GİRİŞİMCİLİK

ESENYURT ÜNİVERSİTESİ
MESLEK YÜKSEK OKULU
DR. KAZIM KILINÇ
 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
FRANCHISING SİSTEMİ

• FRANCHISING KAVRAMI
• Franchising, işletmelerin mal ve hizmetlerini pazarlamada ortaya
çıkan güçlükleri aşmak, pazar paylarını artırmak, pazarlama
maliyetlerini düşürmek amacıyla ortaya çıkmıştır.
• Teknolojinin hızlı gelişmesine paralel olarak franchising sistemi de
hızla gelişti.
• Franchising sistemi, zamanla dünya çapında önemli bir iş hacmine
ulaşan pazarlama ve dağıtım kanallarından biri haline geldi.
• Franchising, ilk deneyimlerin yaşandığı ABD’de çok geniş bir
uygulama alanı buldu.
FRANCHISING NE DEMEKTİR?
• Franchising’in sözlük anlamı: Vergilendirme ve gümrük işlerinde
serbestlik verme, imtiyaz’ dır.
• Francihising, ana firmanın hizmet alanında denenmiş ve başarılı
olmuş ticari ve hizmet markasını veya ürünlerin dağıtım ya da
hizmet sunma hakkını belirli bir süre, şart ve sınırlamalarla yasal ve
finansal açıdan tamamen bağımsız olan bir diğer tarafa verdiği bir
pazarlama ve dağıtım yöntemidir.
FRANCHISING SİSTEMİ NASIL ÇALIŞIR?
• Franchising, taraflar arasında bir sözleşme ile başlar. Taraflar,
sözleşmenin kapsamını diledikleri genişlikte tutabilir.
• Sözleşme ile tarafların birbirlerine olan hak ve yükümlülükleri
belirlenir. Bu hak ve yükümlülükleri franchising sözleşmesine taraf
olan işletmelerin varlık ve kaynak unsurlar, faaliyet sonuçlarını
etkiler.
FRANCHISING SİSTEMİ NASIL ÇALIŞIR?
• Franchising sözleşmesi gereğince ana firma, ürün veya hizmetle ilgili
bilgi, teknoloji, işletme yönetimi, organizasyon ve pazarlama
konularında franchise alana destek verir, franchise alan ise, yıllık
satışların belli bir yüzdesini ve diğer belirli ücretleri ana firmaya
öder.
• Franchise alan firma, ana firmanın standartlarını aynen koruyarak
faaliyetlerini sürdürür.
FRANCHISING SİSTEMİ NASIL ÇALIŞIR?
• Günümüzde müşteriler, zamanı etkin kullanmak, en kısa zamanda
kaliteli mal ve hizmet satın almayı arzu ediyor.
• Bu amaca ulaşmak, kalitesini ve markasını kabul ettirmiş ürünlerin
satıldığı mağazalardan alışverişle mümkün olur.
• Franchising bir pazarlama ve dağıtım sistemidir. Franchising sistemi
veren açısından önemli olduğu kadar, girişimci için de önemlidir.
FRANCHISING KAVRAMI
• Son yıllarda dünyada hizmet sektörü, hızlı bir büyüme gerçekleştirdi.
Hizmet sektörünün büyümesine paralel olarak franchising
sisteminde de çok hızlı bir büyüme oldu.
• Franchising sisteminin hızlı büyümesinin nedenleri;
• 1) Sistem için gerekli sermaye tutarı,
• 2) Girişimcinin motivasyonu,
• 3) Sistemin standart olması
• 4) Kabul görmüş bir marka ve kontrol mekanizması
FRANCHISING SİSTEMİNİN TARİHSELG ELİŞİMİ
• Franchisingin dünyada ilk örneği, eski Roma’da vergi toplayan özel
kişilere verilmesiyle görüldü.
• Franchising, modern anlamda 1851 yılında ABD’de ortaya çıktı.
• 1851 yılında L.M. Singe & Company, franchising sistemini kullanarak
ürettiği dikiş makinaları ve gereçleri satmalarına, bir anlaşma
kapsamında izin verildi.
FRANCHISING SİSTEMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
• 1898 yılında General Motors ve 1899 yılında Coca-Cola’nın
franchising sistemi uygulamaya başlamasıyla, franchising sistemi
işletmecilikte yaygınlaşmaya başladı.
• İlerleyen yıllarda Howard Johnson ( 1925 ), Baskin-Robbins ( 1940 ),
Kentucky Fried Chicken ( 1950 ), McDonalds ( 1955 ) gibi dev
firmalar sistemi kullanarak çok önemli başarılar elde ettiler.
FRANCHISING SİSTEMİ NASIL ÇALIŞIR?
• Bir franchising işleminde iki taraf bulunur.
• Taraflardan birisi, franchisor geliştirilmiş, eşi olmayan bir ürün, fikir,
hizmet veya bir karışıma sahip olan ve bunları patent, copy-right
veya ticari marka ya da ticari isim altında korumaya alan işletmedir.
• Diğer taraf ise ‘franchise olarak isimlendirilir ve franchisor’a ait fikir
ya da ürünün kullanma ya da işletme hakkını franchise sözleşmesine
dayalı olarak alan işletmeyi tanımlar.
FRANCHISING SİSTEMİ NASIL ÇALIŞIR?
• Franchising işleminde, franchise alana bir uygulama paketi sunulur.
• Bu pakette, franchising özleşmesine dayalı olarak yapılacak
faaliyetin yerine getirebilmesi için franchise alan işletmenin
donanımından uygulanacak işletme politikası ve yönetim biçimine
kadar bir çok konuda ayrıntıları içeren bir reçete yer alır.
• Franchising, çok farklı iş alanlarında bir pazarlama ve dağıtım
yöntemi olarak kullanılabilir.
• Bunlar gıda, tekstil, hazır giyim, mobilya, mutfak, banyo, bilgisayar,
araba yıkama, motel işletmeciliği vb. gibi işler olarak sıralanabilir.
FRANCHISING SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ
• Franchising, bir pazarlama ve dağıtım yöntemidir.
• Taraflar arasında sürekli bir ilişki söz konusudur. Bu ilişki, bir borç
ilişkisidir.
• Borç ilişkisi olduğu için tarafların hemen veya belli bir zaman içinde edimi
yerine getirmelerinden daha çok, asıl amaç; sözleşme süresince sürekli
faaliyette bulunmayı sağlamalarıdır.
• Sözleşmede başlangıç ücretinin, işletmenin donanımı ile ilgili işlemlerin
veya mal alımının hemen gerçekleşmesi, sözleşmenin sürekli niteliğini
ortadan kaldırmaz.
• Ayrıca başlangıçta yapılan sözleşmeye ek olarak değişen pazar koşulları,
donanımın yenilenmesi gibi konularda tanımlayıcı sözleşmeler de
yapılabilir.
FRANCHISING SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ
1) Franchise sözleşmesinin tarafları birbirinden bağımsızdır.
2) Taraflar arasında sürekli bir ilişki söz konusudur. Bu ilişki, borç ilişkisidir.
3) Franchise alıcısı, kendi adına ve hesabına hareket eder. Franchise alan işletme
personelini kendisi seçer.
4) Franchise sözleşmesi, hak ve yükümlülüklerin çerçevesini belirleyen bir franchise
paketini kapsar. Bu pakette franchise veren işletmenin pazarlama ve satış politikaları,
maddi olmayan varlıkların kapsamı ve organizasyonla ilgili konular yer alır.
5) Franchise sözleşmesinde franchise alanın yararlanacağı imtiyazın karşılığı olarak bir
ücret belirlenir. Bu ücret, başlangıçta ve dönemsel olarak ödenmesi gereken ücretlerden
oluşur.
6) Franchise sözleşmesi tek satıcılık, lisans sözleşmesi, know-how sözleşme unsurlarını bir
araya getiren, yasal çerçevesi olmayan karma bir sözleşmedir.
7) Ülkemizde taraflar arasındaki sözleşme, Borçlar Kanunu’ndaki genel hükümlere
kıyasen uygulanmasıyla yapılır.
FRANCHISING ÇEŞİTLERİ
1) İMALATÇI – PERAKENDECİ FRANCHISING SİSTEMİ
• Burada üretici ile nihai tüketici arasında bir tek aracı vardır.
• Franchise alan, aralarındaki anlaşmadan dolayı üretici firmanın adını
kullanır ve lisans aldığı işletmenin prosedürüne uyar.
• Araba üreticileri, petrol ürünleri, bu tür franchise olurlar.
2) İMALATÇI – TOPTANCI FRANCHISE SİSTEMİ
• Bu tür franchise sistemine özellikle alkollü ve alkolsüz içeceklerin dağıtımları
örnek olarak verilebilir.
• Alkolsüz içecek franchising’inde üretici içeceğin asıl maddesini toptancı
franchise verirler. O da aldığı bu konsantreye ilave maddeler koyar, ürünü
paketler ve yerel perakendecilere dağıtır.
• İmalatçı-toptancı franchise sistemine Coco-cola, 7up gibi örnekler vermek
mümkündür.
• Bu tür franchise sisteminde üretici firma açısından merkezde nihai ürünü elde
edip, perakendecilere ulaştırmak için nakliye ve diğer dağıtım maliyetleri
ekonomik olmadığı için, üreticiler toptancılara sadece ilgili ürünün ana
maddelerini içeren konsantreleri göndermektedir.
• İmalatçı-perakendeci franchise sisteminde olduğu gibi, imalatçı-toptancı
franchise sisteminde de imalatçı dağıtılan ürünlerin üzerinde, özelliklerin
belirlenmesinde çok az kontrole sahiptir.
3) TOPTANCI – PERAKENDECİ FRANCHISE SİSTEMİ
• Bu sistemde, toptancı tarafından desteklenen perakendeci franchise
vardır.
• Burada franchise alan bağımsız bir perakendedir ve gönüllü olarak
franchise sistemine girer. Bunlara en iyi örnek Good Year ve
Firestone’dur.
4) MARKA - FRANCHISE SİSTEMİ
• Bu sistemde franchise veren firma oldukça iyi bilinen bir markaya
sahiptir.
• Franchise alan anlaşma yaparak markasını ve firmanın adını
kullanma hakkını ana firmadan alır.
• Marka adı franchise sistemine örnek olarak; otel zincirleri(Holiday
İnn, Best Western), restoran zincirleri (McDonald’s, Kentucky Fried
Chicken, Burger King) ve otomobil kiralama şirketleri(Budget Rent a
car) verilebilir.
FRANCHISING SÖZLEŞMESİNDE YER ALAN KONULAR
• Franchising sisteminde ilişkilerin nasıl olacağının belirlenmesinde en
önemli unsur, taraflar arasında karşılıklı müzakerelerle yapılan
sözleşmedir.
• Bu sözleşmede karşılıklı hak ve yükümlülükler, franchise satış
birimlerinin fizibilite açısından uygun olması gerekli özellikleri,
bölgesel haklar, franchise verenin franchise alanı denetim derecesi,
franchise verenin sağlayacağı eğitim ve danışmanlık kapsamının ne
olacağı, taraflar arasında koordinasyonun nasıl sağlanacağı belirtilir.
• Ana firma, franchise alana belirli bir bölgede faaliyete bulunma
hakkı verir. Bu bölge içerisinde başka biriyle franchise anlaşma
yapamayacağı anlaşmada detaylı bir şekilde belirtir.
FRANCHISING SİSTEMİNDE ÜCRET
• Franchise vericisine özgü, çok detaylı hazırlanmış, geçerliliği çoğunlukla
ispatlanmış standart sistemlerin, işlemlerin ve kontrol faaliyetlerinin
işletim kılavuzuyla franchise alıcısı tarafından uygulamaya konulması
birçok pazarlama sorununa da çözüm getiriyor.
• Franchising sisteminde bir diğer önemli faktör taraflar arasındaki
ekonomik ilişkidir.
• Franchise hakkına sahip olmak isteyen taraf, franchise veren işletmeye
franchise ücreti öder.
• Franchise başlangıç ücreti, franchise alan işletmelerin işe başlarken
tanınmış bir marka adını, ismini elde etmelerini, faaliyet yöntemlerini,
işin idare edilmesinde uygulanması gereken prosedürlerin öğretilmesi
amacıyla verilen eğitim ile yeni bir franchise açma maliyetlerini içerir ve
ana firmaya başlangıçta ödenir.
FRANCHISING SİSTEMİNİN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI

• Bağımsız yeni bir iş kurmak mı, yoksa henüz franchising hakkı verilmemiş
olan bir franchise almak mı daha avantajladır? Franchise almak isteyen
kişi, bu sorunun cevabını aramalıdır.
• Girişimci bunu, gelecekteki nakit akışlarını kestirmeye çalışarak hesaplar.
Ayrıca, franchising’in kendine özel koşullarının işini kuracak kişi için uygun
olup olmayacağı, onun gereksinim ve arzularını tatmin edip
etmeyeceğidir.
• Franchising’in sağlayabileceği bazı yararlar ve avantajlara karşın, bazı
kişiler dezavantajları göz önüne alarak kendi bağımsız işlerini kurmayı
yeğleyebilirler.
• Diğer taraftan bazı girişimciler de tersine franchising’in o güne kadar
kanıtlanmış yararlarını göz önünde bulundurarak bir franchise sözleşmesi
yapmayı tercih edebilirler.
FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISE ALAN AÇISINDAN AVANTAJLARI

1) Franchising alan bir girişimci için en önemli avantaj piyasada

kendini kanıtlamış, markası tanınmış ve bir işletmenin ürün veya
hizmetini satışıyla işe başlamasıdır.
Müşteriler, ana firmayı adından, markasından, işaret, logo e
renklerinden tanıdıkları için franchise alan firmayı tercih ederler.
Bu da franchise alan için hazır bir müşteri potansiyeli olması anlamına
gelir.
Örneğin yolculuk yapan bir aile yemek molalarını ürün ve kalitesini
bildikleri McDonalds gibi bir restoranda vermek isteyebilirler.
FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISE ALAN AÇISINDAN AVANTAJLARI

2) Franchise alan, bölgesel ve ülke çapında yapılan tutundurma

faaliyetlerinden yararlanır.
Franchise verenler bölgesel ve ulusal düzeyde reklamlar için bağımsız
iş sahiplerinin üstlenemeyecekleri düzeyde büyük rakamları gözden
çıkartırlar.
Yerel franchise alanlar da brüt kazançlarının belirli bir yüzdesi
üzerinden bu reklam harcamalarına katkıda bulunurlar.
FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISE ALAN AÇISINDAN AVANTAJLARI

3) Günümüzde insanlar kendi işlerinin sahibi olmak isterler. Fakat yönetimdeki

yetersizlikler ve yetersiz sermaye ile işe başlamalarından dolayı bu teşebbüsleri
sonuçlanmaz.
Genellikle iş yerlerini kapatmak zorunda kalırlar.
Bu başarısızlıkların en önemli nedeni iş tecrübesizliğinden kaynaklanan yetersiz
yönetimdir.
Yapılan bir araştırmaya göre yönetim eksikliği nedeniyle iş kapatma oranı %90
seviyesindedir.
Franchise alanın bu eksikliği ana firma tarafından eğitici programlarla giderilir. Bu eğitim
hem hazırlık aşamasında hem de faaliyet süresince ana firma tarafından sağlanır.
Böylelikle franchise alan bir girişimci büyük bir firmanın sahip olduğu avantajlara sahip
olarak işe başlar.
Ayrıca franchise verenler depo yerleşim ve tasarım, yer seçimi, sipariş ve ekipman temini
gibi teknik konularda da yardımcı olabilir.
FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISE ALAN AÇISINDAN AVANTAJLARI

4) Franchise sistemine dahil olan girişimci yatırım için ne kadar sermayeye

ihtiyaç duyacağını ana firmanın kendisine maliyetleri daha önceden
hesaplayarak vermesinden dolayı bilir.
Oysa kendi işini kurmak isteyen bir girişimci iş için gerekli sermaye tutarını
hesaplarken yanlışlık yapabilir.
Elindeki sermayeyi yanlış varlık kalemlerine yatırarak istediği neticeye
ulaşamayabilir.
Franchise alan, ürün ve hizmetin marka adı ana firma tarafından
sağlandığından, iş denenmiş olduğundan daha az hata yapar ve daha az
maliyetle işe başlar.
Ayrıca franchise veren, franchise alanlar için büyük miktarlarda alım
yaptığından miktar iskontosundan yaralanır. Bu da franchise alan için
maliyetlerin düşmesi ve karın artması anlamına gelir.
FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISE ALAN AÇISINDAN AVANTAJLARI

5) Franchise verenler franchise alanların belirli standartlara

uymalarını isterler.
Bu standartlar kalite kontrolleri, temizlik, sunulan hizmet kalitesi ve
verimlilik alanlarında ana firma tarafından belirlenir, franchise alan
firmaların hepsinde bir birlik sağlanması için oluşturulur.
Böylelikle müşteriler bu mağazalardan birine girdiklerinde neyi ne
kalitede alacaklarından emindirler.
Bu durum franchise alan firmayı diğer rakiplerinden daha başarılı
olmasını sağlar.
FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISE ALAN AÇISINDAN AVANTAJLARI

6) Ana firma, ürünlerini veya hizmetlerini geliştirmek, değişen

ekonomik koşullar içinde daha iyi rekabet edebilmek için sürekli bir
araştırma ve geliştirme programı sürdürürken, franchise alan, masraf
yapmadan ve zaman kaybetmeden herhangi bir gelişmeden yaralanır,
güncel gelişmelere ayak uydurarak rekabet gücü sağlar.
FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISE ALAN AÇISINDAN AVANTAJLARI

7) Franchise alan, faaliyetlerini sürdürürken karşılaştığı problemleri

aynı franchise ağındaki firmaların tecrübesinden de yararlanır.
FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISE ALAN AÇISINDAN AVANTAJLARI

8) Franchising, küçük yatırımcıların piyasada hakim durumda olan

büyük şirketlerle rekabet edebilmeleri için iyi bir şanstır. Sistemde ana
firma ile beraber hareket edildiğinden karşılaşan risk ve işletmecilik
sorunları azaltılır.
FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISE ALAN AÇISINDAN AVANTAJLARI

9) Franchising ile piyasaya girilmesi iş alanındaki başarı şansını artırır.

Başka türlü ulaşma olanağı bulunmayan birçok şeyin elde edilmesini
sağlar.
Avantajlarda ortak nokta, başkalarının deneyiminden yaralanmaktır.
Aynı zamanda bu durum başkalarının hatalarını öğrenme fırsatını da
doğurur.
FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISE ALAN AÇISINDAN DEZAVANTAJLARI

1) Franchise sözleşmesi ile alınan hizmet, yardım ve teminat

karşılığında belli bir tutar ödenir.
Franchise alanların, faaliyetin başlamasından önce sermayeyi
sağlamaları zorunludur.
Bu tutar, yapılacak işin türüne göre değişir. Ödenmesi gereken bu
tutar ile aylık brüt satışlar üzerinden ödenenler bir süre sonra
franchise alana aşırı gözükmeye başlar.
Franchise alanlar başlangıçta franchise verenlere duyulan şükran hissi,
zaman geçtikçe ödedikleri paylar nedeniyle yerini hayal kırıklığına
bırakabilir.
FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISE ALAN AÇISINDAN DEZAVANTAJLARI

2) Franchising uygulaması, bazı özellikleri nedeniyle arzu edilmeyen sonuçlar verebilir.

Franchise, sözleşmesinde, denetim, karar verme yetkilerinin ana firmada olması
nedeniyle franchise alanın hareket serbestisi sınırlıdır.
Bazı franchise alanlar için, hareket serbestileri üzerindeki kısıtlamalar bir sorun haline
gelir. Bu durumda franchise alanların performanslarını olumsuz yönde etkiler.
Franchise alanların çoğu ana firmanın bu tür kısıtlamalarını gereksiz bulurlar ve sistemi
öğrendikten sonra, ana firmanın yardımına ihtiyaçlarının kalmadıklarını düşünürler.
Franchise sözleşmelerinde belli bir politika ve prosedürlere uyma zorunluluğu vardır.
Pazar genişliği bölge kısıtlamaları nedeniyle sınırlanmış olur, bazı ürün, promosyon veya
politikaların franchise alanın faaliyet alanı için uygun olmamasına karşın, franchise
sözleşmesinin akdedilmiş bulunması nedeniyle bu konuda yapabileceği pek az şey kalır.
FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISE ALAN AÇISINDAN DEZAVANTAJLARI

3) Ana firma, franchise almak isteyenlere tam ve doğru bilgiler vermelidir.

Diğer bir ifade ile franchise verenler franchise alıcılarına gerçekleşme
olanakları bulunmayan vaatlerle yanlış yönlendirmemelidir.
Ana firmanın sistemi çok övmesi durumunda sisteme katılanlar, aradıklarını
bulamayıp beklentilerini karşılayamazlarsa başarısız olabilirler, ana firmaya
karşı yükümlülüklerini yerine getiremeyebilir.
Franchise alanlar sözleşmeyi imzalamadan önce sözleşme metnini bir
hukukçu ile veya franchise alanlarla görüşmelidir.
Sözleşmede yer alan tüm ayrıntılar dikkatle incelenmeli ve özellikle
dipnotların gözden kaçırılmamalıdır.
FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISE ALAN AÇISINDAN DEZAVANTAJLARI

4) Franchising sözleşmesinin kendi isteği veya iradesi dışında sona

erdirilmesi çok önemli bir sorundur.
Franchise alan, anlaşmayı imzalamadan önce, bu anlaşmanın son
bulmasına ilişkin bölümünün dikkatle incelenmesi gerekir.
Örneğin, franchise haklarının ailesinin bir üyesine devredilme veya
başka birisine satılma veya sözleşmenin sona erdirilmesinin istenmesi
durumlarında ne şekilde hareket edilmesi için ‘ adil bir neden’ ortaya
koyması gerekliliği veya esaslı bir sebep göstermesi gerektiği hususu
sözleşme metnine ilave edilmelidir.
Böylelikle franchise alanı oldukça olumsuz yönde etkileyen aradaki
sözleşmenin herhangi bir sebepten dolayı feshedilmesi zorlaşır.
FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISE ALAN AÇISINDAN DEZAVANTAJLARI

5) Ana firmanın ya da franchise ağındaki diğer franchise alanlardan

herhangi birinin sonradan itibar kaybetmesi, kötü tanınarak başarısız
olması, işinde başarılı olan franchise alanın işini kötü etkiler ve
müşterilerini kaybetmesine neden olur.
Franchise verenin kötü imaj uyandıran franchise alanların diğerlerin
ayıklaması gerekir.
Kötü performans sergileyen franchise bir bütün olarak görülür.
Bundan dolayı belirli bir yörede beklentilerine uygun karşılık
bulamamaları müşterilerde diğer yerlerde de ürün kalitesinin aynı
olduğu inancını uyandırır.
KAYNAKLAR
• Prof. Dr. Semra Güney, Girişimcilik, Temel Kavramlar ve Bazı Güncel
Konular, Siyasal Kitabevi, 4. Baskı, 2015, İstanbul
• Prof. Dr. Mehmet Marangoz, “Girişimcilik”, Beta Basım ve Yayım, 5.
Baskı, Yayın No: 3793, Ekim 2018, İstanbul, ISBN: 978-605-242-261-8
• Dr. Kazım Kılınç, Girişimcilik Ders Notları,
• Dr. Kazım Kılınç, Turcomoney Dergisi, makaleler ve röportajlar
• Guy Kawasaki Kendi İşini Kurmak İsteyen Girişimcinin Kitabı, Kapital
Yayınevi, 2019, İstanbul