ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ

KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

151617635 KİMYA MÜHENDİSLİĞİNDE

TASARIM I
BORU HATTI VE POMPA TASARIMI

HAZIRLAYANLAR (D4)

151620181042 SİNEM KIZILKAYA

151620181058 SENEM YÖNYÜL

151620171056 ŞÜHEDA ARSLAN

151620171012 İREM YILDIZ

PROF.DR. MİNE ÖZDEMİR

İÇİNDEKİLER
SAYFA NO:
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ
ÖZET----------------------------------------------------------------------------------------------1
 1. GİRİŞ ------------------------------------------------------------------------------------1
1.1. Akışkanın Fiziksel Özellikleri---------------------------------------------------2
1.2. Karışımın Viskozitesi-------------------------------------------------------------3-5
1.3. Karışımın Yoğunluğu
1.3.1. Karışımın Yoğunluğunu Bulmak İçin Metot 1-----------------6
1.3.2. Karışımın Yoğunluğunu Bulmak İçin Metot 2-----------------6-8
2. BORU ÇAPI SEÇİMİ
2.1. Viscous Akış Varsayımı--------------------------------------------------------- 9-10
2.2. Türbülent Akış Varsayımı------------------------------------------------------10-12
3. GÜVENLİ ÇALIŞMA BASINCI------------------------------------------------------12-14
4. POMPA, YARDIMCI AYGIT VE MALZEME SEÇİMİ
4.1. Vana Seçimi
4.1.1. Gate (Sürgülü) Vanalar---------------------------------------------14
4.1.2. Küresel Vanalar------------------------------------------------------15-16
4.2. Pompa Seçimi----------------------------------------------------------------------16-17
4.3. Dirsek Seçimi-----------------------------------------------------------------------18
4.4. Boru Seçimi-------------------------------------------------------------------------18-19
4.5. Boru Bağlantı Malzemelerinin Seçimi
4.5.1. Manşon-----------------------------------------------------------------19-20

4.5.2. Flanş---------------------------------------------------------------------

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

ΔPf: Borudaki sürtünme kaybı (N/m2 )

W: Akışkan tarafından yapılan iş, (J/kg)

Dp: Sistem basınçlarındaki fark (P1-P2), (N/m2 )

ρ:Yoğunluk, (kg/m3 )

g: Yer çekimi ivmesi, (m/s2 )

µ: Viskozite, (kg/ms)

f: Sürtünme çarpanı

L: Boru uzunluğu, (m)

di: Borunun iç çapı, (m)

Re: Reynolds sayısı

m: Kapasite, (m3 /st)

ɳ: Verim

Q: Kapasite, (gal/dk)

h: Basma yüksekliği, (ft)

Nʹs: Dakikadaki dönme hızı, (rpm)

Ps: Güvenli çalışma basıncı, (lb/in2 )

σs : Güvenli çalışma gerilimi, (lb/in2 )

NPEY: Net pozitif emme yüksekliği, (m)

H: Pompa emişinin üzerindeki sıvı yüksekliği, (m)

Pf: Emme borusundaki basınç kaybı, (N/m2 )

Pv: Pompanın emişimdeki sıvının buhar basıncı, (N/m2 )

Sch no: Schedule numarası

G: Akış hızı, (kg/m3 )

Cc: Borulamanın yıllık maliyeti, ($/m.yıl)

a: Yatırımın yıla göre hesaplanma çarpanı, (yıl-1 ) b: Kurulum sermayesinin kesri şeklindeki bakım
maliyeti, (yıl-1 )

A: tesisin erişimi, (saat/yıl)

P: Güç maliyeti, ($/kWsaat)

u: Akışkanın doğrusal hızı, (m/s)

GİRİŞ

1.1 Akışkanın Fiziksel Özellikleri

 BENZEN ( C6H6)

Benzen diğer adları ile Benzil Fenil Hidrür ve Annulen, sıvı halde bulunan bir organik
bileşiktir. Renksiz görünümü ve bensiz gibi kokuya sahiptir.

Benzen, sanayide plastik imalinde kullanılan stiren ve fenolun sentezinde başlangıç maddesi

olarak, naylon bileşenlerinde, sentetik deterjan üretiminde kullanılır.Uçak benzinlerinde, boya
yapmaya yarayan anilinin başlangıç maddesi ve böcek öldürücü olarak da benzen kullanılır.
Benzen aynı zamanda iyi bir çözücüdür.

TOLUEN(C7H8 )

Önceden toluol olarak da bilinen toluen tinerin karakteristik kokusuna sahip renksiz, suda çözünmeyen bir

sıvıdır. Toluen, bir fenil grubuna bağlı CH3 dan oluşan mono-substituent benzen türevidir. Bundan dolayı
toluenin IUPAC sistematik adı metil benzen dir. Toluen bir aromatik hidrokarbondur. Ayrıca TNT(trinitro
toluen) patlayıcı madde yapımında kullanılır.

1.2 Karışımın Vizkozitesi

Şekil 1.2.1. Tasarım ekleri Tablo D-3: Viscosities of liquids. [4]
Tablo 1.2.1. Benzen ve Toluen için tablo D-3’den okunan X ve Y değerleri.
X Y
BENZEN 12.5 10.9
TOLUEN 13.7 10.4

X ve Y değerleri ile 80 oC için viskozite okuması yapılır. Bunun için Tasarım Eklerindeki Figure
D-2 (Şekil 1.1.2) kullanılır.
Şekil 1.2.2. Tasarım Ekleri Figure D-2: Viscosities of liquids at 1 atm. ( For coordinates D-3[5]

Tablo 1.2.2. Şekil 1.1.2’den Toluen ve Benzen için okunan viskozite değerleri

AKIŞKAN TÜRÜ BENZEN TOLUEN

VİZKOZİTE 0,35 0,31
1.2.1 Karışımın Viskozitesini Bulmak İçin Metot 1:

µkarışım =(µ ¿ ¿ 1 × w1)+(µ ¿ ¿2 × w2 )¿ ¿

µkarışım = (0,31×0,7)+(0,35×0,3)

µkarışım=0,322 CP

1.2.2 Karışımın Viskozitesini Bulmak İçin Metot 2:

Karışımın Akmazlığı ( μm) ise, “Kern – Sinnott (1950) Denklemi (Denklem 8.11.)”nin
kullanılması ile aşağıdaki gibi bulunabilir:

1 w1 w2
= +
µm µ1 µ 2

µm : Karışımın (mixture) Viskozitesi

w1, w2 : Bileşenlerin Kütle Kesirleri

µ1, µ2 : Bileşenlerin Viskoziteleri

1
= 0,7 + 0,3
µm 0,31 0,35

µm = 0,34 cP

Not: Hesaplamalarda 1.2.1 Karışımın viskozitesini bulmak için metot 1’den hesaplanan değer
alınmıştır.

1.3. Karışımın Yoğunluğu

1.3.1 Karışımın yoğunluğunu bulmak için metot 1:

Tablo 1.3.1.1. Engineeringtoolbox ‘tan bulunan yoğunluk değerlerine göre.[6]

Erime Kaynama Yoğunluk (80oC) Viskozite
Noktası (oC) Noktası (oC) (kg/m3) (Cp)
Benzen 5,5 80,1 835 0,31
e
Toluen -95 110,6 864 0,35

Temel: 160.000 kg/st olarak alındı

 70 kg Benzen 1 m3
V Benzen =160 000 kg karışım ( 100 kg karışım )( 835 kg Benzen )
=134,13 m3

30 kg Toluen 1 m3
V Toluen=160 000 kg karışım ( 100 kg karışım )( )
864 kg Toluen
=55,55 m3

mKarışım 160 000 kg karışım

❑karışım= =
V Karışım ( 134,13+55,55 ) m3 karışım

kg
❑karışım=843,525
m3

1.3.2 Karışımın yoğunluğunu bulmak için metot 2:

Perry’s Handbook TABLE 2-30’ dan

Şekil 1.3.2.1. Perry’s Handbook kitabından ‘The Liquid Density Equation 2.30.1’ denklemi. [7]

Şekil 1.3.2.2. ‘The Liquid Density Equation (2.30.1)’ denklemi için gerekli olan Benzen ve Toluen
verileri [7]

Tablo 1.3.2.1. Benzen ve Toluen için Şekil 1.2.2.2 ve Şekil 1.2.2.3’den okunan değerler.
  MA (kg/kmol) C1 C2 C3 C4
 Benzene 78,114 1,0162 0,2655 562,16 0,28212
Toluen 92,141 0,8488 0,26655 591,8 0,2878

Benzen için;

C1
¿ C4
T

C2
( 1+(1−
C3 )
)

1,0162
❑benzen = 0,28212
=10,71405 kmol /m 3
(80+273,15 )

0,2655
( 1 +(1−
562,16
) )

kmol kg
❑benzen=10,71405 ×78,114
m 3
kmol

kg
❑benzen=836,9173
m3

Toluen için;

0,8488 kmol
toluen = =8,814
( 1+(1−
( 80+273,15 ) 0,2878
591,8
) ) m3
0,26655

Kmol kg
❑Toluen=8,814 .92,141
m3
Kmol

kg
❑Toluen=812,132
m3

kg kg
❑Karışım =( 836,9173× 0,7 ) 3
+ ( 812,132× 0,3 ) 3
m m

kg
❑Karışım =829,51
m3

Not: Hesaplamalarda 1.2.2 Karışımın yoğunluğunu bulmak için metot 2’den hesaplanan değer
alınmıştır.

2. BORU ÇAPI SEÇİMİ

 2.1 Viscous Akış Varsayımı
kg 1 m3 1 st m3
Q=160 000 × × =0,053
st 830 kg 3600 s s

‘Tasarım Ekleri Figure 12.3‘den hacimsel akış hızı (Q ) ve viscozite (µ ) kesiştirilerek iç çap (d i)
bulunur.

Q = 0,053 m3/s

µ = 0,3 cp

Not: Viscos akış varsayılmıştır.

Şekil 2.1. “Tasarım 1 Dersi Eki Figure 12-3” [8]

İç çap (di) 0,12 m okunmuştur. di =120 mm

 Reynolds Sayısı Hesabı

π
Borunun kesit alanı= × ( 0,12 )2=0,01130 m 2
4

m3 1 m
Akışkanın doğrusal hızı ,u=0,053 × 2
=4,690
s 0,01130 m s

ρ× u× d i
ℜ=
μ

kg m
830 × 4,690 × 0,12m
m 3
s
ℜ= =1 557 080
kg
0,0003
m. s

Re (1 557 080 ) > 2 100 olduğu için viscos akış varsayımımız yanlış çıkmıştır.

2.2 Türbülent Akış Varsayımı

kg 1 m3 1 st m3
Q=160 000 × × =0,053
st 830 kg 3600 s s

‘Tasarım Ekleri Figure 12.3‘den hacimsel akış hızı (Q ) ve yoğunluk (ρ) kesiştirilerek iç
çap (di) bulunur.

Q = 0,053 m3/s

ρ = 830 kg/m3

Not: Türbülanslı akış varsayılmıştır.

 Şekil 2.1. “Tasarım 1 Dersi Eki Figure 12-3” [8]

İç çap (di) 0,24 m okunmuştur. Di =240 mm

Reynolds Sayısı Hesabı

π
Borunun kesit alanı= × ( 0,24 )2=0,045 m 2
4

m3 1 m
Akışkanın doğrusal hızı ,u=0,053 × 2
=1,17
s 0,045 m s

ρ× u× d i
ℜ=
μ

ρ = 830 kg/m3
u = 1,17 m/s

di = 0,24 m

µ = 0,3 cP = 0,0003 kg/m.s

kg m
830 ×1,17 ×0,24 m
m 3
s
ℜ= =776 880
kg
0,0003
m. s

Re = 776 880 > 4000 olduğu için türbülanslı akış varsayımımız doğru çıkmıştır.

3. GÜVENLİ ÇALIŞMA BASINCI

Boruların duvar kalınlıkları korozyon, erozyon ve ayrıca dişli borular, vs için mekanik
toleranslarla ile birlikte iç basınca dayanacak şekilde seçilmelidir.
Di (ekonomik boru çapı) =0,24 m= 240 mm
1 𝑖𝑛ç
0,24 𝑚 ∗ = 9,4488 𝑖𝑛
0,0254
𝑚
Elde edilen boyut standart bir boyu olmayan 9,4488 inçtir.8 in ya da 10 in’lik bir boru
seçebiliriz.
Tablo D-13’de 9,4488 inch boru için en yakın değer 8,625 inch okuma yaparak borunun
Schedule numarası 40 olarak belirlenmiştir. (Coulson & Richardson’s, 2003).

İnterior Diameter ( ID, in.)-İç çap değeri= 7,981 inç

0.0254 𝑚
7,981 inç ∗ = 0.202 𝑚 = 202 𝑚𝑚
1 𝑖𝑛ç

Outside Diameter (OD, in.)-Dış çap değeri= 8,625 inç

0.0254
8,625 inç ∗ 𝑚 = 0.219 𝑚 = 219 𝑚𝑚
1 𝑖𝑛ç

8,625 inç−7,981 inç

Et Kalınlığı = = 0.32 𝑖𝑛ç = 0.00812 𝑚 = 8,12 𝑚𝑚
2
Şekil 1: Güvenli Çalışma Gerilimi (http://www.sesinoks.com.tr/pompalar/)
 T,°C σs,b
ar
100 292
80 X
20 335

X=σs = 302.75 𝑏𝑎𝑟 = 30.27 N/mm2

𝑆𝑐ℎ𝑛𝑜∗σs
𝑃𝑠 = 1000
Ps: Güvenli Çalışma Basıncı, lb/in2 (ya da N/mm2)
σs: Güvenli Çalışma Gerilimi, lb/in2 (ya da N/mm2)

40∗30.27 N/mm
𝑃𝑠 = 2= 1,210 N/mm2= 11,94 atm
1000
Çalışma basıncı 11,94 atm bulunmuştur. Bu değer ara bekletme tankı (1 atm) ve ısı
değiştiricideki (2 atm) basınçtan daha büyük olduğuna göre bulduğumuz sonuç
doğrudur. Sistem için gerekli güvenli çalışma basıncı 11,94 atm’dir.

1 bar = 1 atm= 0.1 N/mm2

POMPALAR

Pompalar imalat şekilleri ve çalışma prensiplerine göre genel olarak pozitif (hacimsel-
volumetrik-yer değiştirmeli) pompalar ve roto dinamik (santrifüj) pompalar olarak ayrılırlar.
Pozitif pompalarda akışkana verilen enerji kesiklidir ve dolayısıyla akışkanın iletimi kesikli
olur. Roto dinamik pompalar ise akışkana sürekli enerji verir ve önce akışkanın hızı daha
sonra da basıncı yükseltilir. Hacimsel ve santrifüj pompalar arasındaki benzerlik ve
farklılıklar aşağıdaki Şekilde sıralanabilir.
a) Santrifüj pompalar akışkana sürekli bir enerji verirler. Akışkanın hareketi kesikli değil
süreklidir. Yani bir yandan akışkan emilirken diğer yandan basılır. Akışkanın momentumu
değiştirilerek enerji artırımı yapılır. Akışkanın önce enerjisi dolayısıyla hızı artırılmakta daha
sonra hız enerjisi (kinetik enerji) basınç enerjisine dönüştürülmektedir. Akışkanın hızı zamana
göre değişmemekte ve bu nedenle zararlı atalet kuvvetleri ortadan kalkmakta, büyük
verdilerde akışkan iletimi gerçekleştirilebilmektedir. Bu pompalarda hızın ve basıncın zamana
göre değişimi sıfırdır. Yani dv / t =0 ve dp / t  0 ’dır.
b) Hacimsel pompalarda akışkana verilen enerji kesiklidir. Akışkan itilip sıkıştırılmakta ve
periyodik olarak iletilmektedir. Hız ve basınç zamana göre değişmektedir ( dp / t  0 ve dv /
t  0 ).
c) Alternatif hareketli ve döner pompaların verdileri arttıkça basınçlarının azaldığı, santrifüj
pompaların ise verdisi arttıkça belli bir noktaya kadar basıncın aynı kaldığı görülmektedir.
d) Santrifüj pompaların devir sayıları daha yüksektir. Bu tip pompalarda devir sayıları 6000
min-1 ve daha büyük olabilir. Hacimsel pompaların devir sayıları daha düşüktür. Hacimsel
pompalarda verdi devir sayısıyla doğru orantılı artarken, santrifüj pompalarda verdi ile devir
sayısı arasındaki ilişki doğrusal değildir.
Pozitif Yer Değiştirmeli Pompalar
Pistonlu (Reciprocating) Pompalar

Bu tip pompalar, içine aldığı akışkana karşı hareket eden bir piston yoluyla, akışkan sistemine
enerji verir. Akışkanın akışı pompa geometrisine bağlı olduğundan, akışkan dinamiği ilkeleri
fazla önemli değildir. Piston bir buhar motoru veya bir elektrikli motorla yürütülür. Pistonun
herbir hareketinde pompadan sabit miktarda akışkan boşaltılır. Akışkan miktarı, silindirin
hacmine ve içindeki pistonun hareket sayısına bağlıdır. Gerçekte iletilen akışkan miktarı
silindirin doldurulması sırasındaki kaçaklar ve pistondan olabilecek sızıntılar nedeniyle
pompanın teorik değerinden daha düşüktür. Bu nedenle "hacimsel (volumetrik) verim"
denilen bir tanım yapılır.

İyi tasarlanmış ve bakımlı bir pompada hacimsel verim % 95 in üzerindedir.

Diğer bir verim tanımı (daha önemlidir), yapılan işlerle ilgilidir:

Pompayı çalıştırmak için bir elektrik motoru kullanılıyorsa bir "pompa-motor" verimi söz
konusudur; bu durumda verim, akışkan üzerinde yapılan işin, motora verilen elektrik
enerjisine oranıdır.

Pistonlu pompada piston silindirde aşağı çekildiğinde (sıvı girişi) pompadan akışkan çıkışı
durur. Bu nedenle sıvı iletimi pulslar (kısım kısım) halindedir. Pulslar, bir çift etkili pompa
kullanarak veya silindir sayısını artırarak azaltılabilir. Bir çift-etkili pompada pistonun iki
tarafında bulunan silindir hacmi, hem ileri hem de geri stroklarda gidilen yol akışkan
verilmesini sağlar.

Şekil-1'de bir pistonlu pompadaki piston, silindir ve klepelerin çeşitli konumları

gösterilmiştir.

Şekil-2'de bir pistonlu pompanın şematik diyagramı verilmiştir. Bu tip pompada piston, bir
elektrik motoruyla çalıştırılan uygun bir krank miline bağlıdır. Proses endüstrisinde buharla-
çalıştırılan çift etkili pompalar da kullanılmaktadır; bunlarda piston çubuğu buhar ve sıvı
pistonunu bağlar.

Pistonlu pompa, içinde hareket eden bir pistonun bulunduğu bir silindirdir. Sıkıştırma
sırasında akışkanın geri kaçmaması için piston ve silindir birbirine çok iyi alıştırılmış
olmalıdır. Piston ve silindirin, pistonun tüm hareketi boyunca (strok) ve pompanın çalışma
süresince birbiriyle temas etmesi pompada önemli derecede aşınmaya neden olur.

Şekil-1: Pistonlu pompada silindir, piston, emme ve basma klapelerinin görünümü ve strok
tanım

Bunu önlemek için piston etrafına (yuvalar içine) ağızları açık bilezikler geçirilir. Böylece
sürtünme azaltıldığı gibi, akışkan kaçağı da en aza indirilmiş olur.

Pistonlu pompada akışkanın emme periyodunda silindire girmesi ve basmada silindirden

çıkması vanalarla sağlanır. Bu vanalar çek vana ilkesine göre çalışır ve "supap" veya "klepe"
olarak tanımlanırlar. Emme periyodunda emme supabı açılır, akışkan silindir içine girer,
basmada emiş supabı kapanır, çıkış supabı açılarak akışkanı boşaltır.

Pistonlu pompalar viskoz akışkanların iletilmesinde çok uygundur. Bu tip akışkanlar piston ve
silindir arasında ince bir tabaka oluşturarak ikinci bir yalıtım katmanı meydana getirirler ve
akışkan kaçağı en aza iner.

Akışkanda aşınmaya yol açabilecek tanecikler bulunması halinde pistonlu pompalar

önerilmez.

Dalgıç (plunger) pompa olarak tanımlanan pompalar ilke olarak pistonlu pompalara benzer,
ancak bunlarda piston çapı silindir çapından çok küçüktür.
 Şekil-2: Pistonlu pompaların şematik diyagramları; (a) tekli pistonlu pompa, (b) buharla
çalıştırılan çift-etkili pistonlu pompa

Şekil-3: Çiftli, çift-etkili buharla çalışan bir dalgıç pompanın şematik görünümü
Piston bir salmastra kutusu içinde hareket eder, silindir içindeki sıvı üzerine basınç yapar ve
onu iter. Pistonun geri gelmesi sırasında akışkan üzerindeki basınç kalkacağından silindire
emiş tarafından yeni sıvı girer (Şekil-2).
Dalgıç pompalar çok yüksek basınçlar için uygundur. Ayrıca pistona yapışan ve silindire etki
eden (çözen) sıvıların pompalanmasında da kullanılır. Bunlarda segman ve silindir gömleği
bulunmaz.

Rotodinamik Pompalar Rotodinamik (santrifüj) pompa

Santrifüj pompalarda sıvı hareketi kesiksiz olmakta, emme ve basma ağızlarında bir engel
bulunmamaktadır. Pompa çarkı sıvıya enerji kazandırmakta, kinetik momentini (momentum
momenti) değiştirmekte ve ivme kazandırmaktadır. Emme ve basma ağızları arasında basınç
farkı doğmakta bu basınç farkı sıvının emilmesine ve basılmasına neden olmaktadır. Bir
santrifüj pompada sıvının hareketi cebri vorteksle (sabit ivmeli dairesel hareket)
açıklanmaktadır (Şekil 4.2). Cebri vorteks hareketinde bir kap içerisindeki sıvı sabit bir açısal
hızla (w) döndürüldüğünde sıvı yüzeyinin denklemi; sabit 2.g r .w z 2 2   olmaktadır.
Sıvının yüzeyindeki basınç dağılımı sıfırdır ve basınç merkezden uzaklaştıkça artmakta ancak
düşey yönde basınç değişimi hidrostatik olmaktadır.

Santrifüj pompaların sınıflandırılması

Santrifüj pompalar çok değişik tiplerde yapılır. Bu tipler ancak benzer noktalar göz önüne
alınarak sınıflandırılabilirler. Bu benzer noktalar aşağıdaki gibi sıralanabilir (Tezer 1978).
1) Suyun pompa içindeki hareketine göre; a) Radyal akışlı pompa: Radyal pompalarda
pompaya su aksiyal yönde girer ve radyal yönde çarkı terk eder.
b) Aksiyal akışlı pompa: Aksiyal pompalarda su çarka aksiyal (eksenel) yönde girer, aksiyal
yönde çarktan çıkar.
c) Karışık akışlı pompa: Karışık akışlı pompalarda su çarka aksiyal yönde girer, aksiyal ve
radyal doğrultular arasında çarktan çıkar.
2) Kademe sayısına göre;
a) Kademesiz pompa: Pompa tek bir çark ile çalışır.
b) Kademeli pompalar: Bu tip pompalarda birden fazla çark bulunur.
3) Çarkların yapım biçimine göre:
a) Açık çarklı pompalar: Bu çarkta çark kanatları ön ve arka taraftan açıktır. Açık çark her üç
pompa tipinde de kullanılabilir.
b) Yarı açık çarklı pompalar: Yarı açık çarkta çark kanatlarının arka tarafı kapalıdır. Bu tip
çark radyal ve karışık akışlı pompalarda kullanılır.
c) Kapalı çarklı pompalar: Kapalı çarkta çarkın ön ve arka tarafı kapalıdır. Çark içindeki
suyun hareketi kapalı bir ortamda devam eder. Kanatlar arasındaki boşluklardan geçerek
çevreden dışarı atılır. Bu çarklar sadece radyal pompalarda kullanılır.
4) Suyun çarka girişine göre: Bu sınıflandırma sadece radyal ve karışık akışlı pompalar için
geçerlidir.
a) Tek girişli pompalar: Su pompaya tek taraftan girer.
b) Çift girişli pompalar: Çift girişli pompalarda su çarkın her iki yanından aksiyal yönde girer
ve çarktan radyal veya karışık akışlı yönden çıkar.
5) Gövde yapısına göre:
a) Salyangoz (Volüt) gövdeli pompalar: Bu tip pompalarda çarkın çevresinde genişleyen tek
bir kanal vardır.
b) Difizör gövdeli pompalar: Bu tip pompalarda çarkın çevresinde birden fazla kanal vardır.
6) Suyu emme durumlarına göre:
a) Kendinden emişli pompalar: Bu tip pompalarda dip klapesi pompa gövdesi üzerine
yerleştirilmiştir.
b) Kendinden emişli olmayan pompalar.
7) Pompa milinin durumuna göre:
a) Yatay milli (eksenli) pompalar - Uçtan emmeli, - Yandan emmeli, - Alttan emmeli, - Üstten
emmeli.
b) Düşey milli (eksenli) pompalar - Kuru düşey milli, - Yaş düşey milli.
c) Eğik milli (eksenli) pompalar
8) Gövdenin ayrılma durumuna göre:
a) Yatay düzlemde ayrılan pompalar,
b) Düşey düzlemde ayrılan pompalar.
9) Basınç durumuna göre: Basınca göre yapılan sınıflandırma için kesin rakamlar
verilemelmektedir. Fakat basınç değerleri pompa tiplerine göre tanımlanmaktadır.
a) Yüksek basınçlı pompalar: Radyal pompalar düşük verdileri yüksek basınçlara ileten
pompalardır.
b) Orta basınçlı pompalar: Karışık akışlı pompalar orta basınçlı pompalar grubundadır.
c) Düşük basınçlı pompalar: Aksiyal pompalar düşük basınçlı pompalar grubuna girer ve
büyük verdileri düşük yüksekliklere iletmekte kullanılırlar.
4. POMPA, YARDIMCI AYGIT VE MALZEME SEÇİMİ

Tasarımımızda bir ara bekletme tankından belirli akış hızı ile karışımımızı 15m
yükseklikteki ısı değiştiriciye gönderilecektir. Akışkanımızın yüksekteki bir yere taşımak
istediğimizden dolayı pompa kullanıldı. Pompa seçimi aşağıda belirtilen gereksinimler göz
önünde bulunarak yapıldı.
4.1.Pompa Seçiminde Dikkat Edilecek /Belirlenecek Özellikler

 Pompa ile İlişkili Olanlar

1. Kapasite ( Birim zamanda pompalanacak akışkan miktarı büyüklüğü etkileri)

2. Toplam Yükseklik
3. Gerekli Güç
4. Mekanik Verim
5. Maliyet
 Pompa Dışı Özellikler

1. Akışkanın Özellikleri
2. İstenilen Debi
3. Pompaya Giriş Basıncı, Emme yüksekliği
4. Pompadan Çıkış Basıncı, basma yüksekliği, aşılması gereken sürtünme
5. İstenen Akış Dağılımı
6. Güç Kaynaklarının Türü
7. Pompanın Kurulacağı Alanın Büyüklüğü

Pompa seçimi korozyon ya da akışkan içinde katı maddelerin varlığı gibi diğer süreç
etmenleri ile birlikte akış hızına ve gereken yüksekliğe göre yapılır.

Şekil 4.1.1. Santrifüjlü Pompa Seçimi []

Akış hızı = 0,053 m3/s = 190,8 m3/st

Toplam yükseklik = 10 m = 32,808 ft
Tek kademeli 3500 rpm (Şekil 5.10 santrifüjlü pompa seçim kılavuzu)
 ' N ' Q 1/ 2
Ns= (Sinnot Denk. 5.2) []
h3 /4

N’s=Pervane özgül hızı

N’=Dakikadaki dönme hızı, rpm
Q=Akış, US gal/dk
h=Yükseklik, ft

m3 gal s gal
Q=0,053 264,2 3 60 =840,156
s m dk dk

1 ft
h=10 m =32,808 ft
0,3048 m

N 's =3500 rpm¿ ¿

Özgül hız değerimiz 400 ile 4000 arasında olduğu için santrifüj ya da radyal pompa seçilmesi
gerektiği düşünüldü. Radyal ve santrifüj pompa maliyetleri karşılaştırıldığında santrifüj
pompanın daha az maliyetli olduğu görüldü. Bu yüzden santrifüj pompa seçildi.

4.2.Vana Seçimi
Boru sistemlerinde kullanılmakta olan akışkanların kontrolünü sağlamak amacıyla
kullanılan aygıtlara vana adı verilmektedir.
Bir vananın görevi; yeteri kadar uzun bir işletme ömrü süresince, işletmecinin isteği
doğrultusunda ve işletmeci istediği zaman, borularda, çeşitli kaplarda, cihazlarda güvenli bir
şekilde akışkanın hareketini engellemektir.
Su sistemlerinde kullanılmakta olan su sistemleri vanaları gibi endüstride kullanılmakta
olan birçok vana çeşidi bulunmaktadır. Sürgülü vana adı verilen vanalar endüstride daha çok
tekstil, enerji üretimi, rafineriler, petrokimya tesisleri, gemi inşaatları, gıda tesisleri, kimya
sektörü ve kağıt fabrikaları gibi alanlarda sıkça rastlanmakta olan vana türleridir.
4.2.1.Sürgülü Vana
Sürgülü vanalarda iki sızdırmazlık halkası bulunmaktadır. Bu sızdırmazlık halkaları arasında
bulunan ve akışkanın geçiş yönüne dik olarak kayan disk sayesinde kapanıp açılarak
akışkanın kontrolünü sağlamaya yaramaktadır. Sürgülü vanalar düz bir yüzeyde, disk ya da
sürgü yardımı ile kapanarak akışı kesmektedir. Böylece akışkanın geçişi durdurulmaktadır.
Disk açıldığında ise akışkanın geçişi tekrar sağlanmaktadır. Bunun yanı sıra diski belirli bir
seviyede kapatarak da akışkanın debisi ayarlanabilmektedir.
Sürgülü vanalarda kullanılan sürgüler tek parça olabileceği gibi aynı zamanda da birçok
parçadan da oluşabilmektedir. Hassas akışın sağlanması gereken durumlar dışında tam açık ya
da tam kapalı olarak çalışması tercih edilebilir durumdadır. Sürgülü vanaların kullanıldığı
akışkanlar olarak ise sıcak su, basınçlı hava, kızgın su, akaryakıt ve kimyasallardan oluşan
akışkanlar gösterilebilmektedir.

Şekil 4.2.1.1.Sürgülü vana çeşidi [8]

4.2.1.1.Sürgülü vanaların kullanım avantajları ve dezavantajları
Sürgülü vanaların kapama özellikleri oldukça iyidir. Bu sayede valfler, devrede iki yönlü
olarak da kullanılabilmektedir. Düz akış sağlamaktadırlar ve bu nedenle de basınç kaybını en
az düzeye indirgeyebilmektedirler.
Sürgülü vanaların bir de dezavantajları bulunmaktadır. Sürgülü vanalar seri bir şekilde
açılıp kapanamazlar. Bunun yanı sıra sürgülü vanaların montajı ve bakımı için oldukça geniş
bir alana ihtiyaç duyulmaktadır. Tam kapalı olduğu durumlarda sürgünün yavaş hareket
ettirilmesi sonucunda yüksek basınca neden olabilmektedir. Son olarak ise yüksek sıcaklığın
düzensiz olduğu durumlarda vana bitimindeki boru üzerinde oluşacak yükten dolayı
vanalarda sızıntıya yol açabilmektedir.

4.2.2.Glob (Oturmalı Tip) Vanalar

Glob ( oturmalı tip ) vanalarda dik olarak aynı eksende çalışan klape – oturma yüzeyi
sistemi mevcuttur. Klape ile mil bağlantısı vardır. Böylece klapenin oturma yüzeyinden her
ayrılması ile vananın açılması, klapenin oturma yüzeyine teması ile vananın
Şekil 4.2.2.1. Glob tip vana[9]

kapanması sağlanır. Glob vanalarda farklı klape formuna göre farklı akış karakteristikleri
mevcuttur.

Glob vanalarında kapama elemanı akışkana karşı hareket eder. Genellikle metal metale
sızdırmazlık esasına göre dizayn edilmekle beraber yumuşak sitli vana uygulamaları da
mevcuttur. Glob vanalarda kapama elemanı akışkana karşı hareket etmesine rağmen kapama
işlemi esnasında zorlanma yaşanmaz. Bunun en büyük nedenlerinden biri akışkanın vana
içerisinde iki kere 90°’ lik yol kat etmesidir. Bu nedenle akışkanın gücü düşer. Bu tip
vanalarda vana direnci yüksek olduğu için ayar vanası olarak çok sık kullanılırlar. Kontrol
vanalarında da en çok kullanılan vana tiplerinden biridir.
Glob vanalar, düşük tork değeri nedeniyle çok sık açma kapama yapılan uygulamalarda
kullanılabilir
Glob vanalar klape ve sit arasındaki mesafe ayarlanabildiği için akışkan debisinin
ayarlanabilmesine imkan sağlar.

4.2.2.1.Glob vanaların avantajları ve dezavantajları

Avantajları; debi Kontrolü Sağlar, yüksek sıcaklıklarda çalışabilir, strok mesafesi kısa
olduğu için açma kapama tur sayısı azdır, klapenin sit ile temasında sit oturma yüzeyine zarar
vermez, metal metale sızdırmazlık çok iyi bir şek şekilde sağlanır.
Dezavantajları; vana içinde akışkan yön değiştirdiği için basınç kayıpları yüksektir.
Akışkan cinsine bağlı olarak klapenin üstünde akışkan birikimi meydana gelir, bu durum
strok boyunun kısalmasına neden olur. Sadece tek yönlü akışa izin verir.

4.3.Tasarımda Kullanılacak Aygıt ve Pompalar

 2 adet sürgülü vana

 1 adet santrifüj pompa (1 ya da 2 tane olabilir.)
 2 adet 90o standart yarıçaplı dirsek
 1 oturmalı tip vana
 2 adet manşon

Yardımcı aygıt olarak iki adet sürgülü vana ve bir oturmalı tip vana tercih edildi. Sürgülü
vana seçilmesinin nedeni tümüyle açık bulunduklarında yön değiştirmeyen düz bir akım hattı
ve düşük basınç düşmesi vermelerindendir. Tasarımımızın iki kısmında seyrek olarak
çalıştıracağımız için ve hem elle hem de motor yardımıyla çalışma alternatifleri
bulunduğundan ve daha az maliyetli olduğundan seçilmiştir. Oturmalı tip vana seçilmesindeki
nedense denetimi sağlaması yani vananın tam açık konumdan kapalıya kadar tüm akış aralığı
boyunca düzgün denetim sağlama yeteneğinden dolayıdır.