‫دولت الکترونیک‬

‫اصول فناوری و اطالعات‬

‫استاد حسین شورستانی‬

‫امیر زاهد ثانی‪ – 9411711121‬محسن معصومی‪9411712529‬‬

‫دانشگاه صنعتی بیرجند‬
‫‪1398‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫فهرست‬
‫مقدمه ‪2..............................................................................................................‬‬
‫دولت هوشمند و یا دولت الکترونیک ‪2...........................................................................‬‬
‫خدمات دولت الکترونیک ‪6.........................................................................................‬‬
‫معایب دولت الکترونیک ‪9..........................................................................................‬‬
‫ویژگیهای دولت الک''''''ترونیک ی‪....................................................................................‬‬
‫‪10‬‬
‫دولتالکترونیک ودولتسنت ی ‪11.................................................................................‬‬
‫استراتژي استقرار دولت الکترونیک ی ‪13.........................................................................‬‬

‫مدل های توسعه دولت الکترونیک ی ‪15...........................................................................‬‬

‫خدمات دولت الکترونیک در چهار شکل ‪19.....................................................................‬‬
‫یکی از موانع دولت الکترونیک ‪23..............................................................................‬‬
‫‪ 2‬ویژگی مهم دولت الکترونیک‪24 ..............................................................................‬‬
‫دولت الکترونیک در جمهوری اسالمی ایران ‪25 ...............................................................‬‬
‫نگاهی به درگاه ملی خدمات دولت هوشمند و اپلیکیشن دولت همراه ‪28......................................‬‬
‫شاخص ها و رتبه بندی های دولت های الکترونیک ‪31.......................................................‬‬
‫کدام دولتهای جهان الکترونیکیشدند؟ ‪38 ......................................................................‬‬
‫بررسی نقش فناوریاطالعات درشفافسازی و کاهش فساد سازمانهای دولتی ‪40............................‬‬
‫منابع ‪43............................................................................................................‬‬

‫‪2|Page‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫مقدمه‬
‫‪3|Page‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫امروزه با گسترش فناوری اطالعات تمام ابعاد زندگی بشر دچار تحول بنیادین ش‪55‬ده ب‪55‬ه ط‪55‬وری ک‪55‬ه دنی‪55‬ای‬
‫کنونی را در جریان یک دگردیسی کامل قرار داده است و این روند همچن‪55‬ان ادام‪55‬ه دارد (ش‪55‬ریفی رن‪55‬انی و‬
‫همکاران) ‪.‬‬
‫در این میان توسعه و کاربرد فناوری اطالعات با هدف استقرار دولت الکترونیک آغازگر مرحل‪55‬ه جدی‪55‬دی‬
‫از حیات مدیریت بخش عمومی است و دولتها در تالشند با اس‪55‬تقرار آن گ‪55‬ام مهمی در راس‪55‬تای ح‪55‬رکت ب‪55‬ه‬
‫سوی جامعه ی اطالعاتی بردارند‪ .‬این گرایش از زمانی آغ‪55‬از ش‪55‬د ک‪55‬ه م‪55‬دیریت دول‪55‬تی ب‪55‬ه اهمیت فن‪55‬اوری‬
‫اطالعات در ساختار کالن جامعه و قابلیتهای متحیرکننده آن در فرآیند اصالحات پی برد ‪.‬‬

‫دولت هوشمند و یا دولت الکترونیک‬

‫هوشمند سازی دولت ی ا دولت هوش‪55‬مند در موض وع ارائ ه خ دمات آنه ا مش خص می ش ود‪ .‬اگ ر دولت را‬
‫خدمت گذار مردم بدانیم باید بتواند با استفاده از برنامه های مخالفت فناوری اطالعات و زی ر س اخت ه ایی‬
‫که به این واسطه ایجاد می شود خدمات خود را به شکلی وسیع تر‪ ،‬دقیق تر و ساده تر به مردم ارائه نماید‪.‬‬
‫بنابراین بصورت کلی باید دولت الکترونیک یا دولت هوشمند را دولتی دانست ک ه ب ا اس تفاده از ت وان علم‬
‫فناوری و اطالعات خدمات مختلف خود را به مشتریان در قالب بس تر ه ای غ یر حض وری‪ 24 ،‬س اعته و‬
‫بدون تعطیلی ارائه نماید‪.‬‬
‫در واقع دولت الکترونیک با اس تفاده از فن اوری اطالع ات و ارتباط ات ش یوه ه ا و زی ر س اخت ه ایی را‬
‫فراهم می کند که مردم یا مشتریان آنها با استفاده از این تسهیالت‪  ‬بتوانند به راحتی به اطالع ات و خ دمات‬
‫انها دسترسی پیدا کنند‪  ‬و از کیفیت خدماتی که دریافت می کنند راضی بوده و هر روز این خدمات به تر و‬
‫توسعه یافته تر شود به شکلی که فرصت های بیشتری به مش تریان آنه ا داده ش ود ت ا ح تی در فرآین د ه ا و‬
‫خدمات آنها مشارکت داشته باشند‪.‬‬
‫دولت هوشمند یا الکترونی ک ب ا ایج اد بس ترهای فن اوری اطالع ات و ارتباط ات ب ا مش تریان خ ود ب دون‬
‫واسطه و در یک بستر دیجیت ال و ک امال هوش مند در ارتب اط اس ت و همین موض وع مش ارکت و هم راهی‬
‫مشتریان انها را در تمامی ابعاد شرکت به همراه خواهد داشت‪ .‬وقتی دولت هوشمند باشد به نحو موثر و ب ا‬
‫بهترین کیفیت پاسخگوی نیاز مشتریان خود خواهد بود‪.‬‬

‫معنی و مفهوم هوشمند سازی چیست؟‬

‫در خصوص هوش و استعداد نمی خواهیم صحبت کنیم‪.‬‬

‫‪4|Page‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫هم ه ب ه خ وبی می دانیم ک ه وق تی موض وع هوش‪55‬مند س‪55‬ازی در می ان باش د منظ ور اس تفاده از ب رخی از‬
‫پارامترها و ابزارها به منظور ساده تر کردن و حرفه ای تر کردن روش زندگی است‪.‬‬
‫در جامعه امروزه یا عصر فن اوری و اطالع ات هم ب ه راح تی می ت وان ب ه این نتیج ه رس ید ک ه هوش مند‬
‫کردن‪ ‬بسیاری از فعالیت ها مساوی است با اس تفاده از برنام ه ه ا و روش ه ایی‪  ‬ک ه مبت نی ب ر ابزاره ای‬
‫فناوری و اطالعات باشد‪.‬‬
‫در نتیجه به صورت کلی و صرف نظر از تمامی تعاریفی که در سایت ها و کت اب ه ای مختل ف در م ورد‬
‫هوشمند کردن‪ ‬خوانده ایم باید در ساده ترین تعریف بگوییم هوش‪55‬مند س‪55‬ازی یع نی اس تفاده از تکنی ک ه ا و‬
‫ابزارهای فناوری و اطالعات به منظور مدیریت‪ ،‬ادراه صحیح امور‪ ،‬ساده سازی فعالیت ه ا‪ ،‬ارتق ا س بک‬
‫زندگی‪ ،‬حرفه ای ت ر ش دن کاره ا و فع الیت ه ا‪ ،‬س رعت بخش یدن ب ه ام ور‪ ،‬انج ام ک ار ص حیح ‪ ،‬ک اهش‬
‫مص رف ان رژی و بص ورت کلی اس تفاده ح داکثری از کیفیت و س رویس ه ایی ک ه می ت وان از فن اوری‬
‫اطالعات در راستای شاخص ها و فاکتورهای زندگی از آن بهره گرفت‪.‬‬
‫در نتیجه هوشمندی استفاده از تکنیک های فناوری اطالعات برای زندگی بهتر شد‪.‬‬

‫بستر های هوشمند سازی‬

‫اما این هوشمند سازی نیاز به بستر دارد‪.‬‬
‫این بستر می تواند یک ابزار کوچک مانند تلفن همراه باشد ک ه در خ دمت اف راد در می آی د و ی ا می توان د‬
‫یک شهر و یا کشور باشد که با یک دکمه کاری را انجام دهد‪.‬‬
‫پیاده سازی هر یک از عملیات های فناوری اطالعات در هر یک از این بسترها می تواند اتفاق می افت د و‬
‫در نتیجه ما را وارد دنیای بی انتهای هوشمند ها می کند‪.‬‬
‫اینجاست که با واژه ای به نام مدرسه هوشمند‪ ،‬شهر هوشمند‪ ،‬یخچال هوشمند و غیره مواجه می شویم‪.‬‬

‫فواید هوشمند سازی چیست؟‬

‫بصورت کلی هوشمند سازی در هر بستری که اتف اق بیافت د فوای د زی ادی را ب رای آن ب ه هم راه دارد ک ه‬
‫عمومی ترین این فواید را می توان بصورت زیر بر شمرد‪:‬‬
‫صرفه جویی در زمان و وقت به دلیل حذف عوامل انسانی‬ ‫‪‬‬

‫صرفه جویی در مصرف انرژی به دلیل کنترل و حذف عوامل مصارف نا خواسته‬ ‫‪‬‬

‫‪5|Page‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫کاهش دخالت نیروی انسانی‪  ‬و در نتیجه کاهش خطا‬ ‫‪‬‬

‫افزایش طول عمر تجهیزات و دستگاه های مختلف‬ ‫‪‬‬

‫امکان برنامه ریزی و به دنبال آن انجام امور بر اساس زمان های تعریف شده‬ ‫‪‬‬

‫امکان برنامه ریزی برای موضوعات مختلف از جمله تعمیر و نگهداری و یا حذف برخی از موارد‬ ‫‪‬‬

‫امکان مدیریت از راه دور بسیاری از فرآیند ها و کارها‬ ‫‪‬‬

‫امکان بازبینی و کنترل خطا در هر زمان‬ ‫‪‬‬

‫امکان ثبت رویداد ها و استفاده از ذخایر اطالعاتی‬ ‫‪‬‬

‫امکان استفاده از سیستم های هشدار دهنده و اطالع رسان‬ ‫‪‬‬

‫امکان باال بردن بهره وری در نیروی انسانی با اعمال رفع محدودیت ها‬ ‫‪‬‬

‫دالیل استفاده از هوشمند سازی‬

‫با این توضیحات باید گفت دلیل هوشمند سازی بسیاری از امور تالش برای باال بردن کیفیت زن دگی اس ت‬
‫و اهمیت باال بودن کیفیت زندگی است که ب اعث ش ده ت ا سیاس ت گ ذاران اجتم اعی ‪ ،‬م دیران‪ ،‬مس ئوالن و‬
‫تمامی عوامل دخیل در ایجاد کیفیت زندگی تالش می کنند تا با استفاده از فناوری اطالع ات موض وعی ب ه‬
‫نام هوشمند سازی را در جامعه توسعه دهند و تمامی برنام ه ه ا‪ ،‬سیاس ت ه ا و عملی ات ه ای اج رایی در‬
‫جامعه را به همین منظور به سمت هوشمند سازی ببرند و اگر این کار انج ام نش ود در آین ده ای ن ه چن دان‬
‫دور شاهد عقب ماندگی و فروپاشی دولت ها و ساختار ها خواهیم بود‪.‬‬

‫عدم استفاده از هوشمند سازی‬

‫دولت ه ا ‪ ،‬ش رکت ه ا‪ ،‬خ دمات‪ ،‬س اختمان ه ا‪ ،‬م دارس‪ ،‬بیمارس تان ها‪  ‬و تم امی موض وعات داخ ل ی ک‬
‫اجتماعی به نام شهر اگر به سمت هوشمند س‪55‬ازی نرون د محک وم ب ه شکس ت و ن ابودی خواهن د ب ود‪ .‬اگ ر‬
‫جامعه با این عوامل همراه نشود تردید نداشته باشید که یک جامعه عقب مانده خواه د ب ود‪ ،‬ش هر ه ایی ک ه‬
‫هوشمند نشوند تردید نکنید که بی نظمی ‪ ،‬سو استفاده و هرج و مرج در آنها بیداد خواهد کرد‪ ،‬مدارسی ک ه‬
‫هوشمند نشوند چیزی برای ارائه به دانش آموزان و دانشگاه ها برای دانشجویان ندارن د و ب ه همین ت رتیب‬
‫خانه هایی که هوشمند‪ ‬نشوند نمی توانند رفاهی برای ساکنان خود داشته باشند‪.‬‬

‫‪6|Page‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫سخن آخر در مورد هوشمند سازی‬

‫با توجه به مفهوم گسترده هوشمند سازی می توان به یک نتیجه کلی رسید و آن هم اینکه اگر از موضوعی‬
‫به نام شهر هوشمند‪ ،‬دولت هوشمند‪ ،‬مدرسه هوشمند و ساختمان هوشمند یا خانه هوشمند سخن به می ان می‬
‫آید به این مفهوم است که ساختارهای هوشمند‪ ‬در هر بعد قابل اجرا هستند‪.‬‬
‫به همین دلیل باید فرهنگ هوشمند کردن‪ ‬را گسترش داد و فراموش نکنیم ک ه علم و دین ای پ یرامون م ا در‬
‫حال تجربه یک تحول عظیم است که باید با رویکرد منصفانه و به دور از اغراق گفت حضور در این دنی ا‬
‫و همراهی با آن به یک ضرورت مبدل شده است‪.‬‬

‫پیش به سوی هوشمند سازی‬

‫امروزه با شکل گیری مفهوم شهر هوشمند و در کنار آن مفاهیم دیگر از جمله خانه هوشمند و حم ل و نق ل‬
‫هوش مند و ی ا مدرس ه هوش مند می بی نیم ک ه اخ یرا موض وعاتی دیگ ر مانن د بیمارس تان هوش مند‪ ،‬ص نعت‬
‫هوشمند‪ ،‬تولید هوشمند‪ ،‬کسب و کار هوشمند‪ ،‬انبار داری هوشمند و … نیز ه ر روز بیش تر ب ه وج ود می‬
‫آیند‪.‬‬
‫امروزه مفهوم دور کاری‪ ،‬خرید انالین‪ ،‬مسیر ی ابی اینترن تی‪ ،‬گفتگ وی تص ویری و بس یاری دیگ ر از این‬
‫مفاهیم نمونه ه ای از هوش‪55‬مند س‪55‬ازی هس تند ک ه خیلی راحت پذیرفت ه ش ده ان د و ه ر روز ب ر این مف اهیم‬
‫افزوده می شود‪.‬‬
‫شاید باور این موضوع دیگر غیر ممکن نباشد که دنیای هوش مند را بای د دیگ ر پ ذیرفت و ه ر روز ب ا این‬
‫هوشمند های جدید باید همراه شد‪ .‬هوشمند سازی های امروزی وارد دنیاهایی شده اند ک ه ب اور ک ردن انه ا‬
‫بسیار دشوار است و هر روز که با این مسیر همراه نباشیم بیشتر دیر خواهد شد‪.‬‬

‫خدمات دولت الکترونیک‬

‫خدمات دولت در بستر فناوری و اطالعات بسیار ساده تر خواهد شد به شکلی که کارمندان دولت از زم ان‬
‫خود بیشترین استفاده را خواهند کرد و مشتریان که شامل افراد حقیقی و حقوقی مختلف هستند با اس تفاده از‬
‫این بسترها خیلی زودتر و سریع تر نیازهای خود را پاسخ دهی می کنند و رض ایت بیش تری هم قاع دتا از‬
‫این روش خواهند داشت‪ .‬به عنوان مثال دیگر نیاز نیست یک ف رد حق وقی مش تری س ازمان مالی اتی ب رای‬
‫ارائه اظهارنامه مالیاتی و پرداخت مالیات خود روزها منتظر بماند‪ ،‬رفت و آمد کند و نیرویی را ب رای این‬
‫کار استخدام کند و به راحتی می تواند از بس تر این ترنت ب ا ارائ ه این اظهارنام ه و تع یین مبل غ و پ رداخت‬
‫الکترونیک در کمتر از چند دقیقه مشکل خود را حل کند‪.‬‬

‫‪7|Page‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫مشتریان دولت الکترونیک‬

‫بصورت کلی سه دسته مشتری را می توان برای دولت ها نام برد‪:‬‬
‫مردم عادی یا شهروندان‬ ‫‪‬‬

‫شرکت ها و موسسات مختلف‬ ‫‪‬‬

‫سازمان ها و ارگان های دولتی‬ ‫‪‬‬

‫بصورت کلی این سه دسته از مشتریان با دولت تعامل دارند و خدمات خ ود را از دولت دری افت می کنن د‪.‬‬
‫دولت الکترونیک در راستای تحقق هدف اصلی خود یعنی مردم ساالری الکترونی ک تم امی خ دمات خ ود‬
‫را در هر قالبی که باشند باید هوشمند کند و برای آنها بستر مناسب را فراهم نماید‪.‬‬

‫شهروندان در دولت الکترونیک‬

‫به عنوان مثال مردم عادی یا شهروندان یا بنگاه های اقتص ادی خصوص ی و ی ا س ازمان ه ای دول تی بای د‬
‫بتوانند در دولت الکترونیک یا هوشمند خدماتی مانند پرداخت مالیات و عوارض‪ ،‬دریافت انواع گواهینام ه‬
‫و مجوز‪  ،‬ثبت شرکت‪ ،‬عقد قرار داد های مختلف‪ ،‬انواع استعالم ها‪ ،‬انوع ثبت از تول د ت ا م رگ‪ ،‬بس یاری‬
‫از فعالیت های مالی و اعتباری‪  ،‬انتخابات‪ ،‬حضور در بسیاری از نظر سنجی ها و مشارکت ها‪ ،‬پ رداخت‬
‫صورتحساب های مختلف‪  ،‬دریافت اطالعات متنوع مورد نیاز از ارگان ها و … را بصورت الکترونیک‬
‫و یا در فضای فناوری اطالعات و ارتباطات به راحتی و بدون نیاز ب ه حض ور در دف اتر دول تی ب ه دس ت‬
‫بیاورند‪.‬‬

‫شرکت ها و موسسات در دولت الکترونیک‬

‫ط بیعی اس ت ک ه در چ نین بس ترهای ان واع ش رکت ه ای خصوص ی ‪ ،‬کارخان ه ه ا‪ ،‬دف اتر مش اوره ای و‬
‫مدیریتی و بسیاری از کسب و کارهای صنعتی و نیمه صنعتی و یا حتی مشاغل غیر صنعتی هم می توانن د‬
‫هوشمند شوند که شاید بهتر باشد به این نوع هوشمند سازی بگوییم هوشمند سازی کسب و کار و یا هوشمند‬
‫سازی صنعتی‪.‬‬

‫سازمان ها و ارگان های دولتی در دولت الکترونیک‬

‫البته دولت الکترونیک ی ا دولت هوش مند در بع د کالن دی ده ش ده اس ت و ب ه راح تی می ت وان گفت تم امی‬
‫شرکت ها و ارگان ها و سازمان های دولتی مشمول این تعریف می ش وند‪ .‬تم امی خ دماتی ک ه ب ه واس طه‬
‫دولت با نام هر یک از شرکت های و سازمان های دول تی ک ه باش د بای د بص ورت الکترونی ک و هوش مند‬
‫باشد و منظور ما شخص خود دولت در این تعاریف نیست‪.‬‬
‫‪8|Page‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫در این شرایط یک سازمان دولتی و یا حتی غیر دولتی نه تنها روابط خود را با شهروندان و سازمان ه ای‬
‫مشتری تسهیل بخشیده است بلکه این فرهنگ و س اختار را در می ان کارمن دان خ ود و درون س ازمان ن یز‬
‫ایجاد کرده و در نتیجه بستری در خود سازمان فراهم شده تا کارها با سرعت و دقت بس یار بیش تری انج ام‬
‫شود‪.‬‬

‫در دولت الکترونیک چه اتفاقاتی می افتد؟‬

‫در دولت الکترونیک چیزی به نام فضای کار زیاد برای انبارش و نگهداری و یا کار‪ ،‬چیزی به نام نیروی‬
‫کار زیاد برای ارائه بسیاری از خدمات‪ ،‬موضوعی به نام محاسبات هر روزه‪ ،‬بحثی به ن ام تهی ه مس تندات‬
‫کاغذی و مصرف زیاد انرژی وجود ندارد‪.‬‬
‫در اصل می توان گفت در دولت الکترونیک و یا دولت هوشمند و در کنار آن در کسب و کارهای هوشمند‬
‫موارد زیر اتفاق می افتد‪:‬‬
‫ارائه خدمات به مشتریان اعم از شهروندان عادی‪ ،‬سازمان های خصوصی و دولتی دیگر ساده می شود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫بسیاری از قواعد و قوانین زائد مدیریتی و دست و پا گیر حذف می شوند‬ ‫‪‬‬

‫به راحتی تمامی مشتریان می توانند به بسیاری از سطوح مورد انتظار خ ود از نظ ر اطالع اتی و خ دماتی‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی داشته باشند‬
‫تمامی فرآیند های اجرایی بصورت کامال یکپارچه انجام می شوند و به دنبال آن کاهش هزینه ه ا و س امانه‬ ‫‪‬‬
‫های وقت گیر و مازاد اتفاق خواهد افتاد‬
‫پاسخگویی به مشتریان بسیار کارآمد تر و سریع تر خواهد شد و در نتیجه رض ایت مش تریان بس یار ب االتر‬ ‫‪‬‬
‫خواهد رفت‪.‬‬

‫حال اگر با این توصیفات مزایایی مانند‪:‬‬

‫داشتن جامعه اطالعاتی‬ ‫‪o‬‬

‫ارائه خدمات یکپارچه‬ ‫‪o‬‬

‫رفع شکاف طبقاتی‬ ‫‪o‬‬

‫آموزش هدفمند و دنباله دار‬ ‫‪o‬‬

‫ارتقا روابط بین دولت و مردم‬ ‫‪o‬‬

‫توسعه اقتصادی‬ ‫‪o‬‬

‫دولت مشارکتی‬ ‫‪o‬‬

‫‪9|Page‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫را بتوان برای دولت هوشمند نام برد‪.‬‬

‫معایب دولت الکترونیک‬

‫اما برخی از معایب هم برای دولت هوشمند وجود دارند که از آن دست می توان ‪:‬‬
‫هزینه پیاده سازی زیر ساخت های تقریبا زیاد‬ ‫‪‬‬

‫نیاز به آموزش و سرمایه گذاری‬ ‫‪‬‬

‫وابسته شدن خدمات به فناوری اطالعات و ارتباطات‬ ‫‪‬‬

‫ایجاد شکاف دیجیتالی‬ ‫‪‬‬

‫مهم تر از همه خطر از بین رفتن زیر ساخت ها و یا حمله های دیجیتالی‬ ‫‪‬‬

‫در خصوص دولت الکترونیک می توان گفت ورود به حوزه هوشمند برای دولت یک ضرورت است و نه‬
‫یک انتخاب که با توجه به موضوعات فوق و مطرح شده و نیازی که در جامعه به خوبی مش اهده می ک نیم‬
‫به این مهم به سادگی می توان اطمینان یافت‪.‬‬

‫ویژگیهای دولت الکترونی کی‬

‫‪SMALL :‬دولت الکترونیک نباید گستردگی بیش از حد داشته باشد؛ تا بتوانـد از اتـالف نیـروي انسانی و‬
‫سرمایه جلوگیري کند‪ .‬بنابراین بهتر است دولتهاي بزرگ به دولـتهـاي محلـی کوچـکتـر تقسـیم شوند‬
‫‪MORAL :‬دولت الکترونیک باید مقید به اخالق بوده و حریم اطالعـات خصوصـی شـهروندان راحف ظ‬
‫د‪.‬‬ ‫نمای‬
‫‪AUDITABLE :‬دولت الکترونیک باید نس بت ب ه فع الیت اجتم اعی‪ ،‬اقتص ادي و سیاس ی ک ه انج ام میده د‬
‫جوابگو باشد؛ بدین معنی که شهروندان بتوانند تا حد امکان از روند پیشرفت این فعالیتها آگاهیهـاي الزم را‬
‫د‪.‬‬ ‫ب کنن‬ ‫کس‬
‫‪RESPONSIBLE :‬دولت الکترونی ک بای د در ص ورت ب روز مش کالتی ناش ی از فعالیته ایش بـه م ردم‬
‫خگو باشد‬ ‫پاس‬
‫‪TRANSPAREN :‬دولت الکترونیک باید از موضع شفافی در رابطه با امور شهروندان برخوردار باشد‬

‫‪10 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫دولت الکترونیکی کلیه شهروندان‪،‬شرکت ه اي تج اري ‪،‬س ایر س ازمان ه اي دول تی و کارمن دان دولت را‬
‫قـادر می سازد تا از طریق یک وب سایت در شبکه اینترنت و بدون محدودیت هـاي مکـانی و زمـانی بـه‬
‫اطالعـات و خدمات دولت دسترسی پیدا کنند ‪،‬شهروندان می توانند خ دمات و اطالع ات دول تی را از یـک‬
‫کیوسـک کوچـک اینترنتی و یا اتاقی که در ی ک اداره دول تی واق ع ش ده و ی ا از طری ق ی ک ک امپیوتر در‬
‫د‪.‬‬ ‫افت کنن‬ ‫نزل و یـا محـل کـار خـود دری‬ ‫م‬
‫همچنین مدیران تجاري می توانند از این طریق)پرکردن فرم هاي الکترونیکی(بسیاري از نیازمنـدي هـاي‬
‫کار خود را براورده کنند و مردم و مسئوالن دولتی قادر خواهند شد دری افت و پرداخـت هزینـه هـا را از‬
‫طریـق اینترنـت انجـام دهنـد‪.‬دولـت الکترونیکـی در واقـع بـه مجموعـه ارتباطـات الکترونیکـی میـان‬
‫دولت‪،‬شـرکت ه ا‪،‬ش هروندان و کارکن ان دولت ک ه از طری ق ش بکه این ترنت برق رار می ش ود اطالق می‬
‫ردد‪.‬‬ ‫گ‬
‫دولت الک ترونیکی داراي من افع گون اگونی اس ت ک ه ارائ ه به تر خ دمات دول تی بـه شـهروندان‪،‬بهب ود‬
‫ارتباطـات می ان س ازمان ه اي دول تی ب ا بخش تج ارت و ص نعت و س ایر س ازمان ه اي دول تی‪،‬افـزایش‬
‫اختیـارات شـهروندان از طریق دسترسی به اطالعات و اداره موثرتر امور دولتی از آن جملـه اسـت‪.‬نتـایج‬
‫ایـن مزایـا‪،‬وق وع مفاسـد اداري کم تر‪،‬اف زایش دقت‪،‬ش فافیت در کاره اي دول تی‪،‬برخ ورداري از رف اه‬
‫بیشتر‪،‬رشد درآمدهاي دولت و کـاهش هزینـه ها است‬
‫سازمان ملل براي ارزیابی پیشرفت کشورها در برپایی دولت الکترونیکـی پـنج مرحلـه را شناسـایی نمـوده‬
‫است‬
‫مرحل‪5555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555‬ه نوظه‪5555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555‬ور ‪:‬‬ ‫‪.1‬‬
‫طی این مرحله تعدادي وبسایت ساده و مستقل از هم توسط دستگاههاي دولتی ایجاد میشـود کـه بـرها روي‬
‫آن اطالعاتی محدود و پایهاي گذاشته میشود‪.‬‬
‫مرحل‪55555555555555555555555555555555555555555555555‬ه تکام‪55555555555555555555555555555555555555555555555‬ل یافت‪55555555555555555555555555555555555555555555555‬ه‪:‬‬ ‫‪.2‬‬
‫در این مرحله بر تعداد س ایتهاي دول تی اف زوده میش ود‪ .‬در این مرحل ه اطالع ات غنی تر و پویـا هسـتند و‬
‫تغییرات با تواتر بیشتري درسایتها اعمال میشوند‪.‬‬
‫مرحله تعاملی‪:‬‬ ‫‪.3‬‬

‫در این مرحله کاربران از فرمهاي الکترونیکی استفاده میکنند و از طریق اینترنت با مقامات دول تی بـراي‬
‫انجام کارهاي خود تماس برق رار ک رده و درخواس تها و ق رار مالقـاتهـاي خـود را بـه صـورت ‪online‬‬
‫تنظـیم مینمایند‪.‬‬
‫مرحل‪55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555‬ه ت‪55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555‬راکنش‪:‬‬ ‫‪.4‬‬
‫طی این مرحله کاربران میتوانند پرداخت هزینه خدمات و یا انجام تب ادالت م الی را از طری ق ش بکه و ب ه‬
‫صورت امن انجام دهند‪.‬‬

‫‪11 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫مرحل‪555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555‬ه یکپارچه‬ ‫‪.5‬‬

‫طی این مرحله کلیه فعالیتهاي دولتی به صورت یکپارچه بر روي شبکه اینترنت ارائه خواهد شد‪.‬‬

‫دولتالکترونیک و دولتسنتی‬
‫دولتی که بر مبنای این ترنت و فن اوری اطالع ات توس عه پی دا میکن د از بس یاری جه ات از جمل ه اص ول‬
‫مدیریتی‪ ،‬سبک رهبری ارتباطات داخلی و خارجی‪ ،‬م دل ارائ ه خ دمت و ح تی اص ول تحوی ل خ دمات ب ا‬
‫دولت سنتی و بروکراتیک متفاوت است‪.‬‬
‫در جدول برخی از این تفاوتها آمده است‪.‬‬

‫با توجه به جدول یک میتوان به این نکته اش اره ک رد ک ه در معم اری س نتی دولت‪ ،‬ه دف ص رفا ک اهش هزینه ا و‬
‫افزایش کارایی بوده درحالیکه در ش کل الکترونی ک آن انعطافپ ذیری وجلب رض ایت ارب ابرجوع در اول ویت ام ر‬
‫قرار دارد‪ .‬اگر در مدل بروکراتیک برای ارائه خدمات نیاز به حضور ف یزیکی ارب ابرجوع و تش کیل پرون دههای‬
‫قطور بود و نیز تحویل خدمات به شکل اس تاندارد ص ورت میگ رفت اکن ون ب ا روی ک ار آم دن دولت الکترونی ک‬
‫دیگر نیازی به تشکیل پروندهها با حجم زیادی از کاغذ و مستندات نیست و همه آنچه باید مستند شود در ق الب ی ک‬
‫فای ل الکترونی ک در حافظ ه رایانهه ا ثبت و ذخ یره میش ود‪ .‬همچ نین در زمین ه تحوی ل خ دمات بیش تر ب ه مقول ه‬
‫شخصیسازی و توجه به خواست و سفارش مشتری پرداخته میشود تا تحویل آن ب ه ش کل اس تاندارد‪ .‬از آنج ایی ک ه‬
‫دولت نشاندهنده مردم است همه فعالیتهای آن باید ب ه م ردم ارائ ه ش ود‪ .‬در ف رم س نتی دولت‪ ،‬ارائ ه و نم ایش کلی ه‬

‫‪12 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫فعالیتهای دولت به مردم و مؤسسات تقریبا ً غیرممکن است اما در دولت الکترونیکی فرصتی برای ح ل این مش کل‬
‫فراهم میشود و باعث شفافسازی فعالیتها و عملکرد دولت میگردد‪.‬‬

‫استراتژي استقرار دولت الکترونیک ی‬

‫اولین گام در تدوین استراتژي دولت الکترونیکی تعریف آن است‪ .‬بدین معنا ک ه سیاس تگذاران بایـد بداننـد‬
‫که دقیقا در پی دست یافتن به چه چیزي هستند‪ .‬دولت الکترونیکی ظرفیتهاي باالیی بـراي ایجـاد ارتباطـات‬
‫الکترونی ک بین دولت و ش هروندان‪ ،‬دولت ب ا بخش خصوص ی و اج زاي مختل ف درون دولت دارد‪ .‬هـر‬
‫حکـومتی بـا توجه به شرایط خاص خود می تواند در هنگام تدوین استراتژي دولت الکترونیکی مورد نظ ر‬
‫خود‪ ،‬قلمرو نفوذ و گسترش این پدیده را تعریف کند‪ .‬پس از این مرحله باید نسبت به تدوین استراتژي اق دام‬
‫شود‪ .‬این اسـتراتژي از این لحاظ حائز اهمیت است که برنامهاي عملی مهندسی مجدد فرآینـدها و رویـههـا‬
‫را بـه گونـهاي کـه در راستاي دولت الکترونیکی و حمایت کننده آن باشد‪ ،‬هدایت کرده و همچ نین گامهـاي‬
‫اولیـه حرکـت را تعیـین می سازد‪ .‬این استراتژي باید دربرگیرنده مراحل ذیل باشد؛‬
‫تعریف ساختار دولت الکترونیکی و اجزا و عناصر کلیدي آن‬ ‫‪‬‬

‫تع یین مخاطب ان و ک اربران دولت الک ترونیکی ترس یم چش م ان دازي ک ه ب ه س ادگی قاب ل درك باش د و‬ ‫‪‬‬
‫دربرگیرنده نتایج مورد انتظار از دولت الکترونیکی باشد‬
‫تعیین اهداف عملیاتی که قابل سنجش و قابل اندازه گیري باشند‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫تعیین خط مشیهاي الزم به منظور حمایت از تحقق مطلوب دولت الکترونیکی‬ ‫‪‬‬

‫تعریف شیوهاي که میزان آمادگی سازمانی براي استقرار دولت الکترونیکی را تعیین کند‬ ‫‪‬‬

‫تعریف فرآیند و مراحل استقرار دولت الکترونیکی‬ ‫‪‬‬

‫عوامل ریسک در توسعه دولت الکترونیک به دوبخش تقسیم می شود‪ :‬ریسک مرتبط با شهروند و ریس ک‬
‫مرتبط با دولت‬
‫ریسک شهروند‪:‬‬
‫شکاف دیجیتالی‬ ‫‪‬‬

‫انتظارات محدود‬ ‫‪‬‬

‫کم بودن اشنایی‬ ‫‪‬‬

‫راحت نبودن استفاده‬ ‫‪‬‬

‫سطح پایین انگیزش‬ ‫‪‬‬

‫‪13 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫سطح پایین اعتماد‬ ‫‪‬‬

‫تصور غلط‬ ‫‪‬‬

‫ریسک دولت‪:‬‬
‫پیچیدگی‬ ‫‪‬‬

‫پارادایم تمرکز بر نهادها‬ ‫‪‬‬

‫محدود بودن ظرفیت ها‬ ‫‪‬‬

‫محدویت های منابع انسانی‬ ‫‪‬‬

‫محدودیت های منابع مالی‬ ‫‪‬‬

‫عواملی که باعث می شود تا پیاده سازی دولت الکترونیک در کشورهای در حال توسعه با شکس ت مواج ه‬
‫شوند‬
‫نبود توافق جامع در نظام اداری دولت و مقاوت های داخلی در بدنه دولت‬ ‫‪o‬‬

‫ناکافی بودن استراتژی ها و برنامه ها – معرفی دولت الکترونیک به صورت بخشی و غیر سیستماتیک‬ ‫‪o‬‬

‫محدودیت در دسترسی به منایع انسانی کیفی – ناکافی بودن ظرفیت های منابع انسانی در سازمان ها‬ ‫‪o‬‬

‫فقدان طرح سرمایه گذاری‬ ‫‪o‬‬

‫کمبود تامین کنندگان توانمند سیستم ها و ‪IT‬‬ ‫‪o‬‬

‫رشد نیافتگی و نابالغ بودن فناوری ها‬ ‫‪o‬‬

‫پیاده سازی سریع بدون آماده سازی و تست ها ناکافی‬ ‫‪o‬‬

‫‪14 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫مدل های توسعه دولت الکترونیکی‬

‫الف‪ -‬مدل ‪4‬فازی توسعه دولت الکترونیک گارتنر‪2000 ،‬‬
‫مرحله حضور ‪:‬در این گام اطالعات ساده ای توسط سایت ه ا ب ه ش کل غ یر فع ال ارائ ه می ش ود‪ .‬ارائ ه‬ ‫‪.1‬‬
‫اطالعات در این گام به شکلی است که گویا تنها یک بروشور کاغذی ایجاد شده است که هیچ تغییری روی‬
‫آن قابل اعمال نیست‪.‬‬
‫مرحل‪55‬ه تعامل ‪ :‬در این مرحل ه تع امالت س اده ای بین دولت و ش هروندان ‪ ، G2C‬دولت و کس ب و کاره ا‬ ‫‪.2‬‬
‫‪ ،G2B‬دولت و دولت ‪ G2G‬ارائه می شود‪ .‬وب سایت های ایجاد شده در این مرحله امکان تماس از طری ق‬
‫ایمیل و فرم های تعاملی که می تواند منجر به پاسخگویی شود را فراهم می کند‪.‬‬
‫مرحله تراکنش ‪:‬در مرحله تراکنشی‪ ،‬امکان تراکنش هایی چون پ رداخت ب رای مجوزه ا‪ ،‬تمدی د آن الین‪،‬‬ ‫‪.3‬‬
‫پرداخت مالیات یا سایر هزینه ها‪ ،‬شرکت در مناقصه ها و ‪ ...‬فراهم می شود‪.‬‬
‫انتقال و تغییر ‪ :‬باالترین سطح است که در آن مفاهیم حکمرانی کامال م ورد نظ ر ق رار می گ یرد و ش امل‬ ‫‪.4‬‬
‫نگاهی دوباره ومجدد به چگونگی عملکرد دولت و در ک جدیدی از سازماندهی دولت می شود‬

‫ب ‪ -‬مدل ‪ 5‬فازی توسعه دولت الکترونیک سازمان ملل‪2001 ،‬‬

‫مرحل‪55‬ه حض‪55‬ور ‪ :‬حض ور آن الین دولت از طری ق تع داد مح دودی س ایت ه ای مس تقل مش اهده می ش ود‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫اطالعات محدود‪ ،‬ابتدایی و استاتیک هستند‪.‬‬
‫مرحله پیشرفته ‪ :‬تعداد سایت های دولتی افزایش می یابد‪ .‬اطالعات بیشتر حالت پویا می گیرن د‪ .‬اطالع ات‬ ‫‪.2‬‬
‫و محتوا تحت مقررات بیشتر به روز می شوند‪.‬‬
‫مرحله تعاملی ‪ :‬کاربران می توانند فرم ها را دانلود کنند‪ ،‬به ایمیل دفاتر دول تی دسترس ی داش ته باش ند‪ ،‬از‬ ‫‪.3‬‬
‫این طریق تعامل داشته باشند و قرار مالقات تنظیم کنند و درخواست های خود را اعالم کنند‪.‬‬
‫مرحله تراکنشی ‪ :‬کاربران می توانند برای هر سرویسی که دریافت می کنند ب ه ص ورت آن الین پ رداخت‬ ‫‪.4‬‬
‫کنند و تعامالت آن الین مالی داشته باشند‪.‬‬
‫مرحل‪55‬ه یکپ‪55‬ارچگی ‪ :‬در این مرحله بین تم ام س رویس ه ای الکترونی ک در س طح نظ ام اداری ی بین تم ام‬ ‫‪.5‬‬
‫واحدها و سازمانها پکارچگی ایجاد می شود‬

‫ج‪ -‬مدل توسعه دولت الکترونیک لین ولی‪2001 ،‬‬

‫مرحله کاتالوگی ‪ :‬در این مرحله تالش های اولیه دولت متمرکز بر ارائه اطالع ات ب ه ص ورت آن الین از‬ ‫‪.1‬‬
‫طریق وب سایت ها است‪.‬‬

‫‪15 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫مرحل‪55‬ه تراکنشی ‪ :‬در این مرحل ه تالش های دولت متمرک ز ب ر اتص ال سیس تم ه ای داخلی س ازمانها ب ه‬ ‫‪.2‬‬
‫اینترفیس های آنالین و فراهم کردن امکان تراکنش شهروندان با دولت به صورت الکترونیکی است‪.‬‬
‫یکپارچگی عمودی ‪ :‬به ایجاد یکپارچگی در داخل بخش های مختلف اشاره می کند‪.‬‬ ‫‪.3‬‬

‫یکپارچگی افقی ‪ :‬به ایجاد یمپارچگی بین سزامان ها و بخش های مختلف دولت اشاره دارد‪.‬‬ ‫‪.4‬‬

‫د‪ -‬مدل توسعه سه فازی دولت الکترونیک بانک جهانی‪2002 ،‬‬

‫انتشار ‪ :‬توسعه سایت هایی به منظور انتشار اطالعاتی در مورد دولت و اطالعاتی که که برای عموم مفید‬ ‫‪.1‬‬
‫است‪ .‬انتشارو توسعه سایت ها اولین گام در دولت الکترونیک است‪.‬‬
‫تعامل ‪ :‬برقراری رابط ه دو طرف ه بین دولت و س ایر بخش ه ا‪ ،‬ک ه ب ر اس اس کاربرده ای ابت دایی امک ان‬ ‫‪.2‬‬
‫برقراری تماس از طریق ایمیل با دفاتر دولتی ممکن می شود و کاربران می توانن د از طری ق ارس ال ف رم‬
‫هایی بری ارائه پیشنهاد در مورد سیاست ها و قانون گذاری ها اقدام کنند‪.‬‬
‫تراکنش ‪ :‬امکان دریافت خدمات دولتی و تراکنش های کاری ب ه ص ورت آن الین ب رای ش هروندان میس ر‬ ‫‪.3‬‬
‫می شود‪ .‬وب سایت های تراکنشی امکان ارتباط مستقیم به خدمات دولت را در هر زم انی ف راهم می کن د‪.‬‬
‫این سایت ها سطح بهره وری را باال می برند چراکه باعث می شوند تا فرآیندهایی که نیاز به مداخله دولت‬
‫دارد ساده ترف سریع تر و ارزان تر انجام شوند‪.‬‬

‫ذ‪ -‬مدل چهار فازی ‪ IBM‬برای توسعه دولت الکترونیک‪2003 ،‬‬

‫خود کار کردن فرآیندها ‪ :‬تمرکز اولیه بر شهروندان و ظهور وب قرار می گیرد‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫توسعه و گسترش ‪ :‬در این گام تغییری روی برنامه های کاربردی یا سیاست ها اعمال نمی شود‪.‬‬ ‫‪.2‬‬

‫یکپارچگی ‪ :‬نیاز به برنامه ریزی جدی برای داشتن فرآنیدهای کاری یکپارچه است‪.‬‬ ‫‪.3‬‬

‫سطح عمل بر اساس تقاضا ‪ :‬در این سطح نیاز به تغییر در سه حوزه اصلی در دولت می باش د‪ :‬تح ول در‬ ‫‪.4‬‬
‫مدل کاری دولت‪ ،‬تحول در زیرساخت ها‪ ،‬تحول در فرهنگ‬
‫از مدتها پیش‪ ،‬مقامات دولتی جمهوری اسالمی ایران و علیالخصوص رئیس جمهور و وزیر ارتباطات‪ ،‬به‬
‫لزوم راهاندازی دولت الکترونیک اشاره کرده و تأکید زیادی روی آن داشتهاند‪ .‬این مفهوم به چه معنا است‬
‫و چه کاربردهایی بهدنبال دارد؟ آیا راهاندازی دولت الکترونیک میتواند نیازهای ضروری مردم را مرتفع‬
‫سازد؟ ایران چه اقداماتی در این زمینه انجام داده است؟‬
‫مفه وم «دولت الکترونی ک» (برگ ردان فارس ی عب ارت‪ Electronic Government ‬ی ا هم ان ‪E-‬‬
‫ارتباطی الکترونیکی‪ ،‬رایانهها و این ترنت بهمنظ ور ارائهی‬
‫ِ‬ ‫‪ ) )Government‬به استفاده از دستگاههای‬
‫خدمات عمومی به شهروندان و دیگر افراد حاضر در یک کشور یا منطقه اشاره دارد‪ .‬درواقع خ دماتی ک ه‬
‫‪16 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫دولت الکترونیک ارائه میدهد‪ ،‬اَشکال مختلفی بهخود میگیرد؛ از جمله تعامالت دیجیت الی بین ش هروندان و‬
‫دولت (‪ ،)C2G‬تعامالت دیجیتالی بین یک دولت با دیگر سازمانهای دولتی (‪ ،)G2G‬تعامالت دیجیتالی بین‬
‫دولت و شهروندان (‪ ،)G2C‬تعامالت دیجیتالی بین دولت و کارمندان (‪ )G2E‬و نهایتا تعامالت دیجیتالی بین‬
‫دولت و کسبوکارها (‪ . )G2B‬در ادامهی مقاله‪ ،‬این مفاهیم را بیشتر مورد بررسی قرار خواهیم داد‪.‬‬
‫ام ا ب رای فهم بیش تر‪ ،‬به تر اس ت این تع اریف را واک اوی ک نیم‪ .‬در ح الت کلی‪ ،‬بهلط ف وج ود دولت‬
‫الکترونیک‪ ،‬شهروندان یک کشور میتوانند ب ا تم امی بخش های دولت در ارتب اط باش ند؛ دولت الکترونی ک‬
‫همچنین دخالت مردم را در امر دولتداری با بهرهگیری از فن اوری اطالع ات و ارتباط ات (‪ )ICT‬تس هیل‬
‫میکند‪ .‬البته «دولت الکترونیک» تنها عبارتی نیست که برای تعاریف یادشده مورداستفاده قرار میگیرد؛ در‬
‫ب رخی مواق ع‪ ،‬از عب اراتی مش ابه نظ یر «دولت داری اینترن تی»‪« ،‬دولت دیجیت الی» و «دولت آنالین» هم‬
‫استفاده میشود‪.‬‬
‫اگر دولت الکترونیک واقع ا در ی ک کش ور اج را ش ود‪ ،‬بای د س اکنین آنج ا بتوانن د ازطری ق این‪55‬ترنت و ب ا‬
‫مراجعه به وبسایت رسمی هر شهر‪ ،‬بهسادگی با کارمندان دولتی آن ش هر ارتب اط برق رار کنن د و بهتعام ل‬
‫بپردازن د؛ طب ق تعری ف‪ ،‬این تع امالت بای د ازطری ق راهه ایی مث ل راب ط ک اربری گ رافیکی (‪،)GUI‬‬
‫پیامرسانی فوری ‪ Instant Messaging‬و موارد مشابه صورت پذیرد‪ .‬درضمن این امک ان بای د ف راهم‬
‫شود تا شهروندان ازطریق محتوای ویدیویی و صوتی‪ ،‬بهخوبی با مسائل فعلی دولت آشنا شوند‬
‫تفکر اصلی پشت دولت الکترونی ک‪ ،‬ب ه اس تفاده از فن‪55‬اوری بهمنظ ور تس هیل دسترس ی م ردم ب ه خ دمات‬
‫دولتی مربوط میشود و بههمین دلیل مزایای فراوانی برای شهروندان و کسبوکارها بهدنبال دارد‪ .‬هر کشور‬
‫برای تبدیلشدن به ی ک دولت الکترونی ک‪ ،‬بای د بیش از ه ر چ یزی روی م واردی مثل‪ ‬اس تفاده از فن اوری‬
‫اطالعات و ارتباطات و بهطور ویژه اینترنت بهعنوان اب زاری ب رای دس تیابی ب ه دول تی به تر‪ ،‬اس تفاده از‬
‫فناوری اطالعات و ارتباطات در تمامی بخشهای سازمانهای دول تی و بهینهس ازی مس تمر ارائهی خ دمات‬
‫ازطریق فناوری و اینترنت متمرکز باشد‪.‬‬

‫در بخشهای ابتدایی مقاله‪ ،‬به انواع شکلهای خدمات دولت الکترونیک اشاره ک ردیم‪ ،‬ح ال زم ان آن رس یده‬
‫است تا به بررسی دقیقتر آنها بپردازیم‪ .‬نخستین شکل ارائهی خدمات‪ G2C ،‬یا خدمات دولت به شهروندان‬
‫است‪ .‬این مفهوم به انجام کارهایی اش اره دارد ک ه ارتب اط بین م ردم و دولت را هرچهبیش تر‪ ،‬تس هیل کن د؛‬
‫برای مثال‪ ،‬حکومت باید وبسایتهایی ویژه را راهاندازی کند تا مردم بتوانن د ب ا مراجع ه ب ه آنه ا ب ه دانل ود‬
‫کردن فرمها‪ ،‬اطالعات دولت فعلی و موارد مشابه بپردازند‪ .‬بهطور کلی‪ ،‬ه دف ‪ G2C‬این اس ت ک ه دولت‬
‫مجموعهی متنوعی از خدمات مبتنی بر ‪ ICT‬را بهروشی کارآمد و کمهزینه به شهروندان ارائ ه ده د ت ا ب ا‬
‫بهرهگیری از فناوری‪ ،‬ارتباط بین دولت و مردم تقویت شود‪.‬‬

‫خدمات دولت الکترونیک در چهار شکل اصلی ‪ G2G ،G2E ،G2C‬و ‪ G2B‬ارائه میشوند‬

‫‪17 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫راهاندازی دولت الکترونیک‪ ،‬ارتباطات بین حکومت را با کسبوکارها تسهیل میکند‪.‬‬

‫خود خدمات ‪ G2C‬نیز شکلهای مختلفی بهخود میگیرند‪ .‬بستری نظیر «ارتباط ات دو طرف ه» ‪Two-Way‬‬
‫‪Communications‬به شهروندان امکان میدهد تا مستقیما با برخی مدیران دول تی در ارتب اط باش ند و ب ه‬
‫آنها پیام دهند‪ .‬از این طریق‪ ،‬امکان رأیگیری الکترونیکی نیز ف راهم میش ود‪ .‬ب ا بهرهگ یری از این بس تر‪،‬‬
‫مردم میتوانند بهراح تی تراکنشهایش ان را نظ یر هزینهه ای خ دمات ش هری بهص ورت آنالین ی ا ازطری ق‬
‫گوشی همراه خود انجام دهند‪ .‬افزون بر این موارد‪ ،‬با راهاندازی دولت الکترونیک‪ ،‬خدمات دیگری نظ یر‬
‫تغییر نام یا آدرس محل سکونت مردم یا درخواست برای عضویت در سرویسهای مختل ف‪ ،‬ازطری ق همین‬
‫بستر صورت میگیرد و الزم نیست افراد الزاما بهصورت حضوری به ادارات مراجعه کنند‪.‬‬
‫جدول صفحه ی بعد به درک بهتر چهار اصل کمک میکند ‪.‬‬

‫مصداقهایی از مؤلفه های ساختاری دولت الکترونیک با تمرکز بر خدمت رسانی‪ ،‬مشارکت الکترونیکی‬
‫و اطالع رسانی‬

‫‪18 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫‪19 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫با همهاینها نباید فراموش کرد ک ه راهان دازی چ نین خ دماتی‪ ،‬هزینهه ای بس یار زی ادی را چ ه در زمینهی‬
‫توسعه و چه در زمینهی پیادهس ازی‪ ،‬ب ه دولت تحمی ل میکن د‪ .‬در این بین‪ ،‬ب رای عملی ک ردن این خ دمات‬
‫موانع متعددی وجود دارد؛ از جمله اینکه عدهی قابلتوجهی از مردم به ویژه س اکنان من اطق روس تایی‪ ،‬ب ه‬
‫اینترنت دسترسی ندارند‪ .‬بهعالوه خدمات مبتنی بر ‪ G2C‬میتواند برای آن افرادی که زیاد با رایانه سروکار‬
‫ندارند‪ ،‬دردسرساز شود‪ .‬درکنار همهی اینه ا‪ ،‬بس یاری از اف راد نگرانیه ایی ب ابت ح‪55‬ریم شخصی خ ود در‬
‫دنیای وب دارند که کامال منطقی است‪.‬‬
‫لیترین آنه ا اس ت‪ G2E ،‬ی ا خ دمات دولت ب ه کارمن دان‬
‫ِ‬ ‫دومین شکل ارائهی خدمات که اتفاقا یکی از اص‬
‫است‪ .‬طبق تعریف‪ G2E ،‬به برقراری ارتباط بین مجموعهای از ابزار آنالین‪ ،‬منابع مخصوص و مقاالت‬
‫اشاره دارد؛ ارتباطی که به کارمندان کمک میکند تا از این طریق‪ ،‬تعام ل س ازنده و مناس بی را ب ا دولت و‬
‫شرکتی که در آن کار میکنند‪ ،‬برقرار سازند‪ .‬با بهرهگیری از این خدمات‪ ،‬اس ناد مهم را میت وان بهس ادگی‬
‫و ازطریق فضای آنالین با دیگر همکاران بهاشتراک گذاشت‪ .‬راهاندازی دولت الکترونی ک‪ ،‬کارمن دان را‬
‫قادر میسازد تا دیگر متکی به اسناد کاغذی نباشند؛ آن ان میتوانن د بهج ای چ اپ ی ا فکس ک ردن اس ناد مهم‪،‬‬
‫بهسادگی آنها را ازطری ق فض ای وب ب رای همکارانش ان در جایج ای کش ور بفرس تند‪ .‬کش ورهایی نظ یر‬
‫آمریکا‪ ،‬هنگ کنگ و نیوزیلند مدتها است که از خدمات مبتنی بر ‪ G2E‬استفاده میکنند‪.‬‬
‫سومین ش کل‪ G2G ،‬اس ت ک ه مزای ای متع ددی را به دنبال دارد‪ .‬این مقول ه‪ ،‬بهط ور کلی مجموعه ای از‬
‫اهداف مشخص را دنبال میکند؛ از جمله برق راری تعام ل بین س ازمانهای مختل ف دول تی در بس تری امن؛‬
‫ارائهی خدمات مختلف مبتنی بر وب و دموکراسی دیجیت الی‪ .‬در این ن وع خ دمات‪ ،‬بین س ازمانها‪ ،‬ادارات‪،‬‬
‫مقامات رسمی و دیگر بخشهای دولت‪ ،‬ازطریق فض ای آنالین‪ ،‬ارتب اط و تعام ل برق رار میش ود‪ .‬بیش ترین‬
‫مورد استفاده از این نوع خدمات‪ ،‬در بریتانیا دیده شده است‪.‬‬
‫چهارمین شکل اصلی خدمات دولت الکترونیک‪ G2B ،‬یا خدمات دولت به کسبوکارها است‪ .‬از این طریق‬
‫و بهواسطهی فضای آنالین‪ ،‬بین دولت و بخش تجاری ارتب اط برق رار میش ود‪ G2B .‬اه داف مشخص ی را‬
‫ت آنی ب ه آنه ا‬
‫دنبال میکند؛ از جمله کاهش مشکالت و چالشهای موجود برای کس بوکارها‪ ،‬ارائهی اطالع ا ِ‬
‫و‪. ...‬‬
‫راهاندازی دولت الکترونیک میتواند بهنوبهی خود سهم مهمی در کاهش هزینهه ای کس بوکارها و همچ نین‬
‫تس هیل تعام ل آنه ا ب ا دولت داش ته باشد‪ .‬تعام ل بین دولت و کس بوکارها بیش ک میتوان د زم انی را ک ه‬
‫کس بوکارها ب رای عملیک ردن معامالتش ان ص رف میکنن د‪ ،‬ک اهش ده د؛ ب رای مث ال‪ ،‬دیگ ر الزم نیس ت‬
‫نمایندگان کس بوکارها بهص ورت حض وری ب ه دف اتر دول تی مراجع ه کنن د و بهج ای آن‪ ،‬کاره ای مرتب ط‬
‫بهصورت آنالین و تنها با چند کلیک انجام میپذیرد‪.‬‬
‫بهکار دولت الکترونیک‪ ،‬اطالعات مهم بیشتری از جایجای کشور استخراج میشود‪ ،‬اطالع اتی ک ه‬
‫ِ‬ ‫با آغاز‬
‫دانستن آنها برای کسبوکارها اهمیت زیادی دارد؛ درضمن راهاندازی دولت الکترونیک باعث میشود ت ا آن‬
‫اطالعات بهشکلی شفافتر و دقیقتر بیان شوند‪.‬‬

‫‪20 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫یکی از موانع دولت الکترونیک‪ ،‬عدم دسترسی یکسان تمامی مردم به اینترنت است‬

‫یکی از فاکتورهای کلیدی در موفقیت کسبوکارها‪ ،‬بیشک به توانایی آنها برای پیشبینی آینده ازطریق تحلی ل‬
‫دادهه ای موج ود و برن امهریزی درس ت برمیگ ردد‪ .‬دولت الکترونی ک میتوان د اطالع ات اقتص ادی و‬
‫دموگرافیک زیادی را با جزییات دقیق جمعآوری کند و کس بوکارها میتوانن د ازطری ق برق راری تعام ل ب ا‬
‫دولت‪ ،‬به این اطالعات دسترسی پیدا کنند و با بهرهگرفتن از آنها‪ ،‬مسیر موفقیت اقتصادی خ ود را هم وار‬
‫سازند‪.‬‬
‫درحالی که ب ا بی ان عب ارت دولت الکترونی ک‪ ،‬ذهن ع دهی زی ادی از م ردم ب ه س مت «دولت آنالین» ی ا‬
‫«دولت مبتنی بر اینترنت» معطوف میشود‪ ،‬اما افراد باید بدانند که در دولت الکترونیک میتوان از بسیاری‬
‫از فناوریهای غیر اینترنتی نیز بهره گرفت‪ .‬برخی از شکلهای غیر اینترن تی حاض ر در دولت الکترونی ک‬
‫شامل تلفن‪ ،‬فکس‪ ،‬دستیار دیجیتال شخصی (‪ ،)PDA‬پیام کوتاه متنی‪ ،‬پیام چندرسانهای (‪ ،)MMS‬ش بکهها‬
‫و خدمات بیسیم‪ ،‬بلوتوث‪ ،‬دوربینهای مداربسته‪ ،‬سیستمهای ردیاب‪ ،‬سامانههای بازشناسی با امواج رادیویی‬
‫(‪،)RFID‬تاییدهویت بیومتریک‪ ،‬کارتهای شناسایی‪ ،‬ایستگاههای رأیگیری غیر آنالین و‪ ...‬هستند‪.‬‬

‫‪21 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫با همهی مزایا و نکات مثبتی ک ه راهان دازی دولت الکترونی ک میتوان د به دنبال داش ته باش د‪ ،‬ام ا هم واره‬
‫مخالفتهایی با این مقوله وجود داشته است‪ .‬شاید اصلیترین مانع دولت الکترونیک‪ ،‬عدم دسترسی همگانی و‬
‫یکسان مردم به رایانه و اینترنت باشد‪.‬‬

‫افرادی که جزو اقشار کمدرآمد قرار میگیرند‪ ،‬افرادی که بیخانمانهس تند و همچ نین اف رادی ک ه در من اطق‬
‫روستایی س اکن هس تند‪ ،‬در اغلب م وارد هیچگون ه دسترس ی ب ه این ترنت ندارن د ی ا اگ ر هم داش ته باش ند‪،‬‬
‫دسترسیشان محدود است‪ .‬از دیگر موانع دولت الکترونیک میتوان به این موضوع اشاره کرد ک ه در اغلب‬
‫مواقع‪ ،‬افراد نمیتوانند به اطالعاتی که در فضای وب میبینند‪ ،‬بهطور کامل اطمینان کنند‪.‬‬
‫راهاندازی دولت الکترونیک بدون هیچشک و شبههای‪ ،‬هم مزایای خوبی دارد (چه برای خود دولت و چ ه‬
‫برای م ردم) و هم میتوان د پیام دهایی را به دنبال داش ته باش د‪ .‬این ک ار ت اثیرات ق ابلتوجهی روی اقتص اد‪،‬‬
‫فضای اجتماعی و بخشهای سیاسی میگذارد‪ .‬مورد مهم دیگر‪ ،‬افزایش تخریبپ ذیری دولت ازطری ق حمالت‬
‫سایبری احتمالی است؛ البته که با راهاندازی دولت الکترونیک‪ ،‬مقامات به تولید بسترهای حفاظتی مناس ب‬
‫نیز روی خواهند آورد؛ اما درهرصورت همواره نوعی نگرانی در افکار عمومی وجود خواهد داشت‪ .‬‬
‫راهاندازی دولت الکترونیک‪ ،‬باعث میشود حکومت با مردم شفافتر صحبت کند‬

‫از آنجایی که مقولهی دولت الکترونیک در بسیاری از کشورهای جهان هنوز مراحل اولیهی توسعهی خ ود‬
‫را سپری میکند‪ ،‬تزریق آن به بخشهای مختلف حکومت بههیچوجه کار سادهای نیس ت و زم ان و ه زینهی‬
‫زیادی را میطلبد‪ .‬تبدیل سریع و بیبرنامهی شیوههای دولتداری قدیمی به ش یوههای م درن‪ ،‬میتوان د بهج ای‬
‫مفید بودن‪ ،‬مشکالتی را بههمراه بیاورد‪.‬‬
‫با همهی اینها‪ ،‬همانطور که پیشتر اشاره کردیم‪ ،‬هدف نهایی دولت الکترونیک این است که حکومت بتوان د‬
‫خ دمات عم ومی بیش تری را بهش کلی کارآم د و کمهزین ه‪ ،‬ب ه م ردمش ارائ ه ده د؛ راهان دازی دولت‬
‫الکترونیک باعث میشود که حکومت شفافتر با مردمش صحبت کند‪ .‬ش فافیت حک ومت ب ا م ردم‪ ،‬موض وع‬
‫بسیار مهمی است؛ زیرا به مردم امکان میدهد تا بدانند که دولتشان روی چ ه مس ائلی در ح ال ک ار اس ت و‬
‫چه سیاستهایی را دنبال میکند‪.‬‬
‫با راهاندازی دولت الکترونیک‪ ،‬انجام دادن کاره ای س اده‪ ،‬س ادهتر از قب ل میش ود‪ .‬تغی یر دادن اطالع ات‬
‫شخصی شهروندان نظیر وضعیت تأهل‪ ،‬تغییر نام یا تغییر آدرس محل زندگی در حالت معمول‪ ،‬پروس های‬
‫زم انبر اس ت و ب ه کاغ ذبازیهای زی ادی نی از دارد‪ .‬دولت الکترونی ک‪ ،‬عملیک ردن این کاره ا را ب رای‬
‫شهروندانش ساده میکند‪.‬‬
‫دولت الکترونیک‪ ،‬روشی نوین برای مشارکت هرچهبیشتر مردم در پویشهای سیاسی است‬

‫‪22 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫دولت الکترونیک‪ ،‬روشی نوین ب رای مش ارکت هرچهبیش تر م ردم در پویش های سیاس ی اس ت‪ .‬این مقول ه‬
‫میتواند درصد شرکت مردم در رأیگیریها را افزایش و از طرفی دیگر‪ ،‬هزینههای مربوطبه کسبوکارها را‬
‫کاهش دهد‪ .‬از میان مزیتهای کلی دولتداری الکترونیکی میتوان م واردی مث ل ک اهش فس اد م الی‪ ،‬ش فافیت‬
‫حکومت با مردم‪،‬افزایش راحتی‪ ،‬رشد تولید ناخالص داخلی (‪ ،)GDP‬کاهش هزینهها و تعامل بیش تر م ردم‬
‫با دولت را برشمرد‪.‬‬
‫دستیابی به دولت الکترونیکی تنها در صورتی امکانپذیر است که دولت و تمامی نهادها‪ ،‬بهخ وبی ب رای آن‬
‫آماده شده باشند‪ .‬راهاندازی دولت الکترونیکی‪ ،‬روندی یکی‪-‬دو روزه نیس ت و بای د ب رای آن برن امهریزی‬
‫ویژهای انجام داد‪ .‬برخی از معیارهایی که هر دولت قبل از ورود ب ه این ح وزه بای د در نظرش ان بگ یرد‪،‬‬
‫شامل مواردی مثل سرمایهگذاری در زیرساختهای ارتباطی‪ ،‬اختصاص دادن بودجهی مناسب‪ ،‬اطمین ان از‬
‫امنب ودن‪ ،‬ارزی ابی ج وانب مختل ف‪ ،‬س رعت اتص ال این ترنت‪ ،‬آگ اه ک ردن م ردم از مفه وم کلی دولت‬
‫الکترونیک‪ ،‬بررسی امکان عملیکردن آن در تمامی نهادهال دولتی و‪ ...‬است‪.‬‬

‫دولت الکترونیک در جمهوری اسالمی ایران‬

‫سالها پیش‪ ،‬دولت ایران در گزارشی جامع‪ ،‬از طرح ویژهای بهنام تکفا (ط رح توس عه و ک اربرد فن اوری‬
‫ارتباطات و اطالعات ایران) رونمایی کرد‪ .‬تدوین تکفا در سال ‪ ۱۳۸۰‬انجام شد و یک سال بعد‪ ،‬این طرح‬
‫پس از بهتصویبرسیدن در هیئت دولت‪ ،‬ابالغ شد‪ .‬این طرح تا پایان دولت دوم سید محمد خاتمی اج را ش د‪،‬‬
‫اما مرحلهی دوم آن (طرحی موسوم به تکفا ‪ )۲‬هیچگاه بهمرحلهی اجرایی نرس ید‪ .‬در این ط رح آم ده ب ود‬
‫که اکثر نهادهای دولتی باید در سریعترین زمان ممکن‪ ،‬خدماتشان را ازطریق فضای مجازی ارائه دهند‪ .‬‬
‫راهاندازی دولت الکترونیک طی سالهای اخیر بهشدت در می ان تم امی دولته ا رواج یافت ه و هم ه به دنبال‬
‫دستیابی به آن هستند‪ .‬ایران ن یز هم واره ج زو این کش ورها ب وده و نش ان داده اس ت ک ه اهمیت زی ادی ب ه‬
‫اجرایی شدن این اتفاق میدهد‪.‬‬
‫»بزرگترین کاری که دولت باید انجام بدهد‪ ،‬دولت الکترونیک است«‬
‫دکتر حسن روحانی ‪ ۴ ،‬دی ‪۱۳۹۷‬‬

‫‪23 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫نباید فراموش کرد که توسعهی دولت الکترونیک از مدتها پیش در ای ران آغ از ش ده و در ب رخی حوزهه ا‬
‫فعال است‪ .‬گرچه نمیت وان پیش رفت چن د س ال اخ یر کش ورمان را در زمینهی دولت الکترونی ک چش مگیر‬
‫بهشمار آورد؛ اما درهرصورت برداشتن قدمهایی در این زمینه‪ ،‬کاری مثبت بوده اس ت‪ .‬ام روزه س ایتهای‬
‫دولتی متعددی در ایران وجود دارند که هر یک بهنوبهی خود‪ ،‬به برقراری رواب ط دیجیت ال کم ک ش ایانی‬
‫کردهاند‪.‬‬
‫از مدتها پیش‪ ،‬دفاتر دولت الکترونیک در برخی شهرها باز شده و سرویسهای متع ددی را ب ه م ردم ارائ ه‬
‫میده د‪ .‬ب ا درنظرگ رفتن همهی اینه ا‪ ،‬ذک ر این نکت ه ض روری اس ت ک ه راهان دازی ی ک دولت واقع ا‬
‫الک ترونیکی‪ ،‬نیازمن د ع زم ج دی اس ت و ای ران هن وز فاص لهی نس بتا ق ابلتوجهی ب ا راهان دازی دولت‬
‫الکترونیکی در حد کشورهای پیشرفتهی امروزی دارد‪ .‬‬
‫براساس جدیدترین آمار منتشرش ده از س وی س‪55‬ازمان ملل‪ ،‬ای ران ب ا داران ب ودن ش اخص توس عهی دولت‬
‫الکترونیک ‪ ،۰.۶۰۸۳‬در رتبهی ‪ ۸۶‬از میان ‪ ۱۹۳‬کشور جای گرفته است که آنچنان آم ار ج البی بهش مار‬
‫نمیآید‪ ،‬با اینهمه ارتقای ‪ ۲۰‬رتبهای ایران طی یک سال اخیر میالدی‪ ،‬میتواند نوید بهتر شدن اوضاع را در‬
‫آینده بدهد‪ .‬درضمن‪ ،‬از روزهای نخست روی کار آم دن دولت دوازدهم‪ ،‬وزارت ارتباط ات هم واره توج ه‬
‫ویژهای به این مقوله نشان داده است‪.‬‬
‫آمار اخیر منتشرشده‪ ،‬نشان از روند سریع توسعهی دولت الکترونیک در ایران دارند‪ .‬طی یک سال اخ یر‪،‬‬
‫میزان بازدید از وبسایت ملی خ دمات دولت هوش مند (‪ )iran.gov.ir‬ب ا رش د درخورت وجهی مواج ه ش ده‬
‫است‪ ،‬موضوعی که کاهش مراجعات حضوری و پیشروی بهس مت دس تیابی ب ه دولت داری الک ترونیکی را‬
‫بهخوبی نشان میدهد‪ .‬‬

‫‪24 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫نگاهی به درگاه ملی خدمات دولت هوشمند و اپلیکیشن دولت همراه‬

‫درگاه ملی خدمات دولت هوشمند از مدتها پیش کار خود را آغاز ک رده و خ دمات الک ترونیکی متن وعی را‬
‫ارائه میدهد تا ایران از این طریق با سرعت معقولتری بهسمت دستیابی به دولت الک ترونیکی ح رکت کن د‪.‬‬
‫یکی از اقدامات جالب برای راهاندازی این سایت‪ ،‬امکان برقراری ارتباط ب ا ریاس ت جمه وری اس ت‪ .‬ب ر‬
‫این اساس مردم میتوانند شکایات و انتقادات خود را ازطریق این س ایت ب ه دس ت حس ن روح انی برس انند‪.‬‬
‫کاربران این وبسایت همچنین میتوانند به بیان طرح و ایدههای خود نیز بپردازند‪ .‬‬
‫انجام کارهای دیگری نیز نظیر پ رداخت الک ترونیکی مالی ات ازطری ق درگ اه ملی خ دمات دولت هوش مند‬
‫فراهم شده است‪ .‬خدمات شناسنامهای نظیر تعویض شناسنامه‪ ،‬تغییر نام و ثبت وفات و صدور گواهی فوت‬
‫از جملهی دیگر خدماتی هس تند ک ه این درگ اه ارائ ه میده د‪ .‬از می ان دیگ ر خ دمات این درگ اه میت وان ب ه‬
‫پیشبینی هوا و خدمات عامهی هواشناسی‪ ،‬س رویس پس ت پیش تاز ش رکت پس ت جمه وری اس المی ای ران‪،‬‬
‫خدمات مربوطبه وزارت راه و شهرسازی نظ یر رف ع مش کالت راه روس تایی و خ دمات ش هری‪ ،‬خ دمات‬
‫سازمان نظام پزشکی‪ ،‬استعالم قیمت دارو و‪ ...‬اشاره کرد که همگی قدمهایی روبهجلو بهشمار میآین د و در‬
‫نوع خود قابلتوجههستند‪.‬‬
‫شاخص توسعهی دولت الکترونیک در ایران‪ ،‬خوشبختانه سیری صعودی دارد‬

‫اپلیکیش ن دولت هم راه یکی دیگ ر از اق دامات اخ یر ای ران ب رای پیش رفتن ب ه س وی دس تیابی ب ه دولت‬
‫الکترونیکی است‪ .‬این اپلیکیشن که هنوز در مرحلهی آزمایشی بهسر میبرد‪ ،‬خدمات متن وعی را ب ه ک اربر‬
‫ارائه میدهد و انجام بسیاریها از کارها را تسهیل میکند‪.‬‬
‫دولت همراه خدمات مختلفی را در حوزههای تأمین اجتم اعی (آخ رین س ابقه و دس تمزد بیمهش دگان و‪،)...‬‬
‫وزارت ص نعت (فعالس ازی گوش ی‪ ،‬اس تعالم اص الت دس تگاه و‪ ،)...‬س ازمان بهزیس تی (آخ رین واری زی‬
‫مستمری‪ ،‬کمیسیون پزشکی و‪ ،)...‬ثبت احوال‪،‬هواشناسی‪ ،‬بورس و دیگر موارد‪ ،‬ارائه میدهد‪.‬‬
‫درواقع دولت با عرضهی اپلیکیشن «دولت همراه» قدم روبهجلوی مهمی را در زمینهی دولت الکترونی ک‬
‫برداش ته اس ت‪ .‬ب دین ص ورت ک ه م ردم ب رای انج ام ب رخی کاره ای مهم‪ ،‬دیگ ر الزم نیس ت بهص ورت‬
‫حضوری به ادارات مراجعه کنند‪ .‬آنطور ک ه خ برگزاری ایس نا مینویس د‪ ،‬چ نین اپلیکیش نی میتوان د ض من‬
‫شفافسازی عملکرد نهادها‪ ،‬کمک شایانی به حل چالشهایی مثل آلودگی هوا و اشتغال کند‬

‫‪25 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫‪ ‬‬

‫همانطور که پیش تر گفتیم‪ ،‬یکی از اصلیترین کاربردهایی ک ه دولت هم راه ب رای م ردم ف راهم میکن د‪،‬این‬
‫است که دیگر الزم نیست بهصورت حضوری به ادارات بروند و کارهایشان را پیگیری کنند‪ .‬روحانی نیز‬
‫بارها در اجالسهای مختلف تاکید کردهاست که راهاندازی چنین سرویس ی از ج وانب زی ادی اهمیت دارد؛‬
‫وی میگوید که بهلطف راهاندازی دولت الکترونیک‪ ،‬هم فساد کاهش مییابد و هم مردم نی ازی نیس ت ب رای‬
‫انجام کارهای اداری‪ ،‬به طبقات باالی ساختمانهای اداری مراجعه کنند‪.‬‬
‫در وبسایت رسمی دولت همراه از موارد مهمی مثل «صدور مجوز قانونی بهرهبرداری از خدمات پس از‬
‫انج ام ارزیابیه ای اس تاندارد س امانههای هم راه»‪« ،‬ایج اد دایرکت وری ج امع نرمافزاره ا و خ دمات تحت‬
‫موبایل»‪« ،‬دس تهبندی نرمافزاره ا و س هولت دسترس ی ب ه نرمافزاره ای خ اص» و «امک ان مقایس هی‬
‫نرمافزارها و اخذ نظر کاربران» بهعنوان کارکردهای این اپلیکیشن یاد شده است‪ .‬این اپلیکیش ن را میت وان‬
‫با مراجعه به وبسایت رسمی سامانهی دولت همراه برای سیستمعاملهای اندروید و‪ iOS‬تهیه کرد‪.‬‬
‫بهلطف اپلیکیشن دولت همراه‪ ،‬مردم دیگر الزم نیست بهصورت حضوری به برخی ادارات مراجعه کنند‬

‫‪26 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫ایسنا به نقل از مسئوالن دولتی مینویسد هدف اصلی دولت همراه این است که خدمات متن وعی را در ق الب‬
‫یک زنجیرهی واحد بر بستر گوشیهای هوشمند به شهروندان ایرانی ارائ ه ده د‪ .‬این س امانه ‪ ۲۴‬س اعته در‬
‫هفت روز هفته در دسترس است و این یعنی مردم در هر زمان و مکانی که بخواهن د میتوانن د از مزیته ای‬
‫آن اس تفاده کنن د‪ .‬ام روزه ع دهی درخورت وجهی از ش هروندان ای رانی ب ه اس تفاده از دولت هم راه روی‬
‫آوردهاند‪.‬‬
‫دولت هم راه هم اکنون خ دمات عم دهای را در حوزهه ای مختل ف ارائ ه میده د و طب ق گفتهی مس ئوالن‬
‫بهمرور زمان و بهلطف همکاری با بانک مرکزی‪ ،‬آموزشوپرورش و ادارهی گم رک ویژگیه ای بیش تری‬
‫به آن اضافه خواهد شد‪ .‬‬
‫با نگاهی کلی به اپلیکیشن‪ ،‬به این موضوع پی میبریم که ب رای ط راحی دولت هم راه دقت زی ادی ص رف‬
‫ش ده اس ت‪ .‬اس تفاده از قلم زیب ا‪ ،‬داش تن محی ط ک اربری سرراس ت و دس تهبندی موض وعی‪ ،‬همگی ب اعث‬
‫شدهاند تا استفاده از دولت همراه ک اری س اده و ل ذتبخش باش د‪ .‬م ورد مهمی ک ه بای د بدانی د‪ ،‬این اس ت ک ه‬
‫بهمنظور دسترسی به تمامی سرویسها‪ ،‬الزم است ک د ملی و ت اریخ تول د خ ود را ن یز در اختی ار اپلیکیش ن‬
‫قرار دهید‪.‬‬
‫با همهی اینها باید دید که آیا دولت میتواند از پس موانع مهم دستیابی به دولت داری الک ترونیکی ب ر بیای د ی ا‬
‫خیر؟ چه تمهیداتی برای افراد ساکن در مناطق روستایی ک ه اک ثرا ب ه این ترنت ب اکیفیت دسترس ی ندارن د‪،‬‬
‫اندیشیده خواهد شد؟ گذر زمان‪ ،‬بیشک جواب این سؤاالت را برایمان مشخص خواهد کرد‪.‬‬

‫جمش‪55‬ید انص‪55‬اری‪ ،‬مع اون رئیس جمهور و رئیس س ازمان اداری و اس تخدامی کش ور در جری ان بازدی د از‬
‫بیستوچهارمین دورهی الکامپ در آخ رین روز این نمایش گاه‪ ،‬م دعی ش د ک ه ارائهی خ دمات الک ترونیکی‬
‫دولت رشد خوبی را تجربه کرده؛ بهط وری ک ه از ف رودین م اه ت اکنون‪ ،‬تع داد این خ دمات دو براب ر ش ده‬
‫است‪.‬‬
‫انصاری مدعی است که در نخستین ماه سال جاری‪ ۲۰ ،‬درص د از خ دمات دولت بهص ورت الک ترونیکی‬
‫ارائه میشد؛ اما هماکنون این میزان به ‪ ۴۰‬درصد کل خدمات رسیده اس ت‪ .‬مع اون رئیس جمهور ب اور دارد‬
‫که این روند‪ ،‬نرخ رشد مناسبی دارد و ُکند نیست‪ ،‬او میگوید‪:‬‬
‫این موضوع که گفته میشود دستگاهها تمایلی برای اتصال به مرکز تبادل اطالعات ندارند‪ ،‬درس ت نیس ت؛‬
‫بلکه وصل شدن به این شبکه نیازمند تکمیل شبکههای درونسازمانی اس ت ک ه زم ان می برد؛ ام ا ک ار جل و‬
‫میافتد‪.‬‬
‫در شرایطی که کشورمان با بحران خشکسالی‪ ،‬کمبود منابع و مصرف ب االی ب رق دس توپنجه ن رم میکن د‪،‬‬
‫بیشک قدم گذاشتن دولت در مسیر ارائهی خدمات الکترونی ک و از می ان رفتن ل زوم م راجعهی حض وری‬
‫شهروندان برای دریافت خدمات‪ ،‬میتواند تأثیر قابل مالحظه ای ب ر م یزان مص رف من ابع و ک اهش اتالف‬

‫‪27 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫وقت داشته باشد؛ ضمن اینکه پیادهسازی صحیح دولت الکترونیک نیز به باور بس یاری میتوان د از م یزان‬
‫تقلب و فساد در مقیاس گسترده بکاهد‪.‬‬
‫‪------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫شاخصهای دقیق‪ ،‬مهمترین ابزار برای شناخت ص حیح از وض عیت موج ود و ترس یم برنام ه ب رای بهب ود‬
‫وضعیت آینده است‪ .‬از همین رو دپارتمان اقتص ادی و اجتم اعی س ازمان مل ل متح د ه ر دوس ال ی ک ب ار‬
‫گزارشی را درباره دولت الکترونیکی منتشر میکند که وضعیت توسعه ‪ ۱۹۳‬کشور عض و این س ازمان را‬
‫مورد تحلیل قرار میدهد‪.‬‬
‫در گ زارش منتش ر ش ده توس ط س ازمان مل ل در س ال ‪ 2014‬تحت عن وان "توس عه دولت الکترونی ک"‬
‫وضعیت توسعه دولت الکترونیکی و بس یاری از شاخص های توس عهای در عرص ه فن اوری اطالع ات در‬
‫جهان مورد بررسی قرار گرفته است‪ .‬بر اساس گزارش سازمان ملل در سال ‪ ۲۰۱۴‬همه کشورهای عضو‬
‫این سازمان دارای وبسایت هستند‪ ،‬هرچند هنوز اکثریت آنها ب ر اس اس اس تانداردهای تع یین ش ده س ازمان‬
‫ملل در سطوح پایین یا میانی توسعه دولت الکترونیکی هستند‪ .‬این گزارش نشان میده د هن وز در بس یاری‬
‫از کشورها وبسایتهای دولتی از ویژگیهای اتصال امن برخوردارنیستند‪ .‬همچنین بهرغم رشد ض ریب نف وذ‬
‫موبایل استفاده چندانی از پتانسیلهای پیامک در کاربردهای دولت الکترونیک نمیشد‪ .‬براس اس این گ زارش‬
‫اک ثر کش ورها در یکس وم انته ایی ش اخص خ دمات آنالین ق رار گرفتهان د‪ .‬نکت ه دیگ ر در این گ زارش‬
‫نشاندهنده پیشرفت سریع کشورها در استفاده از شبکههای اجتماعی برای ارائه خدمات الک ترونیکی دول تی‬
‫بوده است‪ .‬این گزارش همچنین نشان میدهد حدود ‪ ۵۰‬کشور به ارائه برنامههای موبایل و پرتالهای موبای ل‬
‫به منظور پشتیبانی از برنامههای ریشهکنی فقر‪ ،‬ع دالت جنس یتی‪ ،‬مش ارکت اجتم اعی‪ ،‬م دیریت بح ران و‬
‫حفاظت از محیط زیست پرداختهاند‪.‬‬
‫ای ران در مجم وع کش ورها در کن ار بخش عم ده کش ورهای جه ان در ردهبن دی متوس ط (بین ‪ ۲۵‬ت ا ‪۵۰‬‬
‫درصد) قرار گرفته و رتبه کشورمان از بین ‪ ۱۹۳‬کشور ‪ ۱۰۵‬است‪ .‬کشور ما همچ نین ب ه لح اظ ش‪55‬اخص‬
‫توسعه الکترونیک در بین ‪ ۴۷‬کش ور آس یایی رتب ه ‪ ۳۰‬را دارد ک ه در این می ان ش اخص س رمایه انس انی‬
‫ایران باالتر از شاخصهای ارائ ه خ دمات آنالین و زیرس اختهای مخ ابراتی اس ت‪ .‬دراین گ زارش همچ نین‬
‫ایران و هند دو کشور اولی هستند که در بین کش ورهای جن وب آس یا ب ه ارائ ه خ دمات آنالین ب رای اف راد‬
‫محروم و آسیبپذیر میپردازند‪.‬‬
‫مقایسه آمارهای مربوط به وضعیت دولت الکترونی ک ای ران در فاص له س الهای ‪ ۲۰۱۰‬ت ا ‪ ، ۲۰۱۴‬نش ان‬
‫می دهد که رتبه ایران از ‪ ۱۰۲‬در سال ‪ ۲۰۱۰‬به رتبه ‪ ۱۰۰‬در سال ‪ ۲۰۱۲‬و سپس ‪ ۱۰۵‬در س ال ‪۲۰۱۴‬‬
‫رسیده است‪ .‬در دوسال اخیر شاخص توسعه دولت الکترونیک در ایران ک اهش یافت ه اس ت‪ .‬رون د ن زولی‬
‫شاخص خدمات آنالین و سرمایه انس انی ن یز از دیگ ر نت ایج حاص ل از این مقایس ه اس ت‪ .‬توج ه ب ه رون د‬
‫توسعه دولت الکترونیک در چهارسال گذشته نشان می دهد که میزان رشد و تغییرات ای ران در این ح وزه‬
‫بسیار ناچیز بوده و رتبه تقریبا ثابت ایران تا حدی هم نزول کرده است‪ ،‬لذا ایران نه تنها با رشد چندانی در‬
‫این زمینه مواجه نبوده‪ ،‬بلکه سرعت رشد آن از سایر کشورها هم کندتر بوده است‪ .‬با توجه به اینکه توسعه‬
‫دولت الکترونیک به عنوان یکی از محورهای توسعه اقتصادی کشورها است‪ ،‬توجه به آن امری ضروری‬
‫می باشد‪.‬‬

‫‪28 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫از میان ‪ ۱۹۳‬کشور مورد بررسی تنها ‪ ۲۵‬کشور دارای شاخص توسعه الکترونیک بسیار باال بودهاند که‬
‫‪ ۶۴‬درصد آنها مربوط به اروپا‪ ۲۰ ،‬درصد متعلق به آس یا و ‪ ۸‬درص د متعل ق ب ه آمریک ا و ‪ 8‬درص د ن یز‬
‫متعلق به اقیانوسیه بودهاند‪ .‬در میان این کش ورها ک ره جن وبی همچن ان رتب ه اول س ال ‪ ۲۰۱۴‬را ب ه خ ود‬
‫اختصاص داده و اس ترالیا و س نگاپور در رتبهه ای بع دی ج ا گرفتهان د‪ .‬نکت ه قاب ل توج ه آن اس ت ک ه در‬
‫بسیاری از کشورهای پیشرو‪ ،‬خدمات دولت الکترونی ک ب ه م یزان رو ب ه رش دی از طری ق موبای ل ارائ ه‬
‫میشود‪ .‬ضمن اینکه محدودیتهای زیرساختی در حوزه ‪ ICT‬و سرمایه انسانی بزرگترین چ الش کش ورهایی‬
‫با شاخص پایین است‪.‬‬
‫جدول زیر بخشی از اطالعات مربوط به منطقه آسیا را نشان می دهد‪:‬‬

‫جدول ‪ : 1‬رتبه و شاخص توسعه دولت الکترونیک در بخشی از منطقه آسیا‪ 1‬مطابق با گزارش سازمان‬
‫ملل‬

‫‪29 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫همانطور که در جدول فوق مشاهده می شود‪ ،‬شاخص توسعه دولت الکترونیک‪ )EGDI(2‬ب ر اس اس س ه‬
‫مولفه خدمات آنالین‪ ،‬زیرساخت های ارتباطی و سرمایه انسانی کشورها از طریق فرمول زیر محاسبه می‬
‫شود‪:‬‬

‫‪30 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫شکل ‪ :1‬مولفه های شاخص توسعه دولت الکترونیک‬

‫اجزای این مولفه ها در جدول زیر آمده است‪:‬‬

‫جدول ‪ : 2‬اجزای مولفه های شاخص توسعه دولت الکترونیک‬

‫ایران در زمینه شاخص خدمات آنالین (‪ )OSI‬با اندکی اختالف کمتر از متوسط جهانی و کشورهای آسیایی‬
‫است‪ .‬شاخص زیرساخت اطالعاتی ایران کمتر از متوس ط جه انی و آس یا می باش د‪ .‬وض عیت شاخص های‬
‫مربوط به سرمایه انسانی ایران در مقایسه با دو شاخص خدمات آنالین و زیرساخت مخابراتی در وضعیت‬

‫‪31 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫بهتری ق رار دارد و تم امی زیرشاخص های س رمایه انس انی ای ران ب االتر از متوس ط جه انی و کش ورهای‬
‫آسیایی است‪ .‬شاخص سرمایه انسانی از مولفه های زیر و ب ا درنظرگ رفتن ض رایب مربوط ه محاس به می‬
‫شود‪.‬‬

‫شکل‪ : 2‬مولفه های شاخص سرمایه انسانی‬

‫تغییرات شاخص توسعه الکترونیک و مولفه های آن در سال های ‪ 2012، 2010‬و ‪ 2014‬در جدول زی ر‬
‫آمده است‪.‬‬

‫‪32 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫جدول‪ : 3‬تغییرات شاخص توسعه الکترونیک و مولفه های آن‬

‫مقایسه شاخص توسعه دولت الکترونیک ایران در ‪ 2014‬با میانگین جهانی در جدول زیر نمایش داده ش ده‬
‫است‪:‬‬

‫جدول‪ : 4‬مقایسه شاخص توسعه دولت الکترونیک ایران در ‪ 2014‬با میانگین جهانی‬

‫همانطور که در جدول فوق مش اهده می ش ود‪ ،‬ش اخص خ دمات آنالین و ش اخص زیرس اخت پ ایین ت ر از‬
‫متوسط جهانی اس ت‪ .‬در نم ودار زی ر ش‪55‬اخص توس‪55‬عه دولت الکترونی ک ب رای کش ورهای ک ره جن وبی‪،‬‬
‫فرانسه‪ ،‬تونس‪ ،‬قزاقستان‪ ،‬ترکیه‪ ،‬بحرین و ایران طی س ال ه ای ‪ 2010‬ت ا ‪ 2014‬آم ده اس ت‪ .‬در مجم وع‬
‫بررسی ها نشان میدهد که وض عیت دولت الکترونی ک ای ران در مقایس ه ب ا جه ان و آس یا جایگ اه مناس بی‬
‫ندارد‪.‬‬

‫‪33 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫نم ودار‪ : 1‬مقایس ه رون د تغی یرات ش‪55‬اخص توس‪55‬عه دولت الکترونی ک ای ران ب ا کش ورهای ک ره جن وبی‪،‬‬
‫فرانسه‪ ،‬تونس‪ ،‬قزاقستان‪ ،‬ترکیه و بحرین‬

‫شاخص های دولت الکترونیک مستخرج ازبرنامه پنجم توسعه‬

‫‪34 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫کدام دولتهای جهان الکترونیکیشدند؟‬

‫سازمان ملل متح د در گ زارش س االنه خ ود ‪ ۱۰‬کش ور برت ر و پیش گام را در عرص ه دولت الک ترونیکی‬
‫معرفی کرده است‪.‬‬
‫به گزارش ایسنا‪ ،‬به نقل از وبسایت‪ ،publicadministration.un ‬دولت الکترونیکی شامل ارائه خدمات‬
‫ش هروندی‪ ،‬اداری و حق وقی دولت و دس تگاههای اج رایی کش ورها ب ه ص ورت الک ترونیکی اس ت و‬
‫گزارشهای ساالنهای که از سوی سازمان ملل متح د منتش ر میش ود هم واره ب ه بررس ی به ترین و پیش گام‬
‫ترین کش ورهای جه ان از لح اظ ح رکت و گ ذار ب ه س مت و س وی دولت الک ترونیکی در س الهای گذش ته‬
‫میپردازد‪ .‬آخرین این گزارشهای ساالنه از برترین کشورها در سال ‪ ۲۰۱۶‬میالدی منتشر شده ک ه در زی ر‬
‫به مرور و بررسی این کشورها پرداخته شده است‪:‬‬
‫انگلستان‬ ‫‪.1‬‬

‫استرالیا‬ ‫‪.2‬‬

‫کره جنوبی‬ ‫‪.3‬‬

‫سنگاپور‬ ‫‪.4‬‬

‫فنالند‬ ‫‪.5‬‬

‫سوئد‬ ‫‪.6‬‬

‫هلند‬ ‫‪.7‬‬

‫نیوزلند‬ ‫‪.8‬‬

‫‪35 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫دانمارک‬ ‫‪.9‬‬

‫فرانسه‬ ‫‪.10‬‬

‫در این گزارش آمده است که افزایش قابل مالحظه ای در تع داد کش ورهایی ک ه درص دد ح رکت ب ه س وی‬
‫دولت الکترونیکی هستند‪ ،‬به چشم میخورد‪ ،‬به گونهای که در سال ‪ ۲۰۰۳‬میالدی تنها ‪ ۳۳‬کشور در جه ان‬
‫بودند که نامهنگاریهای اداری در سازمانهای دولتی و خصوصی را حذف و انتق االت م الی و اداری آنالین‬
‫را با آن جایگزین کرده بودند‪.‬‬
‫این در حالیس ت ک ه اکن ون ‪ ۹۰‬کش ور در جه ان هس تند ک ه تم امی خ دمات خ ود را ب ه ص ورت آنالین و‬
‫اینترنتی کردهاند و سایر پلتفرمهای غیر آنالین خود را حذف کردهاند‪ .‬همچنین الزم به ذکر است ک ه ‪۱۴۸‬‬
‫کشور در جهان هستند که حداقل یکی از گزینههای پرداخت مالی و تبادالت اداری آنها آنالین است‪ .‬‬
‫در گزارش ساالنه ‪ ۲۰۱۶‬میالدی مبنی بر معرفی پیشگامترین دولتهای الکترونیکی همچنین ذکر شده است‬
‫که بیشتر کشورهای توسعه یافته و پیشرفته همچون کشورهای اروپایی برای ح ذف نامهنگاریه ای منس وخ‬
‫شده و کاغذبازیهای اداری و جایگزینی آن با خدمات آنالین تالش بیشتری کردهاند‪.‬‬
‫در هر حال دولت الکترونیکی شامل اطالع ات دیجیت ال و سرویس های اقتص ادی ب ه هنگ امی اس ت ک ه در‬
‫دسترس شهروندان قرار میگیرد و به بیانی دیگر‪ ،‬ترکیبی از فنآوری اطالع ات و ش بکه اطالعرس انی ت ار‬
‫عنکبوتی جهانی به منظور ارائه خدمات محسوب میشود‪.‬‬

‫بررسینقشفناوریاطالعاتدرشفافسازیوکاهشفساد سازمانهایدولتی‬
‫کارگیری دولت الکترونیک و سامانه های هوشمند در دستگاه ه ای اداری ب ه واس طه از بین ب ردن ارتب اط‬
‫مستقیم گیرنده خدمت ب ا ارای ه کنن ده آن زمین ه بس یاری از فس ادهایی را ک ه می توان د در مواج ه اف راد ب ا‬
‫یکدیگر بروز کند از بین ببرد‬

‫‪36 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫‪ .‬مبارزه با فساد اقتصادی و شفاف سازی کارها همواره یکی از مهترین دغدغه های دولت بوده اس ت؛ ب ه‬
‫گونه ای که رییس جمهوری بارها تاکید می کند با کسی عقد اخوت نبسته است و مبارزه با فساد و رانت در‬
‫نظام اداری و اقتصادی را تا ریشه کن شدن آن ادامه می دهد‪.‬‬
‫تاکید رییس جمهوری بر شفاف سازی و مبارزه ب ا فس اد در نظ ام اداری هم ه دس تگاه ه ای اج رایی را ب ه‬
‫تکاپو واداشته است تا برای تحقق این خواسته‪ ،‬تالش های خود را به کار گیرند‬
‫اینک در پرتو همگانی شدن ارتباطات و فناوری اطالعات و دسترسی آحاد جامعه ب ه این وس ایل ارتب اطی‬
‫که آن هم با تالش های دولت یازدهم محقق ش ده‪ ،‬فرص تی ف راهم آم ده اس ت ت ا این فن اوری ه ا در خ دمت‬
‫شفاف سازی و مبارزه با فساد قرار گیرند؛ زیرا این سامانه ها با کم ک ردن ارتب اط خ دمت گیرن ده و ارای ه‬
‫کننده خدمت و الکترونیک کردن کارها زمینه بروز فساد را به میزان زیادی کاهش می دهد‪.‬‬
‫رییس جمهوری نیز در نخستین روزهای سال ‪ 1395‬در دیدار ب ا معاون ان و م دیران وزارت ارتباط ات و‬
‫فناوری اطالعات و شرکت های وابسته‪ ،‬راه اندازی دولت الکترونیک یکی را از راه ه ای مقابل ه ب ا فس اد‬
‫عنوان و بر تحقق آن تاکید کرد‬
‫‪ .‬ساختار معیوب و قدیمی نظام اداری یکی از زمینه های بروز فس اد در این سیس تم اس ت ک ه کارآم دی و‬
‫کارآیی این نظام را نیز با چالش های جدی روبرو می کند‪ .‬بر این اس اس ب ا ه دف ایج اد تغی یر بنی ادین در‬
‫ساختار قدیمی نظام اداری کشور‪ ،‬سازمان فناوری اطالعات طرح ملی دولت الکترونیک را که از سال ه ا‬
‫پیش متوقف مانده بود احیا و اقدام های الزم برای الکترونیکی سازی را آغاز کرد‪.‬‬
‫معاون دولت الکترونیک سازمان فناوری اطالعات ایران چندی پیش در این باره گفت‪ :‬اس تفاده از فن اوری‬
‫های تازه ارتباطی و اطالعاتی در دولت الکترونیک ب ویژه این ترنت ب رای ارای ه خ دمت ب ه ش هروندان ب ا‬
‫کمترین هزینه و بیشترین رضایت پیش بینی شده است‬
‫رضا باقری اصل موضوع دولت الکترونیک را ایجاد تحول‪ ،‬بازآفرینی‪ ،‬بازمهندسی‪ ،‬بهبود ک ارآیی و اث ر‬
‫بخشی نظام اداری ایران بیان ک رد و ادام ه داد‪ :‬دولت الکترونی ک در واق ع راهک ار می انبری ب رای ایج اد‬
‫تحول در نظ ام اداری کش ور اس ت ک ه در اص ل ‪ 44‬ق انون اساس ی ب ر آن تاکی د ش ده است‪ .‬ب اقری اص ل‬
‫یادآوری کرد‪ :‬نظام اداری ایران بر اساس ‪ 2‬شاخص بودجه و نیروی انسانی تغییر نک رده اس ت و اف زایش‬
‫سالیانه هزینه های دولت و افزایش بدنه و نیروی انسانی نشان می دهد ت اکنون ب رای تح ول نظ ام اداری و‬
‫کارآمدی آن اقدام موثری انجام نشده است‬
‫‪ .‬رئیس سازمان فناوری اطالعات ایران نیز چن دی پیش در هم ایش چ ارچوب معم اری س ازمانی ای ران‪،‬‬
‫استقرار دولت الکترونیک را راهی برای اصالح ساختار قدیمی و ازک ار افت اده نظ ام اداری ای ران عن وان‬
‫ک رد و گفت‪ :‬توس عه ای ران ب ا نظ ام اداری کن ونی ک ه مبت نی ب ر س اختاری ق دیمی و از ک ار افت اده اس ت‪،‬‬
‫پیچیدگی بسیاری دارد‬
‫‪ .‬نصرهللا جهانگرد اضافه کرد‪ :‬اس تفاده از خ دمات دولت الکترونی ک می توان د اف زون ب ر ب ازآفرینی این‬
‫ساختار فرسوده‪ ،‬نظامی چابک‪ ،‬شفاف‪ ،‬سالمت و با ک ارآیی بس یار ب اال را ب رای کش ور ب ه هم راه داش ته‬
‫باشد‪ .‬رئیس سازمان فناوری اطالعات‪ ،‬دولت الکترونیک را راهکار مناسبی ب رای ره ایی از این س اختار‬

‫‪37 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫قدیمی دانست که تسهیلگر ارایه خدمت نیز ب ه ش مار می رود‪ .‬این مس وول چاب ک س ازی‪ ،‬ایج اد ش فافیت‪،‬‬
‫سالمت شدن نظام اداری و کارآمد شدن را از ویژگی های اصلی دولت الکترونیک برشمرد‬
‫‪ .‬به گفته وی‪ ،‬اکنون در اجرای طرح ملی دولت الکترونیک با یک عقب ماندگی هش ت س اله روب روییم و‬
‫چ ارچوب معم اری س ازمانی ب ا ی ک تعل ل هم راه است‪ .‬جه انگرد انتق ال و تغی یر را وی ژگی ب ارز دولت‬
‫الکترونی ک در ای ران دانس ت ک ه هم بای د انتق ال از وض ع موج ود را عملی س ازد و هم تغی یر نوی نی در‬
‫فرآیندها ایجاد کند تا بتواند در خ دمت اه داف رییس دولت قرارگ یرد‪ .‬ب ه گفت ه وی‪ ،‬درک ص حیح م دیران‬
‫کسب و کار دستگاه های اجرایی از دولت الکترونیک تحق ق آن را ممکن و م وفقیت این ط رح را تض مین‬
‫می کند‪.‬‬
‫نظر کارشناس ان اس تاد رایان ه دانش گاه ته ران الکترونی ک ش دن کاره ا را در ش فاف س ازی بس یار م وثر‬
‫ارزیابی کرد و گفت‪ :‬باید سامانه های هوشمند صف نخست در ارایه خدمت به مردم باش ند ت ا ب دین ت رتیب‬
‫جلوی بسیاری از فساد ها گرفته شود‪ .‬حسین بوبرشاد افزود‪ :‬با بک ارگیری س امانه ه ای هوش مند و ک اهش‬
‫ارتباط متقابل افراد با یک دیگر زمینه بروز بسیاری ازمسایلی که قانونی نیست گرفته شده و این سیستم ه ا‬
‫هستند که بدون هیچ دخل و تصرفی خدمت را ارایه می کنند‪.‬‬
‫وی به سامانه ای که در ماه های گذشته در گمرک جمهوری اسالمی ایران به خدمت گرفته شد اش اره ک رد‬
‫و گفت‪ :‬این سامانه چنان نظمی در کار ایجاد کرده اس ت ک ه حاص ل آن ک اهش قاچ اق ب وده؛ زی را ارتب اط‬
‫خدمت دهنده با صادرکننده و وارد کننده را کم کرده است‬
‫‪ .‬به گفته وی‪ ،‬سامانه هوشمند گمرک از زمانی ک ه کش تی حام ل ک اال روی آب اس ت اطالع ات را ثبت و‬
‫حجم محص ول و جنس آن را ن یز مش خص می کن د‪ .‬هنگ ام ورود ک اال ب ه گم رک ب ه دلی ل ثبت مک انیزه‬
‫اطالعات هیچ فردی نمی تواند با هدف تغییر در آن دخل و تصرفی کرده یا کم اظهاری داشته باشد‬
‫بوبرشاد معتقد است بکارگیری این سامانه حجم کشف قاچاق را در گمرک ‪ 10‬براب ر ک رده و س ود گم رک‬
‫افزایش یافته است‪ .‬استاد آی‪.‬تی دانشگاه تهران تصریح کرد‪ :‬باید سیستم ه ای هوش مند در ص ف اول ق رار‬
‫گیرد و از رویارویی افراد با یکدیگر جلوگیری شود تا زمینه بروز فساد از بین برود‪.‬‬
‫گمرک ایران بتازگی از افزایش ‪56‬درصدی کشفیات قاچاق کاال در گمرک ه ای اج رایی ب ا کم ک س امانه‬
‫جامع گمرکی و پنجره واحد تجاری خبر داده است‪.‬‬
‫بر این اساس در ‪ 11‬ماهه امسال به میزان ‪ 2‬هزار و ‪60‬میلیارد لایر کاالی قاچاق توسط گمرک کشف ش ده‬
‫است‪ .‬پروانه الکترونیکی‪ ،‬پنجره واحد مجازی و ارتباط الکترونی ک‪ ،‬تجه یز گم رک ب ه امکان ات کن ترلی‬
‫پیشرفته‪ ،‬کنترل الکترونیکی کارتهای بازرگانی یک بار مصرف‪ ،‬تبادل الکترونیکی اطالع ات بین گم رک‬
‫و نیروی انتظامی‪ ،‬تلههای الکترونیکی سامانه ثبت و دریافت شماره شناسه گوشیهای وارداتی (‪ )IMEI‬در‬
‫گمرک‪ ،‬الکترونیکی شدن نظارتها در گمرک و راهاندازی سامانه مانیتورینگ کاالهای ترانزیتی‪ ،‬مانیفست‬
‫الکترونیکی و کنترل مکانیزه قبض انبار از مهمترین اق دام ه ای گم رک ای ران در پیش گیری و مب ارزه ب ا‬
‫قاچاق کاال اعالم شده است‪.‬‬
‫ایراندخت نیرومند کارش ناس آی‪.‬تی و اش تغال‪ ،‬ن یز در این زمین ه گفت‪ :‬دولت الکترونی ک ش فافیت م الی‪،‬‬
‫افزایش نظارت متقابل دولت و مردم و در نهایت حکمرانی خوب و اثربخشی دولت را به همراه دارد‪.‬‬

‫‪38 | P a g e‬‬
‫امیر زاهدثانی – محسن معصومی‬ ‫دولت الکترونیک‬

‫کالم آخر تالش دولت یازدهم برای اس تقرار زیرس اخت ه ای ارتب اطی در کش ور س بب ش ده اس ت اکن ون‬
‫بسیاری از مردم ایران با دسترسی به انواع و اقسام ابزار های ارتباطی بتوانند در جریان همه مسائل ق رار‬
‫گیرند‪ .‬به این ترتیب تالش دولت ب رای تحق ق دسترس ی آزاد ب ه اطالع ات ت ا ح د زی ادی در بخش م ردمی‬
‫محقق شده است‪.‬‬
‫اکنون جای دارد که دستگاه های اجرایی‪ ،‬ق وای مقنن ه و قض ائیه ن یز ب ا بک ارگیری س امانه ه ای هوش مند‬
‫زمینه دسترسی آزاد مردم به اطالعات را فراهم سازند تا افزون بر ایجاد تسهیل در ارای ه خ دمت ب ه م ردم‬
‫جلو بروز بسیاری از بی قانونی ها و فسادهای اداری گرفته شود‪.‬‬
‫تالش همگانی برای تحقق بخشیدن به اجرای دولت الکترونیک‪ ،‬بین ایران و کشورهای دارای فس اد اداری‬
‫فاصله زیادی می اندازد و جایگاه کشور را بیش از پیش اعتال می بخشد‪ .‬اکنون وظیف ه هم ه متولی ان اس ت‬
‫که با سرعت سامانه های هوشمند را در خدمت خود گرفته و به توسعه همه جانبه ایران کمک کنند‪.‬‬
‫منابع‬
‫‪1- UNITED NATIONS,E-GOVERNMENT ,SURVEY 2014‬‬
‫‪2- E-Government Development Index‬‬
‫‪3- Online Service Index‬‬
‫‪4- Telecommunication Infrastructure Index‬‬
‫‪5- Human Capital Index‬‬
‫]‪Hamegan.com [Date: 22/7/2007‬‬
‫‪Academist.ir [Date: 22/7/2007] http://www.academist.ir/?p=738‬‬
‫‪http://www.iritn.com/?action=show&type=news&id=12126‬‬
‫]‪6-Talareweb.com [Date: 17/7/2007‬‬
‫‪http://www.talareweb.com/html/index.php?name=News&file=article&sid=3282‬‬
‫]‪7-Esirjan.com [Date: 18/7/2007‬‬
‫?‪http://www.esirjan.com/index.php‬‬
‫‪option=com_content&task=view&id=54&Itemid=34‬‬
‫‪8- Citna.ir [Date: 17/7/2007] http://www.citna.ir/2065.html‬‬

‫‪39 | P a g e‬‬