£î eTT&çô|{Ϻ sêdæq ø£<ä∏ ª\+ø±|ü⁄qs¡T<äsΔ D¡ μ. Bìô|’ $dæ]q e´+>±´gy˚T á ø£<.ä∏ sê‹ u§eTà≈£î >∑T&çø{£ +ºÏ #˚
$wüjT· +˝À eTT+<äT≈£î e∫Ãq Á|ü»\T, ÁbÕDeTTqï nHê<∏ä •X¯óe⁄ô|’ Ä<äsD¡ #·÷|æ+#·˝øÒ b£ ˛e&É+ô|’ $dæ]q e´+>±´g+
ER

ªuÛÑ÷‘·<äj·Tμ. ø±fiÀõ ø£<∏ä\˙ï ˇø£ s¡ø£+>± sê»ø°j·T ø£<∏ä\T. M{Ï˝À kÕVæ≤‘·´ $\Te\T ø±bÕ&É&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#ê&ÉT.
mì$T~ <äXÊu≤›\≈£î ô|’>± Á|üC≤ J$‘·+˝À eTT&ç|ü&ɶ ã‘·T≈£î Äj·Tq~. $eø£å mø£ÿ&É ñHêï e´‹πsøÏ+#ê&ÉT.
eT+∫ nqï~ mø£ÿ&É ñHêï kÕ«>∑‹+#ê&ÉT. nHê´j·T+, nD∫y˚‘·\ô|’ ‹s¡>∑ã&ܶ&ÉT. Ä˝À∫+#·>∑\yês¡T Äj·Tq
yê<äq˝À¢ì düeTs¡úq*ï >∑T]Ô+#ês¡T. á $<Ûä+>± ‘Ó\+>±DÒ‘·s¡T\ eTqdüT\qT ¬>\T#·T≈£îqï dü+<äsꓤ\T nH˚ø£+
SC

ñHêïsTT. ‘Ó\+>±D yÓ’‘ê[≈£îì>± ø±fiÀõì ù|s=ÿHê*. á H˚\ kÕ+düÿ è‹ø£ yês¡dü‘·«+˝À+∫ Äj·Tq m~>±&ÉT.
eTqTwüß\qT Äj·Tq ns¡ú+ #˚düT≈£îqï rs¡T #ê\ $•wüº+>± ñ+≥T+~. Äj·Tq #ê˝≤kÕs¡T¢ Á|üVü‰¢<ä #·]Á‘· ø£<∏ä
#Óù|Œyê&ÉT. Ä ø£<∏ä Äj·Tq≈£î q∫Ã+~. ‘·+Á&ç Væ≤s¡D´ø£•|ü⁄&ç ìs¡+≈£îX¯‘ê«ìï n+‘· ∫qïej·TdüT˝ÀH˚ ÁbÕD≤\≈£î
‘Ó–+∫ m~]+∫q Á|üVü‰¢<äT&ç bÕÁ‘· Äj·Tq≈£î #ê˝≤ q∫Ã+~. Á|üVü‰¢<äT&ÉT nHê´j·÷ìï m~]+#ê&ÉT. nHê´j·÷ìï

150 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 m~]+∫H√&˚ ‘·q≈£î Äsê<ÛäT´&Éì ˝…ø£ÿ˝ÒqìïkÕs¡T¢ #ÓbÕŒ&ÉT. Á|üC≤kÕ«eT´+˝À z≥T≈£î #ê˝≤ $\Te ñ+≥T+<äì
uÛ≤$+#ê&ÉT. z≥TVü≤≈£îÿ Á|üC≤kÕ«$Tø£yÓTÆq<äì Á|üø£{Ïdü÷Ô yÓT&É˝À uÀs¡T¶ y˚düTø=ì ‹]>±&ÉT. á ùd«#êä Á|üeè‹Ô Äj·Tq

A
Á|ües¡Ôq˝À n&ÉT>∑&ÉTHê ø£ì|ædüTÔ+~.

AN
e´øÏÔ‘·«+, ùd«#·Ã¤ nH˚ ¬s+&ÉT Á|ü<Ûëq $wüj·÷\qT eTìwæ ø√˝ÀŒ≈£L&É<äì #ÓbÕŒ&ÉT. ìs¡“¤j·T+>± e÷{≤¢&É&É+
Äj·Tq dü«uÛ≤e+. BìøÏ ñ<ëVü≤s¡D>± 1948˝À »]–q á dü+|òüT≥q ì\TdüTÔ+~. ªªes¡+>∑˝Ÿ ôd+Á≥˝Ÿ C…’\T˝À
ø±fiÀõ ‘·~‘·s¡T\THêïs¡T. n|ü&ÉT ãTs¡TE MT<ä ñqï ˇø£ b˛©dt sêÁ‹ mì$T~ >∑+≥\ düeTj·T+˝À Mfi¯flqT
ñ<˚•› +∫ ªª‘·TbÕø°‘√ Mfi¯flqT ø±*à #·+|æHê bÕ|ü+ ˝Òμμ<äì nø£ÿdüT yÓfifl¯ >∑ø±ÿ&ÉT. n~ $qï ø±fiÀõ n‘·ì <ä>sZ∑ ≈¡ î£ b˛sTT

NG
ªª<ÛÓ’s¡´eTT+fÒ ø±\Ãy√jYT nì düyê˝Ÿ #˚XÊ&ÉT. Ä düeTj·÷q $T>∑‘ê U…’B\+<äs¡T uÛÑj·T|ü&ܶs¡T.μμ ø±˙ ø±fiÀõ Ç{≤¢+{Ï
dü+<äs¡“¤+˝À yÓqø± eTT+<äT\T #·÷&É&ÉT. ÇB n‘·ì ìØ“¤‹.
ø±fiÀõ J$‘ê+‘·+ Á|üC≤kÕ«eT´yê~>± ñHêï&ÉT. ªª˙ n_ÛÁbÕj·÷*ï ùd«#·Ã¤>± Á|üø£{Ï+#˚ ˙ Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+
nedüs¡yÓTÆ‘˚ Hê ÁbÕD≤˝…’Hê Ç∫à b˛sê&ÉT‘êμμ nqï e÷≥*ï ø±fiÀõ m|ü&É÷ >∑Ts¡TÔ#˚ùdyê&ÉT. Ä y˚Ts¡≈£î ã‹ø±&ÉT.
LA
n+<äTπø eTVü‰ø£$ ll ø±fiÀõì Áô|ò+∫ø£$ ªª\÷sT÷ Äs¡>±Héμμ‘√ b˛˝≤Ã&ÉT. 1953˝À eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢
Ä\+|ü⁄s¡+˝À »]–q ªHê >=&Éeμ |ü⁄düÔø±$wüÿs¡D düuÛÑ˝À á e÷≥ nHêï&ÉT. j·TT<äΔ+˝À ÁbòÕHé‡ ø£e⁄\+‘ê bÕ]b˛‘˚
\÷sT÷ ns¡>±Hé ˇø£ÿ&˚ <˚X¯+˝À ì\ã&ç eTVü‰ $XÊ«kÕìï yÓ\¢&ç+#˚ ^‘ê\T sêXÊ&ÉT. ø±fiÀõ ≈£L&Ü n˝≤+{Ï
yê&˚qì ll ñ<˚›X¯+. ì»y˚T! ‘Ó\+>±D Ç{°e* ø±\+ es¡≈£î ˇø£ j·TT<äΔ uÛÑ÷$T. n+<äT˝À ì\ã&ç ø±fiÀõ
TE

Á|ü»\yÓ’|ü⁄>± ø£$‘·«+ $ì|æ+#ê&ÉT. ìC≤+qT m~]+#ê&ÉT. ìs¡+≈£îX¯ Á|üuÛÑT‘ê«*ï ~Ûø£ÿ]+#ê&ÉT. n+<äTπø Äj·Tq
ñ<ä´eTø£$.
ªªe÷ Hêj·Tq~ >±+BÛ dü÷|ò‘” ‘· «· +. n+fÒ eT‘·kÕeTs¡d´ü +. kÕ<ÛTä dü‘T· Œs¡Twüß&Éì Væ≤+<äTe⁄˝§düsÔ T¡ , eTTdæ+¢ ˝§düsÔ T¡ .
e÷ Hêj·Tq eTTdæ+¢ \ ôdsTT+{Ÿ‡ì, Væ≤+<ä÷ kÕ<ÛTä e⁄\ì ø£*ùdyê&ÉT. Äj·Tq≈£î ≈£î\ |ü{+ºÏ |ü⁄˝e¢Ò ⁄. n{≤¢+{Ï yê‘êes¡D+˝À
T

ô|s¡>∑&É+e\¢ e÷≈£L á s¡ø£yÓTÆq uÛ≤yê\T @s¡Œ&ɶsTTμμ nì ø±fiÀõ #Ó|ü≈£îHêï&ÉT. n+<äTπø @<√ ˇø£ eT‘·+ |üøå±q
Äj·Tq mqï&É÷ ø£ìŒ+#·˝Ò<äT. ø±fiÀõ ‘·q n_ÛÁbÕj·÷\≈£î düìïVæ≤‘·yÓTÆq uÛ≤yê\T Ç‘·s¡uÛ≤wü˝À¢ ø£q|ü&ɶ|ü&ÉT yê{Ï‘√
ER

‘ê<ë‘·à´+ #Ó+~ ‘Ó\T>∑T bÕsƒ¡ø£˝Àø£+ ø√dü+ nqTe~+#ê&ÉT. K©˝Ÿ õÁu≤Hé sêdæq ªª~ÁbÕô|ò{ŸμμqT ªJeq^‘·μ>±
s¡∫+#ê&ÉT.
‘·q #êe⁄ ‘·sê«‘· ‘·q uÛÖ‹ø£<˚Vü≤+ yÓ’<ä´$<ë´s¡Tú\ |ü]XÀ<Ûäq≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&Ü\ì Ä•+#ê&ÉT. 13`11`2002
Hê&ÉT eTs¡DÏ+∫q |æ<ä|ü Äj·Tq bÕ]úe<˚Vü‰ìï ø±ø£rj·T yÓT&çø£˝Ÿ ø£fi≤XÊ\≈£î n+<äCÒXÊs¡T.
SC

Áã‘·Tø£+‘· <˚X¯+>±, Á|ü»\T>±, ñ<ä´e÷\T>± Áã‹øÏq, Á|üC≤ø£$ ø±fiÀõ Hêsêj·TDsêe⁄. ‘·q kÕe÷õø£
J$‘·+ <ë«sê Äj·Tì∫Ãq dü÷Œ¤]Ô uÛ≤eÁ|ükÕs¡+ eTT+<äT‘·sê\≈£î X¯øÏÔìdüTÔ+~. Äj·Tq J$‘·+, ø£$‘·«+ uÛ≤$‘·sê\≈£î
Ä<äsÙ¡ +.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 151

 ñ|üyê#·ø£+ 4. Ä#ês¡´ ø=‘·Ô|ü*¢ »j·TX¯+ø£sY

A
‘Ó\+>±D #Ós¡Te⁄ rs¡T
eTq »j·TX¯+ø£s¡T kÕs¡÷

AN
n\T>∑T <äT+øÏ bÕs¡÷
|ü<äTHÓ’q e÷≥ CÀs¡T
bÕ\T b˛düT≈£îqï |üC§®qï ø£+≈£î\\¢
ô|’øÏ ô|’øÏ m–πs Ä bÕ\ |æ≥º\\¢
MT ÄX¯j·÷\ Áyê\÷

NG
ø£ì|æ+#Ó Äqyê\÷...
ø£qTï\˝À Äy˚X¯+ ø£<ä˝≤&çq s¡TÁ<äT&ÉT
Ä~Û|ü‘·´ X¯≈£îÔ\ô|’ n‘·&ÉT Ms¡uÛÑÁ<äT&ÉT
Ä˝À#·q\ nedüsêìï ‘Ó*|æq ìã<äTΔ&ÉT
LA ‘Ó\+>±D ø£qT>=qï n‘·&ÉT eTs√ ãT<äTΔ&ÉT

‘Ó\+>±DqT dü«|æï+∫, XÊ«dæ+∫q eT¨bÕ<Ûë´j·TT&ÉT »j·TX¯+ø£s.Y es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢ Ä‘·à≈£Ls¡T eT+&É\+ nø£ÿ+ù|≥
Á>±eT+˝À \ø°Îø±+‘·sêe⁄, eTVü‰\ø°Î <ä+|ü‘·T\≈£î 1934 Ä>∑dtº 6q »ìà+#ê&ÉT. ñs¡÷›MT&çj·T+ bÕsƒ¡XÊ\\T
TE

e÷Á‘·y˚T n+<äTu≤≥T˝À ñqï s√E\˝À Vü≤qàø=+&É˝Àì eTs¡ÿJ bÕsƒ¡XÊ\˝À ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´ H˚sêÃ&ÉT. Vü≤qàø=+&É
q÷´ôV’≤dü÷ÿ˝Ÿ˝À e÷<Ûä´$Tø£ es¡≈£î, Á|üuÛÑT‘·« ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\˝À ôV≤#Y.mdt.d” es¡≈£î #·<äTe⁄≈£îHêï&ÉT. ñkÕàìj·÷
$X¯«$<ë´\j·T+˝À _.m. |üP]Ô #˚XÊ&ÉT. u…Hês¡dt $X¯«$<ë´\j·T+, n©>∑&éÛ $X¯«$<ë´\j·÷\ qT+&ç |æ.õ. |üP]Ô#X˚ Ê&ÉT.
düeTdü´\ |ü≥¢ @ $<Ûä+>± düŒ+~+#ê˝À, <ëìï @ $<Ûä+>± ñ<ä´eT+>± r]Ã~<ë›˝À ìs¡÷|æ+#˚ dü+|òüT≥q ˇø£{Ï
áj·Tq $<ë´uÛ≤´dü ø±\+˝À »]–+~.
T

n|üŒ{À¢ es¡+>∑˝Ÿ˝À &çÁ^ ø£fi≤XÊ\ ˝Ò<äT. &çÁ^ #·<äyê\+f… ôV’≤<äsêu≤<é≈£î yÓfi≤fl*. ˝…ø£Ãs¡sY‡ Áb˛<ä“\+‘√ &çÁ^
ø±˝ÒJ ø±yê\ì $<ë´s¡T\ú T ñ<ä´$T+#ês¡T. n+<äT˝À yÓTT<ä{Ï es¡Tdü˝À »j·TX¯+ø£sY ñHêï&ÉT. }πs–+|ü⁄˝À »j·TX¯+ø£sY
ER

ìHê<ë*düTÔHêï&ÉT. ªes¡+>∑˝Ÿ≈£î &çÁ^ ø±˝ÒJ ø±yê*μ. nHê*‡+~uÀsTT j·T÷ìe]‡{° ø±yê\ì ìHê<ä+ Ç#êÃ&ÉT.
n+<äs¡÷ qyê«s¡T. »j·TX¯+ø£sYqT u≤>± Çwüº|ü&˚ ˇø£ ˝…ø£Ãs¡sY ªª@ bı{≤º bÕ>∑˝Ÿ ¨>∑j·÷ ø±´?μμ nì nHêï&ÉT. á
dü+|òüT≥q ‘·s¡Tyê‘· |ü<˚+&É¢≈£î &çÁ^ ø±˝Òõ, eTT|üŒsTT @+&É¢≈£î j·T÷ìe]‡{° e∫Ã+~. Ä |æ∫à |æ\¢>±&˚ ‘·s¡Tyê‘·
j·T÷ìe]‡{°øÏ yÓ’dt#Ûêq‡\sY nj·÷´&ÉT.
SC

1960˝À ñbÕ<Ûë´j·T eè‹Ô˝ÀøÏ n&ÉT>∑T ô|≥º&+É <ë«sê ñ<√´>∑ J$‘·+ yÓTT<ä˝+’… ~. Vü≤qàø=+&É˝À ñbÕ<Ûë´j·TT&ç>±
ìj·÷eTø£yÓTÆ, ˝…ø£Ãs¡sY>± Ä~˝≤u≤<é≈£î b˛j·÷&ÉT. 1975`79 es¡≈£î d”¬øm+ ø£fi≤XÊ\ Á|æì‡bÕ˝Ÿ>±, uÀs¡T¶yÓT+ãs¡T>±
ùde\+~+#ê&ÉT. 1982`91 es¡≈£î d”ô|ò˝Ÿ ]õÅkÕºsY>± |üì#˚XÊ&ÉT. 1991`94 es¡≈£î ø±ø£rj·T j·T÷ìe]‡{°
yÓd’ #t êq‡\sY>± |üì#˚XÊ&ÉT. Çy˚ ø±ø£ $$<Ûä Á|üuTÑÛ ‘·« ¨<ë˝À¢, dü+|ò÷ü \ |ü<eä ⁄˝À¢ |üì#˚dæ ‘·q<Óq’ eTTÁ<äyX˚ Ê&ÉT. Çìï
|ü<äe⁄˝À¢ |üì#˚dæHê ªªHê≈£î yÓ’dt #êq‡\sY>± #˚dæq ‘·è|æÔ ø£+f… d”.¬ø.m+. ø£fi≤XÊ\ Á|æì‡bÕ˝Ÿ>± |üì#˚j·T&É+ m≈£îÿe

152 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ‘·è|æìÔ ∫Ã+~μμ nì dü«j·T+>± nHêï&ÉT. Vü≤qàø=+&É˝À {°#s· >Y ± yÓTT<ä˝q’… ñ<√´>∑ Á|ükÕúq+, n<˚ }fiÀfl yÓd’ #t êÛ q‡\sY>±
|ü<äM $s¡eTD‘√ eTT–dæ+~. ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT uÛ≤eC≤˝≤ìï yê´|æÔ #˚dü÷ÔH˚ nH˚ø£ |ü<äe⁄˝À¢ |üì#˚XÊ&ÉT.

A
eT÷&ÉT <äX¯\T>± kÕ–q ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+˝À »j·TX¯+ø£sY ø°\ø£bÕÁ‘· b˛wæ+#ê&ÉT. 1952 es¡≈£î »]–q
ñ<ä´eT+‘√ bÕ≥T 1969, Ä ‘·sê«‘· 1996˝À ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+˝À »j·TX¯+ø£sY bÕÁ‘·qT mes¡÷

AN
eT]Ãb˛˝Òs¡T. 1952˝À Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ $<ë´]ú>± ‘Ó\+>±D≈£î C…’ø={Ϻ ‘·s¡>∑‘·T\qT ãVæ≤wüÿ]+#ê&ÉT. es¡+>∑˝Ÿ˝À
yÓTT<ä˝q’… ñ<ä´eT+ ôV≤’ <äsêu≤<é\ øπ +ÁBø£è‘·yTÓ +Æ ~. HêHéeTT©ÿ >√u≤´ø˘ ìHê<ä+‘√ eTT+<äT≈£îb˛sTT+~. ôV≤’ <äsêu≤<é\
»]π> MT{Ï+>¥≈£î ‘√{Ïyêfi¯fl‘√ ø£*dæ ãdt˝À »j·TX¯+ø£sY ãj·T\T<˚sê&ÉT. ãdüT‡ eT<Ûä´˝À ô|òsTT˝Ÿ ø±e&É+ e\¢
ôV’≤<äsêu≤<é≈£î Ä\dü´+>± #˚s¡T≈£îHêï&ÉT. ÄHê{Ï MT{Ï+>¥˝À b˛©dt ø±\TŒ\T »]–HêsTT. ªªÄHê&ÉT düeTj·÷ìøÏ H˚qT

NG
nø£ÿ&çøÏ #˚sT¡ ≈£î+fÒ, ø±\TŒ˝À¢ b˛j˚TyêDÏ.í Ç+‘· $eø£,å Çìï j·÷‘·q\ qT+&ç $eTTøÏÔ ø£*>π ~μμ nì ‘Ó\+>±D >∑T]+∫
e÷{≤¢&qç |ü⁄&ÉT nH˚yê&ÉT. |ò»ü ˝Ÿ n© ø£$TwüHqé T ø£*dæ ôV≤’ <äsêu≤<é Á|ü‘´˚ ø£ sêh+ ø√s¡T‘·÷ $»„|Ôæ |üÁ‘·+ Ç∫Ãq $<ë´]ú
ãè+<ä+˝À ñHêï&ÉT. ªªeT+∫>∑ ã‘·Tø£ ˝Ò≈£î+fÒ, _#·ÃyÓT‘·TÔø√HÓ’Hê ã‘·T≈£î‘·+. ø±ì Ä+Á<Ûëyê\¢‘√ ø£*dæ ñ+&É+μμ nì
|òü»˝Ÿn©‘√ KsêK+&ç>± #Ó|æŒq ø±s¡´yê~. 1969˝À ñyÓ«‘·TÔq m–dæ|ü&ɶ Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+˝À bÕ˝§ZHêï&ÉT.
á dü+<äs“¡ +¤ ˝ÀH˚ ø£sT¡ Dl ‘Ó\+>±D n+‘ê ‘Ís¡ø±´+Á<Û+ä nì n+fÒ »j·TX¯+ø£sY dü«j·T+>± ø£sT¡ Dlì ø£*dæ, Äj·Tq
LA
ø£$‘·«+˝À ñqï ñs¡÷› |ü<ë*ï #·÷|æ+∫, C≤wüßyê, ll e+{Ï yê] ø£$‘ê«˝À¢ ≈£L&É ñs¡÷› |ü<ë\T ñHêïj·Tì
#·÷bÕ&ÉT. Á|ü‹s√E e÷{≤¢&˚ e÷≥˝À¢ mìï ñs¡÷› |ü<ë\T ñHêïjÓ÷ #ÓbÕŒ&ÉT.
1996˝À Hê{Ï Á|ü<ëÛ ì 15 Ä>∑dTü º Hê&ÉT mÁs¡ø√≥ qT+&ç #˚dqæ ñ|üHê´dü+ ‘Ó\+>±D≤ yê<äT\+<ä]ì ‘·{˝ºÏ |Ò +æ ~.
‘Ó\+>±D kÕ<Ûäq≈£î m˝≤+{Ï eP´Vü‰\T s¡∫+#ê˝À »j·TX¯+ø£sY≈£î ‘Ó\TdüT. yÓTT‘·Ô+ ‘Ó\+>±D ñ<ä´e÷ìøÏ eT÷&ÉT
TE

<äX¯\THêïsTT. yÓTT<ä{Ï~ uÛ≤eC≤\ yê´|æÔ. n~ »]–+~. ¬s+&√~ Ä+<√fi¯Hê ø±s¡´Áø£eT+. n~ ø=qkÕ>∑T‘·Tqï~. Çø£
$T–*+~ sê»ø°j·T Á|üÁøÏj·T. n~ »s¡>±*‡ ñ+~. <ëìì |üP]Ô #˚j·T&Éy˚T ñ<ä´eT ø£s¡Ôe´+ ø±yê*. <ëìøÏ sê»ø°j·T
∫‘·ÔX¯ó~Δ nedüs¡+. ªÇ|ü&ÉTqï sê»ø°j·T Hêj·Tø£‘·«+ Ä |üì |üP]Ô#˚düTÔ+<äì H˚qT qeTTà‘·THêïqTμ. nì nHêï&ÉT. á
eT÷&ÉT <äX¯˝À¢ ≈£L&Ü »j·TX¯+ø£sY bÕÁ‘· eTs¡Te˝Òì~. n+<äTπø n‘·&ÉT ‘Ó\+>±D dæ<ëΔ+‘·ø£s¡Ô. yÓTT<ä{Ï~ ‘Ó\+>±D
uÛ≤eC≤\ yê´|æÔ. n~ m+‘·>± Á|ü»˝À¢øÏ #=#·TÃø£b˛sTT+<√ »j·TX¯+ø£sY ˇø£ s√E Ç{≤¢ #Ó|æŒ+&ÉT. ªªm+<äTø£e÷à
T

‘Ó\+>±D n+fÒ? ª@+ kÕsY ‘Ó\+>±D eôdÔ e÷ bı˝≤\≈£î ˙˝§¢düÔjYT, e÷ b˛s¡>±ìøÏ ø=\Ty=düÔ~μ nH˚ uÛ≤eq yê]øÏ
ø£*–+<äìμμ #·<äTe⁄sêì Ä&Éyêfi¯ófl #Ó|æŒq e÷≥*ï C≤„|üø£+ #˚düTø=Hêï&ÉT.
ER

Äj·Tq #Ó|æŒq≥T¢ ¬s+&Ée~ Ä+<√fi¯Hê ø±s¡´Áø£eT+. BìøÏ dü+ã+~Û+∫ »j·TX¯+ø£sY ∫qïHê{Ï dü+|òüT≥q ˇø£ÿ{Ï
#Ó|üø√yê*. ã&ç˝À #·<äTe⁄‘·Tqï s√E˝À¢ ã&ç ÁbÕs¡úq nsTTq ‘·s¡Tyê‘· es¡Tdü Áø£eT+˝À ‹]– yÓfi¯ó‘·÷ |æ\¢\+<äs¡T
Á|æì‡bÕ˝Ÿ≈£î ªªdü˝≤+μμ nì #Ó|æŒyÓfi¯fl≥+ Ä#ês¡+. n+<äT≈£î ã<äT\T »j·TX¯+ø£sY ˇø£s√E ªªe+<˚e÷‘·s¡+μμ nHêï&ÉT.
n+<äT≈£î Á|æì‡bÕ˝Ÿ <ëì ns¡ú+ @$T{Ï? nì n&ç>±&ÉT. ªª‘Ó*j·T<äTμμ nì »j·TX¯+ø£sY #ÓbÕŒ&ÉT. ÄHê&ÉT ñs¡÷›
SC

e÷<Ûä´eT+ ø±e&É+, ªªe+<˚e÷‘·s¡+μμ nq&É+ •øå±s¡ΩyÓTÆq H˚s¡+. Á|æì‡bÕ˝Ÿ eTTdæ¢y˚T nsTTHê •øÏå+#·≈£î+&Ü, ‘·+Á&çì
|æ*|æ+∫, $wüjT· + $e]+∫, yÓT‘·>Ô ± eT+<ä*+#·&+É ‘√ düeTdü´ |ü]cÕÿs¡yTÓ +Æ ~. ø±≈£î+fÒ ÄHê&˚ »j·TX¯+ø£sY u≤\H˚sd¡ Tü ìú
øÏ+<ä »yÓTÆ ñ+&˚yê&ÉT. á dü+|òTü ≥q n‘·ì˝Àì Ä#·sD¡ ≈£î, <ëìe\¢ ø£*>π Ä+<√fi¯q≈£î ∫Á‹ø£ |ü&TÉ ‘·T+~. ‘Ó\+>±D˝À
»]–q nH˚ø£ Ä+<√fi¯q ø±s¡´Áø£e÷\T ñ<ä´e÷ìï ¬s+&ç+‘·\T #˚dæq$. M{Ï yÓqTø£ »j·TX¯+ø£sY e+{ÏÏ y˚T<Ûëe⁄\T,
ñ<ä´eT ø±s¡´ø£s¡Ô\ ~XÊìπs›X¯+ ñ+~. ñ<ä´e÷#·s¡D˝À ñqï j·TTe≈£î\≈£î ‘·–q düe÷#ês¡+, dü‘·´düeTà‘·yÓTÆq

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 153

 $esê\‘√ C≤„Hêìï n+~+#ê&ÉT. ‘Ó\+>±D ø√D≤ìï, }Væ≤+#·ì Ø‹˝À Á|ü‹ ˇø£ÿ düe÷#êsêìï, |üP]Ô $esê\T
` $X‚¢wüD\‘√ eTT+<äT+#˚yê&ÉT. Ä $<Ûä+>± Ä+<√fi¯Hê ø±s¡´Áø£e÷\≈£î ‘·q<Ó’q Ø‹˝À #˚j·T÷‘· ì#êÃ&ÉT.

A
»j·TX¯+ø£sY $<ë´]ú Hêj·T≈£î&ÉT, dü+|òTü Hêj·T≈£î&ÉT, >=|üŒ |ü]bÕ\Hê<ä≈îå£ &ÉT. ‘Ó\+>±DqT dü«|æï+∫, nVü≤]ïX¯\T
ÁX¯$T+∫q ø±s¡´X¯Ss¡T&ÉT. ‘·qT #Ó|æŒq eT÷&Ée <äX¯ sê»ø°j·T Á|üÁøÏj·T. H˚s¡T>± mqï&É÷ sê»ø°j·T Á|üÁøÏj·T\˝À

AN
bÕ˝§Zq≈£îHêï Ä~X¯>± ‘·q e+‘·T bÕÁ‘·qT b˛wæ+#ê&ÉT. ‘Ó\+>±D ø√dü+ |ü\e]+∫q ‘Ó\+>±D sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\T
Á|ü‹ ˇø£ÿ]øÏ ‘·q düVü≤ø±s¡+ n+~+#ê&ÉT. #ÓHêï¬s&ç¶ qT+&ç #·+Á<äX‚Ks¡sêe⁄ es¡≈£î Á|ü‹ ˇø£ÿ] sê»ø°j·T bÕغøÏ ‘·q
y˚T<√ÁX¯eTqT <Ûës¡y√XÊ&ÉT. m+<äTø£+f… ‘Ó\+>±D uÛ≤eq eT]+‘· ã\|ü&TÉ ‘·T+<äH˚ ÄX¯‘√ #˚XÊ&ÉT. Äj·Tq Ä•+∫qfÒ¢
∫es¡>± sê»ø°jT· Á|üÁøÏjT· ‘√H˚ ‘Ó\+>±D e∫Ã+~. á Áø£eT+ n+‘ê Äj·Tq <ës¡Ùìø£‘q· T dü÷∫düT+Ô ~. ‘Ó\+>±D˝À

NG
»]–q Á|ü‹ Á|üC≤ñ<ä´eT+˝À bÕ˝§ZHêï&ÉT. sê´©\T, <Ûäsêï\T, düuÛÑ\T, düe÷y˚XÊ\T, ◊ø£´y˚~ø£\T, Ç{≤¢ nìï
ø±s¡´Áø£e÷\T, ˇø£fÒ$T{Ï düeTdüÔ+˝À Äj·Tq ø£q|ü&ܶ&ÉT. lø£èwüí ø£$T{° y˚j·T+>∑H˚ ‘·q Äs√>±´ìï ˝…ø£ÿ#˚j·T≈£î+&Ü
ìy˚~ø£ ‘·j÷· s¡T#˚XÊ&ÉT. ø£$T{° yêfi¯fl dü+<˚V‰ü \T rs¡Ã&ÜìøÏ ø±´q‡sY‘√ u≤<Û|ä &ü TÉ ‘·÷ ≈£L&Ü &Û©ç ø¢ Ï b˛j·÷&ÉT. ‘Ó\+>±D
ø√dü+ J$‘êìï n+øÏ‘·+ #˚dæq eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ÉT.
˙‹, ìC≤j·T‹, ìsê&É+ãs¡‘,· ìã<ä‘Δ ,· düeTj·TbÕ\q Ç{≤¢+{Ï \ø£Då ≤\Tqï eTVü‰ eTìwæ. Äj·Tq düeTj·TbÕ\q,
LA
ìã<äΔ‘·\ >∑T]+∫ ‘Ó*ù| dü+|òüT≥q\T nH˚ø£+. »j·TX¯+ø£sY d”ô|ò˝Ÿ ]õÁkÕºsY>± ñqï dü+<äs¡“¤+˝À kÕj·T+Á‘·+ 5`30
qT+&ç sêÁ‹ 10`30 es¡≈£î ‘·q |ü]XÀ<Ûäø£ $<ë´]úøÏ düeTj·T+ πø{≤sTT+#˚yê&ÉT. uÛÀ»q+ düeTj·T+˝À $<ë´]úì
≈£Ls√Ãu…≥Tºø=ì yÓT{°]j·T˝Ÿ #·÷ùdyê&ÉT. kÕsY≈î£ <ä>]Z∑ $TÁ‘·T&=ø£sT¡ ˇø£s√E kÕj·T+Á‘·+ 5 >∑+≥\es¡≈î£ >∑&|ç ,æ ‘·è|æÔ
#Ó+<äø£ Ç+ø± e÷{≤¢&É&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#ê&ÉT. Hê |æôV≤#Y.&ç. dü÷º&Ó+{Ÿ e#˚à düeTj·T+ nsTT+<äì, eTq+ ‘·s¡Tyê‘·
TE

ø£\T<ë›eTì eTT–+#ê&ÉT. á |ü]XÀ<Ûäø£ $<ë´πsú ‘·s¡Tyê‘· ø±\+˝À KeTà+ |æ.õ. ø£fi≤XÊ\ Á|æì‡bÕ˝Ÿ>± |üì#˚XÊ&ÉT.
»j·TX¯+ø£sY ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+ yÓ’dt#Ûêq‡\sY>± ñqï|ü&ÉT, á Á|æì‡bÕ˝Ÿ n‘·ì <ä>∑Zs¡ ≈£Ls¡TÃì düeTj·T+
‘Ó*j·T≈£î+&Ü e÷{≤¢&ÉT‘·T+fÒ, ˙≈£î ¬s’˝Ÿ f…Æ+ ne⁄‘·T+~, ùdºwüHé≈£î b˛e&É+ Ä\dü´+ ne⁄‘·T+~ ø£qTø£ ˙e⁄ yÓfi¯fle#·TÃ
nHêï&ÉT. á ¬s+&ÉT dü+|òüT≥q˝À¢ ˇπø e´øÏÔ ø£qã&ÉT‘·THêï&ÉT. »j·TX¯+ø£sY Ä e´øÏÔøÏ ø±ø£ düeTj·÷ìøÏ $\Te Ç∫Ã
bÕ{Ï+#·&É+ Çø£ÿ&É ø£q|ü&ÉT‘·Tqï~.
T

˙fi¯ófl, ì<ÛäT\T, uÛÑ÷$T, ñ<√´>±\T, u§>∑TZ, ø£s¡+≥T Ç{≤¢ ˇø£fÒ$T{Ï düeTdüÔ $wüj·÷\ô|’ ˝…ø£ÿ\‘√ düVü‰ »]–q
nHê´j·÷\qT Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\ e<ä›, eTTK´eT+Á‹, Á|ü<ÛëqeT+Á‹ e<ä› #Óù|Œyê&ÉT. kÕVæ≤‘·´ kÕ+düÿ è‹ø£ s¡+>±\ |ü≥¢
ER

≈£L&Ü Äj·Tq #·øÿ£ ì #·÷|ü⁄ ô|{≤º&TÉ . ˇø£kÕ] n‘·qT e÷{≤¢&TÉ ‘·÷ ªªyê$˝≤\ >√bÕ\ø£èwüj í T· ´, ø±fiÀJ Hêsêj·TDsêe⁄\T
Ç<ä›s¡÷ kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡jÓ÷<ÛäT\T. Ç<ä›s¡T 3 HÓ\\ ‘˚&Ü‘√ #·ìb˛sTTHês¡T. yê$˝≤\ #·ìb˛sTTq ø=ìï >∑+≥\˝ÀH˚
>∑T+≥÷s¡T˝À Äj·Tq kÕàs¡ø£ πø+Á<ä+ ø√dü+ 5 mø£sê\ düú˝≤ìï sêh Á|üuÛÑT‘·«+ πø{≤sTT+∫+~. ø±fiÀJ ø£qTïeT÷ùdÔ
mìïkÕs¡T¢ &çe÷+&é #˚dæHê es¡+>∑˝Ÿ˝À Äj·Tq ù|s¡Tq kÕàs¡ø£ πø+Á<ä+ @sêŒ≥T #˚j·T˝Ò<äT. Ç~ ÁbÕ+rj·T $eø£åqT
Á|ü‹_+_+#·≥+ ˝Ò<ë?μμ nì Á|ü•ï+#ê&ÉT. Ç{≤¢ Á|ü‹ ˇø£ÿ s¡+>∑+˝À Á|ü»*ï #Ó’‘·q´|ü]#ê&ÉT. ªª‘Ó\+>±D≤ sêh+
SC

ˇø£ÿfÒ Hê ø£\. H˚qT J$‘·+˝À ø£qï ˇπøˇø£ÿ ø£\ n~. Ä ø£\ HÓs¡y˚s¡T‘·T+<äì qeTTà‘·Tqï. ‘Ó\+>±D j·TTe‘·s¡+,
$<ë´e+‘·T\ MT<ä $XÊ«dü+‘√ á qeTàø±ìï dæsú |¡ sü #¡ T· ≈£îqï. Ç|ü⁄&ÉT \ø£˝å ≤~ eT+~ ‘Ó\+>±D yê<ëìï nqTdü]düTqÔ ïs¡T.
n+‹eT+>± $»j·T+ kÕ~ÛdüÔs¡T. n+‘·<ëø± $ÁX¯$T+#·s¡T.μμ nì qeTàø£+>± |ü*πøyê&ÉT. Ä qeTàø£+ ì»eTsTT+~.
neTs¡T\ ‘ê´>±\ e\¢ ‘Ó\+>±D kÕø±s¡eTsTT+~. Äj·Tq >=|üŒ e÷qe‘êyê~. ‘Ó\+>±D @sêŒf…Æq ‘·s¡Tyê‘·
≈£L&Ü Ä+Á<Ûä Á|ü»\T me¬s’Hê düπs Çø£ÿ&˚ ñ+&Ée#·Ãì »j·TX¯+ø£sY Á|ü‹bÕ~+#ê&ÉT. nsTT‘˚ Á|ü»\qT Ä~Û|ü‘·´ <√|æ&û

154 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 esêZ\|ü≥¢ e÷Á‘·+ nÁ|üeT‘·+Ô >± ñ+&Ü\Hêï&ÉT. ªªbı≥ºb˛düTø√e&ÜìøÏ e#˚à yê]ì ‘Ó\+>±D Á|ü»\T Ä<ä]+#ê*‡+<˚.
bı≥º ø=fÒº yêfi¯fl MT<˚ eTq e´‹πsø£‘· n+‘·μμ nqï ø±fiÀJ dü÷Á‘êìøÏ ‘Ó\+>±D ø£≥Tºã&ç ñ+&Ü\Hêï&ÉT.

A
J$‘ê+‘·+ |ü<äe⁄˝À¢ ñ<ä´e÷˝À¢ ‹]–q »j·TX¯+ø£sY ô|+&ç¢ #˚düTø√˝Ò<äT. ñ<√´>∑Ø‘ê´ dü+bÕ~+∫q<ä+‘ê
ñ<ä´e÷\ ø√dü+ Ks¡Tà u…{≤º&ÉT. ñeTà&ç ≈£î≥T+u≤ìøÏ #˚<√&ÉT yê<√&ÉT>± ñHêï&ÉT. J$‘· ø±\+ m≈£îÿe>± Ç{≤¢π>

AN
Ks¡Tà nsTT+~. ñeTà&ç ≈£î≥T+ã+˝Àì yêfi¯fl+<äsT¡ ô|]–, me] dü+kÕsê\T yêfi¯fl≈£î nsTTq+ø£ »j·TX¯+ø£sY ˇ+≥]>±
$T–˝≤&ÉT. »j·TX¯+ø£sY ‘·q≈£î düVü‰j·T+>± ñ+&É{≤ìøÏ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ˝Òì nHê<∏ä |æ\¢yê&çì #˚s¡BXÊ&ÉT. n‘·&çì
#·~$+#ê&ÉT. nHê<∏ä |æ\¢‘√ ô|+&ç¢ #˚XÊ&ÉT. yê]ø√ bÕ|ü |ü⁄{Ϻ+~. yêfi¯fl‘√ ø£*dæ J$‘·+ ∫e]<äX¯˝À >∑&çbÕ&ÉT.
‘·*¢<ä+Á&ÉT\T Ç∫Ãq bÕ‘· Ç\T¢ n$Tà, es¡+>∑˝Ÿ˝À bòÕ¢{Ÿ rdüT≈£îHêï&ÉT. n<˚ n‘·ì ÄdæÔ. ô|q¸Hé‘√ ø±\+ >∑&çbÕ&ÉT.

NG
ñ<ë‘·ÔyÓTÆq e´øÏÔ‘·«+, eTè<äTuÛ≤wüD+, ñ<ä´eTdü÷Œ¤]Ô, #Ó<äs¡ì dæú‘·Á|ü»„‘· ø£*ùdÔ »j·TX¯+ø£sY. Äu≤\>√bÕ˝+‘√
ª»j·TX¯+ø£sY kÕsYμ nì |æ*|æ+#·T≈£îqï n<Ûë´|ü≈î£ &ÉT. »j·TX¯+ø£sY kÕsY ñ<ä´eT |æ‘êeTVüQ\T>±, ‘Ó\+>±D C≤‹|æ‘>· ±
ù|s=+<ä&ÜìøÏ ø±s¡D+ ø±s¡´ø£s¡Ô≈£î ø±e*‡q ø±s¡´<äø£å‘√bÕ≥T, πød”ÄsY e+{Ï Hêj·T≈£î\≈£î ø±e\dæq Ä‘·à$XÊ«kÕìï
n+~e«&Éy˚T. n+<äT ø√dü+ ìÁ<ëVü‰sê\T e÷ì ø£èwæ#˚XÊ&ÉT. düVü≤q+, dæús¡∫‘·Ô+, dæ<ëΔ+‘·+ nH˚ eT÷&ÉT n+XÊ\T
Äj·Tq˝À eTT|æŒ]>=HêïsTT. e´øÏ>Ô ‘∑ +· >± Äj·Tq Áø£eT•ø£Då n\es¡#T· ø√<ä–q~. Äj·Tq X¯ìyês¡+ uÛÀ»q+ #˚jT· &ÉT.
m+<äTø£{≤¢ ‹qs¡T nì me¬s’Hê ˇ‹Ô&ç #˚ùdÔ ∫s¡Tqe⁄«‘√ yê]+#˚yê&ÉT. n‘·qT ¬s+&ÉT $wüj·÷˝À¢ sêJ|ü&É˝Ò<äT. ˇø£{Ï
LA
X¯ìyês¡+ |üdüTÔ+&É≥+, ¬s+&ÉT ªª‘Ó\+>±Dμμ n+X¯+ e÷{≤¢&É≈£î+&Ü ñ+&É˝Òø£b˛e≥+. ‘Ó\+>±D $wüj·T+˝À yê]
ìã<äΔ‘· |üdæ|æ\¢yê&ç¬ø’Hê ‘Ó\TdüT. n{≤¢+{Ï »j·TX¯+ø£sY ‘Ó\+>±D kÕø±s¡+ ø±ø£eTT+<˚ ø±´q‡sY u≤]q|ü&ç 21 pHé
2011q ˝Àø±ìï e~* yÓ[flb˛j·÷&ÉT. m+‘√ eT+~ eTqTwüß\T, J$‘·+˝À mH√ï ‘=e«˝À¢ q&ÉTkÕÔs¡T. nedüsêìï
ã{Ï,º nqT≈£L\, nqT≈£L\+ ø±ì |ü]dæ‘ú T· \qT ã{Ï,º Ä˝À#·q˝À e÷s¡TŒqT ã{Ϻ e÷sêZ\qT e÷s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. Ábıô|dò sü Y
TE

»j·TX¯+ø£sY e÷Á‘·+ J$‘ê+‘·+ ˇπø e÷s¡Z+˝À q&ç#ê&ÉT. ˇπø e÷≥ MT<ä ì\ã&ܶ&ÉT. n+<ä]˙ ‘·q e÷s¡Z+˝À
q&ç|æ+#ê&ÉT. n+<äTπø n‘·&ÉT e÷s¡Z<ä]Ù. ‘Ó\+>±D≈£î ∫s¡THêe÷.
ñ<ä´e÷–ï #·˝≤¢]q $ÁX¯$T+#·˝Ò<äT
$eø£åqT ì\Bj·TT≥ $düà]+#·˝Ò<äT
‘√&ÉT mes¡T ˝Ò≈£îHêï ‘=e« rdæHê&ÉT
T

Ä+Á<Ûäe\dü bÕbÕ\qT sêdæô|{ϺHê&ÉT

$Á<√Vü≤+ eT÷˝≤\T $|æŒ #Óô|Œ Bø£å
ER

$&ÉTeì »j·TX¯+ø£¬s|ü⁄&ÉT ‘Ó\+>±D s¡ø£å

ˆˆ ‘Ó\+>±D #Ós¡Te⁄rs¡T eTq »j·TX¯+ø£s¡T kÕs¡÷ ˆˆ
‘Ó\+>±D yê<ëìï r]Ã ~~›Hêe⁄
e÷s¡T‘·Tqï ‘·sêìøÏ e÷s¡Z+ #·÷bÕe⁄
SC

ns¡Te<˚+&É¢ ‘Ó\+>±D eTHê~y˚ ˙e⁄

eT*<äX¯ b˛sê{≤ìøÏ |ü⁄Hê~y˚ ˙e⁄
uÛ≤yê\qT yÓ<ä»*¢q yÓ\T¢e yÓ’Hêe⁄
‘Ó\+>±D bÕ≥\≈£î |ü\¢$ yÓ’Hêe⁄
ˇ&ç<äT&ÉT≈£î\˝À #Ó<äs¡ì <ÛÓ’s¡´$T∫ÃHêe⁄
ˆˆ ‘Ó\+>±D #Ós¡Te⁄rs¡T eTq »j·TX¯+ø£s¡T kÕs¡÷ ˆˆ

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 155

 ñ|üyê#·ø£+
5. kÕ«$T $y˚ø±q+<ä

A
AN
uÛ≤s¡rj·T <Ûäs¡à+ nìï eT‘ê*ï n+^ø£]düTÔ+<ä˙,
>ös¡$düTÔ+<ä˙, nìï eT‘ê\T dü‘ê´˝Òq˙, ne˙ïuÛÑ>∑e+‘·Tì
#˚s¡Tø√&ÜìøÏ e÷sêZ\˙ kÕ«MTJ #ÓbÕŒ&ÉT. mes¡÷ eT‘êìï
e÷s¡TÃø√qedüs¡+˝Ò<ä˙, Hê eT‘·y˚T >=|üŒ~. Hê eT‘·y˚T
ì\yê* nqT≈£îH˚yês¡T u≤$˝À ø£|üŒe+{Ïyês¡˙ kÕ«MTJ

NG
‘Ó*bÕ&ÉT. $T>∑‘ê eø£Ô\T ‘·eT ‘·eT eT‘ê\πø ÁbÕ‹ì<Ûä´+
eVæ≤ùdÔ, kÕ«MTJ e÷Á‘·+ nìï <Ûäsêà\ ‘·s¡|òü⁄Hê e÷{≤¢&ç
ì»yÓTÆq eT‘·kÕeTs¡kÕ´ìï #·÷|æ+#ê&ÉT. dü<ädüT´\+<ä]øÏ
kÕ«MTJ Á|üdü+>∑y˚T q∫Ã+~.
LA
u≤\ qπsHé
ˇø£ u≤\T&ÉT ø£\ø£‘êÔq>∑s¡ M<ÛäT˝À¢ q&ÉTdü÷Ô yÓfi¯óÔHêï&ÉT. Vü≤sƒê‘·TÔ>± ô|<ä› X¯ã›+ $qã&ç+~. @eTj·TT´≥T+<äu≤“!
TE

#·÷ùdÔ... ˇø£ >∑TÁs¡|ü⁄ ã+&ç s√&ÉT¶ô|’ <ä÷düT≈£îb˛‘·Tqï~. Ä ã+&çì >∑TÁs¡+ ‘·q ã\eT+‘ê ñ|üjÓ÷–+∫ yÓiÏ¿y˚>∑+‘√
˝≤¬øÿfi¯ó‘·÷+~. <˚H√ï #·÷dæ n~ u…~]b˛sTTq≥T¢+~. <ëì qT+&ç <ä÷s¡+>± yÓfi¯fl&ÜìπøyÓ÷ nqï≥T¢ |üs¡T¬>&ÉT‘·Tqï~.
ã+&ç˝À bÕ|ü+ ˇø£ eTVæ≤fi¯ ≈£L&Ü ñ+~. #ê˝≤ uÛÑj·T+>± #·÷dü÷Ô ã+&çì >∑{Ϻ>± |ü≥Tº≈£îì |ü&çb˛≈£î+&Ü ≈£Ls¡TÃì
ñ+&É&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïdüTÔqï~. ã+&ç m|ü⁄Œ&ÉT uÀ˝≤Ô |ü&ÉT‘·T+<√ ‘Ó*j·T<äT. mes¡÷ Ä$&ÉøÏ düVü‰j·T+ #˚j·T&ÜìøÏ
eTT+<äT≈£î sêe&É+˝Ò<äT.
T

Ç<ä+‘ê á u≤\T&ÉT #·÷XÊ&ÉT. kÕVü≤düe+‘·T&Ó’q n‘·&ÉT ã+&ç <ä>∑Zs¡≈£î sê>±H˚ ÁbÕD≤\≈£î ‘Ó–+∫, |üs¡T¬>‹Ô Ä
ER

ã+&ç˝ÀøÏ mø±ÿ&ÉT. CÀs¡T>± |üs¡T¬>&ÉT‘·Tqï Ä >∑TÁs¡|ü⁄ ø£fiËfl+ #˚õøÏÿ+#·Tø=ì, HÓ’|ü⁄D´+‘√ ø=~›ùd|ü{À¢H˚ Ä >∑TÁsêìï
XÊ+‘·|üs¡∫ Ä–b˛j˚T≥≥T¢ #˚XÊ&ÉT. Ä eTVæ≤fi¯ ÁbÕD+ ì*∫+~. n+<äs¡÷ Ä u≤\T&ç kÕVü≤kÕìøÏ yÓT#·TÃ≈£îHêïs¡T.
Ä$&É n‘·&çøÏ m+‘·>±H√ ø£è‘·»„‘·\T ‘Ó\T|ü⁄≈£îqï~.
meØ |æ\y¢ ê&ÉT? n‘·&ç ù|s¡T qπs+Á<äHê<∏.é n+<äs÷¡ qπsHé nì |æ*#˚yês¡T. n‘·&˚ ‘·sT¡ yê‘· ø±\+˝À $X¯«$U≤´‹H=+~
dæ+Vü≤dü<äèX¯yÓTÆq eTH√ã˝≤ìøÏ Á|ü‹s¡÷|üyÓTÆ uÛ≤s¡‘·<˚X¯ j·TTe»qT\+<ä]ø° Ä<äs¡ÙyÓTÆ ì*∫q l $y˚ø±q+<äkÕ«$T.
SC

áj·Tq »qà~qyÓTÆq »qe] 12e ‘˚BH˚ eTq <˚X¯ Á|ü»\+‘ê ªC≤rj·T j·TTe»q ~H√‘·‡e+μ>± »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T.
qπsHé ‘·+Á&ç l $X¯«Hê<∏é <ä‘êÔ. eT+∫ ù|s¡Tqï eø°\T. m+‘√ #·<äTe⁄≈£îqïyê&ÉT. n+<ä] >ös¡yê˙ï bı+<˚yê&ÉT. ‘·*¢
uÛÑTeH˚X¯«Ø<˚$. s¡÷|ü+˝ÀqT, Á|ües¡Ôq˝ÀqT ˇø£ sêDÏe˝… ñ+&˚~. n+<äs¡÷ Ä ‘·*¢ì Áù|$T+#˚yês¡T, >ös¡$+#˚yês¡T.
eTq qπsHé n\¢] |æ\y¢ ê&ÉT á >∑&TÉ dü]ì |ü≥Tºø√e&É+ bÕ|ü+ Ä ‘·*ø¢ Ï >∑>q∑ yÓTbÆ ˛j˚T~. n‘·&ìç #·÷düTø√e&ÜìøÏ
Ç<ä›s¡T HÍø£s¡¢qT ô|≥ºe\dæ e∫Ã+~. ø±˙ m{≤¢>√ ˇø£ ñbÕj·T+ ø£qT≈£îqï~. qπsHé n\¢] u≤>± $T‹MT]b˛sTTq|ü⁄&ÉT

156 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ª•e•yêμ n+≥÷ HÓ‹ÔMT<ä #·\¢ì ˙fi¯ófl b˛ùdÔ e÷Á‘·+ n\¢s¡+‘ê ø£åD+˝À ‘·–Zb˛sTT XÊ+‘·|ü&çb˛j˚Tyê&ÉT. ˝Ò<ë
ªª@jYT, Ç{≤¢ n\¢] #˚ùdÔ •e⁄&ÉT ìqTï ¬ø’˝≤kÕìøÏ eT∞fl sêìe«&ÉTμμ nq>±H˚ #·\¢ã&çb˛j˚Tyê&ÉT. ‘·q |ü<∏äø±˝ÒM

A
bÕs¡q|ü⁄Œ&ÉT Ä ‘·*¢øÏ bÕ|ü+ á ¬s+&˚ ∫e] nÁkÕÔ\T.
u≤\qπs+Á<äT&ÉT ‘·q ‘·*¢e<ä› mH√ï $wüj·÷\T H˚s¡TÃ≈£îH˚yê&ÉT. ‘·*¢ uÛ≤>∑e‘·, sêe÷j·TD eTVü‰uÛ≤s¡‘ê˝À¢ì

AN
ø£<∏ä\˙ï #·ø£ÿ>± ø£fi¯fl≈£î ø£{Ϻq≥T¢ #Óù|Œ~. eTTK´+>± lsêeTT&ç ø£<∏ä+fÒ qπs+Á<äT&çøÏ |ü+#·ÁbÕD≤\T. eT{Ϻ‘√ #˚dæq
∫qï d”‘êsêeTT\ $Á>∑Vü‰ìï ‘Ó∫à s¡ø£s¡ø±\ |üP\‘√ |üPõ+#˚yê&ÉT. sêe÷j·TDeT+fÒ m+‘· Áù|yÓ÷! Vü≤qTeT+‘·T&ÉT
ns¡{Ï ‘√≥˝À¢ ‹s¡T>∑T‘·÷ sêeTHêeT »|ü+#˚dü÷Ô ñ+{≤&Éì mes√ #Ó|üŒ>± $ì, Ä eTVü‰Ms¡T&çì #·÷&É&Üì¬ø’ ‘·s¡#·÷
#ê˝≤ø±\+ Ä ‘√≥˝À¢ yÓ‘·T≈£î‘·÷ ìØøÏådü÷Ô >∑&çù|yê&ÉT. ÄVü‰! m+‘· $XÊ«dü+!

NG
bÕsƒX¡ Ê\˝À... Ä≥\ yÓT<Æ ëq+˝À
Äπsfi¯¢ ej·TdüT‡˝À qπs+Á<äT&ÉT ‘·q $<ë´uÛ≤´dü+ yÓTT<ä\Tô|{≤º&ÉT. yÓTT<ä{À¢ ø=ìïs√E\T bÕsƒ¡XÊ\≈£î yÓfi¯¢≈£î+&Ü,
‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ìj·T$T+∫q ñbÕ<Ûë´j·TT&çe<ä› Ç+{À¢H˚ bÕsƒê\T H˚s¡TÃ≈£îH˚yê&ÉT. #·<äTe&É+, Áyêj·T&É+ #ê˝≤ ‘·«s¡>±
H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. n‘·&ç C≤„|üø£X¯øÏÔ nyÓ÷|òüT+! @ bÕsƒ¡yÓTÆHê >∑Ts¡Te⁄ ˇø£ÿkÕ] #Ó|üŒ≥+‘√H˚ H˚s¡TÃ≈£îH˚yê&ÉT. eTfi≤fl
LA
n|üŒC…|Œü >∑*>π yê&ÉT.
@&˚fi¯fl ej·TdüT‡ e#˚Ã≥|üŒ{ÏøÏ n‘·&çì áX¯«s¡#·+Á<ä $<ë´kÕ>∑sY kÕú|æ+∫q yÓTÁ{ÀbÕ*≥Hé ÇHédæº≥÷´wüHé˝À
#˚]Œ+#ês¡T. qπs+Á<äT&ç ‘Ó*$‘˚≥\÷, #·Ts¡T≈£î<äq+, m|ü⁄Œ&É÷ ∫s¡Tqe⁄« ∫+~+#˚ eTTK+, nìï{≤ m+‘√ ñ‘ê‡Vü≤+>±
bÕ˝§ZH˚ dü«uÛ≤e+e\¢ nq‹ø±\+˝ÀH˚ ‘√{Ïu≤\Ts¡+<ä]ø° Hêj·T≈£î&ÉsTTb˛j·÷&ÉT. Ä≥\+fÒ ÁbÕD+. n+<ä]ø£+fÒ
TE

eTT+<˚ eT<Ûë´Vü≤ï+ {Ï|òæHé u≤≈£î‡ì U≤∞#˚ùddæ Ä≥\ yÓTÆ<ëq+˝ÀøÏ |üs¡T¬>‘˚Ôyê&ÉT. |üs¡T>∑T\T rj·T&É+, ≈£îd”Ô|ü≥º&É+,
u≤øχ+>∑T, >√∞Ä≥\T, ø£|üŒ>∑+‘·T\÷ ˇø£fÒ$T{Ï, ñqï Ä≥\˙ï Ä&˚yê&ÉT. ø=‘·Ôø=‘·Ô Ä≥\T ≈£L&Ü ø£ìô|fÒºyê&ÉT.
s√Eø√ ˝≤>∑T ∫ì–b˛j˚T~. s¬ +&ÉTs√E\ø=ø£ ø=‘·Ô <Óã“ ‘·–˝Ò~. u≤<Ûä ‘·*øπ¢ >±˙, u≤\T&ÉT e÷Á‘·+ eT∞fl ∫#·Ãs¡|&æ TÉ >π .
ˇø√ÿkÕ] ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT+&É>±H˚ Ç‘·s¡ u≤\Ts¡‘√ eTT#·Ã≥T¢ #Ó|üŒ&É+, yê]ì q$«+#·&É+ e+{Ï$
#˚ùdyê&ÉT. ˇø£s√E qπs+Á<äT&É÷ Ç‘·s¡ ùdïVæ≤‘·T\÷ e÷{≤¢&TÉ ≈£î+≥÷ ñ+&É&+É #·÷dæ yêfi¯flì ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT n|üŒ{ÏbÕsƒ+¡
T

n|üŒC…|üŒeTHêï&ÉT. ˇø£ÿ qπs+Á<äT&ÉT ‘·|üŒ Ç+¬øes¡÷ Ä bÕsƒ¡+ n|üŒC…|üŒ˝Òø£b˛j·÷s¡T. bÕsƒêìï eTT+<˚ #·~$q qπsHé
ER

nìï Á|üX¯ï\ø° dü¬s’q düe÷<ÛëHê\T #ÓbÕŒ&ÉT. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT mes¡T e÷{≤¢&Üs¡ì eT∞fl n&ç>±&ÉT. n+<äs¡÷ qπsHéyÓ’|ü⁄
y˚\T#·÷bÕs¡T. n~ qeTà˝Òø,£ n+‘ê nã<ä+Δ #ÓbÕŒs¡ì ‘·\∫ qπsHé ‘·|Œü n+<ä]˙ ã\¢˝ø… ÿÏ qT+#√eTqï&ÉT. yê]‘√bÕ≥T
qπs+Á<äT&ÉT ≈£L&Ü ì\ã&ܶ&ÉT. ÄX¯Ãs¡´+>± ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ªqTyÓ«+<äT≈£î ì\ã&ܶeìμ n&ç–‘˚ ªμ}" H˚H˚ ì\ã&Ü*.
m+<äTø£+fÒ Mfi¯fl‘√ e÷{≤¢&ÉT‘·Tqïyê&çì H˚qTμμ nì düe÷<Ûëq$T#êÃ&ÉT.
j·TTe qπsHé
SC

eTq ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ÉT ô|<äy› ê&Ée⁄‘·Tqïø=B› |ü⁄düøÔ ±\T #·<eä &É+˝À ìeT>∑ïyÓTÆ Ä≥\T Ä&É&+É ô|’ yÓTT>∑T#Z ÷· |æ+#·&+É
‘·–Z+#ê&ÉT. ã&ç˝À u≤>± #·<äTe⁄‘·÷ ñ+&˚yê&ÉT. ø±˙ yêfi¯fl Hêqï>±s¡T ø£\ø£‘êÔ qT+∫ sêjYT|üPsYøÏ ã~© ne&É+e\¢
¬s+&˚fi¯ófl #·<äTe⁄ Ä–b˛sTT+~. eT∞fl ‹]– ã&ç˝À #˚πsdü]øÏ eT÷&˚fi¯fl #·<äTe⁄ ˇø£ÿ dü+e‘·‡s¡+˝À |üP]Ô#˚j·Te\dæ
e∫Ã+~. |üØø£å\T <ä>∑Zs¡|ü&ÉT‘·÷ ñ+fÒ qπsHé ÁX¯<äΔ>± m≈£îÿeùd|ü⁄ ø£wüº|ü&ç, Çwüº|ü&ç #·~y˚yê&ÉT. ∫e]øÏ |üØø£å˝À

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 157

 yÓTT<ä{ÁÏ X‚D˝Ï À ñrÔsT¡ &í +’Ó &ÉT. Ä dü+e‘·‡s¡+˝À ‘·q bÕsƒX¡ Ê\ qT+&ç Ä ÁX‚D˝Ï À bÕôdq’ @¬øø’ £ $<ë´]ú n‘·&˚ (Ä s√E˝À¢
n<˚ >=|üŒ) ‘·sê«‘· ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ Áô|dæ&Ó˙‡ ø±˝ÒJ˝À, eTs¡Tdü{Ï dü+e‘·‡s¡+ Ç|ü⁄Œ&ÉT kÕÿ{Ïwt #·sYà ø±˝Òõ nì

A
|æ\Teã&˚ ø£fi≤XÊ\˝À #˚sê&ÉT. á ø£fi≤XÊ\˝Àì Ä#ês¡T´\+‘ê j·TTeqπs+Á<äT&ç Á|ü‹uÛ≤bÕ≥yê*ï, Ädüø˙ÔÏ , <Ûës¡D≤X¯ø˙ÔÏ
#·÷dæ ÄX¯Ãs¡´#·øÏ‘·T \j·÷´s¡T. <ë<ë|ü⁄ bÕ‹πøfi¯fl ‘·q nqTuÛÑe+˝À á <˚X¯+˝Àø±˙, |üsêsTT<˚XÊ˝À¢ ø±ì Ç+‘·{Ï

AN
Á|ü‹uÛÑì ‘êHÓø£ÿ&Ü #·÷&É˝Ò<äì Á|æì‡|ü˝Ÿ &ÉãT¢´ &Éã÷¢´ ùV≤d”º nH˚yê&ÉT.
qπs+Á<äT&ÉT nìïs¡ø±\ n+XÊ\ô|’ mHÓïH√ï Á>∑+<∏ë\T #·~y˚yê&ÉT. n‘·&ÉT $<ä´qT Ä]®+#˚ ˇø£ ì»yÓTÆq $<ë´]ú.
C≤„qdüeTTbÕs¡®H˚ n‘·&ç \ø£å´+ø±˙, Ç‘·s¡T\ø£Hêï m≈£îÿe #·~y˚j·÷* nH˚ ‘·|üq n‘·ì˝À ñ+&˚~. n+<äTπø n+‘·
#·~$Hê n‘·ìøÏ ø£wüºeTì|æ+#˚~ ø±<äT. ô|’>± Ä #·<äTe⁄ m+‘√ ‘·è|æÔ˙, Äq+<ë˙ï Ç#˚Ã~. 1884˝À _.@. |ü{≤º

NG
≈£L&Ü bı+<ë&ÉT. q\T>∑T]‘√qT ñqï|ü⁄Œ&ÉT XÊÁdüÔ#·s¡Ã\T »s¡|ü&É+˝À eT≈£îÿe #·÷ù|yê&ÉT. ˇø√ÿkÕ] ô|<ä›yê]‘√qT
‘ê‹Ô«ø£ #·s¡Ã\T #˚ùdyê&ÉT. n‘·&ç y˚T<Ûëdü+|ü‹Ô, ‘·]ÿ+#·>∑\ X¯øÏÔ eTT+<äT mes¡÷ ì\Te>∑*π>yês¡T ø±<äT.
lsêeTø£èwüß\í qT ø£\e&É+
Ä<Ûë´‹àø£‘· n+fÒ qπs+Á<äT&çøÏ Çwüº+. eT‘·+ uÀ~Û+#˚ #ê˝≤ $wüj·÷\˝À n‘·&çøÏ qeTàø£+ b˛sTT+~. @~
qe÷à˝À, @~ qeTà≈£L&É<√ düŒwü+º >± ‘Ó*j·T≥+ ˝Ò<Tä . m+‘√eT+~ eT‘·ô|<ä\› H˚yêfi¯fl e<äø› Ï b˛sTTHê @MT Á|üj÷Ó »q+
LA
ø£\T>∑˝<Ò Tä . ∫e]øÏ Ç<äs› T¡ eTT>∑TsZ T¡ ÁX‚j÷Ó _Û˝≤wüß\T #Ó|Œü >± |üse¡ TVü≤+dü nì n+<äs÷¡ ø°]+Ô #˚ lsêeTø£èwüß\í e<ä≈› î£
yÓfi<¯ ëeTì ìX¯ÃsTT+#·T≈£îqï&ÉT.
lsêeTø£èwüß\í qT ø£*ùdÔ ‘·q≈£î düe÷<Ûëq+ <=s¡T≈£î‘·T+<˚y÷Ó qH˚ ÄX¯‘√ qπs+Á<äT&ÉT Ç<äs› T¡ eTT>∑TsZ T¡ ùdïVæ≤‘·T\‘√
TE

ø£*dæ Äj·Tq e<ä›≈£î yÓfi≤fl&ÉT. ‘·q dü+X¯j·÷ìï Á|üX¯ïs¡÷|ü+˝À ªªnj·÷´! ‘·eTs¡T uÛÑ>∑e+‘·T&çì #·÷XÊsê?μμ nì
dü÷{Ï>± n&ç>±&ÉT. yÓ+≥H˚ n+‘˚ dü÷{Ï>± @ ‘·&Éu≤≥T ˝Ò≈£î+&Ü ªªz #·÷dæq. ììï|ü⁄Œ&ÉT m+‘· düŒwüº+>± #·÷düTÔHêïH√
n+‘·ø£+fÒ düŒwüº+>± #·÷XÊqT. ø±yê\+fÒ ˙≈£î ≈£L&Ü #·÷|æ+#·>∑\qT. ø±˙ Hêj·THê! uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ø±yê\ì mes¡T
Äsê≥|ü&É‘·s¡T? uÛ≤sê´ |æ\¢\ø√dü+, <Ûäq dü+bÕ<äqø√dü+ ø£&Ée\ø=B› ø£˙ïs¡T ø±s¡TkÕÔs¡T. uÛÑ>∑e+‘·T&çø√dü+ mes¡T
$\|ækÕÔs¡T? me¬s’Hêdüπs uÛÑ>∑e+‘·T&çø√dü+ rÁeyê´≈£î\‘·‘√ $\|æùdÔ Äj·Tq yê]øÏ ‘·|üŒø£<äs¡Ùq$TkÕÔ&ÉT. Ç~ ì»+.
Hê nqTuÛeÑ +μμ nì >∑T+&Óô|’ #˚sTTy˚dTü ø=ì lsêeTø£èwüß\í T düe÷<Ûëq$T#êÃ&ÉT. qπs+Á<äT&çøÏ ø=+‘·ùd|ü⁄ H√≥e÷≥sê˝Ò<Tä .
T

ªªH˚qT uÛÑ>∑e+‘·T&çì #·÷XÊqTμμ nì <ÛÓ’s¡´+>± #Ó|üŒ>∑*–q BÛs¡T&çì yÓTT<ä{ÏkÕ] #·÷XÊ&ÉT.

ER

>∑Ts¡T•wüß´\T
qπs+Á<äT&ÉT lsêeTø£èwüßí\ e<ä›øÏ ‘·s¡#·÷ yÓfi¯fl&É+ ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. lsêeTø£èwüßí\T eTVü‰X¯øÏÔ dü+|üqTï˝Ò ø±<äT
Äj·Tq J$‘·+ |ü$Á‘·‘·øÏ Á|ü‹s¡÷|üeTì Á>∑V≤æ +#ê&ÉT. Äj·Tq @$T Ä˝À∫+#˚yê&√ n<˚ #Óù|Œyê&É˙, @+ #Óù|Œyê&√
n<˚ #˚ùdyê&Éì |üØøÏå+∫ ‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT. M≥ìï{Ïø° $T+∫ ‘·qqT ‘·q ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ø£+fÒ ≈£L&Ü m≈£îÿe>± Áù|$T+#˚
SC

e´øÏÔ lsêeTø£èwüßí\ì ‘Ó\TdüTø=ì Äj·Tq Áù|e÷qTsê>∑ •ø£åD\qT eTVü‰Á|ükÕ<ä+>± d”«ø£]+#ê&ÉT. n˝≤ düeTj·T+
>∑&ÉTdüTÔ+~. 1884e dü+e‘·‡s¡+ yÓTT<ä{À¢ qπs+Á<äTì ‘·+Á&ç eTs¡DÏ+#ê&ÉT.
ø±o|üPsY˝À
‘·+Á&ç eTs¡D+‘√ qπs+Á<äT&ç J$‘·+ ‘Ó–q >±*|ü≥yÓTÆ+~. eTqXÊÙ+‹ mø£ÿ&Ó’Hê <=s¡T≈£î‘·T+<ä+fÒ n~
lsêeTø£èwüßí\yê] bÕ<ä|ü<ëà\ #Ó+‘· e÷Á‘·y˚T.

158 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 m≈£îÿe ø±\+ >∑Ts¡Tùde˝À >∑&ç|æq •wüß´˝À¢ qπs+Á<äT&=ø£&ÉT. n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&É÷ ≈£î≥T+u≤ìøÏ ø±e\dæq ∫qï ∫qï
|üqT\T#˚j·T&ÜìøÏ ãj·T≥≈£î yÓ[flHê, m≈£îÿeø±\+ ø±o|üPsY˝ÀH˚ >∑Ts¡Te⁄øÏ dü|üs¡´\T #˚dü÷Ô >∑&çù|yê&ÉT. m|üŒ{Ï˝≤π>

A
•wüß´˝À¢ qπs+Á<äT&˚ Hêj·T≈£î&ÉT.
lsêeTø£èwüßí\T qπs+Á<äT&çì uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À n‘·&ÉT kÕ~Û+#·e\dæq eTVü≤‘êÿsê´\ø√dü+ düe÷j·T‘·Ô|üs¡TdüTÔHêï&ÉT.

AN
Äj·Tq Ç‘·s¡ •wüß´\ uÛÖ‹ø£ Ä<Ûë´‹àø£ Á|ü>∑‹ u≤<Ûä´‘·ì qπs+Á<äT&çøÏ n|üŒ–+#ê&ÉT.
<˚X¯ |üs´¡ ≥q
kÕ«MTJ (qπsHé / qπs+Á<äT&ÉT) u≤sêq>∑sY eTsƒ¡+˝À ¬s+&˚fi¯ófl ìedæ+#ê&ÉT. Væ≤+<ä÷ düHê´düT\ dü+Á|ü<ëj·T+
Á|üø±s¡+ Ç‘·s¡ k˛<äs¡ düHê´düT\T ø=+‘·eT+~ eTsƒêìï e~* <˚X¯+˝Àì rs¡új·÷Á‘·˝ø£ì ˇø=ÿø£ÿs¡T>± ãj·T˝Ò›sês¡T.

NG
kÕ«MTJ Çø£ ñ+&É˝Òø£, 1888˝À ø±oøÏ Á|üj·÷DeTj·÷´&ÉT.
ø±o˝À ˇø£ dü+|òTü ≥q »]–+~. ˇø£s√E <äTsêZ neTàyê] Ä\j·÷ìøÏ yÓ[fl edü÷+Ô fÒ <ë]˝À ˇø£ ø√‘·T\>∑T+|ü⁄
ø£ì|æ+∫+~. n$ Äj·TqyÓ’|ü⁄ ‹]– |üs¡T¬>‹ÔsêkÕ>±sTT. n$ ø£s¡TdüÔj·TH˚ ‘·\+|ü⁄‘√ kÕ«MTJ yÓqT~]– ∫qï>±
|üsT¡ >¬ ‘·HÔ ês¡+_Û+#ê&ÉT. n$ Ç+ø± yÓ+ã&çd÷ü HÔ ˚ ñHêïsTT. @+#˚j÷· * nì Ä˝À∫dü÷Ô |üsT¡ >¬ &ÉT‘·Tqï kÕ«$TøÏ n≥T>±
LA
yÓfi¯óÔqï ˇø£ eè<äΔ düHê´dæ ø£ì|æ+#ê&ÉT. n&É>∑≈£î+&ÜH˚ Ä düHê´dæ n+‘ê >∑eTì+∫ ªªÄ>∑T! yÓqT~]– Ä »+‘·Te⁄\
HÓ<äTs√ÿμμ nì >∑{Ϻ>± n]#ê&ÉT. kÕ«MTJ Ä– yÓqøÏÿ ‹s¡>∑>±H˚ ø√‘·T\T ≈£L&Ü Ä– yÓqT~]>±sTT. kÕ«MTJ ¬s+&ÉT
eT÷&É&ÉT>∑T\T y˚dæ uÛÑj·Tô|≥º>±H˚ n$ |üs¡T>∑T\+øÏ+#·T≈£îHêïsTT. ‘·s¡Tyê‹ø±\+˝À kÕ«MTJ nyÓT]ø±˝À Á|üdü+–dü÷Ô
Ç~ ‘·q J$‘·+˝À ‘êqT H˚s¡TÃ≈£îqï ˇø£ >=|üŒ bÕsƒ¡+ n˙, Ä ø√‘·T˝≤¢>∑ ø£cÕº\T eTq*ï yÓHêï&ÉT‘êj·Tì, m|ü⁄Œ&Ó’‘˚
TE

Ä– eTq+ yÓqT~]– yê{ÏHÓ<äTs=ÿ+{≤yÓ÷ n|ü⁄Œ&ÉT ny˚ bÕ]b˛‘êj·Tì uÀ~Û+#ê&ÉT.

1890˝À eT∞fl j·÷Á‘·\≈£î ãj·T˝Ò]› mH√ï @fi¯fl<ëø± yÓqøÏÿ sê˝Ò<Tä . ˇø£ k˛<äs¡ düHê´dæ‘√ ø±o˝Àq÷ Væ≤e÷\j·T
ÁbÕ+‘ê\˝ÀqT ‹]>±&ÉT. á |üs¡´≥q\˝À kÕ«MTJøÏ mH√ï nqTuÛÑyê\T m<äT¬s’HêsTT. ø=ìï eT+∫$, ø=ìï #Ó&ɶ$.
#ê˝≤kÕs¡T¢ Äj·TqøÏ mH√ï s√E\T ‹q&ÜìøÏ @MT ñ+&˚~ ø±<äT. #ê˝≤ sêÁ‘·T\T Äj·TqøÏ Äø£© ã&É*ø£˝Ò ùdïVæ≤‘·T\T>±
ñ+&˚$.
T

n|ü&=ø£ n<äT“¤‘·+ »]–+~. ˇø£ $TsƒêsTTø=≥Tº j·T»e÷ì yÓ‘·T≈£îÿ+≥÷ e∫à kÕ«MTJ bÕ<ë\ô|’ yê*, yÓ+≥
‘Ó∫Ãq uÛÀ»q+ bı{≤¢ìï #·÷|ædü÷Ô d”«ø£]+#·eTì ÁbÕ<Û˚j·T|ü&ܶ&ÉT. kÕ«MTJ ªªmes¡T Hêj·THê ˙e⁄? H˚qT ìHÓïiT>∑H˚!
ER

bıs¡ã&ÉT‘·Tqï≥T¢qïe⁄. ˙e⁄ yÓ‘T· ≈£î‘·Tqï e´øÏìÔ H˚qT ø±qTμμ nì n+≥÷ ñ+fÒ, Ä e´øÏÔ kÕ«MTJ eTT+<äT ∫qï|”≥y˚dæ
uÛÀ»q+ ˇø£ Ä≈£î MT~øÏ e÷s¡Tdü÷Ô ªª˝Ò<äT kÕ«MT, H˚qT ø£\˝À #·÷dæ+~ $TeTà˝Òï. lsêeT#·+Á<äeT÷]Ô dü«j·T+>± Hê
ø£\˝À ø£ì|æ+∫ $TeTà*ï #·÷|æ+∫, Hê _&ɶ Äø£*‘√ ñ+fÒ qTe⁄« Vü‰sTT>± ‹ì ìÁ~düTqÔ ïyê? ˝Ò, ˝Ò∫ n‘·&øç Ï uÛÀ»q+
ô|≥Tºμ yÓfi¯fleTì ÄC≤„|æ+#ê&É+&û. ÄVü‰! @$T Hê uÛ≤>∑´+! MTe\¢H˚ Hê≈£î sêeT<äs¡Ùq+ ø£*–+~. ‘·+Á&û _&ɶ*s¡Te⁄]B
SC

@$T >±+;Ûs¡´+! @$T kÂ+<äs¡´+! ˇø£ÿkÕ] #·÷ùdÔ #ê\T, mes¡÷ eT]∫b˛˝Òs¡T. H˚qT bıs¡ã&É≥+˝Ò<äT kÕ«MT.
<äj·T#˚dæ y˚&ç #·˝≤¢s¡ø£eTT+<˚ Äs¡–+#·+&ç. #·\¢ì ˙fi¯ófl ≈£L&Ü ‘Ó#êÃqTμμ nHêï&ÉT. kÕ«MTJ ø£qT\ yÓ+ã&ç »\»˝≤
˙s¡Tø±]+~. @ nuÛÑj·TVü≤düÔyÓTÆ‘˚ ‘·q J$‘·eT+‘ê Äj·TqTï ø±bÕ&ÉT‘·÷ edüTÔ+<√, n<˚ nuÛÑj·TVü≤düÔ$T~. m<äTs¡T>±
H√s¡T yÓfi¯flu…{Ϻ Ç<ä+‘ê #·÷düTÔqï e&û¶ yê´bÕ]øÏ düHê´dü J$‘·eT+fÒ uÛÑ>∑e+‘·T&ç ˇ&ç˝À edæ+#·&ÉeTì ns¡úyÓTÆ+~.
nÁX¯óqj·THê\‘√ ˝Ò∫e∫à kÕ«$TøÏ kÕ–\|ü&ç qeTdüÿ]+#ê&ÉT. Ç˝≤+{Ï |òTü ≥q\T kÕ«MTJ J$‘·+˝À mH√ï »]>±sTT.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 159

 kÕ«MTJ mH√ïkÕs¡T¢ ‘·qø√dü+ ‘êqT ø=ìï ìj·Te÷\T ô|≥Tº≈£îH˚yê&ÉT. me¬s’Hê |æ*∫ Ä|æ‘˚ ‘·|üŒ Ä>∑≈£î+&Ü
j·÷Á‘· kÕ–dü÷ÔH˚ ñ+&Ü\˙, me¬s’Hê |æ*∫ _Ûø£å ÇùdÔ ‘·|üŒ ÄVü‰s¡+ rdüTø√≈£L&É<ä˙ Ç˝≤+{Ï ø£]ƒq ìj·Te÷˝…H√ï

A
bÕ{Ï+#˚yê&ÉT. kÕ«MTJ e<ä› ˇø£ ∫qï uÛÑ>∑eBZ‘·— ª~ Ç$TfÒwüHé Ä|òt Ŭø’dtºμ nH˚ Á>∑+<∏ë\T ‘·|üŒ Ç+πøM ñ+&˚$ ø±e⁄.
Ç{≤¢ |üs¡´{Ïdü÷ÔH˚ ‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝Àì ø£Hê´≈£îe÷]øÏ #˚s¡Tø=Hêï&ÉT. eT÷&ÉT düeTTÁ<ë\T ø£*ùd ø£Hê´≈£îe÷]˝À

AN
neTàyê] Ä\j·T+ dü+<ä]Ù+#êø£ düeTTÁ<ä+˝À n\¢+‘· <ä÷s¡+˝À ø£ì|ædü÷Ôqï ˇø£ ô|<ä› •\ì #·÷XÊ&ÉT kÕ«MTJ. Ä
•\<ëø± |ü&eÉ ˝À yÓfifl¯ &ÜìøÏ kÕ«MTJ <ä>sZ∑ ¡ &ÉãT“\T ˝Òe⁄. mes¡T Hê e÷‘·èuÛ÷Ñ $Tì n+<Ûøä ±s¡+qT+∫ y˚T˝§ÿ\T|ü⁄‘ês¡T?
á <˚X¯ Á|ü»\ n\dü‘ê«˙ï nC≤„Hê˙ï |ü{≤|ü+#·\T#˚dæ eT∞fl <ëìøÏ ‘·q |üPs¡«yÓ’uÛÑyêìï rdüT≈£îsêe&É+ m{≤¢? Çìï
Á|üXï¯ \T, Ç+‘· Äy˚<Hä ê eTqdüT‡˝À ñyÓ«‘·TqÔ ˝Ò∫ #˚ùd n\¢ø˝£ À¢\+ eTT+<äT, m<äT≥ñqï eT÷&ÉTdüeTTÁ<ë\ n\\CÀs¡T
˝…ø£ÿ˝ÀøÏ sêì<Ó’ kÕ«MTJ Ä kÕ>∑sêìï á~ •\qT #˚s¡T≈£îHêï&ÉT.

NG
nyÓT]ø±
nyÓT]ø± <˚X¯+˝À düø£\ eT‘ê\ eTVü‰düuÛÑ ˇø£{Ï »s¡>∑uÀ‘·Tqï<äì n+‘·≈£îeTT+<äT mø£ÿ&√ $Hêï&ÉT kÕ«MTJ. Ä
düuÛÑ˝À bÕ˝§Zì uÛ≤s¡‘·<˚X¯|ü⁄ <Ûäsêàìï Á|ü|ü+#êìøÏ dü¬s’q $<Ûä+>± ‘Ó*j·TCÒj·T&ÜìøÏ ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêï&ÉT.
kÕ«MTJ eTÁ<ëdüT≈£î yÓfi≤fl&ÉT. nø£ÿ&É ø=+‘·eT+~ j·TTe≈£î\T Äj·Tq Á|üD≤[ø£ $ì düVü‰j·T+ #˚j·T&ÜìøÏ
LA
eTT+<äT≈£î e#êÃs¡T. UÒÁr eTVü‰sêE á düeTj·T+˝À kÕ«$Tyê]ì ÄVü‰«ì+∫ yê] Ä˝À#·q $ì, ¬øq&Ü≈£î yÓfi‚fl ˇø£
z&É˝À Á|ü<∏äeTÁX‚DÏ {Ϭøÿ≥Tºø=ì Ç#êÃ&ÉT. Äj·Tq kÕ«MTJøÏ eT+∫ ø±cÕj·TeÁkÕÔ\T ãVüAø£]+∫ ª$y˚ø±q+<äμ nH˚
HêeT<Û˚j·÷ìï d”«ø£]+#·e\dæ+~>± ÁbÕ]ú+#ê&ÉT. kÕ«MTJ á $<Ûä+>± $y˚ø±q+<äkÕ«$T nj·÷´&ÉT.
$y˚ø±q+<äkÕ«$T u§+u≤sTT qT+&ç 1893 y˚T 31e ‘êØKTq nyÓT]ø±≈£î ãj·T\T<˚sê&ÉT. z&É <ë]˝À dæ˝ÀqT,
TE

dæ+>∑|üPs¡T, Vü‰+>¥ø±+>¥, #Ó’Hê, »bÕHé\˝Àì πse⁄\˝À Ä–+~. kÕ«MTJ Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\qT m+‘√ ÄdüøÏÔ‘√
>∑eTì+#˚yê&ÉT. ø=Hêïfi¯fl≈£î z&É ¬øq&Ü <˚X¯+˝Àì yê+ø√esY˝À Ä–+~. kÕ«MTJ nø£ÿ&ç qT+&ç wæø±>√øÏ ¬s’\T˝À
yÓfi≤fl&ÉT. s¬ ˝’ À¢ kÕHéuÀsYï nH˚ ˇø£ eTVæ≤fi¯ kÕ«MTJ‘√ e÷{≤¢&+ç ~. kÕ«MTJ Á|ü‹uÛ≤bÕ+&ç‘ê´\˙, |ü$Á‘·‘˙· >∑eTì+∫
ªkÕ«MT MT¬s|ü⁄&Ó’Hê uÀdüºHé q>∑sêìøÏ eùdÔ, <äj·T#˚dæ e÷ Ç+{ÏøÏ n‹~∏>± e∫à eTe÷àq+~+|üCÒj·T+&çμ nì ‘·q
∫s¡THêe÷ Ç∫Ã+~. p˝…’ HÓ\ eT<Ûä´˝À kÕ«MTJ wæø±>√ #˚s¡T≈£îHêï&ÉT. n<=ø£ ∫Á‘·yÓTÆq ø=‘·Ô Á|ü|ü+#·+. nø£ÿ&ç
T

uÛÑe+‘·T\T, s√&ÉT¢, kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+, Ä$wüÿs¡D\÷, j·T+Á‘ê\÷, ø£sêà>±s¡|ü⁄ ‘·j·÷Ø\÷, ø£fi¯\÷ yÓTT<ä˝…’qe˙ï
#·÷dæ kÕ«MTJ $düTÔb˛j·÷&ÉT.
ER

ø=ìïs√E\ ‘·sê«‘· kÕ«MTJøÏ ø=ìï $wüj·÷\T ‘Ó*XÊsTT. @ $X¯«eT‘· eTVü‰düuÛÑ\¬ø’ Äj·Tq e#êÃ&√ n$
ôdô|º+ãsY e÷dü+ eT<Ûä´˝À>±ì yÓTT<ä\Tø±e⁄ n˙, n+‘˚>±ø£ ‘·qe<ä› ø±e\dæq Á<ÛäTe|üÁ‘ê˝ÒM ˝Òq+<äTe\¢ Äj·Tq
yê{Ï˝À eø£>Ô ± bÕ˝§Zq&É+ ≈£î<äs<¡ ˙ä , |üÁ‘ê\T ˇø£yfi˚ ¯ ñHêï eø£\Ô q+^ø£]+#˚ düeTj·T+ $T+∫b˛sTT+<ä˙ ‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT.
Ç+ø=ø£ düeTùd´$T≥+fÒ wæø±>√ <Ûäqe+‘·T\ q>∑s¡+. nø£ÿ&ç <Ûäs¡\≈£L ‘·q<ä>∑Zs¡ ñqï ø=~›bÕ{Ï &ÉãT“≈£L bı+‘·H˚
˝Ò<äì, Ç+ø=Hêïfi¯fl˝À &ÉãT“\˙ï Ks¡ÃsTTb˛sTT |üdüTÔ\T+&Ée\dæ+<˚q˙ ns¡úyÓTÆ+~.
SC

uÀdüºHé e+{Ï #√f…Æ‘˚ ‘·≈£îÿe Ks¡TÑ√ J$+#·e#·Ãì mes√ #Ó|üŒ>±, kÕHéuÀsYï ÄVü‰«q+ ≈£L&Ü >∑Ts¡TÔ≈£î e∫à Ä
|ü≥ºD≤ìøÏ Á|üj·÷DeTj·÷´&ÉT. Ä$&É Ç+{À¢ ñ+&É>±H˚ Vü‰s¡«sY¶ $X¯«$<ë´\j·T Ábıô|òdüs¡sTTq C….ôV≤#Y.¬s’{Ÿ nH˚
e´øÏÔ‘√ |ü]#·j·TyÓTÆ+~ kÕ«MTJøÏ. XÊÅd”Ôj·TyÓTÆq, ‘ê‹Ô«ø£yÓTÆq $wüj·÷˝…H√ï #·]Ã+#·T≈£îHêïs¡T yêfi¯ófl. Ábıô|òdüsY>±s¡T
kÕ«MTJ bÕ+&ç‘ê´ìï #·÷dæ »s¡>∑uÀj˚T $X¯«eT‘· eTVü‰düuÛÑ˝À¢ ôV’≤+<äe <ÛäsêàìøÏ ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤+#·e\dæ+~>±
Äj·TqqT ø√sê&ÉT. kÕ«MTJ ‘êqT e∫Ã+~ n+<äTø£H˚q˙, ø±˙ ‘·q yÓ+≥ @ Á<ÛäTe|üÁ‘ê\÷ ˝Òe˙, n+<äTe\¢ düuÛÑ˝À¢

160 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 bÕ˝§Zq&É+ ≈£î<äs¡<äì $Hêïq˙ ‘Ó*bÕ&ÉT. n~ $ì $düTÔuÀsTTq Ä nyÓT]ø± |ü+&ç‘·T&ÉT ªªkÕ«MT! $TeTà*ï
Á<ÛäTe|üÁ‘ê\&É>∑&ÉeT+fÒ, dü÷s¡T´&çøÏ Á|üø±•+#˚ Vü≤≈£îÿ me]#êÃs¡ì n&É>∑&Éy˚Tμμ nì »yê_#êÃ&ÉT.

A
n+‘˚ø±ø£, wæø±>√ $X¯«eT‘· eTVü‰düuÛÑ\ n<Ûä´≈£åî&çøÏ ˇø£ Á<ÛäTe|üÁ‘·+ Áyêdü÷Ô Ábıô|òdüsY>±s¡T ªªá e´øÏÔ y˚T<ädü÷‡,
bÕ+&ç‘·´+ eTq <˚X¯+˝Àì >=|üŒ >=|üŒ |ü+&ç‘·T\+<ä] bÕ+&ç‘ê´˙ï ø£*|æ‘˚ e#˚à bÕ+&ç‘·´+ ø£Hêï >=|üŒ~μμ nì

AN
|ü]#·j·T+ #˚XÊ&ÉT. wæø±>√ es¡≈£î ˇø£ {Ϭøÿ≥T ≈£L&Ü ø=ì Ç∫Ã+&ÉT Ábıô|òdüsY>±s¡T. <Ó’edü+ø£\Œ+ m+‘· ã\yÓTÆ+<√
#·÷dæ kÕ«MTJ Äq+~+#ê&ÉT.
wæø±>√ #˚] #·÷düT≈£îH˚d]ü øÏ Ä ø£$T{° ∫s¡THêe÷ mø£ÿ&ÉH√ |ü&bç ˛sTT+<äì ns¡yú TÓ +Æ ~ kÕ«MTJøÏ. n+‘· eTVü‰q>∑s+¡ ˝À
Ç|ü⁄Œ&Óø£ÿ&çøÏ b˛yê*? n|üŒ{Ïπø #ê˝≤ n\dü≥>± ñ+&ç, eTs√#√≥T <=s¡ø£ÿ ø£ì|æ+∫q ˇø£ ô|<ä› U≤∞ &Éu≤“˝À sêÁ‹

NG
>∑&çbÕ&ÉT. bı<äT›H˚ ˝Ò∫ ˇø£ M~Û˝À q&ÉTdü÷Ô ‘·q düHêï´dü dü+Á|ü<ëj·T+ Á|üø±s¡+ ÄVü‰s¡+ø√dü+ j·÷∫+#ê&ÉT. nø£ÿ&ç
Çfi¯ó¢ #ê˝≤ ô|<ä›$, <Ûäqe+‘·T\$. ø±˙ n+<äs¡÷ Äj·Tìï NÛø={≤ºs¡T. |üìyês¡T ≈£L&Ü nee÷ì+#ês¡T. bÕXÊÑ·´+˝À
_Ûøå±≥q #˚j·T&É+ >∑s¡Ω˙j·T+ ø£<ë. Çø£ @+ #˚j·÷˝…? uÛÑ>∑e+‘·T&˚ ø£qTø£ qìïø£ÿ&çøÏ rdüT≈£îeùdÔ Äj·TH˚ Hêπø<√ <ë]
#·÷|ækÕÔ&ÉT˝Ò nqTø=ì ˇø£ #Ó≥TºøÏ+<ä ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. n|ü⁄Œ&˚ ˇø£ Ç+{Ï ‘·\T|ü⁄ ‘Ós¡T#·Tø=ì, ˇø£ eTVæ≤fi¯ dü÷{Ï>±
kÕ«MTJ e<ä›≈£î e∫Ã+~. ªªMTs¡T $X¯«eT‘· eTVü‰düuÛÑ\øÏ e∫Ãqyêsê? #·÷ùdÔ uÛ≤s¡rj·T düHêï´dæ˝≤ ñHêïs¡T!μμ nì
LA
n&ç–+~. kÕ«MTJ ø£<ä∏ $ì Ç+{ÏøÏ ÄVü‰«ì+∫ m+‘√ >ös¡e+‘√ #·÷düT≈£î+~ Ä ‘·*.¢ Ä$&É ù|s¡T C≤sY® &Éã÷¢´.ùV≤˝Ÿ.
‘·sê«‘· Ä ≈£î≥T+ãeT+‘ê kÕ«MTJøÏ J$‘ê+‘·+ eT+∫ ùdïVæ≤‘·T\T>± $T–*b˛j·÷s¡T.
1893e dü+e‘·‡s¡+, ôdô|º+ãsY 11e ‘˚B k˛eTyês¡+Hê&ÉT $X¯«eT‘· eTVü‰düuÛÑ\T yÓTT<ä\j·÷´sTT. ø=\+ãdt
TE

Vü‰˝Ÿ nH˚ ˇø£ ô|<ä› uÛÑeq+˝À n$ »]>±sTT.

kÕ«MTJøÏ n+‘·eT+~ eTT+<äT e÷{≤¢&Ü\+fÒ ø=+‘· u…sT¡ ≈£î ø£*–+~. n+<äs÷¡ |ü⁄≥\ø=B› ÁyêdüT≈£îì #·~y˚dTü HÔ êïs¡T.
eT] kÕ«MTJ e÷Á‘·+ n≥Te+{Ï @ düHêïVü‰\T ˝ÒøH£ ˚ e#êÃ&ÉT. düu≤Û <Û´ä ≈£îå &ÉT s¬ +&ÉTeT÷&ÉTkÕs¡T¢ e÷{≤¢&eÉ T+fÒ Ç|ü⁄Œ&ÉT
ø±<äT ‘·sê«‘· nì ‘√dæ|ü⁄#êÃ&ÉT. kÕj·T+Á‘·+ Çø£ n&É≈£îÿ+&ÜH˚ kÕ«$Tyê] ù|s¡Tì |æ*#˚dü]øÏ ˝Ò∫, düs¡dü«r<˚$ì
‘·\#·Tø=ì, ÁXÊe´yÓTqÆ Äj·Tq ø£+sƒ+¡ ‘√qT, n+‘·ø+£ fÒ eT<ÛTä s¡eT÷, |üse¡ T|ü$Á‘·eT÷ nsTTq Äj·Tq Vü≤è<äj÷· +‘·sêfi≤\˝À
T

qT+∫ e∫Ãq $X¯«e÷qe kÂÁuÛ≤Á‘· uÛ≤eq‘√qT ªªHê nyÓT]ø± <˚X¯ k˛<äs¡ k˛<äØeTDT˝≤sê....μμ nì yÓTT<ä\Tô|{≤º&TÉ .
<ë+‘√ Ä »qdüeTTÁ<äeT+‘ê ˇø£ÿkÕ]>± ˝Ò∫ ì\ã&ç ø£eTàì Ä |æ\T|ü⁄q≈£î, ‘·eTeTT+<äT eT÷ØÔuÛÑ$+∫q Ä
ER

|ü$Á‘·‘≈· L£ , @ Hê>∑]ø£‘· |ü]|üPs¡‘í ø¬· H’ ê ∫Vü≤ïyÓTqÆ Ä düHêï´dü dü÷Œ¤]øÔ ° ‘·eT≈£î ‘Ó*j·Tø£H˚ |ü⁄\øÏ+∫b˛sTT ø£s‘¡ êfi¯<«äÛ qT\
es¡¸+ ≈£î]|æ+∫+~. ñ|üHê´dü|ü⁄ Äs¡+uÛÑ+˝ÀH˚ n+~q Ä n|üPs¡« n_Ûq+<äq eT÷&ÉT ì$TcÕ\bÕ≥T kÕ–+~.
eT<Ûä´˝À kÕ«$Tyês¡T eT∞fl e÷{≤¢&É&ÜìøÏ #˚dæq ¬s+&ÉT eT÷&ÉT Á|üj·T‘êï\T $|òü\y˚T nj·÷´sTT.
n+<äs÷¡ ≈£Ls¡TÃHêïø£ kÕ«MTJ ø=qkÕ–+∫+&ÉT. uÛ≤s¡rj·T <Ûsä à¡ + nìï eT‘ê*ï n+^ø£]düT+Ô <ä˙, >ös¡$düT+Ô <ä˙,
SC

n˙ï eT‘ê\T dü‘ê´˝Òqì, eT‘ê˝˙ï uÛÑ>∑e+‘·Tì #˚s¡Tø√&ÜìøÏ e÷sêZ\ì kÕ«MTJ #ÓbÕŒ&ÉT. mes¡÷ eT‘êìï
e÷s¡TÃø√qedüs¡+˝Ò<ä˙, Hê eT‘·y˚T >=|üŒ~. Hê eT‘·y˚T ì\yê* nqT≈£îH˚yês¡T u≤$˝À ø£|üŒ\e+{Ï yês¡˙ kÕ«MTJ
‘Ó*bÕ&ÉT. $T>∑‘ê eø£Ô\T ‘·eT ‘·eT eT‘ê\πø ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤ùdÔ, kÕ«MTJ e÷Á‘·+ nìï <Ûäsêà\ ‘·s¡|òü⁄Hê e÷{≤¢&ç
ì»yÓTÆq eT‘·kÕeTs¡kÕ´ìï #·÷|æ+#ê&ÉT. düuÛÑT´\+<ä]ø° kÕ«MTJ Á|üdü+>∑y˚T q∫Ã+~. sêÁ‹øÏ sêÁ‹ kÕ«MTJ U≤´‹
<˚X¯eT+‘·{≤ yê´|æ+∫+~. |üÁ‹ø£\˙ï kÕ«MTJì y˚H√fi¯fl bı–&ÜsTT.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 161

 uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ kÕ«MTJøÏ ÁãVü≤às¡<+ä∏ |ü≥&º +É
ø=Hêïfi¯fl ‘·s¡Tyê‘· kÕ«MTJ uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ ‹]– sêyê\ì ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêï&ÉT.

A
e#˚ÃeTT+<äT ˇø£ Ä+π>¢j·T$TÁ‘·T&ÉT kÕ«MTJì Ç˝≤ n&ç–+&ÉT ªªkÕ«MT! Hê\Tπ>fi¯ófl mH√ï uÛÀ>±\‘√ ì+&çq
bÕXÊÑ·´+˝À >∑&ç|æ ù|<ä]ø£+‘√ ñqï uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ yÓfi¯óÔqïs¡T @eTì|ædüTÔ+~?μμ

AN
kÕ«MTJ Ç{≤¢ düe÷<Ûëq$T#êÃ&ÉT. ªªH˚ìø£ÿ&çøÏ sêø£eTT+<äT Hê <˚XÊìï Áù|$T+#˚yê&çì. Ç|ü⁄Œ&ÉT Hê <˚X¯|ü⁄ >±*,
˙s¡T, <Ûä÷[ ≈£L&Ü Hê≈£î |ü$Á‘·eT÷, |üP»˙j·TeT÷ nj·÷´sTT. Hê e÷‘·è<˚X¯+ Ç|ü⁄Œ&=ø£ eTVü‰rs¡úkÕúq+.μμ
kÕ«MTJ ‹]–sêe&É+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯|ü⁄ »edü‘êÔ «\T ‹]– sêe&Éy˚T nsTT+~. n|üŒ{Ïπø $y˚ø±q+<äkÕ«$T n+fÒ
‘Ó*j·Tìyês¡T uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À mes¡÷ ˝Òs¡T.

NG
1897 »qe] 15e ‘êØKTq z&É n|üŒ{Ï Á_{°wßü Ç+&çj÷· ˝Àì ø=\+uÀ #˚]+~. eT∞fl ‘·q |ü$Á‘· uÛ≤s¡‘u· ÷ÑÛ $Tô|’
ø±\Tô|≥º>∑\T>∑T‘·THêïs¡ì kÕ«MTJ eTqdüT‡ Äq+<ä+‘√ bı+–b˛sTT+~. kÕ«MTJøÏ kÕ«>∑‘·+ |ü\ø£&ÜìøÏ uÛ≤s¡‘·<˚X¯
Á|ü»\T #˚dæq kÕ«>∑‘· düHêïVü‰\ >∑T]+∫ yê]øÏ ‘Ó*j·T<äT. Äj·Tìï kÕ«>∑‹+#·&ÜìøÏ nìï q>∑sê˝À¢qT kÕ«>∑‘·
ø£$T{°\T @s¡Œ&ܶsTT. yêsêÔ|üÁ‹ø£\T mH√ï dü+bÕ<äø°j·÷\T sêXÊsTT.
LA
‘·sê«‘· kÕ«MTJ d”eº TsY˝À uÛ≤s¡‘<· X˚ |¯ ⁄ü Á|ü<ëÛ q uÛ÷Ñ $TøÏ e∫à |ü+ãHé nH˚ Á>±eT+˝À ~>∑uÀj·÷&ÉT. sêeTHê&ÉTøÏ
sêC…’q uÛ≤düÿs¡ ùd‘·T|ü‹ kÕ«MTJøÏ m<äTs¡TyÓ[fl, Äj·Tq eTT+<äT yÓ÷ø±fi¯flô|’ ≈£Ls¡TÃì yÓTT<ä≥ ‘·q ‘·\ô|’ ø±\TyÓ÷|æ
‘·s¡Tyê‘· uÛ≤s¡‘·uÛÑ÷$Tô|’ ~>∑eTì •s¡düT‡e+∫ ÁbÕ]ú+#ê&ÉT. kÕ«MTJ n+<äT≈£î düTìï‘·+>± ìsêø£]+#ê&ÉT. kÕ«MTJøÏ
dü|ü]yês¡+>± kÕcÕº+>∑ qeTkÕÿs¡+#˚dæ dü«j·T+>± ‘·q s¡<∏ä+˝À ≈£Ls¡TÃ+&Éu…{≤º&ÉT.
TE
X¯Øsêìï ‘·´õ+#·&+É
$y˚ø±q+<äkÕ«$T yê] Äs√>∑´+ |üP]Ô>± <Óã“‹qï~.
kÕ«MTJ m≈£îÿeø±\+ J$+#·<\ä T#·Tø√˝Ò<Tä . mH√ïkÕs¡T¢ ‘·q •wüß´\ø°, ùdïVæ≤‘·T\ø° ‘êqT ‘·«s¡˝À á Á|ü|+ü #êìï
e~*y˚j·TuÀ‘·Tqï≥T¢ |üs√ø£å+>± #ÓbÕŒ&ÉT. ø±˙ mes¡÷ Ç+‘· ‘·«s¡>± Ä eTTVüAs¡Ô+ edüTÔ+<äì nqTø√˝Ò<äT. ªªH˚qT
q\uÛ…’ #·÷&ÉqT nìμμ CÀôd|òæHé eTøö¢&é nH˚ ùdïVæ≤‘·Tsê*‘√ kÕ«MTJ düŒwüº+>± #ÓbÕŒ&ÉT. ‘·q n+‹eT ~HêìøÏ
T

yês¡+s√E\eTT+<äT ˇø£ •wüß´&çì |æ*|æ+#·T≈£îì, |ü+#ê+>∑+ #·<äeeTHêï&ÉT.

n~ 1902, E˝…’ 4e s√E. Ä s√E kÕ«$T bı<äT›q lsêeTø£èwüßí\ eT+~sêìøÏ yÓ[fl ‘·q n\yê≥TøÏ _Ûqï+>±
ER

nìï øÏ{Ïø°\T ‘·\T|ü⁄\÷ eT÷düT≈£îì eT÷&ÉT>∑+≥\ùd|ü⁄ >±&ÛÉ <Ûë´q+˝À >∑&çbÕ&ÉT. ‘·sê«‘· ~q#·s¡´≈£î _Ûqï+>±
düHêï´düT\+<ä]‘√ ø£*dæ uÛÀ»q+ #˚XÊ&ÉT.
dü+<Ûë´düeTj·T+. lsêeTø£èwüßí\øÏ Ä sêÁ‹øÏ ùde »]π>+<äT≈£î eTT+<äT X¯+K+ |üP]+#·&É+ »]–+~. kÕ«MTJ
‘·q >∑~øÏ yÓ[fl >∑+>∑≈£î n_ÛeTTK+>± ≈£Ls¡TÃì <Ûë´qeTTÁ<ä <Ûä]+#ê&ÉT. ˇø£ >∑+≥ ‘·sê«‘· Äj·Tq eT+#·+ô|’
|ü&ÉT≈£îHêï&ÉT. ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ Bs¡È+>± }|æ] |”˝≤Ã&ÉT. |üØøÏåùdÔ kÕ«$T <˚Vü≤+˝À }|æ] ˝Ò<äì Á>∑Væ≤+#ês¡T. kÕ«MTJ Çø£
SC

XÊX¯«‘·+>± Ä X¯Øsêìï e<ä*y˚XÊ&ÉT.

kÕ«MTJ ‘·q J$‘ê+‘·+ m+‘√ ÁX¯eT|ü&ç ø£wüº|ü&ç |üì#˚XÊ&ÉT. Äj·Tq uÛÖ‹ø£ J$‘·+ eTT–dæ+~. ø±ì Äj·Tq
|üì ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+~. ªª˝Òe+&ç! y˚T˝§ÿq+&ç! >∑eT´+ #˚sπ es¡≈î£ $ÁX¯$T+#·ø+£ &ç!μμ nì ‘·q <˚X¯ Á|ü»\øÏ |æ\T|ü⁄ì#êÃ&ÉT.
yês¡+‘ê Ä |æ\T|ü⁄ $Hêïs¡T. uÛÑs¡‘·e÷‘· y˚T˝≤ÿ+∫+~. Äj·Tq uÛ≤eC≤«\‘√ yÓTT<ä˝…’q qeuÛ≤s¡‘· ìsêàD+, <˚XÊìøÏ
kÕ«‘·+Á‘·´+ sêe&É+‘√H˚ ø±ø£ Ç|üŒ{Ïø° ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+~.....

162 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ñ|üyê#·ø£+ 6. H˚qT... kÕ$Á‹u≤sTTì

A
ªªCÀ´‹! kÕ$Á‹¬ø+<äT≈£î #·<äTe⁄ H˚s¡TŒ‘·THêïe⁄?μμ

AN
ªªm+<äT≈£î H˚s¡Œ≈£L&É<äT?μμ
ndü\T eTq ≈£î\+yêfi¯fly˚T #·<äTe⁄ø√≈£L&É<äT. nsTTHê ìqTï
#·~$+#ê. Ç|ü⁄Œ&ÉT qTe⁄« ˙ uÛ≤s¡´≈£î #·<äTe⁄ #ÓãT‘·THêïe⁄μμ`
ªªÄyÓT ≈£L&Ü eTìùwø£<ë? ø±<ä+fÒ #Ó|ü⁄Œμμ

NG
ªªì»y˚T ø±e#·Tà ø±˙ Ä&É<ëìøÏ #·<äTe⁄ |üìøÏsê<äT.
#·<äTe⁄≈£îqï Ä&É~ #Ó&çb˛‘·~. ãT~Δ ˝Òì<äe⁄‘·~μμ`
ªªHêHêï! kÕ$Á‹ #·<äTe⁄≈£îì Ä e÷≥\˙ï nã<ëΔ\ì
LAìs¡÷|ædüTÔ+~μμ

qeTkÕÿs¡+!
Çyêfi¯ MT n+<ä]‘√ e÷{≤¢&É{≤ìøÏ e#êÃqT.
TE

yÓTT<ä{Ïï+∫ #ÓbÕÔ $q+&ç. H˚qT |ü⁄{Ϻ+<˚yÓ÷ HÓ’>±yé. nj·÷´! n<Óø£ÿ&ÉT+<√ MT≈£î ‘Ó*j·T<äT >∑<ä÷! eTVü‰sêh˝À
dü‘êsêõ˝≤¢˝À K+&Ü˝≤ ‘ê\÷ø±˝À ñ+~. nuÀ“ m+‘· ≈£îÁ>±eTeTì,nø£ÿ&Édü\T eTqTwüß\T+{sê nì nqTe÷q+
ø£*π>+‘· ∫qï}s¡T. Ä s√E˝À¢ Ä }fiÀfl n+<äs¡÷ n+<äØï m]– ñ+&˚yêfi¯ófl. H˚Hê? bÕ{Ï˝Ÿ >±]+{À¢ ô|<ä›≈£L‘·T]ï,
yÓTT<ä{Ï dü+‘êHêìï, nu≤“` MTø£<ä+‘ê #·÷|æ+#˚<ë? Ä #˚\˝À |ü&ç |üs¡T¬>‘·TÔ‘·÷, Ä >∑T\ø£sêfi¯flqT, <äTeTTàq÷
T

‘·qTï≈£î+≥÷`eTTfi¯ófl >∑T#·TÃø√yê n+≥THêïsê? eTTfi¯Sfl –fi¯Sfl @M ˝…ø£ÿ˝Ò<äT Hê≈£î. $s¡uÀdüT≈£îqï E≥Tº eTTK+MT<ä
|ü&ÉT‘·T+fÒ yÓqøÏÿ ‘√düT≈£î+≥÷ }s¡+‘ê yÓÁ]>± |ü]¬>‘˚Ô<ëìï.
ER

∫+‘·ø±j·T\T ø=≥Tºø=ì ‹q≥+, πs>∑T|üfi¯ó¢ ø√düTø=ì‹q≥+˝À qqTï $T+∫qyêfi¯ó¢ ˝Òs¡T. ˇø£s√E j˚TyÓTÆ+<√
‘Ó\TkÕ? WqT MTs¡qT≈£î+≥TqïfÒº »]–+~. H˚HÓøÏÿq d”eT ∫+‘·#Ó≥Tº ø=eTà $]–+~. H˚Hê ø=eTà |ü≥Tºø=ì ñj·÷´\
}>∑T‘·Tqï - d”eT ∫+‘·ø±j·T\T Hê |ü]øÏD°˝À+∫ øÏ+<ä|ü&çb˛‘·THêïsTT. ªne÷à Hê d”eT ∫+‘·ø±j·T\T, H˚qT
|ü&çb˛‘·THêï, ø=eTà $]–+~, H˚qT |ü&çb˛‘·THêïμ Hê n\¢]øÏ neTà |ü]¬>‘·TÔø=∫Ã+~. e∫Ã+~ qqTï ~+#=#·Tà ø£<ë!
}VüA, yÓ[fl e÷ HêqïqT |æ\TÃø=∫Ã+~. ª#·÷&É+&ç MT eTT<äT›\ ≈£L‘·Ts¡T @+#˚dæ+<√μ n+≥÷ neTà HêyÓ’|ü⁄
SC

#·÷|ædü÷Ô, H˚H˚yÓ÷ ø=eTà≈£î y˚˝≤&ÉT‘·÷, e÷ Hêqï $s¡>∑ã&ç qe⁄«‘·÷` m+‘· u≤>∑T+~... ø£<ë!
Hêqï qqTï øÏ+~øÏ ~+#ê&ÉT. neTà e÷Á‘·+ Ä|ü˝Ò<äT. ªá |æ\¢≈£î ‘=+<äs¡>± ô|+&ç¢#˚dæ |ü+|æ+#ê*. @ ø±˝À
#Ój÷Ó ´ $s¡ø=ÿ≥Tº≈î£ +fÒ mes¡T #˚dTü ≈£î+{≤s¡T? >∑T~ã+&É˝≤ eTq yÓT&É≈î£ #·T≥Tºø=ìy˚˝≤&ÉT‘·T+~. ndü*~ Ä&É|\æ H¢ H˚ ê
n+{≤?μ

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 163

 ªH˚qT Ä&É|æ\¢qT ø±<äe÷à. Ç~>√ á d”eT∫+‘·ø±j·T #·÷&ÉT m+‘· ‹j·T´>± e⁄+<√μ nì H√{À¢ ≈£î≈£îÿ≈£î+≥÷
neTà≈£î ˇø£{Ï∫à eT∞fl |üs¡T>∑Trùd <ëìï.

A
Hêqï ≈£L&Ü ô|[¢ Á|üj·T‘êï\T yÓTT<ä\Tô|{≤º&ÉT. |üPHê˝À e⁄+&˚ |üP˝Ò ≈£î≥T+ã+˝À ˇø£ nu≤“sTT‘√ Hê ô|[fl
ìX¯ÃsTT+#ê&ÉT. ªá ùdsƒYJ m{≤¢ ñ+{≤&Éu≤“ nqT≈£îH˚<ëìï!μ ∫+‘· #Óf…¢≈£îÿ‘ê&Ü? u≤$˝À á‘·>=&ÉT‘ê&Ü? sêÁ‹fi¯ófl

AN
Äs¡Tu…’≥ |ü&ÉT≈£îH˚ #·Tø£ÿ\T ˝…ø£ÿu…&ÉT‘ê&Ü? @yÓ÷! me]øÏ ‘Ó\TdüT? ãfiÀfl #·<äTe⁄≈£î+≥THêï&Éì #ÓbÕŒs¡T>±! |ü⁄düÔø±\T
#·<äTe>∑\&˚yÓ÷!
Ä s√E˝À¢ Ä&Éyêfi¯ó¢ >∑&É|ü <ë≥≈£L&É<äT. Ä&É|æ\¢ ô|]–ô|<ä›<äj˚T´dü]øÏ` \ø£ÎDT&ÉT ^dæq ^‘· <ë≥&É+ e\¢H˚
d”‘·eTàyê]ì sêeD≤düTs¡T&ÉT jÓT‘·TÔ≈£îb˛j·÷&ÉH˚ ø£<∏ä mìï e+<ä\kÕs¡T¢ $HêïH√ mes¡÷ ˝…ø£ÿu…≥º˝Ò<äT. Ä&É<ä+fÒ

NG
e+{Ï+{Ïø°, e+{Ï+{À¢ bısTT´ø° ø£≥Tºã&ç ñ+&Ü*. bısTT´˝À ø£f…º\T, bısTT´ }<˚ >=≥º+ Ä |æ\¢#˚‹˝À e⁄+&Ü*‡+<˚.
Ä |æ\¢ Ä >=≥º+ >∑T+&Ü }|æs¡+‘ê bısTT´˝ÀøÏ }<ë*‡+<˚. uÛÑs¡Ô˙, n‘·Ôe÷eT*ï ùd$+#·Tø√yê*. n+‘˚ Çø£ ˙ |üì,
Ç|ü⁄Œ&ÉT MT |æ\¢\T ¬s+&√ ‘·s¡>∑‹ #·<äTe⁄‘·T+fÒ, MTs¡T ãT»®–düTÔ+{≤πs, Ä ej·TdüT˝À y˚T+ n‘·Ô>±]+{À¢ ñ+&˚yêfi¯fl+.
ˇø£s√E H˚qT Ç\T¢ düs¡T›‘·THêï. |ü⁄düÔø±\ >∑T≥ºMT<ä e⁄qï <äTeTTà <äT\T|ü⁄‘·THêï. Ç\T¢ X¯óÁuÛÑ+>± ñ+&Ü* >∑<ë.
LA
n<äT>√ n|ü⁄Œ&˚ Äj·TH=#êÃ&ÉT. ªHê |ü⁄düÔø±\H˚+ #˚düTÔHêïe⁄!μ nHêï&ÉT. ª<äTeTTà<äT*|æ X¯óÁuÛÑ+ #˚jÓTT<ë›?μ nHêï.
ªù|J\T b˛>=&É‘êyé C≤Á>∑‘·Ô?μ n+fÒ ªmø£ÿ&çøÏb˛e⁄, n˙ï ñ+{≤sTT nHêï. Ç<˚+{À eT]?μ ª@ ù|J n~μ ` ª@ ù|JH√
@$T{À Hêπø+ ‘Ó\TdüTÔ+~? @eTsTT+<äì MT]|ü⁄Œ&û s¡>∑&É #˚düTÔHêïs¡T?μ nHêï. ªne˙ï J$‘·#·]Á‘·\T. Ç~>√ #·÷&ÉT.
Ç~ •yêJ >∑T]+∫ sêdæ+~, Äj·Tq bò˛{À Ç~. Çø£ÿ&É yêwæ+>¥≥Hé >∑T]+∫ sêdæ+~. Ç~ Äj·Tq bò˛{À. nì ùdsƒYJ
TE

nHêï&ÉT. ªmes¡÷! •yêJ Hê≈£L ‘Ó\TdüT. eTqyê&˚ ø£<ë! ø±˙ áj·THÓes¡÷ ?μ |üsêsTT<˚X¯+ eTìwæe˝… e⁄Hêï&ÉTμ `
ªeTq <˚X¯+ nsTT‘˚H˚+ ø±ø£b˛‘˚H˚+, eTìwæ eT+∫ |üqT\T #˚ùdÔ eTq+ n‘·ì J$‘·+, e´øÏÔ‘·«+, $\Te\T n˙ï
‘Ó\TdüTø√yê*.μ nHêï&ÉT. nuÀ“ á dü+>∑‘T· \˙ï MT ãTÁs¡˝À ñqïfÒº #Ó|⁄ü HÔ êïπsμ nHêï. ãTÁs¡˝À ñ+#ê\H˚ Á|üjT· ‹ïdüTHÔ êï.
á |ü⁄düøÔ +£ #·÷&ÉT. Ç~ <∏ëeTdt ô|Hé sêdæq ªe÷qe⁄ìVü≤≈£îÿ\Tμ nqï |ü⁄düøÔ +£ . eTìwæ≈î£ qï Vü≤≈£îÿ˝Ò$T{À u≤<Û´ä ‘·˝$Ò T{À
n˙ï á |ü⁄düÔø£+˝À sêdæe⁄HêïsTT.μ nì #·÷|æ+#ê&ÉT ùdsƒYJ.
T

Ç{≤¢ Á|ü‹s√p ùdsƒYJ Hê≈£î j˚T<√ y=ø£{Ï #·~$ $ìŒ+#˚yê&ÉT. eT<Ûä´˝À Á|ü|ü+#·+ >∑T]+∫, eTq #·T≥÷º ñ+&˚
Á|ü|ü+#·+ >∑T]+∫ Hêø£s¡úeTj˚T´≥≥T¢ #Ó|üŒ≥+ ø√dü+ Äù|yê&ÉT. Væ≤+<ä÷ eTTdæ¢+ eT‘ê\ eT<Ûä´ ñqï ‘˚&Ü˝Ò$T{Ï?
ER

Ŭø’düÔeeT‘·+ eTìwæ >∑T]+∫ @+ #Ó|ü⁄Ô+~? eTq ≈£î\e´edüú eTq düe÷C≤ìï jÓT{≤¢ HêX¯q+ #˚düTÔ+<√ #Óù|Œyê&ÉT.
M≥ìï{Ï >∑T]+N Äj·Tq e÷{≤¢&ÉT‘·T+fÒ #Óe⁄\T ]øÏÿ+#·T≈£îì $H˚<ëìï. ùdsƒYJ ìs¡+‘·s¡+ #·~y˚yê&ÉT. ø£;sY,
‘·Tø±sê+, C≤„H˚X¯«sY e+{Ï uÛÑ≈£îÔ\ kÕVæ≤‘·´+, uÛÑøÏÔe÷sêZìï >∑T]+∫, ãT<äTΔ&ÉT, ãdüy˚X¯«s¡T&ÉT, rs¡ú+ø£s¡T&ÉT yÓTT<ä˝…’q
eT‘·dü+düÿs¡Ô\ s¡#·q\˙ï #·~yê&ÉT. ne˙ï Hê‘√ #Óù|Œyê&ÉT. ùdïVæ≤‘·T\‘√ #·]Ã+#˚yê&ÉT. ªÇ<ä+‘ê #·~$‘˚ ˙πø
SC

yÓTTdüTÔ+~?μ Ä|ü⁄ø√˝Òø£ ˇø£s√E n&ç>±qT. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT eT+∫>± ñ+&˚ eT‘·+, eT÷s¡â|ü⁄ Ä#êsê\˝À, dü+Á|ü<ëj·÷\˝À
∫≈£îÿ≈£îb˛sTT+~. M≥ìï{Ï˙ s¡÷|ü⁄e÷bÕ*.μ á <ä]Á<ä|ü⁄ Ä#êsê\˙ï m≈£îÿe ‘·≈£îÿe ≈£î˝≤\H˚ $uÛÑ»q e\¢H˚
e#êÃsTT. e÷eT÷\T eTqTwüß\+<ä]ø° #·<äTe⁄ m+<äT≈£î+&É≈£L&É<äT?μ Äj·Tq{≤¢ #Ó|ü⁄Œ≈£b˛‘·THêï&ÉT.
Äj·Tq ãTÁs¡˝À ˇπø ˇø£ÿ $wüj·T+ ‹s¡T>∑T‘·Tqï~. #·<äTe⁄, #·<äTe⁄, #·<äTe⁄. dü<ë•e >√$+<é Ä s√E˝À¢
kÕ>∑sY˝À ñ+&˚yês¡T. Äj·Tq ùdsƒYJì |òüÁsêsY nH˚ ÄyÓT q&çù| ã&çøÏ rdüT¬øfi≤fl&ÉT. ÄyÓT ‘Ó\¢C≤‹ eTìwæ. M[fl<ä›s¡÷

164 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ã&ç˝À @+ H˚sêŒ*, m{≤¢ H˚sêŒ* nì ÄyÓT q&É>∑{≤ìøÏ yÓfi≤fl&ÉT. ÄyÓT nqï~>∑<ë, ªªÇ+{ÏøÏ πø+Á<ä+ Ä&ÉeTìwæ. ÄyÓT
#·<Tä e⁄≈£î+fÒH˚ ≈£î≥T+ã+ u≤>∑T|ü&TÉ ‘·T+~. ˝Òøb£ ˛‘˚ ˝Ò<Tä . MTs¡T MT Ä&Éyêfi¯fl≈£î #·<Tä e⁄ #Ó|Œæ +#·øb£ ˛e&É+ nHê´j·T+.

A
|òüTÀs¡+μμ nqï~. n+‘˚, ùdsƒYJ ‘·\˝À ‘=\TdüTÔqï |ü⁄s¡T>∑T ‘·q <ë] ø±düÔ e÷s¡TÃ≈£îqï~. Á|ü‹ eT>∑yê&É÷ ‘·q uÛ≤s¡´≈£î
#·<äTe⁄ H˚sêŒ*. nø£ÿDTí+∫ sêe&É+ sêe&Éy˚T |ü\ø£, ã\|ü+, |ü⁄düÔø±\‘√ e#êÃ&ÉT. H˚q|ü⁄Œ&˚ s=f…º\T #˚dæ bısTT´

AN
Äs¡ŒuÀ‘·T+&É>± Äj·Tq eTTK+ yÓ*–b˛‘·Tqï~. ø±fi¯Sfl #˚‘·T\T ø£&ÉT≈£îÿ+≥÷H˚ qqTï πøπøXÊ&ÉT. ªªn+‘ê dæ<äΔ+>±
ñ+~. s=f…º\T, ≈£Ls¡ n˙ï e⁄HêïsTT. ˙<˚ Ä\dü´+μμ nì H˚q÷ πøø£ô|{≤ºqT ` ªªHêøÏ|ü⁄Œ&ÉT s=fÒº–fÒº @MT y=<äT›` qTe⁄«
eTT+~≥Tsê!μμ nHêï&ÉT. nã“u≤“ Çyê«fi¯ ùdsƒYJπøeTsTT+~? nqT≈£î+≥÷ e#êÃqT. ùdsƒYJ #˚‹˝À |ü⁄düÔø±\sê•.
n|üŒ≥Tï+&ç Hê #·<äTe⁄ yÓTT<ä˝…’+~. ùdsƒYJ |ü\ø£MT<ä es¡dü>± n#·TÃ\T, Vü≤\T¢\T sêdæ ~<äT›eTHêï&ÉT. ny˚

NG
eT∞fleT∞fl. y˚fi¯ófl H=ô|Œ&ÉT‘·THêïsTT. $düT>∑T|ü⁄fÒº~. ùdsƒYJ Á|ü‹ø£åD+ Hê #·<äTe⁄ô|’ ÁX¯<äΔô|{≤º&ÉT. HêøÏ|ü⁄Œ&ÉT #·<äTe&É+
e∫Ã+~. ìqïyÓTTqïH˚>± ùdsƒJY Hê≈£î n˙ï #·~$ $ì|æ+#˚yê&ÉT. Ç|ü⁄Œ&˚y÷Ó H˚qT e÷≥\T >∑Ts¡T|Ô &ü TÉ ‘·THêï. nø£så ê\T,
e÷≥\T, yêø±´\÷ Hê eTT+<äT Hê≥´+#˚düTÔHêïsTT. >=_“fi¯fl bÕ≥\˙ï sêj·÷\ì|æ+#˚~. Hê ù|s¡T sêj·÷\˙, <ëìï
Hê y˚fi¯fl‘√ ‘êøÏ #·÷düTø√yê\ì nì|æ+#˚~. HÓeTà~>± Hê≈£î #·<äTe≥eT+fÒ #ê˝≤ Çwüº+ ø£*–+~.
LA
Ç<ä+‘ê ˇø£y|’Ó ⁄ü »s¡T>∑T‘·T+&É>±H˚ ùdsƒJY ‘·≈î£ ÿe ≈£î˝≤\ Ä&É|\æ \¢ ø√dü+ ˇø£ ã&çô|{≤º&TÉ . Çø£ <ë+‘√ Á|üfij
¯ T· +
eTT+#·Tø=∫Ã+~. meπseTqT≈£îHêï ùdsƒYJ U≤‘·s¡T #Ój·T´˝Ò<äT. ã&ç ÁãVü‰à+&É+>± ñ+~. nHêïkÕôV≤uŸ ∫|t\÷+ø£sY
uÛÑeq+˝À Ä&É|æ\¢\ø√dü+ ¬s+&√ ã&ç ≈£L&Ü yÓTT<ä˝…’+~. πøX¯esêyé uÛÑyê\ÿsY, »>∑Hêï<∏é dü<ë•yé, nHêïXÊÅdæÔ ãT<˚Δ,
u≤|üPsêyéJ eT+<˚, $wüßíyÓTTπsX¯«sY, _Û&˚ ø£èwüíXÊÅdæÔ, ∫|t\÷+ø£sY` Mfi¯fl+<äs¡÷ ø±s¡´ìsê«Vü≤≈£î\T>± ñHêïs¡T. Ä
TE

ã&ç≈£L&Ü #·ø£ÿ>± q&ÉTdüTÔqï~. ˇø£s√E kÕj·T+Á‘·+ ùdsƒYJ eTTK+ y˚˝≤&˚düT≈£îì e#êÃ&ÉT. @+ »]–+<äì n&ç>±qT.
Äj·Tq e÷{≤¢&≈É î£ +&Ü n≥÷ sTT≥÷ nXÊ+‹>± ‹s¡T>∑T‘·THêï&ÉT. eT∞¢ n&ç>±qT. ª@yÓT+Æ ~? »s¡>s∑ êì~ »]–+<ë?μ
` ªªdü÷ÿ\T q&çù| |ü+‘·T\T>±s¡T ã&çe÷ìy˚XÊs¡T. Ç|ü⁄Œ&˚+ #Ój·÷´*?μμ nHêïs¡T. ªªeTqy˚T+ #Ój·T´>∑\+?μμ nHêïqT.
Hê≈£î ‘Ó*j·T≥+˝Ò<Tä . ø±˙ ‘·≈î£ ÿe ≈£î˝≤\yêfi¯ófl ≈£L&Ü #·<Tä e⁄≈£îì {°#s· T¡ ¢ ø±yê*. ø±˙ n+‘·es¡≈L£ j˚T+#Ój÷· ´*?μμ
∫es¡≈£î ø=‘·Ô|ü+‘·T\T>±s¡T <=]πøes¡≈£î qqTï ã&çøÏ s¡eTàHêï&ÉT. ªªÄ |æ\¢\≈£î |ü⁄düÔø±\T #·~$ $ì|æ+#·T<äTe⁄>±ìμμ
T

nHêï&ÉT. ªªH˚Hê #·<Tä e⁄ #Ó|Œü ≥e÷? Hê e\¢>±<äTμμ H˚qT #Óù|Œ~ $ì|æ+#·Tø√≈£î+&ÜH˚ ùdsƒJY uÛ≤yê\ÿsY‘√ e÷{≤¢&&É ÜìøÏ
yÓ[flb˛j·÷&ÉT. yêfi‚fl+ e÷{≤¢&ÉT≈£îHêïs√ <˚e⁄&çøÏ ‘Ó*j·÷*. uÛÑyê\ÿsY>±s¡T yÓ+≥H˚ e÷ sTT+{Ïø=#êÃs¡T. ªªn+‘ê
ER

ìs¡íj·TyÓTÆb˛sTT+~. πs|ü{Ïï+∫ qTe⁄« ã&çø=∫à |æ\¢\≈£î #·<äTe⁄ #ÓbÕŒ*?μμ nì nHêïs¡T. ªªH˚HÓ{≤¢ #ÓbÕÔqT? @+
#ÓbÕÔqTμμ` nì nHêï. ªªqTe⁄« #ÓbÕÔe⁄ n+‘˚, m{≤¢ #ÓbÕŒ˝À H˚qT H˚]ŒkÕÔμμ yê[fl<äs› ÷¡ ≈£L&Ü H˚qT #Óù|Œ~ $ì|æ+#·T≈£îH˚
dæú‹˝À ˝Òs¡T. ã&ç˝À bÕsƒê\T #Ó|üŒ&ÜìøÏ ˇ|ü⁄Œø√ø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT.
H˚qT ã&çøÏb˛‘·T+fÒ »q+ øÏ{Ïø°\ yÓqTø£ ì\ã&ç ‹fÒºyês¡T. XÊ|üHêsêú\T ô|fÒºyês¡T. ˙#·yÓTÆq e÷≥\˙ï
SC

nH˚yês¡T. ã&çøÏ yÓfi¯fl+>±H˚ nø£ÿ&É ‘·\T|ü⁄\T øÏ{Ïø°\T eT÷ùd ˝À|ü\ |æ\¢\≈£î ˙‹|ü<ë´\T, ≈£L&çø£\T, rdæy˚‘·\÷,
uÛÑ÷>√fi¯XÊÁdüÔ+, eTsêsƒê #·]Á‘· Çe˙ï #Óù|Œ<ëìï. ùdsƒYJ e÷\ e÷~>∑\ ù|≥\≈£î yÓ[fl #·<äTe⁄ m+‘· nedüs¡yÓ÷
Á|ü#ês¡+ #˚düTÔ+&˚yê&ÉT.
y˚TeTT ˇø£ _&ɶqT <ä‘·Ô‘· #˚düT≈£îHêï+. e÷ dü«+‘· ø=&ÉT≈£îe˝… n‘·ìï ô|+#êeTT. eTìwæ˙ eTìwæ˙ ø£{Ϻy˚ùd~
s¡ø£Ôdü+ã+<Ûä+ e÷Á‘·y˚T ø±<äT. e÷qe‘·«+ eT]+‘· ã\yÓTÆq ã+<Ûä+. ø±˙ Çyêfi¯ ≈£î\+ ô|<ä› düeTdü´>± e÷]+~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 165

 m+<äTø£+‘· ô|<ä› düeTdü´ nsTT+~? MTs¡T Ä˝À∫+#·+&ç. e÷ Ä˝À#·q\÷ e÷ Ä<äsêÙ\÷ yê{ÏøÏ ø±\+ #Ó*b¢ ˛sTT+<ë?
Çyêfi¯, πs|ü⁄ me¬s’Hê <ä‘·Ô‘· rdüTø√yê\+fÒ ≈£î\+, s¡+>∑T, C≤‹ n˙ï #·÷düTÔHêïs¡T. ndü\T <ä‘·Ô‘· rdüTø√yê\H˚

A
nqTø√s¡T. ø±˙ ø=‘·Ô>± á ˝Àø£+˝ÀøÏ e∫Ãq ÁbÕDÏøÏ ≈£î\+ eTTÁ<äy˚j·T≥+ <˚ìøÏ?

AN
CÀ´‹sêyé |üP˝Ò yÓTT<ä{Ï u≤*ø£\ bÕsƒ¡XÊ\ ÁbÕs¡+_Û+#ê&É+{≤s¡T. •X¯óVü≤‘·´\≈£î e´‹πsø£+>± yÓTT<ä{Ï ÄÁX¯eT+
kÕú|æ+#ê&É+{≤s¡T. kÕ$Á‹u≤sTT yÓTT<ä{Ï |ü+‘·T\eTà nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. Ç<ä+‘ê ì»y˚T ø±e#·TÃ. ø±ì Ä |üì
nø£ÿ&ç‘√ eTT–dæb˛≈£L&É<Tä . ÄÁX¯e÷ìï e÷ dü«+‘· &ÉãT“‘√ ÁbÕs¡+_Û+#ê+. ‘·sê«‘· |ü+&É]|ü⁄s¡+˝À n{≤¢+{Ï ÄÁX¯e÷H˚ï
j˚Ts¡Œs¡∫q|ü⁄&ÉT ùdsƒYJ e÷ ÄÁX¯e÷ìï sTTø£ ô|+#·˝Ò<äT. Äj·Tq nH˚yê&ÉT, ªªì»y˚T, á |üì H˚qT yÓTT<ä\Tô|{≤ºqT.
ø±˙ eTq+ e÷Á‘·y˚T á |üì #Ój·÷´* nì nqTø√≈£L&É<äT. sTT+ø=ø£fi¯ófl Ç{≤¢+{Ï |üH˚ #˚düTÔ+fÒ eTq+ Ç+ø=ø£ ø=‘·Ô

NG
|üì ÁbÕs¡+_Û+#·&ÜìøÏ dü+ø√∫+#·≈£L&É<äT.μμ
e÷ eTqdüT˝À¢ ˇø£kÕ] Ä Ä˝À#·q≈£î ;»+ |ü&ç+<ä+fÒ Çø£ n~ ø±s¡´s¡÷|ü+ <ë˝Ãe\dæ+<˚. Ä˝À#·q
Ä#·s¡D>± yÓ+≥H˚ e÷s¡e\dæ+<˚. e÷ Ä˝À#·q\T nìï#√{≤¢ $düÔ]+#˚≥+<äT≈£î dü+|òüT+ ô|{≤º\ì nqT≈£îHêï+.
1873 ôdô|º+ãs¡T 23e ‘êØ≈£îq dü‘·´XÀ<Ûäø£ düe÷C≤ìï Ä$wüÿ]+#·T≈£îHêï+. Ä düe÷»+ ˇø£ eTÚ*ø£ dü÷Á‘·+ MT<ä
LA
Ä<Ûës¡|ü&ç+~. <˚e⁄&ÉT ˇø£ÿ&˚. eTq+<äs¡+ Äj·Tq |æ\¢\+. Äj·TqqT ÁbÕ]ú+#·{≤ìøÏ á eT<Ûä´ <äfi≤Ø\T jÓT+<äT≈£î?
ˇø£ eTìwæì eT+∫yê&ÉT>±, >=|üŒyê&ÉT>± #˚ùd~ >∑TDy˚T>±ì ≈£î\+ ø±<äT. eTq+ dü‘·´+ø√dü+ nH˚«wædüTÔHêï+.
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT nìï{Ï˙ düèwæº+#ê&ÉT. n+<äTe\¢ ùdsƒYJ Äj·TqqT düèwæºø£s¡Ô nH˚yê&ÉT. Äj·Tq eTq ‘·+Á&ç— eTq+ Äj·Tq
|æ\¢\+. á dü‘ê´ìï n+^ø£]+∫q yê¬se¬s’Hê dü‘·´XÀ<Ûäø£ düe÷»+˝À düuÛÑT´&ÉT ø±y=#·TÃ. ≈£î\+ @<äH˚ Á|üdüøÏÔ ˝Ò<äT.
TE

dü‘´· XÀ<Ûøä £ düe÷»+ n<Û«ä s¡´+˝À yÓTT<ä{Ï $yêVü‰ìï 25.12.1873˝À düe÷»+ |ü<‹Δä ˝À »]|æ+#ê+. y˚T+ >¬ *∫Hê+.
Ç|ü⁄Œ&ÉT Hê˝À H˚qT nqT≈£î+{. ªªe÷ ‘·sê«‘· e∫Ãq á Á|ü»\T e÷ $»j·÷\qT eTT+<äT≈£î rdüTø£yÓfi¯óÔHêïsê ˝Òø£
yê{Ïì nø£ÿ&ÉH˚ uÛÑ÷kÕú|æ‘·+ #˚dæ Je+ ˝Ò≈£î+&Ü #˚düTÔHêïsê?μμ nì. ùdsƒYJøÏ |üø£åyê‘·+ e∫à ø√\T≈£îHêïs¡T ø±ì
m|ü⁄Œ&É÷ Ç‘·s¡yÓTÆq »ãT“˝Òy√ #˚dü÷ÔH˚ ñHêïsTT. nK+&é bÕ≥qT $+≥÷H˚ ùdsƒYJ j·÷Á‘· eTT–dæ+~. Vü≤è<äj·T
$<ës¡ø£ s√<äq\T $TqTïeTT{≤ºsTT. ì|ü⁄Œ\≈£î+&ÉqT |ü≥Tº≈î£ ì ªªdü‘´· y˚Te »j·T‘˚ ` nK+&É dü‘´· +` dü‘´· y˚Te »j·T‘˚`
T

nK+&É dü‘·´+μμ nqT≈£î+{≤ Äj·Tq n+‹eTj·÷Á‘·qT H˚H˚ q&ç|æ+#êqT.

1897 |üPHê˝À ù|¢>∑Tyê´~Û Á|üã*+~. |ü≥ºD+ m&Ü] nsTTb˛sTT+~. »qeT+‘ê <ä>∑Zs√¢ ñqï n&Ée⁄˝À¢øÏ
ER

bÕ]b˛j·÷s¡T. Ç{≤¢+{Ï düeTj·÷˝À¢ ‘·≈£îÿe ≈£î˝≤\yêfi¯¢≈£î düVü‰j·T|ü&Ü\ì mes¡qT≈£î+{≤s¡T? H˚qT Hê ø=&ÉT≈£î

j·TX¯«+‘Y, düe÷»+ düuÛÑT´\T yê´~ÛÁ>∑düTÔ\≈£î kÕj·T+>± yÓfi≤fl+. ˇø£ >∑T&çôd˝À ¬s+&˚fi¯fl |üdæyê&ÉT u≤<Ûä‘√ \T+>∑\T
#·T≥Tº≈£îb˛‘·÷ ø£ì|æ+#ê&ÉT. Ä |æ\¢yê&çì jÓT‘·TÔ≈£îì &Üø£ºsY <ä>∑Zs¡≈£î |üs¡T¬>‘êÔqT. ù|¢>∑T n+≥Tyê´<ÛÓ’Hê ÁbÕD+ø√dü+
ô|qT>∑T˝≤&ÉT‘·Tqï Ä |üdæ>∑T&ÉT¶qT m‘·TÔø√≈£î+&Ü m{≤¢ ñ+&É>∑\qT? Hê >∑T+&Ó\≈£î n<äTeTT≈£îHêïqT. Ä |üdæ_&ɶ
SC

#êee\dæñ+fÒ eTs=ø£ eTìwæ Áù|eT Ç#˚à yÓ#·Ã<äq+˝À #·ìb˛ìe⁄«. Ä _&ɶ #·ìb˛j·÷&ÉT. Hê≈£î ≈£L&Ü ù|¢>∑Tyê´~Û
k˛øÏ+~. Hê Á|üj·÷D+ |ü]düe÷|üÔeTsTT+~.
H˚qT |üì˝À e⁄+&É>± eTè‘·T´e⁄ qqTï e]+#·≥+ Hê n<äèwüº+.
` eT÷\+ : düTwüe÷ <˚XŸbÕ+&˚, nqTyê<ä+ : z˝≤Z

166 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 |ü<ä$C≤„q+

A
AN
nsêú\T
n Çs¡T\T R Nø£≥T¢
n+#· R Vü≤+dü Ç\ R ˝Àø£+
n≈£î+]ƒ‘· R yÓTTø£ÿy√ì~, n&ÉT¶˝Òì~ ñ

NG
n#·T´‘·T&ÉT R HêX¯q+ ˝Òìyê&ÉT ñøÏÿ]_øÏÿ] R }|æsê&Éì
n‹e R Åd”Ô ñ‘ꌑ·eTT R ñ|üÁ<äe+
n<Û√>∑‹ R qs¡ø£+, øÏ+<ä|ü&É≥+ ñ<䓤$+#·T R |ü⁄≥Tº
nq–ô|q– R ø£*dæyÓT\dæ ñ<ä´eT+ R Á|üj·T‘·ï+, Á|üj·÷dü
nHê<∏ä R ~≈£îÿ˝Òìyê&ÉT ñ<ë‘·Ô‘· R >=|üŒ‘·qeTT, <ëqeTT, y˚<äeT+<ä*
nì R j·TT<äΔ+
nqT>∑T R Á|æj·TyÓTÆq
LA ñ<ëd”q+
}s¡Δ«dü«s¡eTT
R <˚ìj·T+<äT ÄdüøÏÔ˝Ò≈£î+&ÉT≥
nqT»qTà\T R ‘·eTTà+&ÉT¢ ñB›|üÔ+ R Á|üø±•+|üCÒj·Tã&ç+~
nbÕs¡úeTT R ‘·|ü>± ns¡ú+#˚düTø=qT≥ ñq÷à*+#·T R ô|\¢–+#·T
nÁ|ü‹eTT&ÉT R kÕ{Ï˝Òìyê&ÉT ñô|Œq R düeTTÁ<ä+ jÓTTø£ÿ bı+>∑T
TE

nÁ|ü‹Vü≤‘·eTT R n&ÉT¶˝Òì~
ñdüTs¡T R ÁbÕD+
nãT“s¡eTT R ÄX¯Ãs¡´+, $+‘·
ny˚Tj·TeTT R $T‹˝Òì }
ns¡eTs¡ R uÛÒ<ä+ }düTb˛ø£ R ‘√#·ø£, bı<äT›b˛ø£
n]à* R Áù|eT m
n\s¡T"uÀ&ç R |ü⁄wüŒeTTe+{Ï Åd”Ô m&Ü≥eTT R $wüj·T+
T

ne\ R Äe\, ne‘·\ m\Hê>∑ R j·TTe‹

nyê´»+ R ø£|ü≥eTT ˝Òì~, düVü≤»yÓTÆq~ mdü–Hé R n~Ûø£yÓTÆq
nVü≤]ïX¯\T R |ü>∑\T sêÁ‹
ER

ˇ
Ä ˇ»® R >∑Ts¡Te⁄
Ä>∑eTqeTT R e#·TÃ&ÉT, sêe&É+ ˇ]eT R ˇ~›ø£
Ä#·s¡D R Ä#·]+#˚~, #˚ùd~ z
Ä{À|üeTT R Ä&É+ãs¡+ zs¡«ø£ R uÛÑ]+#·˝Òø£
ÄsêeTeTT R ‘√≥
SC

z* R Áø£eTeTT, ø£Hê´X¯ó\ÿeTT
Ä\øÏ+#·T R $qT ø£
Ädü´eTT R eTTK+, yÓTT>∑+
ø£&É˝Òì R nq+‘·yÓTÆq
ÄVüQ‘·+ R ÄVüQ‹ #˚j·Tã&çq~
ø£&É* R düeTTÁ<ä+
Ç ø£s¡≥eTT R ø±øÏ
Ç#·Ã¤ R ø√]ø£
ø£\‘· R u≤<Ûä

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 167

 ø£*øÏ R Åd”Ô #·
ø±\T&ÉT R j·TeTT&ÉT #·\T|ü R #˚j·T (dü\T|ü)

A
ø±es¡eTT R >∑s¡«eTT #êø£#·ø£´+ R H˚s¡TŒ, Ç>∑Ts¡+
ø±e⁄eTT R s¡øÏå+#·TeTT #ês¡T R n+<äyÓTÆq

AN
ø±düT R <ÛäqeTT #·Tø£ÿ\<=s¡ R #·+<äe÷eT, #·+<äTs¡T&ÉT
øÏqTø£ R n\Tø£, ø√|ü+ #Ój·TTe⁄ R |üì, #˚wüº
øÏD≤+ø£+ R ∫Vü≤ï+, >∑Ts¡TÔ #Ó*$T R ùdïVü≤+, k˛|ü‹
ø°]Ô$düs¡T+&ÉT R ø°]Ô yê´|æ+∫qyê&ÉT #Ó\Te R Åd”Ô
≈£î\T≈£î R yÓ<ä»\T¢ #˚ã\Te⁄ R uÛÑT»ã\+
#Í≥eT&ÉT>∑T R ˙fi¯ófl Ç+ø£ì >∑T+≥

NG
≈£L‘·T R ≈£L‘·Ts¡T, _&ɶ
≈£L]$T R Áù|eT »
ø£èbÕDeTT R ø£‹Ô »q‘· R »q düeT÷Vü≤+
πøs¡&É+ R e´+>∑´+, ø±¬s&É´+ »j·TyÓ≥Tº R CÒCÒ\T |ü\T≈£î
ø=≥ï+ R #êøÏ] »\~Û R düeTTÁ<ä+
ø=&çyÓT\T R #˚|ü\T |üfÒº kÕ<ÛäHê\T »\|æ&ÉT>∑T R ˙{Ï ñ<äΔ è‹, es¡<ä
ø=<äTe R ø=s¡‘·
LA õC≤„dü R ‘Ó\TdüTø√yê\H˚ ø√]ø£
ø=eTà R Åd”Ô ‘·
ø=s¡‘·y˚j·TT≥ R X¯S˝≤s√Vü≤D •ø£å ‘·{≤ø£eTT R #Ós¡Te⁄
ø√ø£ R eg+, ã≥º, Ns¡ ‘·qs¡T R ˇ|ü, ˇô|Œ&ç
‘·q÷E&ÉT R ≈£îe÷s¡T&ÉT, ø=&ÉT≈£î
TE

ø√s¡dt R >=+‘·T ø£\T|ü≥+

‘·] R düeTj·T+
ø√kÕÔ<˚X¯+ R düeTTÁ<ä rs¡ÁbÕ+‘·+
‘·s¡Te⁄ R #Ó≥Tº
Áø£eTTà R yê´|æ+#·T, #·T≥Tºø=qT, ô|’ã&ÉT
‘·düÿs¡T&ÉT R <=+>∑
≈£î¢|üÔ+ R dü+øÏå|üÔ+ ‘ê\T|ü⁄ R <Ûä]+#Ó&ç
K ‘·èwüí R <ä|æŒø£, ù|sêX¯, Ç#·Ã¤
K\T&ÉT R ˙#·T&ÉT, Á≈£Ls¡T&ÉT
T

‘Ó>∑Te R kÕVü≤dü+, ‘Ó–+|ü⁄

>∑ ‘˚õ R >∑TÁs¡+
>∑&Ó R #˚|ü\T|üfÒº kÕ<Ûäq+ ‘·´õ+#·T R $&ÉT#·T
ER

>∑D≈£î&ÉT R ˝…ø£ÿ\T #˚ùdyê&ÉT <ä

>∑j·÷[ R >∑j·÷´[ <äs¡ÙqeTT R #·÷|ü⁄, n<ä›eTT, ø£qTï, ãT~Δ
>∑s¡eTT R ø£èÁ‹eT$wü+ <ëdü´eTT R ùde, }&ç>∑+
^eTT R Ç\T¢, >∑èVü≤eTT ~ø£ÿeTT R @qT>∑T >∑Tqï
π>* R yÓøÏÿ]+|ü⁄ B|æÔ R ø±+‹, yÓ\T>∑T
SC

>√|ü´+ R s¡Vü≤dü´+ <ä÷s¡<äèwæº R eTT+<äT#·÷|ü⁄

Á>±MTj·TT\T R Á>±eTdüTú\T <äèø£Œ<∏äeTT R #·÷ùdrs¡T, Ä˝À#·Hê $<Ûëq+, <äèwæº
|òTü <=+‘·T\T R ù|]Ãq ≈£î+&É\T, es¡Tdü\T
|òüTqT&ÉT R >=|üŒyê&ÉT <√'Ks¡T®\T R u≤VüQe⁄\ <äTs¡<ä>∑\yês¡T (j·TT<äΔ
|òüTÀs¡eTT R uÛÑj·T+ ø£*Z+#˚~ |æbÕdüø£\yê&ÉT)
|òüTÀwæ+#·T≥ R #ê{Ï+#·T≥, Á|üø£{Ï+#·T≥ Á<äe´+ R <ÛäqeTT, kıeTTà

168 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 <Ûä ô|q>∑T R b˛sê&ÉT
<Ûäsêà_Ûs¡‹ R <Ûäs¡àeTT q+<äT ÄdüøÏÔ ô|]eT R Áù|eT

A
<Û˚qTe⁄ R Äe⁄ Á|ü‹_+ã+ R m<äTs¡T>± ø£ì|æ+#˚~
<Ûë«+ø£åeTT R ø±øÏ Á|üfi¯j·T+ R ø£˝≤Œ+‘·+, HêX¯q+

AN
q ÁbÕø±s¡+ R Á|üVü≤] / #·T≥Tº>√&É
qC≤ø£‘·T R düTìï‘·yÓTÆq ÁbÕ#·´+ R ‘· ÷ s¡ T ŒÁbÕ+‘· + / ‘· ÷ s¡ T Œ<˚ X Ê\
HêHé R nq>± dü+ã+<ÛäyÓTÆq
ìø£èwüº+ R n<ÛäeT+, ˙#·+ Áb˛\T R |ü≥ºD+
ìøÏå|üÔ+ R <ë#·ã&ç+~ ã
ã+<Ó\<=&ç¶ R <=+>∑‘·q+>± #˚qTy˚Tùd |üX¯óe⁄\qT

NG
ìã<äΔ+ R ø£≥Tºã&ç ñ+&É&É+
ìs¡X¯q R uÛÀ»q+ #˚j·T≈£î+&ÉT≥ ã+~Û+#˚ Á|ü<˚X¯+
ì]›wüº R ìπs›•+∫q ãs¡“s¡‘·«eTT R ˙#·‘·«eTT
ìs¡T›wüº R düŒwüºyÓTÆq, ø£∫Ñ·yÓTÆq ã*|ü⁄wüºeTT R ø±øÏ
ìX¯Ã\+ R #·*+#·ì~, ø£<ä\ì~ ãVüQ<Ûë R |ü\Ts¡ø±\T>±
˙sê≥ R »\Áø°&É _&Üs¡+ R $&ç~, yêdükÕúq+
qT&ÉT>∑T R #Ó|ü, |ü\T≈£î
LA ãT<ÛäT\T
u§+~
R
R
|ü+&ç‘·T\T
X¯Øs¡eTT
HÓ>∑T\T R u≤<Ûä
HÓ≥ºq R ‘·|üŒø£ u§ã“ R πøø£, ˝§*¢
H˚\y˚\T|ü⁄ R Áu≤Vü≤àDT&ÉT uÀøÏ R uÀ¬ø, ∫|üŒ
uÛÑ
TE

|ü
|ü≥ºeTT R |”sƒ¡+, dæ+Vü‰düq+ uÛÑj·÷≈£î*‘· ∫‘·TÔ\T R uÛÑj·T+#˚‘· #Ó~]q eTqdüTø£\yês¡T
|ü{Ϻ R dü+‘êq+, _&ɶ uÛÑe´+ R X¯óuÛÑ+, jÓ÷>∑´yÓTÆq~
|ü‘·>∑eTT R |üøÏå, |æ≥º ÁuÛ≤+‹ R ÁuÛÑeT
|ü<ä] R ‘=+<äs¡|ü&ç uÛÑ÷|ü‹ R sêE
|üs¡uÛ≤>√´|üJ$ R Ç‘·s¡T\ dü+|ü<äô|’ Ä<Ûës¡|ü&çqyê&ÉT eT
T

|ü]»q+ R ùd$+#·Tyês¡T, ùde≈£î\T, HÍø£s¡T¢ eT+~s¡eTT R Ç\T¢, |ü≥ºD+

|ü]$T‘·+ R ø=~›>± qTqï~, $T‹>∑\~ eT≈£îÿe R Áù|eT, ≈£L]$T
ER

|ü]Vü‰dü+ R yÓøÏÿ]+‘· eT–&ç R ‹]–

|üÁ¬se&ÉT R ;≥\T yês¡&É+, |ü>∑Tfi¯ófl e#·TÃ&ÉT eTs¡›q R q÷iT≥, #·÷s¡íqeTT
bÕXÊÑ·´+ R |ü&ÉeT{Ï ÁbÕ+‘·+ / |ü&ÉeT{Ï <˚XÊ\ eTs¡¢ã&ɶ R ‹s¡T>∑ã&ɶ, m<äTs¡T ‹]–q
dü+ã+<ÛäyÓTÆq eTdüTÔ R #ê˝≤
bÕwü+&ÉT&ÉT R y˚<äu≤VüQ´&ÉT, dü+kÕs¡ dü+ã+<ÛäyÓTÆq eTVæ≤wüyêVü≤qT&ÉT R j·TeTT&ÉT
SC

$wüj·÷\‘√ XÊÁkÕÔìï e÷q´eTT R düHêàq+>± Çe«ã&çq uÛÑ÷$T

düeT]ú+#·T≈£îH˚yê&ÉT e÷sTT R e÷j·T>∑\yê&ÉT, e÷j·T<ë]
|”&É R u≤<Ûä, ø£wüº+ e÷s¡TÔ&ÉT R X¯Á‘·Te⁄
|ü⁄≥º+ R eg+ eT÷s¡â‘·«+ R me] e÷≥ $qì rs¡T, n$y˚ø£+
|ü⁄wæº R ô|s¡T>∑T<ä\, ã\+, ì+&ÉT<äq+ y˚T<Ûä R ‘Ó * $
|üPqT R <Ûä]+#·T, dæ<äΔ|ü&ÉT yÓ÷‘ê&ÉT R eTT≈£îÿ‘ê&ÉT (|üX¯óe⁄\≈£î y˚ùd~)

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 169

 eTÚø£* R ø±øÏ y˚dü] R $düT>∑T#Ó+~
ÁeTT∫Ã* R <=+–*+∫ Áe‘·eTT R ìj·TeT+ (ñ|üyêkÕ~ |ü⁄D´ø±s¡´+),

A
j·T H√eTT
jÓ÷<ÛäT&ÉT R j·TT<äΔ+ #˚j·TTyê&ÉT Áe‘·ìwü˜ R ìj·TeTã<äΔyÓTÆq ø±s¡´+˝À
ìeT>∑ïeT>∑T≥

AN
s¡
s¡ø£ÿdæ ˇ»® R sêø£ådüT\ >∑Ts¡Te⁄ X¯
sê»uÛÑè‘·T´\T R sêEqT ùd$+#·Tyês¡T X¯ø£´+ R kÕ<Ûä´+
πssTT R sêÁ‹, sê‹] X¯$TsTT+#·T R XÊ+‹+#·T, ‘·>∑TZ
s√j·TT≥ R ndüVæ≤´+#·Tø=qT≥, N<ä]+#·Tø=qT≥ XÀ#·˙j·T+ R XÀøÏ+|ü<ä–q~
ÁX¯ó‘·+ R $qã&çq~

NG
\
ÁXÀ‘· R $H˚yê&ÉT
\* R Áø£eT+
\øå±´s¡ΔeTT R ñ<˚›•+#·ã&çq ns¡úeTT X¯¢<∏äq+ R •~∏\+ ø±e&É+
*ãT“\T R dü+|ü<ä, <Ûäq+ (*_“ R sê•) dü
˝ÒãØ R ≈£L© düøÏ R #Ó*
˝ÒX¯+ R ø=+#Ó+ düKT&ÉT R ùdïVæ≤‘·T&ÉT, k˛|ü‹>±&ÉT, <√düTÔ
e
LA düHêïVü≤eTT R dæ<äΔ+
e+>∑&É+ R C≤‹, e+X¯+ düeTs¡+ R j·TT<äΔ+
eø£Ô è‘·«+ R ñ|üHê´dü+ düsê>∑eTT R ˇ~›ø£
düùd$Tsê R m{Ϻ|ü]dæú‘·T˝À¢qT
e>∑ R u≤<Ûä
dü¨<äs¡T\T R k˛<äs¡T\T
TE

e&ç R y˚>∑+
e<äs¡TuÀ‘·T R m≈£îÿe>± e÷{≤¢&˚yê&ÉT, edü|æ≥º kÕ‹Ô«≈£î&ÉT R kÕ<ÛäTdü«uÛ≤$
dæ] R <Ûäq+
e\Te\T R eÁkÕÔ\T, ã≥º\T
edüTeT‹ R uÛÑ÷$T dæ~Δ R dæ~Δ+#·T≥
yê+#Û· R ø√]ø£ düT_Ûø£å+ R ø£s¡Te⁄ ø±≥ø£eTT\T ˝Òì~
düTuÒ<ës¡T\T R ˇø£ düu≈ÑÛ î£ n~Ûø±], ùdq˝À ˇø£ n~Ûø±]
yê>∑s¡Δ+ R e÷≥ jÓTTø£ÿ ns¡ú+
T

yê–à R eø£Ô, j·TTøÏÔ j·TTø£ÔeTT>± e÷{≤&ÉTyê&ÉT düTs¡_Û R Äe⁄

yê#ê´s¡ú+ R X¯u≤›ìøÏ dü÷{Ï>± ñ+&˚ ns¡ú+ düTs¡ø£s¡Te* R düTs¡>±*, düTs¡>±&ÉTŒ
ER

düèõ+#·T R düèwæº#˚j·TT, ø£\T>∑CÒj·TT

yêj·TdüeTT R ø±øÏ
yêsTT R H√s¡T ùdø˘dæ+~ R düT+ø£], eTdü÷ÿ], m˝À¢&ÉT,
ø±e*ø±sY, $.ÄsY.m.
yê\T>∑+{Ï R ô|<ä› ø£qTï\T >∑\ Åd”Ô
düà è‹ R C≤„|üø£+, j·÷~
$<ä«‘·TÔ R bÕ+&ç‘·´+
$eT‘·T\T R X¯Á‘·Te⁄\T ø£å
ø£åj·TeTT R q•+#˚~
SC

$cÕ<ä+ R u≤<Ûä
$dü|ü⁄ y˚T‘·] R •e⁄&ÉT øå±à|ü‹ R uÛÑ÷$TøÏ uÛÑs¡Ô, sêE
M&É«&ÉT R y˚s¡>∑T øÏå‹<Ûäs¡+ R |üs¡«‘·+, >∑T≥º
yÓ{Ϻ R J‘·+ ˝Òì |üì
yÓqTï&ÉT R $wüßíe⁄
y˚e⁄s¡T R yÓsTT´eT+~

170 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 |üsê´j·T|ü<ë\T

A
n+<Ûäø±s¡+ R ‘·eTdüT‡, Nø£{Ï, ‹$Ts¡+ |üdæ&ç R ã+>±s¡+, dü«s¡í+, |ü⁄‘·Ô&ç, ô|’&ç

AN
n‹e R Åd”Ô, Ç+‹ |ü⁄wüŒ+ R |ü⁄e⁄«, ≈£îdüTeT+, Á|üdü÷q+, $]
nì R j·TT<äΔ+, b˛s¡T, düeTs¡+, s¡D+ |üPqT R <Ûä]+#·T, dæ<äΔ|ü&ÉT, |ü≥Tº<ä\eVæ≤+#·T
Äø±X¯+ R >∑>∑q+, n+ãs¡+ bı\+ R πøåÁ‘·+, |ü+≥uÛÑ÷$T, πø<ës¡+
ÄuÛÑs¡D+ R uÛÑ÷wüD+, n\+ø±s¡+, kıeTTà, q>∑ ã+<ÛäTe⁄ R #·T≥º+, n‹~∏
ÄX¯ R ø√]ø£, yê+#Û·, Ç#·Ã¤ u≤<Ûä R $#ês¡+, ∫+‘·, s¡+~

NG
ñ]« R uÛÑ÷$T, neì, <Ûäs¡DÏ, |ü⁄&É$T, H˚\ ãTe« R nqï+, ≈£L&ÉT
ñdüTs¡T R ÁbÕD+, }|æ], bÕq+, Äj·TTe⁄ eT&ÉT>∑T R ø=\qT, >∑T+≥
z* R Áø£eT+, es¡Tdü eTqdüT‡ R ∫‘·Ô+, kÕ«+‘·+, Vü≤è<äj·T+, m<ä,
ø£cÕº\T R u≤<Ûä\T, ‹|üŒ\T, |ü⁄˝…¢+<ä\T, >√dü\T, eT~
j·÷‘·q\T eTìwæ R e÷qe⁄&É T , qs¡ T &É T , eTs¡ T Ô ´ &É T ,
ø±e⁄eTT R ø±bÕ&ÉTeTT, s¡øÏå+#·TeTT
LA eTqTE&ÉT
øÏqTø£ R n\Tø£, ø√|ü+ eTs¡T>∑T R n<äèX¯´+, s¡Vü≤dü´+, #ê≥T
øÏå‹ R uÛÑ÷$T, <Ûäs¡, <ÛëÁ‹, <Ûäs¡DÏ eTdüTÔ R düeTè~Δ, m≈£îÿe, n~Ûø£+
ø£è|ü R <äj·T, ø£s¡TD, C≤*, HÓqs¡T, ø£ìø£s¡+ e÷s¡Z+ R ‘=e«, |ü<∏ä+, <ë], u≤≥
ø£èbÕD+ R ø£‹Ô, K&ÉZ+, ndæ jÓ÷<ÛäT&ÉT R Ms¡T&ÉT, ã+≥T, CÀ<äT
ø=+&É R |üs¡«‘·+, n#·\+, nÁ~, >∑T≥º sêÁ‹ R ìX¯, ìo~∏, πssTT, s¡»ì, j·÷$Tì
TE

ø√|ü+ R ÄÁ>∑Vü≤+, Áø√<Ûä+, n\T>∑T≥ \ø£åD+ R >∑TD+, dü«uÛ≤e+

π>* R yÓøÏÿ]+#·T, ùV≤fi¯q#˚j·TT, ø±¬s&ɶ+ Ä&ÉT yê≈£îÿ R e÷≥, |ü\T≈£î, qT&ÉT>∑T
#·Tø£ÿ R qø£åÁ‘·+, ‘ês¡ yêq R es¡¸+, eèwæº
#Ó≥Tº R eèø£å+, ‘·s¡Te⁄, eTV”≤»+ yêj·Tdü+ R ø±øÏ, eTÚø£*, <Ûë«+ø£å+
#Íø£ R n>∑TZe, ‘·≈£îÿe, #·T\ø£q, V”≤q+ $yêVü≤+ R \>∑Z+, ô|+&ç¢, |ü]Dj·T+
»\~Û R düeTTÁ<ä+, n+ãT~Û, yê]Δ, kÕ>∑s¡+ $XÊ«dü+ R qeTàø£+, q$Tàø£
T

J$‘·+ R ã‘·T≈£î, eTqT>∑&É, Jeq+, eTìøÏ yÓqTï&ÉT R $wüßíe⁄, Hêsêj·TDT&ÉT, lVü≤]

‘·+Á&ç R nj·T´, n|üŒ, nã“, Hêj·Tq, Hêqï dü+‘√wü+ R Äq+<ä+, yÓ÷<ä+, dü+ãTs¡+, Vü≤s¡¸+
‘·\ R HÓ‹Ô, os¡¸+, •s¡düT‡, eTdüÔø£+, düø£\+ R düeTdüÔ+, düs¡«+
ER

ñ‘·Ôe÷+>∑+ düKT&ÉT R ùdïVæ≤‘·T&ÉT, $TÁ‘·T&ÉT, dü+>∑&çø±&ÉT,

‘·düÿs¡T&ÉT R <=+>∑, #√s¡T&ÉT, eTT#·TÃ <√düTÔ, H˚düÔ+
‘·èwüí R ø√]ø£, yê+#Û·, á|ü‡ dü‘·´+ R ì»+, j·T<ës¡ú+, yêdüÔe+, ìe~›
‘˚õ R >∑TÁs¡+, nX¯«+, ‘·Ts¡+>∑+ düeT+ R düe÷q+, dü], kÕ{Ï, ‘·T\´+
~ø£ÿeTT R @qT>∑T >∑Tqï, ø£s¡uÛÑ+ düsê>∑+ R ˇ~›ø£, ˇ|ü, sê>∑+‘√ ≈£L&çq~
SC

<Ûä«ì R X¯ã›+, #·|ü&ÉT, düe«&ç, dü<äT› düVü≤ R ‘√&ÉT, ≈£L&É

<äT'K+ R @&ÉTŒ, XÀø£+, s√<äq+ kÕ>∑s¡+ R düeTTÁ<ä+, n+ãT~Û, »\~Û
ì\j·T+ R Äyêdü+, HÓ\e⁄, ‘êq+, ‘êe⁄ kÕ{Ï R b˛*ø£, dü«s¡÷|ü+
HÓ‘·TÔs¡T R s¡ø£Ô+, s¡T~Ûs¡+ kÕ<Ûäq+ R |üìeTT≥Tº, ñ|üø£s¡D+, Çdæ¬s
|ü]Vü‰dü+ R yÓøÏÿ]+‘·, ùV≤fi¯q, π>*, ø±¬s&ɶ+, ùdq R ôd’q´+, <ä+&ÉT, <äfi¯+
<Ó|ü&ÉT ùdïVü≤+ R #Ó*$T, yÓTÆÁ‹, HÓj·T´+
|ü˝…¢ R Á>±eT+, }s¡T, »q|ü<ä+ k˛j·T>∑+ R n+<ä+, kı>∑düT, eHÓï

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 171

 HêHêsêú\T

A
n|üŒq+ R |üqTï, ø±qTø£, ns¡ŒD+ |ü+#· R ◊<äT, >∑èVü≤ bÕs¡Ù«Á|ü<˚X¯+, ÄÁX¯j·T+

AN
ns¡ú+ R ø±s¡D+, <Ûäq+, X¯u≤›s¡ú+ bÕ+&ÉTe⁄ R ‘Ó\T|ü⁄, ˇø£s√>∑+
Ä&ÉT R Ä&ÉT≥, e÷≥, Åd”Ô ã‘·T≈£î R J$‘·+, Ä<Ûës¡+
ñ<ä´eT+ R j·T‘·ï+, dæ<äΔeT>∑T≥, b˛sê≥+ ã\+ R X¯øÏÔ, ôd’q´+
ñdüTs¡T R ÁbÕD+, ÁbÕDøå√uÛÑ+ e\ì <äTwüŒ¤\+ uÛÑTøÏÔ R ÄVü‰s¡+, nqTuÛÑe+, y˚Ts¡

NG
m&Ü≥+ R $wüj·T+, Ä≥ eT‘·+ R n_ÛÁbÕj·T+, XÊg+, düeTà‹
z* R es¡Tdü, ø£Hê´X¯ó\ÿ+, X¯ó\ÿ+ eT‹ R eTqdüT‡, yê+#Û·, yê≈£îÿ, ãT~Δ, ‘·\|ü⁄
ø£fi¯ R #·+Á<äø£fi¯, sê>∑+, •\TŒ\ HÓ’|ü⁄D´+ eTs¡T>∑T R n<äèX¯´+, #√≥T, <ë>∑T
ø±ø£ R y˚&ç$T, ∫Hêïqï, ø±≈£î+&É e÷≥ R ì+<ä, |ü\T≈£î
ø±\eTT R düeTj·T+, q\T|ü⁄, #êe⁄, ‘ê&ç
LA yÓTT≈£îÿ R qeTkÕÿs¡+, yÓTT≈£îÿã&ç
ø±\T R bÕ<äeTT, bÕ‹ø£, n+≥Tø=qT jÓ÷>∑+ R <Ûëq´+, n<äèwüº+, ˇø£ XÊg+, ≈£L&çø£
(Hê\T>√e+‘·T) s¡düeTT R ˙s¡T, #Ós¡T≈£îs¡düeTT, qes¡kÕ˝À¢ ˇø£{Ï,
ø±\T&ÉT R j·TeTT&ÉT, •e⁄&ÉT, X¯ì #ês¡T
ø±e⁄ R s¡øÏå+#·T, ø±ø£<Ûä«ì nqTø£s¡D sêE R Á|üuÛÑTe⁄, Ç+Á<äT&ÉT, #·+Á<äT&ÉT
ø£èwæ R e´ekÕj·T+, |üì, Á|üj·T‘·ï+ s¡÷|ü+ R Äø±s¡+, n+<ä+
TE

πøs¡&É+ R ñù|ø£å, ‹s¡kÕÿs¡+, e+ø£s¡e÷≥ \ø£åD+ R >∑TD+, >∑Ts¡T‘·T

πødü] R dæ+Vü≤+, >∑TÁs¡+, ÁX‚wüߘ&ÉT e+ø£\T R kÕ≈£î\T, ˙{Ïø±\Te\T
>∑s¡eTT R s√>∑eTT, ‘·&ÉT|ü⁄≥, Á$T+>∑T≥, ˙s¡T, e+X¯+ R ≈£î\+, |æ\¢qÁ>√$
ø£èÁ‹eT$wü+ yê–à R ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, ∫\Tø£
#·Áø£+ R –s¡ø£, eè‘·Ô+, ^s¡, ˇø£ Äj·TT<Ûä+ yêsTT R ø=q, H√s¡T, yê<äs¡
T

#ês¡T R n+<ä+, ∫+‘·|ü+&ÉT‘√ #˚dæq s¡dü+ yêVæ≤ì R q~, ôd’q´+

Ns¡ R Hês¡Ns¡, >√∫, E≥Tº, πsK $~Û R <Ûë‘·, ø±\+, |üì, uÛ≤>∑´+
ER

#·Tø£ÿ R qø£åÁ‘·+, _+<äTe⁄, u§≥Tº $wüeTT R >∑s¡fi¯+, »\+

#Ó\Te⁄ R n+<ä+, eTH√Vü≤s¡+, $<Ûä+ y˚\T|ü⁄ R <Ó’e+, CÀ´dü´+
‘·‘·Ô«eTT R ì»dæú‹, eTqdüT, dü«uÛ≤e+ X¯øÏÔ R ã*$T, ∫\¢ø√\, bÕs¡«‹
‘·èwüí R n‘ê´X¯, <ä÷|ü dü+‘êq+ R _&ɶ, ˇø£ ø£\Œeèø£å+, ≈£î\+
<ä+&É+ R ø£Ás¡, qeTkÕÿs¡+
SC

dü+kÕs¡+ R Á|ü|ü+#·+, ≈£î≥T+ã+, |ü⁄≥Tºø£

Á<äe´+ R <Ûäq+, Ç‘·Ô&ç, \ø£ÿ, Wwü<Ûä+ düuÛÑ R |ü]wü‘·TÔ, Ç\T¢, p<ä+
<Ûäs¡ R H˚\, yÓ\, yÓT<ä&ÉT düe÷»+ R eTqTwüß\ >∑T+|ü⁄, düuÛÑ
<Ûäs¡à+ R |ü⁄D´+, Hê´j·T+, j·÷>∑+ dü$T‹ R j·TT<äΔ+, düeT÷Vü≤+, düuÛÑ, dü+>∑eT+
<Ûës¡ R Á|üyêVü≤eTT, |üs¡+|üs¡ kÕ<Ûäq+ R kÕ~Û+#·T≥, ñ|üø£s¡DeTT, ñbÕj·TeTT
<Ûë«+ø£åeTT R ø±øÏ, ø=+>∑, »\#·s¡ |üøÏå düèwæº R düèõ+#·T≥, Á|üø£è‹, dü«uÛ≤e+
q+<äq R ≈£îe÷¬sÔ, ˇø£ dü+e‘·‡s¡+
172 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 e⁄´‘·Œ‘·Ô ´sêú\T

A
n#·T´‘·T&ÉT R ‘·q |ü<ä$ qT+&ç C≤s¡ìyê&ÉT <Ûë«+ø£åeTT R e÷+düeTTqT ø±+øÏå+#·Tq~ ` ø±øÏ
n<äèwüºeTT R #·÷&Éã&Éì~ ` uÛ≤>∑´+ <Û˚qTe⁄ R <ä÷&É≈£î bÕ\T>∑T&ÉT|ü⁄q~ ` Äe⁄

AN
ndü÷j·T R >∑ T DeTT\j· T +<ä T <√cÕs√|ü D eTT qèbÕ\T&ÉT R qs¡T\qT bÕ*+#·Tyê&ÉT ` sêE
#˚j·TT≥ ` zs¡«˝Òì‘·q+ bÕwü+&ÉT&ÉT R dü+kÕs¡ ã+<Ûë\≈£î nqT>∑TD+>±
nø£å‘·\T R ø£å‘·+ ˝Òì$, HêX¯q+ ˝Òì$ XÊgeTTqT yê&ÉTø=H˚ yê&ÉT
nø£ås¡+ R HêX¯q+ bı+<äì~ ã*|ü⁄wüºeTT R ã*>± Çe«ã&çq ÄVü‰s¡+‘√
Ç‹Vü‰dü+ R Ç≥T¢ »]–q<äì #Óô|Œ&ÉT |üPs¡«sêE\ b˛wæ+#·ã&ÉTq~ ` ø±øÏ

NG
#· ] Á‘· + ø£ \ ~ ` sêe÷j· T D+, uÛ≤düÿs¡T&ÉT R Á|ü ø ±X¯ e TTqT ø£ * –+#· T yê&É T `
uÛ≤s¡‘·+ Ç‹Vü‰kÕ\T dü÷s¡T´&ÉT
Ç‹ G Vü≤ G Äd”‘Y ` Ç‹Vü‰dü' e÷qe⁄\T R eTqTe⁄ dü+‘·‹yês¡T ` qs¡T\T
ø±ø√<äs¡+ R ø±øÏ bı≥º e+{Ï bı≥º >∑\~ ` bÕeTT eTT˙ïs¡T R düèwæº Ä~ qT+&ç ñqï ˙s¡T ` düeTTÁ<ä+
K\T&ÉT R <Ûäs¡à+ qT+&ç ‘·|æŒqyê&ÉT ` <äTwüߺ&ÉT s¡÷bÕsTT R sö|ü´+ (yÓ+&ç) qT+&ç e∫Ãq HêD…+
>∑Ts¡Te⁄ R nC≤„ q eTH˚ n+<Û ä ø ±s¡ e TTqT edüTeT‹ R ã+>±s¡eTTqT >∑s¡“¤eTTq+<äT >∑\~ `
uÛÒ~+#·Tyê&ÉT
LA uÛÑ÷$T
»\~Û R »\eTT\T Bì#˚ <Ûä]+#·ã&ÉTqT ` $dü|ü⁄ y˚T‘·] R Vü ‰ ˝≤Vü ≤ \eTTqT ($wü e TTqT)
düeTTÁ<ä+ $T+–qyê&ÉT ` •e⁄&ÉT
C≤«\ R »«*+#·Tq~, eT+&ÉTq~ ` n–ï•K dæ+Vü‰düqeTT R dæ+Vü‰ø£è‹>± #˚j·Tã&çq ñqï‘· |”sƒ¡+
‘·q÷E&ÉT R X¯Øs¡+ qT+&ç |ü⁄{Ϻqyê&ÉT ` ø=&ÉT≈£î dü¨<äs¡T\T R ‘√&ÉãT{Ϻq yês¡T ` nqï<äeTTà\T
TE

Á<äe´eTT R bı+<ä<ä–q~ ` <Ûäq+ kÕ>∑s¡+ R dü>∑s¡T\#˚ Á‘·e«ã&çq~ ` düeTTÁ<ä+

<Ûäs¡à‘·q÷E&ÉT R j· T eT<Û ä s ¡ à sêE es¡ + e\q Vü≤è<äj·T+ R Vü ≤ ]+|ü ã &É T q~ ` >∑ T +&Ó ø ±j· T ,
»ìà+∫qyê&ÉT ` <Ûäs¡àsêE eTqdüT
T

Á|üø£è‹ ` $ø£è‹
ER

n–ï ` n–Z ø£q´ ` ø£HÓï

n<äT“¤‘·+ ` nãT“s¡+ ø£s¡ÿX¯+ ` ø£i≈£î
nHê´j·T+ ` nHÓïeTT ø£\Vü≤+ ` ø£j·T´+
Äs¡´ ` nj·T´ ø£wüº+ ` ø£dÔæ
Äy˚X¯+ ` Äy˚dü+ ø±s¡´+ ` ø£s¡®+
SC

ÄX¯ ` Ädü ø°]Ô ` ø°]‹

ÄX¯Ãs¡´+ ` n#ÓÃs¡Te⁄ ≈£îe÷s¡T&ÉT ` ø=eTs¡T&ÉT
ÄVü‰s¡+ ` z–s¡+ ø√øÏ\ ` ø√sTT\
Ä[ ` z* πøåeTeTT ` ùdeTeTT
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ` ˇ»® >∑s¡«eTT ` >∑s¡TeeTT
@ø£ ` mø£ÿeTT >∑èVü≤eTT ` ^eTT

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 173

 >ös¡e+ ` >±s¡e+ eTTKeTT ` yÓTT>∑eTT
#·+Á<äT&ÉT ` #·+<äTs¡T&ÉT j·T‘·ï+ ` »‘·q+

A
<äèwæº ` ~wæº sêE ` sêj·T&ÉT
<ä«sT÷ ` <√sTT sêø£ådæ ` s¡ø£ÿdæ

AN
<˚e ` <˚es¡ sêÁ‹ ` sê‹]
Hê´j·T+ ` Hêj·T+ $<ä´ ` $<Ó›
ì»+ ` ìø£ÿ+ $wüeTT ` $dü+
ì‘·´+ ` ì#·Ã\T y˚wü+ ` y˚dü+
|üs¡ ` |üsêsTT X¯øÏÔ ` dü‹Ô

NG
|ü]Vü‰dü+ ` |ü]j·÷#·ø£+ •K ` dæ>∑
|üX¯óe⁄ ` |üdü(\+) s¡+ X¯S\ ` dü÷\
Á|üuÛÑTe⁄ ` |üãTe⁄ dü+‘√wü+ ` dü+‘·dü+
ÁbÕø±s¡+ ` Á|üVü≤] düœ ` düøÏ
|”sƒ¡+ ` |” ≥ LA dü‘·´+ ` dü‘ÓÔ+
ã+<Ûä+ ` ã+<ä+ düHêï´dæ ` düHêïdæ
uÛÑøÏÔ ` ã‹Ô düVü‰j·T+ ` kÕj·T+
uÛ≤>∑´+ ` u≤¬>Z+ dæ+Vü≤+ ` dæ+>∑+
uÛ≤wü ` u≤dü dü÷øÏÔ ` düT~›
TE

uÛÑTøÏÔ ` ãT‹Ô Åd”Ô ` Ç+‹

uÛÀ»qeTT ` uÀqeTT Vü≤+dü ` n+#·
uÛÒ] ` uÒ] Vü≤è<äj·T+ ` m<ä
e÷qTwü´ ` eTìdæ
T

C≤rj·÷\T
ER

01. yêj·Tdü+ (i) eTdæã÷dæ e÷πs&ÉTø±j·T CÒj·T&É+ ` yÓ÷dü+CÒj·T&É+.

(ii) ø±øÏã\>∑+ ` m≈£îÿe ã+<ÛäTes¡Z+ ø£*Z ñ+&É≥+.
04. ∫qï|ü&˚ (i) e÷{≤eT+‹ ` eTq sêh+˝À Bìì e÷{≤eTT#·Ã≥ nH˚ ns¡ú+˝À yê&ÉT‘ês¡T.
06. Bø£å≈£î dæ<äΔ+ø£+&ç (i) ‹˝À<äø±\T : ÄX¯e<äT\Tø√e&É+ nH˚ ns¡ú+˝À yê&ÉT‘ês¡T.
(ii) @ m+&É≈£î Ä >=&ÉT>∑T : dü+<äsꓤqTkÕs¡+>± Ä#·]+∫ ø±\+ >∑&ÉT|ü⁄≥ (neø±X¯yê<ä+).
SC

08. ñ<ä´eTdü÷Œ¤]Ô (i) ñ&ÉT≈£îHÓ‘·TÔs¡T : j·TTe‘·˝À ñ+&˚ düVü≤»yÓTÆq Äy˚X¯+.

09. ø√s¡dt (i) sêfi¯ófl $düTs¡T‘ês¡T : $eT]ÙkÕÔs¡T.
10. yê>∑÷“¤wüD+ (i) ã+>±s¡Tu≤≥ : eT+∫‘√e, n_Ûeè~Δ|ü<∏ä+, ñqï‘·e÷s¡Z+.
(ii) ø£≥º\T ‘Ó+#·Tø=ì bÕs¡T‘·T+~ : Vü≤<äT›\T <ë{Ïb˛‘·T+~.
11. <Ûäs¡àbÕ\q (i) ø=+>∑T|üdæ&ç : düT\uÛÑkÕ<Ûä´yÓTÆq edüTÔe⁄, m≈£îÿe n+<äTu≤≥T˝À ñ+&˚~.

174 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20