Универзитет “Св.

Кирил и Методиј“ - Скопје 

Факултет за информатички науки и компјутерско инженерство 
 
 
 
 
 
 
 
- ГЕОГРАФСКИ ИНФОРМАЦИСКИ СИСТЕМИ - 
 
 

СКРИПТА  
СО МАТЕРИЈАЛИ ОД ПРЕДАВАЊА И 
АУДИТОРИСКИ ВЕЖБИ 
 
 
 
 
 
автори: 
Поликсена Тунтева 
Маја Mитреска 
 
 
ментор: 
Проф. Д-р Коста Митрески 
 
 
Скопје, 2020 
 СОДРЖИНА 

I ДЕЛ - ВОВЕД ВО ГЕОГРАФСКИ ИНФОРМАЦИСКИ СИСТЕМИ 3 

ТИПОВИ МАПИ 4 
ПРЕТСТАВУВАЊЕ НА ПРОСТОРНИ ПОДАТОЦИ 7 
ИЗВОРИ НА ПОДАТОЦИ 13 
ИНТЕГРАЦИЈА НА ПОДАТОЦИ 16 
ДИЗАЈНИРАЊЕ НА ГЕОГРАФСКАТА ПОДАТОЧНА БАЗА 18 
ДАЛЕЧИНСКИ СОНДИРАНИ ПОДАТОЦИ КАКО ПОЗАДИНСКИ СЛОЕВИ 22 
ПРИМЕНА НА ДАЛЕЧИНСКО СОНДИРАЊЕ 28 
ПРАВИЛА ЗА ПОСТАВУВАЊЕ ЛАБЕЛИ НА МАПАТА 34 
АРХИТЕКТУРА НА ГЕОГРАФСКИ ИНФОРМАЦИОНЕН СИСТЕМ 41 
СИСТЕМ ЗА УПРАВУВАЊЕ СО КРИТИЧНИ РЕГИОНИ 43 
ПРЕДИЗВИКАНИ ОД ОБИЛНИ ВРНЕЖИ 43 

II ДЕЛ - ПРИМЕНА НА ARCGIS 55 

ВОВЕД 56 
ОСНОВНИ ПОИМИ ВО ARCGIS 57 
КАРАКТЕРИСТИКИ НА ГЕОГРАФСКИ ИНФОРМАЦИСКИ СИСТЕМИ 59 
ИНТЕРАКЦИЈА СО ГЕОГРАФСКИ ПОДАТОЦИ 62 
КООРДИНАТНИ СИСТЕМИ И ПРОЕКЦИЈА 64 
КРЕИРАЊЕ НА ГЕОГРАФСКА ПОДАТОЧНА БАЗА 68 
СТАНДАРДНИ КЛАСИФИКАЦИОНИ МЕТОДИ 74 
ВИЗУАЛИЗАЦИЈА 78 
ПОСТАВУВАЊЕ ЛАБЕЛИ И НИВНА ХИЕРАРХИЈА 82 
ВЕКТОРСКИ ПОДАТОЦИ 92 
РАСТЕРСКИ ПОДАТОЦИ И НИВНА АНАЛИЗА 94 
БАФЕР АНАЛИЗА 106 
ИЗРАБОТКА НА МАПИ ЗА ПРЕЗЕНТАЦИЈА 110 
КОНСТРУКЦИЈА НА ОБЈЕКТИ 114 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

I ДЕЛ - ВОВЕД ВО 

ГЕОГРАФСКИ 
ИНФОРМАЦИСКИ 
СИСТЕМИ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

3
 ТИПОВИ МАПИ 

Пред  да  се  пристапи  кон  дизајн  и  анализа  на  проектите, треба да се 

обезбедат  просторните  атрибути  за  податоците  со  кои  ќе  се  работи 
(пример,  вредности  за  географската  должина  и  ширина  на  објектите)  за 
да  може  објектите  да  се  претстават  на  мапа.  Пред  да  се  пристапи  кон 
изработка  на  проект  кој  вклучува  работа  со  географски  податоци,  треба 
да  се  направи анализа на потребите и барањата. Еден од главните излезни 
продукти од секој географски информационен проект е мапата.  

● Типови мапи 

Постојат  повеќе  различни  типови  на  мапи  кои  во  продолжение  се 
подетално објаснети. 

⠂ Топографска  мапа  -  Во  овој  тип  на  мапи  треба  да  се  дефинира 
каде  се  деловите  со  трева,  каде  се  водите  (реки,  езера),  планини 
итн.  Притоа  секој  објект  содржи  прикажани  лабели  на  самата 
мапа. 
⠂ Изолин  мапа  -  Се  овозможува  приказ  на  нумеричките  податоци  на 
самата  мапа.  Таа  овозможува  препознавање  на  шеми  и  врски 
меѓу  географската  местоположба  и  собраните  податоци  за  тоа 
место.  Еден  пример  за  изолин  мапа  е  онаа  мапа  каде  се 
прикажува  број  на  врнежи  за  одреден  дел  од  територијата  која  е 
од интерес. 

⠂ Хороплет  мапа  -  Ова  е  тип  на  мапи  со  рестриктивни  граници.  За 
конкретен регион со различна боја покажуваат различни вредности 
за  некои  атрибути.  Се  прикажува  и  легенда  за  боите,  односно која 
боја  кои  вредности  ги  означува.  Најчесто  се  користи  за  приказ  на 
граници на држави, градови и населби. 

4
  

⠂ Тематски  мапи  -  Покажуваат  комбинации  од  теми  и  поврзувања 

(мапи за температура). 

⠂ Геолошки  мапи  -  Покажуваат  различни  видови  на  камења  и 

седименти,  каде  има  одредено  присуство  или  отсуство  на 
минерали. 

⠂ Мапи на железници и патишта 

⠂ Политички мапи 
⠂ Мапи со временски зони 
 
● Мерења 

Во  зависност  од  потребните  анализи  се користат и различни мерења 

со  различни  видови  на  скали.  Некои  од  најчестокористените  начини  на 
мерења се: 
⠂ Именична скала - Користи имиња за означување на атрибутите. 
⠂ Бројна  скала  -  Јачина  на  ветер,  за  испитување  на  јавно  мислење 
(се  согласува,  не  се  согласува,  изразеност  во  проценти  и 
слично). 
⠂ Скала  на  растојанија  -  Прикажува  темепратура,  време,  година 
според некој календар. 
⠂ Пропорционална  скала  -  Концентрации  на  присуство  на  некои 
минерали  во  почва,  попис на население по региони, проценти на 
невработеност. 
⠂ Мерење со агли - Прикажување насока на ветер, правец. 
⠂ Векторска скала 

5
 ● Класификации  
Две  исти  мапи  може  да  се  прикажат  со  различни  класификации. 
Изборот  на  класификација  е  важен  бидејќи  прво  мора  да  се 
класифицираат  податоците,  па  да  се  визуализираат.  Секогаш  мора  да 
постои  референтен  систем  односно  податоците  со  кои  се  работи  мора 
да  се  од  ист  референтен  систем.  Тој  референтен  систем  може  да  биде 
просторен, временски или просторно-временски.  

● Размер 
Мапите  може  да  имаат  различни  размери.  Овие  размери 
овозможуваат  различен  приказ  на објектите во однос на нивната големина, 
па затоа просторните објекти со кои се работи мора да се скалабилни. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

6
 ПРЕТСТАВУВАЊЕ НА ПРОСТОРНИ ПОДАТОЦИ 

● Тематски слоеви на картата 

За  да  се  разберат  ГИС  архитектурите,  пред  сè  мора  да  се  знае  што 
се  тематски  слоеви  на  карта.  Податоците  на  картата  се  собираат  според 
темата,  па  затоа  и  слоевите  во  ГИС  проектите  се  поделени  по  тема. 
Ваквите  ГИС  проекти  обично  користат  десетици  до  стотици  слоеви  со  цел 
да  се  поделат  темите соодветно и да има појасен начин за претставување. 
Лоша  практика  за  визуализација  е  да  се  “вклучат“  сите  слоеви  во  проектот 
одеднаш  бидејќи  на  таков  начин  тешко  е  да  се  распознаат  објектите  и 
сликата  станува  нејасна.  Вообично  истовремено  се  користат  (вклучуваат) 
само оние слоеви со кои треба да се работи моментално. 

● Геометрија, топологија и атрибути 

Геометријата  во  ГИС  проектите  се  претставува  преку  координатите 

на  објектите.  Топологијата  се  однесува  на  соседските  односи  на  објектите 
(соседска  релација  на  локациите).  Атрибутите  ги  претставуваат  својствата 
и  вредностите  на  објектите.  Конкретно,  за  картата  за  некоја  држава, 
геометрија  се  претставува  преку  координатите  на  нејзините  граници, 
топологијата  е  претставена  преку  државите  со  кои  се  граничи  таа,  а 
атрибути  се  користените  лабели  (имиња  на  градови,  реки,  планини  и 
слично).  Геометријата,  топологијата  и  атрибутите  се  основи  за 
функционалноста на еден ГИС проект. 

● Чист пристап до базата на податоци 

Кога  пристапот  до  базата  на  податоци  е  чист,  тоа  значи  дека во еден 
релационен  модел  се  чуваат  сите  потребни  податоци.  Со  други  зборови, 
на  едно  заедничко  место  се  сместени  и  геометријата  и  атрибутите. 
Ваквиот пристап има помалку предности, а повеќе недостатоци: 

+ пристап на повеќе корисници до базата истовремено 

- објектите  мора  да  се  сведат  на  најситни атомски делови кои ќе се 
поделени  низ  разни  табели,  па  пребарувањето  низ  табелите  не  е 
едноставно 
- пребарувањето низ објектите бара скапи операции (join) 
- SQL јазикот за пребарување не распознава просторни концепти 

7
 ● ГИС архитектури за податоците 

Заради  недостатоците  со  чистиот  пристап, изградени се неколку ГИС 

архитектури.  ГИС  архитектурата  се  однесува  на  структурата 
(филозофијата)  за  тоа  како  треба  да  се  сместуваат  (чуваат) 
геометриските,  тополошките  и  атрибутните  информации  и  како  треба  да 
се достапни. Постојат три видови ГИС архитектура: 

1. Двојна (дуална) архитектура 

 
Дуалната  архитектура  е  најзастапената  архитектура  во  ArcGis.  Се 
состои  од  два  потсистеми:  атрибутите  се  наоѓаат  во  релационата  база на 
податоци  (RDBMS  -  Relational  Database  Management  System),  додека 
геометријата  се  наоѓа  во  одделни  датотеки  поделени  според  темите. 
Ваквата  поделба  е  прикажана  на  сликата  погоре.  Врската  меѓу  базата  и 
геометријата  е  направена  со  единствен  идентификатор  (ID).  Дуалната 
архитектура има неколку предности и недостатоци: 

+ дуалната архитектура е генерално позната во ГИС 

+ брза и лесно достапна 
- не може повеќе корисници да работат истовремено 
- незгодно  е  одржувањето  на  конзистентност  меѓу  двата 
потсистеми (геометријата и атрибутите) 
- незгодни  се  ефикасните  трансакции  (оптимизации)  заради 
постоењето на два системи 
 

8
 2. Слоевита архитектура 

Кај  слоевитата  архитектура  и  геометријата и атрибутите се сместени 

во  ист  систем  (на  исто  место).  Ваквиот  распоред  на  елементите  е 
прикажан  на  сликата  погоре.  Оваа  архитектура  има  подобрувања  во 
споредба  со  претходната  затоа  што  релационата  база  е  проширена  со 
дополнителен  географски  интелигентен  слој.  Овој слој содржи наставка со 
географски  типови  податоци  (точка,  полигон,  линија  и  слично).  Овој  слој 
нуди проширување на SQL така што го преведува овој јазик за базата.  
Предности и недостатоци на слоевитата архитектура се: 

+ истовремен  пристап  на  повеќе  корисници  затоа  што  сè  е  во 

еден систем 
+ присутни  се  типови  на  објекти  и  концепти  заради 
интелигентниот слој 
- средниот слој (интелигентниот) не може да се прошири 
- тополошките  релации  мора  да  бидат  утврдени  кога  се 
потребни 
- во  пракса  нема  тип  на  објект  за  поделбата  на  податоците 
(одделување на атрибутите од геометријата) 
 
 

9
 3. Интегрирана архитектура 

Интегрираната  архитектура  користи  карактеристики  кои  ги  имаат 

двете  претходни  архитектури.  И  тука  релационата  база  е  една  и  во  неа 
заедно  се  сместени  атрибутите  и  геометријата.  Исто  така,  просторните 
типови на објекти и функциите се во самата база на податоци.  
Предности и недостатоци на интегрираната архитектура се: 

+ не е потребна транслација во средниот слој 

+ архитектурата  е  проширлива  со  дополнителни  типови  и 
функции 
- проширувањето  е  прилично  сложено  (потребно  е  големо 
познавање од доменот) 
- во  пракса,  помалку  од  функционалностите  на  ГИС-от  се 
присутни  кои  веќе  се  во  софтверот  (дополнително треба рачно 
да се креираат функционалностите) 

● Претставување на геометрија 

Геометријата  се  претставува  со  два  главни  пристапи:  растерски  и 

векторски.  Постојат  алатки  за  конверзија  на  растерски  податоци  во 
векторски  и  обратно.  Дали  претставувањето  ќе  е  растерски  или  векторски 
зависи  од  видот  на  податоците,  начинот  на  нивното  собирање  и 
посакуваните операции кои ќе се прават врз нив. 

10
 ● Растерска структура 

Растерската  структура  го  дели  просторот  во  мали  ќелии  со  еднаква 
големина,  слично  како  слика  со  пиксели.  Колку се помали ќелиите, толку е 
подобра  резолуцијата  на  мапата.  Сепак,  колку  повеќе  пиксели  има,  толку 
е  поголем  меморискиот  простор  за  чување  и  одржување  на  мапата  и 
затоа  не  секогаш  е  можна  висока  резолуција.  Вредноста  на  ќелиите  се 
менува  секогаш  кога  се  зумира  сликата  и  темата  ги  пополнува  овие 
вредности  соодветно.  Ако  сликата  е  прикажана  од  голема  височина,  не 
мора  да  се  претставени  сите  детални  вредности.  Ќелиите  не  треба  да 
содржат дополнителни информации за локацијата (вишок детали).  

 
 
Предности и недостатоци на растерските мапи се: 

+ едноставна структура (се работи со пиксели сместени во мрежа) 

+ едноставни операции 
+ најчесто се добиваат со скенирање или далечинско сондирање 
- не  се  интуитивни  (помалку  погодни  за точки и линиски објекти бидејќи 
репрезентацијата  не ја следи интуицијата, односно сѐ се претставува 
со квадратчиња) 
- мрежната анализа е тешка 
- не  се  прилагодливи  бидејќи  не  е  можно  подетално  разликување  во 
различни региони  
- проблем  на  баланс  меѓу  скапа  меморија  и  мала прецизност (колку 
повеќе пиксели, толку повеќе меморија) 
- растерските  податоци  не  се  добиваат  по  дигитализација,  туку  само 
со скенирање или далечинско сондирање 
 

11
 ● Векторска структура 

Кога  се  работи  со  вектори,  објектите  исто  така  може  да  се  зачувани 
како  точки,  линии  и  полигони.  Точките  имаат  координати,  линиите  ги 
поврзуваат  точките,  а  полигоните  се  ограничени  со  линии.  Атрибутите  се 
сместени  заедно  со  објектите.  Векторскиот  пристап  е  поинтуитивен  во 
споредба со растерскиот. Предности и недостатоци на векторски мапи: 

+ прецизни 
+ мала потрошувачка на простор за складирање (меморија) 
+ елегантна  структура  (поинтуитивно  е  град  да  е  претставен  со  точка, 
отколку со квадратче) 
+ адаптиви (можно е додавање дополнителни контролни точки) 
+ можна е мрежна и кластерска анализа 
+ векторските објекти се добиваат по дигитализацијата 
- релативно се сложени 
- комплексни се за пресметување кога има преклопување на карти 
 
Често  во  проектите  кои  работат  со  географски  податоци  има 
потреба  од конверзија на податоците од еден во друг тип. Постојат два вида 
на податочна конверзија: 

1. Конверзија  вектор  →  растер  -  Ссе  скенираат  и  се  конвертираат 

линиите во растерски линии 
2. Конверзија  растер  →  вектор  -  Важни  се  страните  на  пикселите  и 
вредностите  за  граници  меѓу  пикселите.  Една  од  техниките  за  ваква 
конверзија е Thinning (разредување). 

12
 ИЗВОРИ НА ПОДАТОЦИ 

● Собирање податоци 

Еден  од  главните  проблеми  во  сите  проекти кои работат со податоци 

е  процесот  на  собирање  податоци  и  најчесто  одзема  многу  време. 
Собирањето  податоци  (Data  Acquisition)  може  да  се  направи  на  неколку 
начини:  

⠂ Мерење  и  снимање  на  земјиштето  -  Ова  мерење  е  најчесто 

применето во геодезија и користи longitude и latitude за GPS. 

⠂ Воздушно  фотографирање  со  авиони  и  дронови  (птичјата 

перспектива  е  најдобра  за  просторно  претставување)  -  Ваквиот 
начин  на  собирање  податоци  е  најважен  за  топографско 
истражување  (ТДН).  Вака  собраните  фотографии  рачно  се 
дигитализираат  и  се  толкуваат  со  око.  Најчесто  прецизноста 
(резолуцијата)  им  е  15см  (колку  е  почиста  резолуцијата,  толку  е 
опремата подобра и поскапа). 

⠂ Сателитски  снимки  -  Ваквиот  начин  многу  го  унапреди  развојот  на 

собирање  податоци.  Со  сателитското  снимање  се  мери 
електромагнетно  зрачење  (рефлексија)  на  видовите на покриеност 
на  површината.  Во  зависност  од тоа со која бранова должина ќе се 
рефлектира,  од  снимката  може  да  се  идентификува  за  каква 
површина  станува  збор.  Всушност,  се  добива  рефлектиран  бран 
со  позната  бранова  должина.  На  ваков  начин  може  да  се  добие 
комплетна  слика  за  сите  видови  покриеност  на  површината  само 
со  една  сателитска  снимка  (особено  со  денешните 
image-processing  можности).  Различните  покривности  даваат 
различна  бранова  должина  и  така  се  разликуваат  меѓу  себе 
(пример,  вегетацијата  рефлектира  многу  инфра-црвен  дел).  За 
секој  елемент  од  површината  се знае каква бранова должина има. 
За  сателитското  снимање  постои  посебна област која се нарекува 
далечинско  сондирање  -  remote  sensing. За сателитските снимки се 
користат  мултиспектрални  камери  кои  помагаат  да  се 
идентификува  сè  на  површината.  На  ваквите  снимки  има 
просторна, временска и спектрална резолуција.  

13
⠂ Ласерска  алтиметрија  -  Се  однесува  за  податоци  кои се собираат 
од  височина  (висински  податоци)  користејќи  дронови  и  авиони. 
Нивната  прецизност  е  околу  20см  (поновите  имаат  и  подобра 
прецизност).  Секако  дека  мора  податоците  да  се  разгледаат  и 
корегираат  по  потреба  од  страна на човек. За снимки со ласерска 
алтиметрија  треба  да  се  постават  базни  станици.  Важно  е  да  се 
постават  на  добро  место  за  да  има  добар  сигнал.  Нивната 
локација  зависи  од  поставеноста  на  околните  високи  објекти  и 
згради.  Собраните  податоци,  кои  не  се  ништо  друго  туку  слики, 
потоа треба да се филтрираат за да се отстранат градовите (куќите 
и  зградите)  сè  со  цел  да  се  истакне  површината  на  почвата. 
Филтрирањето е прикажано на следните фотографии. 

⠂ Дигитализација  на  хартиени  мапи  -  Мапите  на  хартија  се  првиот  и 

најважен извор за дигиталните податоци бидејќи од нив се тргнува за 
да  се  направи  дигиталната  форма.  За  таа  цел  се  користи 
соодветна  опрема  која  може  да  биде  со  поголема  или  помала 
прецизност  во  зависност  од  квалитетот.  По  дигитализацијата,  се 
додаваат атрибути и топологија. 

⠂ Скенирање  на  хартиени  мапи  -  Покрај  дигитајзерите,  се  користат  и 

скенери  кои  ја  претвораат  хартиената  мапа  во  слика  со  пиксели. 
Квалитетот  на  сликата  зависи  од  можностите  на  скенерот.  Овие 
скенирани  мапи  може  да  се  толуваат  автоматски.  Сепак, 
автоматското  толкување  е  тешко  и  склоно  кон  грешки  и  заради  тоа 
потребна  е  човечка  проверка  и  корекција.  Најчесто  скенираните 
мапи  се  во  растерска  форма  кои  подоцна  може  да  се  претворат 
во  векторска  форма.  Денес  постои  и  директно  векторско 
скенирање. 

14
 ⠂ Статистички  податоци  од  статистичките  бироа  -  Освен 
геометријата,  за  атрибутните  податоци  потребни  се  и  статистички 
податоци  (лабели,  имиња  на  објекти).  На  ваков  начин  ќе  се поврзат 
тематските  слоеви  на  проектот  (геометријата  со  нејзиното 
значење).  Ваквите  податоци  најчесто  се  собираат  преку 
прашалници  и  интервјуа  од  страна  на  статистички  бироа  за  попис 
или  маркетинг.  Ваквите  податоци  потоа  се  мапираат како хороплет 
мапа. 

⠂ Мерење  на  површината  и  почвата  -  Ваквото  мерење  се  користи за 

“невидливите“  податоци:  загадувањето,  температурата,  типот  на 
почвата  и  слично.  Постојат  технологии  и  сензори  кои  може  да 
собираат  податоци  од почвата (најчесто се поставуваат во подрачја 
од  интерес  кои  се  цел на некоја анализа каде треба да се измерат 
параметри  важни за таа почва). За процесот на мерење на почвата 
се  избира  стратегија  за  земање  мостри.  Идеално  е  кога  се 
применува  случајно  земање  мостри  (семплирање),  но  во практика 
најчесто  се  земаат  мостри  во  лесно  достапни  области.  Вака 
собраните  податоци  директно  се  сместуваат  во  релационата  база 
на  податоци  и  се  користат  за  визуализации  со  цел  да  се  научи 
почвата  или  да  се  прават  некакви  предвидувања.  Ваквите  податоци 
се особено важни за аерозагадувањето. 

● Уреди за мерење 

Постојат  различни уреди за мерење и снимање на земјиштето кои се 
користат  во  геодезијата:  теодолити,  мерачи  на  растојание,  пронаоѓачи  на 
опсези,  GPS  и  слично.  Исто  така  се  користат  скици  од  терен  кои  се  важни 
за атрибутите и за верификација. GPS-от денес е многу развиен и прецизен 
затоа што е базиран на 24 сателити.  

● Податоци од апликации 

Постојат  повеќе  извори  на  податоци  добиени  од  различни  апликации 

и  веб-сајтови.  Може  да  бидат  бесплатни  или  да  се  наплаќаат.  Важно  е 
податоците  да  се  достапни  и  со  задоволителен  квалитет.  Постојат  сервиси 
кои  ги  ажурираат  ваквите  податоци  (пример,  податоци  за  одржување  на 
патишта  и  блокади  на  патиштата  во  системите  за  навигација  на  возилата). 
Најчесто  ажурираните  и  најнови  податоци  со  најдобар  квалитет  се 
наплаќаат.  

15
 ИНТЕГРАЦИЈА НА ПОДАТОЦИ 

Сите  податоци  кои  се  однесуваат  на  иста  област,  без  разлика  на 
начинот  на  кој  се  собрани,  на  крај  е  важно  да  се  интегрираат.  Притоа, 
податоците  собрани  од два или повеќе извори мора да се конвертираат во 
соодветни  формати  со  цел  да  може  заедно  да  се  интегрираат,  споредат 
и  да  се  направи  некоја  анализа.  Пожелно  е  податоците  од  сите  извори  да 
се  собрани  на  ист  датум  за  да  не  се  разликуваат  временски.  Исто  така 
добро е да бидат на исто ниво на агрегација.  
 
● Грешки при интеграција на податоци 

Често  се  случува  да  се  јават  грешки  при  интеграција  на  податоците 
(на  пример,  појавување  на  вишок  рабови,  празнини  и  слично).  Грешките 
мора да се корегираат рачно. 

Квалитетот на податоците се базира на четири параметри: 

⠂ Прецизност  -  Важно  е да се знае кој е бројот на познати децимали во 
зависност  од мерниот уред (пример, за аерозагадувањето доволно е 
само цел број, децималите не се важни). 
⠂ Точност  -  Се  мисли  на неправилно подесување, односно отсуство на 
систематска  пристрасност.  Точноста  е  многу  важна  за  проектите  и 
од неа зависи нивниот квалитетот. 
⠂ Валидност  -  Се однесува на степенот на релевантност на податоците 
за конкретната апликација или проект.  
⠂ Веродостојност  -  Важно  е  податоците  да  не  се  застарени  и  да  се 
ажурирани. Веродостојноста е поврзана со времето. 
 

16
 Освен  атрибутниот  и  податочниот,  важни  се  и  геометрискиот  и 
тополошкиот  квалитет.  Извори  на  тополошки  и  геометриски  грешки  се: 
дигитализација,  интеграција,  генерализација,  конверзија  на  растер-вектор 
и  појавување  рабови.  Грешки  кои  најчесто  настануваат  при дигитализација 
се:  недовршен  раб,  дупла  дигитализација  на  раб,  остар  раб,  недостиг  на 
раб,  вишок  раб  и  нелабелирана  површина.  Примери  за  вакви  грешки  се 
прикажани на сликата подолу. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

17
 ДИЗАЈНИРАЊЕ НА ГЕОГРАФСКАТА ПОДАТОЧНА БАЗА  
 
Во  овој  дел  се  разгледуваат  составните  делови  од  процесот  на 
креирање  географска  база  на  податоци.  При  изградба  на  секоја  геодата 
база  се  употребуваат  метаподатоци.  Метаподатоците  претставуваат 
информации  за  самите  податоци  или  за  процесите  на  дизајн  на 
информацискиот  систем.  Метаподатоците  често  се  користат  при 
запознавање на нови корисници со ситемот. 

● Елементи на шемата на базата на податоци 

Базата  на  податоци  се  состои  од  колекција  од  табели  и  односите 
меѓу  табелите  (нивните  релации).  Базата  може  да  се  дизајнира  рачно  на 
хартија  во  форма  на  некој  документ  каде  ќе  се  наведени  елементите  и 
процесите  што  се  случуваат,  но  новите  дигитални  форми  на  податочни 
бази  се  подобри  за  чување,  реискористување,  надоградување  и 
дополнување. 

● Дизајн и имплементација на ГИС 

Геодата базата е елемент кој не може да се замени со друг и притоа 
е  клучен  во  креирањето  на ГИС. Процесот на градење на еден ГИС систем 
се состои од повеќе чекори. Некои од нив се подолу набројани. 

1. Проценка  на  потребите  и  анализа  на  барањата  -  Ова  е  еден  од 

првите  чекори.  Треба  да  се  даде  одговор  на  следните  прашања: 
зошто  е потребен системот, каде би се имплементирал, какво ќе е 
одржувањето  и  презентирањето,  одговор  на барањата на клиентот 
или компанијата и слично. 
2. Дизајн  на  базата  на  податоци  -  Овој  чекор  може  да  содржи  и 
голем  број  информации  кои  не  се  поврзани  со  ГИС,  но  тоа  не 
претставува  проблем,  ГИС  може  да  служи  и  за  архивирање  на 
различни податоци кои подоцна може да бидат корелирани. 
3. Дизајн  на  просторни  податоци  -  Овие  податоци  доаѓаат  од 
различни  извори  (географска  мапа,  уреди  за  мерење,  паметни 
телефони,  специјални  уреди  за  прибирање  просторни  податоци 
итн).  Просторните  податоци  се  однесуваат  на  ширина,  висина,  и 
третата димензија на z-оската. 
 

18
 4. Дизајн  на  атрибутни  податоци  -  Тука  спаѓаат  најголем  процент  од 
податоците  кои  се  однесуваат  на  самите  географски  објекти  на 
мапата  соодветствуваат  со  карактеристиките  на  дадениот 
географски  објект.  Ваквите  податоци  не  секогаш  се  поставени  и 
прикажани на мапата.  
5. Далечински  измерени  податоци  -  Се  добиваат  од  уреди  за 
далечинско  собирање  (сателитски  снимки,  авиони  со  специјални 
камери и технологии за снимање на податоци од терен, дронови). 

По  дизајнот,  доаѓа  имплементација  која  подразбира  развој  и 

конверзија  на  податоците.  Често  податоците  не  се  во  форматот  кој  е 
потребен, па потребно е претпроцесирање на постоечките податоци. 

⠂ Имплементација: избор на хардвер и софтвер 

⠂ Дизајн  на  организација  на ГИС - Дали ќе биде дизајниран за повеќе 
корисници,  за  експерти  или  за  луѓе  од  други  области,  дали  ќе  има 
нивоа на пристап (основни корисници, администратори итн) 
⠂ Организирање  на  управувањето  и  одржувањето  -  Организацијата 
зависи  од  големината  на  системот,  прецизноста,  типот  на  новите 
податоци, компатибилноста и потребната конверзија. 

Во  прилог  стои  детален  опис  за  претходно  споменатите  чекори  за 
градење на географски информациски систем. 

1. Проценка на потребите и анализа на барањата 

⠂ Вклучување  соодветен  кадар  за  организација  -  Се  мисли  на  тоа 

дали  има  информатичари  или  не,  и  доколу  нема  треба  да  се 
обучат постоечките вработени. 
⠂ Обучување на корисниците. 
⠂ Поставување  реални  очекувања  за  корисниците  и  за 
управителите  -  Да  се  земе  предвид  евалуацијата  и  во  време  на 
изградба и во време на одржување. 
⠂ Разбирање  на  потребните  барања  од  страна  на  корисникот  -  Не 
секогаш  се  познати  сите  барања,  па затоа важен е и фидбекот од 
корисниците за луѓето кои го одржуваат и градат ГИС. 

19
 ⠂ Оценување  на  географските  податоци  кои  може  да  се 
искористат  -  Податоците  се најважни во овие системи, па затоа се 
прави анализа како најдобро да се искористат. 
⠂ Проценка за чинењето и добивката од имплементацијата. 
⠂ Развивање  на  стратешки  план  за  софтверска  и  хардверска 
имплементација  -  Пристапност  на  системот  преку различни уреди, 
кои сервиси ќе се користат и автоматизација на податоците. 

2. Дизајн на базата на податоци 

При  дизајнот  на  базата  на  податоци  најчесто  се  користи  зборот 
шема.  Тоа  е  всушност  дијаграмот  и  документите  кои  ја  опишуваат 
структурата на базата и релациите меѓу елементите во самата база.  

3. Важни елементи во податочните бази 

⠂ Податочен  директориум  -  Овој  елемент  мора  да  содржи 

метаподатоци  за  опис  на  секое  поле  во  секоја  табела.  Најмалку 
треба  да  биде  вклучен  типот  на  податоците:  слика,  нумерички 
податок,  текстуално поле и слично. Освен тоа, треба да има опис и 
за  нивните  вредности  (барем  за  минималната  и  максималната 
вредност). 
⠂ Примарни  и  надворешни  клучеви  -  За  давање  одговори  на 
различни прашања и поврзувања на различни табели. 
⠂ ЕР  дијаграм  -  Стандардизиран  формат  за  приказ  на  врските  меѓу 
табелите и поврзувачките релации. 

4. Опционални елементи во базите 

⠂ Workflow  дијаграми  -  Покажуваат  како  различни  типови  табели  се 

инкорпорирани преку различни форми, извештаи и мапи. 
⠂ Дизајн  на  форми  и  извештаи  -  Начин  на  прикажување  на 
податоците и како се користат од страна на корисникот. 
⠂ Безбедност  -  Техничка  документација  и  правила  за  како  да  се 
пристапува  кон  елементите  од  базата (кои елементи се дозволени, 
а кои се ограничени и за кој тип на корисници). 
 

20
 ⠂ Домени  и  правила  за  валидација  -  Како  дел  од  податочниот 
директориум  точно  е  дефиниран  опсегот  на  дозволени  вредности 
на  податоците  и  со  тоа  се  спречуваат  грешки  при  прибирање  на 
податоци.  Важно  е  да  не  дозволи  внесување  на  вредност  која  е 
надвор  од  определениот  ранг.  Со  овие  правила  се  лимитираат 
податоците  за  приказ.  Исто  така,  треба  да се внимава на различно 
форматирање на податоците во Европа и во Америка. 

● Податочен директориум 

Податочниот  директориум  содржи  информации  за  типот  на 

податокот,  колку  колони  во табелата се алоцирани за секое поле и опис за 
секое  од  полињата.  Со  негова  помош  се  дефинира  тип  и  големина  на 
податок.  Во  табелите  со  карактеристики  може  да  се  најде  географијата 
т.е  каде  се  поединечните  особини.  Табелата  на  атрибути  содржи 
просторни  информации  што  ги  содржат  карактеристиките.  Базата  може 
да  има  повеќе  табели  на  карактеристики  (по  една  за  секоја  класа  на 
вклучени особини).  

● Табели и релации помеѓу нив 

Релациите  имаат  сопственост  наречена  кардиналност  со  чија 

помош  се  опишува  типот  на  релацијата.  Постојат  задолжителни  и 
опционални врски. Голем дел од гео базите содржат 1:1, 1:N и N:M врски. 

● Метаподатоци 

Метаподатоците  имаат  информации  за  сè  она  што  е  мерено, 

документирано,  како  и  значење  на различните вредности, кои координатни 
системи  се  користени  и  слично.  Во  денешно  време  поради  зголемената 
достапност  на  податоци  и  употребата  на  Интернет  многу  податоци  треба 
да  се  проверат  и  да  се  валидира  нивната  точност,  сè  со  цел  да  се  запази 
стандардот.  Алатките  за  метаподатоци  се  дел  од  самиот  софтвер  за 
креирање  на  податоците  и  може  да  бидат  во  форма  на  извештаи. 
Креирањето  и  подготвувањето  на  метаподатоците  е  тешка  задача  која 
исклучиво ја извршуваат експерти. 
 
 
 

21
 ДАЛЕЧИНСКИ СОНДИРАНИ ПОДАТОЦИ КАКО ПОЗАДИНСКИ СЛОЕВИ 

● Дигитални мапи 

Еден  ГИС  проект  репрезентира  една  мапа  која  ја  опфаќа 

просторната  област  на  интерес.  Дигитални  мапи  во  ГИС  проектите  имаат 
многу  предности  во  однос  на  хартиените  мапи.  Во  ваквата  мапа  може  да 
се прават следните дигитални промени: 
⠂ Вкучување/исклучување на слоевите 
⠂ Додавање или отстранување слоеви 
⠂ Реорганизација на постоечките слоеви 
⠂ Симболизација на слоевите 
⠂ Zoom (зумирање) и Pan (поместување) 

Иако  е  познато  дека  ГИС  мапите  се  виртуелни,  сепак 

претставувањето  на  точките,  линиите  и  полигоните  на  бела  позадина  на 
екранот  изгледа  и  се  однесува  како  интелигентна  карта,  а  не  како  реален 
свет.  Понекогаш  вклучувајќи  реален  свет  во  ГИС  проектот  може  да 
допринесе  до  повеќе  контекст.  Вообичаен  метод  за  вклучување  на  реален 
свет  е  додавање  некој  вид  дигитално  и  визуално  претставување  за  она  што 
е  на  Земјата  (обично  тоа  е  мапа  од  птичја  перспектива  добиена  со 
воздушни  фотографии  или  обработени  сателитски  фотографии  и 
податоци).  Кога  има  потреба  за  позадинска  визуална  информација  за 
површина  на  Земјата,  се  работи  во  пресекот  на  три  различни,  но  многу 
поврзани дисциплини: 
⠂ Фотограметрија  -  Таа  претставува  уметност  и  наука  за 
претставување и мерење на реалниот свет преку (најчесто воздушни) 
фотографии.  На  почетокот  овие  фотографии  биле  аналогни  (од 
филмови),  а  денес  се  дигитални.  Може  да  бидат  црно-бели,  во  боја, 
а некогаш снимани и со инфрацрвени камери. 
⠂ Далечинско  набљудување  (сондирање)  -  Далечински  сондираните 
податоци  се  собираат  преку  сателити.  Ова  претставува  мерење  на 
рефлексијата  на  Земјата  со  помош  на  сензори  осетливи  на 
специфични  региони  на  електромагнетниот  спектар.  Ваквите 
дигитални  податоци  може  да  бидат  обработени  на  многу  начини  за 
да се потенцираат одредени карактеристики на Земјата. 

22
 ⠂ Географски  информациони  системи  (ГИС)  -  Првите  две  дисциплини 
се  развиваат  и  независно  од ГИС, но нивните производи се соодветни 
за  користење  во ГИС проектите ако се преземат соодветни чекори во 
фазите на планирање и дизајнирање. 

● Воздушни (аеро) снимања како позадинска информација 

Аеро-фотографијата  претворена  во  дигитална  ортофото  слика  е 

вообичаен  извор  на  податоци  кај  многу  општински  и  комунални  ГИС 
апликации.  Фотографиите  од  воздухот  се  направени  од  низа  платформи, 
вклучувајќи  телескопски  јарболи,  радио-контролни  столбови,  балони  со 
топол  воздух,  змејови,  хеликоптери,  авиони,  дронови  и  слично.  Повеќето  од 
платформите  со  мали  височини  се  користат  за  накосени  фотографии  за 
прикажување  на  индивидуални  згради  и  мали  области,  а не како позадина 
зад  ГИС  податоците  кои  опфаќаат  поголеми  области.  Општинските  и 
државните  институции  сликаат  воздушни фотографии во интервали од 5 до 
10  години  (доколку  може  да  си  го  дозволат  тоа).  Фирмите  за  вода,  гас  и 
електрични  комунални  услуги  исто  така  користат  воздушни  фотографии. 
Вакви  фотографии  се  користат  и  во  шумарството  и  просторното 
уредување.  Во  изминатите  30-40  години  воздушната  фотографија  е  извор 
на  податоци  за  највидливите  мапирани  објекти  (патишта,  градежни 
контури,  области  на  вегетација,  тротоари,  погони  и  слично).  Пред  да 
започнат  фирмите  да  користат  ГИС,  единствен  извор  на  податоци  од  овој 
вид  биле  хартиените  мапи  кои  сè  уште  се  користат  понекогаш. 
Дигиталниот  поглед  на  светот  преку  овие  воздушни  фотографии  не  ги 
замена  целосно  хартиените  мапи  (голем  дел  од  фирмите  ги  користат  и 
двата вида).  

● Карактеристики на воздушна фотографија 

Постојат многу технички прашања кои корисниците треба да ги земат 
предвид  пред  да  користат  воздушни  фотографии  за  позадина  во  нивните 
векторски  податоци.  Пример,  важно  е  да  се  знае  дали  може 
фотографијата  да  се  обработи  во  дигитална  ортофотографија. 
Ортофотографијата  се  добива  од  оригиналните  скенирани  податоци  кои 
биле  гео-референцирани  во  координатен  систем  преку  дигитален  модел 
за надморска височина од областа што содржи информации за височина. 
Целта  е  да  се добие ортофотографија - слика во форма на мапа каде се 
корегирани  дисторзиите  предизвикани  од  леќите  на  камерата,  положбата 
на  камерата  за  време  на  летот  и  варијациите  на  теренот.  Локациите  на 

23
повисоки  височини  се  поблиски  до  фотоапаратот  отколку  ниските  места 
(кога  се  слика  од  авион),  па  скалата  не  е  константна.  Откако  ќе  се 
обработи  ортофотографијата,  таа  ќе  се  појави  како  права  линиска 
карактеристика.  Ортофотографиите  се  произведуваат  со  директен 
оптички  проекционен  ортофотоскоп,  но  мора  да  се  користи  и 
дополнителен  софтвер  за  дигитална  обработка  со  цел  да  може  да  се 
вклучи  во  ГИС.  Нивната  математичка  обработка  е  прилично  сложена  и  за 
неа  е  потребен  дигитален  висински  модел  (DEM) за теренот на таа област. 
Ваквите  информации  со  DEM  обично  се  собираат  во  исто  време  со 
фотографијата,  но  може  да  се  користат  и  постојните  DEM-ови  како  извор 
на  податоци  за корекција на теренот. Математичките пресметки вклучуваат 
просечни  вредности  на  пикселите  т.ш.  се  губат  некои  директни 
информации,  но резултатот е дигитална фотографија во која камерата се 
насочува  директно  низ  целата  фотографија.  Всушност,  ова  е  во  основа 
воздушна  фотографија  обработена  за  да  изгледа  како  мапа.  Потоа,  врз 
неа може да се нацртаат ГИС-векторски информации. 

● Обоена или црно-бела фотографија 

При  изборот  помеѓу  обоена  (колор)  и  црно-бела  боја  за 

фотографијата,  важно  е  да  се  внимава  на  трошоците  и  видливоста  на 
карактеристиките  на  теренот.  Аеро-фотографијата  во  боја  за  иста 
површина  со  иста  големина  и  резолуција  е  неколку  пати  поскапа  за 
сликање  и  обработка  од  црно-белата  фотографија.  Дополнително, 
печатењето  од  негативите  во  боја  е  исто  така  поскапо.  Друг  клучен 
проблем  е  дали  ќе  може  да  се  визуализираат  потребните  карактеристики 
од  фотографијата  во  боја.  Во  области  кои  главно  се  покриени  со  дрвја 
(тоа  може  да  вклучува  многу  урбани  и  приградски  региони) 
преовладувањето  на лисјата ќе ги скрие скоро сите важни карактеристики. 
Ова  е  причината  зошто  повеќето  воздушни  фотографии  мора  да  бидат 
направени  кога  нема  лисја  на  дрвјата.  Општо,  црно-белата  фотографија 
ќе  обезбеди  поголем  контраст  и  ќе  овозможи  појасни  разлики  помеѓу 
природните  и  вештачките  карактеристики.  Од  друга  страна,  колорот  е 
добар  во  регионите  кои  не  се силно оптеретени. Сликите во боја изгледаат 
пореални,  но  често  може да се видат повеќе информации на црно-белите 
слики.  Друг  проблем  кој  се  среќава  во  двата  вида  е  потребното  ниво  на 
резолуција.  Постои  стандардна  употреба  на  опсег  од  сива  скала  која 
вклучува  256  вредности  за  црни  и  бели  податоци  (вредноста  0  означува 
чисто црно, а 255 означува чисто бело). 

24
 ● Скала на оригиналната фотографија 

Јасен  е  фактот  дека  кога  се  лета  со  авион,  колку  е  тој  поблиску  до 
Земјата,  толку  повеќе  можат  да  се  идентификуваат  помали  и  поситни 
карактеристики.  Пример,  на  30.000  стапки  е  тешко  да  се  забележат 
индивидуални  автомобили  на  автопат,  но  на  10.000  стапки  може  да  се 
идентификуваат  по  боја.  При  воздушна  фотографија,  скалата  на 
фотографијата  е  одредена  од  фокусната  должина  на  фотоапаратот 
(растојание  од  блендата  до  фокусната  рамнина),  висината  на  камерада 
над  Земјата  и  висината  на  теренот  што  се  фотографира.  За  дадена 
камера  со  фокусна  должина,  колку  што  авионот  лета  повисоко,  скалата 
станува помала. Според тоа, равенката е:  

S = f/H _ h’ 
⠂ S = реципрочна скала (на пр., на 1: 24,000, S = 2000) 
⠂ f  =  фокусна  должина  на  фотоапаратот  (измерено  во  метри;  за  леќи 
со фокусна должина од 200mm оваа вредност ќе биде 0.200) 
⠂ H = висина над Земјата (метри) 
⠂ h’ = надморска височина (метри) 

● Резолуција на теренот 

Фотографската  скала  е  поврзана  со  висината  на летот и фокусната 

должина  на  фотоапаратот.  Taa помага да се одреди нивото на детали што 
може  да  сe  разликуваaт  во  добиената  фотографија.  Многу  е  важно  да  се 
знае  што  е  резолуцијата  на  теренот  на  фотографијата  затоа  што  ова  ја 
одредува  најмалата  карактеристика  што  може  да  се  издвои.  Пример,  во 
ГИС  дизајниран  за  електрични  столбови  треба  да  се  разликуваат  врвовите 
на  комуналните  столбови  од  околината.  Резолуцијата  на  теренот  е  како 
што  следува:  GRD  =  реципрочна  вредност  на  скалата  на  фотографии  / 
системска  резолуција.  Тоа  значи  дека  ако  резолуцијата  на  системот  на 
леќи  и  филмови  е  40  линии  /  mm,  а  скалата  на  фотографијата  е  1:15.000, 
според тоа GRD = 15.000/40 = 300mm (0.30 m). 

● Интегрирање на далечински сензорски информации со ГИС 

Употребата  на  воздушни фотографии во позадината зад векторските 

информации  во  ГИС  главно  се  користи  за  локален  контекст.  Ако  има 
поглед  само  на  една  зграда  на  бела  позадина  и ништо друго, ова му дава 
ограничена  информација  на  корисникот.  Кога може да се види паркингот, 

25
автомобилите  во  него,  дрвјата  околу  зградата  и  патеките  што  водат  кон 
него,  екранот  започнува  да  наликува  на  реалниот  свет.  Далечинските 
информации  (од  сателитите)  можат  да  бидат  обработени  и  користени 
како  позадина,  а  неколку  компании  енергично  го  следат  тој  сегмент  на 
пазарот  со  панхроматска  (црна  и  бела)  и  преработена  природна  боја. 
Информациите  се  користат  и  за  развој  на  слоеви  на  информации 
корисни  за  задачи  за  анализа  или  управување  (на пример,  покриеност на 
земјиштето  или  анализа  на  промени).  Аеро-фотографијата  носи визуален 
контекст,  но  информациите  од  далечина  даваат  аналитичката  содржина 
во  ГИС-от.  Технологијата  и  науката  за  далечински  сензори  била  производ 
главно  на  владината  активност  за  управување  со  ресурси,  а  подоцна  се 
користела  и  за  воени  потреби.  Но,  денес  тие  станаа  инхерентно  поврзани 
технологии  заради  моќта  на  далечинско  сондирање  да  обезбеди 
информации  до  ГИС  што е невозможно да се добијат на друг начин. Само 
некои  софтверски  ГИС  системи  имаат  можност  за  обработка  на 
далечински  сензорски  податоци,  но  сите  можат  да  прикажат  само 
податоци  кои  се  веќе  обработени.  Кога  се  работи  со  далечински 
сензорски  информации,  поголемиот  дел  од  времето  се  прави  обработка 
за да се направат информациите корисни за одредена примена. Најчесто 
аналитичките  задачи  земат  релативно  мал  процент  од  времето  (пример, 
фосфорна  концентрација  во  Охридското  Езеро).  Работата  на  терен  ја 
прават  лица  од  хидробиолошкиот  завод  во  Охрид.  Решавањето  на 
техничките  проблеми  при  земање  информации  од  повеќе  сензори  во 
различни  временски  периоди  бара  вешти  и обучени лица. Технологијата за 
далечинско  сондирање  е  поделена  на  два  вида  сензори: пасивни сензори 
кои  мерат  енергија  рефлектирана  од  површината  на  Земјата  и  активни 
сензори  кои  испраќаат  микробранови  или  радар  пулсови  и  го  мерат 
пулсот  на  таа  рефлексија.  Оваа  потточка  ги  објаснува  пасивните  сензори 
(податоците  од  активни  сензори  се  од  мала  корист  во  рамките  на  ГИС,  со 
еден  исклучок  -  податоци  од  сателитот  LIDAR). Напредокот на технологијата 
на  далечинското  сондирање  и  сликање  довел  до  постојано  зголемување 
на  просторната  резолуција,  спектрална  резолуција  и  фреквенцијата  на 
временска  покриеност.  Просторната  резолуција  се  однесува  на 
сензорите  од  внатрешното  видно  поле  (IFOV)  и  големината  на  теренот  на 
секој  пиксел  снимен  од  страна  на  сензорот.  Спектралната  резолуција 
вклучува  делови  на  електромагнетниот  спектар  (ЕМС)  кој  сензорите  можат 
да  го  детектираат.  Секој  band  (бранова  должина)  детектира  енергија  што 
се  рефлектира  од  Земјата  во  дискретни  опсези  на  спектарот  (на пример, 
зелената  боја  има  0.0-0.60  микрометри  опсег).  Општо  земено, 

26
далечинските  сателитски  сензори  го  покриваат  видливиот  дел  од 
светлината  преку  блиски  и  средни  инфрацрвени  сегменти  на  спектарот 
кои  понекогаш  се  движат  во  топлинскиот  инфрацрвен сегмент. Во текот на 
изминатите  30  години има значително зголемување на бројот на band-ови и 
стеснување  на  делови  кои  ќе  го  детектираат,  што  дава  повеќе 
информации  за  географските  карактеристики.  Дефиниција  за 
временската  резолуција:  колку  често  сателитот  се  враќа  да  земе 
информации  од  истата  површина  на  Земјата.  Повисоките  фреквенции 
овозможуваат  поблиско  мониторирање  (следење),  а  бидејќи  системот 
функционира  најдобро  кога времето не е облачно, повисока фреквенција 
ќе  ја  зголеми  веројатноста  за  добивање  на  добри  слики  во  времето  што  е 
потребно.  Аналитички  потреби  зависат  од  внимателното  мерење  на 
рефлексијата  во  одредени  сегменти  на  електромагнетниот  спектар  и  во 
случај  на  аналитички  потреби  спектралната  резолуција  може  да  е 
покорисна  од  просторната.  Ако  е  потребен  редовен,  високо  фреквентен 
мониторинг,  временската  резолуција  е  од  огромно  значење.  Избор  на 
вистинскиот  извор  или  извори  на  далечински  сондирани  слики  за 
вклучување  во  ГИС  проектот  е  главно  компромис  помеѓу  овие  три 
проблеми:  износот  на  пари,  потребата  од  информации  и  колку  брзо  е 
потребен производот. 

● Сензори 

Првиот  сензор  е  Landsat  -  мултиспектрален  скенер  лансиран  од 

страна  на  Американската  влада  во  70-тите.  Скенерот  на  овие  сателити 
има  просторна  резолуција  од  80m  и  снимена  рефлектирана  енергија  во 
четири  групи  на  канали  со  покривање  на  зелена  ицрвена  боја,  како  и 
блиските  инфрацрвени  делови  на  електромагнетниот  спектар.  Тој  ја 
повторувал  својата  покриеност  на  секои  18  дена.  Овие  рани  Landsat 
сателити  веќе  не  се  во  функција,  но  архивираните  податоци  сè  уште  се 
користат  за  да  се  види  промената  на  анализа  тогаш  и  сега.  Втората 
генерација на Landsat сателити е тематскиот Mapper. Овие сателити имаат 
сензори  кои  освен  што  ја  зголемуваат  просторната  резолуција  (до  30m), 
дури  ја  зголемувааат  и  спектрална  резолуција  (седум  канали  и  вклучен 
топлински  инфрацрвен  сензор).  Просторна  резолуција  e  околу  30m  и  на 
тоа  ниво  информациите  стануваат  корисни  дури  и  во  градски  и 
приградски  размери.  Тематскиот  Mapper  5 сè уште испраќа информации 
од март 2002 година, но статусот на сателитите се менува често. 

27
 ПРИМЕНА НА ДАЛЕЧИНСКО СОНДИРАЊЕ 
 
Далечинското  сондирање  нуди  ефикасни  техники  за  проценка  на 
разни  особини  на  вегетацијата  врз  големи  географски  области.  Со 
користење  на  спектрални  вегетациски  индекси  лесно  се  врши  анализа  на 
разни  особини  на  растенијата.  Пример,  може  да  се  проценат  следните 
карактеристики за вегетацијата:  

⠂ Типот на вегетација 
⠂ Флуктуации во вегетацијата 
⠂ Здравјето на растенијата 
⠂ Бербата кај житни и индустриски култури 
⠂ Да се детектираат оштетувања 
⠂ Сушни области 

Со  испитување  и  мерење  на  брановите  должини  и  интензитетот  во 

видливиот  дел  од  спектарот  и  инфрацрвениот  дел  од  спектарот  на 
рефлектираната  светлина  од  површината  на  земјатаи  со  користење  на 
вегетациските  индекси  може  да  се  извлече  заклучок  за  квантитетот  и 
концентрацијата  на  зелената  вегетација.  Со  комбинирање  на 
вегетациските  индекси  во  8,  16  и  30  дневни  композиции,  се  креираат 
детални  мапи  од  густината  на  зелена  вегетација.  Од  нив  може  да  се  суди 
каде  вегетацијата  е  просперитетна,  а  каде  е  под  стрес  (на  пример: 
поради недостаток на вода).  

● Развој денес 

Во  денешно  време  има  готови  апликации  кои  даваат  големи 

можности.  Само  се  црта  полигонот  на  картата  (од  земјиштето  кое  се 
анализира)  и веднаш може да се добијат сателитските слики, индексите за 
вегетација  NDVI  /  EVI,  часовни  и  дневни  временски  прогнози,  историски 
график  NDVI  и  др.  Се  користат  АПИ-ја  за  пристап  до  сателитските  слики. 
Со  тоа  се  добиваат  мулти-спектрални  слики  од  земјоделските  култури  за 
деновите  пред  и  после  испитувањето,  од  каде  се  добиваат  индексите  за 
вегетација  NDVI  /  EVI.  Со  користење  на  истите  АПИ-ја,  се  добиваат 
податоци  за  времето  и  временската  прогноза,  се  врши  автоматска 
предикција  на  состојбата  со  културите,  а  со  тоа  се  штитат  проблемите  на 
културата. Тоа се прави со користење на Landsat-8 and Sentinel-2 слики. 

28
 ● Основни поими од анализана вегетација преку далечинско учење 

За  да  се разберат принципите на анализата на вегетација со техники 

на  далечинско  сондирање,  најпрво  мора  да  се  познаваат  некои  основни 
особини  на  вегетацијата  и  нејзините  особини  на  рефлексија  на 
светлината.  Овие  знаења  помагаат  да  се  воспостави  врска  помеѓу 
структурата  на  вегетацијата  и  нејзините  состојби,  со  особините  на 
рефлексија  во  даден  еколошки  систем  од  интерес.  Особините  за 
рефлексија  на  сончевата  светлина  од  страна  на  вегетацијата  се 
искористени  за  да  се  дефинираат  вегетациски  индекси  (ВИ).  Овие 
индекси  се  користат  за  анализа  на  разни  еколошки  параметри. 
Вегетациските  индекси  се  конструирани  според мерења на рефлекциски 
особини  во  две  или  повеќе  бранови  должини,  и  со  цел,  да  се 
специфицираат  одредени  карактеристики  на  вегетацијата  како  на 
пример  релативна  лисна  површина  или  содржина  на  вода  во  листовите. 
Вегетациски  индекс  едноставно  е  мерење  на  некоја  особина  добиено  со 
мерење  на  рефлектираната  сончева  светлина  во  видливиот  или  некој  друг 
спектрален  опсег.  Видливиот  спектар  се  состои  од  бранови  должини 
помеѓу  400  и  3000  нанометри.  Во  овој  спектар,  делот  од  400  до  2500 
нанометри  лесно  се  мери  со  оптички  сензори.  Вегетацијата  реагира  со 
сончевата  светлина  на  поинаков  начин  од  другите  материјали,  на  пример 
почва  и вода.  Абсорбцијата и рефлекцијата на светлината кај вегетацијата 
зависи  од  многу  интеракции  во  внатрешниот  хемиски  состав,  и  варира 
значително  преку  различни  бранови  должини.  Вода,  пигменти,  јаглерод  и 
соединенија  на  протеини се изложени во рефлектираниот оптички спектар 
до  400  до  2500  нанометри  со  спектрално  различни  (понекогаш 
преклопени)  однесувања.  Овие  спектрални  однесувања  се  познати  и 
овозможуваат  со  комбинирање  на  различни  мерења  на  рефлексијата  на 
различни  бранови  должини,  да  се  суди  за  специфични  вегетациски 
карактеристиќи, дефинирани со различни вегетациски индекси. 

Оптичкиот спектар е поделен во четири опсези: 

⠂ Видлив спектар (од 400 до 700 нанометри) 
⠂ Блиско-инфрацрвен (од 700 до 1300 нанометри) 
⠂ Инфрацрвен  краткобранов  опсег  1  (SWIR-1)  (од  1300  до  1900 
нанометри) 
⠂ Инфрацрвен  краткобранов  опсег  2  (SWIR-2)  (од  1900  до  2500 
нанометри) 
 

29
 ● Вегетација 

Во  зависност  од  својствата  на  растенијата  и  нивните 

карактеристики, вегетацијата е поделена на следните три категории: 

1. Зелени растенија 

Зелените  растенија,  листопадни,  зимзелени  (иглести)  и  други,  често 

изгледаат  слично  на  обичниот  набљудувач,  но,  тие  варираат  многу  во 
поглед  на  обликот  и  хемиската структура.  Хемиската структура на лисјата 
често  може  да  се  процени  користејќи  ги  вегетациските  индекси,  но  за  да 
направи  тоа,  мора  да  се  има  познавања  од  композицијата  на  листовите и 
начинот  на  кој  тие  се  менуваат  во  различни  услови  од  средината. 
Најважните  компоненти  во  листовите  кои  што  имаат  влијание  врз 
спектралните  особини  се  пигмент,  вода,  јаглерод  и  азот.  Постојат  и  други 
компоненти,  како  фосфор,  калциум  и  др,  кои  што  се  битни  за 
функционирањето  на  растенијата  како  жив  организам,  но  директно 
немаат  влијание  врз  спектралните  особини  на  листот, и не можат да бидат 
измерени директно преку податоци добиени со далечинско сондирање. 

1.1) Пигмент 
Постојат  три  категории  на  пигменти  во  листот  од  растенијата: 
хлорофил  (Chlorophyll),  каротeн  (Carotenoids)  и  aнтоцианин 
(Anthocyanins).  Овие  пигменти  имаат  различни  функции  и  улоги,  и се 
од  критично  значење  за  функционалноста  и  здравјето  на 
вегетацијата,  иако  релативната  концентрација  на  овие  пигменти 
може  да  варира  многу.  Вегетација  со  големи  концентрации  на 
хлорофил  генерално  се  смета  за  здрава,  бидејќи  присуството  на 
хлорофил  директно  е  поврзано  со  богато  користење  на  светлината 
или  високо  ниво  на  процесот  фотосинтеза.  Спротивно  на  ова, 
каротинот  и  антоцианинот,  често  се  појавуваат  во  поголеми 
концентрации  во  растенија  што  се  на  пониско  ниво  на  здравје, 
типично  поради  некој  вид  стрес,  или  кај  растенија  кои  што  се  кон 
крајот  на  животниот  век,  односно  се  остарени,  поради  хибернација, 
или  растенија  кои  што  се  пред  умирање,  чии  листови  покажуваат 
изразени  бои  на  црвено,  жолто  и  кафеаво.  Како  група,  пигментите 
во  листот  имаат  ефект  само  врз  видливиот  дел  од  спектарот  со 
кратки  бранови  должини  (400  до  700  нанометри),  но  ефектите 
варираат многу во зависност за кој тип пигмент се работи.  

30
1.2) Вода 

Растенија  од  различни  видови  содржат  разни  количества  на 

вода  во  листот,  зависно  од  неколку  фактори,  како  геометрија  на 
листот,  архитектура  на  крошната  и  побарувачка  за  вода. 
Присуството  на  вода  е  критично  за  повеќе  процеси,  а  посебно  за 
фотосинтезата.  Во  главно,  вегетација  од  истиот  вид  со  поголема 
содржина  на  вода  е  повеќе  продуктивна,  и  нормално  поотпорна  на 
пожар  и  горење.  Водата  во  листот  врши  влијание  врз  особината  за 
рефлексија  во  блиско-инфрацрвениот  дел  од  спектарот  и  во  делот 
од  спектарот  од  кратки  бранови  (shortwave  infrared  region),  како  што 
може  да  се види на сликата 4.  Водата придонесува на абсорпцијата 
максимално  околу  1400  до  1900  нанометри  брановите  должини,  но 
овие  опсези  во  спектарот  обично  не  можат  да  бидат  мерени  од 
сензори  во  саталити  или  авиони, поради абсорпцијата предизвикана 
од  водата  во  атмосферата.  Овие  причини  спречуваат  овие  бранови 
должини  да  се  користат  во  практично  креирање  на  вегетациски 
индекси. 
1.3) Азот 

Листовите  содржат  азот  врзан  во  пигментот  на  хлорофил,  во 

протеините,  и  во  други  молекули.  Концентрацијата  на  азот  во 
зеленилото  е  поврзано  со  максимална  активност  при  фотосинтеза. 
Вегетациските  индекси  осетливи  на  содржини  на  хлорофил  (кој  што 
е  6%  азот)  се  следствено  осетливи  и  на  азот.  Некои  протеини  кои 
содржат  азот  предизвикуваат  ефект  кај  спектарот  на  листовите  во 
опсегот од 1500 до 1720 нанометри. 
1.4) Јаглерод 

Комбинирана  абсорпција  на  ниво  на  лист  Интеракцијата меѓу 

светлината  и  зеленилото  е  во  главно  функција  на  зависност  од 
особините  на  рефлектирање  на  листот,  или  може  да  се  каже 
функција  од  рефлектирачките  особини  на  компонентите  во  листот. 
Во  видливиот  дел  од  спектарот,  главниот  дел  од  сигналот  доаѓа  од 
абсорпцијата  на  светлината  од  пигментите.  Во 
блиско-инфрацрвениот,  примарниот  сигнал  доаѓа од придонесот на 
особините  на  абсорпција  на  водата.  Сигналот  во  опсегот  на 
кратките  бранови  делумно  е  одреден  од  водата,  но  голем  придонес 
има и рефлексијата на азотот и различни форми на јаглерод.  

31
 2. Вегетација со крошна 

Особините  за  рефлексија  како  резултат  на  присуство  на  пигменти, 

вода  и  јаглерод  играат  многу  значајна  улога  во  рефлексијата  на  ниво  на 
крошна.  Количината  на  зеленило  и  архитектурата  на  крошната  се  исто 
така  значајни  во  одредувањето  на  распределбата  и  абсорпциските 
особини  овој  тип  на  вегетација.  Различни  екосистеми,  на  пример  шума, 
тревна  површина  или  земјоделски  насади,  имаат  различни  особини  на 
рефлексија,  иако  особините  на  индивидуалните  листови  се  во  голема 
мера  слични.  Постојат  повеќе  особини  од интерест за испитување на ниво 
на  крошна,  и  многу  од  овие  имаат  директно  влијание  на  особините  на 
рефлексија  на  растението.  Двете  најзначајни  особини  се  индекс  на 
покриеност  со  листови  (Leaf  Area  Index-LAI)  и  агол  на  дистрибуција  на 
листовите  (Leaf  Angle  Distribution-LAD).  Индексот  на  покриеност  се 
дефинира  како  зелена  листна  површина наспроти целокупната површина 
на  единката,  што  го  претставува  вкупната  застапеност  на  зелената 
вегетација  присутна  во  крошната.  Овој  индекс  е  доста  битен  за 
вегетацијата  бидејќи  има  најголемо  влијание  во  целокупната  особина  на 
рефлексија.  Аголот  на  дистрибуција  ја  претавува  целокупната различност 
на  правците  во  кои  се  ориентирани  листовите,  но  често  е  заменет  со 
поедноставниот  главен  агол  на  насоченост  на  листот  (Mean  Leaf 
Angle-MLA),  со  земање на претпоставка за конкретната дистрибуција.  MLA 
е  всушност  просечната  разлика  помеѓу аголот на секој лист во крошната и 
хоризонталната  линија.  Вегетацијата  по  правило  рефлектира  светлина  во 
блискоинфрацрвениот  дел  од  спектарот,  вегетацијата  со  крошна  по 
правило  абсорбира  фотони  во  видливиот  и  SWIR-2  опсегот  на  бранови 
должини.  
Процесот  опишан  погоре  резултира  со  многу  плитко  навлегување на 
фотоните  во  крошната  на  овие  бранови  должини.  Како  такви, 
вегетациските  индекси  кои  што  користат  спектрални  податоци  од 
видливиот  и  SWIR-2  опсегот  се  многу  чувствителни  на  условите  во  горниот 
дел  од  крошната.  Фотоните  се  распределни  во  главно  во 
блиско-инфрацрвениот  и  SWIR-1  опсегот.  Поради  ова,  мерењата 
извршени  од  инструменти  за  далечинско  сондирање  во  главно  доаѓаат  од 
вегетација со крошна. 
 
 

32
 3. Вегетација без фотосинтеза 

Претходно  беше  разгледана  жива,  зелена  вегетација.  Но,  многу 

еко-системи  содржат  и  вегетација  која  е  пред  умирање,  или  вегетација 
која  е  веќе  изумрена  (исто  така  позната  како  вегетација  без  фотосинтеза, 
или  NPV),  исто  колку  што  содржат  и  жива  вегетација.  Примери има многу, 
вклучувајќи  тревни  површини,  отворени  шумски  површини,  савани,  што 
колективно,  може  да  се  каже  дека  покриваат  скоро  половина  од 
глобалната  вегетациска  површина.  Овој  материјал  често  се  нарекува 
вегетација  без  фотосинтеза,  бидејќи  може  да  биде  навистина  мртва 
вегетација,  или  едноставно  вегетација  во  хибернација  (како  на  пример 
некои  тревни  површини  помеѓу  различни  сезони  на  дождови).  Во  оваа 
категорија  се  вклучуваат  и  дрвените  структури  во  многу  растенија, 
вклучувајќи  ги  стеблата,  гранките  и  др.  Во  многу  крошни,  најголем  дел  од 
вегетацијата  без  фотосинтеза  е  на  еден  начин  затскриена  под  лисна 
површина.  Брановите  должини  кои  се  користат  за  мерење  на  NPV 
(shortwave  infrared)  често  не  можат  да  продрат  низ  горниот  дел  на 
крошната  за  да  има  интеракција  со  вегетацијата  без  фотосинтеза.  Кога 
се  директно  изложени,  ваквиот  тип  на  вегетација  ги  рефлектира  фотоните 
многу  ефикасно  во  опсегот  на  краткобрановиот  инфрацрвен  опсег,  во 
контраст  на  зелената  вегетација,  што  во  овој  опсег  по  правило  ги 
абсорбира.  Генерално,  фотоните  во  видливиот  опсег  се  ефикасно 
абсорбирани  од  жива,  зелена  вегетација.  Исто  како  што  и  фотоните  во 
SWIR-2  опсегот,  се  ефикасно  абсорбирани  од  вода.  Спротивно  од живата 
вегетација,  мртвата,  сува,  или  вегетација  на  умирање,  ги  рефлектира 
фотоните  многу  ефикасно  низ  спектарот,  со  најголем  удел  во  SWIR-1  i 
SWIR2 опсезите.  
 
 
 
 
 
 
 
 

33
 ПРАВИЛА ЗА ПОСТАВУВАЊЕ ЛАБЕЛИ НА МАПАТА 

Лабелите  на  мапата  се  текстуални  информации  кои  се  однесуваат 

на  имињата  на  градови,  држави,  езера,  планини  и  слично.  Лабелите 
немаат  фиксирана  географска  позиција.  Самата  лабела  се однесува на 
даден  објект  со  точна  позиција.  Лабелите  најчесто  се  задаваат  врз 
точкасти, линиски и полигонални објекти. 
Кога  се  зборува  за  начинот  на  пишување  на  лабелата,  лабелите  се 
делат во три групи:  
⠂ Прави лабели со хоризонтален текст 
⠂ Закривен текст 
⠂ Закривен текст со проред меѓу буквите 

На следната слика се дадени примери од трите групи на лабели. 

● Лабели на точкасти објекти 

Лабелирањето  на  точките  е  најкарактеристичниот  и  најчест  вид  на 

лабелирање  во  ГИС  проектите.  Тие  се  појавуваат  на  мапата  кога  таа  е 
доволно  зумирана  и  исчезнуваат  кога  ќе  станат  доволно  мали  за  да  се 
нечитливи  (може  да  се  постават  правила  за  прагот  на  размерот  над/под 
кој  ќе  исчезнуваат  лабелите  со  цел  да  не  се  поклопуваат  и  да  се  читливи). 
Големината  на  лабелите  автоматски  се  приспособува  на  големината  на 
мапата.  Важно  е  поставените  лабели  да  не  се  преклопуваат  една  со 
друга,  ниту  пак  со  останатите  елементи  на  мапата.  Честа  практика  е 
текстуалната  лабела  за  точкастите  објекти  да  се  сместува  во  горниот 
десен агол во одност на точкастиот објект.  
 

34
 Градовите  најчесто  се  претставуваат  со  точкасти  лабели.  Исто  така, 
текстуалните  лабели  се  користат  за  обележување  на  височини  на  врвови 
(peaks).  Често  се  користат  и  за  обележување  на  измерени  нумерички 
вредности  за  некои  мерни  точки.  Понатаму,  точкастите  лабели  се  корисни 
за  обележување  на  знаменитости.  Кога  лабелите  се  преклопуваат  со 
некои  објекти  и  граници,  често  настанува  проблем при дигитализирање на 
овие мапи затоа што несоодветно се мапираат и се грешат границите. 
Точкастите  лабели  може  да  имаат  и  други  форми  освен  точки: 
квадратчиња,  ѕвезди  и  други  симболи.  Во  вакви  случаи  многу  е  важно  да 
постои  легенда  која  го  објаснува  значењето  на  сите  симболи  и  бои кои се 
користат  во  мапата.  Ваквите  информации  особено  е важно да се наоѓаат 
во техничката документација на проектот. 

● Лабели на линиски објекти 

Лабелите  се  користат  и  за  линиските  објекти  кои  се  однесуваат 

најчесто  на  реки,  улици  и  висини  на контурни линии. Оваа лабела не може 
да  се  фиксира  лесно  како  кај  точкастите  објекти  затоа  што  линиските 
објекти  немаат  единствена  географска  должина  и  ширина.  За  подобра 
визуализација,  лабелите  на  ваквите  објекти  добро  е  да  го  следат  текот  на 
линијата.  Притоа,  важно  е  да  се  запази  лабелите  да  не  ги  преклопуваат 
другите  линиски  објекти  на  кои  не  се  однесуваат  (доколку  е  тоа  можно). 
Лабелите  на  помалите  линиски  објекти  се  појавуваат  кога  мапата  е 
доволно  зумирана.  Ако  линискиот  објект  има  доволно  голема  ширина, 
лабелата може да се наоѓа внатре во линијата. 

35
 ● Лабели на полигони 

Постојат  и  лабели  кои  се  однесуваат  на  дводимензионални  објекти 

(полигони)  кои  зафаќаат  одредена  површина  (држави,  океани,  езера  и 
слично).  Често  се  случува  овие  лабели  да  се  преклопуваат  со  други 
објекти. 

● Поставување лабели и правила 

Обично  20%-50%  од  процесот на поставување на лабелите на мапата 

е  автоматизиран.  Кога  се  работи  со  поставување  на  лабелите,  има 
неколку стандардни правила за картограферите: 

⠂ Да не се преклопуваат со други објекти 

⠂ Да е јасно на кој објект се однесуваат 
⠂ Естетски  упатства  (финалниот  изглед  на  мапата  треба  да  е јасен 
и  лесен  за  анализа  за  сите  возрасни  групи  и степени на искуства 
кај луѓето) 

Во  прилог  следат  уште  неколку  слики  каде  се  прикажани 

проблематични случаи со лабели: 

● Дополнители правила специфични за точкастите лабели 

⠂ Лабелите треба да се блиску до точките на кои се однесуваат 

⠂ Пожелно е да се во горниот десен агол 
⠂ Добро  е  лабелите  да  не  се  преклопуваат  со  други  објекти 
(доколку е можно) 
⠂ Ако  точкастите  лабели  ги  сечат  линиските  објекти,  линискиот 
објект мора да е прекинат 

36
 ⠂ Точките  кои  се  во  близина  на  голема  површина  со  вода  треба да 
ја имаат лабелата во водата за да е добра визуализацијата 
⠂ Ако  мора,  текстуалната  лабела  може  да  се  подели  во  два  реда 
текст 

● Дополнители правила специфични за линиските лабели 

⠂ Лабелите мора да ја следат формата на линијата 

⠂ Лабелите  не  треба  да  се  превиткуваат  (скривуваат)  ако  нема 
потреба 
⠂ На  долги  линиски  објекти  лабелите  мора  да  се  повторуваат 
неколку пати 
⠂ Не  треба  да  има  дополнителен  проред  меѓу  буквите,  само  меѓу 
зборовите (за лабелите кои се состојат од повеќе зборови) 

● Дополнители правила специфични за површинските лабели 

⠂ Хоризонталното  лабелирање  е  добро  ако  не  постои конфликт со 

доминантните облици на регионот 
⠂ Монотоно закривување (како што се закривени објектите) 
⠂ Лабелите треба да се раширени низ целиот регион 
⠂ Не-хоризонталните лабели мора да се закривени 
⠂ Соседните  региони добро е да имаат ист тип на лабели (пример, 
двете да се хоризонтални) 
⠂ Лабелата не треба да е во друга лабелирана површина 

● Стратегии за автоматско поставување лабели 

⠂ Добро  е  да  се  пресметаат  сите  кандидат-позиции  за  секоја 

карактеристика  за  лабели  кои  се  во  согласност  со  правилата  за 
лабелирање 
⠂ Треба  да  се  избере  една  кандидат-позиција  за  секоја 
карактеристика,  така  што  таа  нема  да  се  преклопува  со  ништо 
друго 
⠂ Понекогаш  некоја  карактеристика  не  може  да  се  лабелира,  а 
некогаш лабелата мора да се повтори неколку пати 
 

37
 ● Кандидат-позиции за лабели  

На  сликата  подолу  се  прикажани  можните  кандидат-позиции  за 

точкастите  лабели.  Четири-позициониот  модел  има  четири  полиња  каде 
може  да  стои  лабелата.  Слично  и  осум-позициониот  модел  -  има  осум 
полиња. Слајдер моделот дозволува лабелата да се ротира по потреба. 

Кај  кандидат-позициите  за  лабелите  кај  линиските  објекти  работата е 

малку  покомплицирана.  Лабелите  треба  по  потреба  да  се  закривени  во 
насока  на  линиите,  но  не  премногу  закривени  за  да  не  се  загуби 
читливоста.  Мора  да  се  најдат  соодветни  сегменти  во  кривите  линии  за 
поставување лабели. 

Постојат  неколку  правила  при  избор  на  кандидат-позициите  за 

лабелите на просторните објекти со неправилна форма: 

⠂ Треба  да  се  избере  простор  за  лабела  наречен  скелетон  кој  ја 
претставува  средната  аксиома  на  регионот)  (прикажан  на 
сликата подолу) 
⠂ Треба  да  се  пресмета  најдолгиот  пат  на  скелетот  како 
доминантна форма 

38
 ⠂ Треба  да  се  избере  средниот  дел  на  овој  скелетон  (прикажан со 
портокалова боја на сликата подолу) 

Во  прилог  се  набројани  правилата  за  избор  на  кандидат-позиции  за 
хоризонтални  просторни  региони.  Пример  за  ова  е  прикажан  на  сликата 
подолу. 

⠂ Се бира простор, должина и висина на лабелата 

⠂ Се  пресметува  најголемата  можна  копија  на  лабелата  како 
форма на правоаголник која може да се смести во полигонот 
⠂ Се става лабелата во коректен фонт на средина на регионот 

Отстранувањето  на  дел  од  кандидатите  опфаќа  бришење  на 

позициите  кои  се  сечат  со  други  објекти  или  се  нејасни.  Причините  за 
бришење се прикажани на сликата подолу. 

39
 ● Поставување лабели како проблем на графови 

Бирањето  на  соодветна  финална  позиција  од сите кандидат-позиции 

е  прилично  комплициран  процес.  За  поедноставување,  може  да  се 
претстави  овој  проблем  како  проблем  на  графови.  Нека  секоја 
кандидат-позиција  е  јазол  во  графот.  Два  јазли  имаат  раб  ако  нивните 
позиции  се  сечат.  Исто  така,  два  јазли  имаат  раб  во  графот  ако 
кандидати-позициите  се  однесуваат  на  истата  карактеристика.  Секоја 
кандидат-позиција  е  прилично  едноставна  геометриска  форма.  Може  да 
се  користи  Plane  Sweep  алгоритам  за  да се најдат сите парови на позиции 
кои  се  сечат.  O((n+k  log  n)  време  е  потребно  за  тоа,  ако  k  е  бројот  на 
парови  кои  се  сечат.  Обично  k  =  О(n).  Се  користи  и  пристапот  на графови 
наречен Maximum Stable Set. Ова е NP-hard проблем и за негово решавање 
постојат многу хевристики. 

Може  да  се  користат  и  хевристики  за  максимално  незавизно 

множество.  Се  бида  секоја  кандидат-позиција  која  е  соседна (во близина) 
со  даден  Сlique.  Потоа,  се  тргаат  и  двете  од  графот.  Ова  се  повторува 
колку  што  е  можно  пати. Потоа се бираат кандидат-позициите кои се сечат 
со  помал  број  други  кандидати,  односно  се  бираат  само  оние  кои  се 
сечат  со  само  еден  или  многу  малку  кандидати.  Целта  е  да  се 
елиминираат оние кои се сечат со многу кандидати. 
Карактеристиките  и  лабелите  имаат  различен  степен  на  важност,  па 
овој  проблем  може  да  се  реши  со  задавање  тежини  -  Maximum  Weight 
Independent  Set.  Прво  се  поставуваат  површинските  лабели,  потоа  се 
одредуваат кандидат-точкастите лабели, а на крај линиските. 
Лабелите  во  ГИС е тешко да се чуваат како предхотно пресметани за 
да  се  користат  готови  заради  проблем  со  ефикасност.  Тоа  е  така  бидејќи 
не се познати големината и скалата на мапите, ниту темите. 
 
 
 
 
 
 

40
 АРХИТЕКТУРА НА ГЕОГРАФСКИ ИНФОРМАЦИОНЕН СИСТЕМ 
 
Географскиот  информационен  систем  (ГИС)  претставува 
современа  информатичка  технологија  за  управување  со  просторни 
податоци  и  нивно  интегрирање  во  единствен  информационен 
интелигентен  просторен  систем.  ГИС  ги  комбинира  географските 
податоци  (локацијата  на природните и вештачките објекти) со разни видови 
информации  (имиња  и  лабели).  На  кратко,  претставува единствен систем 
за  базата  на  податоци  поврзана  со  просторот  кој  се  анализира.  Ваквите 
системи  може  да  биде  од  голема  помош  во  проблеми  со  географски 
податоци  и нивни анализи. Со поврзување на метеоролошките податоци во 
единствен  географски  систем  многу  лесно  би  се  извршувале  просторни 
анализи и предвидувања на можните настани.  

Имплементацијата  на  Enterprise  географските  информациони 

системи се состои од пет елементи: 

⠂ Соодветна ИТ структура (WAN или LAN мрежа) 

⠂ Хардвер 
⠂ Софтвер 
⠂ Едуциран кадар 
⠂ Апликации и процедури 
⠂ Податоци (растерски или векторски) 

Во  прилог  се  набројани  придобивките  од  користење  на 

географските информациони системи: 

⠂ Размена на информации и стандарди 

⠂ Побрз пристап до информации 
⠂ Модерни веб апликации 
⠂ Споделување податоци и просторна анализа со други институции 
⠂ Побрзи човечки одлуки при природни непогоди 

На  следната  слика  е  прикажан  блок-дијаграм  за  системската 

архитектура на Еnterprise ГИС. Објаснувањето за елементите следи подолу. 

41
  

Од  сликата  погоре  може  да  се  забележи  дека  системот  треба  да 
има  најмалку  два  сервери  наменети  за  ГИС  со  кои  управува 
администратор. Во прилог се објаснети нивните карактеристики.  

⠂ ГИС  -  податочен  сервер  -  Овој  сервер  се грижи за инсталација 

на  релационата  база  на  податоци  (Oracle,  SQL  и  слично). 
Ваквиот сервер ги чува сите просторни податоци. 

⠂ ГИС  -  апликативен  сервер - Овој сервер е домаќин на сите ГИС 

апликации  преку  кои  корисниците  пристапуваат  до 
ГИС-податочниот сервер.  

Дополнително,  во  архитектурата  има  и  ГИС-десктоп  алатка.  Оваа 

алатка  е  најмоќниот  дел  на  овој  систем  затоа  што  со  нејзино  користење 
може  да  се  генерираат  веб-геопроцесирачки  анализи  кои  ќе  ги 
опслужуваат веб-клиентите. 
 
 
 
 
 

42
 СИСТЕМ ЗА УПРАВУВАЊЕ СО КРИТИЧНИ РЕГИОНИ  
ПРЕДИЗВИКАНИ ОД ОБИЛНИ ВРНЕЖИ 

Споменатите  примери  во  ова  поглавје  се  однесуваат  на  регионот 

околу  Крива  Река  во  близина  на  Крива  Паланка,  Северна  Македонија.  За 
нивна изработка се користат следните алатки: 
⠂ ArcMap за теренско претпроцесирање 
⠂ HEC-HMS - Хидролошки систем за моделирање 
⠂ HEC-RAS - Систем за анализа на реките 

Поплавите  се  природна  појава  која  најчесто  не  може  да  се  спречи, 
но  понекогаш  може  да  се  предвиде.  Причини  за  поплави  може  да  бидат: 
прелевање  на  реките  заради  обилни  врнежи,  рушење  на  земјиштето, 
рушење  на  браните  на  реките,  погрешно  ракување  со  браните, 
насобирање  дрва  на  одредени  делници  и  слично.  Доколку  се  предвидат 
поплавите,  може  да  се  намали  штетата  и  да  се  ублажат  последиците. 
Најчесто,  за  предвидувања  на  поплави  се  разгледуваат следните ситуации: 
дали  обилните  врнежи  ќе  влијаат  врз  нивото  на  реката,  дали  ќе 
предизвикаат штета, дали има население во околината и слично. 
Целта  на  проблемот  е  да  се  предвиди  штетата  од  обилните  врнежи 
врз  Крива  Река  и  нејзината  околина:  колкав  дел  од  врнежите  ќе  завршат  во 
реката,  а  колкав дел ќе се впијат во почвата. За решавање на овој проблем 
се користат следните податоци: 
 

43
 ⠂ 5-метарски ДЕМ (дигитален елевациски модел)  
⠂ Авионски снимки на Криво-Паланечкиот регион 
⠂ Искористеност на земјиштето (сателитски снимки од Google) 
⠂ Водостој на водомерната станица кај Крива Река 
⠂ Интензитетот  на  врнежи  во  Криво-Паланечкиот  регион  (податоци  од 
хидро-метеоролошкиот завод во Скопје) 

Освен  податоците,  за  изработката  на  оваа  вежба  се  користат 

следните системи за процесирање: 

⠂ Теренско претпроцесирање (ArcMap - ArcHydro) 

⠂ Подготовка на податоци за во НЕС-НМЅ (НЕС - GeoHMS) 
⠂ Извршување на метеоролошки симулации (НЕС-НМЅ) 
⠂ Подготовка на податоци за во НЕС-RAS (HEC - GeoRAS) 
⠂ Извршување на речните анализи (НЕС-RAS) 
⠂ Визуализација на резултатот од НЕС-RAS (пост-процесирање) 

Алатката  која  се  користи  за  теренско  претпроцесирање  е  Fill  Sinks 

(Hyrdo  DEM).  Со  ова  се  извршува  првиот  процес  врз  растерскиот  податок 
наречен  “замазнување“,  односно  израмнување  на  врвовите  и 
пополнување  на  длабнатините  во  податоците  кои  се  непотребни.  Ваквиот 
процес е илустративно прикажан на следната слика. 

44
 Потоа,  се  користат  алатки  за  теренско  претпроцесирање  -  Flow 
Direction  (поконретно  Flow  Direction  D8  моделот).  Измазнатиот  модел  на 
податоци  ќе  биде  параметар  во  оваа  алатка  за  да се одреди правецот на 
движење.  Оваа  алатка  ја  прикажува  една  од  главните  карактеристики  на 
земјиштето,  односно  правецот  на  движење  на земјиштето за секоја ќелија. 
Постојат  осум  валидни  излезни  правци.  Со  овој  модел  се  исцртува 
излезниот растер на правецот на податоците.  
Принципот  на  пресметка  е  многу  едноставен  и  е  прикажан  на 
сликата  подолу.  Се  избира  евалуациската  вредност  на  ќелијата  и  врз 
основа  на  соседните  полиња  се  избира  која  вредност  ќе  ја  преземе.  За 
одредување  на  вредностите  се  користи  матрицата  за  Direction  Coding. 
Пример,  доколу  за  ќелијата  која  ја  испитуваме  максималната  соседна 
вредност  се  наоѓа  во  левата  ќелија  од  неа, како вредност за правец во таа 
ќелија  која  се  испитува  ќе  се  постави  бројот 16. Вредностите за останатите 
случаи се дадени на сликата. 

По  ваквите  пресметки,  следи  третиот  чекор:  алатката  за  теренско 

претпроцесирање  -  Flow  Accumulation.  Протокот  на  акумулација  е 
функција  која  генерира  нов  растер  со  акумулирани  протоци  за  секоја 
ќелија.  Оваа  функција  ќе  даде резултати кои се корисни за пресметки при 
врнежи  (пример,  колкаво  количество  вода  ќе  се  влее).  Резултатот  од  оваа 
алатка  е  корисен  за  генерирање  на  мрежата  на  можните  протоци  на 
вода.  За  пресметка  на  протокот  на  акумулација  важен  параметар  во 
алатката  е  растерот со проток на движење. Пресметувањето на вредноста 
за  секоја  ќелија  се  одвива  низ  неколку  чекори.  На  сликата  долу,  од  левата 
страна  е  влезнот  растер каде се исцртани правците по кои би се одвивало 
движењето, а десно е излезниот растер.  

45
 На  сликата  може  да  се  забележи  дека  најниските  вредности  се 
токму  висините  на  планините  (ридовите)  каде  водата  не  може  да  се 
акумулира.  За  пресметка  на  вредностите  на  овие  ќелии  се  користи  т.н. 
Focal Statistic. 

Врз  добиените  резултати  од  претходната  алатка  се  применуваат 

неколку алатки за теренско претпроцесирање: 
⠂ Stream  Definition  -  Оваа  алатка  генерира растер базиран на протокот 
на  акумулација  и  параметар  на  праг.  При  нејзино  активирање, 
корисникот  добива  препорачана  вредност  која  е  за  1%  од 
максималната  акумулација  на  протокот.  Доколку  вредноста  од 
страна  на корисникот биде намалена, тоа ќе резултира со поголема 
мрежа  на  податоци,  односно  поголем  број  на  дренажни  системи 
(catchments) и поголемо време за процесирање. 
⠂ Stream  Segmentation  -  Ваквиот  метод  генерира  растер  од  проточни 
сегмети  кои  имаат  единствена  идентификација.  Сегментот  може  да 
е  главен  сегмент  или  сегмент  меѓу  два  јазли.  Како  влезни параметри 
се  поставуваат  растерот  добиен  од  Flow  Direction  алатката  и 
растерот од Stream Definition алатката. 
⠂ Catchments  Grid Delineation - Ова е функција која генерира растер во 
кој  за  секоја  ќелија  се  пресметува  во  кој  дренажен  сatchment  таа 
припаѓа.  Вредноста  на  ќелиите  на  излезниот  растер  се  пресметува 
врз  основа  на  влезните  вредности  на  правецот  на  движење  (Flow 
Direction) и проточните сегменти од растерот (String Segmentation). 

46
 ⠂ Catchment  Polygon  Processing - Ваквата алатка го конвертира влезниот 
растер  во  класа  од  полигони.  На  тој  начин  крајниот  корисник  добива 
класа  во  која секој од дренажните сливови има атрибутни вредности. 
Корисникот  има  можност  да  додаде  дополнителни  атрибути.  Покрај 
стандардните  атрибути  (Object  ID,  Shape,  Shape  length,  Shape  area  и 
слично),  оваа  алатка  додава  и  два  нови:  Grid  ID  (вредности  поврзани 
со  растерот  на  дренажната  област)  и  Hydro  ID  (единствен  број  за 
идентификување на географската област). 

Приказот  на  дренажните  области  за  регионот  кај  Крива  Река е даден 

на следната слика. 

Анализата  продолжува  со  следните  алатки  за  теренско 

претпроцесирање: 
⠂ Drainage  Line  Processing  -  Со  оваа  алатка  се  генерира  географска 
класа  од  дренажни  линии.  Влезни  параметри се растерот од правец 
на  движењето  и  растер  од  протоците.  Секој  географски  елемент  во 
класата  со  дренажни  линии  има  поврзаност  со дренажниот слив низ 
кој  поминува.  Покрај  стандардните  атрибути,  се  додаваат:  ID  from 
Node  to  Node  (мрежа  на  дренажни  линии),  Hyrdo  ID,  Grid  ID 
(вредноста  од  дренажниот  слив)  и  Next  Down  ID  (следниот 
географски елемент по кој водата би поминала). 
⠂ Drainage  Point  Processing  -  Оваа  функција  генерира  дренажни  точки 
кои  се поврзани со дренажните сливови. Овие точки се исцртуваат на 
ќелијата  која  има  максимална  акумулација  на  правецот  на  секој 
дренажен  слив  посебно.  Влезни  параметри  се  дренажните  линии  и 
дренажните сливови. 

47
 ⠂ Adjoint  Catchment  Processing  -  Ова  е класа од збир на сите дренажни 
сливови  кои  се  поврзани  меѓусебно  преку  Next  Down  ID  атрибутот. 
Сите  такви  сливови  ја  пренесуваат  водата  во  дренажните  линии  и  се 
групираат  во  една  заедничка  joint  дренажна  област.  Оваа  класа  се 
користи  за  да  се  забрза  процесот  на  генерирање  на  излезна  точка 
од  сливот.  Влезни  параметри  се  дренажните  линиите  и  дренажната 
област. 

Излез  од  овие  три  алатки  е  приказ  на  дренажните линии, дренажните 

точки  (овележани  со  црвена  боја)  и  излезните  точки  (овележани  со  зелена 
боја)  за  избраната  област.  Ваквите  објекти  се  прикажани  на  следната 
слика. 

Теренското  претпроцесирање  е  прв  и  главен  чекор  во  собирањето 

на  теренските  податоци  за  географска  анализа.  Во  овој  процес  се 
дефинира  хидролошки  точен  дигитален  елевациски  модел  заедно  со 
неговите  елементи,  како  и  множество  слоеви  кои  ги  оптимизираат 
извршувачките перформанси кога се користи тој.  
Теренското  претпроцесирање  не  е  хидроанализа,  туку  збир  на 
податоци  за  подготовка  на  анализата  која  следи.  Ваквото 
претпроцесирање  бара  добри  компјутерски  перформанси  и  одзема 
многу  време.  Но,  откако  е  веќе  направен  моделот,  при  повторно 
користење  времето  на  извршување  е  пократко.  Ако  квалитетот  на 
резултатот  од  овој  чекор  не  е  добар,  ни  идните  анализи  нема  да  имаат 
добар  квалитет.  На  сликата  подолу  е  прикажан  изгледот  на  моделот  за 
претпроцесирање на теренски податоци. 

48
  
Хирдолошкото  процесирање  се  состои  од  неколку  чекори  кои  се 
набројани и опишани во прилог. 

⠂ HEC-GeoHMS - модул за претпроцесирање 

⠂ HMS  Project  Setup  -  Алатка  за  процесирање  која  ги  користи 
податоците  од  теренското  претпроцесирање.  Целта  е  да  дефинира 
излезна  точка  и  површина.  Корисникот може да извршува анализи на 
теренски  модели,  иницијализација  на  речни  области  и  подобласти, 
како и подготовка на влезните податоци за HEC-HMS. 

49
 Понатамошните  чекори  на  хидролошкото  процецирање  бараат 
анализа  на  речните  карактеристики.  По  теренското  претпроцесирање  и 
креирање  на  нов  HEC  проект,  следен  процес  на  обработка  е  речната 
област  со  нејзините  подобласти.  Најважните  четири  карактеристики  на 
речната  област  кои  треба  да  се  анализираат  се:  должината  на  реката, 
закривеноста  на  реката,  закривеноста на коритото на реката и центроидот 
на коритото. 
За  анализа  на  овие  области  се  користат  повеќе  методи.  Во  прилог  е 
даден нивниот опис. 
⠂ Centroid  Elevation  -  Ова  е  алатка  од  менито  поврзана  со 
карактеристиките  на  реката.  Со  нејзина  помош  се  внесуваат 
висинските  вредности  на  центроидите  во  elevation  полето  на 
атрибутната табела на центроидите.  
⠂ CN  (Curve  Number)  -  Ова  променлива  служи  за  пресметување  на 
истекувањето  на  дождовите  во  речните  области.  Се  користи  како 
параметар  за  пресметка  на  количината  на  ефективниот  дожд  кој  ќе 
падне  на  површината.  Вредностите  на  CN  се  користат  за  креирање 
на  растер  со  CN  вредности.  За  негово  генерирање  се  користат 
алатките набројани подолу. 

⠂ Generate  CN  Grid  -  Како  влезни  параметри  во  оваа  алатка  ќе  се 
земат    Hydro  DEM,  слојот  на  искористеност  на  земјиштето  (од 
сателитите) и табелата со вредности за CN. 
⠂ CN  Lag  Method  -  Овој  метод  го  пресметува  времето  на  сливното 
заостанување. 
⠂ Background  Shape File - Оваа датотека има географски информации 
за границите на речните подобласти и текот на реките. 
⠂ Basin  Model  File  -  Ваквата  датотека  содржи  информации  за  речните 
области,  хидролошките  елементи  и  нивната  поврзаност,  како  и 
поврзаните  текстуални  информации  собрани  во  ASCII  текстуална 
датотека кои може да се импортираат во HEC-HMS проектот. 
⠂ Met  Model  File  -  Оваа  датотека  е  од  метеоролошка  природа  и 
содржи  информации  за  водомерната  станица  и  метеоролошкиот 
модел. 
⠂ HMS Schematic 

50
 Краен  резултат од претходните методи е нов растер со CN вредности 
и  промена  на  овие  вредности  во  слојот  за  искористеност  на  земјиштето. 
Со  користење  на  различни  вредности  се  добиваат  различни  криви  кои 
имаат поинаков тек и раст. Ваквиот приказ е даден на следниот график. 

Сликата  подолу  е  приказ  на  мрежата  на  елементите  на  HEC-HMS 

моделот. Оваа мрежа е важна за последното хидролошко процесирање. 

51
 Понатаму,  хидролошкото  процесирање  продолжува со уште неколку 
методи. 
⠂ HEC-HMS  процесирање  -  Резултатите  од  овој  метод  се  состојба  на 
речните  области  и  реки.  Овој  резултат  е  влезен  параметар  во 
HEC-RАЅ системот. 
Откако се креираа теренските податоци базирани на DEM моделот и 
се  собраа  хидролошките  податоци  (водостој,  врнежи),  треба  да  се 
генерира  модел  којшто  ќе  симулира  приказ  на  полавените  области 
(предвидувања).  Оваа  симулација  се  прави  со  помош  на  HEC-HMS  и 
HEC-RАЅ моделите (софтверски алатки). 

⠂ HEC-HMS  -  Ова  е  систем  за  симулација  на  комплетен  хидролошки 

процес  на  дренажен  систем.  Подготовката  за  неговите  влезни 
податоци се одвива со помош на HEC-GeoHMS. 
 
⠂ HEC-RАЅ  -  Ова  е  систем  за  речна  анализа,  односно  софтвер  кој 
извршува  хидраулични  калкулации  за  текот  на  водата  и  нејзините 
промени, како и квалитетот на водата. 

Вкупниот  резултат  на  сите  елементи  добиени  при  извршување  на 

симулацијата со HEC-HMS моделот е прикажан на следната слика. 

52
 Во  прилог  се  набројани  географските  методи  од  кои  се  сосоти 
хидрауличното процесирање. 
⠂ HEC-GeoRAS  претпроцесирање  -  Оваа  алатка  ги  подготвува 
податоците  за  HEC-RAS  методот  и  ги  обработува  HEC-RAS  податоците 
за визуализација. 
⠂ HEC-RAS процесирање 

⠂ HEC-GeoRAS постпроцесирање 

Резултатите  од  трите  процеси  набројани  погоре  се  користат  за 

анализа  на  следните  параметри:  централното  течење  на  реката,  речниот 
брег,  речното  корито,  Cross-sections  линиите,  заштитните  насипи, 
недостапните  површини  и  блокираните  пристапи.  Излезот  од  методите  се 
експортира во RAS Data (.sdf) датотека. 

Финално,  за  приказ  на  крајните  резултати  се  извршуваат  следните 

неколку чекори: 
⠂ Внесување  податоци  за  текот  на  реката  (импортирање  на  .sdf 
датотеката). Овој чекор се состои од: 
○ XS  Cut  Lines  -  Cross  Ѕection  линии  со  висина  на  водата  за  секоја 
од линиите посебно 
○ Boundary Polygon - Класа со границите во полигонски формат 
○ Velocities  -  Точкаст  формат  на  брзините  на  реката  за  секоја 
линија посебно 
○ BankPoints  -  Точкаст  формат  на  локациите  на  брегот  за  секоја 
линија посебно 
⠂ Извршување  на  метеоролошките  пресметки  (импортирање  на  .dss 
датотеката) 
⠂ Експортирање на резултатите во .sdf формат  

Површините  од  интерес  се  добиваат  преку  TIN  растерот  со  Water 
Surface  TIN  алатката.  Поплавените  површини  се  прикажуваат  со  Floodplain 
Delineation  Using  Rasters  алатката.  Се  споредуваат  висините  на  водениот 
Grid  растер  со  DEM  растерот.  Ако  висината  во  првиот  е  поголема  од 
висината  на  вториот,  таа  висина  се  додава  во  новиот  растер  за  поплавени 
површини. Вака добиениот растер потоа се конвертира во векторски облик 
за одредување на границата на поплавување. 

53
 Сликата  подолу  е  приказ  на  визуализацијата  на  податоците  за 
брзината  на  водата  од  реката  во  различните  региони.  Зелените  линии  се 
границите меѓу поплавените површини.  

Резултатот  од  опишаната  анализа  е  прикажан  на  сликата  подолу. 

Црвените точки ги обележуваат критичните области за поплава. 

 
 
 
 
 
 
 
 

54
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

II ДЕЛ - ПРИМЕНА НА 

ARCGIS 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

55
 ВОВЕД 
 
Софтверскиот  пакет  ArcGis  претставува  Python  скрипта  која  се 
користи  за  прикажување  и  анализа  на  податоци.  За  секоја  алатка  се 
отвара  нов  прозорец,  во  кој  може  да  има  задолжителни  и  опционални 
полиња за пополнување.  
Главната  цел  на  ваквите  софтверски  пакети е да се добие знаење за 
географската  распределба  на  објектите  и  нивната  зависност  во  однос  на 
заедничките  атрибути.  Бидејќи  најважен  продукт  од  целиот  проект  е 
визуализацијата, важно е таа да биде добра и репрезентативна. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

56
 ОСНОВНИ ПОИМИ ВО ARCGIS 
 
● Слоеви 

При  вклучување  на  ArcGis  софтверот  од  левата  страна  се  наоѓаат 
слоевите  кои  се  различни  претстави  на  податоците  или  мапите.  За  секоја 
анализа во ArcGis во позадина мора да има основна мапа.  

За  претстава  на  георгафските  податоци  на  мапата  најчесто  се 

користи  Open  Street  Map.  Но  недостаток  кај  оваа  мапа  е  тоа  што  не може 
да се одделат објектите односно не може да се прават промени врз нив.  

За  отварање  на  веќепостоечка  мапа  се  вчитува  документот  со  .mxd 
екстензија.  Слоевите  содржат  атрибути,  но  може  да  содржат  и  мапи.  На 
самите  мапи  овозможено  е  да  се  доцртуваат  линии,  полигони  и  точки  кои 
потоа  се  поврзуваат  со  податоци  и  се  складираат  во  базата.  При 
активација  на  слоевите  важен  е  нивниот  редоследот  на  поставеност 
односно приоритетот на приказ е хиерархиски подреден. Со десен клик на 
даден  слој  во  Properties  →  Fields  може  да  се  избере  што  да  се  покаже  на 
активниот слој. 

● Каталог 

Каталогот  се  наоѓа  на  десната  страна  од  работната  околина  на 
ArcGis  и  во  него  се  вклучени  сите  конекции  на  податоците  и  мапите  кои  се 
поврзани.  Екстензијата  .gdb  се  однесува  на  датотеки  со  податоци  за 
географската  податочна  база.  Оваа  датотека  не  е  секогаш  видлива  и  во 
документацијата  може  и  да  не  се  најде  како  таква.  Всушност,  под  оваа 
екстензија  се  подразбира  колекција  на  датотеки кои што се преставени во 
споменатиот формат.  
Во  .gdb  датотеките  може  да  се содржат и други подиректориуми кои 
содржат  податоци  во  формна  на  точки,  полигони  или  линии  (Shape  FIles). 
Ваквите датотеки може да се копираат и употребат на друга мапа.  
Главната  улога  на  каталогот  е  поврзување  со  најразлични сервери за 
податочни  бази  и  конекции,  како  и  ГИС  сервери.  Накратко,  каталогот  е 
место каде што започнува работата со податоците.  

57
 ● Геопроцесирање 

Geoprocessing  e  една  од  најчесто  користените  менија  со  алатки  во 

ArcGis.  Во  него  може  да  се  најдат  сите  алатки  кои  се  достапни  во  форма 
на  Graphic  User  Interface  и  Python скрипти (Python скриптите вообичаено се 
користат за работа со огромен број на податоци). 

● Дебагирање 

Корисна  алатка  во  ArcGis  за  проверка  и  корегирање  на  грешки  е 

алатката  за  дебагирање.  Во  неа  ArcGis  ја  зачувува  историјата  на  сите 
направени  извршувања  и  помага  во  откривањето  и  решавањето  на 
проблеми.  Предлози  за  решавање  на  проблемите  може  да  најдат  и  во 
алатката Results.  

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

58
 КАРАКТЕРИСТИКИ НА ГЕОГРАФСКИ ИНФОРМАЦИСКИ СИСТЕМИ 

● Слоеви и множества слоеви 

Слоевите  претставуваат  повеќе  различни  типови  на  мапи.  Со  десен 

клик  на  слоевите  →  Open  Attribute  Table се отвараат табели со сите детали 
за податоците.  
Во  ваквите  табеларни  податоци  не  може ништо да се едитира, освен 
ако  не  се  активира  едиторот  (Editor  →  Start  editing).  Со  едиторот  директно 
може  да  се  менуваат  овие  табели.  Сепак,  во  табелите има две колони кои 
не можат да се менуваат: ObjectID и Shape.  
За  да  се  активира  слојот и да може да се работи со него потребно е 
да  се  избере  опцијата  Layers  →  Activate.  Промени  на  својствата  на 
слоевите  може  да  се  прават  во  Layer  Properties.  Често  во  табелата  со 
податоци  има  многу  атрибути  и  не  секогаш  се  сите  потребни  одеднаш. 
Оние  кои  се  непотребни  моментално  може  да  се  “исклучат“  повремено 
со десен клик → Turn Field Off. 
Во  делот  Layers  може  да  има  папки  со  повеќе  слоеви  кои 
претставуваат  множества  слоеви.  Ваквите  множества  слоеви  се 
прикажуваат  како  посебни  мали  мапи  на  екранот  (во  примерот  на 
сликата  подолу  постојат  две  множества  слоеви  за  државите  Алјаска  и 
Хаваи).  Може  меѓусебно  да  се  разместуваат  слоевите  и  да  се 
манипулира  со  нив.  Ако  додадеме  слоеви  во  овие  папки,  тие  ќе  се 
прикажат на малите мапи како што е во примерите на сликата. 

59
 ● Погледи на мапи 

Во ArcGis постојат два погледи на мапи:  

⠂ Data View - Во овој поглед се едитираат податоците 

⠂ Layout  View  -  Во  овој  поглед  не  се  дозволени  никакви  промени, 
освен  додавање  легенда  за  карактеристики  на  мапата, 
размер,  компас  и  слични  дополнителни  елементи.  Овој  поглед 
ќе биде детално објаснет во некое од следните поглавја. 

● Функционалности и својства на слоевите 

Дополнителни  информации  за  објектите  може  да  се  додадат  преку 

функционалноста  Hovering  (приказ  на  елемент  при  позиционирање  на 
глувчето  над  одреден  објект).  Ваквата  функционалност  се  овозможува  во 
Layer  Properties → Display и во полето Field се внесуваат потребни вредности 
(може  да  се  избере  којбило  атрибут  поврзан  со  податоците  врз  кои  се 
применува ова). Во делот Display Expressions може да се пишуваат скрипти. 
Во  делот  Layer  Propertis  со  избор  на  одредена  вредност  за  полето 
Label  Field  може  да  се  додадат  информации  на  самата  мапа  (пример, 
имиња на градови). 
Во  делот  Scale  Range  се  пишува  размерот под кој односно над кој не 
треба да се прикажуваат податоци. 
Во  Layer  Properties  →  Placement  Properties  се  задаваат  приоритети  на 
лабелите во случај кога има преклопување меѓу нив. 
Во  Layer  Properties  →  Query  Builder  постојат  корисни  функции  за 
интересни  пресметки  (пример,  креирање  нови  атрибути  како  спој  од 
други). 

● Често користени алатки во ГИС 

⠂ Алатката  Go  To  XY  се  користи  за  да  се  лоцира  местото  со 
соодветно внесените координати за X и Y. 

⠂ Алатката  Find  се  користи  за  пребарување  по  сите  полиња  од 
геодата  базата.  Најчесто  се  пребарува  по  имињата  на  објектите. 
Откако  ќе  се  пронајде  бараниот  елемент,  со  десен  клик  на  него 
може  да  се  избере  Flash  за  да  светне  конкретниот  објект.  Кога 
податочните  бази  се  многу  големи,  може  и  да  се  скрати  опсегот 

60
 на  информации  за  пребарување  (кога  се  знае  точно  во  кој  дел од 
базата треба да се пребарува). 

⠂ Алатката  Create  a  Bookmark  овозможува  креирање  и  зачувување 

поставки  на  мапата  за  лесно  да  може  да  се  пристапува  до  нив. 
Тоа  е  овозможено  преку  Bookmarks  →  View  Name_Of_Bookmark  (се 
зачувуваат и направените промени за таа поставка). 

⠂ Алатката  Measure  ја  зема  предвид  закривеноста  на  планетата 

Земја.  Се  користи  за  мерење  на  растојание  меѓу  две  точки.  Има 
опција  за  избор  на  повеќе  метрики:  километри,  хектари,  метри, 
милји, чекори и слично. 

⠂ Алатката  за  зумирање  (Zoom)  е  една  од  најчестокористените 

алатки  во  географските  проекти  и  при  зумирање  се  зголемува 
односно  намалува  размерот  на  мапата  со  цел  фокусирање  на 
областа на мапата од интерес 
⠂ Алатката  за  движење  (Pan)  овозможува  поместување  на  мапата 
или погледот во правец на движење на глувчето 
⠂ Алатката  за  идентификација  (Identify)  овозможува  детален  приказ 
на податоците 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

61
 ИНТЕРАКЦИЈА СО ГЕОГРАФСКИ ПОДАТОЦИ 

● Атрибутни табели 

Табелата  на  атрибути  овозможува  табеларен  приказ  на  податоците 

кои  се  опфатени  во даден слој. Оваа табела се состои од колони кадешто 
секоја колона претставува посебен атрибут.  
При  отварање  на  атрибутната  табелата  во  посебен  прозорец  се 
овозможуваат неколку погледи: 

⠂ Preview  -    со  овој  поглед  се  овозможува  целосен  преглед  на 

податоците.  Во  овој  прозорец  постои  опаѓачко  мени  од  кое 
може  да  се  избере  приказ  Table  за  да  се  добие  табеларен 
приказ  на  податоците  или  Geographic  за  географски  приказ 
како координати. 
⠂ Description  -  овој  прозорец  се  наоѓа  веднаш  до  Preview  и  чува 
информации  за  податоците  и  мета-податоците.  Тука  се 
наоѓаат  техничката  документација  на  податоците,  нивните 
типовите,  користените  техники  за  податочното  собирање, 
статистичките  информации,  информации  за  координатите  и 
слично.  

Дополнително,  врз  нумеричките  атрибути  може  да  се  прават 

различни  математички  пресметки  и  сумарни  статистики  користејќи  ги 
Statistics  и  избор  на  Field  Calculator.  Во  овие  пресметки  може  да  се 
избираат  соодветните  атрибути  (колони)  врз  кои  сакаме  да  вршиме 
пресметки  и  резултатите  да  се  сместат  во  нови  колони  (десен  клик  →  Add 
Field).  Исто  така,  може  да  се  врши  сортирање  во  податоците.  Во  табелите 
со  податоци  може  да  се  селектираат  повеќе  елементи  (записи) 
истовремено и да се прават различни манипулации врз нив. 

● Додавање податоци на мапа 

Постојат  повеќе  начини  на  кои  може  да  се  додаваат  податочни 
датотеки  во  ArcGis  проектите.  Тоа  може  да  се  изврши  директно  (со 
“влечење“)  или  со  користење  на  соодветна  алатка  за  таа намена. Лево од 
мапата  има  дел  кој  е  именуван  Table of Contents односно тука е прикажан 
редоследот на сите користени слоеви.  

62
 Еден  од  начините  на  додавање  слоеви  во  проектот  е  со  влечење  на 
веќепостоечки  датотеки  од  каталогот  со  екстензии  .shp.  Дополнително,  во 
овој  прозорец  има  повеќе  начини  за  приказ  на  слоевите.  Пример,  за 
листање  на  податоците  според  нивниот  извор  се  избира  опцијата  List  by 
Source.  Доколку  податоците  не  се  со  екстензија  која  е  позната  за  ArcGis 
софтверот,  потребно  е  да  се  преземат  дополнителни  чекори  за  да  може 
да  се  вклучат  во  проектот.  Откако  податоците  се  поставени  во  редот  со 
слоеви,  при десен клик →  Open се отвара нивната атрибутна табела, но за 
да  бидат  прикажани  на  самата  мапа,  треба  при  десен  клик  да  се  избере 
Display  XY  Data.  За  Х  и  Y  се  бираат  соодветните  вредности  за  Longitude  и 
Latitude  и  треба  да  се  внимава  користениот  координатен  систем  да  биде 
соодветен  на  оној  на  кристената  мапа.  На  ваков  начин  .xls  податоците  се 
прикажуваат  како  мапирани  објекти  со  соодветна  географска  должина  и 
ширина.  
Дополнително,  софтверот  на  ArcGis  околина  нуди  автоматизирана 
алатка  за  директно  импортирање  на  податоци  од  Excel  датотеки  во  ArcGis 
проекти.  Таа  се  пристапува  преку  Geoprocessing  →  ArcToolbar  →  Convert 
Excel  to  Table  и  се  користи  за  директна  конверзија  на  .xls  датотека  во 
географската  податочна  база.  За  влез  во  оваа  алатка  се  задава  .xls 
датотеката  која  треба  да  се  конвертира.  Исто  така,  се  задава  и  името  на 
излезната датотека односно како ќе биде именуван новокреираниот слој. 

При  додавање  на  податоци  во  географската  податочна  база  често 

настануваат  проблеми  со  вчитување  на  податоците.  Софтверот  на  ArcGis 
ги  означува  ваквите  проблематични  датотеки  со  црвен  извичник.  како 
симбол  за  предупредување.  Ваквите  појави  се  решаваат  со  десен клик на 
слојот  →  Data  →  Repair  data  source  и  треба  точно  да  се  означат 
користените типови на податоци односно патеката до податоците. 

● Додавање  нова  мапа  во  погледот  Layout  View  за  дополнителни 

информации 

Со  наредбата  Insert  →  Data  Frame  се  креира  нова  податочна  рамка 
која  се  додава  во  слоевитиот  приказ.  Важно  е дека во даден момент може 
да се работи само со еден слој или едно множество на слоеви. 

 
 
 

63
 КООРДИНАТНИ СИСТЕМИ И ПРОЕКЦИЈА 

Податоците  кои  се  користат  во  еден  ArcGis  проект  треба да бидат со 

ист  координатен  систем  и  проекција  за  да  не  настанат  проблеми  при 
мапирање на податоците на мапата.  
Координатниот  систем  кој  го  користат  слоевите  во  ArcGis  проектот 
може  да се прочита со десен клик на слојот →  Layers → Properties → Source 
→  Geographic  Coordinate  System.  Тука  се  содржат  дополнителни 
информации  за  мапата  која  се  користи,  како  и  датумот  кога  таа  е 
креирана.  Координатниот  систем  кој  го  корситат  датотеките  во  ArcGis  (сè 
она  што  се  наоѓа  во  каталогот)  може  да  се  прочита  со  десен  клик  на 
некоја од датотеките од Catalog → Properties → XY Coordinate System. 

● Конверзија на координатни системи 

Географските  координатни  системи  на  дадотеките  кои  се  користат 

во  еден  ArcGis  проект  мора  да  се  исти  со  координатните  системи  на 
самите  мапи во делот Layers. Доколку се различни, настанува проблем при 
обид  да  се  додаде  датотеката  во  мапата.  Во  ваков  случај  се  јавува 
прозорецот  со  предупредувањето  Geographic  Coordinate  Systems  Warning 
(прикажан  на  сликата  подолу)  кое  ги  потенцира  различните  видови 
координатни  системи  на мапата и датотеката. Во самиот прозорец постои 
копче  Transformations  и  при  негов  клик  се  отвара  нов  прозорец  Geographic 
Coordinate  System  Transformations  каде  може  да  се  вршат  различни 
манипулации  со  коордниатните  системи  и  да  се  конвертираат  во 
соодветни  форми  (пример,  може  да  се  конвертира  координатниот 
систем на датотеката во соодветниот координатен систем на мапата).  

64
 Но,  со  претходноопишаната  постапка  за  конверзија  на  координатни 
системи  само  навидум  се  менуваат  координатните  системи  за  да  може 
да се претстават датотеките во мапата заедно.  

Доколку  сакаме  целосна  трансформација  на  координатните 

системи,  тоа  се  постигнува  со  следните  чекори  од  менито  Geoprocessing 
→  ArcToolbox  →  Data  Management  Tools  →  Projections  and Transformations → 
Project. Се отвара следниот прозорец: 

 
 
Во  овој  прозорец  треба  да  се  внеаст  неколку  параметри.  Како  влез, 
во  полето  Input  Dataset  or  Feature  Class  се  внесува  датотеката  чиј 
координатен  систем  треба да се трансформира, а нејзиниот моментален 
координатен  систем  се  внесува  во  полето  Input  Coordinate  System.  Во 
полето  Output Dataset or Feature Class се избира патеката каде ќе се зачува 
датотеката  со  трансформираниот нов координатен систем и со ново име. 
Новиот  координатен  систем  се  избира  во полето Output Coordinate System. 
На  ваков  начин  во  Layers  се  креира  нов  слој  кој  претставува 
трансформација  на  датотеката  за  која  се  менуваше  координатниот 
систем. 
 
 
 

65
 Со  десен  клик  на  некој  од  слоевите  Layers  →  Properties  →  Coordinate 
System  може  да  се  избере  координатен  систем  од  папката  Projected 
Coordinate  System.  На  ваков  начин  координатниот  систем  се  менува  во 
насока  на  кривините  на  Земјината  топка,  односно  се  добива  радијален 
изглед на податоците кој е поприроден со реалниот свет. 

● Конверзија на проекции 

Во  ArcGis  проектите  не  е  дозволено  да  се  мапираат  податоци  кои 
немаат  иста  проекција.  Во  таков  случај  се  појавува  следното 
предупредување: 

Кога  податоците  немаат  исти  референтни  информации,  се 

појавуваат  изместени  на  мапата.  За  да  се  реши  овој  проблем, се користи 
алатката  за  дефинирање  проекции:  Geoprocessing  →  ArcToolbox  →  Data 
Management  Tools  →  Projections  and  Transformations  →  Define  Projection 
(прикажана на следната слика). 

66
 Во  прозорецот  од  оваа  алатка  се  внесуваат  неколку  параметри.  Во 
првото  поле  се  внесува  датотеката  за  која  недостасуваат  референтни 
податоци.  Исто  така,  се  избира  соодветниот  координатен  систем  за  таа 
датотека.  Во  овој  случај,  мапите  се  поставуваат  соодветно онаму каде што 
треба да се проектираат.  
Ваквите  трансформации  се  многу важни кога податоците доаѓаат од 
различни  извори.  Пример,  кога  се  преземаат  податоци  од  GoogleMaps, 
типот  на  координатниот  систем  е  OpenStreet  и  нема  проблеми  во 
работата.  Но,  ако  податоците  од  различни  извори  не  соодветствуваат  со 
географската  должина  и  ширина  на  мапата,  може  да  има  проблем  кога 
се проектираат слоевите еден врз друг. 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

67
 КРЕИРАЊЕ НА ГЕОГРАФСКА ПОДАТОЧНА БАЗА 

Со  десен  клик  на  некој  од  фолдерите  во  Catalog  →  New  →  File 
Geodatabase  во  избраниот  фолдер  се  креира  датотека  со  наставка  .gdb 
за која може да се зададе име. 

Со  десен  клик  на  новокреиранатаа  географска  податочна  база  → 

Import  →  Feature  class  (multiple)  се  отвара  нов  прозорец.  Целта  на  оваа 
постапка  е  внесување  податоци  и  атрибути  во  креираната  база.  Со  овие 
чекори  се  отвара  нов  прозорец  кој  е  прикажан  на  некоја  од  следните 
слики. 

 
 

68
  

За  полето  Input  Features  се  бираат  датотеки  кои  треба  да  се 
преземат и да се вметнат во базата. 
По  извршувањето  на  овој  чекор,  во  географската  податочна  база  се 
вметнати  потребните  податоци.  При  десен  клик  на  некој  од  нив  →  Item 
Description може да се разгледаат карактеристиките за податоците.  

● Конвертирање на бази со податоци во географски податочни бази 

При  десен  клик  на  некоја  податочна  база (најчесто со наставка .dbf - 

data  base  file)  која  се  наоѓа  во  Catalog  и  која  е  потребно  да  ја 
конвертираме  во  географска  база,  се  избира  опцијата  Create  Feature 
Class → From XY Table. Ваквите чекори се прикажани на следната слика. 

69
 Со  ваквата  постапка  се  отвара  нов  прозорец  во  кој  треба  да  се 
внесат  неколку  параметри  (прикажан  на  следната  слика).  Треба  да  се 
одредат  вредностите  за  координатите  X  и  Y  во  зависност  од  типот  на 
податоците  во  моменталната  база  (во  конкретниот  пример,  тоа  е  база  со 
точкасти  податоци  со  координати  и  затоа  X  и  Y  ќе  бидат  координатни 
точки).  Ваквите  опции  се  прикажани  на  следната  слика.  Треба  да  се 
избере  и  соодветниот  координатен  систем  кој  ќе  биде  ист  како  и  другите 
мапи  кои  ќе  се  користат  заедно  со  овие  податоци.  Се  избира  и  патека  за 
каде  да се зачува вака конвертираната база. Вака креираната мапа треба 
да  се  појави  во  Catalog  и  да  може  да  се  провери  што  има  во  неа  со  Item 
Description. 

Во  ArcGis  постои  алатка  за  автоматизирано  конвертирање  на  Excel 

податочни  множества  во  географски  податочни  бази.  Параметрите  за 
внесување се интуитивни. На следната слика е прикажана оваа алатка: 

70
 ● Креирање на Feature класи 

Процесот  на креирање на Feature класи (класи на карактеристики) е 
прилично  едноставен  затоа  што  има  голем  број  алатки  за  ваквиот  процес. 
Овие  класи  на  карактеристики  се  креираат  во  соодветната  географска 
податочна  база.  Со  десен  клик  на  некоја  .gdb  датотека  од  Catalog  →  New 
→  Feature  Class  се  отвара  нов  прозорец  (прикажан  на  првата  слика 
подолу).  Во  овој  прозорец  се  задава  име  на  класата,  како  и  типовите  на 
карактеристиките  кои  ќе  се  чуваат  во  оваа  класа  (точки,  полигони  и 
слично).  Мора  да  се  избере  и  соодветен  координатен  систем  кој  ќе 
одговара  на  останатите.  Потоа,  се  внесува  вредност  за  XY  Tolerance.  По 
клик  на  Next,  следениот  чекор  е  отварање  на  нов  прозорец  (прикажан  на 
втората слика подолу). 

Табелата  од  претходната  слика  има  две  колони:  име  на  полето  и 
типот  на  податоци  (ги  има  задолжителните  атрибути  OBJECTID  и  SHAPE).  Во 
оваа  табела  се  додаваат  атрибути  со  своите  соодветни  типови.  Ако 
станува  збор  за  полигонална  структура,  автоматски  ќе  бидат  додадени  и 
атрибутите  SHAPE_Length  и  SHAPE_Area.  При  клик  на  Finish,  завршува 
креирањето  на  класата.  Таа  треба  да  се  појави  како  датотека  во 
соодветната географска податочна база каде и беше креирана. 

71
 ● Креирање домени во географската податочна база 

Со  десен  клик  на  дадотеката .gdb од Catalog  → Properties, се отвара 

прозорец  за  Database  Properties.  Полето  Domains  на  овој  прозорец  го  има 
следниот изглед: 

Во  колоната  Domain  Name  се  пишува  името  на  новиот  домен  кој  ќе 
се  креира,  а  во  делот  Description  се  дава  опис  за  него  (овој  чекор  е 
опционален).  Во  делот  за  Domain  Properties  се средуваат својствата на овој 
домен  (пример,  соодветниот  тип  на  атрибутите,  нивната  големина  и 
слично).  Во  Coded  Values  може  да  се  задаваат  кратенки  за  одредени 
вредности.  Се  креира  листа  на  елементи  како  точки  на  мапата  од  овој 
домен.  Со  Apply  се  креира  атрибутен  домен.  Откако  ќе  се  креира 
доменот, треба да се поврзе со податоците. 
Со  десен  клик  на  претходнокреираната класа → Properties се отвара 
нов  прозорец  прикажан  на  следната  слика.  За  новокреираното  поле  се 
избира соодветниот новокреиран домен (во делот Field Properties): 

72
  
Во  овој  прозорец  дополнително  се  избира  и  стандардната  вредност 
која  постои  во  кодираните  вредности.  На  крај  се  клика  на  Apply  и на ваков 
начин се креира домен во атрибутната класа. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

73
 СТАНДАРДНИ КЛАСИФИКАЦИОНИ МЕТОДИ 

Податоците  во  ArcGis  проектите  може  да  се  класифицираат  на 

различни  начини  користејќи  повеќе  алатки.  Ваквите  класификациони 
техники  се  корисни  кога  податоците  треба  да  се  поделат  според  некој 
атрибут  или  да  се  класифицираат  според  нивните  заеднички 
карактеристики.  Дополнително,  методите  за  класификација  ја 
подобруваат  визуализацијата  и  помагаат  во  откривање  на  нови  врски  и 
зависности меѓу податоците. 

● Алатка Classify 

Со  десен  клик  на  некој од слоевите, во прозорецот на Layer Properties 

се  избира  Symbology  →  Quantities  →  Value  →  Classify  и се отвара прозорец 
за класификација на податоците (прикажан на сликата подолу). 

Во делот Method се бираат различните методи на класификација кои 
се  дадени  за  избор  од  паѓачко  мени.  При  класификација,  важно  е  каков 
тип  се  податоците  и  каква  е  нивната  распределба.  Постојат  повеќе  видови 
на класификација: 

⠂ Manual  -  Оваа  класификација  дозволува  поставување  на 

границите. 
⠂ Equal Interval - Со неа се класифицира по еднакви интервали. 

74
 ⠂ Quantile  -  Распределбата  на  класите  е  во  насока  на  ист  број  на 
семплови  во  множествата.  Овој  метод  е  генерално  добар  за 
линеарна  дистирибуција  на  примероци.  Исто  така,  добар  е  и 
кога голем број примероци имаат ниски вредности на почетокот. 
⠂ Natural  Breaks  (“природна“  групација)  -  Ова  е  најчесто  користен 
метод  за  класификација  на  нерамномерни  дистирбуции,  како 
на  пример:  број  на  население,  опис  на  население  и  слично.  Од 
тука и доаѓа името за природно групирање. 
⠂ Geometrical  Interval  -  Класификациска  шема  каде  класите  се 
поделени  така  што  примероците  имаат  геометриска 
распределба  (нараснување).  Најкорисни  се  за  примероци  со 
логаритамска  скала  (податоци  каде  брзо  расте  нивната 
вредност за кратко време). 
⠂ Standard  Deviation  - Ваквата метода е најкорисна кога податоците 
имаат  нормална  дистрибуција  (Гаусова  крива).  Може  да  се 
избере  и  големината  на  интервалите:  ½  Std  Dev,  ¼  Std  Dev  и 
слично. 

Во  прозорецот  на  менито  Classification  Statistics  се  прикажани 

сумарните  статистики  за  податоците:  максимум,  сума,  просек,  медијана 
и  стандардна  девијација.  Исто  така  може  да  се  менува  бројот  на  колони 
(столбовите во распределбата).  

Во  продолжение  на  ова  поглавје  е  даден  пример  за  користење  на 
еден  од  методите  за  класификација  врз  податоци  за  густина  на 
население.  Целта  на  овој  пример за класификација е поделба на области 
според  густината  на  населението  во  различни  нијанси  на  бои.  Со  ваквите 
визуализации  може  да  се  заклучат  корисни  информации,  како на пример 
податоци  за  кластери  на  густина  на  население.  Пред  сè, се избира бројот 
на  класи  во  Classes  за  да  се  одреди  на  колку  класи  ќе  бидат  поделени 
податоците.  Во  истиот  прозорец  за  Layer  Properties  може  да  се  избираат 
различни  симболи  со  кои  сакаме  да  претставиме  одредени  објекти  и 
нивните бои. Приказот од овој прозорец е на следната слика. 

75
  

Се  класифицирааат  земјите  во  САД  според густината на население 

на  метар  квадратен,  така  што  се  користат  пред  различни  класи,  секоја  од 
нив  со  различна  нијанса  на  црвената  боја.  Со  светла-розева  боја  се 
означени  областите  со  помала  густина  на  население,  додека 
темно-црвената  боја  означува  погусто  населено  место.  Опсегот  на  петте 
класи  е  прикажан  на  сликата  подолу.  Дополнително, доколку со симболи - 
точки  се  обележат  грабежите  на автомобили во овие области, секако дека 
се  очекува  да  има  повеќе  грабежи  во  погусто  населените  места.  Тоа  го 
потврдува и визуализацијата прикажана на следната слика. 

76
 Соодветните  класи  со боите се појавуваат како посебен слој во Table 
of  Content.  Со  десен  клик  на  класите  →  Format  Labels  може  да  се  менува 
форматот  на  класите  (пример,  може  да  се  намали  бројот  на  децимални 
места  кои  се прикажуваат). Прозорецот каде се вршат вакви манипулации 
со класите е прикажан на следната слика. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

77
 ВИЗУАЛИЗАЦИЈА 

● Визуализација на атрибути 

За визуализација на атрибутите, најпрво се започнува со отворање на 
табелата  со атрибути за слој кој е од интерес. Во ова поглавје се работи со 
податоци  за  густина  на  население  чии  атрибути  примаат  нумерички 
вредности.  

Во  Properties  →  Symbology  →  Quantities  податоците  се 

квантифицираат  според  Graduated  Symbols  со  вредност  за  полето  Value 
која  го  претставува  оној  атрибут  кој  е  од  интерес.  Во  делот  Template  може 
да  се  менуваат  вредностите  за  големината,  стилот,  аголот  и  вид  на 
симболот  со  кој  ќе  се  означуваат  различните  вредности  на  тој  атрибут.  Со 
тоа,  на  мапата  се  добива  класификација  на  региони  според густината на 
население  во  неколку  класа.  Големината  на  симболите  го  означува 
различниот  ранг  на  вредностите  на  атрибутите  и  помага  да  се  забележат 
одвоените  кластери  на  самата  мапа.  На  следната  слика  се  обележани 
кластерите кои што се изделуваат.  

78
 Кај  ваквите  визуализции  може  да  се  менува  изгледот  на  симболите, 
боите  и  дебелината  на  линиите  со  кои  се  претставени  самите  објекти. 
Дополнително,  во  табелата  на  карактеристики има колона насловена како 
Public  Access  која  содржи  информации  за  пристапот  до  атрибутот  (дали  е 
приватен  или  јавен).  Со  десен  клик  на  слојот  и  избирање  на  опцијата 
Convert  Symbology  to  Representation  →  Quantities  се  избираат  сите  објекти 
што  имаат  јавен  пристап  и  се  додаваат  во  табелата  со  Add  Values.  Како 
резултат  од  оваа  постапка  секоја  вредност  од  дадениот  атрибут  се 
визуализира со различна боја. 

● Споредба на вредности од два атрибути 

Доколку  целна  анализа  е  класификација  односно  споредба  на  два 

атрибути  се  користат  графици  (хистограми)  кои  ја  објаснуваат 
дистрибуцијата  на  вредностите  на  соодветните  атрибути.  Ваква  анализа 
може  да  се  постигне  преку  Properties  →  Symbology  →  Charts  кадешто  се 
избира  Bar/Column  и  од  листата  Field  Selection  се  избираат  атрибутите  за 
кои  се  прави  споредбата.  Потоа  се  одбира  Color  Scheme  за 
претставување  на  рангот  на  бои  со  кои  ќе  се  прикажани  податоците  и 
преку  Apply  податоците  се  прикажуваат  на  мапата.  Може  да  се  случи 
податоците  во  некои  области  да  имаат разлика, но таа да не е видлива. На 
сликата  подолу  се  забележува  дека  графиконите  значајно  се  разликуваат 
само  во  некои  области.  Токму  тие  области  се  важни  за  понатамошни 
анализи. 

79
 Доколку  цел  на  анализата  е  прикажување  на  областите  кои  имаат 
значајни  разлики  се  отвара  претходниот  прозорец  (по  истата  патека која е 
спомената  погоре)  и  се  кликнува  на  копчето  Exclusion  (се  користи  кога  е 
потребно  да  се  направи  некоја  зависност).  Во  овој  случај  во  Exclusion  се 
земаат  вредностите  на  популацијата  помали  од  50  илјади  и  на  мапата  се 
извлекуваат  местата  кои  што  имаат  вредности  кои  го  задоволуваат 
дадениот услов. По оваа измена се добива приказ како на сликата подолу. 

● Споредба на вредности од повеќе атрибути 

Во  овој  пример  се  прикажува  географски  приказ  на  инфромации 

од  повеќе  атрибути.  За  таа  цел  ќе  се  користи  Pie  Charts.  Ова  дозволува  да 
се  претстават  повеќе  атрибути  што  е  можно  повизуелно  и  подетално.  Исто 
како  и  претходно  се  избираат  атрибутите  кои  што  ќе  се  прикажат  и  се 
бира  Color  Scheme.  Тоа  што  ќе  се  добие  изгледа  како  на  сликата  подолу, 
но може да се забележи дека оваа репрезентација не е практична. 

80
  
 
Затоа  може  да  се  искористи  истиот  трик  како  и  претходно,  односно 
да  се  “исклучат“  сите  оние  регони  кои  не  задоволуваат  одреден  услов  со 
помош  на  Exclusion  и  потоа  преку  Labels  да  се  прикаже  остатокот  од 
мапата  кој  не  го  исполнил  условот.  Дополнително,  преку  менито  Size  може 
да  се  менува  големината  на  питите.  Финалниот  изглед  на  анализата  е 
прикажан на сликата подолу.  

81
 ПОСТАВУВАЊЕ ЛАБЕЛИ И НИВНА ХИЕРАРХИЈА 

Секој  објект  на  географската  мапа  може  да  има  своја  лабела  која 
се  однесува  на  неговото  име.  Во  ArcGis  постојат  посебни  правила  за 
прикажување  на  лабели  на  мапите.  Лабелите  се  чуваат  како  посебни 
слоеви во Layers и се прикажуваат со нивно вклучување. 

● Поставување лабели на точкасти објекти 

Со  десен  клик  на  слоевите  со  лабели  во  делот  Layer  →  Properties  се 
отвара  прозорецот  Layer  Properties.  При  клик  на  Placement  Propertieѕ  се 
отвара  нов  прозорец  каде  може  да  се  манипулира  со  изгледот  и 
позицијата  на  лабелата.  Со  Change  Location  може  да  се  менува 
локацијата  на  лабелата  и  постојат  осум  можни  опции  во  однос на самиот 
објект.  Овие  локации  се  прикажани  на  матрицата  на  сликата  подолу. 
Броевите  во  ќелиите  од  матрицата  го  означуваат  приоритетот на распоред 
на  лабелите.  Доколку  лабелите  на  некои  објекти  не  се  прикажани,  тоа 
може  да  се  промени  со  десен  клик  на  слојот  на  посакуваните  лабели  → 
Apply за да се прикажат соодветните лабели на мапата. 

● Поставување лабели на линиски објекти 

Слично  како  и  претходно  за  точкастите  лабели,  и  тука  се повторуваат 

истите  чекори,  но  овој  пат  со  клик  на  Placement  Properties  се  отвара  малку 
поинаков прозорец, прикажан на следната слика: 

82
 Во  делот  со  Line  Settings  може  да  се  избере  каква  да  е  насоката  на 
поставување  на  лабелата  во однос на линискиот објект. Насоката може да 
биде  една  од  следните:  horizontal,  vertical,  curved,  perpendicular,  above,  on 
the  line  итн  (пример,  Curved  значи  дека  ќе  го  следи  текот  на  формата  на 
објектот).  Во  делот  на  Position  се  бира  дали лабелата ќе биде над линијата, 
под неа или врз неа. 

● Поставување приоритет на лабелите од интерес 

За  да  се  постави  приоритет  на  лабелите,  потребно  да  се  отвори 
прозорецот  Labeling  од  менито  со  алатки  Windows  (прикажано  на  сликата 
подолу). 

Од менито Labeling, потребна е втората алатка наречена Label Priority 
Ranking. При клик на оваа алатка, се отвара следниот прозорец: 

83
 Во  текстуалното  поле  прикажани  се сите множества на лабели (едни 
за  реки,  други  за  градови  и  слично).  Овие  множества  лабели  може  да  се 
разместуваат  за  да  се  подредат според приоритет (највисокиот во листата 
има  најголем  приоритет).  По  размесувањето,  се  клика  Apply.  Кога  има 
повеќе  лабели  на  мапата  и  тие  се  преклопуваат,  приоритет  за  приказ 
имаат  лабелите  кои  се  повисоко  во  оваа  листа.  Потоа,  останатите  лабели 
кои  се  подолу  во  листата  се  прикажуваат  само  доколку  има  место  за  да 
нив  и  притоа  се  разместуваат  во  однос  на  поприоритетните  лабели  за  да 
не  настане  никакво  преклопување.  Ваквите  манипулации  со  приоритетот 
за лабелите се особено корисни кога има повеќе мапи со многу лабели. 
Друга  алатка  во  менито  Labeling  е алатката Label Manager. Нејзината 
локација во ArcGis е прикажана на следната слика. 

Оваа  алатка  ги  обединува  сите  атрибути  прикажани  на  мапата  во 
форма  на  лабели  на  едно  место.  При  нејзин  клик  се  отвара  следниот 
прозорец: 

84
 Воедно,  оваа  алатка  ги  содржи  сите  можни  алатки  и  опции  од 
Labeling  менито  во  скратена  форма.  Накратко, претставува сумаризација 
на целото мени. 
Во  истиот  прозорец  од  погоре,  при  клик  на  Label  Styles  се  отвара 
прозорец  каде  може  да  се  манипулира  со  стилот  и  симболите  на 
лабелите (прикажан на сликата подолу). 

● Прикажување на лабелите во зависност од размерот на мапата 

Во  прозорецот  за  Label  Manager,  при  клик  на  Scale  Rang  се  отвара 
нов  прозорец  (прикажан  на  сликата  подолу).  Во  него  се  внесува  вредност 
за  минималниот  размер  под  кој  лабелите  нема  да  се прикажуваат, како и 
вредност  за  максималниот  размер  над  кој  лабелите  нема  да  се 
прикажуваат.  Всушност,  двете  вредности  се  рангот  во  кој  ќе  се 
прикажуваат лабелите. Стандардно, во двете вредности стои <None> (нема 
ограничувања). 

85
  

● Креирање графички лабели 

Графичките  лабели  не  се  информации  кои  се  извлекуваат  од 

гео-дата  базата,  туку  се однесуваат на самата мапа. Тоа значи дека треба 
да  се  додадат  информации  на  мапата  кои  нема  од  каде  да  се  извлечат. 
За  таа  цел,  од  менито  Windows  треба  да се избере менито со алатки Draw 
(прикажано  на  сликата  подолу).  Користејќи  го  ова  мени  мануелно  се 
креираат  лабели  на  мапата.  Алатките  во  ова  мени  се  слични  со  оние  од 
апликацијата за цртање Paint. 

За  додавање  на  информации  на  мапата,  се  бира  алатката  Text  од 
Draw  менито.  На  ваков  начин  може  да  се  внесе тексуално поле на мапата 
каде  ќе  може  да  се  внесува  некаков  текст.  На  следната  слика е прикажан 
начинот на кој се изведува тоа. 

86
 Откако  ќе  се  креира  текстуалното  поле,  со  десен  клик  на  него  → 
Properties, се отвара нов прозорец: 

Со  клик  на  Change  Symbol  може  да  се  манипулира  со  изгледот, 
формата и бојата на текстот во ова поле. Се отвара следниот прозорец: 

87
 Добро  е  стилот  на  лабелата  да  се  совпадне  со стилот на останатите 
лабели  кои  веќе  постојат  на  мапата  и  се  однесуваат  на  исти  или  слични 
објекти.  При  лабелирање  на  објектите, важно е да се запази стандардот за 
лабели.  Пример,  лабелите  на  водните  површини  обично се со светла сина 
боја и стил на текст Italic. Во прилог е прикажан пример за Oceans стилот. 

→  

За  ефикасна  работа,  во  ArcGis  постојат  веќе  готови  стилови  за 
различни  фамилии  на  објекти.  Во  полето  за  пребарување  може  да  се 
избере  соодветен  стил  на  лабелата  за  објектот  од  интерес.  Пример,  ако 
лабелираме  океан,  ќе  го  избереме  стилот  Oceans (примери од лабели со 
овој стил се прикажани на сликите подолу). 

Останатиот  дел  од  лабелите  кои  се  дел  од  географската  податочна 
база  не  може  вака  лесно  да  се  разместуваат  низ  мапата,  како  што  може 
да се разместуваат овие новокреирани лабели. 
Слично  како  и  претходно,  истата  алатка  може  да  се  користи  и  за 
креирање на лабели за патишта. Од истото Draw мени, се избира алатката 
Label (прикажана на следната слика). 

88
 Со  нејзин  клик  се  отвара  прозорец во кој може да се манипулира со 
изгледот на лабелата (прозорецот е прикажан на сликата подолу). 

Во  овој  прозорец  се  бира  соответниот  стил  за  лабелата  од  интерес. 
Има  стилови  за  сите  видови  објекти.  Слично  како  и  претходно,  изгледот  на 
лабелата се менува преку десен клик → Properties. 

● Конверзија на динамички лабели во анотации 

Конверзијата  на  динамички  лабели  во  анотации  се  користи кога има 

потреба  од  разместување  на  лабелите  низ  мапата  затоа  што 
оригиналните  лабели  кои  постојат  како  слоеви  во  проектот  не  може 
слободно да се разместуваат низ мапата.  
Kонверзија  на  динамички  лабели  во  анотации  се  прави  со  десен 
клик  на  слојот  со  лабелите,  се  избира  опцијата  Convert  Labels  to 
Annotations (прикажана на следната слика). 

89
  

Оваа  опција  овозможува  конвертирање  на  лабелите  од 

географската  податочна  база  за  даден атрибут во анотација. Се однесува 
на  специфичен  атрибут  кој  е  од  интерес.  При  клик,  се  отвара  следниот 
прозорец: 

90
 Процесот  на  конвертирање  на  лабелите  завршува  со  клик  на  полето 
Convert  од  прозорецот  прикажан  на  претходната  слика.  По  извршувањето 
на конвертирањето, се креира посебен слој со овие новокреирани лабели 
со  на  кој  во  името  му  се  додава  наставката  Annо.  На  ваков  начин, 
оригиналните  непоместливи  лабели  сега  се  променети  во  анотации  и  се 
дел  од  самата  мапа  во  форма  на  тексуални  полиња.  При  десен  клик  на 
новокреираните  лабели  →  Properties  може  да  се  менуваат  својствата  и 
стилот  на  овие  лабели,  слично  како  и  претходно  за  графичките  лабели 
креирани со Draw менито. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

91
 ВЕКТОРСКИ ПОДАТОЦИ 

● Пишување релации и изрази 

Пишување  релации  и  изрази  за  атрибутни  вредности  претствува 

нивно  калкулирање.  За  нумеричките  податоци  тоа  подразбира  некоја 
математичка  функција,  додека  пак  за  номиналните  атрибути  се  прави 
релација меѓу карактерите во тие атрибути.  
Процесот  на  пишување  релации  и  изрази  започнува  со  File  →  ArcGis 
Online.  Во  полето  за  текст  може  да  се  напише  каква  мапа  е  потребна  и 
според  тоа  да  се  пребарува.  За  додавање  на  посакуваната  мапа  се 
притиска  Аdd  и  мапата се додава во редот со слоеви. Притоа, може да се 
добие известување за користење на различни кооординатни системи.  
Со  десен  клик  на  слојот    →  Properties  →  Definition  Query  се  отвара 
прозорец  во  кој  може  да  се  пишуваат  прашања.  Во  овој  прозорец  постои 
Query  Builder  со  чија  помош  се  пишуваат  прашањата.  Притоа,  во  листа  се 
дадени  имињата  на  атрибутите  и  операторите  кои  може  да  се  користат. 
Откако  ќе  се  напише  посакуваното  прашање,  може  да  се  кликне  на 
копчето  Verify  за  да  се  види  дали  е  во  ред  и  дали  е  правилно  напишано 
прашањето.  Откако  прашањето  ќе  се  генерира,  на  мапата  се  појавуваат 
само оние податоци кои ги исполнуваат условите зададени во прашањето. 

● Агрегирање карактеристики 

Преку  Geoprocessing  →  Dissolve  може  да  се  агрегираат 

карактеристики  според  одредени  атрибути.  Во  полето  Input  Feature  се 
внесува  влезниот  слој,  а  во  Output  feature  Class  се  пишува  патеката  на 
новата  класа која ќе биде изгенерирана. Потоа, од листата Disolve_Fields се 
бира  кои  атрибути  да  бидат  споени.  Се  клика  ОК  и  се  прави  спојување со 
што  се  креира  нов  слој.  Пример  за  агрегација  е  прикажан  на  следната 
слика. 
Својствата  на  податоците  се  наоѓаат  во  делот  Properties.  Во ова мени 
може  да  се  прават  промени  врз  физичките  карактеристики  на податоците 
(пример, симболот на податоците, нивната боја и слично). Исто така, може 
и  да  се  импортира  стил  со  кој  ќе  се  направи  класификација  на 
податоците  од  новиот  слој,  така  што  секоја  група  ќе  биде  прикажана  со 
соодветна  боја.  Со  Dissolve  се  решава  проблемот  на  дуплицирани 
инстанци и остануваат само уникатните вредности. 

92
  

За  генерираните  групи  т.е  одделните  области  може  да  се  најде  и 
нивната  должина.  За  таа цел во табелата со атрибути се креира уште едно 
поле  од  тип  Double.  Со  десен  клик  на  новокреираното  поле  т.е  колона 
одбираме  Calculate  Geometry  при  што  се  појавува  прозорче  каде  што 
може  да  се  одбере  својството  што  ќе  се  пресметува  и  во  која  мерна 
единица  да  се  пресмета.  Вредностите  во  оваа  колона  ќе  бидат 
пресметани  со  користење  на  вредностите  од  соодветните  веќепостоечки 
колони.  

● Креирање графици 

Креирањето  на  график  започнува  со  View  → Graphs → Create Graph. 

Откако  ќе  се  отвори  прозорецот  може  да  се  избере  тип  на  графикот 
(вертикален,  хоризонтален,  пита  инт.),  слој  над  чиишто  податоци  ќе  се 
прави  графикот  и  за  кој  атрибут  ќе  се  однесува  тој  график.  Исто  така  се 
бира  кој  атрибут  да  се  прикаже  на  Х-оската,  а  кој  атрибут  да  се  прикаже 
на  Y-оската.  Со  клик  на  копчето  Next  се  прилагодуваат  имињата  на 
лабелите,  насловот,  позициите  и  останати  вредности  за  нагодување  на 
легендата на графикот. 
Графикот  може  дури  и  да  се  вметне  во  Layout  View-то  веднаш  под 
мапата.  Тоа  може  да  се  постигне  со  десен  клик  на  графикот  и  Add  to 
Layout,  по  што  ќе  може  графикот  да  се  поместува  во  самиот  Layout. 
Доколку  е  потребно  на  мапата  да  бидат  прикажани  лабелите  на  слојот, 
тоа  може  да  се  постигне  преку  десен  клик  →  Properties→  Labels.  Во  овој 
прозорец  се  селектира  Label  features  in  this  layer.  Покрај  тоа  во  овој 
прозорец  има  и  дополнителни  опции  за  избор  на  фонт  на  лабелите, 
големина,  стил и слично. Крајната претстава на податоците е незаменлив и 
еден  од  најважните  делови.  Оваа  визуелна  претстава  зависи  од  самиот 
клиент,  кои  елементи  сака  да  бидат  прикажани  во  крајната  анализа  за  да 
се изведе соодветен заклучок и знаење од претставените податоци.
 

93
 РАСТЕРСКИ ПОДАТОЦИ И НИВНА АНАЛИЗА 

Растерските  податоци  се  составени  од  пиксели  кои  се  дефинирани 

со  географски  атрибути.  Со  пикселите  се  креираат  мрежи.  Секој  растер 
може  да  претставува  точка  или  одредена  област  на  дадена  географска 
површина  и  обично  е  асоциран  со  тип  на  почва.  Секој  од  пикселите 
(ќелиите)  во  мрежата  има  некаква  вредност.  Ваквиот  формат  асоцира  на 
слика.Површината  на  растерот  може  да  содржи  дискретна  или 
континуална  информација.  Операциите  со  растерски  податоци  се 
извршуваат  со  помош  на  операции  со  матрици.  Околините  за  работа  со 
географски  информациони  системи  нудат  голем  број  алатки  за 
манипулација  на  растерски  податоци.  Најчесто,  ваквите  алатки  вклучуваат 
разни анализи врз податоците. 

● Контролни точки 

При  работа  со  растерски  податоци  се  започнува  со  вчитување  на 
потребните  растери  и  потоа  се  вклучува  алатката  за  геореференцирање 
преку  десен  клик  →  Georeferencing.  Процесот  на  геореференцирање 
започнува  со  додавање  на  контролни  точки  (алатка  која  се  наоѓа  веднаш 
до  паѓачкото  мени)  од  кои  се  добиваат  Х  и  Y  координатите.  Потоа,  се 
одбираат  одреден  број  на  локации  на  мапата  кои  ќе  претставуваат 
контролни  точки.  Се  зумира  на  местото  од  интерес  за  да  се  постават 
контролните  точки,  се  кликнува  на  Add  Control  Point  и  оваа точка се додава 
во  прозорецот  на  View  Link  table.  Вообичаена  практика  е  приказот  на 
локациите  на  овие  контролни  точки  да  има  форма  на  квадрат.  Откако  ќе 
се  внесат  сите  контролни  точки,  користејќи  ја  наредбата  Savе  преку  View 
Link  table  може  да  се  зачуваат  избраните  контролни  точки.  Со  избор  на 
опцијата  Rectify  од  паѓачкото  мени  овие  податоци  се  зачувуваат  заедно  со 
контролните  точки.  При  избор  на  опцијата  Save  се  добива  ист координатен 
систем  како координатниот ситем што е прикажан самата слика (растер). 
На ваков начин се дигитализира дадениот растерски податок. 

● Анализа со алатката Raster Analysis 

Со  клик  на  Customize  →  Extension  се  отвара  прозорец  каде  се  бира 
какви  додатоци  ќе  се  користат  на мапата. За конкретниот пример бираме 
Spatial  Analyst.  При  тоа,  се  избира  и  активирање  на  Tool-box  за  просторна 
анализа. Во менито за Geoprocessing, се избира опцијата Environments. 

94
 При  клик  на  Environments  се  отвара следниот прозорец (прикажан на 
сликата  подолу)  во  кој  со  менито  Raster  Analysis  може  да  се  врши 
растерска  анализа.  Во  Cell  Size  се  специфицира  големината  на  ќелиите 
(колку ќелии ќе се земат предвид при анализата). 

● Креирање tool-box 

Во  каталогот,  може  да  се  креира нов Tool-box (чекорите за креирање 

се прикажани на сликата подолу). 

95
 При  неготвото  креирање  се  задава  и  неговото  име.  Во  креираниот 
tool-box  со  десен  клик  →  Add  →  Tool  се  креираат  нови  алатки,  при  што  се 
отвара мени за избор на посакуваната алатка.  
За  конкретниот  проблем,  потребна  е  алатка  од  Spatial  Analyst  Tools 
множеството  алатки,  наречена  Point  Density.  Креираната  алатка  потоа  се 
додава во каталогот, односно во новокреираниот tool-box. 

● Креирање модели и анализа 

Во  ArcGis  нов  модел  може  да  се  креира  преку  десен  клик  на 
одреден  елемент  од  каталогот  → New → Model. Процесот за креирање нов 
модел е прикажан на следната слика.  

96
 На  ваков  начин  се  отвара  нов  прозорец  за  моделот  кој ќе се користи 
во  процесот  на  автоматизација.  За  додавање  на  алатки  во  овој  модел, 
потребно  е  да  се  “извлечат“  и  да  се  додадат  во  него.  Истото  може  да  се 
постигне  и  преку  опции  од  менито.  По  додавањето  на  алатките,  тие  се 
прикажуваат  во  моделот  како  едноставни  блок-дијаграми  со  означени 
влезни  и  излезни  карактеристики.  Првично,  овие  дијаграми  не  се  обоени 
бидејќи  се  празни,  односно  сè  уште  не  се  зададени  вредности  за  нивните 
параметри. 
На  следната  слика  е  прикажан  пример  за  додавање  алатки  во 
новокреиран модел. 

За  секоја  од  алатките  треба  да  се  додадат  дополнителни 

информации  за  тоа  како  се  користат  тие.  Овие информации се додаваат 
во  прозорец  прикажан  на  следната  слика.  Ваквиот  прозорец  се  отвара со 
десен клик на формите од блок-дијаграмите на моделот. 

97
  

Во  овој  прозорец  се  внесуваат  влезни  информации,  патеката  за 

зачувување  на  излезот  и  слично. По завршувањето на овој процес, треба да 
се добие обоен блок-дијаграм како на сликата подолу. 

98
 Откако  ќе  се  креира  алатката,  потребно  е  да  се  изврши  (со  клик  на 
синото  триаголниче  во  менито).  Со десен клик на елеметите на алатката → 
Add  to  Display  алатка  се  додава  во  менито  за  просторна  анализа  (кое 
претходно  беше  празно).  Примената  на  оваа  алатка  се  прикажува  и  во 
Table  of  Contents  како  посебен  слој  (конкретно,  оваа  алатка  служи  за 
приказ на густина на населението во градовите). 

Во  прозорецот  Model  во  менито  View  →  Auto  Layout  може  да  се 
избере  автоматско  подредување  на  моделите  по  обратен  редослед  од 
редоследот на градење. 

● Алатки за растојание меѓу објекти 

Во  ArcGis  постојат  посебни  алатки  за  пресметување  на  одредено 

растојание  меѓу  објекти  кои  се  задаваат  како  влезни  аргументи  во 
соодветната  алатка.  Сите  вакви  алатки  се  сместени  во  Arc  ToolBox  во 
подмножеството  именувано  како  Distance.  Во  прилог  се  објаснети  некои 
од честокористените алатки за презметување на растојание.  
Од  менито  Arc  ToolBox,  од  множеството со алатки Distance се “влечи“ 
алатката  Euclidean  Distance  во  моделот  кој  претходно  се  креирал  (се 
работи  за  истиот  модел  во  кој  се  додаваат  претходните  алатки).  Ваквата 
постапка е прикажана на сликата подолу. 

99
  

Слично  како  и  претходно,  со  десен  клик  врз  оваа  алатка  се  отвара 
прозорец  каде  треба да се дефинираат нејзините својства. За конкретниот 
пример  влезни  карактеристики  се  City  Bus  Stops  затоа  што  целта  е  да  се 
пресмета  растојанието  од  произволна  локација  до  најблиската  автобуска 
постојка.  Со  десен  клик  на  алатката  →  Add  To  Display,  таа  се  додава  во 
менито  за  просторна  анализа.  Потоа  треба  да  се  изврши.  Резултатот  од 
овој процес е прикажан на следната слика. 

100
 Следните  алатки  кои  се  додаваат  се  наоѓаат  во  множеството  алатки 
насловено  како  Fields.  Се  користат  алатките  Calculate  Field  и  Add  Field.  На 
ист  начин  како  и  претходно  се  пополнуваат  својствата  за  нив,  со  тоа  што 
мора  да  се  додаде  и  Field  вредност  (истоимениот  атрибут  од  атрибутната 
табела).  Во  делот  за  Expression  по  потреба  се  додава  формула  (пример, 
делење на една атрибутна колона со друга). 

За  конверзија  на  полигоналните  објекти  во  растерски  се  користи 

алатката  од  множеството  To  Raster  наречена  Polygon  to  Raster.  Како  и 
претходно, и за неа се повторуваат истите постапки. 

101
 Трите  последнокреирани  алатки  се  поврзуваат,  така  што  излезот  од 
едната е влез во другата. Ова е прикажано на следната слика. 

Анализата  на  растерски  податоци  овозможува  стандардизација  на 

растерите  и  пресметки.  За  стандардизирање  на  растерите  потребна  е 
алатката  Reclassify  (Geoprocessing  →  ArcToolbox  →  Spatial  Analyst  Tools→ 
Reclass  →  Reclassify).  Во  прозорецот  кој  се  отвара  се  одбира  по  кое  поле 
треба  да  се  рекласифицира  и  колку  класи  ќе  се  користат  за 
класификацијата.  По  рекласификацијата  се  добива  мапа  во  која  преку 
различни бои се споредени различни области.  

Следува  процес  на  рекласификација.  За  таа  цел  потребна  е 

алатката  од  множеството  Extraction  наречена  Extraction  by  Mask.  Се 
пополнуваат  нејзините  својства. Поконкретно, се додаваат две вакви алатки. 
Едната за влез го прима атрибутот Distance, а другата Children. 

 
 

102
 Како  дополнителен  пример  за  рекласификација  се  користат  уште 
три  Reclassify  алатки  прикажани  на  сликата  подолу.  Притоа,  секоја  од  нив 
прима различен атрибут како влезен параметар. 

  

За  поголема  прегледност,  користејќи  ја  опцијата  за  Auto  Layout  се 
средува  изгледот  на  сите  креирани  алатки  во  моделот.  Нивниот  приказ  е 
даден на следната слика. 

103
 На  следната  слика  е  прикажан  резултатот  од  извршувањето  на  сите 
креирани алатки во моделот. 

За  математички  пресметки  со  растерски  податоци  и  нивна 

споредба  се  користи  алатката  Raster  Calculator  која  се  избира  преку 
менито Geoprocessing → ArcToolbox → Spatial Analyst Tools → Мap Algebra → 
Raster  Calculator.  Со  овој  процес  пикселите  се  спојуваат.  Во  прозорецот 
прикажан  на  следната  слика  може  да  се  пишуваат  математички  изрази. 
Пример,  за  изразување  на  највисоките  вредности  честа  практика  е  нивно 
собирање. 

104
 Финалната  анализа  од  сите  користени  алатки  и  методи  (прикажана 
на  сликата  подолу)  претставува  мапа  која  ги  прикажува  деловите  - 
кластери  обележани  со  црвена  боја  кои  имаат  најизразени 
карактеристики  за  дадените  аргументи  од  алатките.  Всушност,  оваа  мапа 
претставува спој на повеќе анализи одеднаш.  

 
 
 
● Визуализација на растер 

Откако  ќе  се  вчитаат  растерските  податоци,  може  да  се  менуваат 
нивните  имиња.  Во  прозорецот  Layer  Properties  во  табот  Symbology  за 
вредноста  на  Color  Range  може  да  се  избере  во  каков  опсег  на бои да се 
прикажат  растерските  податоци  (пример:  пониските  делови  со  потемна 
боја,  повисоките  со  посветла  или  обратно).  Дополнително,  преку  десен 
клик  →  Properties  →  Display  може  да  се  промени  транспарентноста  на 
објектите.

105
 БАФЕР АНАЛИЗА 
 
Баферирањето  односно  Buffer  алатката  овозможува  униформно 
исцртување  на  површини  на  одредена  област  во  однос  на  определено 
растојание од избран центар околу кој се генерира полигон или линија.  

Баферот  се  креира  околу  критична  зона  како  што  е  област  со 
поплави,  сервисни  области  и секаде каде што ни е потребно да означиме 
област  која  што  е  од  посебен  интерес.  Секако,  може  да  се 
специфицираат  области  од  баферот  кои  што  се  најважни  или  пак  да  се 
искористат  вредностите  на  самата  променлива  за  да  се  дефинира 
релативната големина на самиот бафер.  

Како  дополнителна  опција,  може  да  се  креираат  повеќе  бафер 

прстени  однеднаш  кои  може  да  се  раздвоени,  но  може  и  да  се 
преклопуваат  една  врз  друга.  Преколопувањето  е  дозволено  само  во 
одредени  случаеви.  На  следната  слика  се  прикажани  неколку  начини  на 
кои може да се креираат бафери. 

Во  следниот  дел  ќе  се  објаснува  пример  каде  што  има  мапа  со 
области  во  кои  се  прикажани  станици  за  нагледување  на  области  кои  се 
во  заштитено  географско  подрачје.  Потребно  е  да  се  даде  увид  за 
изградба  на  нови  станици  за  покривање  на  останатите  делови  од 
подрачјето.  Дополнително,  се  зема  предвид  теренот  и  можноста  за 
пристап и изградба. 

106
 Оваа  бафер  анализа  започнува  со  алатката  Geoprocessing  →  Buffer 
со  која  се  креираат  полигони  околу  влезните  карактеристики  на одредена 
дистанца.  За  влез  се  задаваат  точки,  а  на  излез  се  добиваат  избоени 
кругови  кои ги означуваат баферите околу влезните точки. Исто така бафер 
може  да  се  креира  околу  линии  и  полигони.  На  следната  слика  е 
прикажан прозорецот на оваа алатка. 

За  оваа  анализа  се  задаваат  вредности  за  влез,  излез,  радиус  и 
мерна  единица.  Се  креира  област  која  е  на  1000  чекори  од  зададената 
станица.  Околу  вулкан  станиците  се  формираат  бафери  -  простори  кои 
ќе  може  да  се  гледаат  и  набљудуваат  од  избраните станици. Растојанието 
може  да  биде  изразено  преку Linear unit каде што се внесува број или Field 
каде  што  може  да  се  избере  атрибут  од слојот над кој се работи (пример, 
ако  има  атрибут  за  радиус  да  ги  земе  тие  вредности  и  да  ги  искористи  за 
визуелна претстава). 
 

107
 Откако  ќе  се  направат  бафери  над  податоците  се  додава 
бафер-колона  во  табелата  со  атрибути  на  соодветниот  слој.  Исто  така, 
важно  е да се напомене можноста за дефинирање на повеќе радиуси. За 
таа  цел  се  искористува  алатката  Multiple  Ring  Buffer.  Оваа  алатка  креира 
повеќе  бафери  околу  влезните  карактеристики.  Дополнително,  овие 
бaфери  може  да  се  спојат  со  употреба  на  бафер  вредности  за 
креирање  на  непреклопувачки  бафери.  Мора  да  се  дефинираат 
подрастојанија  во  полето  Distances  и  преку  копчето  “+”  да  се  додадат 
соодветно  во  листата  подолу.  Прозорецот  на  оваа  алатка  и  излезот  од 
анализата се зададени на следните две слики. 

 
 

 
 

108
 Следно,  со  алатката  Geoprocessing  →  Union  може  да  се  пресметува 
геометриска  унија  на  зададени  влезни  карактеристики.  Исто  така,  унија 
може  да  се  дефинира  и  преку  SQL  изрази.  За  таа  цел  потребна  е 
следната  алатка,  Properties  →  Definition  Query  →  Query  Builder.  Сите 
карактеристики  и  нивните  атрибути ќе бидат запишани во излезна класа со 
карактеристкики.  Станува  збор  за  спојување  на  заедничките  елементи  и 
области  кои  се  препокриваат.  Се  започнува  со  внесување  на  областите 
кои  треба  да  се  спојат.  Овие  области  се  претставени  преку  неколку 
различни  слоеви  кои  најчесто  содржат  бафери.  За  спојување  на 
атрибутите постојат неколку опции:  

⠂ ALL  -  Сите  атрибути  од  влезните  слоеви  се  трансферираат  во 

излезната класа 

⠂ NO_FID - Сите атрибути освен FID се пренесуваат во излезната класа 

⠂ ONLY_FID  -  Само  FID  полесто  од влезните слоеви се трансферира во 

излезната класа 

Може  да  се  случи  некои  простори  да  не  бидат  опфатени  од  ниеден 
од  слоевите  кои  се  спојуваат.  Во  зависност  од  проблемите  над  кои  се 
работи  се  избираат  соодветни  слоеви  за  да  може  што  попрецизно  и 
поточно да се реализира самата анализа. 
 
 
 
 
 
 

109
 ИЗРАБОТКА НА МАПИ ЗА ПРЕЗЕНТАЦИЈА 

● Позиционирање на мапи во Layout View  

Во  Layout  View  се  поставуваат  мапите  за  приказ  односно 
множествата  на  слоеви  кои  е  потребно  да  се  прикажат  како  краен 
резултат од направената анализа. 
Се  започнува  со  алатката  Layout  од  менито  Toolbar.  Оваа  алатка 
содржи  повеќе  опции  кои  помагаат  при  презентација  на  мапите.  Изгледот 
на  финалниот  продукт  може  да  се  види  во  File  →  Page  and  Print  Setup, а за 
ориентација  на  мапата  за  печатење  постојат  две  опции:  Portrait  или 
Landscape.  Разместувањето  на  мапите  во  финалниот  изглед  може  да  се 
направи  според  одредни  правила  кои  подесуваат  со  помош  на 
маргините.  Откако  ќе  се  постават  самите  маргини  со  разместување  на 
мапите може да се одреди посакувната положба и изглед.  
Исто  така,  мапите  може  да  се  намалуваат  во  должина  и  ширина  и 
да  се  претстават  со  преклопување  (една  мапа  може  да  препокрие  некој 
дел  од  другата  мапа  сè  со  цел  да  има  доволно  простор  за  приказ  сите 
елементи).  Преклопувањето  може  да  се  постигне  преку  десен  клик  на 
мапата  →  Order → Bring to Front. Ако е потребно да потенцира одреден дел 
од  некоја  од  мапите,  сè  што  треба  да  се  направи  е  со  десен  клик  на 
множеството  на  слоеви  од  таа  мапа  во  Table  of  Contents,  да  одбереме 
Activate  и  потоа  во  самиот  слој  во  Data  View  да  се  зумира  и  да  се 
центрира  делот  кој  што  е  од  интерес.  Потоа  во  Layout  View,  мапата  ќе  го 
има  истиот  приказ  кој  што  бил  подесен  во  претходниот  чекор.  На  крај,  се 
добива некој сличен приказ на мапите како на сликата подолу. 

110
 ● Работа со текстуални полиња 

Доколку  е  потребно да се внесе информација поврзана со насловот 
на  мапата,  тоа  може  да  се  постигне  преку  наредбата  Insert  →  Title  и  во 
полето  се  запишува  името  на  изворната  мапа. Потоа од менито Toolbar се 
одбира  алатката  Draw  со  која  може  да  се  подеси  големината  и  стилот  на 
фонтот  за  насловот  на  самата  мапа.  Истото  може  да  се  направи  и  преку 
десен клик на текстот → Properties.  
Дополнително,  текстуално  поле  на  мапата  може  да  се  додаде  и  од 
Draw  менито  преку  алатката  (обележана  на  сликата  подолу)  со избирање 
на  соодветната  опција  за  внесување  текст.  Во  Properties  може  да  се 
прилагоди  содржината  на  текстот,  маргините,  може  да  се  постави  рамка, 
големина  и  позиција.  Сите  текстуални  полиња  може  да  бидат  прикажани 
во  правоаголник  кој  се  внесува  преку  Draw  →  Rectangle.  Исто  така  за  овој 
правоаголник  може  да  се  одбере  неговата  позиција  (пример,  да  се 
прикаже  зад  текстуалните  полиња  за  да  не  ги  препокрива).  Позицијата 
може  да  се  подеси  преку  десен  клик  →  Order  →  Send  to  Back  и  да  се 
порамни  со  маргините  на  мапите  преку  десен  клик  →  Align  →  Align  to 
Margines. 

Во  продолжение  се  набројани  компонентите  кои  најчесто  се 

применуваат во Layout View. 

● Компас  -  Добра  практика  за  прикажување  на  мапите  во  Layout  View 
е  додавање  на  визуелен  компас.  Ваквиот  елемент  освен  што 
естетски  го  збогатува  финалниот  изглед  на  анализите,  исто  така 
помага  за  подобро  разбирање  и  одредување  на  насоката  на 
објектите  на  мапата.  Компасот  се  внесува  преку  наредбата  Insert  → 
North Arrow и од прозорецот може да се избере стил на симболот. Во 
Properties  може  да  се  подесуваат  дополнителни  стилови  за  оваа 
компонента.  

111
● Размер  -  Размер  се  внесува  преку  командата  Insert  →  Scale  Bar  каде 
се  избира  една  од  понудените  опции.  Размерот  може  да  има 
повеќе  подделови  (како  да е прикажана оската, на колку делови да е 
поделена  самата  оска  и  слично).  Тоа  се  прилагодува  преку  десен 
клик  на  размерот  →  Properties  →  Scale  and  Units  →  Number  of  Division 
или  Number  of  Subdivisions  соодветно.  прозорец  Покрај  тоа,  може  да 
се  одбере  со  што  да  се  прилагоди  при  промена  на  големината 
односно  дали  да  се  прилагоди  со  ширината  или  со  висината  на 
соодветната  мапа.  Дополнително  може  да  се  прилагоди  висината  и 
на  подделовите.  Размерот  се  прикажува  за  секоја  од  поединечните 
мапи.  Прозорецот  каде  се  менуваат  ваквите  параметри  е  прикажан 
на следната слика. 

● Легенда  -  Додавањето  на  легенда  во  Layout  View  се  прави  преку 
Insert  →  Legend.  Се  отвора  прозорец  за  подесување  на  легендата 
каде  се  избираат  множества  од  слоеви  за  кои  се  однесува 
легендата  и  редоследот  по  кој  ќе  се  прикажани  тие.  Се  подесуваат 
границите  и  позадинската  боја  на  легендата,  како  и  димензиите  за 
висината  и  ширината.  Дополнително,  се  избира  наслов на легендата 
кој  може  да  се  стилизира.  Може  и  да  се  прилагоди  растојанието 
меѓу  групите  елементи  кои  се  прикажани.  Преку  десен  клик  на 
легендата  →  Properties  може  да  се  менувааат претходно подесените 
параметри.  

112
 Во  прозорецот  Properties,  во делот Legend Item Selector може 
да  се  менува  стилот  на  елементите  во  легендата  и  нивните 
репрезентации  (каде  да  се  поставени  значењата  на симболите, а 
каде  самите  симболи  кои  се  однесуваат  на  објектите).  Овој 
прозорец е прикажан на следната слика. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

113
 КОНСТРУКЦИЈА НА ОБЈЕКТИ 

Најголем  дел  од  алатките  за  цртање  и  конструкција  во  ArcGis  се 
наоѓаат  во  Editor  менито.  За  почеток  на  секое  едитирање,  мора  да  се 
изврши  Editor  →  Start  Editing. За креирање на карактеристики на мапата се 
користи  алатката  Creatе  Features  од  Editor  менито.  При  нејзин  клик  се 
отвара  прозорец  со  избор  на  карактеристики  кои  е  потребно  да  се 
креираат.

● Манипулација со полигонални објекти 

Во  ова  поглавје  се  прикажани  неколку  примери  за  креирање  на 
полигонални структури кои се креираат со помош на менито Editor.  

Во  првиот  пример,  се  дигитализираат  елементите  на  мапата,  така 

што  се  користи  мануелна  дигитализација  врз  елементи  од слика. Во ArcGis 
постојат  голем  број  алатки  за  дигитализација  на  елементи.  Во  конкретниот 
пример,  целта  е  дигитализирање  на  две  површини  со  неправилна  форма 
(прикажани на следната слика). 

За  изработување  на  оваа  вежба  потребна  е  полигонална  структура. 

За  да  се  цртаат полигонални објекти на мапата, се избира алатката Sketch 
Properties од Editor менито (прикажана на следната слика). 

114
  

При  нејзино  активирање,  се  отвара  следниот  прозорецот  за 

креирање карактеристики: 

Од  менито  со  алатки  прикажано  на  сликата  погоре  се  избира  типот 
на  структурата  која  ќе  се  користи  за  исцртување  на  објект.  Во конкретниот 
пример  се  користи  полигонална  структура.  Со  неколку  полигони  се 
исцртува  областа  од  интерес.  Ваквиот  процес  е  прикажан  на  следната 
слика. 

115
 Креираните  полигони се валидираат со десен клик врз нив →  Table of 
Contents  →  Validate).  Може  и  да  се  спојат  полигоните  во  еден  заеднички 
полигон,  така  што  треба  да  се  селектираат  и  да  се  избере  опцијата  Editor 
→  Merge.  Чекорите  од  овој  процес  и  излезниот  резултат  се  прикажани  на 
сликите подолу. 

Откако  ќе  се  заврши  со  дигитализирање  на  објектите,  важно  е 

креираните  промени  да  се  зачуваат.  За  да  се  заврши  со  процесот  на 
едитирање,  потребно  е  Editor  →  Stop  Editing  и  за  зачувување  на 
направените промени Editor → Save Edits.
Слично  како  и  претходно,  и  во  вториот  пример  се  избира 
полигонална  структура  од  прозорецот  за  алатки.  Во  овој  пример  се 
користи  автоматизирана  алатка  за  исцртување  на  објекти  наместо  да  се 
исцртуваат  полигоните  мануелно  (како  во  претходниот  пример).  Со  десен 
клик  на  мапата  се  отвара  мени  од  кое  може  да  се  избире 
автоматизираната  алатка  Absolute  X,  Y. На ваков начин се отвара прозорец 
(прикажан на сликата подолу) каде се внесуваат вредности за координати. 

116
 Оваа  алатка  е  корисна  кога  се  познати  точните  вредности  за  (X,Y) 
координатите.  Претходно  треба  да  е  селектирана  алатката  за 
карактеристиката  која  е  потребно  да  се  креира  (во  конкретниот  случај 
полигон),  па  соодветниот  објект  автоматски  ќе  се  постави  на  избраната 
локација  според  соодветно внесените координати. Со движење на глувчето 
се  одредува  до  каде  ќе  се  протега  таа  карактеристика.  Кога  е  избрана 
соодветна  локација,  со  десен  клик  се  појавува  мени  со  повеќе  опции  за 
начинот  на  поставување  на  таа  карактеристика  врз  мапата.  Една  од  нив  е 
Parallel  опцијата  која  креира  објект  паралелен  на  објектот  врз  кој е кликнат 
десен клик (во конкретниот пример, новиот објект е паралелен со улицата). 

Доколку  се  знае  точната должина на објектот кој се креира, во Length 

делот  од  истото  мени  може  да  се  впише  конкретна  вредност.  Во  истото 
мени  постои  и  опција  за  Direction  Length  каде  се  внесуваат  две  вредности 
за  насоката  на  движење  и  должината  на  објектот  истовремено.  На 
следната слика е прикажан прозорецот од оваа алатка. 

Претходноспоменатите  алатки  се  применуваат  врз  мапата  од 

примерот и резултатот од ваквиот процес е полигонот прикажан на сликата 
подолу. 

117
  

Третата  вежба  од  ова  поглавје  е  пример  за  спојување  и  делење  на 
полигонални  објекти.  За  таа  цел  се  користи  мапа  со  полигонални 
структури прикажана на следната слика. 

Од  менито  Editor  се  користи  алатката  Cut  Polygons  Tool  која  ги  дели 
полигоналните  структури  на  повеќе  дела  (прикажана  на  следната 
слика).Притоа,  кога  се  користи  оваа  алатка треба да се одреди раб по кој 
ќе се делат (сечат) полигоните. 

118
  

Користењето  на  алатката  е  прилично  интуитивно  и  едноставно:  со 

глувчето  се  влечи  врз  површината  каде  треба  да  се  поделат  полигоните. 
Ваквиот  процес  е  прикажан  на  двете  слики  подолу.  Двата  новокреирани 
полигони  имаат  иста  лабела  како  и  претходниот  оригинален  полигон.  Тоа 
треба  да  се  промени  по  потреба,  односно  да  се  зададат  нови  лабели 
(пример,  доколку  лабелите  претставуваат  вредности  за  површина  во 
метар/квардат).  

Спојувањето  на  повеќе  полигонални  структури  во  една  е  прилично 

едноставен  процес.  Со  селектирање  на  потребните  полигони,  Editor  → 
Merge, тие се спојуваат во еден заеднички полигон. 

119
 ● Манипулација со линиски објекти 

Во  прилог  е  даден  опис  на два примери за манипулација со линиски 

објекти.  
Во  првиот  пример  линиските  објекти  се  додаваат  со автоматизирани 
алатки  од  соодветно  мени,  додека  во  вториот,  линиските  објекти  се 
исцртуваат  мануелно.  За  изработка  на  првата  вежба  се  користи  мапата 
прикажана  на  следната  слика.  Оваа  мапа  содржи  улици,  метро-рути  и 
игралишта за деца во областа Менхетен, Њујорк 

Во  менито  за  креирање  карактеристики  прикажано  на  десниот  дел 

од  сликата  може  да  се  забележи  дека  оваа  мапа  е  поврзана  со 
соодветен  домен  кој  содржи  кодирани  карактеристики.  Тоа  значи  дека 
секоја  буква  односно  симбол  е  поврзана  со  одредена  боја  и  со  објектот 
на  кој  се  однесува.  Во  зависност  од  тоа  каква  карактеристика  (линиски 
објект)  е  потребно  да  се  исцрта,  се  избира  една  од  кодираните  опции.  Во 
конкретниот  пример  се  избира  опцијата  Q,  Broadway.  Притоа,  од  долниот 
дел  на  менито  се  избира  формата  на  карактеристиката  која  треба  да  се 
исцрта  (може  да биде линија, елипса, круг и слично). Во конкретниот случај 
се  избира  линија.  За  изработка  на  оваа  вежба  потребно  е  Snapping 
менито  со  алатки  (прикажано  на  следната  слика).  За  да  се  поврзат  две 
точки  кои  претставуваат  метро-станици  со  линиски  објект  (рута  за  метро), 
потребна  е  селекција  на  четвртата  алатка  од  ова  мени  наречена 
Intersection Snapping. 

120
  

Со  помош  на  оваа  алатка  со  движење  на  глувчето  по  линијата  се 
прикажуваат  деловите  каде  има  пресек  на  улиците  (објектите)  односно 
Intersection.На  ваков начин со клик од едно до друго место (метро-станица) 
може  да се додаваат соодветни метро-рути односно линии од Q, Broadway 
тип. Ваквиот процес е прикажан на следната слика. 

Во  втората  вежба  потребно  е  да  се  корегира  насоката  на  патот 
(обележан  со  црната  линија)  прикажан  на  следната  мапа.  Потребно  е 
црниот линиски објект да го следи текот на патот на мапата. 

121
 За  корекција  на  патот  се  користи  менито  Edit  Vertices  со  чија  помош 
се  поместува  црниот  линиски  објект  во  соодветната  позиција  (прикажано 
на  следните  слики).  Со  ваквата  корекција  ништо  не  се  менува  во 
атрибутите на објектот, освен вредностите за нејзината локација. 

122