İŞL293U-GİRİŞİMCİLİK VE İŞ KURMA
Ünite 6: Franchising ve İşletme Satın Alma
Giriş
Girişimci her ne kadar yüksek potansiyele sahip bir iş
fikrine sahip olsa da, bu durum girişimcinin aynı zamanda
işini kurabilme için gerekli olan bilgi birikimine ve
parasal kaynaklara sahip olduğu anlamına gelmez. Bu
noktada iş kurma süreci içerisinde farklı alternatiflerin
değerlendirilmesi gerekebilir. Bu noktada, özellikle
görece daha düşük bir risk taşıması ve ayrıca bilgi
birikiminin ve sermaye gereksiniminin paylaşılması
anlamında franchising seçeneği gündeme gelmektedir.
Franchising Kavramı ve Tanımı
Franchising, belli bir ürüne, hizmete ya da sürece sahip
bir işletmenin (franchisor), bir başka işletmeye
(franchisee) belli bir süre için gerekli ödemeleri yapması
ve ilgili koşulları sağlaması şartıyla söz konusu ürün,
hizmet ya da süreci kullanma iznini verdiği bir
anlaşmadır.
Franchising anlaşmasına konu olan şey yalnızca ürünler
ve hizmetler değil, aynı zamanda franchising veren
işletmenin markası ve yönetim modelleridir. Anlaşma
dâhilinde, franchising veren işletme (franchisor), alan
işletmeye (franchisee) belli bir coğrafi bölge dâhilinde
kendisini kanıtlamış olan bir iş sistemini kullanma izni
vermektedir. İşletmeler arasında yapılan bu anlaşmaların
kapsamı franchisor’ın iş yapısı, amaçları ve kültür
yapısına göre değişiklik gösterebilmektedir. İş modeline
ve sistemine franchisor sahiptir ancak belli bir ödeme
karşılığında franchisee’nin bu iş modelini ve sistemini
kullanmasına izin vermektedir. Ayrıca franchisor,
franchisee’yi ulusal tanıtım faaliyetleri, personelin eğitimi
ve yönetimi, ürün, hizmet ve sistem geliştirme
konularında desteklemektedir. Franchisee ise genellikle
elde ettiği kârın belli bir yüzdesini franchisor’a ödemekle
yükümlüdür.
Franchising ile elde edilebilecek faydalar şu şekilde
sıralanabilir:
• Mevcut bir pazara ve belli bir imaja sahip ürünler
ve hizmetler.
• Patentli bir formül ya da tasarım.
• Ticari isimler ve ticari markalar.
• Finansal getirilerin denetimi için finansal
yönetim sistemi.
• Alanında uzman kişilerden alınacak yönetim
desteği.
• Reklam ve satın alma faaliyetlerinde ölçek
ekonomilerinden yararlanma.
• Genel merkez tarafından sunulan faydalar.
• Test edilmiş bir iş modeli.
Franchising sürecinin hem franchisee hem de franchisor
için önemli getirileri bulunmaktadır. Franchisee için en
önemli getirilerinden biri girişimcinin franchise alarak
üstlendiği risk düzeyinin sıfırdan iş kurma sürecine göre
daha düşük olmasıdır.
Franchisee için franchising sürecinin yararları aşağıda
kısaca açıklanmıştır.
Ürünün/hizmetin tanınırlığı: Franchisor’ın uzun zamandır
pazarda bulunması güçlü bir imaja sahip olmasını
sağlamaktadır. Franchisee ürün veya hizmetin bu
tanınırlığından faydalanarak güven yaratmak için gerekli
olan çaba ve kaynak masraflarından kurtulacaktır.
Yönetim uzmanlığı: Franchisor’ın sağladıkları yararlardan
birisi de yönetim uzmanlığıdır. Muhasebe, insan
kaynakları yönetimi, pazarlama ve üretim gibi temel
işletme fonksiyonları gibi konular hakkında franchisor
eğitim sağlayabilmektedir. Bununla birlikte franchisor
performans değerlendirme, alana ilişkin eğitim verilmesi,
tesislerin denetimi, yerel pazarlama faaliyetlerinin
değerlendirilmesi ve operasyonel denetim gibi konularda
franchisee’ye alan desteğinde bulunmaktadır.
Finansal destek: Girişimcilerin en fazla sıkıntı çektikleri
kaynakların başında da finansal kaynaklar gelmektedir.
Franchisor uygun adaylar için ödeme sıkıntısı
çekmeyeceği ödeme planları geliştirebilir, ürün tedariki ve
hammadde konusunda kolaylıklar sağlayabilir. Bununla
birlikte güvenilir bir franchisor ile çalışmak bankalar ve
finansal kurumlar nezdinde yüksek kredi puanı
sağlayacaktır.
Operasyonel ve yapısal denetim: Franchisee için geçerli
olan diğer bir faydayı oluşturmaktadır. Franchisor’ın
gerçekleştirdiği denetimler ile birlikte belirli kalite
standartları sağlanmış, maliyet kontrolü, stoklar ve nakit
akışı gibi finansal kararlar denetim altında tutulmuş olur.
Pazara ilişkin bilgi birikimi: Franchisor, potansiyel ve
mevcut müşterilere, rakiplerin ve sektörün mevcut ve
gelecekteki durumuna ilişkin bir bilgi birikimine sahiptir.
Girişimcilerin bu bilgi birikimine sahip olmadığı
durumlarda franchisor’ın sunduğu bilgiler çok büyük
önem taşımaktadır.
Büyüme ile ilgili riskler, sermaye gereksinimi ve
maliyetler ile ilgili riskler franchising faaliyetleri ile
azaltılabilmektedir. Franchisor açısından franchising’in
yararları şöyledir:
Büyüme risklerinin azaltılması: Franchisor’ın elde ettiği
faydaların başında büyüme risklerinin azaltılması
bulunmaktadır. Franchising sayesinde franchisor
faaliyetlerini büyütme fırsatı yakalamaktadır. Satın alma
ve birleşmeler ya da dış kaynaklı finansman yoluyla
büyüme gibi farklı büyüme modelleri göz önünde
bulundurulduğunda franchising sahip olduğu daha düşük
risk düzeyi ile ön plana çıkmaktadır. Bu sistem ile
franchisor daha az sayıda personel ile çalışabilmektedir.
Bu sayede insan kaynakları maliyetleri ve problemleri
düşmektedir.
Maliyet üstünlükleri: Büyüyen örgüt yapısıyla beraber
franchisor, büyük ölçekli alımlar yapabilmekte ve satın
alma maliyetlerini düşürebilmekte, bu sayede ölçek
ekonomisinin faydalarından yararlanabilmektedir. Reklam
1
 İŞL293U-GİRİŞİMCİLİK VE İŞ KURMA
Ünite 6: Franchising ve İşletme Satın Alma
ve pazarlama maliyetlerinin franchisee ile paylaşılması da
franchisor’a önemli bir maliyet üstünlüğü getirmektedir.
Franchising sisteminin bir takım olumsuzlukları da
mevcuttur. Bunlar aşağıda kısaca açıklanmıştır.
Kısıtlamalar: Franchisor genel merkezlerinde verimlilik
ön planda tutulmaktadır. Bu sebeple franchise
işletmelerinde faaliyetlere ilişkin belirli standartlar
uygulanmakta ve yaratıcı düşünceye yer verilmemektedir.
İşletme içerisinde hangi ürünlerin satılabileceği, üretim
sistemleri, mağaza ya da restoran tasarımı gibi konularda
girişimcinin genel yapıya müdahale şansı pek
bulunmamaktadır.
Kârın paylaşılması ve maliyetler: Franchisor ve franchisee
elde edilen karı paylaşmak zorundadır. Aynı zamanda
franchising maliyetleri zaman zaman oldukça yüksek
olabilmektedir. Franchising anlaşmalarıyla ilgili
oluşabilecek maliyetler şöyle sıralanabilir (S:103, Tablo
6.2):
• Franchise giriş ödemesi.
• Sigorta.
• Açılış ürün stokları.
• Genel giderler.
• Ücretler.
• Borçlar.
• Muhasebe işlemleri.
• Yasal ve profesyonel ödemeler.
• Yasal izinler ve sertifikalar.
Anlaşmanın sonlandırılması: Franchisee için bir tehdit
oluşturmaktadır. Birçok ülkede bu konuda yasal
düzenlemeler olmakla beraber franchisee’ler bu karara
savunmasız yakalanabilirler.
Yerine getirilmeyen taahhütler: Franchising
anlaşmalarının olumsuzluklarından biridir. Anlaşma
öncesinde verilen destek sözlerinin tutulmadığı durumlar
sıkça yaşanmaktadır.
Gerçekçi olmayan beklentiler: Franchise anlaşmalarının
risk oranı diğer girişimlere göre her ne kadar düşük olsa
da son derece güvenli bir iş kurma yöntemi olduğu
düşüncesi yanlıştır. Disiplinli bir çalışma, gerçekçi
beklentiler ve son derece dikkatli yürütülen bir araştırma
başarı için vazgeçilmez koşullar arasında sıralanabilir. Bu
sebeple franchise iş modeline yönelmeden önce gerçekçi
olmayan beklentilerden kaçınılmalıdır.
Franchise Seçimi ve Potansiyel Franchise’ın
Araştırılması
Genellikle kişisel gözlemler franchise seçiminin çıkış
noktasını oluşturmaktadır. Potansiyel franchisor’ın
araştırılmasında bilgi toplanabilecek kaynaklar arasında;
• (1) Bağımsız üçüncü parti bilgi kaynakları,
• (2) Franchisor’ın kendisi ve
• (3) Mevcut ve eski franchisee’ler sayılabilir.
Mevcut Bir İşletmenin Satın Alınması
Girişimciler kendi işlerini kurmak ya da franchising
seçeneklerini değerlendirmek yerine daha hızlı sonuca
ulaşmak için mevcut işletmeleri satın alabilirler. Her satın
alma kararı kendine özgü özellikler barındırmaktadır ve
doğru yapılan bir analizle satın alınması düşünülen
işletmenin bütün artı ve eksi yönleri ortaya koyulabilir.
Mevcut bir işletmenin satın alınması, girişimci için bazı
üstünlükler yaratabilir. Bunlar aşağıda kısaca
açıklanmıştır.
Görece düşük risk: Mevcut bir işletmenin satın alınması
görece düşük riske sahiptir. Hazırda olan bir işletme belli
bir müşteri sadakati yaratmış, tedarikçilerle ilişkilerini
kurmuş ve işleyen bir sistem geliştirmiş olacaktır.
Olası konum üstünlüğü: Hali hazırda iyi bir konuma sahip
olan işletmenin satın alınması girişimci için akıllıca bir
karar olacaktır.
Yerleşmiş çalışan ve tedarikçi yapısı: Mevcut işlemede
bulunan tecrübeli çalışanlar işletmenin faaliyetlerini
sürdürmesine yardımcı olacaktır. Benzer şekilde girişimci
diğer tedarikçilerin sunmuş olduğu ürün ve hizmetleri
incelerken, mevcut tedarikçilerden gerekli hammadde,
malzeme ve hizmetlerin satın alınmasına devam edilebilir.
Çalışan ekipmanlar ve bilinen üretim kapasitesi: Yeni
kurulan bir işletmenin karşılaştığı en büyük sorunlardan
biri yeni makine ve ekipmanın sağlanmasıdır. Bu sebeple
mevcut bir işletmenin satın alınması bu sorunun büyük
derecede ortadan kalkmasını sağlayacaktır.
Mevcut stoklar ve ticari itibar: Maliyetlerin kontrol
edilebilmesi ve yeterli miktarda satış yapılabilmesi
mevcut stoklar büyük önem taşımaktadır.
Önceki sahip ya da sahiplerin tecrübeleri: Satın alınan
işletmelerin düzgün bir kayıt sistemi var ise girişimci
pazarla ilgili tecrübesini arttırabilmektedir. Bu sebeple
önceki sahiplerin tecrübeleri satın alınan mevcut
işletmeler için büyük bir avantaj sağlamaktadır.
Finansman kolaylığı: Faaliyetlerine devam eden bir
işletmenin bankalar gibi çeşitli fon sağlayıcılarıyla
ilişkileri devam etmektedir. Böylece girişimciler için
finansman kolaylığı sağlanmaktadır.
Mevcut bir işletmenin satın alınmasının olumlu yönleri
olduğu kadar tehditleri karşı duyarlılığı ve olumsuzlukları
da söz konusudur. Bunlar aşağıda kısaca açıklanmıştır.
Düşük performans: Bazı işletmelerin istikrarsız veya
karsız bir geçmişi bulunabilir. Bu sebeple satın alınan
mevcut bir işletme düşük bir performans
sergileyebilmektedir
Girişimcinin kendine duyduğu aşırı özgüven: Mevcut bir
işletmenin satın alınmasında gözlemlenen bir risktir.
Girişimciler satın alma sürecinden önce kendilerini analiz
etmelidirler.
2
 İŞL293U-GİRİŞİMCİLİK VE İŞ KURMA
Ünite 6: Franchising ve İşletme Satın Alma

Önemli çalışanların kaybı: Birçok işletmede el değiştirme

sürecinden sonra kilit personelin işten ayrıldığı
gözlemlenmektedir. Girişimciler bu durumu tersine
çevirmeli ve nitelikli personeli elinde tutma yoluna
gitmelidir.
Aşırı değerlenmiş işletme: Mevcut kurumsal imaj, müşteri
veritabanı, tedarikçiler gibi faktörlerden dolayı
işletmelerin değeri gerçekçi olamayacak şekilde artmış
olabilir. Bu şekilde aşırı değerlenmiş işletmeler için
girişimci fazla yatırım yapabilir ve yatırımın geri dönüş
oranı ve hızı düşük olabilir.
Girişimciler satın alma sürecinde acele etmemeli ve
karşılarına çıkan seçenekleri dikkatli bir şekilde analiz
etmelidir. Girişimci öncelikle mevcut işletmeyle ilgili dış
kaynaklardan bilgiye ulaşmalıdır. Bu kaynaklar arasında
işletmenin mevcut müşterileri, tedarikçileri ve işletme ile
ilgili medyada çıkan haberler gösterilebilir.
Dış kaynaklı bilgilerin analiz edilmesinden sonra girişimci
iç kaynaklı bilgileri toplamalıdır. Bu süreçte girişimci
kendisi bilgi toplayabileceği gibi konuya tarafsız
bakabilen profesyonellerden de destek alabilir. İşletmeye
ait finansal raporlar ve kayıtlar bu noktada büyük önem
taşımaktadır. Girişimci satın alma kararını vermeden önce
mutlaka mevcut sahipler ve çalışanlar ile bilgi
alışverişinde bulunmalıdır.