قضایای عملی میراث

‫قضايای عملی ميراث‬ ‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬
‫﴿‬ ‫﴾‬
‫الوالِداَ ِن َواالَ َ‬
‫قربُونَ‬ ‫ک َ‬ ‫الوالِداَ ِن َواالَ َ‬
‫قربُونَ َولِلنﱢسا ِء ن ِ‬
‫َصيبٌ ﱢم ﱠما تَ ◌َ َر َ‬ ‫َرک َ‬
‫َنصيبٌ ﱢم ﱠما َت َ‬ ‫"لِلﱢ َ‬
‫رجاِل ِ‬
‫َصيبا ً ﱠمفروضاً۞"‬ ‫ِم ﱠما قَ ﱠل ِمنهُ اَو َکثُ َر ن ِ‬
‫)نساء‪ -‬آيه ‪(۶-٧‬‬
‫ترجمه‪ "- :‬برای فرزندان پسر ‪،‬سھمی ازترکه ابوين وخويشان است وبرای فرزندان دختر‬
‫نيز سھمی ازترکه ابوين وخويشان است‪،‬چه مال اندک باشد يابسيار نصيب ھرکس ازآن معين‬
‫گرديده است‪".‬‬
‫أ‬
‫صفحات‬ ‫فھرست مطالب‪:‬‬

‫مقـــــــــــــــــــــدمه ‪1................................................................................................................... :‬‬
‫فصـــــــــــــــــــل اول ‪3...................................................................................................................‬‬
‫تعريف علم ميراث ‪3.................................................................................................................... :‬‬
‫اھميت علم ميراث‪4..................................................................................................................... :‬‬
‫ارکان ميراث‪4............................................................................................................................ :‬‬
‫شرايط ميراث واسباب آن‪4............................................................................................................ :‬‬
‫الف ‪ :‬شرايط ميراث‪4................................................................................................................... :‬‬
‫ب – اسباب ميراث‪5.....................................................................................................................:‬‬
‫موانع ميراث‪6............................................................................................................................ :‬‬
‫فصــــــل دوم‪:‬حقوق متعلق به ترکه‪9................................................................................................ :‬‬
‫تجھيز‪11 ................................................................................................................................. :‬‬
‫دين ‪11 ....................................................................................................................................:‬‬
‫طريقه عملی اداءديون ازترکه‪12.................................................................................................... :‬‬
‫وصيت ‪13................................................................................................................................ :‬‬
‫تعريف وصيت ‪14....................................................................................................................... :‬‬
‫دليل جوازوصيت ‪14.................................................................................................................... :‬‬
‫حکم وصيت ‪15.......................................................................................................................... :‬‬
‫تنفيذ وصيت ‪15..........................................................................................................................:‬‬
‫وارث‪16................................................................................................................................... :‬‬
‫فصــــــــل سوم‪ :‬ذوالفروض وسھام معين آنھا ‪18.................................................................................‬‬
‫تعريف ذوی الفروض ‪18.............................................................................................................. :‬‬
‫فروض مقدر)معين( درکتاب ﷲ ‪18................................................................................................. :‬‬
‫ميراث ذوالفروض از ترکه ميت‪18.................................................................................................. :‬‬
‫ميراث جد ) پدر کالن ( ‪19............................................................................................................ :‬‬
‫ميراث زوج )شوھر(‪20................................................................................................................ :‬‬
‫ميراث برادران وخواھران اخيافی ) مادری (‪21.................................................................................. :‬‬
‫ميراث زوجات‪22........................................................................................................................ :‬‬
‫ميراث بنت صلبی ) دختران اصلی ميت ( ‪23........................................................................................‬‬
‫ميراث بنت ابن ) دختر پسر (‪24..................................................................................................... :‬‬
‫ميراث اخت اعيانی ) خواھران که از پدر ومادر يکی باشند ( ‪25...............................................................‬‬
‫ميراث خواھر عالتی ) خواھران که از طرف پدر يکی باشند ( ‪28........................................................... :‬‬
‫ميراث ام )مادر( ‪30.................................................................................................................... :‬‬
‫ميراث جده )مادرکالن (‪31............................................................................................................ :‬‬
‫فصــــــــــل چھارم‪ :‬عصبات وحجب ‪33...............................................................................................‬‬
‫تعريف عصبه ‪33........................................................................................................................ :‬‬
‫عصبه نسبی وانواع آن ‪33........................................................................................................... :‬‬
‫جھات عصوبت‪34....................................................................................................................... :‬‬
‫عصبه بغيره ‪35............................................................................................................................‬‬
‫شرط عصوبت بالغير‪36 ............................................................................................................... :‬‬
‫حكم عصبه بغيره در ميراث‪36 ...................................................................................................... :‬‬
‫عصبه مع غيره‪37...................................................................................................................... :‬‬
‫فرق بين عصبه بغيره وعصبه مع غيره ‪37....................................................................................... :‬‬
‫حجب‪39.....................................................................................................................................‬‬
‫الف‪ -‬حجب نقصان ‪39 ...................................................................................................................‬‬
‫حجب نقصان‪39.......................................................................................................................... :‬‬
‫حجب حرمان ‪40......................................................................................................................... :‬‬
‫فرق بين حجب ومنع ‪40............................................................................................................... :‬‬
‫فصل پنجم‪ :‬اصول مســائل ميــــــراث ‪44.............................................................................................‬‬
‫مخارج فروض وطريقه تقسيم ترکه ‪44............................................................................................ :‬‬
‫نسبت ھای چھارگانه درعلم ميراث‪46.............................................................................................. :‬‬
‫ب‬
‫– تماثل‪47 ................................................................................................................................ .‬‬

‫– تداخل ‪47 .............................................................................................................................. .‬‬
‫– توافق ‪47 .............................................................................................................................. .‬‬
‫– تباين ‪47 ............................................................................................................................... .‬‬
‫تصحيـح ‪48.................................................................................................................................‬‬
‫طريقه بدست آوردن سھم ھر وارث از تصحيح مسئله ‪49........................................................................‬‬
‫اصول چھار گانه بين رؤس ورؤس‪50............................................................................................. :‬‬
‫عول ‪54......................................................................................................................................‬‬
‫رد‪58....................................................................................................................................... :‬‬
‫طريقه حل مسائل رد‪59................................................................................................................ :‬‬
‫فصــــــــــل ششم‪ :‬تخارج ‪61............................................................................................................‬‬
‫کيفيت تقسيم ترکه درتخارج ‪61...................................................................................................... :‬‬
‫منـا سـخه‪64..............................................................................................................................:‬‬
‫فصــــــــل ھفتم‪ :‬ذوي االرحام ‪67......................................................................................................‬‬
‫تعريف ذوي االرحام‪67 ................................................................................................................ :‬‬
‫اصناف ذوي االرحام ‪67............................................................................................................... :‬‬
‫كيفيت توريث ذوي االرحام‪68........................................................................................................ :‬‬
‫توريث صنف اول‪69 ................................................................................................................... :‬‬
‫توريث صنف دوم‪70 ................................................................................................................... :‬‬
‫توريث صنف سوم‪71 .................................................................................................................. :‬‬
‫توريث صنف چھارم ‪72 ............................................................................................................... :‬‬
‫خاتمه ‪72....................................................................................................................................‬‬
‫ج‬
‫دراخير اين برنامه بايد اشتراک کنندگان قادربه فھميدن موارد ذيل گردند‪:‬‬
‫‪ .1‬فھميدن وارائه کردن معانی لغوی واصطالحی ميراث‪.‬‬
‫‪ .2‬درک کردن وشناختن احوال ذوی الفروض‪.‬‬
‫‪ .3‬شناختن انواع عصبات‪.‬‬
‫‪ .4‬تشخيص نمودن سھم ورثه از متروکه ميت‪.‬‬
‫‪ .5‬قادرشدن به تقسيم ترکه ازمتروکه ميت به اندازه سھم ھر وارث‪.‬‬
‫‪ .6‬رفع کردن نزاع دربين ورثه به اساس تقسيمی که شريعت اسالمی آنرابيان کرده است‪.‬‬
‫‪ .7‬قادرشدن تمامی اشتراک کنندگان به آموختن دانش الزمی علم ميراث تادرساحه عمل‬
‫دچار مشکل نشوند‪.‬‬
‫د‬
‫ه‬
‫پالن آموزشی روزانه‬
‫______________________________‬
‫روزاول ‪:‬‬
‫تعريف علم ميراث‬ ‫‬
‫اھميت علم ميراث‬ ‫‬
‫ارکان ميراث‬ ‫‬
‫شرايط ميراث‬ ‫‬
‫اسباب ميراث‬ ‫‬
‫موانع ميراث‬ ‫‬
‫روزدوم ‪:‬‬
‫ حقوق متعلق به ترکه‬
‫ تجھيز‬
‫ دين‬
‫روزســــــــوم ‪:‬‬
‫ طريقه عملی اداءديون ازترکه‬
‫ وصيت‬
‫ ارث‬
‫ ذوی الفروض وسھام معين آنھا‬
‫ تعريف ذوی الفروض‬
‫ فروض مقدردرکتاب ‪-‬‬
‫روزچھــــــــارم ‪:‬‬
‫ ميراث ذوی الفروض ازترکه ميت‬
‫ عصبات وحجب‬
‫ تعريف عصبه‬
‫ عصبی نسبی وانواع آن‬
‫روزپنجـــــــــم ‪:‬‬
‫ عصبه بغيره‬
‫ شرط عصوبت بالغير‬
‫ حکم عصبه بغيره درميراث‬
‫ عصبه مع غيره‬
‫روزششـــــــــم ‪:‬‬
‫ حجب‬
‫ حجب حرمان‬
‫و‬
‫ حجب نقصان‬
‫ فرق بين حجب ومنع‬
‫روزھفتــــــــم ‪:‬‬
‫ اصول مسايل ميراث‬
‫ مخارج فروض وطريقه تقسيم ترکه‬
‫‪ -‬تماثل‬
‫‪ -‬تداخل‬
‫‪ -‬توافق‬
‫‪ -‬تباين‬
‫روزھشتــــــــم ‪:‬‬
‫ تصحيح‬
‫ طريقه بدست آوردن سھم ھروارث ازتصحيح مسئله‬
‫ اصول چھارگانه بين رؤس ورؤس‬
‫روزنھـــــــــــــــم‪:‬‬
‫ عول‬
‫ طريقه حل مسائل رد‬
‫روزدھـــــــــم ‪:‬‬
‫تخارج‬ ‫‬
‫کيفيت تقسيم ترکه درتخارج‬ ‫‬
‫ذوی االرحام‬ ‫‬
‫تعريف ذوی االرحام‬ ‫‬
‫اصناف ذوی االرحام‬ ‫‬
‫روزيازدھـــــــــم‪:‬‬
‫ مناسخه‬
‫روزدوازدھـــــم‪:‬‬
‫ کيفيت توريث ذوی االرحام‬
‫ توريث صنف اول‬
‫ توريث صنف دوم‬
‫روزسيزدھـــــــم‪:‬‬
‫ توريث صنف سوم‬
‫ توريث صنف چھارم‬
‫روزچھاردھـــــــم‪:‬‬
‫مروری براھداف برنامه وجمع بندی موضوعات‬
‫روزپانزدھــــــــم‪:‬‬
‫ اخذامتحان‬
‫ز‬
‫ح‬
‫مقـــــــــــــــــــــدمه ‪:‬‬
‫الحمد ‪ Y‬رب العلمين و العاقبة للمتقين والصلوة والسالم علی رسوله محمد وعلی آله واصحابه اجمعين‪.‬‬
‫اما بعد‪:‬‬
‫مال وثروت يک چيز ضروری درزندگی انسانھا بوده که انسان در زندگی روزمره خود به آن نياز مبرم‬
‫دارد زيرا انسان موجود اجتماعی بوده که بدون اجتماع زندگی وی نا ممکن است وزندگی در اجتماع‬
‫داشتن مال وثروت را جھت رفع نيازمندی ھای اجتماعی ايجاب مينمايد بنا ًء داشتن مال وثروت يکی از‬
‫خواسته ھای طبعی انسان است که انسانھا برای بدست آوردن آن در زندگی روز مره خويش متحمل‬
‫زحمات وتکاليف ميگردد ‪.‬خداوند متعال مال را برای انسان خير وفالح ورستگاری از يک طرف و فتنه‬
‫ودشمن واز جانب ديگر عنوان نموده است يعنی اگر انسان ازمال وثروت درزندگی خويش مطابق‬
‫دستورات ورھنمائی پروردگار عالم استفاده نمود‪ ،‬سبب خير وفالح وسعادت دنياءوآخرت او ميگردد واگر‬
‫آنرا در راھای غير اخالقی ‪،‬شھوت رانی ‪،‬ھواوھوس ھای نفسانی استفاده نمود سبب طغيان وسرکشی او‬
‫گرديده سبب ھالکت وی در دنيا وآخرت ميگردد ‪.‬‬
‫خداوند متعال برای استفاده از مال درحيات وبعد از حيات برای انسانھا رھنمائی ھای کرده تا انسان بداند‬
‫که از مال وثروت خويش چگونه استفاده نمايد تا سبب فالح ورستگاری او در دنيا وآخرت گردد که از‬
‫آنجمله نظام ميراث است که خداوند آنرا در بين مسلمانھا بنا نھاده وطريقه تقسيم مال را بعد از فوت انسان‬
‫بيان نموده ورثه وسھم آنھارا خود تعين نموده تا باشد که بعد از فوت در بين ورثه مشکل ايجاد نگردد‬
‫وسبب نزاع ‪،‬کشمکش‪ ،‬ودشمنی نگردد زيرا انسان نظر به غريضه حب مال )دوستی مال ( که در سرشت‬
‫وطبيعت او وجود دارد ممکن است برای بدست آوردن مال به اعمال ناشايسته مانند قتل ‪،‬بغاوت ‪،‬نزاع و‬
‫‪ ...‬دست بزند وھمچنان خداوند متعال طريقه تصرف در مال را برای صاحب آن بيان نموده است زيرا‬
‫انسان نظر به غريضه حب مال که در وجودش است ممکن باالی عقلش غلبه نمايد ودر مال وثروت خود‬
‫طوری تصرف نمايد که سبب ضرر بديگران گردد مثل وصيت که در بيشتر از ثلث مال جواز ندارد دين‬
‫مقدس اسالم اجازه وصيت بيشتراز ثلث مال رانميدھد زيرا اين تصرف ضرر برای ورثه است‪.‬ھمچنان‬
‫طالق فرار که شخص بخاطر فرار از اينکه زوجه وی بعد از فوت وی ميراث نگيرد ودرمال او تصرف‬
‫ننمايد وی را طالق مينمايد که در دين مقدس اسالم اينگونه طالق را که درحين مرض موت باشد طالق‬
‫فرار خوانده وزوجه را مستحق ميراث در متروکه ميت ميداند زيرا مورث بخاطر فرار از ميراث زوجه‬
‫خودرا طالق نموده تا از متروکه وی بعد از فوتش مستحق ميراث نگردد‪.‬‬
‫علم ميراث يکی از مھمترين علوم است که انسانھا به آن نياز مبرم دارند واز ھمين جھت است که پيغمبر‬
‫اسالم )ص( آنرا نصف علم خوانده وامت خودرا به آموختن وآموزاندن آن تشويق نموده است ‪.‬‬
‫مادرينجا مجموعه مختصر از علم ميراث را جھت رھنمائی ستاژران محترم مرکز مستقل ملی آموزش‬
‫حقوقی درمضمون رسيدگی عملی به قضايای ميراث درھفت فصل ترتيب نموديم اگر چه اين مجموعه‬
‫‪1‬‬
‫کامل از علم ميراث نيست اما ما سعی نموديم تا موضوعات مھم واساسی علم ميراث را به شکل عملی در‬
‫اين مجموعه بگنجانيم تا ستاژران محترم قادر به حل مسائل ميراث در ساحه کاری خويش گردند ‪.‬‬
‫ازخداوند جل جالله توفيق مزيد برای ھمه خواھانيم ‪.‬‬
‫قاضی عبدالحنان »حامد«‬
‫‪2‬‬
‫فصـــــــــــــــــــل اول‬
‫تعريف علم ميراث ‪:‬‬
‫ارث ‪ :‬ارث درلغت عبارت از بقاء شخص بعد از موت شخص ديگر طوريکه مستحق ميگردد آنچه‬
‫را که باقی ميگذارد ميت ‪.‬‬
‫دراصطالح ارث‪ :‬عبارت از اموال وحقوق است که بجا ميگذارد ميت ومستحق ميشود آنرا وارث شرعی‬
‫او ‪.‬‬
‫ھمچنان ارث به معانی ذيل بکار رفته است ‪- :‬‬
‫بمعنی بقا ‪ :‬چنانچه خداوند متعال ميفرمايد‪ » :‬وانا لنحن نحيی ونميت ونحن الوارثون « وھمچنان يکی از‬
‫نامھای خداوندمتعال ميباشد ‪.‬‬
‫بمعنی انتقال‪ :‬يک شيئ » مادی يا معنوی« ازيک شخص به شخص ديگر است مثالً اموال ومتروکه ايکه‬
‫ازمتوفی بجا ميماند به ارتباط نسب يا سبب به ورثه منتقل می شود ونيزگفته می شود که فالن شخص‬
‫شکوه‪،‬جالل وبزرگی را ازديگری به ارث برده است ‪.‬‬
‫بمعنی استحقاق نيزآمده است؛چون ورثه با مرگ ميت مستحق درمتروکه می باشند وھمچنان ارث به‬
‫اسھامی اطال ق می شود که بھريک ازورثه تعلق ميگيرد‪.‬‬
‫دراصطالح فقھاء علم ميراث قواعد فقھی وحسابی است که توسط آن سھم ورثه ازمتروکه ميت معلوم‬
‫ميگردد‪.‬‬
‫تعريف جامعتر اينکه؛ » ارث ياميراث عبارت است ازحقی که بموجب قانون ازمرده حقيقی ياحکمی به‬
‫زنده حقيقی يا حکمی منتقل گردد«‬
‫علم ميراث به علم فرايض نيز مسمی گرديده است فرايض جمع فريضه بوده وماخوذ از فرض به معنی‬
‫تقدير ميباشد ‪ .‬فريضه به معنی مفروضه يعنی مقدره ميباشد ودر ميراث نيز سھام مقدره است وفرايض‬
‫عبارت از سھام مقدره است ‪.‬‬
‫تخصيص اين علم به فرايض ازينجھت است که خداوند آنرا به اين نام مسمی کرده است خداوند متعال‬
‫بعداز تقسيم حصص ميراث فرموده است ‪ » :‬فريضة من ﷲ ‪. « ....‬‬
‫ھمچنان حضرت رسول اکرم صلی ﷲ عليه وسلم فرموده ‪ »:‬تعلمو الفرايض وعلموھا الناس ‪« ........‬‬
‫‪3‬‬
‫اھميت علم ميراث‪:‬‬

‫علم ميراث يکی از مباحث عمده ومھم فقه اسالمی راتشکيل ميدھد وفقھاء کرام به اساس ارشادات قرآنی‬
‫واحاديث نبوی صلی ﷲ عليه وسلم توجه جدی به اين علم نموداند ‪ .‬خداوند متعال در مورد چنين ارشاد‬
‫فرموده » للرجال نصيب مماترک الوالدان واالقربون وللنسأ نصيب مماترک الوالدان واالقربون مما قل منه‬
‫اوکثر نصيبا ً مفروضاً« – ترجمه ‪ :‬مردان راسھمی است ازآنچه که پدرومادر وخويشاوندان باقی ميگذارند‬
‫وزنان را نيزسھمی است ازآنچه پدرومادروخويشاوندان باقی ميگذارند کم باشد ويا زياد ‪ ،‬حصه فرض‬
‫کرده شده « وھمچنان حضرت رسول کرم صلی ﷲ عليه وسلم دررابطه به اين علم دراحاديث متعددی‬
‫اھميت آنرابيان نموده وامت مسلمة را به آموختن وآموزاندن اين علم تشويق وترغيب نموده است وآنرا‬
‫نصف علم خوانده است چنانچه درحديث آمده است » تعلمواالفرائض وعلموھاالناس فانھا نصف العلم «‬
‫ترجمه‪ :‬بياموزيد فرايض ) علم ميراث ( را وبياموزانيد مردم را زيرا آن نصف علم است ‪.‬‬
‫درحديث ديگر ازابن مسعود ) رض ( روايت شده که رسول ﷲ صلی ﷲ عليه وسلم به او فرمود‪:‬‬
‫» عن ابن مسعود )رض ( قال ‪ ،‬قال لی رسول ﷲ صلی ﷲ عليه وسلم تعلمو العلم وعلموھاالناس ‪،‬‬
‫تعلمواالفرائض وعلموھاالناس فانی امر ٌء مقبوض والعلم سيقبض ويظھرالفتن حتی يختلف اثنان فی فريضة‬
‫اليجدان احداً يفصل بينھما «‬
‫ازجانب استقرارعدالت بين جوامع بشری ازمھمترين اھداف دين مقدس اسالم است علم ميراث يکی‬
‫ازطرق يا مجاری تامين اين مأمول درنظام اسالمی است ونمونه ای ازعدالت اسالمی است که با اتکأ به‬
‫موازين آن ميتوان سھم ھرصاحب حقی را معين ساخت‪.‬‬
‫ارکان ميراث‪:‬‬
‫ارکان ميراث عبارتنداز‪:‬‬
‫‪ – 1‬وارث؛ کسی است که به جھتی ازجھات ياسببی ازاسباب با ميت نسبت دارد ومستحق ميراث متوفی‬
‫ميشود‪.‬‬
‫‪ – 2‬مورث؛ شخص متوفی است خواه بمرگ حقيقی مرده باشد ويادرحکم ميت حقيقی باشد‪ .‬مانند شخص‬
‫مفقودی که به مرگ وی حکم شده است‪.‬‬
‫‪– 3‬موروث‪ ،‬که متروکه وميراث نيز ناميده ميشود؛ عبارت ازاموال وحقوقيکه ازمورث به وارث منتقل‬
‫شرايط ميراث واسباب آن‪:‬‬

‫الف ‪ :‬شرايط ميراث‪:‬‬
‫شرايط ميراث عبارتند از‪:‬‬
‫‪ – 1‬مرگ مورث ‪ :‬مرگ مورث به سه نوع است‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ -‬مرگ حقيقی؛ عبارت از مرگی است که بامعاينه وياشنيدن ويا به شھادت شھود درمحضر قضا ثابت شده‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ -‬مرگ حکمی؛ عبارت ازمرگی است که بحکم قاضی صورت گرفته باشد‪ .‬مثالً قاضی به فوت شخص‬
‫غايب حکم صادرکند درينصورت اززمان صدورحکم متروکه بين ورثه تقسيم ميشود‪.‬‬
‫‪ -‬مرگ تقديری؛ مثل اينکه شخصی برزنی حامله ای تجاوز کند ووی را لت وکوب نمايدواو سقط جنين‬
‫کند وبچه مرده بدنيا بيايد اين جنين‪ ،‬مرده فرض ميشود ومرگ اوبعدازحيات فرض ميشود اگرچه‬
‫ھنوزتحقق نيافته بود‪.‬‬
‫‪ – 2‬حيات وارث ‪ :‬حيات وارث بدوصورت متصورشده ميتواند‪:‬‬
‫‪ -‬حيات حقيقی؛ زنده بودن وارث بعدازفوت مورث خودحقيقتا ً حيات اوبمشاھده رسد‪.‬‬
‫‪ -‬حيات تقديری؛ عبارت ازحيات حمل است دربطن مادر که حيات بمشاھده نرسيده ازجھت حيات احتمالی‬
‫ازجمله ورثه محسوب ميشود‪.‬‬
‫‪ – 3‬عدم موجوديت موانع ميراث؛ که اين موانع درمباحث بعدی توضيح ميگردد‪.‬‬
‫قانون مدنی افغانستان شرايط ميراث را چنين بيان نموده است‪:‬‬
‫ماده ‪ :1993‬ملکيت اموال منقول وعقاروحقوقيکه ازمورث به ارث گذاشته شود‪ ،‬مطابق قواعد وحصص‬
‫مندرج مواد ذيل بورثه انتقال ميابد‪.‬‬
‫ماده ‪ :1994‬استحقاق ارث بمرگ مورث يا به اعتباراينکه به حکم قاضی مرده شمرده شده‪ ،‬تحقق يابد‪.‬‬
‫ماده ‪ :1995‬برای تثبيت استحقاق ارث‪ ،‬تحقق حيات حقيقی يا حکمی وارث ھنگام مرگ مورث يا ھنگام‬
‫صدورحکم به مرگ مورث‪ ،‬حتمی شمرده ميشود‪.‬‬
‫ب – اسباب ميراث‪:‬‬
‫اسباب ميراث قرار ذيل است‪:‬‬
‫‪ -1‬زوجيت )نکاح(‪ :‬منظوراززوجيت انجام عقدصحيح بين زوجين ميباشد‪ ،‬واما خلوت صحيحه )معاشرت‬
‫زناشوئی (ازشرايط استحقاق ميراث دانسته نمی شود‪ .‬بنابراين اگريکی اززوجين قبل ازخلوت‬
‫صحيحه)معاشرت زناشوئی( فوت کند طرفی که زنده است مستحق ميراث ازمتروکه ميت می باشد‪.‬‬
‫‪ – 2‬قرابت‪ :‬منظورازقرابت‪ ،‬قرابت نسبی وخويشاوندی حقيقی وارتباطی است که ناشی ازوالدت می‬
‫باشد‪ ..‬قرابت حقيقی ازمھمترين اسباب ميراث بشمارميرود‪ .‬اشخاصيکه ازين ناحيه ارث می برند‬
‫عبارتنداز‪ :‬ذوی الفروض‪ ،‬عصبات نسبی وذوی االرحام که ميراث ھريک در مبحث آن مفصالً بحث‬
‫خواھد شد ‪.‬‬
‫‪ – 3‬والء‪ :‬والء سبب سوم از اسباب ميراث ميباشد ووالء بدونوع است‪.‬‬
‫والء عتاقت‪ :‬عبارت است ازرابطه حکمی بين معتق) آزادکننده ( ومعتق) آزادکرده شده‪ .‬شريعت اسالمی‬
‫استحقاق ارث بوسيله عتاقت را يکی ازشيوه ھای آزاد ساختن بردگان دانسته است‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫‪ -‬والء مواالت‪ :‬عبارت از رابطه وعالقه حکمی يا سببی است که ازپيمان دوستی بين دوشخص نشات‬
‫ميکند چنانچه پيغمبر)ص (فرموده است‪ » :‬الوالء لحمة کلحمة النسب« قرابت والء ومحبت حاصله ازآن‬
‫چون قرابت ومحبت حاصله ازنسب است‪ .‬مثالً عقدوقراربين دوکسی که يکی ازآنھا وارث نسبی ندارد‬
‫وبديگری ميگويد ھرگاه من فوت شدم ازمن ارث می بری وھرگاه مرتکب جنايتی شدم ديه شرعی‬
‫وخونبھای آنرا ميپردازی‪.‬‬
‫امام مالک‪ ،‬امام شافعی وامام احمد ابن حنبل وعده کثيری ازفقھای اسالمی والء مواالت را ازآثاردوره‬
‫جاھليت قبل ازاسالم دانسته وآنرا ازاسباب ميراث نميدانند ولی علمای احناف به استناد اين آيه » ولکل‬
‫جعلنا موالی مما ترک الوالدان واالقربون والذين عقدت ايمانکم فاتوھم نصيبھم «– وبرای ھرکس‬
‫مقررگردانيديم وارثان ازآنچه باقی گذاشته مادروپدرونزديکان وکسانی را که بسته است عھدھای شما )‬
‫پس ( بدھيد بايشان نصيب شان را« آنراازاسباب ميراث ميدانند‪.‬‬
‫قانون مدنی افغانستان نيزوالء عتاقت را به نسبت اينکه ساحه تطبيقی ندارد ووالء مواالت را مطابق آرا‬
‫شافعی‪ ،‬مالکی وحنبلی ازاسباب ميراث نميداند‪ .‬مطابق اين قانون صرف » زوجيت وقرابت« اسباب‬
‫ميراث دانسته شده است‪.‬‬
‫ماده ‪ : 2001‬اسباب ميراث‪ :‬زوجيت وقرابت است‪.‬‬
‫موانع ميراث‪:‬‬
‫ممنوع ازارث کسی است که موجبات ارث بردن دروی جمع است ولی حالتی بروی عارض شده‬
‫ويا عملی ازوی سرزده که اھليت ارث بردن را ازوی سلب کرده است چنين شخص را محروم ازميراث‬
‫می نامند‪.‬‬
‫موانع ميراث چھارچيز است‪:‬‬
‫‪ – 1‬بندگی ورقيت‪ :‬بندگی يا بردگی تام باشد يا ناقص ازموانع ارث بشمار ميرود‪ ،‬زيرا برده نميتواند‬
‫ازکسی مستحق ميراث شود چون برده خود درحکم مال بوده ومالک چيزی شده نميتواند اما امروز اين‬
‫مانع بعلت لغوبردگی ساحه تطبيقی ندا رد‪.‬‬
‫‪ – 2‬قتل‪ :‬ھرگاه وارث مورث خودرا بقتل برساند به اساس حکم پيغمبر ) ص ( » ليس للقاتل مي|راث« ي|ا »‬
‫ليس للقاتل شیء« ازميراث محروم ميشود‪ .‬زيرا قاتل برای اکتساب حق مطابق قاعده فقھی » م|ن الس|تعجل‬
‫بشیء قبل اوانه عوقب بحرمانه« ازاستعجال کارگرفته وقبل ازموعدش مبادرت به قتل م|ورث ک|رده اس|ت‪.‬‬
‫علمأ فقه اسالمی به اتفاق آرا قتل راازموانع ميراث ميدانند اما نوع قتل مورد اخ|تالف آنھاقرارگرفت|ه اس|ت‬
‫که قرار ذيل به بيان آن ميپردازيم‪:‬‬
‫علما احناف قتل را بدونوع تقسيم ميکنند‪.‬‬
‫قتل مباشروقتل بالسبب‪.‬‬
‫ـــ قتل مباشر‪ :‬قتل مباشررا چھارنوع ميدانند‪:‬‬
‫‪6‬‬
‫‪ – 1‬قتل عمد؛ قتلی است که با آله قاتله ايکه غالبا ً قتل را بارمياورد مانند خنجر‪ ،‬کارد‪ ،‬شمشيروغيره‬
‫صورت گرفته باشد‪.‬‬
‫‪ – 2‬قتل شبه عمد؛ قتلی است که با آله ايکه غالبا ً موجب قتل نميگردد مانند چوب دستی‪ ،‬سنگ‪ ،‬لگد وغيره‬
‫بوقوع پيوسته باشد‪.‬‬
‫‪ – 3‬قتل خطا؛ قتلی است که درآن قصد قتل نزد جانی موجود نباشد‪ .‬اين نوع قتل دونوع است‪ .‬خطا‬
‫درقصد وخطا درفعل‪.‬‬
‫‪ – 4‬قتل جاری مجرای خطا؛ مثل اينکه شخصی ازمکان مرتفعی باالی شخص ديگربيفتد واو بقتل برسد يا‬
‫موتری بدون قصد ازمسيرمنحرف گردد وبه شخصی اصابت کند وبقتل برساند‪.‬‬
‫ــــ قتل بالسبب‪ :‬درين نوع قتل مقتول ازاثرعمل مستقيم شخص بقتل نرسيد بلکه باعث قتل شود‪.‬مثالً‬
‫شخصی چاھی را حفرکند وديگری درآن بيفتد وبميرد‪.‬‬
‫نزد علما احناف قتلی که مانع ميراث ميشود قتلی است که ناشی ازفعل مستقيم شخص باشد‪ ،‬قتل حرام‬
‫وناحق يعنی قتلی که موجب خطا ميگردد وقتل عاقل وبالغ‪ .‬اما قتل بالسبب يعنی قتلی که به عمل مستقيم‬
‫شخص ارتباط ندارد قتل صغير‪ ،‬مجنون ومعتوه وقتلی که به اساس حکم محکمه يا باستفاده ازحق دفاع‬
‫مشروع صورت گرفته باشد‪ ،‬را مانع ميراث نميدانند‪.‬‬
‫امام شافعی قتل را مطلقا ً ازموانع ميراث ميداند وفرقی رابين انواع آن قايل نيست بدليل حديث مبارکه »‬
‫ليس للقاتل ميراث«‪.‬‬
‫بعقيده امام احمدابن حنبل قتلی که بناحق باشد وموجب قصاص‪ ،‬ديت‪ ،‬وکفاره شود حرمان ازميراث‬
‫رابارمی آورد‪ .‬اما قتلی که درآن جزاھای قصاص‪ ،‬ديت وکفاره تطبيق نشود وناشی ازاستعمال حق دفاع‬
‫مشروع باشد وارث را محروم نمی سازد‪.‬‬
‫امام مالک بدونوع قتل؛ عمد وخطا معتقد است‪ .‬ازنظرمالکی قتليکه باعث محروميت وارث ميشود‬
‫ازاثرقصد واراده وی ناشی شده باشد وھرنوع قتليکه درآن قصدواراده جانی دخيل نباشد حرمان ازميراث‬
‫را بارنمی آورد يعنی نزد فقھاء مالکی موجوديت قصد درارتکاب قتل مالک محروميت ازارث است‪.‬‬
‫قانون مدنی افغانستان درمورد مانع قتل چنين صراحت دارد‪:‬‬
‫ماده ‪ :1999‬ازموانع ميراث قتل عمدی مورث است‪ ،‬اعم ازينکه قاتل فاعل اصلی ياشريک ياشاھد ناحق‬
‫باشد که شھادت ناحق اوموجب حکم اعدام وتنفيذ آن گرديده باشد‪ ،‬مشروط براينکه قتل بدون حق وبدون‬
‫عذربوده وقاتل عاقل وسن ھجده سالگی را تکميل نموده باشد‪.‬‬
‫‪ – 3‬اختالف دين‪ :‬مانع سوم از موانع ميراث اختالف دين است‪ .‬ھرگاه وارث پيرويک دين ومورث تابع‬
‫دين ديگری باشد يعنی وارث مسلمان ومورث غيرمسلمان ويا برعکس درينصورت يکی ازديگری ارث‬
‫گرفته نميتواند يا زوج مسلمان اززوجه کتابی يا پدروپسر پيرو يک دين نباشند نميتوانند ازيکديگرارث‬
‫ببرند‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫اختالف دين به ھرنحويکه باشد جريان ارث را مختل ميسازدبدليل قول پيغمبر) ص ( ‪ » :‬اليرث المسلم‬
‫الکافرواليرث الکافرالمسلم« اما غيرمسلمين ميتوانند ازيکديگرارث ببرند » الکفرملة واحده« چنانکه‬
‫مسلمانان ميتوانند ازيکديگرميراث ببرند‪.‬‬
‫حکم قانون مدنی افغانستان طبق پراگراف يکم فقره )‪ (1‬ماده ‪ 2000‬چنين است‪:‬‬
‫ماده ‪ – (1 :2000‬استحقاق ارث بين مسلمان وغيرمسلمان نيست اما غيرمسلمان ازيکديگرمستحق ميراث‬
‫شده ميتوانند‪...‬‬
‫‪ – 4‬اختالف وطن‪ :‬اختالف وطن بين مسلمانان مانع توارث نيست به اساس آيه مبارکه » انماالمومنون‬
‫اخوة«وقول پيغمبر » المسلم اخ المسلم« مسلمان ازمسلمان ارث ميبرد درھرجا وھرمملکتی که زندگی‬
‫کنند وبه ھراندازه که وطن شان دورباشد واما اختالف وطن بين غيرمسلمانان مورد اختالف فقھاء‬
‫قرارگرفته است که آيا مانع ميراث ميشود ياخير؟ جمھورعلما برآنندکه مانع توارث بين غيرمسمانان نمی‬
‫شود‪.‬‬
‫قانون مدنی افغانستان اختالف وطن را مانع ميراث بين مسلمانان نميداندچنانچه مطابق مذھب مالکی‬
‫وحنبلی اختالف وطن را مانع ميراث بين غيرمسلمانان نميداند‪.‬‬
‫حکم قانون مدنی افغانستان طبق پراگراف دوم فقره )‪ (1‬ماده ‪ 2000‬چنين است‪:‬‬
‫ماده ‪... (1 :2000‬اختالف دوکشوردربين مسلمين وغيرمسلمين مانع ميراث نمی گردد‪ ،‬مگراينکه قانون‬
‫مملکت بيگانه ميراث بردن بيگانه را منع نموده باشد‪.‬‬
‫اما قوانين مدنی اکثرکشورھا حق ارث بين اقاربی را که درممالک مختلف زندگی می کنندحق ملکيت‬
‫عقاری را برای بيگانگان نميدھند‪.‬‬
‫فقره )‪ (2‬ماده ‪ 2000‬قانون مدنی افغانستان‪:‬‬
‫ماده ‪ – (2: 2000‬اجانب نميتوانند به اساس ارث مندرج فقره )‪ (1‬اين ماده حق ملکيت رادراموال عقاری‬
‫تمسک نمايند‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫فصــــــل دوم‬
‫حقوق متعلق به ترکه‪:‬‬

‫قبل ازينکه حقوق متعلق به ترکه را شرح نمائيم بايد مروربه تعريف ترکه داشته باشيم‪.‬‬
‫ترکه يا متروکه ‪:‬ترکه به فتح )ت( وکسر) ر( به معنی اسم مفعول يعنی متروکه بوده ودر لغت چيزی‬
‫است که ازميت با قی ميماند ‪.‬‬
‫معنای اصطالحی ترکه مورداختالف فقھا قرار گرفته است ‪.‬‬
‫نزد علمای احناف ترکه عبارت ازاموالی است که ازميت باقی ميماند وحق غير به آن تعلق نگرفته باشد‬
‫‪.‬نظر به اين تعريف حقوقی که معنی ماليت درآن نباشد ‪.‬يعنی حقوق شخص محض باشد ‪.‬نزد علماء احناف‬
‫ترکه گفته نمی شود وميراث نيست چنانچه اموالی که حق غير به آن درحال حيات مورث تعلق گرفته است‬
‫مثل مرھونه که برای مرتھن تسليم داده شده باشد ‪.‬ترکه محسوب گردد‪.‬‬
‫نزد علماء مذھب مالکی ‪،‬شافعی ‪،‬حنبلی متروکه عبارت است ازآنچه که ازميت باقی بماند مال باشد يا حق‬
‫مالی ومنا فع ‪.‬‬
‫حقوق متعلق به ترکه ‪:‬‬

‫طوريکه درتعريف ترکه ذکر گرديد علمای احناف ترکه اموالی را ميدانند که ازميت باقی بماند وحق‬
‫غير به آن تعلق نگرفته باشد ‪.‬لذا اعيانی که به آن حق غير تعلق گرفته نزدايشان ازجمله ترکه نيست ‪.‬بناأ‬
‫حقوق متعلق به ترکه نزد علمای احناف چھار حق است که عبارت ازتکفين وتجھيز اداء دين تنفيذ وصيت‬
‫وارث ميباشد ‪.‬علمای مذھب شافعی ومالکی با وجود اينکه اعيانی را که حق غيربه آن تعلق گرفته ازجمله‬
‫ترکه محسوب مينمايدولی بين آن وديون مطلق فرقی قايل بوده ديون عينی را دراستخراج ازترکه ازھمه‬
‫مقدم ميدانند که به اساس آن حقوقی متعلق به ترکه نزد ايشان پنج حق است که عبارت ازحقوق عينی ‪,‬‬
‫تجھيز وتکفين ادای ديون تنفيذ وصايا ی وارث يا حق ورثه است علمای مذھب حنبلی بين ديون عينی‬
‫يعنی اعيانی که برآن حق غير تعلق گرفته باشد وديون مطلق فرقی را قايل نيستند وھردورا ازجمله ترکه‬
‫ميدانند بنا حقوق متعلق به ترکه نزد شان چھاراست که عبارت ازتکفين وتجھيز ادای دين )ديون عينی‬
‫ومطلق( تنفيذ وصايا وحق ارث ميباشد اين حقوق ازحيث قوت وضعف يک سان نبوده بعضی به برخی‬
‫ديگر ازحيث استخراج ازترکه مقدم ميباشد علمای فقه اسالمی را عقيده برآن است که تجھيز ودين‬
‫بروصيت ازحيث استخراج ازترکه مقدم بوده چنانچه تنفيذ وصيت ازارث مقدم است تنھا اختالفی که بين‬
‫شان ديده ميشود دردين است که عده اداء آنرا برتجھيز وتکفين ميت ازمال اومقدم ميداند وبرخی تجھيز را‬
‫اولين حقی ميداند که بايد ازترکه ميت اجرا شود ‪.‬ابن حزم ظاھری ادای دين ازترکه ميت را به تجھيز‬
‫وتکفين اومقدم دانسته ودر اين موردفرقی را بين ديون عينی وديون مطلقه که به ذمه اواست قايل نيست‬
‫‪9‬‬
‫وبه آيه قرآنی )) من بعد وصية يوصی بھا اودين (( وواقعه تکفين مصعب بن عمير درلباسش استدالل شده‬
‫وبه اين نظر است که مال مصعب بن عمير بر داينين او تقسيم گرديد وبرای او جز لباس چيزی ديگری‬
‫باقی نمانده بود بنا درلباسش دفن گرديد ‪.‬‬
‫امام احمد بن حنبل تجھيز را مطلقا بردين مقدم ميداند وبه نوعيت دين درين امراھميتی را قايل نيست يعنی‬
‫تجھيزرا اولين حقی ميداند که بايد ازترکه ميت پرداخته شود زيرا کفن ميت بعد ازوفات اوبمنزله لباس‬
‫درحال حيات قرارگرفته طوريکه لباس درحالت حيات مقابل دين پرداخته نمی شود کفن اونيز بايد اوال‬
‫ازترکه اجرا گردد ‪.‬مذھب حنفی به اساس تعريف ترکه آنرامالی ميداند که ازميت با قی مانده باشد وحق‬
‫غيربرآن تعلق نگرفته باشد بين ديون عينی يعنی دينيکه درحال حيات ميت حق کسی ديگری به آن تعلق‬
‫گرفته با شد ودين مطلقه که به ذمه ثابت ميگردد فرقی را قايل گرديده ديون عينی را که درحال حيات ميت‬
‫حق غير به آن مرتبط باشد ازجمله ترکه نمی داند بناأاداء آنرا برتجھيز مقدم ميداند زيرا ميت درحال حيات‬
‫خود درآن قبل ازپرداخت آن حق تصرف را نداشت لذا درحالت ممات به طور اولی درآن تصرف کرده‬
‫نمی تواند ‪.‬امااجرای تکفين وتجھيزرا ازترکه برديون مطلقه که به ذمه ثابت ميشود مقدم ميداند مذھب‬
‫مالکی وشافعی به اساس تعريفی که به ترکه نموده اند باوجود اينکه ديون عينی يعنی ديونی را که حق غير‬
‫درحالت حيات ميت به آن تعلق داشته ازجمله ترکه شمرده است مانند مذھب احنا ف اداء آنرا برتکفين‬
‫وتجھيز مقدم دانسته واجرا تکفين وتجھيز را برادای ديون مطلقه ترجيح ميدھند‪.‬بناء نظر شان با اختالف‬
‫نظری که بااحناف در تعريف ترکه دارد درين مورد يکسان ميباشد ‪.‬‬
‫بامراجعه به اقوال مذاھب اسالمی ومقارنه بين آراءونظريات شان درين مورد مذھب احمدبن حنبل که‬
‫اجراء تجھيز وتکفين متوفی را ازترکه مطلقا بردين مقدم دانسته است راجح تر به نظر می رسد وبايد‬
‫اجراء تجھيز وتکفين ميت ازترکه اوبراداء دين مقدم باشد واولين حقی باشد که ازترکه ميت پرداخته شود‬
‫زيرا تکفين وتجھيز ازحاجات اولی واصلی ميت بوده طوريکه درحالت حيات که شخص قدرت اکتساب را‬
‫ھم دارد بردين مقدم ميباشد درحالت ممات ھم بايد به صورت اولی بردين مقدم باشد چه اگرشخص‬
‫درحالت حيات مفلس شود لباسش درمقابل دين اوبه فروش رسانيده نميشود ‪ .‬حتی منزل ومسکن شخص‬
‫درصورتيکه مناسب حال شخص بوده وبيش قيمت نباشد ازجمله احتيا جات اولی شمرده شده درمقابل دين‬
‫وی به فروش نمی رسد ھمچنان کفن ومصارف تجھيز ازاحتيا جات اولی است بنا بردين مقدم است زيرا‬
‫ستر عورت واجب بوده ھرگاه شخص مالی نداشته باشد که ازآن به تجھيز وتکفين وی مصرف گردد کفن‬
‫وی براقاربش واجب والزم است ودرصورت نداشتن اقارب ازبيت المال ويا خزانه دولت بايد برايش کفن‬
‫تھيه شود وازينجاست که مصارف تجھيز وتکفين اشخاص که وفات مينمايند وازخوداقاربی نمی داشته‬
‫باشد ازبوديجه دولت تھيه ميگردد‪.‬‬
‫قانون مدنی افغانستان درماده ‪-1997‬مطابق مذھب احمد حنبل حقوق متعلق به ترکه را چنين بيان نموده‬
‫است که ازمتروکه ميت به ترتيب ذيل تاديه ميشود ‪.‬‬
‫‪ -:1‬مصارف تکفين وتجھيز ميت تازمان دفن‬
‫‪10‬‬
‫‪ -:2‬اداء ديونيکه برذمه اوواجب است‬

‫‪ -:3‬وصيت ميت ازثلث مابقی ترکه بعد ازتاديه دين ‪.‬‬
‫‪ -:4‬تقسيم با قی مانده ترکه به ورثه مطابق احکام ميراث‬
‫بعد ازذکر تعريف ترکه وحقوق متعلق به آن وترتيب استخراج حقوق ازترکه‪,‬ھرحق ازين حقوق به ترتيبی‬
‫که قبال ذکرشدبه تفصيل مورد بحث قرارداده ميشود‪.‬‬
‫تجھيز‪:‬‬
‫اولتر ازھمه ازترکه ميت بايد به تکفين وتجھيزميت اقدام شود ‪.‬تجھيز عبارت ازمصارفی است که‬
‫باالی ميت ازحين فوت تاوقت دفن ميشود ‪,‬ازقبيل مصارف کفن ‪،‬غسل ‪،‬دفن وغيره ‪،‬بايد درانجام اين‬
‫مصارف ازاسراف کارگرفته نشود ونبايد درآن تفريط به عمل آيد يعنی درانجام اين خدمات برای ميت‬
‫طوری اقدام صورت گيرد که مناسب حال ميت وورثه باشد زيرا دراسراف ظلم درحق ورثه بوده ودر‬
‫تفريط تقصير درحق ميت به عمل می آيد وبه اعتدال درانفاق ومصارف خداوند درآيه قرآنی توصيه نموده‬
‫است )والذين اذا انفقوا لم يسرفوا ولم يقتروا وکان بين ذالک قواما ( )الفرقان آيه ‪ (67‬واسراف درکفن به‬
‫اين معنی است که درتعداد مسنونه ان که سه لباس برای مرد وپنج لباس برای زن است ازدياد به عمل آيد‬
‫ويا ازنگاه قيمت برای کفن تکه انتخاب شود که مخالف عرف وتعامل باشد مصارف اضافی وغير‬
‫ضروری تشييع جنازه وھمچنان مصارف جمعه گی وچھل )مصارف روزچھلم بعد ازوفات( وآنچه بعد‬
‫ازيک سال ازوفات بنام سال باالی ميت به مصرف ميرسد درافغانستان وديگر ممالک اسالمی مروج است‬
‫ازجمله مصارف الزمی وشرعی محسوب نميشود ومصارفی است که به توازن اقتصادی فاميل ھا صدمه‬
‫واردميکند اين نوع مصارف که به حال ميت وورثه تناسبی نداشته باشد بدعت وغير شرعی پنداشته‬
‫ميشود ازترکه ميت قابل اجرانميباشد ‪.‬مگردروقتی که تمام ورثه به آن اتفاق داشته باشند واگر درجمله‬
‫ورثه اشخاص صغير موجود بود اتفاق ورثه کبير برورثه صغير تحميل شده نميتواند ‪.‬چنانچه دائنان که‬
‫برمتوفی دين داشته حق اعتراض را برورثه درمورداين نوع مصارف داشته ميتوانند ورثه راازپرداخت‬
‫اين نوع مصارف ازترکه منع ميکنند ‪.‬‬
‫دين ‪:‬‬
‫بعد ازپرداخت مصارف تکفين وتجھيز ازترکه ديون که برمتوفی است بايد اداگردد‪.‬‬
‫دين عبارت ازآن است که دربدل يک چيز به طريق معاوضه به ذمه شخص الزم شده باشد ‪.‬بناء تسميه‬
‫زکات‪،‬حج‪ ,‬نذور وکفارات به دين تسميه مجازی است زيرا لزوم آن برشخص دربدل چيزی نيست بلکه‬
‫ازنظر اينکه درحيات خود بايد آنرابجاآرد دين گفته شده است دين ابتداء به دين ﷲ و دين عباد تقسيم‬
‫ميگردد دين ﷲ به جھت ويا شخص معين ارتباط نداشته شخص معينی مطالبه آنراکرده نميتواند چون‬
‫زکات ‪،‬نذوروکفارات اما دين عباد به اعتبارات مختلف اقسام وانواع مختلف دارد‪.‬‬
‫دين عينی وآن عبارت ازدينی است که به ترکه ويا جزآن متعلق باشد مثل مرھونه ‪.‬‬
‫‪11‬‬
‫دين شخصی وآن دينی است که به عين متروکه متعلق نبوده به ذمه ثابت والزم شده باشد که بنام ديون‬
‫مطلق نيزمسمی گرديده است مثل‪ :‬قرض ‪.‬‬
‫دين صحت عبارت ازدينی است که درحالت صحت توسط اقرار يا شھود برشخص ثابت شده باشد‬
‫ھمچنان دين که درحالت مرض که شخص درآن فوت ميکند به شھادت شھود ويا به مشاھده ثابت شده باشد‬
‫حکم دين صحت را دارد‬
‫دين مرض عبارت ازدينی است که به جز ازاقرار مريض وآن ھم درحالت مرض که درآن فوت ميشود‬
‫دليل ديگر به اثبات آن وجود نداشته باشد ‪.‬‬
‫درصورتيکه درترکه امکان پرداخت تمام انواع ديون که برميت است نباشد علماء فقه اسالمی درتقديم‬
‫بعضی ازين ديون بربعضی ديگر ازحيث اداء آن ازترکه اختالف نظردارند‪ .‬امام شافعی وابن حزم‬
‫ظاھری ادای ديون خداوند را ازقبيل زکات ‪،‬حج ‪ ،‬وکفاره وغيره ازترکه ميت حق اوليت ميدھد‬
‫درصورتيکه درحالت حيات نزد شھود به آن اعتراف نموده باشد که برذمه اوباقيست وتا اکنون‬
‫آنراادانکرده است اگر به حضور شاھدان به آن اعترا ف نکرده بلکه به اداء آن وصيت کرده باشد درين‬
‫حالت حکم وصيت را گرفته وازثلث با قی مانده مال بعد ازادای دين قابل اجراء ميباشد‪ .‬امام احمد بن حنبل‬
‫بين دين خداوند وعباد فرقی را قايل نيست ھردوی آنرا درترکه قابل پرداخت ميداند ودرصورت عدم‬
‫تکافوی ترکه درپرداخت آن ترکه بايد به تناسب ھردودين تقسيم شود ‪.‬ودراداء دين خداوند ودين عباد به‬
‫ھمان تناسب به مصرف رسد ‪.‬علمای احناف ورثه را به ادای ديون مکلف نميدانند مگربه خواھش خود که‬
‫آنرابپردازند زيرا نزد ايشان ديون خداوند حکم عبادت را داشته وبه جا آوردن عبادت مقتضی نيت وفعل‬
‫مکلف بوده وآن به وفات ازبين ميرود ادای ديون خداوند به وفات شخص ساقط گرديده وورثه مکلف به‬
‫پرداخت آن نميباشد مگر درصورتيکه ميت به ادای آن وصيت نموده باشد که درين صورت ادای آن حکم‬
‫وصيت را گرفته قواعد فقھی وصيت برآن تطبيق ميگردد‪.‬خالصه اينکه ادای ديون خداوند نزد علماء‬
‫احناف ازترکه قابل اجرانبوده ورثه مکلف به پرداخت آن نيستند ودينی که بايد ازترکه پرداخته شود دين‬
‫عباد است ‪.‬‬
‫ازينکه ديون عباد طوريکه ذکرشد انواع مختلف داشته ازنگاه قوت وضعف دردرجات متفاوت قراردارند‬
‫درحالت عدم تکافوی ترکه دراداء تمام انواع اين ديون اداء برخی ازآنرا بربرخی ديگری قدامت داده‬
‫ترتيب ذيل را در اداء آن قابل مراعات ميدانند ‪.‬اوال اداء ديون عينی ثانيا پرداخت ديون حالت صحت ثالثا‬
‫پرداخت ديون حالت مرض ‪.‬‬
‫طريقه عملی اداءديون ازترکه‪:‬‬

‫طوريکه ذکرگرديد بعد ازمصارف تجھي|ز وتکف|ين‪ ،‬ترک|ه مي|ت دراداء دي|ون او بک|ار مي|رود ترک|ه ب|ا‬
‫قی ماند ه بعد ازتکفين وتجھيز اگر با ديونيکه برميت است زياده يا مساوی باشد اداء دي|ون ازترک|ه اش|کالی‬
‫را بار نه آورده ھ|رداين ب|ه ح|ق خ|ود ک|امال رس|يده وتم|امی دي|ون ک|ه برذم|ه مي|ت اس|ت ب|دون ک|م وکاس|ت‬
‫‪12‬‬
‫اداءميشود چنانچه اگردائن يک نف|ر باش|د وترک|ه ب|اقی مان|ده بع|د ازانج|ام مص|ارف تکف|ين وتجھي|ز ازمق|دار‬
‫دين که برميت است کمتر باشد تمام متروکه به دائن اوداده ميشود ھرگاه تع|داد دائن|ين زي|اده ازي|ک نفرب|وده‬
‫ودرترکه امکان پرداخت وايفای تمامی ديون موجود نباشد واز طرف ديگر ديونک|ه از ترک|ه قاب|ل پرداخ|ت‬
‫اس|ت درق|وت وض||عف مس|اوی ب|وده ھ||ردائن ح|ق ادع||ا ايف|ای دي|ن خ||ودرا ب|ا دائن|ين ديگ||ر مس|اويانه داش||ته‬
‫باشد‪،‬علماء فقه اسالمی ترکه را به تعداد دائنين قابل تقسيم ندانسته بلکه آن|را ب|ه تناس|ب دي|ن ھ|ر دائ|ن ب|االی‬
‫دائنين قابل تقسيم ميدانند وبرای تقسيم ترکه ب|ردائنين ازدوطريق|ه ک|ار ميگيرن|د يک|ی اينک|ه ترک|ه ب|ه تناس|ب‬
‫دين ھردائن تقسيم گردد ‪،‬که بنام تقس|يم تناس|بی ي|اد ميکنن|د ‪.‬دوم اينک|ه ازاول|ی ب|رای درياف|ت حص|ه ھ|ردائن‬
‫ازترکه آسان تربه نظر ميرسد اينست که ترکه باقی مانده برمجموع ديون تقسيم گ|ردد خ|ارج قس|مت دردي|ن‬
‫ھردائن ضرب شود حاصل ضرب عبارت ازسھم ھردائن ازترکه ميباشد برای توضيح طريقه ھ|ای م|ذکور‬
‫مثال ھای ذيل را ذکر ميکنيم ‪:‬‬
‫‪ -:1‬س|ه نف|ر ب|االی ش||خص دي|ن دارد اول|ی ‪ – 600‬دوم|ی ‪ -400‬س||ومی ‪ -200‬ک|ه جمع|ا ب|ه ‪-1200‬افغ||انی‬
‫ميرسد ‪.‬وترکه ميت بع|د ازپرداخ|ت مص|ارف تکف|ين وتجھي|زاو‪300‬افغ|انی اس|ت ک|ه ب|رای ادای تم|ام دي|ون‬
‫اوکفايت نمی کند ‪.‬درين مثال به اساس تقسيم تناسبی يعنی به تناسب دين ھردائن ازمجم|وع دي|ون ترک|ه باي|د‬
‫به نسبت ‪ -2،4،6‬يعنی به نسبت ‪-6‬به ‪،12‬که نص|ف اس|ت ‪,‬و‪،4‬ب|ه ‪,12‬ک|ه ثل|ث اس|ت و‪،2‬ب|ه ‪ -12‬ک|ه س|دس‬
‫است تقسيم گردد‪.‬به اين ترتيب دائن اول نصف ترکه ‪150‬افغ|انی دائ|ن دوم|ی ثل|ث ترک|ه ‪100‬افغ|انی ودائ|ن‬
‫سومی سدس ترکه ‪50‬افغانی را مستحق ميگردند ‪.‬‬
‫‪-:2‬س||ه نف||ر ب||االی ش||خص دي||ن دارن||د ب||ه اي||ن ترتي||ب ک||ه اول||ی ‪,700‬افغ||انی دوم||ی ‪,500‬افغ||انی س||ومی‬
‫‪300‬افغانی که مجموعه آن‪ ,1500‬افغانی با لغ ميگردد‪.‬وترک|ه ب|ا ق|ی مان|ده بع|د ازمص|ارف تجھي|ز وتکف|ين‬
‫‪ ,300‬افغ|انی اس||ت ک||ه ب||رای ادای تم||ام دي||ون کفاي||ت نميکن||د دري||ن مث||ال ب||ه اس||اس طريق||ه دوم ب||رای اينک||ه‬
‫استحقاق ھردائن را ازترکه تعين کرده بتوانيم ترکه با قی مانده را که ‪ 300‬افغانی است برمجموع ديون ک|ه‬
‫‪ ,1500‬افغانی ميباشد تقسيم مينمائيم ‪:‬خارج قسمت را که ‪1/5‬است ب|ه دي|ن ھ|ردائن ض|رب مينم|ائيم حاص|ل‬
‫ضرب مبلغ است که حق ھر دائن ازترکه ميت ميشود حصه دائ|ن اول|ی عب|ارت اس|ت از‪140‬افغ|انی حص|ه‬
‫دائن دومی ‪,100‬افغانی حصه دائن س|ومی ‪,60‬افغ|انی ميباش|د ‪.‬ب|ه اي|ن ترتي|ب م|ا ميت|وانيم حص|ه واس|تحقاق‬
‫ھردائن را ازترکه ميت درصورتی که ازترکه امکان پرداخت ديون نباشد دريافت نمائيم ‪.‬‬
‫وصيت ‪:‬‬
‫انس||ان احيان||ا ب||رای ت||دارک اعم||ال نيک||وی ک||ه درگذش||ته آن||را انج||ام ن||داده وي||ا دربج||اآوردن آن ازوی‬
‫قصور به عمل آمده ويا ب|رای مس|اعدت ب|ه اق|ارب غي|ر وارث وب|رای اشخاص|يکه ب|اوی کم|ک ومعاون|ت‬
‫نم||وده اس||ت آرزوی اعط||ای مق||داری ازم||ال خ||ودرا داش||ته وازطرف||ی درخ||وف آن اس||ت ک||ه اگ||ر ب|ا الفع||ل‬
‫بصرف مال اقدام ورزد درآينده خ|ود او ب|ه آن احتي|اج احس|اس خواھ|د ک|رد ل|ذا ب|رای اينک|ه ازي|ک ط|رف‬
‫آرزوی وی ب|||رآورده ش|||ود وازط|||رف ديگ|||ر خ|||وف احس|||اس احتي|||اج ب|||ه م|||ال درآين|||ده ازوی مرف|||وع‬
‫‪13‬‬
‫گ||ردد‪.‬ش||ريعت اس||المی وص||يت را مش||روع ق||رارداد وحض||رت رس||ول اک||رم دراي||ن ب||اره فرم||ود )ان ﷲ‬
‫تصدق عليکم بثل|ث ام|والکم زي|ادة ف|ی اعم|الکم فض|عوھا حي|ث ش|ئتم اوحي|ث احبب|تم ( )رواه البخ|اری ( ب|ه‬
‫مشروعيت وصيت شخص ميتواند ازيک ط|رف مص|در خي|ر ومنفع|ت ب|ه اق|ارب وي|ا ش|خص ک|ه خواس|ته‬
‫باشد گردد وازطرف ديگر تاحال حيات خود درآن تصرف کند‪.‬‬
‫تعريف وصيت ‪ :‬وصيت درلغت عبارت اس|ت ازوص|ول واتص|ال چنانچ|ه گفت|ه ان|د)ارض واص|ية( يعن|ی‬
‫زمين متصل النبات است ‪ ,‬قرآن کريم لفظ وصيت را دردومعنی استعمال کرده است‪.‬‬
‫‪ -:1‬طل||ب ي||ک چيزدرح||ال چ||ون ق||ول خداون||د )ووص||ينا االنس||ان بوالدي||ه احس||انا( )االحق||اف ‪(15‬وفرم||وده‬
‫خداوند )ووصی بھا ابراھيم بنيه ويعقوب ( )البقره ‪(132‬‬
‫‪ -:2‬طلب يک شی بعد ازوفات مثل ‪:‬کتب عليکم اذاحضر اح|دکم الم|وت ان ت|رک خي|رآًن الوص|ية للوال|دين‬
‫واالقربين ( )البقره ‪ (180‬فقھای اسالمی کلمه وصيت را به طل|ب فع|ل ي|ا تص|رف بع|د ازوف|ات تخص|يص‬
‫داده ودري||ن معن||ی تع||ين ي||ک ش||خص ب||ه ع||وض ش||خص ديگ||ر درتص||رفات م||الی بع||د ازوف||ات اواس||تعمال‬
‫گرديده وکلمه وصی به معنی طلب تصرف دراموال بعد ازوفات استعمال شده است‪.‬‬
‫وصيت دراصطالح فقھا ی اسالمی درنزد احناف عبارت است ازتمليکی که بعد ازموت منسوب بوده وبه‬
‫طريقه تبرع صورت گرفته باشد برابراست ‪ ,‬که موصی به مال باشديامنفعت‬
‫ق||انون م||دنی افغانس||تان درم||اده ‪2102‬وص||يت را چن||ين تعري||ف مينماي||د وص||يت عب||ارت اس||ت ازتص||رف‬
‫درمتروکه به نحويکه اثرآن به مدت بعد ازوفات وصيت کننده منسوب باشد ‪.‬‬
‫دليل جوازوصيت ‪:‬‬

‫وصيت به قرآن کريم وسنت نبوی واجماع علماء اسالمی ثابت گرديده است دليل اثب|ات آن ب|ه ق|رآن‬
‫ک||ريم ق||ول خداون||د اس||ت ک||ه درس||وره النس||اء درآي||ه مواري||ث فرم||ود ه )م||ن بع||د وصيةيوص||ی بھ||ا اودي||ن‬
‫()النس||اء‪)(11‬ياايھ||ا ال||ذين آمنواش||ھادةبينکم اذاحض||ر اح||دکم الم||وت ح||ين الوص||ية اثن||ان ذوا ع||دل م||نکم‬
‫اوآخ|ران م|ن غي|رکم ان ان|تم ض||ربتم ف|ی االرض()المائ|ده ‪ (106‬اينک|ه درآي||ه اول|ی خداون|د مي|راث را بع||د‬
‫ازوص||يت ذکرک||رده اس||ت ومرتب||ه مي||راث بع||د ازوص||يت دالل||ت ب||ه جوازوص||يت مينماي||د‪.‬ودرآي||ه مبارک||ه‬
‫دومی خداوند به اشھاد يعنی شاھدگرفتن درحالت وصيت توصيه ميکند واين داللت به مش|روعيت وص|يت‬
‫مينماي|د دلي||ل ديگ||ر مش||روعيت وص||يت ب||ه ح||ديث رس||ول ﷲ )ص( ک||ه آن حض||رت)ص( فرم||وده ) ان ﷲ‬
‫تصدق عليکم بثلث اموالکم زيادة فی اعمالکم فضعوھا حيث شئتم اوحيث احببتم(‬
‫درمش||روعيت وص||يت اجم||اع ام||ت نيزآم||ده اس||ت زي||را ازوق||ت حض||رت رس||ول اک||رم )ص( ت||ا اکن||ون‬
‫وصايای زيادی صورت گرفته وبسا ازاشخاص يک مقدار مال خودرا جھت مص|رف درجھ|ات خيري|ه ب|ه‬
‫بعد ازوفات خود وصيت کرده است اما احدی به مشروعيت آن اعترا ض نکرده اس|ت مش|روعيت وج|واز‬
‫وصيت يک امر معقول نيز است زيرا وص|يت يک|ی ازجمل|ه عق|ود ميباش|د وب|ه آن مث|ل س|ائر عق|ود احيان|ا‬
‫احتياج رخ ميدھد ‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫حکم وصيت ‪:‬‬

‫کلمه حکم درفقه اسالمی بدومعنی استعمال ميشود‪:‬‬
‫‪:1‬به ص|فت ي|ا وص|ف ش|رعی ي|ا ب|ه عب|اره ديگ|ر مطل|وب ب|ودن وي|ا ع|دم مطل|وب ب|ودن ي|ک ش|ی ازنگ|اه‬
‫شريعت اسالمی‬
‫‪:2‬اثرمرتب بريک چيز‬
‫حکم وصيت به اعتبار معنی اول ‪:‬صفت يا وصف شرعی وصيت يا به عباره ديگ|ر عم|ل وي|ا ت|رک عم|ل‬
‫به وصيت مورد اختالف فقھا قرار گرفته است ‪.‬ابن حزم ظ|اھری وص|يت را ب|ه شخص|ی ک|ه م|ال ازاو ب|ا‬
‫قی مانده فرض ميداند وبه داليل ذيل تمسک ميکند ‪.‬‬
‫‪ -:1‬قول خداوند ) من بعد وصية يوص|ی بھ|ا اودي|ن ()النس|اء ‪ (11‬وج|ه اس|تدالل ب|ه آي|ه م|ذکور اينس|ت ک|ه‬
‫خداوند ميراث را درمال متوفی واجت گردانيده وبه اس|تخراج وص|يت ازترک|ه قب|ل ازمي|راث ام|ر فرم|وده‬
‫واين به وجوب وصيت داللت ميکند ‪.‬‬
‫‪ -:2‬حضرت رسول اکرم صلی ﷲ عليه وسلم درين حديث شريف )ماحق ام|رئ مس|لم ل|ه ش|ئ يوص|ی في|ه‬
‫يبيت ليلتين اال ووصيته عنده مکتوب(‬
‫)صحيح البخاری ‪,‬ج ‪,1‬ص‪ (382‬به وصيت کردن تاکي|د نم|وده اس|ت وج|وب وص|يت ن|ه تنھ|ا م|ذھب اب|ن‬
‫حزم ظاھری بوده بلکه اين قول به ابن عم|ر؛ طلح|ه‪ ,‬زبي|ر ‪ ,‬عب|د ﷲ ب|ن اب|ی اوف|ی؛ ط|اووس وش|عبی ني|ز‬
‫منسوب ميباشد ‪.‬‬
‫اکثر فقھای اسالمی که ازجمله امام ابوحنيفه نيز است وصيت را ب|ه کس|ی ک|ه ازاوم|الی ب|ا ق|ی مان|ده باش|د‬
‫فرض نميداند زيرا وصيت تبرع بوده وآن به اختيار شخص صورت ميگيرد‪.‬اما اگر برشخص|ی حق|ی ب|ود‬
‫که به جز ازراه وصيت به طريق ديگر اداء نمی گرديد البته دران وقت وصيت وصف وجوب را ب|ه خ|ود‬
‫ميگيرد ‪.‬وبه عدم فرضيت به ادله ذيل تمسک ميکند‪.‬‬
‫‪ -:1‬حضرت رسول اک|رم ص|لی ﷲ علي|ه وس|لم وف|ات نم|ود ب|دون اينک|ه وص|يت نم|وده باش|د اگ|ر وص|يت‬
‫فرض ميبود آنرا ترک نمی کرد ‪.‬‬
‫‪ -:2‬وصيت به اساس حديث ابی درداء که ازحضرت رسول اکرم روايت شد ه مش|روع گردي|د ه اس|ت )ان‬
‫ﷲ تصدق عليکم بثلث اموالکم فی آخر اعمارکم زيادة فی اعمالکم فضعو ھا حيث شئتم اوحيث احببتم (‬
‫بنا أ مشروعيت يک چيز معنای فرضيت ووجوب را ندارد‬
‫حکم وصيت به اعتبار معنی دوم ‪ :‬اثر مرتب آن عبارت ازانتقال ملکي|ت موص|ی ل|ه ميباش|د دروق|ت ف|وت‬
‫موصی بشرطی که به معصيت نبوده وبا عث برآن منا فی مقا صد شارع نباشد‪.‬‬
‫تنفيذ وصيت ‪:‬‬

‫وصيت يکی ازحقوق متعلق به ترکه بوده وازثلث با قی مانده ترکه بعد ازاداء تکفين وتجھيز ودي|ن‬
‫قابل اجراء است وصيت به زياده ازثل|ث ترک|ه اج|را ش|ده نم|ی توان|د مگ|ر ب|ه اج|ازه ورث|ه زي|را دالي|ل ک|ه‬
‫‪15‬‬
‫مشروعيت وصيت راثابت ميسازد برای موصی حق نداده است که زي|اده ازثل|ث م|ال را ب|ه کس|ی وص|يت‬
‫نمايد چنانچه حضرت رسول اکرم برای سعد بن ابی وقاص اجازه نداد که بيش ازثلث مال خودرا به کس|ی‬
‫وصيت نمايد بعلت اينکه ب|ه ض|رر ورث|ه م|ی انجامي|د ل|ذا ادای وص|يت باي|د ازثل|ث ب|ا ق|ی مان|ده ترک|ه بع|د‬
‫ازتجھيز ودي|ن ص|ورتگيرد ن|ه ازثل|ث ک|ل م|ال ب|دليل اينک|ه ادای مص|ارف تجھي|ز وپرداخ|ت دي|ن ازترک|ه‬
‫ضروری بوده وشريعت اسالمی حينيکه برای شخص اجازه ميدھد که درثل|ث م|ال تص|رف نماي|د ماليس|ت‬
‫که درآن تصرف کرده بتواند وآن مال با قی مانده بعد ازتجھي|ز ودي|ن اس|ت وھ|م دراج|رای وص|يت ازثل|ث‬
‫کل مال احتمال آن ميرود که وصيت ورثه را ازميراث محروم گرداند طوريکه اگر دو ثلث مال درتجھي|ز‬
‫ودين به مصرف رسيده باشد ‪.‬اين ظلم صريح درحق ورثه به شمارميرود‬
‫قانون مدنی افغانس|تان درم|اده ‪2137‬تنفي|ذ وص|يت ب|ه زي|اده ازثل|ث م|ال رامف|وض ب|ه اج|ازه ورث|ه دانس|ته‬
‫ودرمورد چنين تصريح ميدارد‪:‬وصيت درح|دود ثل|ث متروک|ه ب|ه وارث وغي|ر وارث ص|حت داش|ته ب|دون‬
‫اجازه ورثه تنفيذ ميگردد ودر حدود زايد ازثلث متروکه نيزص|حت داش|ته مگرنف|اذ آن م|و ق|وف ب|ه اج|ازه‬
‫ورثه بعد ازوفات وصيت کننده ميباشد مشروط بر اينکه اجازه دھنده دارای اھليت تبرع بوده وبه آنچ|ه ک|ه‬
‫اجازه داده علم داشته باشد‪.‬‬
‫وارث‪:‬‬
‫بعدازمصارف تجھيزوتکفين ازترکه وادا ديون ذمت ميت ونفاذ وص|يت اوآنچ|ه ازترک|ه ب|اقی بمان|د‬
‫بين ورثه متوفی تقسيم ميگردد‪.‬‬
‫ورثه عبارت از اشخاصی ھس|تند ک|ه ارث ش|ان ب|ه کت|اب )قرآنک|ريم( ي|ا س|نت وي|ا اجم|اع ثاب|ت ش|ده باش|د‬
‫ترتيب ورث دراستحقاق ميراث ازنظر علما مذھب حنفی قرارذيل است‪:‬‬
‫‪ -1‬اص||حاب ف||روض ) ذوی الف||روض ( وآنھ||ا اشخاص||ی ھس||تند ک||ه ش||ريعت اس||المی حص||ه مع||ين‬
‫درميراث برايشان تعين نموده است‪.‬‬
‫‪ -2‬عصبه نس|بی وآن اشخاص|ی ھس|تند ک|ه مس|تحق ک|ل م|ال ميش|وند اگ|رذوی الف|روض موج|ود نباش|د‬
‫ودرصورت موجوديت ذوی الفروض مستحق اخذ مال باقيمانده بعداز سھم آنھا ميگردند‪.‬‬
‫‪ -3‬عصبه سببی ) موالی عتاقت ( يعنی ش|خص ک|ه غ|الم را آزاد ک|رده باش|د درص|ورتيکه غ|الم آزاد‬
‫کرده شده ازخود اقارب نسبی نداشته باشد‪.‬‬
‫‪ -4‬عصبه مولی عتاقت درصورتيکه موالی عتاقت حيات نداشته وغالم آزاد کرده ش|ده ازخ|ود اق|ارب‬
‫نسبی نداشته باشد‪.‬‬
‫‪ -5‬ردبرذوی الفروض نس|بی غي|راززوجين ‪ :‬يعن|ی وقت|ی ذوی الف|روض س|ھام مع|ين خ|ودرا ازترک|ه‬
‫گرفتند وعصبه درجمله ورث|ه موج|ود نب|ود س|ھام باقيمان|ده دوب|اره ب|رذوی الف|روض بتناس|ب س|ھم ش|ان‬
‫توذيع ميگردد مگر زوج وزوجه ازاين حکم مستثنی ب|وده حک|م رد برآنھ|ا تطبي|ق نميش|ودوفقط مس|تحق‬
‫اخذ سھم معين شان درميراث ميباشند‪.‬‬
‫‪16‬‬
‫‪ -6‬ذوی االرحام وآن اقاربی اندکه غيرازذوی الفروض وعصبات بوده ووقتی مستحق اخذ ميراث می‬
‫شوند که ذوی الفروض وعصبات موجود نباشد اما زوجين آنھا را ازميراث محروم ساخته نميتوانند ب|ه‬
‫موجوديت زوج يازوجه ميت ازترکه اوميراث گيرند‪.‬‬
‫‪ -7‬موالی مواالت وآن وقت|ی ميتوان|د مس|تحق مي|راث گ|ردد ک|ه درورث|ه اشخاص|يکه قب|ل ازاينھ|ا ذک|ر‬
‫گرديد موجود نباشند‪.‬‬
‫‪ -8‬مقرله به نسبت ازغير مقر واو وقتی ميتواند ميراث گيرد که مقر فوت نمايد وازخ|ود يک|ی ازجمل|ه‬
‫ورثه که فوقا ذکرشده نداشته باشد‪.‬‬
‫‪ -9‬موص||ی ل||ه بجمي||ع الم|ال يعن||ی شخص||ی ک||ه تم||ام م||ال ب||رايش وص||يت ش||ده باش||د ق||بال ذک||ر ش||د ک||ه‬
‫وصيت درزياده از ثل|ث م|ال قاب|ل تنفي|ذ نب|وده مگ|ر درص|ورتی ک|ه ورث|ه ب|ه آن اج|ازه دھ|د واي|ن ازآن‬
‫جھت بود که دروصيت به زياده ازثلث مال ضرر به ورثه عايد ميگرديد ول|ی درحال|ت ک|ه مي|ت ورث|ه‬
‫ازاشخاص فوق نداشته باشد شخصی که برای او تمام مال وصيت شده ميتواند آنرا مالک گردد‪.‬‬
‫‪ -10‬بيت الم|ال‪ :‬وقت|ی ک|ه مي|ت شخص|ی ازاش|خاص ف|وق را نداش|ته باش|د م|ال اودربي|ت الم|ال مس|لمين‬
‫گذاشته ميشود که درمصالح اجتماعی دولت بمصرف ميرسد‪.‬‬
‫قانون مدنی افغانستان درماده ‪ 1997‬بعداز مصارف تکف|ين وتجھي|ز واداء ديونيک|ه برذم|ه مي|ت واج|ب‬
‫است وتنفيذ وصيت ميت ازثلث باقی مانده ترکه بعدازتاديه دين درفقره )‪ (4‬تقس|يم ترک|ه باقيمان|ده را ب|ه‬
‫ورثه مطابق احکام ميراث ھدايت ميدھد‪.‬‬
‫ودرفقره )‪ (2‬ماده )‪ (2042‬چن|ين حک|م ميکن|د ) اگ|ر يک|ی ازعص|به نس|بی ي|ا يک|ی ازذوی الف|روض ي|ا‬
‫ذوی االرح||||ام موج||||ود نباش||||د باقيمان||||ده متروک||||ه بيک||||ی اززوج||||ين رد ميگ||||ردد( ودرم||||اده )‪(1998‬‬
‫درم||وردچنين حک||م ميکن||د )‪ (1‬ھرگ||اه طب||ق فق||ره )‪ (4‬م||اده ‪ 1997‬اي||ن ق||انون مس||تحق مي||راث موج||ود‬
‫نگردد ميراث متروکه متباقی حسب ذيل توزيع ميشود‪.‬‬
‫‪ -1‬استحقاق شخص که ميت به نسب اوبه غيرازخوداقرارنموده باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬وصيت زايد ازحدود يکه وصيت درآن تنفيذميشود‪.‬‬
‫‪ -3‬درصورتيکه اشخاص فوق اين ماده موجود نشوند متروکه يا آنچه ازآن ب|اقی مان|ده ب|ه دول|ت تعل|ق‬
‫ميگيرد‪.‬‬
‫ازين برميآيد که قانون راجع به مستحقين ميراث وترتي|ب اس|تحقاق آنھ|ا درم|وارد آت|ی ازم|ذھب احن|اف‬
‫مخالفت ورزيده است ‪.‬‬
‫‪ -1‬ق||انون ب||رخالف م||ذھب احن||اف وطب||ق ارا علم||ا م||الکی ‪ ،‬ش||افعی وحنبل||ی عق||د م||واالت را س||ببی‬
‫ازاسباب ميراث ندانسته بنا ً بعدم توريث موالی مواالت حکم نموده است ‪.‬‬
‫‪ -2‬قانون ميراث عصبه سببی را مستحق ميراث ندانسته است ‪.‬‬
‫‪ -3‬قانون ميراث ردزوجين را درحالت عدم موجوديت ذوی الفروض وذوی االرح|ام ب|رخالف م|ذھب‬
‫احناف که رد برزوجين را قائل نيستند اجازه داده است‪.‬‬
‫‪17‬‬
‫فصــــــــل سوم‬
‫ذوالفروض وسھام معين آنھا‬
‫تعريف ذوی الفروض ‪:‬‬

‫ذوالفروض عبارت ار آن وارث است که حصه آنھا در قران ‪،‬سنت واجماع تعين شده است‪.‬‬
‫ذوی الفروض عبارت ار آن ورثه است که حصه آنھا در ترکه شرعاًمعين شده است ‪.‬‬
‫تعداد ذوی الفروض دوازده نفر است که چھار نفر آن مرد وھشت نفر آن زنھا ھستند که عبارتنداز‪:‬‬
‫پدر‪،‬جد‪)،‬پدرکالن(زوج)شوھر(اخ الم )برادران مادری(‪.‬‬
‫زوجه ‪،‬ام )مادر( جده )مادرکالن( بنت)دختر( بنت ابن )دختر پسر( اخت اعيانی )خواھرکه از يک پدر‬
‫ومادر باشد( اخت عالتی )خواھر که از پدر يکی باشد( اخت اخيافی )خواھر که از مادر يکی باشد(‪.‬‬
‫فروض مقدر)معين( درکتاب ﷲ ‪:‬‬

‫فروض)حصه( مقدر در کتاب ﷲ عبارت است ‪ :‬النصف ‪ 1/2:‬ربع ‪ 1/4‬ثمن ‪ 1/8‬ثلث ‪ 1/3‬ثلثان‪ 2/3‬سدس‬
‫‪. 1/6‬‬
‫ميراث ذوالفروض از ترکه ميت‪:‬‬

‫ميراث اب )پدر(‬
‫پدر در ترکه دارای سه حالت ميباشد ‪:‬‬
‫‪ -1‬فرض مطلق ‪ :‬يعنی سدس ترکه ‪ 1/6‬واين در صورت است که ميت پسر ‪ ،‬پسر پسر ويا پائين تر ازآن‬
‫مثل ‪ :‬پسر پسر پسر پسر پسر‪ . ......‬داشته باشد‪ .‬مثل ‪:‬‬
‫عبدالحميد متوفی‪:‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫مادر‬ ‫پسر‬ ‫پدر‬ ‫ورثه‬
‫‪1/6‬‬ ‫عصبه‬ ‫‪1/6‬‬ ‫فروض‬
‫اصل مسئله‪6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫سھم ھر وارث از اصل مسئله‬
‫در مسئله فوق پدر مستحق سدس ترکه که مساوی است به ‪ 1‬سھم وپسر مستحق باقی مانده ترکه به اساس‬
‫عصوبت که مساوی است به چھار سھم ومادر مستحق سدس ترکه که مساوی است به يک سھم‪ ،‬ميباشند‬
‫که پدر درينجا مستحق فرض مطلق که سدس ‪ 1/6‬ترکه است گرديده ‪.‬‬
‫چنانچه قانون مدنی درماده ‪ 2005‬به آن اشاره نموده است‪.‬‬
‫‪18‬‬
‫‪ – 2‬فرض به ھمرای عصوبت‪ :‬واين در صورت است که ميت دختر ويا دختر پسر اگرچه دردرجه پائين‬
‫ترقرارداشته باشد مثل دختر پسر پسر پسر پسر ‪. ................‬داشته باشد‪.‬‬
‫عبدﷲ متوفی‬
‫دختر‬ ‫مادر‬ ‫پدر‬ ‫ورثه‬
‫‪1/2‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪ 1/6‬وعصوبت‬ ‫فروض‬
‫اصل مسئله ‪6‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫سھم ھر وارث از اصل مسئله ‪2‬‬
‫در مثال فوق پدر مستحق سدس ترکه به اساس فرض که مساوی است به يک سھم وباقی مانده ترکه را به‬
‫ا ساس عصوبت گرفته که مساوی است به يک سھم ومادر نيز مستحق سدس ترکه به اساس فرضيت بوده‬
‫که مساوی است به يک سھم ودختر ميت نسبت ازينکه تنھاءاست مستحق نصف ترکه به اساس فرضيت‬
‫گرديه است که مساوی است به ‪ 3‬سھم‪.‬‬
‫‪ – 3‬عصوبت مطلق واين درصورت است که به ھمرای پدر ھيچ يک از پسران ويا پسر پسر ويا‬
‫دخترميت ويادخترپسر او موجود نباشد که درين صورت پدر مستحق حصه باقی مانده ترکه به اساس‬
‫عصوبت ودرصورت نبودن ورثه ديگر مستحق کل ترکه ميگردد مثل‪:‬‬
‫عبدﷲ متوفی‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫زوجه‬ ‫مادر‬ ‫پدر‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/4‬‬ ‫‪ 1/3‬مابقيه‬ ‫عصبه‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫اصل مسئله‪12 :‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫سھم ھر وارث از اصل مسئله‪:‬‬
‫درمثال فوق پدر نسبت عدم موجوديت اوالد ميت مستحق باقيمانده ترکه بوده که مساوی است به ‪ 6‬سھم‬
‫ومادر مستحق ثلث مابقيه بعد از سھم زوجه بوده که مساوی است به ‪ 3‬سھم وزوجه مستحق ربع ترکه بوده‬
‫که مساوی است به ‪ 3‬سھم ‪.‬‬
‫ميراث جد ) پدر کالن ( ‪:‬‬

‫مراد ازجد درينجا جد صحيح است وجد صحيح عبارت ازکسی است که درنسبت او به ميت مونث‬
‫داخل نشود مانند اب اب اب اب )پدر پدر پدر پدر ( ھرقدر که باال برود ھرگاه در نسبت او به ميت مونث‬
‫داخل شود جد فاسد بوده که جد فاسد از جمله ذوی االرحام ميباشد نه ذوی الفروض ‪.‬‬
‫جد در استحقاق ميراث مانند پدر است يعنی در صورت موجوديت پسر يا پسر پسر اگرچه درجه اوپائين‬
‫باشد مستحق سدس ترکه ودرصورت موجوديت دختر ويا دختر پسر اگرچه درجه اوپائين باشد مستحق‬
‫‪19‬‬
‫فرض وعصوبت ودر صورت عدم موجوديت اشخاص فوق الذکر ) پسر ويا پسر پسر ودختر ويا دختر‬
‫پسراگرچه درجه او پائين باشند( عصبه بوده که مثال ھای آن در فوق گذشت‪ .‬جد درصورت موجوديت‬
‫پدر از ميراث محروم ميگردد زيرا قاعده ميراث است که ھرگاه يک وارث توسط شخص ديگر به ميت‬
‫منسوب شود در صورت موجوديت او از ميراث محروم ميگردد ‪.‬‬
‫فرق اب وجد‪:‬‬
‫جد به ھمرای پدر در چھار مورد ذيل تفاوت دارد‪:‬‬
‫‪ ( 1‬مادر پدر به وجود پدر ازميراث محروم ميگردد اما به وجود جد از ميراث محروم نميگردد‪.‬‬
‫‪ (2‬خواھران وبرادران اعيانی وعالتی به اتفاق علماء به وجود پدر از ميراث محروم ميگردند اما به‬
‫وجود جد اختالفی است ‪.‬‬
‫‪ (3‬ھرگاه ترکه منحصر بين پدر و مادر ويکی از زوجين باشد مادر به اتفاق علماء مستحق ثلث باقی ماند‬
‫ترکه ميگردد اما بوجود جد مادر مستحق ثلث کل ميباشد‪.‬‬
‫‪ (4‬پدر به وجود وارث ديگر ازميراث محروم نميگردد اما جد به وجود پدر از ميراث محروم ميگردد‪.‬‬
‫درقانون مدنی مواد ‪ 2005‬فقره دوم ومواد ‪ 2022‬به بعد در مورد ميراث جد مشعر است ‪.‬‬
‫ميراث زوج )شوھر(‪:‬‬

‫زوج از ترکه زوجه دارای دوحالت ميباشد ‪-:‬‬
‫‪ 1‬نصف ترکه ‪ :‬واين درصورت است که زوجه اوالد نداشته باشد مثل ‪:‬‬
‫متوفی حميده‪:‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫خواھر اخيافی‬ ‫ام‬ ‫زوج‬ ‫ورثه‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروض‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫سھم ھر وارث از اصل مسئله‬
‫در مثال فوق زوج مستحق نصف ترکه نسبت عدم موجوديت اوالد که مساوی است به ‪ 3‬سھم ومادر نيز‬
‫نسبت عدم موجوديت اوالد مستحق ثلث ترکه که مساوی است به ‪ 2‬سھم وخواھر اخيافی مستحق سدس‬
‫ترکه که مساوی است به ‪ 1‬سھم ميباشد ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ربع ترکه‪ :‬واين در صورت است که زوجه اوالد داشته باشد برابراست که دختر باشد يا پسر ويا پسر‬
‫پسر ويا پائين تر از آن ‪.‬مثل ‪:‬‬
‫متوفی حميده ‪:‬‬

‫‪20‬‬
‫‪ 2‬دختر‬ ‫پدر‬ ‫زوج‬ ‫ورثه ‪:‬‬

‫‪2/3‬‬ ‫‪ 1/ 6‬و‬ ‫‪1/4‬‬ ‫فروض‬
‫عصبه‬ ‫اصل مسئله ‪12‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫سھم ھروارث از اصل مسئله‬
‫عول به ‪. 13‬‬
‫در مثال فوق زوج نسبت موجوديت دختران ميت مستحق ربع ترکه که مساوی است به ‪ 3‬وپدر مستحق‬
‫سدس ترکه که مساوی است به ‪ 2‬سھم وازينکه از ترکه چيزی اضافه باقی نماند پدر صرف به اساس‬
‫فرضيت مستحق ميراث گرديد‪ .‬ودختران مسحق ثلثان ترکه که مساوی است به ‪ 8‬سھم ميباشند ‪.‬‬
‫ميراث برادران وخواھران اخيافی ) مادری (‪:‬‬

‫اوالد ھای مادری در ميراث دارای سه حالت ميباشند ‪:‬‬
‫‪ 1‬سدس ترکه واين در صورت است که اوالدھای مادری يک نفر باشد که درين حالت مستحق سدس ترکه‬
‫ميگردد مثل‪:‬‬
‫رحيمه متوفی ‪:‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫برادر اخيافی‬ ‫ام‬ ‫زوج‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫سھم ھروارث ازاصل مسئله ‪:‬‬
‫در مثال فوق زوج نسبت عدم موجوديت اوالد مستحق نصف ترکه که مساوی است به ‪ 3‬سھم‬
‫ومادرمستحق ثلث ترکه که مساوی است به ‪ 2‬سھم وبرادراخيافی ) مادری ( مستحق سدس ترکه که‬
‫مساوی است به ‪ 1‬سھم ميباشند‪.‬‬
‫‪ – 2‬ثلث ترکه واين در صورت است که برادران وخواھران اخيافی دونفر يا زياده از دونفر باشند که‬
‫درين صورت مستحق ثلث ترکه بوده وبين ايشان مساويانه تقسيم ميگردد وتفاوت بين ذکور واناث ايشان‬
‫در تقسيم نيست مثل‪:‬‬
‫رحيمه متوفی ‪:‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ 3‬نفر برادران اخيافی‬ ‫جده‬ ‫زوج‬ ‫ورثه‬
‫‪1/3‬‬ ‫‪1/ 6‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروض‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫سھم ھروارث ازاصل مسئله‬
‫‪21‬‬
‫درمثال فوق زوج مستحق نصف ترکه که مساوی است به ‪ 3‬سھم وجده مستحق سدس ترکه که مساوی‬
‫است ‪ 1‬سھم وبرادران اخيافی مستحق ثلث ترکه که مساوی است به ‪ 2‬سھم ميباشند که بين ايشان مساويانه‬
‫تقسيم ميشود ‪.‬‬
‫‪ – 3‬حجب ازميراث‪ :‬اوالد ھای مادری به وجود اشخاص ذيل ازميراث محروم ميگردند ‪:‬‬
‫درصورت موجوديت پسر‪،‬دختر‪ ،‬پسر پسر وياپائين تر از آن ودرصورت موجوديت پدر وجد ‪.‬‬
‫ميراث زوجات‪:‬‬
‫زوجات از ترکه زوج خود دارای دوحالت ميباشند ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ربع ترکه ) ‪ : ( 1/4‬واين درصورت است که ميت اوالد نداشته باشد مثل ‪:‬‬
‫عبدالکريم متوفی ‪:‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫جد‬ ‫مادر‬ ‫زوجه‬ ‫ورثه‬
‫‪1/6‬وعصوبت‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪1/4‬‬ ‫فروض‬
‫‪3–2‬‬ ‫اصل مسئله ‪: 12‬‬
‫به اساس فرض عصوبت‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫سھم ھر وارث ازاصل مسئله‬
‫درمثال فوق زوجه نسبت اينکه ميت اوالد ندارد مستحق ربع ترکه بوده که مساوی است به ‪ 3‬سھم ومادر‬
‫مستحق ثلث ترکه که مساوی است به ‪ 4‬سھم وجد مستحق سدس ترکه به اساس فرضيت که مساوی است‬
‫به ‪ 2‬سھم وباقی مانده ترکه بعد از سھم ذوالفروض را به اساس عصوبت مستحق ميشود که مساوی است‬
‫به ‪ 3‬سھم که مجموع سھام جد ‪ 5‬سھم ميشود‪.‬‬
‫قابل ذکراست که زوجه اگر يک نفر باشد ويا زياده از يک نفر مثالً دو‪،‬سه يا چھار نفر مستحق ربع ترکه‬
‫بوده وبين ايشان ھمين ربع ترکه مساويانه تقسيم ميشود‪.‬‬
‫‪ – 2‬ثمن ترکه ‪ :‬واين در صورت است که ميت اوالد داشته باشد مثل‪:‬‬
‫عبدالکريم متوفی ‪:‬‬
‫پدر‬ ‫مادر‬ ‫‪2‬ابن‬ ‫زوجه‬ ‫ورثه‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫عصبه‬ ‫‪1/ 8‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪13‬‬ ‫سھم ھروارث ازاصل مسئله ‪3‬‬
‫درمثال فوق زوجه مستحق ثمن ترکه نسبت موجوديت پسران ميت که مساوی است به ‪ 3‬سھم وپسران‬
‫ميت عصبه بوده ومستحق باقی مانده ترکه بعد از سھم ذوی الفروض ميباشند که مساوی است به ‪ 13‬سھم‬
‫ومادر وپدر ميت ھرکدام مستحق سدس ترکه بوده که مساوی است به ‪ 4 – 4‬سھم ‪.‬‬
‫‪22‬‬
‫ميراث بنت صلبی ) دختران اصلی ميت (‬

‫بنت صلبی از ترکه ميت دارای سه حالت ميباشند ‪:‬‬
‫‪ – 1‬نصف ترکه ‪:‬واين در صورت است که بنت صلبی يک نفر باشد وبه ھمرای وی ابن صلبی در جمله‬
‫ورثه موجود نباشد مثل‪:‬‬
‫عبدالرسول متوفی ‪:‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫مادر‬ ‫پدر‬ ‫زوجه‬ ‫بنت‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫‪1/ 2‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫عصوبت‬ ‫اصل مسئله‪24 :‬‬
‫سھم ھر وارث از اصل مسئله ‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪1 -4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫)‪(12‬‬
‫درمثال فوق بنت صلبی ازينکه يک نفر است وبه ھمراه او ابن در جمله ورثه موجود نيست مستحق نصف‬
‫ترکه که مساوی است به ‪ 12‬سھم وزوجه ميت مستحق ثمن ترکه که مساوی است به ‪ 3‬سھم وپدرميت‬
‫مستحق سدس ترکه به اساس فرضيت که مساوی است به ‪ 4‬سھم وباقيمانده ترکه را به اساس عصوبت که‬
‫مساوی است به ‪ 1‬سھم ومادر ميت مستحق سدس که مساوی است به ‪ 4‬سھم ‪ ،‬ميباشند‪.‬‬
‫‪ – 2‬ثلثان ترکه ) ‪ : ( 2/3‬واين در صورت است که تعداد ايشان دو ويا بيشتر از دونفر باشند ودر جمله‬
‫ورثه ابن )پسر ( وجود نداشته باشد مثل ‪:‬‬
‫عبدالرسول متوفی ‪:‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫پدر‬ ‫مادر‬ ‫‪ 2‬بنت صلبی‬ ‫ورثه‪:‬‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫فروض‪:‬‬
‫عصوبت‬ ‫اصل مسئله‪6 :‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫سھم ھروارث ازاصل مسئله‬
‫درمثال فوق بنات صلبی ازينکه تعداد شان دونفر است مستحق ثلثان ترکه که مساوی است به ‪ 4‬سھم‬
‫ومادر وپدر ھر کدام مستحق سدس ترکه که مساوی است به ‪ 1 – 1‬سھم ميباشند‪.‬‬
‫‪ 3‬عصوبت به ھمراه ابن ميت ) پسر متوفی (‪ :‬واين در صورت است که با دختران ميت پسرميت موجود‬
‫باشد که درينحالت پسرميت به ھمراه دختروی عصبه گرديده متروکه بين ايشان طوری تقسيم ميشودکه‬
‫دوحصه برای پسر ويک حصه برای دختر داده ميشودمثل‪:‬‬
‫عبدالرسول متوفی‪:‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫پدر‬ ‫‪ 1‬ابن‬ ‫‪ 2‬بنت‬ ‫ورثه‬
‫‪23‬‬
‫‪1/6‬‬ ‫عصبه‬ ‫عصبه‬ ‫فروض ‪:‬‬

‫‪5‬‬ ‫اصل مسئله ‪6:‬‬
‫‪1‬‬ ‫سھم ھر وارث ازاصل مسئله‬
‫مضروب ‪4 :‬‬
‫تصحيح ‪24 :‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪10‬‬ ‫سھم ھروارث بعد از تصحيح ‪10 :‬‬
‫در مثال فوق دختران به ھمرا پسر ميت که برادرشان ميشود يکجا عصبه گرديده ومستحق سھم باقی مانده‬
‫بعد از حصه پدر ميباشند که سھم پدر سدس ترکه مساوی به ‪ 1‬سھم و‪ 5‬سھم باقی مانده برای دختران‬
‫وپسرطوری تقسيم ميگردد که دوحصه برای پسر ويک يک حصه برای دختران داده ميشود‪.‬‬
‫ازينکه سھم باقيمانده بعد از سھم پدر ‪ 5‬سھم است وباالی پسرودختران به صورت درست قابل تقسيم نيست‬
‫‪ ،‬بايد عمليه تصحيح اجراء شود که در بحث تصحيح مفصالً بحث خواھد شد ‪.‬‬
‫ميراث بنت ابن ) دختر پسر (‪:‬‬

‫بنت ابن در استحقاق ميراث از ترکه ميت دارای شش حالت ميباشد که سه حالت آن کامالً مانند بنت‬
‫صلبی بوده يعنی درصورت که بنت ابن يک نفر باشد مستحق نصف ترکه ‪ 1/2‬ودر صورت که دو ويا‬
‫بيشتر از دونفر باشند مستحق ثلثان ترکه ‪ 2/3‬ودر صورت که بھمراه وی يک ابن ابن درجمله ورثه باشد‬
‫عصبه گرديده مستحق کل ترکه درصورت عدم موجوديت ذوی الفروض ومستحق باقيمانده ترکه‬
‫درصورت موجوديت ذوی الفروض ديگر ميگردندکه مثالھای آن نيز مانند بنت صلبی است ‪.‬‬
‫درحالت چھارم مستحق سدس ‪ 1/6‬ترکه ميگردد واين درصورت است که به ھمراه بنت ابن يک نفر بنت‬
‫صلبی موجود باشد که درينصورت بنت صلبی مستحق ‪ 1/2‬ترکه وبنت ابن مستحق سدس ترکه جھت‬
‫تکميل کردن دوثلث ميباشد مثل ‪:‬‬
‫عبدالجميل متوفی ‪:‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ورثه ‪:‬‬
‫مادر‬ ‫بنت ابن‬ ‫بنت‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪1/ 6‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫اصل مسئله ‪6:‬‬
‫سھم ھروارث از اصل مسئله‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫درمثال فوق بنت ميت ازينکه تنھا است مستحق نصف ترکه وبنت ابن جھت تکميل کردن دوثلث مستحق‬
‫سدس ترکه ومادر نيز مستحق سدس ترکه ميباشد ‪.‬‬
‫درحالت پنجم بنت ابن از ميراث محجوب ميشودواين درصورت است که درترکه دونفر بنت صلبی ويا‬
‫اضافه ازآن موجودباشدمگر اينکه به ھمراه بنت ابن ‪ ،‬ابن ابن که دردرجه قرابت بااومساوی ويا پائينتر‬
‫باشد ‪ ،‬درينصورت بنت ابن به ھمرای وی عصبه گرديده باقيمانده ترکه را به اساس عصوبت مستحق‬
‫ميگردند که دوحصه به ابن ابن ويک حصه به بنت ابن داده ميشود‪.‬مثل‪:‬‬
‫‪24‬‬
‫عبدالجميل متوفی‪:‬‬
‫مادر‬ ‫بنت ابن‬ ‫‪ 2‬بنت‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/6‬‬ ‫محروم‬ ‫‪2/ 3‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫اصل مسئله ‪6 :‬‬
‫سھم ھروارث از اصل مسئله ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫درمثال فوق بنت ابن نسبت موجوديت دو بنت صلبی از ميراث محروم ميگردد‪.‬‬
‫درحالت ششم حجب از ميراث ‪ :‬بنت ابن به سبب اشخاص ذيل ازميراث محروم ميگردد ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ابن ميت ‪ :‬درصورت که به ھمراه بنت ابن در جمله ورثه ابن ميت نيز وجود داشته باشد بنت ابن از‬
‫ميراث محروم ميگردد ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ابن ابن ‪ :‬درصورت که به ھمراه بنت ابن‪ ،‬ابن ابن که درجه قرابت او به ميت نسبت به بنت ابن‬
‫نزديک تر باشد بنت ابن از ميراث محروم ميگردد ‪.‬‬
‫درصورت که ابن ابن در درجه قرابت به ھمراه بنت ابن مساوی باشند ويا ابن ابن نسبت به بنت ابن در‬
‫درجه پائينتر قرار داشته باشد ھردو عصبه گرديده به اساس عصوبت مستحق ميراث ميگردند‪.‬مثل‬
‫کريم‬ ‫محمود‬ ‫احمد‬ ‫ورثه‪:‬‬
‫پسر‬ ‫پسر‬ ‫پسر‬ ‫ورثه‬
‫دختر‬ ‫دختر‬ ‫پسر‬ ‫ورثه‬
‫درمثال فوق دختر پسر محمود وکريم نميتوانند که پسر احمد را عصبه گردانند زيرا درجه آنھا نسبت به‬
‫درجه پسر احمد پائينتراست اما پسر پسر احمد ميتواند که ھردو بنت را عصبه گرداند زيرادر درجه‬
‫قرابت باھم مساوی ھستند‪.‬‬
‫ميراث اخت اعيانی ) خواھران که از پدر ومادر يکی باشند (‬

‫اخت اعيانی درميراث دارای شش حالت ميباشد ‪:‬ـــ‬
‫‪ 1‬نصف ترکه‪ :‬واين درصورت که خواھر اعيانی يک نفر باشد ودرجمله ورثه برادراعيانی‬
‫‪،‬پسر‪،‬دخترويا پسر پسر ويا پائين تر از آن وپدر ميت موجود نباشند مثل‪:‬‬
‫عبدالمتين متوفی‪:‬‬
‫مادر‬ ‫اخت اعيانی‬ ‫زوجه‬ ‫ورثه‪:‬‬
‫‪25‬‬
‫‪1/3‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪1/4‬‬ ‫فروض ‪:‬‬

‫سھم ھروارث ازاصل مسئله‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬
‫عول به ‪13‬‬
‫درمثال فوق زوجه ميت نسبت نداشتن اوالد مسحق ربع ترکه که مساوی است به ‪ 3‬سھم و خواھر اعيانی‬
‫ازينکه تنھا است مستحق نصف ترکه که مساوی است به ‪ 6‬سھم ومادر ميت مستحق ثلث ترکه که مساوی‬
‫است به ‪ 4‬سھم‪ ،‬ميباشند ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ثلثان ترکه ‪ :‬واين درصورت است که خواھران اعيانی دو ويا بيشتر از دونفر باشند وبه ھمرای شان‬
‫اشخاص فوق الذکر در جمله ورثه موجود نباشد مثل‪:‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ورثه ‪:‬‬
‫برادر اخيافی‬ ‫مادر‬ ‫‪ 2‬خواھر اعيانی‬
‫‪1/ 6‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫درمثال‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫فوق خواھران اعيانی ازينکه تعداد شان دونفر است ودرجمله ورثه اشخاص فوق الذکر نيز موجود نيست‬
‫که سبب حجب ايشان گردد مستحق ثلثان ترکه که مساوی است به ‪ 4‬سھم ومادر ميت نسبت موجوديت‬
‫خواھران وبرادراخيافی مستحق سدس ترکه که مساوی است به ‪ 1‬سھم وبرادر اخيافی مستحق سدس ترکه‬
‫که مساوی است به ‪ 1‬سھم ‪ ،‬ميباشند‪.‬‬
‫‪ – 3‬عصوبت ‪ :‬واين در صورت است که به ھمرای خواھر يا خواھران اعيانی برادر اعيانی در جمله‬
‫ورثه باشد که درين صورت خواھر اعيانی به ھمراه برادر اعيانی عصبه گرديده کل ترکه را در صورت‬
‫عدم موجوديت ذوی الفروض و يا باقی مانده ترکه بعد از سھم ذوی الفروض ديگررا طور عصوبت‬
‫مستحق ميگردند طوری بين ايشان تقسيم ميگردد که دوحصه برای برادر ويک حصه برای خواھر داده‬
‫ميشود مثل‪:‬‬
‫جد ه‬ ‫‪ 2‬برادر اعيانی‬ ‫‪ 3‬خواھر اعيانی‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/6‬‬ ‫عصبه‬ ‫عصبه‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪26‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫سھم ھر وارث از اصل مسئله‬

‫درمثال فوق خواھران اعيانی به ھمراه برادران اعيانی عصبه بوده ومستحق حصه باقيمانده بعد از سھم‬
‫جده بوده که مساوی است به ‪ 5‬سھم وطور که در فوق ذکر شد بين ايشان طوری تقسيم ميشود که دوحصه‬
‫برای برادران ويک حصه برای خواھران داده ميشود وجده مستحق سدس ترکه که مساوی است به يک‬
‫سھم ميباشند‪.‬‬
‫‪ – 4‬عصوبت مع الغير ‪ :‬واين درصورت است که به ھمرای خواھر اعيانی بنت و بنت ابن در جمله ورثه‬
‫باشد وبرادر اعيانی وجود نداشته باشد درين صورت خواھر اعيانی به طريق عصوبت مستحق ميراث‬
‫گرديده وبا قی مانده ترکه را بعد از سھم بنت و بنت ابن به اساس عصوبت مستحق ميشود مثل‪:‬‬
‫عبدالمتين متوفی ‪:‬‬
‫ام‬ ‫اخت اعيانی‬ ‫بنت ابن‬ ‫بنت‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/ 6‬‬ ‫عصبه‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروض‬
‫سھم ھر وارث از اصل مسئله‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫در مثال فوق بنت ميت مستحق نصف ترکه که مساوی است به ‪ 3‬سھم وبنت ابن مستحق سدس ترکه که‬
‫مساوی است به ‪ 1‬سھم واخت اعيانی مستحق باقيمانده ترکه بعد از سھام ذوی الفروض که مساوی است به‬
‫‪ 1‬سھم ومادر ميت مستحق سدس ترکه که مساوی است به ‪ 1‬سھم ميباشند‪.‬‬
‫‪ – 5‬اشتراک در سھم برادران وخواھران اخيافی ‪ :‬واين در صورت است که خواھران وبرادران اعيانی‬
‫با ھم عصبه گردد وبعد از سھم ذوی الفروض برای آنھا چيزی باقی نماند ودر جمله ورثه خواھران‬
‫وبرادران اخيافی نيز موجود باشند ‪ ،‬خواھران وبرادران اعيانی به ھمراه خواھران و برادران اخيافی‬
‫درسھم آنھا شريک گرديده وسھم که برای برادران وخواھران اخيافی رسيده بين ايشان مساويانه تقسيم‬
‫ميگردد ودرينحالت نسبت اشتراک درمادر صفت اوالدھای مادری را به خود کسب مينمايند مثل‪:‬‬
‫‪ 2‬برادر مادری‬ ‫برادر اعيانی‬ ‫خواھر اعيانی‬ ‫مادر‬ ‫زوج‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/3‬‬ ‫عصبه‬ ‫عصبه‬ ‫‪1/ 6‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروض ‪:‬‬

‫سھم ھروارث از اصل مسئله‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪27‬‬
‫درمثال فوق زوج مستحق نصف ترکه که مساوی است به ‪ 3‬سھم ومادر مستحق سدس ترکه که مساوی‬
‫است به ‪ 1‬سھم وبرادر وخواھر اعيانی باھم عصبه گرديدندوبرادران مادری مستحق ثلث ترکه که مساوی‬
‫است به ‪ 2‬سھم ‪ ،‬ازينکه برای برادر وخواھر اعيانی بعد از سھم ذوی الفروض چيزی باقی نماند ‪ ،‬به‬
‫ھمراه برادران اخيافی در ثلث ترکه شريک گريده وطور مساويانه بين ايشان تقسيم ميگردد‬
‫‪ 6‬حجب ‪ :‬خواھران اعيانی به وجود اشخاص ذيل از ميراث محروم ميگردند ‪:‬‬
‫‪ – 1‬به وجود پسر ‪ ،‬يا پسر پسر اگر درجه آنھا تنزيل يابد مانند پسرپسرپسرپسرپسر‪. ........‬‬
‫‪ – 2‬به وجود پدر به اتفاق علماء ‪.‬‬
‫‪ – 3‬به وجود جد نزد امام ابوحنيفه ) رح ( اما نزد علماء ثلثه سبب حجب آنھا نگرديده‬
‫ميراث خواھر عالتی ) خواھران که از طرف پدر يکی باشند ( ‪:‬‬

‫خواھرعالتی خواھرانی ھستند که به ھمراه ميت درپدر اشتراک داشته باشند ‪.‬‬
‫خواھران عالتی در استحقاق ميراث دارای ھفت حالت ھستند ‪:‬‬
‫درسه حالت اول مانند خواھران اعيانی ميباشند که قرار ذيل است‪:‬‬
‫درصورت که يک نفر باشند مستحق نص|ف ترک|ه ودر ص|ورت ک|ه دو وي|ا زي|اده از دو نف|ر باش|ند مس|تحق‬
‫ثلثان ترکه ودر صورت که ب|ه ھم|راه خ|واھر ي|ا خ|واھران عالت|ی ي|ک ب|رادر عالت|ی موج|ود باش|د عص|به‬
‫گرديده کل ترکه درصورت عدم موجوديت ذوی الفروض ويا ب|اقی مان|ده ترک|ه بع|د از س|ھم ذوی الف|روض‬
‫باالی شان طوری تقسيم ميگردد که دو حصه برای برادر ويک حصه برای خواھر داده ميشود ‪.‬‬
‫‪ – 4‬سدس ترکه بطريق فرض ‪ :‬واين درصورت است که به ھمرای خواھر عالتی در جمله ورثه يک نفر‬
‫خواھر اعيانی باشد که درينصورت نصف ترکه برای خواھر اعيانی وسدس ترکه برای خواھر عالتی‬
‫جھت تکميل دوثلث داده ميشود مثل‪:‬‬
‫عبدالکبيرمتوفی‪:‬‬
‫ام‬ ‫اخت عالتی‬ ‫اخت اعيانی‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫در مثال فوق خواھر اعيانی ازينکه تنھا است مستحق نصف ترکه که مساوی است به ‪ 3‬سھم وخواھر‬
‫عالتی مستحق سدس ترکه که مساوی است به ‪ 1‬سھم ومادر نيز مستحق سدس ترکه که مساوی است به ‪1‬‬
‫سھم ‪ ،‬ميباشند‪.‬‬
‫مسئله فوق ردی بوده که دربحث رد مفصالً بحث خواھد شد‪.‬‬
‫‪28‬‬
‫‪ – 5‬عصوبت به وجود غير ‪ :‬واين درصورت است که در جمله ورثه باخواھرعالتی دختر ويا دختر پسر‬
‫ميت ويا ھردو موجود باشند که درين صورت خواھر عالتی عصبه گرديده مستحق باقيمانده ترکه بعد از‬
‫سھم دختر ودختر پسر ويا ذوی الفروض ديگر اگر موجود باشد ‪ ،‬ميگردد مثل ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــورثه‬
‫خواھر عالتی‬ ‫دخترپسر‬ ‫دختر‬
‫عصبه‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫سھم ھروارث از اصل مسئله ‪:‬‬
‫درمثال فوق دختر ميت مستحق نصف ترکه که مساوی است به ‪ 3‬سھم ودختر پسر مستحق سدس ترکه‬
‫که مساوی است به ‪ 1‬سھم وخواھر عالتی به وجود دختر ميت عصبه گرديده مستحق باقيمانده ترکه که‬
‫مساوی است به ‪ 2‬سھم ‪ ،‬ميباشند‪.‬‬
‫‪ – 6‬حجب از ميراث ‪ :‬واين در صورت است که درجمله ورثه دو نفر خواھر اعيانی موجود باشد که‬
‫درينصورت خواھر عالتی از ميراث محروم ميگردد مثل‪:‬‬
‫عبدالکبيرمتوفی ‪:‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫زوجه‬ ‫خواھر عالتی‬ ‫‪ 2‬اخت اعيانی‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/4‬‬ ‫محجوب‬ ‫‪2/3‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪ 8‬و ‪ 1‬به اساس رد‬
‫درمثال فوق خواھران اعيانی مستحق ثلثان ترکه که مساوی است به ‪ 8‬سھم ومستحق يک سھم به‬
‫اساس رد ‪،‬وخواھر عالتی نسبت موجوديت ‪ 2‬خواھر اعيانی از ميراث محجوب ميگردد زيرا حصه‬
‫خواھران دوثلث ترکه بوده که آنرا خواھران اعيانی به اساس فرض مستحق شدند وچيزی اضافه از آن‬
‫باقی نمانده است ‪ .‬وحصه زوجه ربع ترکه که مساوی است به ‪ 3‬سھم ميباشد‪.‬‬
‫‪ – 7‬حجب از ميراث ‪ :‬خواھران عالتی بوجود اشخاص ذيل از ميراث محروم ميگردند ‪:‬‬
‫بوجود پسر ‪ ،‬پسر پسر اگرچه دردرجه پائين تر قرار داشته باشد وبوجود پدر‪ ،‬اما محروميت شان به سبب‬
‫جد اختالفی است که نزد امام ابوحنيفه محروم ونزد علماء ثالثه محروم نميگردند‪.‬‬
‫‪29‬‬
‫ميراث ام )مادر( ‪:‬‬

‫مادر در ميراث دارای سه حالت ميباشد‪:‬‬
‫‪ – 1‬سدس ترکه ‪ :‬واين درصورت است که با مادر در جمله ورثه پسر ويا پسر پسر‬
‫دخترويادخترپسراگرچه دردرجه پائين تر قرار داشته باشند ويا دونفر برادران ويا خواھران ميت موجود‬
‫باشد مثل‪:‬‬
‫ابن‬ ‫مادر‬ ‫پدر‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫عصبه‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫فروض‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫سھم ھر وارث از اصل مسئله‪:‬‬
‫درمثال فوق پدر ميت نسبت موجوديت اوالد مستحق ‪ 1/6‬ترکه که مساوی است به يک سھم ومادر او نيز‬
‫نسبت موجوديت اوالد مستحق ‪ 1/6‬ترکه که مساوی است به يک سھم وپسر مستحق باقيمانده ترکه بعداز‬
‫سھام پدرومادر ميباشد که مساوی است به ‪ 4‬سھم‬
‫‪ – 2‬ثلث کل ترکه ‪ :‬واين درصورت است که ميت اوالد ويا دونفر خواھر يا برادر) اعيانی يا عالتی يا‬
‫اخيافی ( نداشته باشد مثل ‪:‬‬
‫عبدالکبير متوفی‪:‬‬
‫ام‬ ‫اب‬ ‫ورثه‪:‬‬
‫‪1/3‬‬ ‫عصبه‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫سھم ھر وارث از اصل مسئله‬
‫درمثال فوق پدر ميت نسبت عدم موجوديت اوالد در جمله ورثه‪ ،‬عصبه بوده مستحق باقيمانده ترکه بعد از‬
‫سھم مادر ميباشد ومادر ميت نسبت عدم موجوديت اوالد وھمچنان دو نفر خواھر ويا برادر مستحق ثلث‬
‫ترکه که مساوی است به ‪ 1‬سھم ميباشند‪.‬‬
‫‪ 3‬ثلث مابقيه ‪ :‬واين در صورت است که ميت اوالد نداشته وھمچنان دونفرخواھريا برادر ميت درجمله‬
‫ورثه قرار نداشته باشد وترکه محصور بين يکی از زوجين ‪،‬پدرومادر باشد ‪.‬‬
‫مثل‪:‬‬
‫مادر‬ ‫پدر‬ ‫زوجه‬ ‫ورثه‪:‬‬
‫‪1/3‬‬ ‫عصبه‬ ‫‪1/4‬‬ ‫فروض‪:‬‬
‫‪30‬‬
‫مابقيه‬ ‫اصل مسئله ‪12‬‬

‫درمثال فوق زوجه ميت مستحق ربع ترکه بوده که مساوی است ب|ه ‪ 3‬س|ھم وپ|درميت عص|به ب|وده مس|تحق‬
‫باقی مانده ترکه که مساوی است به ‪ 6‬ومادرنسبت اينکه متروکه بين زوجه وپدر وم|ادر اس|ت مس|تحق ثل|ث‬
‫باقيمانده بعد از سھم زوجه ميباشد که مساوی است به ‪ 3‬سھم‪.‬‬
‫البته قابل ذکر است که مادر مستحق ثلث مابقيه صرف در يک حالت ميباشد که ورثه فقط پدر مادر ويکی‬
‫از زوجين باشد چنانچه درمثال فوق گذشت‪.‬‬
‫ميراث جده )مادرکالن (‪:‬‬

‫جده دونوع است ‪:‬‬
‫‪ – 1‬جده صحيحه وآن عبارت است از جده که انتساب او به ميت توسط جد غير صحيح نشود ويا به عباره‬
‫ديگر جده صحيحه مادر يکی از ابوين ويا جد صحيح ميباشد مثل ‪ :‬مادر مادر ‪.‬‬
‫مادر پدر ويا مادر پدرپدر‪.‬‬
‫جده صحيحه يا توسط ذوی الفروض به ميت منسوب ميشود ويا توسط عصبات مانند مادر مادر ويا مادر‬
‫پدر‪ ،‬که درينجا ديده ميشود که جده توسط مادر که ذوی الفروض است وتوسط پدر که از جمله عصبات‬
‫است به وی منسوب ميگردد ‪.‬‬
‫جده فاسده ‪ :‬وآن عبارت است از جده که توسط جدغير صحيح به ميت منسوب شود ويا به عباره ديگر‬
‫درانتساب ھر جده به ميت پدر بين دو مادر قرار گيرد مثل ‪ :‬مادرپدرمادر‪ .‬درين مثال ديده ميشود که جده‬
‫به ميت نه توسط ذوی الفروض به ميت منسوب گرديده ونه توسط عصبات بلکه توسط ذوی االرحام‬
‫صورت گرفته ‪.‬‬
‫جده دراستحقاق ميراث دارای دوحالت ميباشد ‪:‬‬
‫‪ -:(1‬سدس ترکه واين درصورت است که مادر ميت درجمله ورثه قرار نگرفته باشد مثل‪:‬‬
‫رحمت ﷲ متوفی ‪:‬‬
‫برادر اعيانی‬ ‫جده‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫عصبه‬ ‫‪1/6‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪6‬‬ ‫اصل مسئله‪:‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫سھم ھروارث ازاصل مسئله‪:‬‬
‫درمثال فوق جده مستحق سدس ترکه نسبت عدم موجوديت مادر که مساوی است به ‪ 1‬سھم وبرادر اعيانی‬
‫مستحق باقيمانده بعداز سھم جده که مساوی است به ‪ 5‬سھم ميباشند ‪.‬‬
‫‪ – 2‬حجب از ميراث ‪ :‬جده بوجود اشخاص ذيل از ميراث محروم ميگردد ‪:‬‬
‫بوجود مادر‪:‬جده اگر مادری باشد يا پدری به وجود مادر از ميراث محروم ميگردد ‪.‬‬
‫‪31‬‬
‫بوجود پدر‪ :‬جده که توسط پدربه ميت منسوب ميگردد بوجود پدر از ميراث محروم ميگردد زيرا به اساس‬
‫قاعده ميراث ‪ :‬ھرگاه شخص توسط شخص ديگر به ميت منسوب گردد در صورت موجوديت او از‬
‫ميراث محروم ميگردد ‪.‬‬
‫بوجود جد‪ :‬جد جده راکه توسط او به ميت منسوب ميگردد از ميراث محروم ميسازد‪.‬‬
‫جده قريب جده بعيد را محروم ميسازد) القربی تحجب البعدی(‪.‬‬
‫‪32‬‬
‫فصــــــــــل چھارم‬
‫عصبات وحجب‬
‫ميراث طور عصوبت سبب دوم ازاسباب ميراث ميباشد ‪.‬ورثه که به آن مستحق ميراث ميبا شد بعد‬
‫ازذوی الفروض قراردارند ‪.‬‬
‫تعريف عصبه ‪:‬‬

‫عصبات جمع عصبه بوده وازين قول عرب )عصب القوم باالرجل عصبا( که معنی احاطه را ميدھد‬
‫گرفته شده است زيرا اقارب مذکر شخصی که با او توسط مذکر منسوب گردند شخص را احاطه نموده‬
‫ودروقت ضرورت ازاودفاع مينمايند ‪.‬کلمه عصبه جمع بوده مفرد آن عاصب ميباشد وعصبات جمع‬
‫الجمع ميباشد واطالق عصبه برواحد وتثنيه وجمع مذکر ومؤنث ميشود دراصطالح علمای ميراث عصبه‬
‫کسی را گويند که درحالت نبودن ذوی الفروض مستحق جميع ترکه ودرحاالت وجود آنھا مستحق مال با‬
‫قی مانده بعد ازسھم آنھا ميشود ‪.‬‬
‫عصبه ابتداءبه دو قسم است ‪:‬‬
‫‪ -:1‬عصبه نسبی‬
‫‪ -:2‬عصبه سببی )موالی عتاقت(‬
‫عص||به س||ببی توس||ط عص||به نس||بی ازمي||راث مح||روم گردي||ده وازآنج||ا ک||ه ناحي||ه عمل||ی ن||دارد واکن||ون قاب||ل‬
‫تطبيق نيست ازتفصيل درآن صرف نظر کرده تنھا عصبه نسبی وانواع آن رامورد بحث قرار ميدھيم‪:‬‬
‫عصبه نسبی وانواع آن ‪:‬‬

‫‪ -‬عص||به نس||بی عب||ارت ازاق||اربی ھس||تند ک||ه ازجھ||ت قراب||ت حقيق||ی )نس||ب( بامي||ت ارتب||اط داش||ته باش||ند‬
‫‪.‬عصبه نسبی نزد علمای ميراث سه نوع است ‪:‬‬
‫‪ -:1‬عصبه بنفسه)عصبه ذاتی (‬
‫‪ -:2‬عصبه بغيره )عصبه به سبب غير(‬
‫‪ -:3‬عصبه مع غيره )عصبه به وجود غير(‬
‫عصبه بنفسه وکيفيت ميراث آنھا ‪:‬عصبه بنفسه دراصطالح علمای ميراث عبارت ازقري|ب م|ذکر اس|ت ک|ه‬
‫تنھا توسط مؤنث به اومنسوب نگرديده باش|د يعن|ی انتس|اب اوب|ه مي|ت ي|ا توس|ط م|ذکر ص|ورت گرفت|ه باش|د‬
‫چون برادر عالتی ‪ ,‬کاکای عالتی وپسران آنھ|ا وي|ا توس|ط م|ذکر ومؤن|ث ھ|ردو ص|ورت گرفت|ه باش|د مث|ل‬
‫برادر اعيانی ‪ ,‬کاک|ای اعي|انی وپس|ران آنھ|ا وي|ا در انتس|اب آنھ|ا ب|ه مي|ت واس|طه موج|ود نب|وده مس|تقيما ب|ه‬
‫اومنسوب گردند ‪.‬چون پسر ‪ ,‬پدر ‪ ,‬ام|ا اگ|ر انتس|اب شخص|ی ب|ه مي|ت تنھ|ا توس|ط مؤن|ث ص|ورت گي|رد آن‬
‫شخص عصبه نبوده يا ازجمله ذوی الفروض خواھد بود مثل برادر مادری ويا ازجمل|ه ذوی االرح|ام چ|ون‬
‫‪33‬‬
‫پسر دختر ‪ ,‬پدر مادر وامث|ال آن‪.‬اي|ن ن|وع اق|ارب را ازآن جھ|ت عص|به بنفس|ه ميگوين|د ک|ه قراب|ت ش|ان ب|ه‬
‫ميت بذات خود سبب عصوبت گرديده ودرکسب صفت عصوبت به شخص ديگری احتياج ندارد ‪.‬‬
‫جھات عصوبت‪:‬‬
‫عصبه نسبی به اساس قواعد فقه اس|المی درچھ|ار جھ|ت منحص|ربوده ک|ه ب|ه ط|ور ذي|ل ترتي|ب يافت|ه‬
‫است ‪.‬‬
‫‪ :1‬جھت بنوت )فرع مذکر(چون پسر ‪,‬پسرپسراگرچه به درجه پائين تر باشند مانند ‪:‬‬
‫پسرپسرپسرپسرپسرپسر‪. ............................‬‬
‫باالترباشد‬ ‫درجه‬ ‫به‬ ‫اگرچه‬ ‫پدرپدر‬ ‫پدر‪,‬‬ ‫مثل‬ ‫مذکر(‬ ‫اصل‬ ‫ابوت)‬ ‫جھت‬ ‫‪- :2‬‬
‫مانند‪:‬پدرپدرپدرپدرپدرپدر‪.......‬‬
‫‪ -:3‬جھت اخوت )فرع مذکر پدر ميت( مثل برادر اعيانی وبرادر عالتی وپسران آنھا ‪.‬‬
‫‪ -:4‬جھت عمومت )فرع مذکر جدميت ( مثل ‪:‬کاکای اعيانی وعالتی وپسران آنھا ‪.‬‬
‫طوريکه ذکر گرديد عصبه کسی است که جميع ترکه رادرحال عدم موجوديت ذوی الفروض ويا با قی‬
‫مانده ترکه را بعد ازسھم ذوی الفروض درحال وجود آنھا به ميراث ميگيرد ‪.‬وبه اين اساس عصبه بنفسه‬
‫ھم مستحق جميع ترکه ويا با قی مانده آن بعد ازسھم ذوی الفروض ميبا شد ود رحالتی که سھام ذوی‬
‫الفروض جميع ترکه را دربرگيرد ازميراث محروم ميگرددعصبه بنفسه درصورتيکه يک نفرباشد به‬
‫تفصيل فوق مستحق ميراث بوده اختالف جھت عصوبت درميراث اوتأثيری را عايد نمی سازد اما اگر‬
‫تعداد عصبه بنفسه متجاوز ازيک نفر باشد ودرجھات عصوبت نيزبا ھم اختالف داشته با شند شخصی‬
‫مستحق ميراث را ازغيرآن به طورذيل ميتوان تفريق کرد ‪.‬‬
‫‪ -1‬به اعتبار جھت ‪:‬‬
‫وقتي كه تعداد عصبه بنفسه متجاوز از يك نفر باشند ودر جھت عصوبت نيزباھم اختالف داشته باشند‬
‫جھت بنوت بر جھت ابوت وجھت ابوت برجھت اخوت وجھت اخوت بر جھت عمومت ترجيح داده ميشود‬
‫يعني در تقديم يك جھت برجھت ديگر بايد ترتيبي راكه قبالَ◌َ ◌ً ◌ً ذكر گرديده مراعات نمود‪.‬‬
‫قابل تذكر است كه در تقديم جھت ابوت بر جھت اخوت جد شامل نبوده زيرا برادران اعياني وعالتي‬
‫طوريكه ذكر گرديد بوجود جد از ميراث محروم نميشود ‪.‬‬
‫‪ -2‬به اعتبار درجه قرابت ‪:‬‬
‫عصبه بنفسه وقتي كه از يك نفر زياد باشد ودر جھت قرابت باھم اختالف نداشته باشند ھمه در يك جھت‬
‫قرابت قرار داشته باشند دراين حالت اگر درجات انتساب شان به ميت فرق داشته باشد به اشخاصيكه در‬
‫درجه قريب ھستند براشخاصيكه در درجه بعيد قرار دارند در استحقاق ميراث ترجيح داده ميشود مثالً اگر‬
‫شخصي وفات نمايد ووارث او پسر وپسر پسر باشد اينھا ھردو عصبه بنفسه بوده ودر يك جھت بنوت‬
‫قرار دارند اما از آنجاكه درجه قرابت پسر نظر به درجه قرابت پسرپسر به ميت بيشتر است پسر در‬
‫‪34‬‬
‫استحقاق ميراث بر پسرپسر مقدم است چنانچه پدر بر جد‪،‬وبرادر اگرچه عالتي باشد بر برادرزاده اعياني‬
‫وكاكا بر پسركاكا دراستحقاق ميراث به اساس عصوبت قدامت دارند ‪.‬‬
‫‪ -:3‬به اعتبار قوت قرابت‪:‬‬

‫وقتيكه تعداد عصبه بنفسه بيش از يك نفر بوده ودر جھت ودرجه قرابت به ميت باھم فرقي نداشته باشند‬
‫ھرگاه اختالف بين آنھا درقوت قرابت به ميت موجودباشد شخصي كه قرابت او به ميت قويترباشد‬
‫برشخص ديگري كه در قوت قرابت بااو يك سان نيست در استحقاق ميراث مقدم است ‪.‬مثالً اگر شخصي‬
‫وفات نمايد وازاويك برادر اعياني ويك برادرعالتي ورثه باقي بماند باوجوداينكه ھر دو عصبه بنفسه بوده‬
‫ودر جھت ودرجه قرابت به ميت باھم فرقي ندارند برادر اعياني بر برادر عالتي دراستحقاق ميراث مقدم‬
‫تر است زيرا قرابت برادراعياني به ميت قويتر است از قرابت برادر عالتي به او‪.‬‬
‫عصبه بنفسه ھر گاه درجھت ودرجه وقوت قرابت باھم اختالف نداشته باشند وفرقي بين آنھا درجھت‬
‫انتساب ودرجه قرابت وقوت قرابت به ميت موجودنباشد تمام شان مستحق اخذ ميراث دانسته ميشود ويكي‬
‫برديگري دراستحقاق ميراث ومقدارآن تفاوت نداشته جميع تركه ويامتباقي تركه بعد از سھام ذوي‬
‫الفروض رابه ميراث گرفته به اعتبار تعداد آنھا مساويانه بين آنھا تقسيم ميگردد ‪.‬‬
‫دليل ميراث عصبه بنفسه بكيفيتي كه قبالً ذكر گرديداين فرموده حضرت رسول ﷲ )ص(است )الحقوا‬
‫الفرائض باھلھا فمابقي فالولي رجل ذكر()صحيح البخاری‪,‬ج‪,2‬ص‪ (997‬مراد از اولويت درحديث فوق‬
‫اولويت در قرابت بوده وآن توسط جھت ‪،‬درجه قرابت ويا قوت قرابت درحالت تعددعصبه بنفسه تعين‬
‫عصبه بغيره‬
‫عصبه بغيره )عصبه بسبب غير(دراصطالح علمأميراث مؤنثي است كه صاحب فرض بوده‬
‫ودرعصوبت خود بشخص ديگر )عصبه بنفسه(احتياج داشته باشد وياغيردرعصوبت شريك گرديده به‬
‫اساس عصوبت مستحق ميراث شود وصفت فرضيت خودراازدست دھد‪.‬‬
‫عصبه بغيره مطابق به اساسات فقه اسالمي اناثي ميشوند كه سھم آنھا درحالت انفرادي نصف‪1/2‬‬
‫ودرحالت تعدددوثلث ‪ 2/3‬باشد لذا عصوبت بالغير در چارنفراناث ذيل منحصر ميباشد‪.‬‬
‫‪-:1‬دختر ھمراه پسر‬
‫‪ -:2‬دخترپسرھمراه پسرپسر‬
‫‪-:3‬خواھراعياني ھمراه برادراعياني‬
‫‪-:4‬خواھرعالتي ھمراه برادرعالتي‬
‫دليل برميراث اين نوع ازعصبه قول خداوند )ج(است كه فرموده ‪):‬يوصيكم ﷲ في اوالدكم للذكرمثل حظ‬
‫االنثيين ( )النساء‪ (2) (11‬و)وان كانوا اخوة رجاال ونساءفللذ كرمثل حظ االنثيين ()النساء‪(176‬‬
‫‪35‬‬
‫درآيات قرآني فوق درحالت اختالط اوالد مذكر ومونث ودرحالت اختالط خواھران بابرادران براي‬
‫دختران وخواھران حصه معيني درميراث تعيين نگرديده است از اين معلوم ميشود كه خواھر ميت‬
‫بابرادرودختر ميت با پسر اوعصبه ميگردد‪.‬‬
‫شرط عصوبت بالغير‪:‬‬

‫جھت تحقق عصوبت بالغير وجود شرائط ذيل ضروري است‪.‬‬
‫‪-:1‬مونثي كه درعصوبت خود بغير محتاج باشد وتوسط غيرعصبه گردد بايد از جمله ذوي الفروض بوده‬
‫وسھم معيني در ميراث براي اوتعين گرديده باشد لذا اناث كه ازجمله ذوي الفروض نيستند وسھم معيني‬
‫درميراث ندارند باغير عصبه نميگردند مثل بنت بنت كه باابن ابن عصبه شده نميتواند زيرا بنت بنت‬
‫ازجمله ذوي الفروض نبوده ازجمله ذوي االرحام ميباشد چنانچه عمه با كاكا عصبه شده نميتواند يعني اگر‬
‫ميت كاكا وعمه داشته باشد عمه مستحق ميراث او نبوده تركه اوبراي كاكا او به اساس عصوبت داده‬
‫‪ -:2‬شخصيكه مونث راعصبه ميگرداند بايد بااودريك جھت قرابت قرارداشته باشد لذا دختر ميت بابرادر‬
‫اعياني يا عالتي اوعصبه شده نميتواند‪.‬‬
‫شخصيكه به سبب اومونث عصبه ميگردد عالوه بر اتحاد جھت بايد بااودردرجه قرابت مساوي باشد‬
‫لذادختر باپسرپسر عصبه نميگردد زيرا باوجود اتحاد جھت دردرجه قرابت مساوي قرار ندارند اما اين‬
‫حكم دربنات ابن دربعضي حاالت طوريكه در ميراث آنھا ذكر گرديد قابل تطبيق نيست زيرا بنت ابن كه‬
‫به اساس فرضيت مستحق ميرات نباشد توسط ابن ابن كه دردرجه پائينتر ازاوقراردارد ميتواند عصبه‬
‫گردد‪.‬‬
‫شخصيكه بسبب او مونث عصبه ميگردد برعالوه اتحاد درجھت ودرجه قرابت بايد بااودر درقوت قرابت‬
‫يك سان باشد لذا خواھر اعياني بابرادر عالتي عصبه نميگردد زيرا باوجود اتحاد در جھت ودرجه قرابت‬
‫درقوت قرابت باھم مساوي نيستند ‪.‬‬
‫حكم عصبه بغيره در ميراث‪:‬‬
‫مونثي كه صاحب فرض بوده به سبب شخصي ديگري عصبه گردد صفت فرضيت خودرااز دست‬
‫داده با اساس عصوبت مستحق ميراث ميگردد وتمام تركه وياباقي مانده آنرا بعد از سھام ذوي الفروض‬
‫باشخصي كه اوراعصبه گردانيده طورعصوبت به ميراث ميگيرد وطوري بين آنھا تقسيم ميشود كه يك‬
‫حصه آن براي مونث ودو حصه آن براي شخصيكه اورا عصبه گردانيده داده ميشود واگر احياناً‬
‫بعدازسھم ذوي الفروض چيزي از تركه باقي نمانداز ميراث محروم ميگردند‪.‬‬
‫‪36‬‬
‫عصبه مع غيره‪:‬‬
‫عصبه مع غيره ويا عصبه بوجود غير دراصطالح علماء ميراث عبارت ازمؤنثی است که صا حب‬
‫فرض بوده ودرعصوبت خود به مؤنث ديگری که صاحب فرض باشدمحتاج گردد ‪.‬ومؤنثی که اوراعصبه‬
‫گردانيده درعصوبت بااواشتراک نداشته بلکه به اساس فرضيت سھم معين خودرا درميراث مستحق‬
‫ميگردد ‪.‬عصبه مع غيره طبق اساسات فقه اسالمی دردونفر ازذوی الفروض که عبارت ازخواھر اعيانی‬
‫وخواھر عالتی ميباشد منحصربوده وھر کدام ازاينھا به وجود دختر ميت يا دختر پسر او اگرچه درجه او‬
‫تنزيل نمايد عصبه ميگردند بشرط اينکه ھمراه خواھر اعيانی برادراعيانی وبا خواھر عالتی برادرعالتی‬
‫درجمله ورثه قرار نداشته باشد زيرا درصورت وجود آنھا خواھر عصبه بغيره بوده ودرعصوبت به‬
‫دختر ميت يا ختر پسر اواحتياج احساس نميشودوخواھريکه بادخترميت يادخترپسراوعصبه گردد صفت‬
‫فرضيت را ازدست ميدھد وبه اساس عصوبت مال باقی مانده بعد ازسھم دختر يادختر پسر ميت وغيره‬
‫ذوی الفروض را اگردرورثه موجودباشد به طريق عصوبت به ميراث ميگيرد ودرين حالت طبق احکام‬
‫فقه اسالمی خواھر صفت ذکورت را کسب کرده قائم مقام برادر قرارگرفته واشخاصی که با برادرازترکه‬
‫ميت ميراث گرفته نميتوانستند باوی نيزميراث گرفته نمی توانند مثال ‪:‬اگر شخصی وفات کند ووارث او‬
‫دختر ‪,‬دخترپسر ‪ ,‬خواھر عالتی وکا کا باشد دختر ميت مستحق نصف ‪(1/2‬ترکه ودختر پسر او مستحق‬
‫سدس ‪(1/6‬ترکه جھت تکميل دوثلث که حد اعظمی سھم بنات است طور فرضيت ميباشند وخواھر عالتی‬
‫به وجود دختر ميت عصبه ميگردد وترکه باقی مانده بعد ازسھم دختر ودختر پسر ميت راطورعصوبت به‬
‫ميراث ميگيرد وکاکا توسط خواھرعالتی ازميراث محروم ميشود زيرا اوقائم مقام برادر عالتی‬
‫قرارگرفته وطوريکه کا کا به وجود برادر عالتی ازميراث محروم ميگردد به وجود اونيز ازميراث‬
‫محروم ميگردد‪.‬‬
‫فرق بين عصبه بغيره وعصبه مع غيره ‪:‬‬

‫بين عصبه بغيره وعصبه مع غيره فرق ھاي ذيل به مشاھده ميرسد ‪:‬‬
‫‪-1‬عصوبت بالغير بسبب وجود عصبه بنفسه تحقق مي پذيرد وعصوبت مع الغير از اجتماع خواھر‬
‫اعياني ياعالتي بابنت يابنت ابن متحقق ميگردد ‪.‬‬
‫‪ -2‬در عصوبت باالغيره عصوبت عصبه بنفسه به اناثي صاحب فرض كه به سبب اوعصبه گرديده انتقال‬
‫يافته وضمناًفرضيت اواز بين رفته ھردو بسبب عصوبت ميراث ميگيرند امادر عصبه مع غيره بنت‬
‫يابنت ابن كه توسط او خواھر اعياني يا عالتي عصبه ميگردد عصبه بنفسه نيست تا عصوبت او به‬
‫خواھر اعياني يا عالتي انتقال كند وفقط اجتماع خواھر اعياني وعالتي با بنت يا بنت ابن عصوبت را‬
‫بميان آورده است بنت ويابنت ابن صفت فرضيت خودرا از دست نميدھد تنھا خواھر اعياني يا عالتي‬
‫صفت فرضيت خودرا از دست داده وبه اساس عصوبت مستحق ميراث ميشود ‪.‬‬
‫‪ -3‬در عصوبت باالغير وقتي سھام ذوي الفروض تمام تركه رادربرگيرد عصبه بنفسه واناث صاحب‬
‫فرضي كه بسبب اوعصبه گرديده ھردو از ميراث محروم ميشوند درعصوبت مع الغير تنھا خواھر‬
‫‪37‬‬
‫اعياني ياعالتي از ميراث محروم ميگردد بنت وبنت ابن سھم معين خودرا درميراث به اساس فرضيت‬
‫مستحق ميشوند ‪.‬‬
‫قانون مدني افغانستان تعريف عصبه‪،‬انواع واحكام آنرا چنين بيان نموده است‪:‬‬
‫مادهء)‪(2012‬عصبه شرعاً◌ً باالي كسي اطالق ميشود كه درصورت نبودن صاحبان ف|روض تم|ام متروك|ه‬
‫ودرصورت موجوديت اص|حاب ف|روض درح|الي ك|ه ازمي|راث محج|وب نباش|ند‪،‬باقيمانده اص|حاب ف|روض‬
‫راازمتروكه مستحق ميشوند‪.‬‬
‫م|ادهء)‪(2013‬ھرگ|اه ھ||يچ ي|ك از ص||احبان ف|رض موجودنب||وده ي|ا باوجودآنھ||ا تم|ام متروك||ه ش|امل حص||ص‬
‫فرض نشود تمام متروكه ياآنچه از صاحب فرض باقي مانده‪،‬به عصبه نسبي داده ميشود‪.‬‬
‫م||ادهء)‪(2014‬عص||به نس||بي ب||ه س||ه دس||ته تقس||يم ميش||ود ‪:‬عص||به بنفس||ه ‪،‬عص||به بغيره‪،‬عص||به م||ع غي||ره‬
‫مادهء)‪(2015‬عصبه بنفسه كسي اس|ت ك|ه درقراب|ت اوب|ه مي|ت بغي|ر محت|اج نب|وده ودرنس|بت اوبمي|ت ان|اث‬
‫داخل نميگردد‪.‬‬
‫مادهء)‪(2016‬عص|به بنفس|ه ب|ه ترتي|ب ذي|ل داراي چ|ار جھ|ت اس|ت بن|وت ‪:‬ك|ه ش|امل پس|ران وپس|ران پس|ر‬
‫ميباش|||د‪،‬اگرچه درج|||ه آنھ|||ا تنزي|||ل ياب|||د‪.‬اب|||وت ‪:‬ك|||ه ش|||امل پ|||در وج|||د ص|||حيح ميش|||ود‪،‬گرچه درج|||ه آنھ|||ا‬
‫باالروداخوت ‪:‬كه شامل برادران عيني پدري وپسران آنھاميگردد گرچه درجات آنھاپايان رود عموم|ت ك|ه‬
‫شامل كاكاھاي ميت ‪،‬كاكاھاي پدرميت وكاكاھاي جد صحيح ميت ميشود گرچ|ه درج|ات آنھ|ا ب|االرود ‪.‬اع|م‬
‫ازاينكه عيني باشد ياپدري وھمچنان شامل پسران وپس|ران پس|ر آنھ|ا ميش|ود گرچ|ه درج|ات آنھ|ا پ|ائين رود‬
‫‪.‬مادهء)‪(2017‬ھرگاه عصبه بنفسه از نظرجھت يكي باشند ‪،‬قريب ترين آنھا ازلحاظ درجه به مي|ت مس|تحق‬
‫شمرده ميشود‪،‬اگردرجھت ودرجه يكي باشند ‪،‬اوليت به قرابت داده ميش|ود‪.‬واگرش|خص داراي دوقراب|ت ب|ه‬
‫ميت باشد‪ .‬برشخص|يكه داراي ي|ك قراب|ت اس|ت ح|ق اولي|ت دارد واگ|ر ازلح|اظ جھ|ت درج|ه وق|وت قراب|ت‬
‫مساوی باشند ميراث در بين آنھا مساويانه تقسيم ميگردد‪.‬‬
‫ماده )‪ ( 2018‬عصبه به سبب غير ‪ ،‬به مؤنث اطالق ميشود که در عصوبت بميت محتاج بغير بوده‬
‫وباغير در عصوبت شريک باشد‪.‬‬
‫ماده ) ‪ ( 2019‬عصبه بغير عبارتنداز‪:‬‬
‫‪ – 1‬دختران با پسران ‪.‬‬
‫‪ – 2‬دختران پسر گرچه درجات آن پائين رود باپسران پسر گرچه تنزيل نمايد درحاليکه پسران در درجه‬
‫متوازی با دختران يا پائينتر از آنھا قرار داشته واز طريق ديگر مستحق ارث نشوند‪.‬‬
‫‪ – 3‬خواھر عينی با برادران عينی خواھران پدری با برادران پدری ‪.‬‬
‫)‪ (2‬دراحوال مندرج فقره فوق اين ماده مرد دوچند زن از ميراث حصه ميگيرد‪.‬‬
‫ماده) ‪ ( 2020‬عصبه مع غيره به مؤنثی اطالق ميشود که در عصوبت خود به مؤنث ديگر محتاج بوده‬
‫ومؤنث ديگر در عصوبت بااوشرکت نداشته باشد‪.‬‬
‫ماده )‪( 2021‬‬
‫‪38‬‬
‫‪ - 1‬عصبه مع غيره عبارتند از خواھران عينی يا پدری با دختران يا دختران پسر گرچه درجه آنھا تنزيل‬
‫نمايد ‪ .‬دراين صورت باقی متروکه را بعد از ادای حصه فروض مستحق ميشوند ‪.‬‬
‫‪ - 1‬به اشخاص مندرج فقره فوق اين ماده نسبت به ساير عصبه مانند برادران عينی وپدری اعتبار داده‬
‫شده در حق تقدم درجه وقوت تابع احکام آنھا ميباشند‪.‬‬
‫حجب‬
‫حجب درلغت منع وستر)پوشانيدن( را گويند مثال گفته ميشود كه )حجبت السحاب الشمس( وقتي كه‬
‫ابرآفتاب رابپوشاند و)حجبه عن كذا(وقتي كه منع كند اورا ازآن واسم فاعل حجب‪،‬حاجب واسم مفعول آن‬
‫محجوب است ‪.‬‬
‫حجب دراصطالح علماءميراث عبارت است ازمنع شخص معين ازكل يا بعض ميراث به سبب وجود‬
‫شخص ديگر‪.‬‬
‫حجب به دوقسم است ‪:‬‬
‫الف‪ -‬حجب نقصان‬
‫ب‪ -‬حجب حرمان‬
‫الف‪ -‬حجب نقصان‪:‬‬
‫حجب نقصان‪:‬‬
‫عبارت ازانتقال وارث است ازسھم اعلي به سھم ادني بوجود شخص ديگر مثل زوج كه بوجود اوالد‬
‫ميت سھم او ازنصف )‪(1/2‬به ربع)‪(1/4‬انتقال ميابد‪.‬‬
‫حجب نقصان درورثه متحقق ميشود كه داراي دوسھم اعلي وادني باشد وورثه كه داراي سھم اعلي وادني‬
‫ھستند طوريكه قبالًدراحوال استحقاق آنھا ازتركه بصورت مفصل ذكرگرديده عبارت اند از ‪:‬‬
‫‪ -1‬زوج ‪:‬داراي سھم اعلي نصف )‪(1/2‬وسھم ادني )‪ (1/4‬بوده وبوجود اوالد ميت سھم اوازنصف به ربع‬
‫انتقال ميكند‪.‬‬
‫‪ -2‬زوجه‪ :‬داراي سھم اعلي ربع )‪ (1/4‬وسھم ادني ثمن )‪ (1/8‬بوده وبوجود اوالد ميت سھم او از ربع به‬
‫ثمن انتقال مينمايد‪.‬‬
‫‪ -3‬بنت ابن‪ :‬داراي سھم اعلي نصف )‪ (1/2‬درحالت انفرادي و دوثلث )‪ (2/3‬در حالت تعدد وسھم ادني‬
‫سدس)‪ (1/6‬بوده وبوجود يك نفر دختر ميت ازسھم اعلي نصف يا ثلثان به سھم ادني سدس انتقال ميكند‪.‬‬
‫‪ -4‬خواھر عالتي ‪ :‬داراي سھم اعلي نصف )‪(1/2‬در حالت انفرادي ودو ثلث )‪ (2/3‬درحالت تعدد وسھم‬
‫ادني سدس)‪(1/6‬بوده وبوجود يك نفر خواھراعياني از سھم اعلي نصف ياثلثان به سھم ادني سدس انتقال‬
‫مينمايد‪.‬‬
‫‪ -5‬مادر داراي سھم اعلي ثلث وسھم ادني سدس )‪(1/6‬بوده وبوجود اوالد ميت يادو نفرخواھر يا برادراو‬
‫سھم اوازثلث به سدس انتقال مينمايد‪.‬‬
‫‪39‬‬
‫حجب حرمان ‪:‬‬

‫حجب حرمان عبارت است از منع شخص از ميراث بوجودشخص ديگر مثل جد كه بوجود پدر‬
‫مستحق ميراث نميشود ‪.‬‬
‫ورثه ازحيث قبول وياعدم قبول حجب حرمان بدونوع اند ‪:‬‬
‫‪ -1‬ورثه كه حجب حرمان راقبول نكرده وبه اساس حجب حرمان ازميراث محروم نميشوند يعني‬
‫وجودشخص ديگري درورثه سبب حرمان آنھا از ميراث نميگردد‪،‬عبارتند از ‪ :‬پدر‪،‬مادر‪،‬زوج‪،‬زوجه‪،‬بنت‬
‫وابن ‪.‬‬
‫اين شش نفر به ميت بدون واسطه منسوب گرديده وقتيكه از جمله ورثه قرارگيرند مستحق ميراث شناخته‬
‫شده ووجود شخص ديگري آنھارا ازميراث محروم گردانيده نميتواند‪.‬‬
‫‪ -2‬ورثه كه به اساس حجب حرمان ازميراث محروم ميشوند يعني وجودشخص ديگري درورثه سبب‬
‫حرمان آنھا ازميراث ميگردد وعبارت اند از سائر ورثه غير ازشش نفر كه قبالً ذكرگرديد اين اشخاص‬
‫نظربه اينكه مستقيما ً به ميت منسوب نگرديده بلكه بواسطه شخص ديگري به او منسوب ھستند دربعضي‬
‫ازحاالت مستحق ميراث بوده ودربرخي ديگرازميراث محروم ميگردند‪.‬‬
‫حجب حرمان نسبت به اين نوع ورثه بدو اصل وقاعده بنا يافته است ‪:‬‬
‫‪ -1‬ھر شخص كه توسط شخصي ديگري به ميت منسوب گردد بوجودآن شخص )واسطه(كه درجمله ورث|ه‬
‫مي||ت موج||ود باش||د ازترك||ه مي||راث گرفت||ه نميتوان||د بش||رطي ك||ه)واس||طه(درس||بب ارث ب||ااو متح||د ب||وده‬
‫ويامستحق كل متروكه گردد مثل جد كه به وجود اب ياجده ك|ه ب|ه وج|ود ام)م|ادر( ب|ه اس|اس اتح|اد درس|بب‬
‫ارث ازميراث مح|روم ميگ|ردد وب|رادر ك|ه بوج|ود پ|دربا وج|ود ع|دم اتح|اد س|بب درارث ازمي|راث مح|روم‬
‫ميشود زيراوقتي واسطه تمام تركه رامالك گ|ردد ب|راي شخص|يكه توس|ط اوب|ه مي|ت منس|وب گردي|ده چي|زي‬
‫باقي نميماند كه آنرا مستحق شود‪.‬‬
‫امااين اصل براوالد مادرك|ه توس|ط او ب|ه مي|ت منس|وب ميش|ود وبوج|وداو درجمل|ه ورث|ه ازمي|راث مح|روم‬
‫نميگردن||د قاب||ل تطبي||ق نيس||ت زيراازي||ك ط||رف اتح||اد درس||بب ارث ب||ين مادرك||ه ب||ه اس||اس اموم||ت مس||تحق‬
‫ميراث ميباشد وبرادركه به اساس اخوت مستحق ميراث است موجودنيست از طرف ديگ|ر س|ھم م|ادر تم|ام‬
‫تركه را دربرنميگيرد تاازآن چيزي براي اوالدام)مادر( باقي نماند وازميراث محروم گردند ‪.‬‬
‫‪ -2‬وارث بعيد طوريكه درعصبات نيز ذكرگرديدبوجود وارث قريب ازميراث محروم ميگردد يعني‬
‫وارثي كه باميت قرابت بيشتروقوي داشته باشد ازوارثي كه باميت قرابت ضعيف دارد حق قدامت‬
‫دراستحقاق ميراث دارد‪.‬‬
‫اين قاعده طوريكه برعصبات تطبيق ميشود برذوي الفروض نيز قابل تطبيق است‪.‬‬
‫فرق بين حجب ومنع ‪:‬‬

‫درمبحث موانع ميراث ذكرگرديد كه ھرگاه مانعي ازموانع ميراث چون قتل واختالف دين بين‬
‫وارث ومورث موجود شود وارث نميتواند ازمورث خود ميراث گيرد وازميراث محروم ميگردد ‪.‬‬
‫‪40‬‬
‫درموضوع حجب نيز تذكررفت كه احيانا ً وجودشخصي برشخصي ديگري دراستحقاق ميراث تاثيري‬
‫راوارد ساخته يااورابصورت كلي ازميراث محروم ميسازد وياسھم اوراازسھم اعلي به سھم ادني انتقال‬
‫ميدھد لذا حجب ومنع تقاربي درمفھوم لغوي باھم دارد اما نظر به مفھوم اصطالحي آن نزد علماء ميراث‬
‫بين حجب ومنع فرق ھاي ذيل موجوداست‪:‬‬
‫‪ -1‬محجوب ياشخصيكه بوجود شخصي ديگري ازميراث محروم ميگردد اھليت استحقاق ميراث راداشته‬
‫ھرگاه شخصي كه توسط اواز ميراث محروم گرديده موجود نباشد ميتواند از تركه ميت ميراث گيرد‬
‫اماممنوع يا شخصي كه بوجود مانعي ازموانع شرعي ازميراث محروم ميگردد اھليت استحقاق ميراث‬
‫راازدست ميدھد ودرھيچ صورت مستحق ميراث نميباشد اگرچه ميت وارثي ديگري ھم نداشته باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬محجوب ياشخصي ديگري كه به وجودشخص ديگر ازميراث محروم گرديده اگرچه خوداو از ميراث‬
‫محروم است شخصي ديگري را به حجب حرمان ياحجب نقصان محجوب گردانيده ميتواند اما وجود‬
‫ممنوع ياشخصي كه بوجودمانعي ازموانع شرعي ميراث ازتركه ميت محروم گرديده باشد درجمله ورثه‬
‫حكم عدم راداشته نزدعلماء احناف شخصي ديگري را بحجب حرمان يا نقصان محجوب گردانيده نميتواند‬
‫يا به عباره ديگر نزدعلماء احناف وجود اودراستحقاق ميراث بر ورثه ديگر تاثيرندارداما نزد ابن مسعود‬
‫)رض( در حجب حرمان تاثير وارد ساخته نميتواند اما در حجب نقصان ياانتقال ورثه ازسھم اعلي به سھم‬
‫ادني تاثير واردساخته ميتواند‪.‬‬
‫براي توضيح مطلب فوق به مثال ھاي ذيل توجه شود‪:‬‬
‫شخصي وفات كرد ووارث او پدر‪،‬پسر‪،‬مادرپدرومادرمادرمادراست درين مثال پدرمستحق سدس )‪(1/6‬‬
‫تركه وپسرمستحق باقي مانده تركه بعدازسھم پدراست ومادرپدربوجودپدرازميراث محروم ميگردد‬
‫وباوجوداينكه خوداوازميراث محروم است مادرمادرمادر راكه جده بعيده است ازميراث محروم ميسازد‪.‬‬
‫زوجه وفات كرد ووارث اومادر‪،‬زوج‪،‬جدو‪ 3‬برادرمادري است ‪:‬‬
‫دراين مثال زوج مستحق نصف)‪(1/2‬تركه بوده وبرادران مادري بوجود جد ازميراث محروم ميباشد‬
‫وباوجودآن سھم مادررا ازسھم اعلي ثلث )‪(1/3‬به سھم ادني سدس )‪(1/6‬انتقال ميدھد وبه اساس آن‬
‫مادرمستحق سدس )‪ (1/6‬تركه ميشود ومتباقي بعد ازسھم زوج ومادررا جدطوري عصوبت به ميراث‬
‫ميگيرد‪.‬‬
‫شخص مسلمان وفات نمود وازاوزوجه‪،‬مادر‪،‬دونفر برادرعالتي وپسرغيرمسلمان باقي ماند‪.‬‬
‫نزد علماءاحناف پسرغيرمسلمان نظر به اختالف دين بامورث ازاوميراث گرفته نميتواند ووجوداو درسھم‬
‫ويا محروميت ورثه ديگر ازميراث تاثيري وارد كرده نميتواند بنا ًء زوجه مستحق ربع )‪(1/4‬تركه‬
‫‪،‬مادرمستحق ثلث )‪(1/3‬تركه باساس فرضيت بوده ومتباقي تركه را برادران عالتي به اساس عصوبت‬
‫مالك ميشود‪.‬‬
‫ونزد ابن مسعود)رض(پسرغيرمسلمان ازمورث خود ميراث گرفته نميتواند اما سھم زوجه را ازربع‬
‫)‪(1/4‬به ثمن انتقال ميدھد ولي كسي راازميراث محروم نميسازد بنا ًء نزداوزوجه مستحق ثمن )‪(1/8‬تركه‬
‫‪41‬‬
‫ومادر مستحق سدس )‪(1/6‬تركه به اساس فرضيت ميباشد ومتباقي تركه بعد ازسھم ذوي الفروض‬
‫رابرادران عالتي طورعصوبت مالك ميگردند‪.‬‬
‫قانون مدني افغانستان حجب رامورد بحث قرار داده ‪ ،‬تعريف ‪ ،‬اقسام ‪،‬واحكام آنرا درميراث چنين بيان‬
‫مينمايد‪:‬‬
‫مادهء)‪(2024‬‬
‫حجب آنست كه شخصي اھليت ارث راداشته مگرنسبت موجوديت وارث ديگر مستحق ارث‬
‫نميگردد‪.‬محجوب باعث محجوبيت وارث ديگر ميگردد‪.‬‬
‫مادهء)‪(2025‬‬
‫حجب بدو نوع است‪:‬‬
‫حجب نقصان كه باعث تقليل حصهء مستحقه ارث ميشود‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫حجب حرمان كه بصورت كلي ازميراث محروم ميشود‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫مادهء)‪(2026‬‬
‫كسيكه به سبب يكي ازموانع ميراث ازارث محروم گردد باعث حجب ھيچ يك ازورثه شده نميتواند‪.‬‬
‫مادهء)‪(2027‬‬
‫شش نفر ازورثه ھيچ گاه به حجب حرمان مواجه نمي شود وآنھا عبارت اند از پدر‪،‬مادر‪،‬پسر‪،‬دختر‪،‬زوج‬
‫وزوجه‪.‬‬
‫مادهء)‪(2028‬‬
‫حجب نقصان برپنج نفر ورثه واردميشود كه آنھا عبارت اند از مادر‪،‬دخترپسر‪،‬خواھر اعيانی‬
‫‪،‬خواھرعالتي‪،‬زوج وزوجه‪.‬‬
‫مادهء)‪(2029‬‬
‫پدرباعث حجب جد ميگردد‪.‬خواه ازطريق فرض مستحق ارث شود يا از طريق عصوبت يا ھردو‪.‬‬
‫مادهء)‪(2030‬‬
‫مادرميت باعث حجب جدات ازميراث ميشود ‪،‬اعم ازاينكه جده پدري باشد يامادري يا ازطرف جد‪.‬‬
‫مادهء)‪(2031‬‬
‫پسرباعث حجب پسرپسروھمچنان ھرپسرپسر كه درجه او قريبتر باشد‪،‬باعث حجب پسرپسري ميگرددكه‬
‫درجه او بعيد تر باشد‪.‬‬
‫مادهء)‪(2032‬‬
‫خواھران وبرادران عيني باشند ياپدري يامادري به موجوديت پدروجد وپسروپسرپسر گرچه درجه شان‬
‫تنزيل يابد‪،‬ازميراث محروم ميشوند‪.‬‬
‫مادهء)‪(2033‬‬
‫برادرپدري به موجوديت برادر عيني وخواھر عيني ايكه عصبه باغيرگردد‪،‬محجوب ميشود‪.‬‬
‫‪42‬‬
‫مادهء)‪(2034‬‬
‫پسربرادرعيني بواسطه ھفت نفر ازورثه محجوب ميشود وعبارت اند از پدر‪،‬جد‪،‬پسر‪،‬پسرپسر‪،‬برادرعيني‬
‫‪،‬برادرپدري وخواھرعيني ياپدري ايكه عصبه باغيرگردد‪.‬‬
‫مادهء)‪(2035‬‬
‫پسربرادرپدري عالوه برھفت نفر مندرج مادهء)‪(2034‬اين قانون به موجوديت پسر‪،‬برادرعيني نيز‬
‫محجوب ميشود‪.‬‬
‫مادهء)‪(2036‬‬
‫برادران مادري به موجوديت شش نفر ازورثه محجوب ميشوند كه عبارت اند از‬
‫پدر‪،‬جد‪،‬پسر‪،‬پسرپسر‪،‬دختراصلي ودخترپسر‪.‬‬
‫مادهء)‪(2037‬‬
‫نفرازورثه محجوب ميشود كه عبارت انداز پدر‪،‬پسر‪،‬پسرپسر‪،‬برادرعيني‬ ‫كاكاي عيني بوجود ده‬
‫‪،‬برادرپدري ‪،‬خواھرعيني ياپدري‪ ،‬مشروط براينكه ھردونوع خواھر عصبه شوند وپسربرادرعيني‬
‫ياپدري‪.‬‬
‫مادهء)‪(2038‬‬
‫پسركاكاي عيني باموجوديت وارثين مندرج مواد )‪(2036‬و)‪ (2037‬اين قانون محجوب ميگردد‪.‬وھمچنان‬
‫باوجودكاكاعيني محجوب ميگرددوپسركاكاي پدري عالوتا ً براشخاص مندرج اين ماده باپسركاكاي عيني‬
‫محجوب ميشود‪.‬‬
‫مادهء)‪(2039‬‬
‫ھرگاه دختران صلبي ميت بادختران پسرميت اجتماع نمايند ودختران حايز دوثلث ارث شوند‪،‬دختران‬
‫پسرساقط ميشوند‪.‬مگراينكه پسرپسر موجودگردد‪.‬دراين صورت پسرپسر آنراعصبه ميسازد‪.‬مشروط‬
‫براينكه دردرجه اويا درجات پائينتر باشند‪،‬واين پسر پسر دختران پسر را که دردرجه پائينتر از اوقرار‬
‫دارند‪،‬محجوب ميسازد‪.‬‬
‫مادهء)‪(2040‬‬
‫ھرگاه خواھران عيني دوثلث متروكه يا بيشتر ازآن را حايز شوند‪ ،‬خواھران پدري ساقط ميشوند‪.‬مگراينكه‬
‫باآنھا برادر پدري وجود داشته باشد‪،‬درين صورت به واسطه آن عصبه ميگردند‪.‬‬
‫مادهء)‪(2041‬‬
‫ھرگاه خواھرعيني نصف متروكه راحايزگردد خواھران پدري ساقط نگرديده ششم حصه متروكه را‬
‫مستحق ميشوند‪.‬‬
‫‪43‬‬
‫فصل پنجم‬
‫اصول مســائل ميــــــراث‬
‫مخارج فروض وطريقه تقسيم ترکه ‪:‬‬

‫فروض ) سھام معينه ( درشريعت اسالمی چناچ|ه ق|بالً ذک|ر گردي|د ش|ش س|ھم اس|ت ک|ه عب|ارت ان|د از‬
‫نوع اول‪ :‬نصف ‪ 1/2‬ربع ‪ 1/4‬وثمن ‪1/8‬‬
‫نوع دوم‪ :‬ثلث ‪ 1/3‬ثلثان ‪ 2/3‬وسدس ‪. 1/6‬‬
‫ازينکه سھام معينه ھمه اعداد کسری ميباشند برای بد ست آوردن س|ھام م|ذکور باي|د از مخ|ارج اي|ن کس|رھا‬
‫استفاده نموده وسھم را از مخرج آن بدست آريم طور مثال ‪ :‬ھرگاه بخواھيم نص|ف ي|ک چي|زرا بدس|ت آري|م‬
‫بايد آنرا از عدد ‪ 2‬بدست آريم واگر بخ|واھيم ثل|ث ي|ک چي|ز را بدس|ت آري|م باي|د آن|را از ع|دد ‪ 3‬بدس|ت آري|م‬
‫وامثال آن مانند سدس از ‪ 6‬وثمن از ‪. 8‬‬
‫درص|ورت ک|ه مي||ت ي|ک نف|ر ورث||ه داش|ته باش||د ض|رورت ب|ه تقس||يم ترک|ه احس|اس نميش||ود وتم|ام ترک||ه را‬
‫اومالک ميگردد‪.‬‬
‫ھرگاه وارث تمام ترکه را مالک شده نتوان|د درآن ص|ورت س|ھم وارث از مخ|رج کس|ريکه س|ھم اورا تع|ين‬
‫مينمايد داده ميشود ومتباقی آنرا به جھت ويا شخص که ارتباط داشته باشد داده ميشود يعنی مخرج کس|ريکه‬
‫سھم از آن تعين ميشود اصل مس|ئله قرارميگي|رد م|ثال‪ :‬س|دس ) ‪ ( 1/6‬ھرگ|اه س|ھم وارث س|دس ترک|ه باش|د‬
‫ع||دد ‪ 6‬اص||ل مس||ئله ق||رار ميگي||رد و س||ھم او از آن داده ميش||ودومتباقی ‪ 5‬س||ھم ديگ||ر ب||ه جھ||ت ي||ا ش||خص‬
‫ديگرکه ارتباط داشته باشد داده ميشود‪.‬‬
‫اما اگر ورثه اشخاص متعدد باش|ند ب|رای تع|ين س|ھم ھ|روارث ض|رورت ب|ه تقس|يم ترک|ه ومعرف|ت عدديک|ه‬
‫اساس تقسيم قرار گيرد احساس گرديده که در اصطالح علماء ميراث اين عدد بنام اصل مسئله ياد ميشود‪.‬‬
‫برای شناخت اصل مسئله ويا عدديکه ازآن سھام ذوی الفروض به صورت صحيح بدست آيد واس|اس تقس|يم‬
‫ترکه قرار گيرد ‪ ،‬سھام ورثه را ابتداء بدونوع تقسيم کردند‪:‬‬
‫نصف ‪ 1/2‬ربع ‪ 1/4‬ثمن ‪1/8‬‬
‫ثلثان ‪ 2/3‬ثلث ‪ 1/3‬سدس ‪1/6‬‬
‫ھرگاه ورثه ميت اشخاص باشند که سھام شان از يک نوع مثالً نوع اول باش|د کوچ|ک ت|رين عدديک|ه س|ھم‬
‫ھر وارث از آن بدون کسر بدست آيد اصل مسئله ق|رار ميگي|رد وازآن س|ھم ھ|ر وارث داده ميش|ود م|ثال در‬
‫صورت که ورثه مس|تحق س|ھام نص|ف رب|ع وثم|ن باش|ند اص|ل مس|ئله ع|دد‪ 8‬ق|رار ميگي|رد وازآن س|ھم ھ|ر‬
‫‪44‬‬
‫وارث داده ميشود زيراعدديکه سھم تمام ورثه ازآن بدون کسر بدست آي|د ع|دد ‪ 8‬ميباش|د وس|ھام تم|ام ورث|ه‬
‫ازآن بدون کسربدست ميايد‪.‬‬
‫ھرگ|اه ورث||ه اش||خاص مس||تحق ن||وع دوم باش||ند )مانن|د ن||وع اول( ک||وچکترين عدديک||ه س||ھم تم||ام ورث||ه ازآن‬
‫بدون کسر بدست آيد اصل مسئله قرارميگيرد مثالً ھرگاه در مسئله ثلثان وثلث يکجا ش|ود اص|ل مس|ئله ع|دد‬
‫‪ 3‬ق||رار ميگيردک |ه س||ھم تم||ام ورث||ه ازآن ب||دون کس||ر بدس||ت مياي||د وھرگ||اه در مس||ئله ثلث||ان ‪ ،‬ثل||ث وس||دس‬
‫يکجاشود اصل مسئله عدد ‪ 6‬قرار ميگيرد زي|را ک|وچکترين عدديک|ه س|ھم ھ|روارث ازآن ب|دون کسربدس|ت‬
‫آيد عدد ‪ 6‬ميباشد وتمام سھام از آن بدون کسر بدست ميايد‪.‬‬
‫ھرگاه ورثه متشکل از اشخاص باشند که مستحق نوع اول ونوع دوم باشند اصل مسئله قرار ذيل ميباشد‪:‬‬
‫ھرگاه نصف از نوع اول با کل نوع دوم وي|ابعض آن يکج|ا ش|ود اص|ل مس|ئله ع|دد ‪ 6‬ق|رار ميگي|رد واز آن‬
‫سھم ورثه داده ميشود ھرگاه ربع از نوع اول با کل ن|وع دوم وي|ا بع|ض آن يکجاش|ود اص|ل مس|ئله ع|دد ‪12‬‬
‫قرار ميگيرد ھرگاه ثم|ن از ن|وع اول ب|ا ک|ل ن|وع دوم وي|ا بع|ض آن يکج|ا ش|ود اص|ل مس|ئله ع|دد ‪ 24‬ق|رار‬
‫ميگيرد برای روشن شدن بھترموضوع به مثال ھای ذيل توجه نمائيد ‪:‬‬
‫زوجه وفات نمود ازاو زوج و مادر باقی ماند مثل‪:‬‬
‫زوجه متوفی‪:‬‬
‫مادر‬ ‫زوج‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪ 1/3‬اصل‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروض‪:‬‬
‫مسئله ‪6:‬‬
‫‪1- 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫سھم ھر وارث ازاصل مسئله ‪:‬‬
‫درمثال فوق نصف ‪ 1/2‬ازنوع اول بھمراه ثلث ازنوع دوم يکجا شده که اصل مسئله عدد ‪ 6‬قرارگرفته‬
‫وسھم ورثه از آن بدون کسر بدست آمده است که درينجا سھم زوج ‪ 3‬سھم از مجموع شش سھم تمام‬
‫متروکه وحصه مادر نيز ‪ 3‬سھم که مادر دو سھم را به اساس فرضيت و‪ 1‬سھم را به اساس رد مستحق‬
‫شده است‬
‫مثال دوم‪:‬‬
‫زوجه وفات نمود واز او زوج ‪ 2‬پسر ‪،‬مادر وپدرباقيماندمثل‪:‬‬
‫زوجه متوفی‪:‬‬
‫مادر‬ ‫پدر‬ ‫‪ 2‬پسر‬ ‫زوج‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫عصبه‬ ‫‪1/ 4‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪45‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬
‫درمثال فوق ربع از نوع اول به ھم|راه س|دس ازن|وع دوم يکج|ا ش|ده ک|ه اص|ل مس|ئله ع|دد ‪ 12‬ق|رار گرفت|ه‬
‫است وازآن سھم ورثه به صورت عدد صحيح بدست آمده است ک|ه س|ھم زوج ‪ 3‬س|ھم وس|ھم پس|ران متب|اقی‬
‫که مساوی است به ‪ 5‬سھم وسھم مادروپدر ھريک ‪ ،‬دو دو سھم ميباشد که مجموع س|ھام ورث|ه دوازده س|ھم‬
‫شد که تمام متروکه نيز به دوازده سھم تقسيم شده بودوسھام تمام ورثه از آن بدون کسر بدست آمده است‪.‬‬
‫مثال سوم ‪:‬‬
‫زوج وفات نمود وورثه او عبارت است از زوجه ‪ 2 ،‬پسر ومادر مثل‪:‬‬
‫زوج متوفی‪:‬‬
‫مادر‬ ‫‪ 2‬پسر‬ ‫زوجه‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/ 6‬‬ ‫عصبه‬ ‫‪1/8‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫اصل مسئله‪24:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪3‬‬
‫درمثال فوق ثمن از نوع اول به ھمراه سدس از نوع دوم يکجاشده واصل مسئله عدد ‪ 24‬ق|رار گرفت|ه‬
‫که سھم زوجه ‪ 3‬سھم از ‪ 24‬سھم وسھم مادر ‪ 4‬سھم از ‪ 24‬س|ھم ومتب|اقی ‪ 17‬س|ھم ديگ|ر ح|ق پس|ران مي|ت‬
‫ميباشد قرارکه ديده ميشود سھام تمام ورثه ازآن بدون کسر بدست آمده است‪.‬‬
‫بنا ًء اعداد که اصل مسئله قرارميگيرد عبارت است از ‪. 24 – 12 – 8 – 6 – 4 – 3 – 2 :‬‬
‫قابل ذکر است که اگر ميت ورثه ذوی الفروض نداشت وعصبه درجمله ورثه بود از دوح|ال خ|الی نيس|ت ‪:‬‬
‫يا اينکه تمام ورثه مذکر اند ويا مونث ‪ .‬درصورت که تمام ورثه مذکر باش|د تع|داد ورث|ه اص|ل مس|ئله ق|رار‬
‫ميگيرد ومتروکه بااليشان مساويانه تقسيم ميگردد ‪.‬‬
‫ھرگاه درجمله ورثه مونث موجود باشد متروک|ه ط|وری ب|ين ش|ان تقس|يم ميگ|ردد ک|ه دوحص|ه ب|رای م|ذکر‬
‫ويک حصه برای مونث داده ميشود وبرای تقسيم ترکه باي|د ھ|ر نف|ر م|ذکر دونف|ر محس|وب گ|ردد ومجم|وع‬
‫تعداد اصل مسئله قرار گيرد مثالً ھرگاه ورثه ‪ 3‬نفر مرد وھفت نفر زن باشد ‪ 3‬نفر مرد شش نف|ر محس|وب‬
‫ميشود وبه ھمراه ‪ 7‬جمع ميشود که مجموع آن ‪ 13‬ميشودوھمين ع|دد‪ 13‬اص|ل مس|ئله ق|رار گرفت|ه متروک|ه‬
‫ميت به ‪ 13‬سھم تقسيم ميگردد ودو دو سھم برای مردھا ويک يک سھم برای زنھا داده ميشود‪.‬‬
‫نسبت ھای چھارگانه درعلم ميراث‪:‬‬

‫نسبت ھای چھارگانه را که علماء ميراث در تاليفات خود برای بدست آوردن اصل مس|ئله ذک|ر نم|وده‬
‫اند که ازآن سھم ھروارث بدون کسر بدست آيد عبارتند از‪:‬‬
‫‪46‬‬
‫– تماثل‪.‬‬
‫– تداخل ‪.‬‬
‫– توافق ‪.‬‬
‫– تباين ‪.‬‬
‫تماثل عبارت از ھم مثل بودن مخرج کسرھا است يعنی وقتی که مخارج کسر ھای که از آن سھم ھروارث‬
‫بدست ميايد ھم مثل باشند مثل ‪ 2/3 :‬و‪ – 1/3‬که مخارج ھردو عدد ‪ 3‬ميباشد ‪.‬‬
‫ھرگاه عددرا به عدد ديگر نسبت کنند پس اگر اين عدد به نسبت آن ديگر عي|نش باش|د ھريک|ی را ب|ه نس|بت‬
‫ديگر مماثل او بايد شمردواين نسبت يعنی عينيت راکه ميان ھردو ھست تماثل نامن|د چنانچ|ه ‪ 2‬و‪ 3 – 2‬و‪3‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪ 7 -‬و ‪ 7‬و ‪...............‬‬
‫تداخل ‪ :‬عبارت از اين است که عدد خورد شامل عدد ب|زرگ وي|ا ج|زء آن باش|د بعب|ارت ديگ|ر ھرگ|اه ع|دد‬
‫بزرگ بر عدد خورد طوری تقسيم گرددکه از آن چيزی باقی نماند نسبت ک|ه ب|ين عددھااس|ت ت|داخل نامي|ده‬
‫تداخل عبارت ازآنست که عدد بزرگ دويا چند برابر عدد کوچک باش|د ک|ه ھرگ|اه ب|ر ع|دد کوچ|ک مث|ل ي|ا‬
‫امثال آنرا اضافه نمائيم برابر عدد بزرگ شود ويا عدد کوچک را دويا چند بار از عدد بزرگ تفريق نم|ائيم‬
‫به اندازه عدد کوچک گردد واگ|ر ي|ک ب|ار ديگ|ر آن|را تفري|ق نم|ائيم ک|امالً از ب|ين ب|رود وچي|زی ازآن ب|اقی‬
‫نماند‪.‬مانند ‪ 9‬و‪ 3‬که ھرگاه باالی عدد ‪ 3‬دومرتبه عدد ‪ 3‬را اضافه نمائيم ‪ 9‬ميش|ود وھمچن|ان اگ|ر ع|دد ‪ 3‬را‬
‫دومرتبه از عدد ‪ 9‬منفی نمائيم ‪ 3‬باقی ميماند واگر ‪ 3‬را باز ازآن منفی نمائيم کامالً از ب|ين مي|رود وچي|زی‬
‫باقی نميماند ‪.‬‬
‫توافق ‪:‬عبارت ازآنست که دوعدد دربين خود قابل تقسيم نباشد مگر به يک عدد س|وم قابلي|ت تقس|يم راداش|ته‬
‫باشند مانند ‪ 9‬و‪ . 6‬ازينکه عدد ‪ 9‬و‪ 6‬دربين خود قابل تقس|يم نب|وده ول|ی ب|ه ي|ک ع|دد س|وم ک|ه عب|ارت از ‪3‬‬
‫است ھر دو قابل تقسيم ميباشد مثل ‪:‬‬
‫‪9÷3=3‬‬
‫‪6÷3=2‬‬
‫طوری که مشاھده ميشود ھردوعدد) ‪ 9‬و ‪( 6‬به عدد سوم که عبارت از ‪ 3‬است قابل تقسيم ميباشند‪.‬‬
‫تباين ‪:‬عبارت ازآنست که دوعدد بين ھمديگرقابل تقسيم نبوده ونيز به يک عدد سوم قابليت تقس|يم را نداش|ته‬
‫باشند مثل ‪ 4‬و‪ 5‬اين دوعدد نه بين خود قابل تقسيم اند ونه به کدام عدد سوم قابليت تقسيم را دارند بناء اع|داد‬
‫مذکورمتباين بوده ‪.‬‬
‫ھرگاه درمسئله اعداد مماثل وجود داشته باشد برای استخراج س|ھام ورث|ه يک|ی ازآن انتخ|اب ميش|ود م|ثالً‬
‫دريک مسئله ‪ 1/3‬و ‪ 2/3‬اصل مسئله عدد ‪ 3‬انتخاب ميشود وسھم ھر وارث از آن ب|دون کس|ر بدس|ت مياي|د‬
‫‪.‬‬
‫‪47‬‬
‫‪ -‬ھر گاه در مسئله اع|داد باش|د ک|ه ب|ين خ|ود ت|داخل داش|ته باش|ند ب|رای اس|تخراج اص|ل مس|ئله ع|دد ب|زرگ‬
‫اص||ل مس||ئله ق||رار ميگي||رد م||ثالً ‪ 1/2 :‬و ‪ 1/4‬و ‪ 1/8‬ک||ه در ي||ک مس||ئله باش||د ع||دد ‪ 8‬اص||ل مس||ئله انتخ||اب‬
‫ميشود زيرا سھام ورثه از آن بدون کسر بدست ميايد وھمچنان ‪ 1/3‬و‪ 2/3‬و‪1/6‬‬
‫که دريک مسئله باھم جمع شود اصل مسئله عدد ‪ 6‬قرار ميگيرد زي|را س|ھام ورث|ه از آن ب|دون کس|ر بدس|ت‬
‫ميايد‪.‬‬
‫تصحيـح‬
‫تصحيح عبارت از خورد ترين عدد است که سھم ھروارث از آن بصورت عدد صحيح بدست آيد‪.‬‬
‫ھرگ|اه س|ھم ورث|ه ازا اص|ل مس|ئله ب|ه ص|ورت درس|ت ب|االی آنھ|ا قاب|ل تقس|يم نباش|د عملي|ه حس|ابی ک|ه بن|ام‬
‫تصحيح ياد ميشود اجراميگردد ‪.‬‬
‫برای تصحيح مسايل علماءميراث اصول ھفتگان|ه را وض|ع نم|وده ان|د ک|ه س|ه آن ب|ين رؤس) تع|داد ورث|ه (‬
‫وسھام بوده وچھار آن بين رؤس ورؤس ميباشد که قرار ذيل به شرح آن ميپردازيم‪:‬‬
‫اصول سه گانه بين رؤس وسھام‪:‬‬
‫‪ – 1‬ھر گاه تعداد ورثه بيش از يک صنف وي|ک نف|ر باش|د وس|ھام ب|ين ايش|ان بص|ورت درس|ت قاب|ل تقس|يم‬
‫باشد ضرورت به تصحيح مسئله نبوده ‪ .‬مثالً شخص وفات نمايد واز اوپدر‪،‬مادر ودودختر ب|اقی بمان|د مث|ل‪:‬‬
‫‪ 2‬دوختر‬ ‫مادر‬ ‫ورثه‬ ‫پدر‬
‫‪2/3‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫فروض‪:‬‬ ‫‪1/6‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫سھم ھروارث از اصل مسئله ‪:‬‬
‫درمثال فوق سھم پدر ومادر باالی آنھا ب|دون کس|ر قاب|ل تقس|يم ب|وده ک|ه ض|رورت ب|ه تص|حيح دي|ده نميش|ود‬
‫وھمچنان سھم دختران ميت که ‪ 4‬سھم است باالی آنھا بصورت درست قابل تقس|يم ب|وده ک|ه ھ|يچ ض|رورت‬
‫به تصحيح ديده نميشود‪.‬‬
‫‪ – 2‬ھرگاه سھم ورثه با الی آنھا قابل تقسيم نباشد ديده شود که آي|ا س|ھم ي|ک ن|وع ي|ا ي|ک ص|نف ب|االی آنھ|ا‬
‫قابل تقسيم نيست ويا بيشتر؟ ھرگاه سھم يک ص|نف ب|االی آنھ|ا قاب|ل تقس|يم نباش|د دي|ده ميش|ود ک|ه ب|ين س|ھام‬
‫ورؤس )تعداد ورثه ( کدام يک از نس|بت ھ|ای تواف|ق ‪ ،‬تماث|ل تب|اين موج|ود اس|ت ھرگ|اه س|ھم ورث|ه درب|ين‬
‫خودشان بصورت درست قابل تقسيم نباشد مگر به يک عدد سومی قابل تقسيم باش|د ک|ه ب|ه اص|طالح علم|اء‬
‫ميراث بنام توافق ياد ميشود ‪ ،‬تعداد ورثه آن نوع به آن عدد )وفق( تقسيم شده حارج قسمت در اص|ل مس|ئله‬
‫ويا عول آن اگرمسئله عولی باشد ضرب ميشود حاصل ضرب عب|ارت از تص|حيح مس|ئله ميباش|د م|ثالً اگ|ر‬
‫شخص||||||||||||||||||||||||||||||||ی وف||||||||||||||||||||||||||||||||ات نماي||||||||||||||||||||||||||||||||د وازاو پ||||||||||||||||||||||||||||||||در ‪ ،‬م||||||||||||||||||||||||||||||||ادر وده‬
‫)‪ ( 10‬دختر باقی بماند ‪.‬مثل‪:‬‬
‫)‪ (10‬دختر‬ ‫مادر‬ ‫پدر‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪2/ 3‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪ 1/6‬وعصوبت‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪48‬‬
‫اصل مسئله ‪( 6) :‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫سھم ھروارث ازاصل مسئله‪1 -:‬‬
‫مضروب ‪5 :‬‬
‫تصحيح ‪30 :‬‬
‫درمثال فوق سھم پدرومادريک يک سھم است وباالی آن بصورت درس|ت قاب|ل تقس|يم ميباش|د ض|رورت ب|ه‬
‫تصحيح مسئله ديده نميشود ‪.‬اما تعداد دخترھا ‪ 10‬نفر وسھم آنھا ‪4‬است که بصورت درست باالی آنھا قاب|ل‬
‫تقسيم نيست زيرا اگر سھم باالی آنھا تقسيم شود کسر ميکند بنا ًء ضرورت به تصحيح مسئله ديده ميشود ک|ه‬
‫بايد عمليه تصحيح اجرا گردد بنا ًء وقتی که بين سھام ورؤس نظر انداخته ش|ود دي|ده ميش|ود ک|ه تع|داد دخت|ر‬
‫ھا ‪ 10‬وسھم آنھا ‪ 4‬اس|ت بن|ا ًء درب|ين خ|ود قاب|ل تقس|يم نب|وده ام|ا ب|ه ي|ک ع|دد س|ومی ک|ه عب|ارت از دو)‪(2‬‬
‫اس|ت ھ||ردوی آنھ|ا قاب||ل تقس|يم ميباش||ند بن|ا ًء تع||داد ورث||ه ب|ه آن ع||دد )‪ (2‬تقس|يم ش||ده خ|ارج قس||مت در اص||ل‬
‫مسئله ضرب ميشود ‪.‬‬
‫‪.10÷2 = 5 × 6 =30‬‬
‫عدد ‪ 30‬تصحيح مسئله بوده که از آن سھم ھر وارث به صورت درست بدست ميايد‪.‬‬
‫طريقه بدست آوردن سھم ھر وارث از تصحيح مسئله‬

‫بعد از تصحيح بايد سھم ھروارث در مض|روب ) ع|دد ک|ه در اص|ل مس|ئله ض|رب گردي|ده ( ض|رب‬
‫گردد وحاصل ضرب عبارت از سھم ھر وارث از اصل مسئله ميباشد‪.‬‬
‫سھام ورثه فوق قرار ذيل است ‪:‬‬
‫سھم پدر عبارت است از ‪1 × 5 = 5 :‬‬
‫سھم مادرعبارت است از ‪1 × 5 = 5 :‬‬
‫سھام دختران عبارت است از ‪4 × 5 = 20÷ 10 = 2 :‬‬
‫سھم ھردختر از تصحيح مسئله ‪ 2‬سھم ميباشد‪.‬‬
‫‪ – 3‬ھرگاه سھم يک صنف باالی آنھا بصورت درس|ت قاب|ل تقس|يم نباش|د ودر ب|ين س|ھام ورؤس تواف|ق ني|ز‬
‫دريافت نگردد يعنی تباين موجود باشد تع|داد ورث|ه آن ن|وع دراص|ل مس|ئله ض|رب ميش|ود وحاص|ل ض|رب‬
‫عبارت از تصحيح مسئله ميباش|د م|ثالً ش|خص وف|ات نماي|د وازاو زوج ‪ ،‬ج|ده وس|ه نف|ر خ|واھران اخي|افی )‬
‫مادری ( باقی بماند مثل ‪:‬‬
‫‪ 3‬خواھران اخيافی‬ ‫جده‬ ‫زوج‬ ‫ورثه‪:‬‬
‫‪1/3‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫مضروب ‪3 :‬‬
‫‪49‬‬
‫تصحيح ‪18 :‬‬

‫درمثال فوق تعداد خواھران اخيافی ‪ 3‬نفر وسھم آنھ|ا ‪ 2‬ميباش|د ک|ه ب|ين ‪ 3‬و‪ 2‬تب|اين وج|ود دارد زي|را ‪ 3‬و‪2‬‬
‫باالی ھم قابل تقسيم نبوده وھمچنان به يک عدد س|ومی قابلي|ت تقس|يم را ندارن|د ‪ ،‬بن|ا ًء تع|داد ورث|ه در اص|ل‬
‫مسئله ضرب ميشود که حاصل ضرب عبارت از تصحيح مسئله ميباشد ‪.‬‬
‫‪3 × 6 = 18‬‬
‫سھم زوج ازتصحيح مسئله ‪3 × 3 = 9 :‬‬
‫سھم جده از تصحيح مسئله ‪1 × 3 = 3 :‬‬
‫سھم خواھران اخيافی از تصحيح مسئله ‪2 × 3 = 6 ÷ 3 = 2 :‬‬
‫سھم ھر خواھر ‪2‬ميباشد ‪.‬‬
‫اصول چھار گانه بين رؤس ورؤس‪:‬‬

‫ھرگاه سھم دو ويا بيشتر ازدوصنف باالی آنھا بصورت درست قابل تقس|يم نباش|د ابت|داء باي|د دي|ده ش|ود‬
‫که رؤس دربين خود در کدام تناسب عددی يعنی تماثل ‪ ،‬توافق ‪ ،‬تداخل ‪ ،‬يا تباين قراردارن|د ک|ه دري|ن ح|ال‬
‫مسئله از چھار حالت خالی نخواھد بود‪:‬‬
‫‪ – 1‬رؤس بين ھمديگر مماثل ميباشند که درينصورت يک|ی از آن در اص|ل مس|ئله ض|رب ميش|ود وحاص|ل‬
‫ضرب عبارت ازتصحيح مسئله ميباشد ‪ .‬وعدد که در اصل مس|ئله ض|رب ش|ده عب|ارت از مض|روب مس|ئله‬
‫ميباشد‪.‬‬
‫قابل ذکر است که ھرگاه بين رؤس وس|ھام ي|ک ص|نف ويابيش|تر ازآن تواف|ق وج|ود داش|ته باش|د ابت|دا ء باي|د‬
‫تعداد ورثه به آن عدد تقسيم شود وبعد بين خارج قسمت ورؤس ديگر نظر انداخته ش|ود ‪ ،‬درص|ورت تماث|ل‬
‫با رؤس ديگر يکی از آنھا در اص|ل مس|ئله ض|رب ميش|ود ک|ه مث|ال اينص|ورت درمث|ال اول درپ|ائين ذک|ر‬
‫شده است ‪.‬‬
‫‪ – 2‬رؤس بين ھمديگر تداخل ميداشته باشند يعنی عدد خ|ورد ش|امل ع|دد ک|الن وي|ا ج|زء آن ميباش|د مث|ل ‪6‬‬
‫و‪ 2‬وي||ا ‪ 9‬و‪ 3‬ک||ه دري||ن ص||ورت ع||دد ک||الن در اص||ل مس||ئله ض||رب ميش||ود وحاص||ل ض||رب عب||ارت از‬
‫تصحيح مسئله ميباشد وعدد کالن که در اصل مسئله ضرب شده عبارت از مضروب مسئله ميباشد ‪.‬‬
‫‪ – 3‬رؤس بين ھمديگر تواف|ق ميداش|ته باش|ند يعن|ی درب|ين خ|ود قاب|ل تقس|يم نب|وده ب|ه ي|ک ع|دد س|ومی قاب|ل‬
‫تقسيم ميباشند که درين حالت يکی از آن رؤس به آن ) عدد که ھ|ردورؤس ب|ه آن تواف|ق دارن|د ( تقس|يم ش|ده‬
‫ودرديگرش ضرب ميشود وبعداً ديده شود که بين حاصل ض|رب )ھ|ردورؤس ( ورؤس س|وم‪،‬چه نس|بت از‬
‫توافق وتباين وجوددارد ھرگاه توافق داشته باشند رؤس سوم به آن ع|دد تقس|يم ش|ده ووف|ق آن دراول ض|رب‬
‫ميشود وحاصل ضرب در وفق رؤس چھ|ارم درص|ورت تواف|ق ض|رب ميش|ود و ب|ه ھم|ين ترتي|ب ‪..........‬‬
‫وحاصل ض|رب ھم|ه رؤس عب|ارت ازمض|روب مس|ئله ميباش|د ک|ه دراص|ل مس|ئله ض|رب ميش|ود‪.‬وحاص|ل‬
‫ضرب عبارت از تصحيح مسئله ميباشد ‪ .‬البت|ه قاب|ل ذک|ر اس|ت ک|ه درص|ورت ک|ه ي|ک از رؤس ب|ه ھم|راه‬
‫ديگران تباين داشته باشد حاصل ضرب در تعداد آن ضرب ميشود طور مثال درمس|ئله ‪ 6 ، 8‬و ‪ 5‬باش|د ک|ه‬
‫‪50‬‬
‫درين صورت يکی از اعداد ‪ 8‬و‪ 6‬به ‪ 2‬که وفق ھردو ميباشد تقسيم شده وخ|ارج قس|مت درديگ|رش ض|رب‬
‫ميگردد وبعد حاصل ضرب در عدد ‪ 5‬ضرب ميشود ‪.‬مثل‪:‬‬
‫‪8 ÷ 2 = 4 × 6 = 24 ×5 = 120‬‬
‫‪ – 4‬ھرگاه رؤس بين ھمديگر توافق نداشته باشند‪ ،‬تباين داشته باشند ھمه آنھا در يکديگر ضرب ميش|ود ک|ه‬
‫حاصل ضرب عبارت از مضروب مسئله بوده که در اصل مسئله ض|رب ميش|ود و حاص|ل ض|رب عب|ارت‬
‫از تص||حيح مس||ئله ميباش||د م||ثالً در ي||ک مس||ئله ‪ 5 ، 7 ، 9‬موج||ود باش||د ھرک||دام اينھ||ا در ي||ک ديگرض||رب‬
‫ميشوند ‪.‬‬
‫برای روشن شدن بھتر موضوع به مثال ھای ذيل توجه شود ‪:‬‬
‫مثال اول ) تماثل ( ‪:‬‬
‫‪ 3‬کاکا‬ ‫‪ 3‬جده‬ ‫‪ 6‬دختر‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫عصبه‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫درمثال فوق رؤس عبارت از ‪ ، 3 ، 6‬و‪ 3‬ميباشد درينجا دخت|ران مي|ت ‪ 6‬نف|ر وس|ھم ش|ان ‪ 4‬ھس|ت ک|ه آنھ|ا‬
‫دربين خود قابل تقسيم نبوده به عدد سوم قابل تقسيم ميباشند که عبارت از ‪ 2‬اس|ت بن|ا ًء تع|داد دخت|ران ب|ه ‪2‬‬
‫تقسيم شده که خارج قسمت عبارت از ‪ 3‬ميباشد ورؤس دختران نيز ‪ 3‬شده ووقتی ک|ه ب|ه تم|امی رؤس نظ|ر‬
‫انداخت||ه ش||ود دي||ده ميش||ود ک||ه ھم||ه آنھ||ا ‪ 3‬اس||ت بن||ا ًء يک||ی از آنھ||ا در اص||ل مس||ئله ض||رب ميش||ود وحاص||ل‬
‫ضرب عبارت از تصحيح مسئله ميباشد‪.‬‬
‫‪3 × 6 = 18‬‬
‫سھم دختران عبارت است از ‪ 4 × 3 = 12 :‬که سھم ھردختراز آن بدون کسر بدس|ت مياي|د وس|ھم ھردخت|ر‬
‫عبارت است از ‪ 2‬سھم‪.‬‬
‫سھم جدات عبارت است از ‪ 1 × 3 = 3 :‬که سھم ھر جده مساوی است به يک سھم‪.‬‬
‫وھمچنان سھم کاکاھا عبارت است از‪ 1× 3 = 3 :‬که سھم ھرکاکا مساوی است به يک سھم‪.‬‬
‫مثال دوم تداخل ‪:‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ 12‬کاکا‬ ‫‪3‬جده‬ ‫‪ 4‬زوجه‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫عصبه‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪1/4‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫سھم ھروارث از اصل مسئله ‪3 :‬‬
‫مضروب ‪12 :‬‬
‫تصحيح ‪144 :‬‬
‫‪51‬‬
‫در مثال فوق تعداد زوجات ‪ 4‬نفر وسھم آنھا که باالی آنھا بصورت درست قابل تقس|يم نب|وده متب|اين ميباش|د‬
‫وتعداد جدات ‪ 3‬وسھم آنھا ‪ 2‬که باالی آنھا بصورت درست قابل تقسيم نب|وده متب|اين ميباش|د وھمچن|ان تع|داد‬
‫کاکا ھا ‪ 12‬نفر وسھم شان ‪ 7‬بوده که باالی آنھا بصورت درست قاب|ل تقس|يم نب|وده متب|اين ميباش|د بن|ا ًء تم|ام‬
‫رؤس ) تعداد ورثه ( ياداشت ميگردد که اعداد يادداشت شده عبارت است از ‪ 3 ، 4‬و‪ 12‬ميباشد ھرگ|اه ب|ين‬
‫اعداد مذکور نظر انداخته شود ديده ميشود که عدد ‪ 3‬و‪ 4‬در عدد دوازده ش|امل اس|ت بن|ا ًء ع|دد ‪ 12‬ک|ه ع|دد‬
‫بزرگ است‪ ،‬در اصل مسئله ضرب ميشود وحاصل ضرب عبارت از تصحيح مسئله ميباشد ‪.‬‬
‫‪12 × 12 = 144‬‬
‫سھم ورثه از تصحيح مسئله عبارت است از ‪:‬‬
‫سھم زوجات ‪:‬‬
‫‪3 × 12 =36‬‬
‫سھم ھر زوجه عبارت است از ‪:‬‬
‫‪36 ÷ 3 = 12‬‬
‫سھم جدات عبارت است از ‪:‬‬
‫‪2 × 12 = 24 ÷ 3 = 8‬‬
‫وسھم کاکاھا عبارت است از ‪:‬‬
‫‪7 × 12 = 84 ÷ 12 = 7‬‬
‫مثال سوم توافق ‪:‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ 6‬کاکا‬ ‫‪ 15‬جدة‬ ‫‪ 18‬دختر‬ ‫‪ 4‬زوجه‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫عصبه‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪3‬‬
‫درمثال فوق تعداد زوجات ‪ 4‬نفر وسھم آنھا ‪ 3‬است که ب|ين رؤس ) تع|داد ورث|ه ( وس|ھام تب|اين وج|ود دارد‬
‫بن|ا ًء تع|داد ورث|ه يادداش|ت ميگ|ردد وھمچن|ان تع|داد دخت|ران ‪ 18‬وس|ھم آنھ|ا ‪ 16‬ميباش|د ک|ه ب|ين خ|ود تواف|ق‬
‫دارند بنا ًء تعدادآنھا ب|ه وف|ق آن تقس|يم ش|ده بع|د وف|ق آن ي|اد داش|ت ميگ|ردد وتع|داد ج|دات ‪ 15‬وس|ھم ش|ان ‪4‬‬
‫است که بين خود تباين دارند بنا ًء تعداد آنھا يادداشت ميگردد وتع|داد کاک|ا ھ|ا ‪ 6‬وس|ھم آنھ|ا ‪ 1‬اس|ت ک|ه اي|ن‬
‫ھم بين خود تباين دارد بناء ًيادداشت ميگردد ووقتی که به تعداد رؤس يادداشت شده نظر انداخت|ه ش|ود دي|ده‬
‫ميش||ود ک||ه تع|||داد يادداش||ت ش||ده عب|||ارت اس||ت از ‪ 9 ، 6 ، 4‬و ‪ 15‬درينج||ا رؤس يادداش|||ت ش||ده را ب|||ين‬
‫ھمديگرمورد ارزيابی قرار ميدھيم که درکدام تناسب عددی ق|رار دارن|د دي|ده ميش|ود ک|ه ع|دد ‪ 4‬و‪ 6‬ب|اھم‬
‫تواف||ق ب||ه نص||ف دارن||د بن||اء ًيک||ی از آن دوع||دد ب||ه وف||ق آن تقس||يم ش||ده وخ||ارج قس||مت در ديگ||رش ض||رب‬
‫‪52‬‬
‫ميشود که درينجا عدد ‪ 4‬را به وفق آن ) ‪ ( 2‬تقسيم نموده در عدد دومی ) ‪ ( 6‬ضرب مينمائيم بع|داً حاص|ل‬
‫ض||رب را ب||ا ع||دد ديگ||ر ) س||ومی ( م||ورد ارزي||ابی ق||رار مي||دھيم دي||ده ميش||ود ک||ه حاص||ل ض||رب )‪ (12‬ب||ه‬
‫ھمراه عدد سومی ) ‪ ( 9‬توافق به ثلث دارند يعنی ھردوی آنھا به يک عدد سوم قابل تقس|يم ھس|تند بن|ا ًء ي|ک‬
‫از اعداد را به آن تقسيم نموده خارج قسمت را در ديگرش ضرب مينمائيم که درينجا يک|ی آن|را ب|ه وف|ق آن‬
‫تقس|يم مينم|ائيم ودرديگ|رش ض|رب مينم|ائيم ک|ه حاص|ل ض|رب عب|ارت از ‪ 36‬ميش|ود وبع|داً ب|ين ع|دد ‪36‬‬
‫و‪ 15‬نظ||ر انداخت||ه ميش||ود دي||ده ميش||ود ک||ه ھ||ردوی آنھ||ا تواف||ق ب||ه ثل||ث دارن||د بن||ا ًء ثل||ث يک||ی از آنھ||ارا در‬
‫ديگ||رش ض||رب مينم||ائيم وحاص||ل ض||رب عب||ارت از مض||روب مس||ئله ب||وده ک||ه عب||ارت اس||ت از ‪180 :‬‬
‫وھم||ين مبل||غ را در اص||ل مس||ئله ) ‪ ( 24‬ض||رب مينم||ائيم ک||ه حاص||ل ض||رب عب||ارت از ‪ 4320‬وب||ه ھم||ين‬
‫اساس سھام تمام ورثه بين آنھا به صورت درست قابل تقسيم ميباشد ‪.‬‬
‫سھام ورثه از تصحيح مسئله عبارت است از‪:‬‬
‫سھم زوجات عبارت است از ‪:‬‬
‫‪3 × 180 = 540‬‬
‫سھام دختران عبارت است از‪:‬‬
‫‪16 × 180 = 2880‬‬
‫سھام جدات عبارت است از ‪:‬‬
‫‪4 × 180 = 720‬‬
‫سھام کاکا ھا عبارت است از ‪:‬‬
‫‪1 × 180 =180‬‬
‫مثال چھارم تباين ‪:‬‬
‫‪ 7‬کاکا‬ ‫‪ 10‬بنت‬ ‫‪6‬جده‬ ‫‪ 2‬زوجه‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫عصبه‬ ‫‪2/3‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫سھم ھروارث ازاصل مسئله ‪:‬‬
‫درمثال فوق تعداد زوجات دونفر وسھم آنھا ‪ 3‬که بصورت درس|ت ب|االی آنھ|ا قاب|ل تقس|يم نيس|ت بن|ا ًء تع|داد‬
‫آنھا ياداشت ميگردد ‪.‬‬
‫تعداد جدات ‪ 6‬نفر وسھم آنھا ‪ 4‬سھم است که بصورت درست باالی آنھا قابل تقس|يم نيس|ت ام|ا درب|ين رؤس‬
‫وسھام توافق وجود دارد که ھردو به يک عدد سوم ) ‪ ( 2‬قابل تقسيم ميباشند بنا ًء تع|داد ورث|ه را ب|ه آن ع|دد‬
‫) ‪ ( 2‬تقسيم ووفق آن ) خارج قسمت ( ياداشت ميگردد ‪.‬‬
‫‪53‬‬
‫تعداد دختران ‪ 10‬وسھم آنھا ‪ 16‬است که اين ھم بصورت درس|ت ب|االی آنھ|ا قاب|ل تقس|يم نيس|ت ام|ا ب|ه ي|ک‬
‫عدد سومی قابل تقسيم ميباشد که عبارت ان|د از ) ‪ ( 2‬بن|ا ًء تع|داد ورث|ه ب|ه آن ) ‪ ( 2‬تقس|يم ووف|ق آن) خ|ارج‬
‫قسمت ( ياداشت ميگردد ‪.‬‬
‫تع||داد کاک||ا ھ||ا)‪ ( 7‬وس||ھم آن)‪(1‬ک||ه ب||ين س||ھم و رؤس تب||اين وج||ود دارد بن||ا ًء تع||داد ورث||ه ياداش||ت ميگ||ردد‬
‫ووقتی که بين اعداد ياداشت شده ) ‪ 5 ، 3 ، 2‬و ‪ ( 7‬نظر اندازيم ميبين|يم ک|ه ھم|ه ب|ين ھم|ديگر تب|اين دارن|د‬
‫بنا ًء تمامی آنھا را دريکديگر ضرب مينم|ائيم ک|ه حاص|ل ض|رب عب|ارت از مض|روب مس|ئله ميباش|د وبع|داً‬
‫آنرا در اصل مسئله ضرب مينمائيم که حاصل ضرب عبارت از تصحيح مسئله ميباشد ‪.‬مثل ‪:‬‬
‫‪. 2 × 3 = 6 × 5 = 30 × 7 = 210‬‬
‫عول‬
‫تعريف عول‪ :‬عول در لغت به معانی ذيل آمده است‪:‬‬
‫‪ - 1‬تجاوزاز حد وظلم آمده است چنانچه گفته ميشود عال القاضی من الحکم )قاضی در حکم خود ظلم‬
‫نمود (‬
‫‪ - 2‬به معنای غلبه آمده است مثل‪ :‬عال صبره ) صبرش غلبه کرد (‬
‫‪ - 3‬به معنای ارتفاع آمده است مثل ‪ :‬عال الميزان ) ترازو بلند شد (‬
‫ودر اصطالح عبارت اززيادت درمجموع سھام وتنقيص درحصه يا نصيب ھر وارث از ترکه به تناسب‬
‫زيادت مذکور ميباشد ‪.‬‬
‫موضوع عول برای اولين بار درزمان خالفت حضرت عمر )رض( بوقوع پيوست ودرمسئله ميراثی که‬
‫در آن زوج ودونفر خواھر اعيانی ورثه ميت بودند به صحابه کرام گفتند ‪ :‬اگر به ھر يک از ورثه حصه‬
‫او از ترکه داده شود برای ديگری حصه کامل او نميرسد برايم مشوره دھيد که در مورد چه شود ؟‬
‫حضرت علی )رض( وزيد بن ثابت )رض( به عول در مسئله مذکور مشوره دادند وحضرت عمر )رض(‬
‫به اساس مشوره صحابه کرام حکم به عول را در موضوع صادر نمود واين حکم مورد تائيد تمام صحابه‬
‫کرام قرار گرفت وھيچ کسی به آن مخالفت نکرد بعد از انقضاء خالفت حضرت عمر )رض( ابن عباس‬
‫)رض( به استناد دالئل مخالفت خودرا به اين حکم اظھار نمود‪.‬‬
‫بخاطر جلو گيری از طول کالم از دالئل آن صرف نظر ميکنيم ‪.‬‬
‫اما سائر صحابه وفقھای مذاھب چھار گانه عول را در مسائل ميراثی نظر به دالئل قابل تطبيق ميدانند ‪.‬‬
‫که از دالئل فوق نيز به خاطر جلوگيری از طول کالم وضيقی وقت صرف نظر مينمائيم‪.‬‬
‫قانون مدنی افغانستان نيز موضوع عول را مورد تطبيق قرار داده ودر ماده ‪ 2011‬دراين مورد چنين حکم‬
‫مينمايد ‪ ) :‬ھرگاه حصص صاحبان فروض بر متروکه بيشتر گردد ترکه بتناسب حصص آنھا در ميراث‬
‫تقسيم ميگردد ‪(.‬‬
‫‪54‬‬
‫سھام مقدره ذوی الفروض چنانچه قبال ذکر گرديد عبارت است از‪– 2/3 – 1/3 – 1/8 – 1/4 – 1/2 ):‬‬
‫‪ ( 1/6‬واعداديکه اصل مسئله قرار ميگرفت واز آن سھم ھروارث تعين ميگرديد عبارت بود از ‪3 – 2 ) :‬‬
‫– ‪( 24 – 12 – 8 – 6 – 4‬‬
‫چناچه ثابت گرديده است که در چھار عدد ازين اعداد عول صورت نميگيرد وآن عبارت است از ‪– 2 ) :‬‬
‫‪ ( 8 – 4 – 3‬اما در سه عدد ديگر آن عول صورت ميگيرد که عبارتند از ‪. ( 24 – 12 – 6 ) :‬‬
‫بعض ازين اعداد يک عول وبعض چندين عول دارد که ھرکدام آنرا بامثال بيان ميکنيم ‪:‬‬
‫عدد ‪ : 6‬عدد ‪ 6‬الی ‪10‬به صورت جفت وطاق عول مينمايد که مثال ھای آن قرار ذيل است ‪:‬‬
‫مثال عول ‪ 6‬به ‪. 7‬‬
‫زوجه متوفی ‪:‬‬

‫دوخواھر اعيانی‬ ‫زوج‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪2/3‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫سھم ھر وارث اصل مسئله ‪:‬‬
‫)‪(7‬‬ ‫عول به ‪:‬‬
‫مثال عول ‪ 6‬به ‪: 8‬‬

‫متوفی زوجه ‪:‬‬
‫ام‬ ‫‪2‬خواھر اعيانی‬ ‫زوج‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروض‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫سھم ھروارث از صل مسئله ‪3:‬‬
‫عول به ) ‪( 8‬‬
‫مثال عول ‪ 6‬به ‪: 9‬‬

‫‪55‬‬
‫دوبرادر اخيافی‬ ‫‪ 2‬خواھر اعيانی‬ ‫زوج‬ ‫ورثه ‪:‬‬

‫‪1/ 3‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫عول به ) ‪.( 9‬‬
‫مثال عول ‪ 6‬به ‪: 10‬‬

‫ام‬ ‫دوبرادر اخيافی‬ ‫‪ 2‬خواھر اعيانی‬ ‫زوج‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروض‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫عول به ‪: 10‬‬
‫عدد ‪ 12‬به صورت طاق الی ‪ 17‬عول مينمايد يعنی عدد ‪ 12‬سه عول دارد که عبارتند از‪:‬‬
‫) ‪( 17 – 15 – 13‬‬
‫مثال عول ‪ 12‬به ‪: 13‬‬
‫ام‬ ‫خواھر اعيانی‬ ‫زوجه‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/3‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪1/4‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬
‫عول به ‪( 13 ) :‬‬
‫مثال عول ‪ 12‬به ‪: 15‬‬
‫‪56‬‬
‫ام‬ ‫خواھراخيافی‬ ‫دوخواھر اعيانی‬ ‫زوجه‬ ‫ورثه‪:‬‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫‪1/ 4‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪3‬‬
‫عول به ‪. 15‬‬
‫مثال عول ‪ 12‬به ‪: 17‬‬

‫زوج متوفی ‪:‬‬
‫دوخواھر مادری‬ ‫دوخواھر پدری‬ ‫مادر‬ ‫زوجه‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/3‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪1/4‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫عول به ‪. 17‬‬
‫مثال عول عدد ‪: 24‬‬

‫عدد ‪ 24‬يک عول دارد که آن عبارت است از ‪ 27‬مثل ‪:‬‬
‫پدر‬ ‫مادر‬ ‫دودختر‬ ‫زوجه‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪3‬‬
‫عول به ‪: 27‬‬
‫‪57‬‬
‫عدد ‪ 24‬به نزد جمھور فقھاء يک عول دارد اما نزد ابن مسعود رض به ‪ 31‬نيز ع|ول دارد وازينک|ه ق|انون‬
‫مدنی افغانستان درمسئله عول قول جمھ|ور را پذيرفت|ه اس|ت چنانچ|ه در م|اده ‪ 2026‬ص|راحت دارد م|ا ني|ز‬
‫درينجا به آن اکتفا مينمائيم ‪.‬‬
‫درمسئله ميراثی که درآن عول صورت گرفت|ه ع|دد ک|ه اص|ل مس|ئله ق|رار گرفت|ه م|دار اعتب|ار نب|وده بلک|ه‬
‫عول مسئله بعوض آن اصل مسئله قرار ميگيرد ومتروکه به آن تقس|يم ميگ|ردد بع|د خ|ارج قس|مت در س|ھم‬
‫ھر وارث ضرب ميشود که حاصل ضرب حصه ھروارث از متروکه ميت ميباشد ‪.‬‬
‫رد‪:‬‬
‫رد در لغ||ت ب||ه معن||ی رف||ض ‪ ،‬ص||رف واع||اده آم||ده اس||ت ودر اص||طالح علم||ائ مي||راث عب||ارت از‬
‫تنقيص در اصل مسئله وزيادت در سھم ذوی الفروض ميباشد وبعب|ارت ديگ|ر عب|ارت از اع|اده ب|اقی مان|ده‬
‫ترکه بعد از سھم ذوی الفروض بر آنھا به تناسب سھم ايشان ميباشد ‪.‬‬
‫ردضد عول است زيرا ع|ول زي|ادت در اص|ل مس|ئله وتنق|يص در س|ھام ذوی الف|روض ميباش|د ورد زي|ادت‬
‫درسھم وتنقيص در اصل مسئله ميباشد ‪.‬برای تحقق رد سه شرط ضروری است ‪:‬‬
‫‪ – 1‬موجوديت ذوی الفروض ‪.‬‬
‫‪ – 2‬عدم دربرگيری سھام ذوی الفروض تمام متروکه را ‪.‬‬
‫‪ – 3‬عدم موجوديت عصبات درجمله ورثه‪.‬‬
‫ازينکه درمورد تقسيم دوباره ترکه باقيمانده برذوی الفروض نص صريحی از قرآن وسنت موج|ود نيس|ت ‪،‬‬
‫مورد اختالف علماء قرار گرفته است‪ .‬و نسبت ضيقی وقت از بي|ان اخ|تالف ص|رف نظ|ر نم|وديم وازينک|ه‬
‫موضوع ما رسيده گی عملی به قض|ايای مي|راث اس|ت وآنچ|ه مط|ابق ق|انون م|دنی باش|د ب|ه بي|ان آن خ|واھيم‬
‫پرداخت‪.‬‬
‫اش||خاص ک||ه رد ب||ه آنھ||ا ص||ورت نميگي||رد عب||ارت اس||ت از زوج||ين ‪،‬اب وج||د زي||را ب||ه نظ||ر حض||رت‬
‫عمر)رض( وحضرت علی)رض( وسائر ص|حابه وت|ابعين وام|ام ابوحنيف|ه وام|ام احم|د رد بغي|ر از زوج|ين‬
‫‪،‬اب وجد بر ديگر ذوی الفروض جواز دارد ‪ .‬قانون م|دنی افغانس|تان مط|ابق آراء ونظري|ات اش|خاص ف|وق‬
‫الذکر حکم رد بغيراز زوجين ‪،‬اب وجد را ص|ادر نم|وده اس|ت وھمچن|ان رد ب|ر زوج|ين را در ص|ورت ک|ه‬
‫ميت ھيچ ورثه ديگر به غير از زوجين ازذوی الفروض عصبات ذوی االرح|ام نداش|ته باش|د حک|م مينماي|د‬
‫ودر ماده ) ‪ ( 2042‬چنين آمده است‪:‬‬
‫)‪ – 1‬ھرگاه ذوی الفروض تمامی متروکه را در بر نگيرد وعصبه وجود نداش|ته باش|د باقيمان|ده ف|روض ب|ه‬
‫استثنای زوجين متناسب به حصص فروض باالی ذوی الفروض توزيع ميشود‪.‬‬
‫) ‪ – 2‬اگر يکی از عص|به نس|بی ي|ايکی از ذوی الف|روض ي|ا ذوی االرح|ام موج|ود نباش|د باقيمان|ده متروک|ه‬
‫بيکی از زوجين رد ميگردد(‪.‬‬
‫‪58‬‬
‫طريقه حل مسائل رد‪:‬‬

‫برای حل مسائل رد علماء ميراث مسائل را به چھار نوع تقسيم کرده اند که قرار ذيل است ‪:‬‬
‫اول اينك||ه درجمل||ه ورث||ه مي||ت يک||ی از زوج||ين ق||راردارد وي||ا نه؟درص||ورت ک||ه نداش||ته باش||د ورث||ه مي||ت‬
‫متشکل از يک صنف است ويا بيشتر ازآن ؟‬
‫درصورت که زوجين درجمله ورثه قرار نداشته باشد دو صورت دارد ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ورثه يک نفر است ويا بيشتر ازآن ‪ ،‬درصورت که ورثه ي|ک نفرباش|د تم|ام ترک|ه راب|ه اس|اس ف|رض‬
‫ورد مستحق ميشود که درين صورت به تقسيم ترکه نيازی ديده نميشود‪ .‬مثالشخص وفات نماي|د وازاو ي|ک‬
‫دختر باقی بماند تمام ترکه را به اساس فرضيت ورد مالک ميشود‪.‬‬
‫واگر تعداد ورثه بيش از يک نفروازيک صنف باشند ترک به اساس تعداد آنھ|ا مس|اويانه ب|االی آنھ|ا تقس|يم‬
‫ميشود مثال ميت پنج نفردختر داشته باشد تعداد دختران اصل مسئله قرار ميگيرد وھري|ک از دخت|ران ‪1/5‬‬
‫ترکه را به اساس فرض ورد به ميراث ميگيرند ‪.‬‬
‫خالصه اينکه درمسئله ميراثی که يکی از زوجين درجمله ورثه موجودنباشد وورثه متشکل از يک ن|وع ي|ا‬
‫يک صنف ذوی الفروض باش|د ترک|ه ب|ه اس|اس تع|داد ورث|ه تقس|يم ميگ|ردد وتع|داد ورث|ه اص|ل مس|ئله ردي|ه‬
‫قرارميگيرد ‪.‬‬
‫ــ درصورت که ورثه متش|کل از ي|ک ن|وع وي|ا ي|ک ص|نف نباش|د وزوج|ين ني|ز درجمل|ه ورث|ه قرارنداش|ته‬
‫باشد مجموع سھام ورثه که ازاصل مسئله بدست آمده اصل ردی مسئله قرار ميگيرد ومتروک|ه ب|ه آن تقس|يم‬
‫وخ||ارج قس||مت در س||ھم ھ||روارث ض||رب ميش||ود ک||ه حاص||ل ض||رب عب||ارت اس||ت از س||ھم ھ||ر وارث از‬
‫متروکه ميت‪.‬‬
‫مثالً ‪ :‬شخص وفات نمايد واز او مادر خواھر عالتی باقيمانده باشد مثل‪:‬‬
‫خواھر عالتی‬ ‫مادر‬ ‫ورثه‪:‬‬
‫‪1/2‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫سھم ھروارث ازاصل مسئله‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫مجموع سھام ‪5‬‬
‫درمثال فوق اصل مسئله ‪ 6‬است امامجموع سھام که از اصل مسئله بدست آمده ‪ 5‬ميباش|د بن|ا ًء ع|دد ‪ 5‬اص|ل‬
‫ردی مس||ئله قرارميگي||رد ومترک||ه ب||ه آن تقس||يم وخ||ارج قس||مت در س||ھم ھ||روارث ض||رب ميشودوحاص||ل‬
‫ضرب عبارت است از سھم ھروارث ازاصل مسئله ‪.‬‬
‫ـــ در صورتکه درجمله ورثه يکی اززوجين قرارداشته باشد درين حالت نيز دوحالت دارد ‪:‬‬
‫که بازوجين يک نفر ورثه است ويا بيشتر ) دو ويا سه ( ‪.‬‬
‫‪59‬‬
‫درصورت که با زوجين يک نفر ورثه موج|ود باش|د زوج|ين حص|ه معين|ه خ|ودرا از ترک|ه گرفت|ه وازينک|ه‬
‫ب||االی او رد ص||ورت نميگي||رد خ||ارج گردي||ده ومتب||اقی متروک||ه ب||ه اس||اس ف||رض ورد ب||ه ورث||ه ديگ||ر داده‬
‫ميشود‪.‬مثالً‪:‬‬
‫شخص وفات نمايد وازاو زوجه ويک دختر باقی بماند زوجه او حصه معينه خودرا گرفته متباقی به اس|اس‬
‫فرض ورد به دخترميت تعلق ميگيرد‪.‬‬
‫درصورت که به ھمراه زوجين دو ويا سه نفر ورثه موجود باشد واز يک صنف نيز نباشند‬
‫درين صورت زوج|ين س|ھم مع|ين خ|ودرا ازترک|ه ب|ه تناس|ب س|ھم او از اص|ل مس|ئله گرفت|ه خ|ارج ميش|ود‬
‫ومتباقی سھام ب|ه تناس|ب س|ھم ھ|ر وارث از اص|ل مس|ئله ب|ه اس|اس ف|رض ورد تقس|يم ميش|ود‪.‬م|ثال شخص|ی‬
‫وفات نمود وازاو زوجه مادر وبرادر مادری باقيماند مثل‪:‬‬
‫برادرمادری‬ ‫مادر‬ ‫زوجه‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪1/4‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫سھم ھروارث ازاصل مسئله‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫مجموع سھام ‪9 :‬‬
‫درين مثال زوجه ازينکه باالی او رد صورت نميگيرد حصه خودراکه ازاصل مسئله برای او داده شده‬
‫است ) ‪ ( 3‬ازمجموع سھام يعنی ‪ 9‬سھم گرفته ومتباقی يعنی ‪ 6‬سھم برای مادر وبرادر مادری به اساس‬
‫فرض ورد داده ميشود يعنی ‪ 6‬اصل ردی مسئله قرار گرفته متروکه به آن تقسيم ميشود وبعد خارج قسمت‬
‫در سھم مادرکه ‪ 4‬سھم است وبرادرکه ‪ 2‬سھم است ضرب ميشود وحاصل ضرب عبارت است از سھام‬
‫آنھا از متروکه ميت ‪.‬‬
‫‪60‬‬
‫فصــــــــــل ششم‬
‫تخارج‬
‫تعريف تخارج ‪:‬درلغت بمعنی خروج آمده ودراصطالح علماء ميراث عبارت از صلح نمودن يکی از‬
‫ورثه است درگرفتن شی معين ازمتروکه ويا غيرازآن به ھمراه سائر ورثه به رضائيت شان ‪.‬‬
‫تخارج درحقيقت عقد معاوضه بوده که يکی ازعوضين سھم وارث ازترکه ‪ ،‬وعوض ديگر مال است که‬
‫از ترکه وياغير آن درمقابل سھم او پرداخته ميشود که به اساس آن وارث مالک مال معينی که از ترکه‬
‫وغيرآن برای اوداده ميشودگرديده وملکيت او از سھم معين که در ترکه ميت دارد زائل ميگردد‪.‬‬
‫کيفيت تقسيم ترکه درتخارج ‪:‬‬

‫تقسيم ترکه درتخارج به اختالف حاالت آن متفاوت ميباشد که حکم ھرکدام باذکر مثال آن قرار ذيل‬
‫است‪:‬‬
‫درصورتيکه يکی از ورثه با پرداخت مال معين ازملک شخصی خود برای وارث ديگر درمقابل سھم او‬
‫در ترکه ميت صلح کند دراين حالت سھم ورثه درترکه ميت تعيين گرديده وسھم وارث که باگرفتن مال‬
‫معين ازوارث ديگر از سھم خود در ترکه ميت برای او تنازل کرده برھمان وارث که بااو مصالحه کرده‬
‫داده ميشود مثالً شخصی وفات نمود ودوپسر ويک دختر از او باقيماند و‪ 50‬جريب زمين دارد ويکی از‬
‫پسران با دادن مبلغ پنجھزار افغانی برای دختردرمقابل سھم اواز ترکه ميت بااو مصالحه کرد دراين مثال‪:‬‬
‫اوالً سھم ورثه در ترکه ميت تعين ميگردد مثل‪:‬‬
‫ابن‬ ‫ابن‬ ‫دختر‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫عصبه‬ ‫عصبه‬ ‫عصبه‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫سھم ھروارث ازاصل مسئله‪1 :‬‬
‫برای معلوم نمودن قيمت ھر سھم بايد از طريقه ذيل کار گرفت‪:‬‬
‫متروکه تقسيم بر اصل مسئله خارج قسمت ضرب در سھم ھروارث ‪.‬‬
‫حاصل ضرب عبارت است از سھم ھر وارث از ترکه ميت ‪.‬‬
‫‪50 ÷ 5=10‬‬
‫بعداً سھم وارث که به گرفتن مال از ترکه خارج شده به وارث انتقال ميکند که در مقابل سھم او برای او‬
‫پول پرداخته که به اين اساس حصه آن يک پسر مساوی است به ‪ 30‬جريب وحصه دومی عبارت است از‬
‫‪ 20‬جريب ‪.‬‬
‫بنا ًء قيمت ھر سھم ‪ 10‬جريب زمين شده که به اين ترتيب سھم ھروارث عبارت است از ‪:‬‬
‫‪61‬‬
‫سھم دختر ‪1 × 10 = 10 :‬‬

‫‪2 × 10 = 20 + 10 = 30‬‬ ‫سھم پسر ‪:‬‬
‫‪2 × 10 = 20‬‬ ‫سھم پسر ‪:‬‬
‫‪ – 2‬درحالتی که يکی ازورثه درمقابل اخذ شی معين از ترکه به رضايت ورثه ديگر از سھم خود درترکه‬
‫برای ورثه ديگرتنازل نمايد درين حالت سھم ورثه در ترکه ميت تعين ميگردد بعداً سھم وارث که تخارج‬
‫نموده ومقدارمال را که اخذنموده ازترکه وضع گرديده ومتباقی ترکه مطابق سھم ورثه ديگر بر آنھا توزيع‬
‫ميگردد مثالً ‪:‬شخصی وفات نمود واز او زوجه‪،‬دختر وپدر باقی ماند ويک منزل و‪ 63‬جريب زمين ترکه‬
‫دارد وزوجه به رضايت ورثه ديگر به اخذ منزل درمقابل سھم خود از ترکه برای ورثه ديگر تنازل نموده‬
‫وصلح کرد‪.‬‬
‫درينجا اوالً سھم ورثه مطابق اساسات قبلی ازترکه ميت معلوم ميگردد بعداً سھم وارث که تخارج نموده‬
‫ومنزل که آنرا به عوض سھم خود گرفته از متروکه وضع ومتباقی برای ورثه ديگر مطابق سھم شان‬
‫توزيع ميگردد مثل‪:‬‬
‫پدر‬ ‫دختر‬ ‫زوجه‬ ‫ورثه‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪1/ 2‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫وعصوبت‬ ‫اصل مسئله ‪24 :‬‬
‫‪5–4‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪3‬‬
‫درمثال فوق حصه زوجه ‪ 3‬سھم است که ازاصل مسئله وضع وھمچنان منزل ازجمله متروکه خارج‬
‫ومتباقی زمين مطابق سھم دختر وپدر برای آنھا تقسيم ميشود که به اين اساس حصه دختر عبارت است از‬
‫‪63÷ 21= 3× 12= 36 :‬‬
‫وحصه پدر عبارت است از‪63 ÷ 21= 3× 9 = 27 :‬‬
‫‪ – 3‬درحالتی که يکی از ورثه درمقابل مال شخصی ورثه ديگربه رضائيت شان از سھم خود تنازل نمايد‬
‫درين حالت ترکه مطابق اساسات قبلی بين ورثه تقسيم ميگردد وسھم وارث که از سھم خود تنازل نموده از‬
‫ترکه وضع ومتباقی بين ورثه تقسيم ميگردد مثالً‬
‫زوجه وفات نمود واز او زوج ‪ ،‬دختر وپسرو‪ 30‬جريب زمين باقيماند درينحالت زوج به گرفتن مبلغ‬
‫‪ 10000‬افغانی از سھم خود برای ورثه ديگر تنازل کرد درينحالت ترکه بين ورثه تقسيم ميگردد وبعد‬
‫ازآن سھم زوج از ترکه و ضع ومتباقی بين دختر وپسربه تناسب سھم شان تقسيم ميگردد‪.‬مثل ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫ورثه‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫پسر‬ ‫دختر‬ ‫زوج‬
‫‪62‬‬
‫عصبه‬ ‫عصبه‬ ‫‪1/ 4‬‬ ‫فروض‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫سھم ھروارث از اصل مسئله ‪1 :‬‬
‫درمثال فوق حصه زوج ‪ 1‬سھم از چھار سھم ميباشد که بعد از وضع آن ) ‪ ( 1‬متباقی بين دختر وپسر به‬
‫اساس سھم شان تقسيم ميگردد ‪ .‬طريقه تقسيم ترکه درمثالھای فوق گذشت مطابق آن عمل گردد‪.‬‬
‫‪ – 4‬درحالتی که يکی از ورثه درمقابل مال معين از مال شخصی ورثه ديگر که مساويانه برای او‬
‫ميپردازند از سھم خوددرترکه ميت برای آنھا تنازل وصلح کند دراين حالت سھم ورثه در ترکه ميت تعين‬
‫گرديده وبعد از تعين آن سھم وارث که از سھم خود برای ورثه ديگر تنازل نموده است مساويانه برورثه‬
‫ديگر تقسيم ميگردد مثالً اگر شخصی وفات نمايد ووارث او زوجه پدر وپسر بوده و‪ 48‬جريب زمين ترکه‬
‫داشته باشد وزوجه در مقابل ‪ 10000‬افغانی که مساويانه از طرف پدر وپسر برای او داده ميشود از سھم‬
‫خود در ترکه برای آنھا تنازل نمايد بعد از تعين حصه زوجه در ترکه سھم زوجه مساويانه به پدر وپسر‬
‫داده ميشود مثل‪:‬‬
‫پسر‬ ‫پدر‬ ‫زوجه‬ ‫ورثه‪:‬‬
‫عصبه‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫فروض‪:‬‬
‫‪17‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫درمثال فوق حصه زوجه مساوی است به ‪ 3‬سھم از ‪ 24‬باالی پدر وپسر مساويانه مطابق اساسات که قبالً‬
‫ذکر کرديم تقسيم ميشود‪.‬‬
‫قابل تذکر است که حکم حالت چھارم درصورت که يکی از ورثه به گرفتن مقدار مال معين ازمال‬
‫شخصی ورثه ديگرتخارج نمايد اما درحين اعطا اندازه مال که ھرکدام پرداخته معلوم نباشد ‪،‬نيز قابل‬
‫تطبيق است يعنی سھم وارث که تخارج نموده باالی ھمه ورث مساويانه تقسيم ميگردد‪.‬‬
‫قانون مدنی افغانستان درماده ‪ 2060‬درمورد تخارج چنين صراحت دارد ‪ ):‬تخارج آنست که ورثه به‬
‫اخراج بعضی از ورثه به مقابل شی معين مصالحه نمايند اگر يکی از ورثه باورثه ديگر تخارج نمايد قايم‬
‫مقام او قرار گرفته مستحق حصه او از متروکه ميگردد ‪ .‬اگر يکی از ورثه ھمراه باقی وارثين تخارج‬
‫نمايد درحاليکه شی از جمله متروکه باشد حصه وی بين باقی وارثين متناسب حصص ھر يک در متروکه‬
‫تقسيم ميشود واگر شی مذکور از مال شخصی آنھا بوده ودرعقد تخارج به طريقه تقسيم شخص خارج‬
‫تصريح نشده باشد حصه خارج شده مساويانه دربين وارثين تقسيم ميشود (‬
‫‪63‬‬
‫منـا سـخه‪:‬‬
‫تعريف مناسخه ‪ :‬مناسخه درلغت به معنی نقل ‪،‬ازاله وتغير آمده ودراص|طالح علم|اء مي|راث عب|ارت‬
‫از حالتی است که درآن سھم يکی ازورثه ازترکه مورث او قبل از تقسيم ترکه به ورث|ه او ب|ه س|بب وف|اتش‬
‫انتقال کند يعنی وقتی که يک شخص وفات کند وورثه داشته باشد ويکی از ورث|ه قب|ل از تقس|يم ترک|ه وف|ات‬
‫نمايد سھم ميت دوم به ورثه انتقال ميکند که مناسخه ناميده ميشود زيرا مسئله اولی به مسئله مي|ت دوم نس|خ‬
‫ميگردد ويا اينکه ترکه از يک وارث به وارث ديگر انتقال مينمايد‪.‬‬
‫انواع مناسخه ‪:‬‬
‫مناسخه بدونوع است ‪:‬‬
‫‪ – 1‬که ورثه ميت ثانی عين ورثه ميت اول بوده وتغيری به وفات شخص دوم در کيفيت ميراث آنھا رخ‬
‫ندھد ‪ .‬چنانچه اگر شخصی وفات نمايد ووارث او سه پسر باشد وقبل از تقسيم يک پسروی نيز وفات نمايد‬
‫وبه جز دوبرادر کسی ديگر ورثه نداشته باشد متوفی به منزله عدم فرض گرديده وميراث به دو برادر‬
‫ديگرش تقسيم ميگردد‪.‬‬
‫‪ – 2‬که ورثه ميت دوم غير از ورثه ميت اول باشد وتغير در کيفيت ميراث آنھا رخ دھد طوری که در‬
‫مقدار مال که از ھر مورث به ميراث ميگيرند فرق موجود باشد چنانچه شخص وفات نمايد واز او يک‬
‫پسر ويک دختر باقی بماند وقبل از تقسيم ترکه پسر فوت نمايد وازاو دوپسر باقی بماند ‪.‬ويا شخص وفات‬
‫نمايد واز او يک پسر از يک زوجه وسه دختر از زوجه ديگر باقی بماند بعداً قبل از تقسيم يکی از‬
‫دختران او وفات نمايد وورثه او اشخاص باقی ‪ ) :‬دوخواھر اعيانی ويک برادر عالتی ميباشد(درين‬
‫دوحالت ديده شود که ‪:‬‬
‫‪ -‬سھام ورثه ميت ثانی بر ورثه او بدون کسر قابل تقسيم است ويا نه اگر بدون کسر وبصورت صحيح‬
‫قابل تقسيم شود وارث ھردو مسئله از اصل مسئله ميت اولی سھم خودرا ميگيرند ويک مسئله بشمار‬
‫ميرود مثالً اگر شخصی وفات کرد ورثه او زوجه مادر برادر مادری وکاکا باشد وکاکا قبل از تقسيم ترکه‬
‫فوت واز او يک پسر ويک دختر باقی بماند مثل‪:‬‬
‫کاکا‬ ‫برادرمادری‬ ‫مادر‬ ‫زوجه‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫عصبه‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪1/4‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫سھمه ھروارث ازاصل مسئله‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫ميت دوم کاکا‪ ) :‬مافی اليد ‪( 3‬‬
‫ورثه ميت دوم عبارت است از ‪:‬‬
‫‪64‬‬
‫ابن‬ ‫بنت‬ ‫ورثه‪:‬‬

‫عصبه‬ ‫عصبه‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫درمثالھای فوق ديده ميشود که سھام ورثه باالی آنھا بصورت درست قابل تقسيم است وضرورت به‬
‫تصحيح مسئله ديده نميشود وسھم ميت دوم از ترکه ميت اول که بنام ما فی اليد يا دميشود ‪ 3‬سھم است وآن‬
‫باالی ورثه وی بصورت درست قابل تقسيم است ‪.‬بنا ًء ورثه ھردو ميت از اصل مسئله ميت اول سھم‬
‫خودرا اخذ ونيازی به تصحيح مسئله ديده نميشود ‪.‬‬
‫ب – در صورت که سھام ميت دوم بر ورثه او بصورت درست قابل تقسيم نباشد ھردو مسئله بصورت‬
‫درست مطابق اساسات که قبالذکر گرديد تقسيم ميشود وبعداً ديده ميشود که سھم ميت دوم از ترکه ميت‬
‫اول ) مافی اليد ( به ھمراه اصل مسئله او درکدام تناسب عددی قرار دارد درصورت که بين مافی اليد‬
‫واصل مسئله ميت دوم تباين وجود داشته باشد اصل مسئله ميت دوم در اصل مسئله ميت اول ضرب‬
‫ميشود وحاصل ضرب عبارت از تصحيح ھردومسئله بوده که سھام ورثه ميت اول در مضروب ميت اول‬
‫) اصل مسئله ميت دوم( ضرب ميشود وحاصل ضرب عبارت از سھم ھروارث از ترکه ميباشد وسھام‬
‫ورثه ميت دوم در مافی اليد‬
‫) سھم اواز ترکه ميت اول ( ميت دوم ضرب ميشود وحاصل ضرب عبارت از سھام ورثه ميت دوم از‬
‫ترکه ميباشد ‪.‬‬
‫ھرگاه بين ما فی اليد ميت دوم واصل مسئله او توافق وجود داشته باشد اصل مسئله او به آن تقسيم وخارج‬
‫قسمت که بنمام وفق ياد ميشود دراصل مسئله ميت اول ضرب ميشود که حاصل ضرب عبارت از‬
‫تصحيح ھردومسئله ميباشد که سھام ورثه ميت اول درمضروب مسئله ميت اول که عبارت از وفق اصل‬
‫مسئله ميت دوم ميباشد ضرب ميگردد و سھام ورثه ميت دوم در وفق مافی اليد ميت دوم ضرب وحاصل‬
‫ضرب عبارت از سھم آنھا از ترکه ميباشد‪.‬‬
‫برای توضيح بيشتر به مثالھای ذيل توجه شود‪.‬‬
‫شخصی وفات کرد واز او زوجه ‪ ،‬خواھر اعيانی ‪،‬برادر مادری وخواھر عالتی باقيماند بعداً قبل از تقسيم‬
‫ترکه خواھر اعيانی وفات نمود وورثه او زوج خواھر عالتی وبرادر مادری ميباشد مثل‪:‬‬
‫خواھر عالتی‬ ‫برادرمادری‬ ‫خواھر اعيانی‬ ‫زوجه‬ ‫ورثه‪:‬‬
‫‪1/ 6‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪1/4‬‬ ‫فروض‪:‬‬
‫اصل مسئله‪1 2:‬‬
‫‪65‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬

‫عول به ‪13‬‬
‫) مافی اليد ‪( 6‬‬ ‫ورثه ميت دوم ‪ :‬خواھر اعيانی ‪.‬‬
‫برادر مادری‬ ‫خواھر عالتی‬ ‫زوج‬ ‫ورثه ‪:‬‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروض ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫سھم ھروارث ازاصل مسئله ‪3 :‬‬
‫‪. 7‬‬ ‫عول به‬
‫درمثال فوق سھم ميت دوم از اصل مسئله ميت اول ‪ 6‬سھم است واصل مسئله او ‪ 7‬ميباشد که ھرگاه نظر‬
‫اندازيم بين ‪ 7‬و‪ 6‬تباين وجود دارد بنا ًء ما عدد ‪ 7‬را که اصل مسئله قرارگرفته در اصل مسئله ميت اول‬
‫که عبارت از ‪ 13‬است ضرب مينمائيم ‪:‬‬
‫‪7 × 13 = 91‬‬
‫حاصل ضرب عبارت از ‪ 91‬که عدد مذکور عبارت از تصحيح ھردومسئله ميباشد پس درينجا ما قسمی‬
‫که قبال ذکر نموديم سھام ورثه ميت اول را در مضروب يعنی اصل مسئله ميت دوم ضرب مينمائيم که‬
‫عبارت است از ‪:‬‬
‫سھم زوجه ‪3 × 7 = 21 :‬‬
‫سھم خواھرعالتی ‪2 × 7 = 14 :‬‬
‫سھم برادر مادری ‪2 × 7 = 14 :‬‬
‫ازميت دوم ‪:‬‬
‫زوج‪3 × 6 = 18 :‬‬
‫خواھر عالتی ‪ 3 × 6 = 18 + 14 = 32 :‬درينجا سھم خواھر عالتی از ھردو ترکه جمع شده ‪.‬‬
‫برادرمادری ‪ 1 × 6 = 6 + 14 = 20 :‬درينجا نيز سھم که از ھردو ميت گرفته جمع شده است‪.‬‬
‫‪66‬‬
‫فصــــــــل ھفتم‬
‫ذوي االرحام‬
‫تعريف ذوي االرحام‪:‬‬
‫ارحام جمع رحم بوده ورحم محل تكوين اوالد ميباشد وازآنجا كه رحم سبب قرابت اس|ت قراب|ت نس|بي‬
‫رحم ناميده شده واقارب ذوي االرحام يادميشوند لذا ذوي االرحام درلغت مطلق اق|ارب راگوين|د براب|ر اس|ت‬
‫که ذوی الفروض باشد ويا عصبات وياغير آن‬
‫دراص||طالح علم||اء مي||راث ذوي االرح||ام عب||ارت از اق||اربي ھس||تند ك||ه ازجمل||ه ذوي الف||روض وعص||بات‬
‫نباشند‪.‬‬
‫اصناف ذوي االرحام ‪:‬‬

‫ذوي االرح||ام يعن||ي اق||ارب مي||ت ك||ه ذوي الف||روض وعص||به نباش||دنزدعلماءميراث ب||ه چھ||ار ص||نف‬
‫تقسيم گرديده است‪:‬‬
‫صنف اول فروع ميت‪ :‬كساني اندكه به ميت منسوب ميشوند وصاحب فرض وعص|به نميباش|ند‪.‬واي|ن ش|امل‬
‫دوطايفه است‪.‬‬
‫‪ -1‬اوالد دخترميت اگرچه به درجه پايينترباشدچون پسر دخترويادختردخترواوالدھای آنھا‪.‬‬
‫‪-2‬اوالددخترپسرميت مثل دختردخترپسرپسر وپسردخترپسر‪.‬‬
‫صنف دوم اصول ميت‪ :‬اشخاصي ھستندكه ميت به آنھا منسوب ميگرددواين نيزشامل دوطائفه است‪.‬‬
‫جدغيرصحيح اگرچه به درجه باالباشدپدرمادرويا پدرمادرپدر‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫جده غيرصحيحه اگرچه به درجه باالترباشد مثل مادرپدرمادر‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫صنف سوم‪ :‬كساني اند كه باپدرومادرميت منسوب ميگرددوشامل چارطايفه ميباشد‪.‬‬
‫ال||ف‪ -‬اوالدخ||واھران اعي||اني عالت||ي وم||ادري اگرچ||ه ب||ه درج||ه پايينترباش||د مث||ل دخترخواھرپس||رخواھر‬
‫واوالدآنھا‪.‬‬
‫ب‪ -‬دخترھاي برادران اعياني وعالتي واوالد آنھا مثل دختر برادر‪،‬دختردختربرادروامثال آن‪.‬‬
‫)ج( دخترھاي پسربرادراعياني وعالتي واوالدآنھا چون دخترپسربرادروامثال آن ‪.‬‬
‫)د( اوالد برادران مادري مثل پسربرادرمادري ‪،‬دخترپسربرادرمادري وامثال آن‪.‬‬
‫ص|نف چھ||ارم‪ :‬كس|اني اندك||ه ب||ه جدپ|دري يام||ادري مي||ت وي|ا ب||ه ج||ده پ|دري ي||ا م||ادري او منس|وب باش|د ك||ه‬
‫احتماالً شامل سه طايفه ميباشد‪:‬‬
‫عمات ازھرجھت كه باشد ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫كاكاي مادري‬ ‫‪-2‬‬
‫ماما وخاله ازھرجھت كه باشد‪.‬وبه صورت تفصيلي شامل شش طايفه به ترتيب ذيل ميباشد‪:‬‬ ‫‪-3‬‬
‫الف‪ -‬كاكاي مادري ‪،‬ماما وخاله ميت‪.‬‬
‫‪67‬‬
‫ب‪ -‬اوالد طائفه الف اگرچه به درجه پايينترباشدودختركاكا ‪،‬دخترپسركاكاي ميت واوالدھای آنھا‪.‬‬
‫ج‪ -‬كاكاي پدرمادر‪،‬برادران جدمادري ‪،‬عمه ‪،‬خاله وماماي ج|دمادري‪،‬كاكاي مادرميت‪،‬عم|ه ‪،‬خال|ه ومام|اي‬
‫مادرآن‪.‬‬
‫د‪ -‬اوالدطايف||ه )ج(اگرچ||ه بدرج||ه پ||ايين باش||د ودختركاك||اي پ||درميت ودخترپس||رآنھا اگرچ||ه ب||ه درج||ه پ||ايين‬
‫باشدواوالدآنھا‪.‬‬
‫ه‪ -‬كاكاي جدمادري وعمه خاله وماماي او ‪،‬كاكاي جده مادري وعمه ‪،‬خاله وماماي او‪.‬‬
‫و‪ -‬اوالد طائفه )ه(ودختركاكاي جدودخترپسرآنھا واوالدشان‪.‬‬
‫كيفيت توريث ذوي االرحام‪:‬‬

‫علماءفقه اسالمي كه بتوريث ذوي االرحام ازتركه ميت قائل ھستند ذوي االرحام را درحاالت ذيل ب|ه اتف|اق‬
‫نظرمستحق ميراث ازتركه ميت ميدانند‪.‬‬
‫كه درجمله ورثه ذوي الفروض نسبي وعصبه موجودنباش|ند زيراطوريك|ه درمبح|ث ردذكرگردي|ده‬ ‫‪-1‬‬
‫درصورتيكه ذوي الفروض نسبي وعصبه موجودباشد وعصبه درجمله ورثه ق|رار نداش|ته باش|د ترك|ه ب|اقي‬
‫مان||ده بعدازس||ھم ذوي الف||روض ب||اردوم برآنھ||ا بتناس||ب س||ھم آنھ||ا توزي||ع ميگ||ردد ودرص||ورتي ك||ه عص||به‬
‫موجودباشد تركه باقي مانده بعد ازسھم ذوي الفروض وياكل تركه رادرحالت عدم وجودآنھابه‬
‫ميراث ميگيرد كه دراين حالت براي ذوي االرحام چيزي ازتركه باقي نميماند كه آنرامستحق شود‪.‬‬
‫كه يكي اززوجين درجمل|ه ورث|ه قرارداش|ته باش|د ك|ه دري|ن ص|ورت زوج|ين س|ھم خ|ودرا ازترك|ه‬ ‫‪-2‬‬
‫گرفته ومتباقي بعد ازسھم آنھا براي ذوي االرحام داده ميشود زيراطوريك|ه ذكرگردي|د رد بريك|ي اززوج|ين‬
‫صورت گرفته نميتواند بناًء ذوي االرحام ميتوانند باآنھا مستحق ميراث شوند‪.‬‬
‫چنانچه درقانون مدني افغانستان درفقرهء )‪(2‬مادهء )‪(2042‬به رد برزوجين درصورتي حكم ش|ده اس|ت ك|ه‬
‫درجمل||ه ورث||ه عص||به ي||ايكي از ذوي الف||روض وذوي االرح||ام موج||ود نباش||د وب||ا اس||اس فق||رهء )‪(1‬م||ادهء‬
‫)‪(2043‬درص||ورتي ك||ه ھ||يچ ي||ك از عص||بات واص||حاب ف||روض نس||بي وج||ود نداش||ته باش||ند تم||ام متروك||ه‬
‫ياباقيمانده آن به ذوي االرحام پرداخته ميشود‪.‬‬
‫علماء فقه اسالمي دركيفيت توري|ث ذوي االرح|ام اخ|تالف نظ|ر داش|ته ودري|ن م|ورد از س|ه طريق|ه اس|تفاده‬
‫نموده اند ‪:‬‬
‫طريقه اھل الرحم ‪:‬‬ ‫‪-1‬‬
‫اھل اين طريقه معتقد ب|راين ان|د ک|ه س|بب ارث ب|ين ذوی االرح|ام تنھ|ا رح|م ب|وده وھم|ين س|بب درھم|ه آنھ|ا‬
‫ثابت است بنا ًء تمامی آنھا مستحق ميراث درمتروکه علی السويه ميباشند چنانچ|ه ش|خص وف|ات نماي|د از او‬
‫بنت بنت ) دختر دختر ( وبنت عم) دختر کاکا ( باقی بماند ترکه بين آنھا مساويانه تقسيم ميگردد ‪.‬‬
‫البته اين طريقه فعالً قابل تطبي|ق نب|وده ب|ين علم|اء مي|راث مت|روک اس|ت زي|را ب|ه اساس|ات مي|راث مطابق|ت‬
‫ندارد‪.‬‬
‫‪68‬‬
‫طريقه اھل تنزيل‪:‬‬ ‫‪-2‬‬

‫اھل اين طريقه معتقد اند که ورث|ه ذوی االرح|ام ب|ه منزل|ه اص|ل خ|ويش قرارميگيرن|د يعن|ی اگ|ر اص|ل آنھ|ا‬
‫مس||تحق مي||راث ميگردي||د خ||ود او ني||ز مس||تحق مي||راث ميگ||ردد واگ||ر محج||وب ميش||د خ||ود او ني||ز محج||وب‬
‫ميگردد وس|ھم او ني|ز ب|ه ان|دازه س|ھم اص|ل ميباش|د ط|ور مث|ال اگ|ر شخص|ی وف|ات نماي|د واز او ي|ک دخت|ر‬
‫دختر ويک دختر برادر اعيانی وي|ک دخت|ر کاک|ا ب|اقی بمان|د ‪ ،‬نص|ف ترک|ه را دخت|ر دخت|ر وب|اقی مان|ده را‬
‫دختر برادر اعيانی مستحق ميگردد ودختر کاکا نس|بت موجودي|ت دخت|ر ب|رادر اعي|انی محج|وب ميگ|ردد‪.‬‬
‫زيرا درين طريقه بنت بنت به منزله اصل خود ) بنت ميت ( ودخت|ر ب|رادر ب|ه منزل|ه اص|ل خ|ود ) ب|رادر (‬
‫ودختر کاکا به منزله اصل خود ) کاکا ( ق|رار ميگي|رد وچ|ون کاک|ا در ص|ورت موجودي|ت ب|رادر محج|وب‬
‫ميگردد دختر او نيزدرصورت موجوديت اوالد برادر محجوب ميگردد‪.‬‬
‫فقھاء که به اين طريقه معتقد اند عبارت از علماء ثالثه غير از احناف ميباشد ‪.‬‬
‫طريقه اھل القرابة‪:‬‬ ‫‪-3‬‬
‫اھل اين طريقه به اين نظر ھستند که ورثه قريب نسبت به ورثه بعي|د مس|تحق مي|راث ب|وده وھ|رکس ک|ه ب|ه‬
‫ميت قريب باشد مستحق تر است به ميراث نسبت به ورثه بعيد ‪ .‬به نظر طرفداران اھ|ل قراب|ة مي|راث ذوی‬
‫االرحام را به عصبات قياس ميکنن|د چنانچ|ه در عص|بات عص|به قري|ب مق|دم ب|ر عص|به بعي|د ب|وده در ذوی‬
‫االرحام نيز چنين ميباشد‪.‬‬
‫درين طريقه ذوی االرحام به چھار صنف ذيل تقسيم شده است ‪:‬‬
‫توريث صنف اول‪:‬‬

‫صنف اول طوريكه قبالًذكرشد ش|امل اوالد دخت|ران واوالددخت|ران پس|ر مي|ت اگرچ|ه بدرج|ه پ|ائينتر‬
‫باشد است وھرگاه درورث|ه ي|ك نف|ر از آنھ|ا مون|ث باش|د ي|ا م|ذكرموجود ش|ود ك|ل ترك|ه وي|ا ب|اقي مان|ده بع|د‬
‫ازسھم يكي اززوجين رابه ميراث ميگيرد واگرتعداد آنھا ب|يش ازي|ك نف|ر باش|د درتش|خيص ش|خص مس|تحق‬
‫وترجيح يكي برديگري بايد مراتب ذيل درنظر گرفته شود‪:‬‬
‫درص||ورت تع||دد ذوي االرح||ام اي||ن ص||نف وموجودي||ت تف||اوت دردرج||ه انتس||اب آنھ||ا ب||ه مي||ت‪ ،‬ب||ه‬ ‫‪-1‬‬
‫شخصيكه درجه قرابت اوبه ميت نزدي|ك باش|د ازش|خص ك|ه دردرج|ه انتس|اب بعي|د ق|راردارد ت|رجيح داده‬
‫درصورت تعدد ذوي االرح|ام اي|ن ص|نف وع|دم موجودي|ت تف|اوت در درج|ه انتس|اب آنھ|ا ب|ه مي|ت‬ ‫‪-2‬‬
‫طوريكه تم|ام آنھ|ا دردرج|ه انتس|اب مس|اوي ق|رار داش|تند اوالد وارث در اس|تحقاق مي|راث ب|ر اوالد ذوي‬
‫االرحام مقدم ميباشد ‪.‬‬
‫درصورت تعدد ذوي االرحام اين صنف وتساوي آنھا دردرجه انتساب وقوت قرابت طوريك|ه تم|ام‬ ‫‪-3‬‬
‫آنھا توسط صاحب فرض به ميت منسوب شده باش|د چ|ون دختردخت|رو پس|ر دخت|ر وي|ا درانتس|اب آنھ|ا ب|ه‬
‫ميت ذوي الفروض نب|وده تم|ام آنھ|ا بواس|طه ذوي االرح|ام منس|وب گردي|ده باش|ند چ|ون پس|ر دخت|ر دخت|ر‬
‫‪69‬‬
‫ودختر پسر دختر درين حالت نسبت عدم وجود دليلي كه يكي رابرديگ|ري ت|رجيح دھ|د تم|ام آنھ|ا مش|تركا ً‬
‫مستحق ميراث شناخته ميشوندوتركه بدون درنظر داشت صفت اصول آنھا درانوثت وذك|ورت ب|ه اعتب|ار‬
‫تع|||داد آنھ|||ا تقس|||يم ميگ|||ردد اگرتم|||ام آنھ|||ا مون|||ث بودن|||د ويام|||ذكر بطورمس|||اويانه ازترك|||ه مي|||ت مس|||تحق‬
‫ميشوندواگر مونث ومذكربطورمختلط بودند دو حصه براي مذكر ويك حصه براي مونث داده ميشود‪.‬‬
‫توريث صنف دوم‪:‬‬

‫صنف دوم ذوي االرحام كه مشتمل اجداد واجداد غير ص|حيحه ميباش|د وقت|ي مس|تحق مي|راث دانس|ته‬
‫ميش||وند ك||ه ذوي االرح||ام ش||امل ص||نف اول موجودنباش||ند ك||ه درص||ورت موجودي||ت ذي رحم||ي ازذوي اال‬
‫رحام شامل صنف اول مستحق ميراث شناخته نميشوند‪.‬‬
‫ذوي االرحام صنف دوم وقتي مستحق مي|راث ش|ناخته ميش|وند ك|ه درورث|ه ي|ك نف|ر ازآنھ|ا ج|د باش|د وياج|ده‬
‫موجودشود كل تركه يا باقيمانده بع|د ازس|ھم يك|ي اززوج|ين راب|ه مي|راث ميگي|رد‪ .‬واگ|ر تع|داد آنھ|ا ب|يش از‬
‫يک نفر باشد در ترجيح يکی بر ديگری وتعين شخص مستحق از غي|ر مس|تحق مرات|ب ذي|ل درنظ|ر گرفت|ه‬
‫ميشود‪:‬‬
‫‪ – 1‬در صورت تعدد ذوی االرح|ام اي|ن ص|نف وتف|اوت در درج|ه انتس|اب آنھ|ا ب|ه مي|ت شخص|ی ک|ه درج|ه‬
‫انتساب او بميت نزديک باشد از شخص که بعيد است مقدم شمرده ميشود ‪ :‬مثالً ش|خص وف|ات نماي|د وورث|ه‬
‫او پدر مادر وپدرمادر پدر باشد تمام ترکه را پدر مادر مس|تحق ميش|ود و پ|در م|ادر پ|در از مي|راث مح|روم‬
‫ميگردد ‪.‬‬
‫‪ – 2‬در ص||ورت تع||دد ورث||ه ذوی االرح||ام وع||دم تف||اوت در انتس||اب آنھ||ا ب||ه مي||ت ذوی االرح||ام ک||ه توس||ط‬
‫وارث ) ذوالفروض ويا عصبات ( به ميت منس|وب ش|ود از ذوی االرح|ام ک|ه توس|ط ذوی االرح|ام ب|ه مي|ت‬
‫منسوب شود مقدم شمرده ميشود مثالً ‪ :‬شخص وفات نمايد وورثه او پدر مادر مادر وپدرپدرمادر باش|د تم|ام‬
‫ترکه را پ|در مادرم|ادر مس|تحق ميگ|ردد وپدرپ|درمادرازميراث مح|روم ميگ|ردد زي|را پ|درمادرمادر توس|ط‬
‫ذوی الفروض به ميت منس|وب ميگ|ردد ک|ه ج|ده ص|حيحه اس|ت وپدرپ|درمادر توس|ط ذوی االرح|ام ب|ه مي|ت‬
‫منسوب ميگردد که جده فاسده است ‪.‬‬
‫‪ – 3‬درصورت تعدد ذوی االرحام اين ص|نف وتس|اوی آنھ|ا در درج|ه انتس|اب وق|وت قراب|ت طوريک|ه تم|ام‬
‫آنھاتوسط صاحب فرض به ميت منسوب شده باشند چون پدرمادر پدروپدرمادرمادرويا توسط ذوی االرحام‬
‫به ميت منسوب گردند چ|ون م|ادر پدرمادروپدرپ|درمادر تم|ام آنھ|ا مش|ترکا ً مس|تحق مي|راث ش|ناخته ميش|وند‬
‫زيرا دليلی بر ترجيح يکی برديگر وجود ندارد‪.‬‬
‫درصورت فوق ترکه به اساس تعداد آنھا قابل تقسيم ميباشد بشرط اتحاد صفت ذک|ورت وانوث|ت يعن|ی اينک|ه‬
‫ھمه آنھا يا مذکر باشند ويا مؤنث ‪ .‬وھمچنان دريک جھت قرابت قرارداش|ته باش|ند يعن|ی اينک|ه ھم|ه آنھ|ا ي|ا‬
‫از طرف مادر به ميت منسوب شده باشند ويا ازطرف پدر ‪.‬‬
‫‪70‬‬
‫درص||ورت اخ||تالف ص||فت ذک||ورت وانوث||ت ب||رای م||ذکر دوچن||د مؤن||ث مي||راث داده ميش||ود ودرص||ورت‬
‫اختالف در جھت قرابت به کس|انيکه از ط|رف پ|در ب|ه مي|ت منس|وب ميگردن|د دوچن|د کس|انی ک|ه از ط|رف‬
‫مادر به ميت منسوب ميگردند ميراث داده ميشود‪.‬‬
‫توريث صنف سوم‪:‬‬

‫ص||نف س||وم ذوي االرح||ام ك||ه مش||تمل اوالد خ||واھران‪ ،‬دخت||ران ب||رادران واوالد ب||رادران م||ادري‬
‫ميباشند وقتي مستحق ميراث شناخته ميشوند كه ذوي االرحام ش|امل ص|نف اول وص|نف دوم درجمل|ه ورث|ه‬
‫موجودنباشد ودرص|ورت موجودي|ت ذي رحم|ي از ذوي االرح|ام ص|نف اول ودوم مس|تحق مي|راث نميباش|د‬
‫ذوي االرحام صنف سوم وقتي مستحق ميراث شناخته شوند ودرورثه يكي ازآنھا موج|ود باش|د ك|ل ترك|ه ي|ا‬
‫باقي مانده بعد ازسھم يكي اززوجين را به ميراث ميگيرد‪ .‬واگر تعداد آنھا بيش از يک نف|ر باش|د در ت|رجيح‬
‫يکی بر ديگری وتعين شخص مستحق از غير مستحق مراتب ذيل درنظر گرفته ميشود‪:‬‬
‫‪ – 1‬درص||ورت تع||دد ذوی االرح||ام اي||ن ص||نف وتف||اوت دردرج||ه انتس||اب آنھ||ا ب||ه مي||ت ش||خص ک||ه درج||ه‬
‫انتساب او به ميت نزديک باش|د از شخص|ی ک|ه دردرج|ه بعي|د ق|راردارد ت|رجيح داده ميش|ود م|ثالً ‪ :‬ش|خص‬
‫وفات نمايد واز او دختر خ|واھر وپس|ر دخترب|رادر باش|د تم|ام ترک|ه را دخت|ر خ|واھر بمي|راث گرفت|ه وپس|ر‬
‫دختر برادر از ميراث محروم ميشود ‪.‬‬
‫‪ – 2‬درصورت تعدد ذوی االرحام اي|ن ص|نف وع|دم موجودي|ت تف|اوت دردرج|ه انتس|اب آنھ|ا ب|ه مي|ت ذوی‬
‫االرحام که توسط وارث به ميت منسوب ميگردد از ذوی االرحام که توس|ط ذوی االرح|ام ب|ه مي|ت منس|وب‬
‫ميگردد ترجيح داده ميشود مثال ً شخصی وفات نمايد واز او يک دختر پسر برادر ) اعيانی ‪ ،‬عالتی ( ب|اقی‬
‫بماند ويک پسر دختر خ|واھر ) اعي|انی ‪ ،‬عالت|ی ( تم|ام ترک|ه را دخت|ر پس|ر ب|رادر مس|تحق ميگ|ردد وپس|ر‬
‫دختر خواھر محروم ميگردد‪.‬‬
‫‪ – 3‬درصورت تعدد وتساوی آنھا دردرجه وقوت قرابت طوريکه تمام آنھا اوالد عصبات باش|ند مث|ل دخت|ر‬
‫برادر اعيانی ي|ا عالت|ی وي|ا اوالد ذوی الف|روض باش|ند مث|ل دخت|ر خ|واھر عالت|ی وپس|ر ب|رادر م|ادری وي|ا‬
‫اوالد ذوی االرحام باشند مثل دخت|ر دخت|ر ب|رادر اعي|انی ودخت|ر دخت|ر ب|رادر عالت|ی وي|ا بعض|ی آنھ|ا اوالد‬
‫ذوی الفروض وبعضی ديگر اوالد عص|بات باش|ند مث|ل دخت|ر ب|رادر اعي|انی ودخت|ر ب|رادر م|ادری ‪ ،‬دري|ن‬
‫حالت قوت قرابت مورد اعتبار قرار ميگيرد وبه اساس آن شخصی که اص|ل اواز ط|رف پ|درومادر قراب|ت‬
‫به ميت قرابت داشته باشد بر شخصی ک|ه اص|ل او از ط|رف پ|در ب|ه مي|ت قراب|ت داردازشخص|ی ک|ه اص|ل‬
‫اواز ط||رف مادرب||ه مي||ت قراب||ت داش||ته باش||د مق||دم ش||مرده ميش||ود يعن||ی اص||ل اعي||انی برعالت||ی وعالت||ی‬
‫براخيافی ترجيح داده ميشود ‪.‬‬
‫‪ – 4‬درصورت تعدد ذوی االرحام اين صنف وتساوی آنھا دردرجه قرابت وانتساب وقوت قراب|ت تم|ام آنھ|ا‬
‫مشترکا ً مستحق ميراث شناخته ميشوند وم|ذکر دوچن|د مؤن|ث ازترک|ه مي|ت مي|راث ميگي|رد اگرچ|ه از اوالد‬
‫مادر باشند‪.‬‬
‫‪71‬‬
‫توريث صنف چھارم ‪:‬‬

‫صنف چارم ذوي االرحام كه منحصر در كاك|اي م|ادر‪ ،‬عم|ه ‪ ،‬مام|او خال|ه ب|وده و ش|امل ش|ش طايف|ه‬
‫ميباشد وقتي مستحق ميراث دانس|ته ميش|وند ك|ه ذوي االرح|ام ص|نوف اول ‪ ،‬دوم وس|وم موج|ود نباش|ند ودر‬
‫صورت وجودذي رحمي از ذوي الرحام صنوف فوق مستحق ميراث شناخته نميشوند ‪.‬‬
‫ذوي االرح||ام ص||نف چ||ارم وقت||ي مس||تحق ش||ناخته ش||وند ودر ورث||ه ي||ك نف||ر از آنھ||ا از ھ||ر طائف||ه ك||ه باش||د‬
‫موجود شودكل تركه ياباقي مانده بعد از سھم يكي اززوجين را بميراث ميگيرد و اگر تعداد آنھا بيش از ي|ك‬
‫نفر باشد يا مربوط به طوائف مختلف صنف چارم ذوي االرحام خواھند بود وب|ا يك|ي از طوائ|ف ش|ش گان|ه‬
‫ذوي االرحام ارتباط خواھد داشت كه در صورت ارتباط به طوائف مختلف اين ص|نف ذوي االرح|ام طائف|ه‬
‫اول برذوي االرحام طايفه دوم واز دوم بر سوم و ھكذا در استحقاق ميراث قدامت دارد ‪.‬‬
‫بحث ذوی االرحام کامل نبوده اما نسبت ضيقی وقت به ھمين قدر اکتفا شده است ‪.‬‬
‫خاتمه‬
‫‪72‬‬

قضایای عملی میراث

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

قضایای عملی میراث

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫قضايای عملی ميراث‬ ‫مرکز مستقل ملی آموزش حقوقی‬

‫صفحات‬ ‫فھرست مطالب‪:‬‬

‫– تماثل‪47 ................................................................................................................................ .‬‬

‫‪ .1‬فھميدن وارائه کردن معانی لغوی واصطالحی ميراث‪.‬‬

‫‪ .2‬درک کردن وشناختن احوال ذوی الفروض‪.‬‬

‫‪ .3‬شناختن انواع عصبات‪.‬‬

‫‪ .4‬تشخيص نمودن سھم ورثه از متروکه ميت‪.‬‬

‫‪ .5‬قادرشدن به تقسيم ترکه ازمتروکه ميت به اندازه سھم ھر وارث‪.‬‬

‫دچار مشکل نشوند‪.‬‬

‫پالن آموزشی روزانه‬

‫اھميت علم ميراث‪:‬‬

‫شرايط ميراث واسباب آن‪:‬‬

‫حقوق متعلق به ترکه‪:‬‬

‫حقوق متعلق به ترکه ‪:‬‬

‫‪ -:2‬اداء ديونيکه برذمه اوواجب است‬

‫طريقه عملی اداءديون ازترکه‪:‬‬

‫دليل جوازوصيت ‪:‬‬

‫حکم وصيت ‪:‬‬

‫تنفيذ وصيت ‪:‬‬

‫تعريف ذوی الفروض ‪:‬‬

‫فروض مقدر)معين( درکتاب ﷲ ‪:‬‬

‫ميراث ذوالفروض از ترکه ميت‪:‬‬

‫ميراث جد ) پدر کالن ( ‪:‬‬

‫ميراث زوج )شوھر(‪:‬‬

‫متوفی حميده ‪:‬‬

‫‪ 2‬دختر‬ ‫پدر‬ ‫زوج‬ ‫ورثه ‪:‬‬

‫ميراث برادران وخواھران اخيافی ) مادری (‪:‬‬

‫ميراث بنت صلبی ) دختران اصلی ميت (‬

‫‪1/6‬‬ ‫عصبه‬ ‫عصبه‬ ‫فروض ‪:‬‬

‫ميراث بنت ابن ) دختر پسر (‪:‬‬

‫ميراث اخت اعيانی ) خواھران که از پدر ومادر يکی باشند (‬

‫‪1/3‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪1/4‬‬ ‫فروض ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫سھم ھر وارث از اصل مسئله‬

‫‪1/3‬‬ ‫عصبه‬ ‫عصبه‬ ‫‪1/ 6‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروض ‪:‬‬

‫ميراث خواھر عالتی ) خواھران که از طرف پدر يکی باشند ( ‪:‬‬

‫ميراث ام )مادر( ‪:‬‬

‫مابقيه‬ ‫اصل مسئله ‪12‬‬

‫ميراث جده )مادرکالن (‪:‬‬

‫تعريف عصبه ‪:‬‬

‫عصبه نسبی وانواع آن ‪:‬‬

‫‪ -:3‬به اعتبار قوت قرابت‪:‬‬

‫شرط عصوبت بالغير‪:‬‬

‫فرق بين عصبه بغيره وعصبه مع غيره ‪:‬‬

‫حجب حرمان ‪:‬‬

‫فرق بين حجب ومنع ‪:‬‬

‫مخارج فروض وطريقه تقسيم ترکه ‪:‬‬

‫سھم ھروارث ازاصل مسئله‪:‬‬

‫نسبت ھای چھارگانه درعلم ميراث‪:‬‬

‫اصل مسئله ‪( 6) :‬‬

‫طريقه بدست آوردن سھم ھر وارث از تصحيح مسئله‬

‫تصحيح ‪18 :‬‬

‫اصول چھار گانه بين رؤس ورؤس‪:‬‬

‫مثال عول ‪ 6‬به ‪. 7‬‬

‫زوجه متوفی ‪:‬‬

‫مثال عول ‪ 6‬به ‪: 8‬‬

‫مثال عول ‪ 6‬به ‪: 9‬‬

‫دوبرادر اخيافی‬ ‫‪ 2‬خواھر اعيانی‬ ‫زوج‬ ‫ورثه ‪:‬‬

‫مثال عول ‪ 6‬به ‪: 10‬‬

‫مثال عول ‪ 12‬به ‪: 15‬‬

‫مثال عول ‪ 12‬به ‪: 17‬‬

‫مثال عول عدد ‪: 24‬‬

‫طريقه حل مسائل رد‪:‬‬

‫کيفيت تقسيم ترکه درتخارج ‪:‬‬

‫سھم دختر ‪1 × 10 = 10 :‬‬