You are on page 1of 20

`ed§Vamd MìhmU _hmamï´> _wŠV {dÚmnrR>

Zm{eH$- 422 222

‘mZì¶{dÚm d gm‘m{OH$emóo {dÚmemIm

~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm {ejUH«$_ (G15)

_m{hVrnwpñVH$m

e¡j{UH$ df© : 2021-2022


~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm {ejUH«$_ … _m{hVrnwpñVH$m

{ejUH«$_ g§Ho$Vm§H$ (Programme Code) : G 15


AZwH$« _{UH$m
1. {dÚmemIoMm n[aM` ................................................................................................................................... 4
2. ~r.E. (OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm) {ejUH«$_m{df`r ........................................................................................ 4
2.1 {ejUH«$_ g§aMZm
2.2 àdoe-nmÌVm
2.3 {ejUH«$_ ewëH$
2.4 H$mbmdYr
2.5 _mÜ`_
2.6 _yë`_mnZ à{H«$`m
2.7 lo`m§H$
3. Zm|XUr-à{H«$`m ........................................................................................................................................12
4. {d^mJr` H|$Ðo ..........................................................................................................................................13
5. Aä`mgH|$Ðo ............................................................................................................................................14
6. {deof gyMZm / g§nH$m©gmR>r ......................................................................................................................15
n[a{eï>o .....................................................................................................................................17
n[a{eï> 1 : University Grants Commission Resolution (2004)
n[a{eï> 2 : G.R. of Equivalency for 10th and 12th
n[a{eï> 3 : EH$mnojm A{YH$ {ejUH«$‘m§Zm àdoe
n[a{eï> 4 : {dÚmWu ghm¶Vm Am{U {dÚmWu H$ë¶mU ¶moOZm
n[a{eï> 5 : A§{V_ narjm : àíZn{ÌHo$Mo ñdê$n
{dÚmnrR> JrV

EH$ à{Vkm Ago Am_wMr kmZmMr gmYZm Ÿ&


{Ma§VZ kmZmMr gmYZm Ÿ&
kmZ hoM g§OrdZ gmè`m OJVmÀ`m OrdZm Ÿ&& Y¥ Ÿ&&
Á`moV OmJdy gwOmUVoMr gH$cm§À`m A§Var Ÿ&
VrM {Zdmarc nQ>c V_mMo à^mV gy`m©nar Ÿ&
kmZM XoCi, kmZM X¡dV, àJVrÀ`m nyOZm Ÿ&& 1Ÿ&&
Zì`m `wJmMm Zì`m OJmMm kmZ Y_© Amho Ÿ&
Ë`mVM A_wÀ`m COi CÚmMo AmídmgZ amho Ÿ&
_wŠV H$[ac Vmo na§naoÀ`m ~§{XKamVwZ _Zm Ÿ&& 2 Ÿ&&
hmM _§Ì ZoB©c Amåhmcm {Xì` ^{dî`mH$S>o Ÿ&
Ý`m`ZrVrMo nmD$c OoWo ^oXmer Zm AS>o Ÿ&
Oo Oo _§Jc nmdZ Ë`mMr OoWo AmamYZm Ÿ&& 3 Ÿ&&
Hw$gw_mJ«O

{Z{_©Vr
lr. AmZ§X `mXd
ì`dñWmnH$, J«§W[Z[_©Vr H|$Ð, `ed§Vamd MìhmU _hmamï—> _wŠV {dÚmnrR>, Zm{eH$ - 422 222
© 2021, `ed§Vamd MìhmU _hmamï—> _wŠV {dÚmnrR>, Zm{eH$
n àW_ àH$meZ … Owb¡ 2021
n AjaOwiUr … A°H$mo{gg, Zm{eH$
n àH$meH$ … S>m°. {XZoe ^m|S>o, Hw$bg{Md, `ed§Vamd MìhmU _hmamï—> _wŠV {dÚmnrR>, Zm{eH$ 422 222
NB-21-22-51
10. àË`oH$ {ejUH«$_mV AmdS>rà_mUo {ZdS> H$aVm `oVrb
1. {dÚmemIoMm n[aM` Ago n`m©`.

_mZì`{dÚm d gm_m{OH$emóo `m {dÚmemIoV _mZd{Z{_©V H$bm,


gm{hË` `m gO©Zerb {Z{_©{Vì`mnmamMm Am{U Hw$Qw>§~g§ñWonmgyZ 2. {ejUH«$_m{df`r
amÁ`g§ñWon`ªVÀ`m {d{dY g§ñWm§À`m aMZm§Mm, VÎdkmZmMm d B{Vhmg-
na§nam§Mm Aä`mg Ho$bm OmVmo. 21 ì`m eVH$mVrb OmJ{VH$ AmìhmZm§Zm EHy$U 120 lo`m§H$m§Mm hm {ejUH«$_ 3 df} H$mbmdYrMm Amho.
gm_moao OmÊ`mgmR>r ~m¡{ÕH$ nyd©V`mar H$aUo Am{U AÜ``Zerb `m {ejUH«$_mgmR>r àË`oH$ Aä`mgH|$Ðmda {H$_mZ 20 d H$_mb 60
g_mOmgmR>r e¡j{UH$ g§gmYZm§Mm {dH$mg H$aUo ho `m {dÚmemIoMo {dÚmÏ`mªZm àdoe {Xbm OmB©b. nwaeo r {dÚmWu g§»`m Zgë`mg OdiÀ`m
Ü`o` Amho. {dÚmemIoVrb {d{dY {ejUH«$_m§Mm Ame` hm _mZdH|$Ðr Aä`mgH|$Ðmda {dÚmÏ`mªZm Ë`m§Mr g§_Vr Agë`mg dJ© H$aÊ`mV
AgVmo. _mZdr _yë`m§da d _mUgmÀ`m {dH$mg-H$m`©H$« _m§da ^a XoUmam `oB©b. Ë`m H|$Ðmda {dÚmÏ`mªZm g§nH©$gÌo, A§VJ©V _yë`_mnZ Am{U
Ame` ho `m {dÚmemIoVrb Aä`mgH«$_m§Mo d¡{eîQ>ç Amho.
narjogmR>r Omdo bmJob.
{dÚmemIoMr R>iH$ d¡{eîQ>ço WmoS>Š`mV Aer :
1. OJ^amVë`m {d{dY g§ñH¥$VtMm, amï´>-amÁ`m§À`m n {ejUH«$_mMr C{Ôï>o
OS>UKS>UrMm, B{Vhmg na§nam§Mm, ~r.E., E_.E., E_. (1) _w{ÐV d A_w{ÐV àgma_mÜ`_m§À`m joÌmV H$m_ H$aUmè`m ì`ŠVtZm
{\$b. Am{U nrEM.S>r. {ejUH«$_m§Mm Aä`mgH«$_mV àgma_mÜ`_m§Mo VÎdkmZ d H$m`©nÕVr `m{df`r _m{hVr XoUo.
g_mdoe. (2) d¥ÎmnÌo d àgma_mÜ`_m§Vrb {d{dY H$m¡eë`m§Mm n[aM` H$ê$Z
2. _mZdr h¸$, ñdmV§Í`, g_Vm, ~§YwVm, BË`mXr _yë`o, XoU.o
n`m©daU ajUmXr Midir, gmH©$, `wZmo, BË`mXr (3) J«m_rU d ehar joÌmVyZ nÌH$ma hmoD$ BpÀN>Umè`m§Mr
OmJ{VH$ H$ë`mUH$mar g§KQ>Zm§Mo H$m`©, {ó`m§Mo nÌH$m[aVm{df`H$ OmUrd dmT>{dUo.
g~brH$aU, d§{MVm§À`m Apñ_VoMo bT>o, ^mfm, Y_©,
(4) ñWm{ZH$, N>moQ>çm Am{U _Ü`_ d¥ÎmnÌm§Zm, Xÿa{MÌdmUr Am{U
àXoem§À`m {d{dYVoVyZ EH$VogmR>r aMbobo Z_wZmXe©,
do~ ‘mܶ‘m§Zm nÌH$m[aVoVrb à{e{jV _Zwî`~i CnbãY H$ê$Z
OmJ{VH$sH$aU Am{U ñWm{ZH$ {dH$mgmMr gm§JS> Aem
XoU.o
{d{dY Ame`gyÌm§À`m Aä`mgH«$_m§_Ü`o g_mdoe Amho.
(5) OZg§nH©$ A{YH$mè`mgmR>r bmJUmar H$m¡eë`o AdJV H$ê$Z
3. J«§Wmb` d _m{hVremó, d¥ÎmnÌ{dÚm d OZg§kmnZ,
XoU.o
Aem {deof {df`m§da ñdV§Ì {ejUH«$_.
(6) ~mVå`m§Mr ^mfm§Vao H$aÊ`mgmR>r bmJUmar ^mfm§Va H$m¡eë`o
4. {gÕm§V Am{U ì`dhma `m§Mr gm§JS> KmbUmao Cn`mo{OV
{eH${dUo.
Aä`mgH«$_.
5. ì`ŠVrÀ`m gO©ZerbVobm d H$ënH$Vobm dmd XoUmao 2.1 {ejUH«$_ g§aMZm
Anma§n[aH$ Aä`mgH«$_.
df© Aä`mgH«$_ lo`m§H$ EHy$U lo`m§H$
6. {dÚmÏ`mªÀ`m ì`pŠV_Îd {dH$mgmgmR>r Am{U ì`mdgm{`H$
`emgmR>r bmJUmè`m nyaH$ H$m¡eë`m§Zm dmd XoUmao VmpÎdH$ àmË`{jH$
Aä`mgH«$_.
01. A{Yð>mZ 36 + 04 40
7. ñd`§AÜ``ZmgmR>r bmJUmè`m ZmdrÝ`nyU© H$m¡eë`m§Mo
{ejU.
02. gd©gmYmaU joÌo 36 + 04 40
8. nm`m^yV Aä`mgH«$_mV {d{dY g§H$ënZm§Mo ñnï>rH$aU
XoÊ`mda ^a. 03. {deof joÌo 36 + 04 40
9. ñd`§AÜ``Z nwñVHo$, ñdmÜ`m`, joÌr` H$m`©, àH$ën
Aä`mg, CnJ«h godm d do~_mÜ`_m§VyZ {dÚmÏ`mªZm EHy$U 108 + 12 120
_mJ©Xe©Z godm Aem {d{dY A§Jm§Zr {dÚmÏ`mªZm e¡j{UH$
gmhmæ`.
~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 4
{dÚmnrR>mH$Sy>Z N>mnrb AÜ``Z gm{hË` (nwñVH$m§Mm g§M) 02. ~mV_rMr {d{dY H$m`©joÌo (MCJ 202)
àmá hmoB©n`ªV {dÚmÏ`mªZr {dÚmnrR>mÀ`m ycmou.ac.in OR nwñVH$ 1 … ~mV_rMr gd©gmYmaU H$m`©joÌo
ycmou.digitaluniversity.ac.in ¶m g§H$o VñWimda .pdf ñdê$nmV
CnbãY Agbobr Imbrb nwñVHo$ S>mD$ZbmoS> H$ê$Z Aä`mgmdrV. nwñVH$ 2 … H¥$fr, ghH$ma d AW©-dm{UÁ` joÌo
nwñVH$ 3 … H«$sS>m nÌH$m[aVm
JQ> 1 … àW_ df© (A{Yð>mZ Aä`mgH«$_)
01. ñd`§-AÜ``Z H$m¡eë`o (OPN 101) 03. AmYw{ZH$ _hmamï´> (MCJ 203)
nwñVH$ 1 … dmMZ d boIZ H$m¡eë`o nwñVH$ 1 … AmYw{ZH$ _hmamï´> … bmoH$àemgZ d AW©H$maU
nwñVH$ 2 … g§^mfU d ldU H$m¡eë`o nwñVH$ 2 … à~moYZ na§nam d d¥ÎmnÌg¥ï>rMr dmQ>Mmb
nwñVH$ 3 … {ZarjU, J«§Wmb` Cn`moOZ d ñd`§{ZX}{eV AÜ``Z nwñVH$ 3 … H$bm d gm{hË`
04. AmYw{ZH$ ^maV (MCJ 204)
02. _amR>r … ( MAR 101) nwñVH$ 1 … ^maVmMo amOH$maU
nwñVH$ 1 … ^m{fH$ {d{Z_` … VÎd Am{U ì`dhma nwñVH$ 2 … Am§Vaamï´>r` amOH$maU d ^maVmMo naamï´>g§~§Y
nwñVH$ 2 … _amR>rMm ^m{fH$ dmna (H$m`©nwpñVH$m) nwñVH$ 3 … ^maVmMo AW©H$maU, g_mOH$maU d g§ñH¥$Vr
nwñVH$ 3 … ^m{fH$ gO©ZerbVm … ñdê$n d àH$ma
05. _w{ÐV _mÜ`_m§gmR>r boIZH$m¡eë`o (MCJ 205)
nwñVH$ 4 … _amR>r ^mfoMm gO©Zerb dmna (H$m`©nwpñVH$m)
nwñVH$ 1 … d¥ÎmnÌo, dmVm©boI d gXaboIZ
03. qhXr d B§J«Or … (HEN 101) nwñVH$ 2 … AJ«boI, ñ\w$Q>boI d dmMH$m§Mr nÌo
nwñVH$ 3 … ^mfm d ^mfm§Va
nwñVH$ 1 … qhXr ^mfm H$m n[aM` Am¡a CgH$s g§aMZm
nwñVH$ 2 … H$m`©nwpñVH$m 06. ÑH²$-lmì` _mÜ`_o … ñdê$n d H$m¡eë`o (MCJ 206)
nwñVH$ 3 … Foundation Course in English nwñVH$ 1 … Z^moodmUr
nwñVH$ 4 … Work Book nwñVH$ 2 … Xya{MÌdmUr d _m{hVrnQ>
nwñVH$ 3 … ñdagmYZm d gmXarH$aU H$m¡eë`o
04. gm_mÝ`kmZ d gm_m{OH$ OmUrd … (GKN 101)
nwñVH$ 1 … {dkmZ, V§ÌkmZ, n`m©daU Am{U Amamo½` 07. n¶m©daU Aä¶mg (EVS 201)
nwñVH$ 2 … {dH$mg : g§H$ënZm Am{U _mJ© n¶m©daU Aä¶mg (EVS 201) ¶m A{Zdm¶© {df¶mMr narjm {dÚm϶mªZm
Úmdr bmJob. ¶m {ejUH«$‘mMo JwU {ejUH«$‘mMr A§{V‘ loUr R>a{dVmZm
nwñVH$ 3 … g§kmnZH«$m§Vr d O¡d V§ÌkmZ J«mø Yabo OmUma ZmhrV. VWm{n ¶mV "gr' loUr {‘i{dUo A{Zdm¶©
05. _mZì`{dÚm … (HUM 101) Agob.
nwñVH$ 1 … _mZì`{dÚm d b{bV H$bm§Mm n[aM` JQ> 3 … V¥Vr` df© … {deof Aä`mgjoÌo
nwñVH$ 2 … à`moJm{Y{ð>V d `§Ìm{Y{ð>V H$bm
01. OZg§kmnZ d {dH$mg g§kmnZ (MCJ 301)
nwñVH$ 3 … H$m`©nwpñVH$m
nwñVH$ 1 … g§kmnZ, OZg§kmnZ d {dH$mg g§kmnZ
06. gm_m{OH$emóo … (SOC 101) nwñVH$ 2 … g§kmnZH«$m§Vr … ñdê$n d n[aUm_
nwñVH$ 1 … B{Vhmg d amÁ`emó nwñVH$ 3 … àgma_mÜ`_m§Mo AW©H$maU
nwñVH$ 2 … g_mOemó d _mZgemó 02. ^maVr` amÁ`KQ>Zm Am{U emgZì`dhma (MCJ 302)
nwñVH$ 3 … AW©emó d ^yJmob nwñVH$ 1 … ^maVr` amÁ`KQ>ZoMr Mm¡H$Q>
nwñVH$ 2 … g§gXr` H$m_H$mO
JQ> 2 … {ÛVr` df© … gd©gmYmaU Aä`mgjoÌo nwñVH$ 3 … àemgH$s` g§aMZm d H$m_H$mO
01. d¥ÎmnÌì`dgm` d nÌH$m[aVm (MCJ 201) 03. nÌH$m[aVm … H$m`Xo Am{U Zr{V_yë`o (MCJ 303)
nwñVH$ 1 … d¥ÎmnÌì`dgm`, ñdê$n d ì`dñWmnZ nwñVH$ 1 … àgma_mÜ`_m§er g§~§{YV H$m`Xo
nwñVH$ 2 … ~mV_r d ~mV_rXma nwñVH$ 2 … _mZdr hŠH$
nwñVH$ 3 … J«m_rU nÌH$m[aVm nwñVH$ 3 … nÌH$m[aVoMr Zr{V_yë`o
~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 5
04. nÌH$m[aVm Am{U g§~§{YV H$m`©joÌo (MCJ 304) (3) V¥Vr` df© ({deof joÌo)
nwñVH$ 1 … Om{hamV
{dÚmnrR> ewëH$ é. 2,600/-
nwñVH$ 2 … OZg§nH©$
Aä`mgH|$Ð ewëH$ é. 1,500/-
nwñVH$ 3 … N>m`m{MÌ nÌH$m[aVm
05. g§nmXZ … ñdê$n d H$m¡eë`o (MCJ 305) EHy$U ewëH$ é. 4,100/-
nwñVH$ 1 … d¥ÎmnÌmMo g§nmXZ
E {dÚmnrR> {híí¶mMo ewëH$ Am°ZbmB©Z ^aUo A{Zdm¶© Amho. ho
nwñVH$ 2 … {Z`VH$m{bH$m§Mo g§nmXZ
ewëH$ amoIrZo AWdm BVa H$moU˶mhr nÕVrZo ñdrH$mabo OmV
nwñVH$ 3 … J«§W{Z{_©Vr d g§nmXZ Zmhr. Aä¶mgH|$Ð ewëH$ amoIrZo AWdm H|$ÐmÀ¶m ~±H$ Im˶mda
06. àgma_mÜ`_m§Vrb g§JUH$s` Cn`moOZ d _wÐUV§Ìo O‘m H$amdo Am{U ˶mMr nmdVr ¿¶mdr. ‘m{hVr nwpñVHo$V Z‘yX
(MCJ 306) Ho$boë¶m ewëH$mnojm A{YH$ a¸$‘ XoD$ Z¶o.
nwñVH$ 1 … g§JUH$ … aMZm d Cn`moOZ ewëH$ naV {_iÊ`m~m~V … EH$Xm àdoe KoVë`m-
nwñVH$ 2 … J«m{\$Šg d {S>PmB©Z Z§Va Vmo aÔ Ho$bm Var ewëH$ naV {_iUma Zmhr.
nwñVH$ 3 … _wÐUV§Ìo
E `m {ejUH«$_ ewëH$mVM {dÚmÏ`mªZm AÜ``ZnwñVHo$, H$m`©-
nwpñVH$m {Xbr OmB©b. darb ewëH$mIoarO AÝ` H$moUË`mhr
2.2 àdoe-nmÌVm ñdê$nmMo ewëH$ {dÚmnrR>mbm Ano{jV Zmhr.

àdoe-nmÌVm H$mbmdYr Aä`mgH«$_ {ejUH«$_ ewëH$mg§~§Yr gyMZm


E Am°ZbmB©Z àdoe H$aVmZm {dÚmÏ`mªZr àW_V… Ho$di {dÚmnrR>
12dr CÎmrU© qH$dm d¥ÎmnÌ{dÚm 3 df} àW_ df© (A{Yð>mZ)
nX{dH$mYmaH$ (`M__w{d) ewëH$ Ë`m Ë`m dfm©Mo B§Q>aZoQ> ~±qH$J, S>o~rQ> H$mS>©, H«o$S>rQ>
qH$dm nyd©V`mar AWdm H$mS>©, _mo~mB©b ~±qH$J qH$dm BVa àM{bV Am°ZbmB©Z H°$e
g_H$j {ejUH«$_ CÎmrU© Q´>mÝg\$a à{H«$`oMm dmna H$ê$Z ^amdo. Am°ZbmB©Z \$s ^aë`mÀ`m
Q´>mÝP°ŠeZ Z§~aMr Zm|X KoD$Z nmdVr qàQ> H$ê$Z ¿`mdr Am{U
àdoe AOm©À`m qàQ>gmo~V OmoSy>Z Aä`mgH|$Ðmda O_m H$amdr.
2.3 {ejUH«$_ ewëH$ E àdoe AOm©Mr qàQ> àV Aä`mgH|$Ðmda O_m H$aVmZm Ë`m dfuÀ`m
^abo ë `m {ejUH« $ _ ew ë H$mVrb Aä`mgH| $ ÐmMo ew ë H$
(1) àW_ df© (A{Yð>mZ)
Aä`mgH|$ÐmÀ`m ~±H$ ImË`mV ~±H$ MbZmZo ^ê$Z AWdm H«$m°g
Ho$bobm AH$mD§$Q> no`r MoH$ AXm H$ê$Z qH$dm Aä`mgH|$ÐmZo
{dÚmnrR> ewëH$ é. 1,100/-
{ZYm©[aV Ho$boë`m A{YH¥$V nÕVrZo O_m H$ê$Z nmdVr ¿`mdr d
Aä`mgH|$Ð ewëH$ é. 500/- Vr {ejUH«$_ nyU© hmoBn© `ªV ñdV§Ì \$mB©b_Ü`o OVZ H$ê$Z R>do mdr.
EHy$U ewëH$ é. 1,600/- E Aem nÕVrZo àdoe à{H«$`oMm Adb§~ H$ê$Z Amnbm àdoe
{ZpíMV H$amdm Am{U AmnU {Xboë`m _mo~mB©b H«$_m§H$mda Amnbm
. àdoe Pmë`mMm VgoM Vw_Mm àdoe Pmë`mda `oUmè`m H$m`_
Zm|XUr H«$_m§H$mMm _ogOo {_iÊ`mMr à{Vjm H$amdr. Amnbm àdoe
(2) {ÛVr` df© (gd©gmYmaU joÌo) {ZpíMV Pmbm qH$dm H$go `m~m~V AmnU {ZdS>boë`m
Aä`mgH|$ÐmÀ`m H$m`_ g§nH$m©V amhmdo.
{dÚmnrR> ewëH$ é. 2,600/-
2.4 H$mbmdYr
Aä`mgH|$Ð ewëH$ é. 1,000/- AÜ``Z H$mbmdYr … 3 df}, Zm|XUr H$mbmdYr … 8 df}
EHy$U ewëH$ é. 3,600/- Zm|XUr H$mbmdYr g§në`mda Zì`mZo àdoe KoD$Z gd© Aä`mgH«$_
nyU© H$aVm `oVrb.

~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 6


2.5 _mÜ`_ (B) V¥Vr` df© … {deof Aä`mgjoÌo
gd© Aä`mgH«$_m§gmR>r "_amR>r' ho {ejUmMo _mÜ`_ amhrb. H«$. Aä`mgH«$_ àmË`{jH$/H$m`m©Z^w dmMo ñdê$n JwU lo`m§H$
Aä`mgH«$_m§Mr nmR>çnwñVHo$, Aä`mgH|$Ðmdarb _mJ©Xe©Z, BË`mXr g§Ho$Vm§H$
_amR>r ^mfoVyZM CnbãY hmoB©b. A§VJ©V _yë`_mnZ Am{U A§{V_
narjoMr àíZn{ÌH$m _amR>rVyZM Agob. _mÌ àíZm§Mr CÎmao {b{hÊ`mgmR>r 1. MCJ304 (P) (i) Om{hamV g§J«h d {díbofU 50 01
qhXr qH$dm B§J«Or ^mfoMm dmna H$amd`mMm Agë`mg narjoAmYr (ii) N>m`m{MÌU/
{dÚmnrR>mMr g§_Vr ¿`mdr bmJob. J¥hn{ÌH$m g§nmXZ 50 01
e¡j{UH$ df© 2016-17 nmgyZ àdoe àW_, {ÛVr` Am{U V¥Vr` 2. MCJ305 (P) (iii) d¥ÎmnÌ/{Z`VH$m{bH$/
df© Aem Z¡g{J©H$ dmT>rZoM hmoVrb. BVa nÕVrZo àdoe hmoUma ZmhrV. J«§W g§nmXZ 50 01
2.6 _yë`_mnZ à{H«$`m 3. MCJ306 (P) (iv) g§JUH$s` Cn`moOZ 50 01
A§VJ©V _yë`_mnZ EHy$U 200 04
Aä`mgH|$Ðmdarb g§_̧ H$m§À`m _mJ©Xe©ZmImbr nyU© H$amd`mÀ`m
àmË`{jH$m§Mo d H$m`m©Zw^dmMo _yë`m§H$Z Aä`mgH|$Ð-g§_§ÌH$m§ZrM Aä`mgH|$Ð Am°ZbmB©Z JwU`mÚm {d{hV _wXVrV ^ê$Z
H$amd`mMo Amho. Ë`mMm Vnerb - {dÚmnrR>mÀ`m narjm {Z`§ÌH$mH$S>o nmR>dVrb. A§VJ©V _yë`_mnZmV
(A) àW_ df© … A{Yð>mZ Aä`mgH«$_ CÎmrU©VogmR>r 40% JwU A{Zdm`© AgVrb.
H«$. Aä`mgH«$_ àmË`{jH$/H$m`m©Z^w dmMo ñdê$n JwU lo`m§H$ Aä`mgH«$_{Zhm` A§VJ©V _yë`_mnZ
g§Ho$Vm§H$
{dÚmÏ`mªZr J¥hnmR>, H$m`©npw ñVH$m, joÌr` gd}jU, H$mÌUg§Jh« ,
1. OPN 101 (P) (1) J¥hnmR> 25 01 nmhUr Ahdmcm§ À `m _mÜ`_mVy Z n« H $ën nÕVrZo Aä`mg
2. GKN 101 (P) (2) J¥hnmR> 25 H$amd`mMm Amho. Ë`mMo Aä`mgH«$_{Zhm` ñdmÜ`m` d _yë`_mnZmMo
3. MAR 102 (P) (i) _amR>rMm ^m{fH$ dmna … Vnerc Imcr {Xcoco AmhoV. {dÚmÏ`mªZr Aä`mgH|$Ðmdarc g§_̧ H$m§À`m
H$m`©nwpñVH$m 25 01 _mJ©Xe©ZmImcr hm Aä`mg nyU© H$ê$Z Ë`m§À`mH$So> Amnmnco
(ii) _amR>r ^mfoMm gO©Zerb
n«H$ën, H$m`©npw ñVH$m _yë`_mnZmgmR>r {Xcoë`m _wXVrV gmXa H$amd`mMo
dmna … H$m`©nwpñVH$m 25
AmhoV.
4. HEN 101 (P) (iii) qhXr … H$m`©nwpñVH$m 25 01
(iv) B§J«Or … H$m`©nwpñVH$m 25 A§VJ©V _yë`_mnZmgmR>rMo H$m`© {dÚmÏ`m©Zo {ZYm©[aV _wXVrV
Aä`mgH|$Ðmda gmXa H$ê$Z g§~§{YV g§_§ÌH$m§H$Sy>Z JwUXmZ H$ê$Z
5. HUM 101 (P) (v) _mZì`{dÚm … H$m`©npw ñVH$m 25 01
¿`mdo.
SOC 101 (P) (vi) gm_m{OH$emóo … J¥hnmR> 25
EHy$U 200 04 (A) àW_ df© : A{Yð>mZ Aä`mgH«$_
(Am) {ÛVr` df© … gd©gmYmaU Aä`mgjoÌo E OPN101: ñd`§-AÜ``Z H$m¡eë`o : J¥hnmR> (25 JwU)
H«$. Aä`mgH«$_ àmË`{jH$/H$m`m©Zw^dmMo ñdê$n JwU lo`m§H$ »mmcrcn¡H$s H$moUVmhr EH$ J¥hnmR> nyU© H$am.
g§Ho$Vm§H$ 1. Vwåhr dmMcoë`m Hw$R>ë`mhr EH$m nwñVH$mMm 500 eãXm§V n[aM`
1. MCJ201 (P) (i) ~mV_rXmar … H$m`m©Z^w d/ H$ê$Z Úm.
gd}jU 25 01 2. Vwåhr Xya{MÌdmUrda nmhV Agcoë`m Hw$R>ë`mhr EH$m _m{cHo$Mo/
(ii) ~mV_r g§nmXZ 25
H$m`©H«$_mMo 500 eãXm§V Imcrc _wÚm§À`m AmYmao eãXm§H$Z
2. MCJ202 (P) (iii) ~mV_r … H$mÌUg§J«h 25 01 H$am.
(iv) d¥Îm{díbofU 25
({df`, H$WmZH$, ñd^mdXe©Z, OrdZ{df`H$ Ñ{ï>H$moZ, _yë`o,
3. MCJ205 (P) (i) d¥ÎmboI-boIZ 25 01 gmXarH$aU e¡cr, BË`mXr.)
(ii) AJ«boI/gXa boIZ 25
3. Amnë`m amoOÀ`m OrdZmV AmT>iUmè`m {H$_mZ 25 n«VrH$m§Mm/
4. MCJ206 (P) (i) Z^modmUrgmR>r boIZ 25 01 g§Ho$V{MÝhm§Mm g§J«h H$am. Ë`m n«VrH$m§Mm AW© d Cn`moJ Ë`m
(ii) Xya{MÌdmUr/ñdagmYZm
gmXarH$aU 25 Ë`m {MÝhm§g_moa {chm.
5. EVS 201 n`m©daU Aä`mg/J¥hnmR> 20 01 (CXm. ^maVmMm amï´>ÜdO. AmnU {Va§Jm P|S>çmMo {MÌ {MH$Q>dmdo.
Ë`mg_moa Ho$ear, nm§T>am, {hadm `m VrZ a§Jm§Mm d AemoH$MH«$mÀ`m
EHy$U 200 04 `moOZoMm g§H$o VmW© {chmdm.)
~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 7
4. J«§Wmc`mVrc _m{hVrÀ`m AmYmao Imcrcn¡H$s H$moUË`mhr EH$m 03. "^maVr` amÁ`KQ>Zm' `m {df`mda 500 eãXm§Mm {Z~§Y {chm.
ì`ŠVrMm OrdZnQ> V`ma H$am. 04. ^maVr` amÁ`KQ>ZoVrc {d{dY KQ>Zm XwéñË`m§Mr `mXr H$am.
(H$) _. Jm§Yr, (I) S>m°. ~m~mgmho~ Am§~oS>H$a, (J) _Xa 05. Imcrcn¡H$s H$moUË`mhr EH$m {df`mda {H$_mZ 500 eãXm§Mm
Voaogm, (K) adtÐZmW Q>mJmoa, (M) S>m°. AãXwc H$cm_, (N>) {Z~§Y {chm.
~miemñÌr Om§^Ho $a, (O) n«~moYZH$ma R>mH$ao, (P) n«.Ho$. AÌo,
(H$) eharH$aUmÀ`m g_ñ`m, (I) eoVH$è`m§À`m g_ñ`m,
(Q>) AqOŠ` ahmUo, (R>) Hw$_ma J§Yd©, (S>) ìhr. em§Vmam_,
(J) g_mOmVrc A§YlÕm§Mo ñdê$n, (K) Ym{_©H$ H$_©H$m§S> d
(T>) B§{Xam Jm§Yr, (U) _hfu Ym|S>mo Ho$ed H$d}, (V) a.Ym|.
H$d}, (W) XwJm© ^mJdV, (X) n«o_M§X, (Y) `ed§Vamd MìhmU, ê$T>r na§nam, (M) ~XcVr Hw$Qw§>~g§ñWm, (N>) Am{XdmgtMo
(Z) Ho$Xma OmYd, (n) qdXm H$a§XrH$a, (\$) ~m~m Am_Qo>, cmoH$OrdZ, (O) AmYw{ZH$sH$aUmMm OrdZe¡crdarc n[aUm_,
(^) AOrO ào_Or. (P) emco` {ejUmVrc JiVr-ñW{JVr (Q>) Amamo½¶ ¶§ÌUm,
(R>) gmoeb {‘S>r¶m.
E GKN101 : gm_mÝ`kmZ d gm_m{OH$ OmUrd : J¥hnmR> (25 JwU)
01. Imcrcn¡H$s EH$m {df`mda H$mÌUg§Jh« V`ma H$am. O_dcoë`m 06. _mZgemñÌmVrc ì`pŠV_Îd g§H$ënZoÀ`m AmYmao Vwåhm§cm
H$mÌUm§À`m AmYmao {H$_mZ nmMeo eãXm§Mm {dícofUmË_H$ d¥ÎmcoI ^mdcoë`m Hw$R>ë`mhr EH$m ì`pŠV_ÎdmMo JwU{deof ñßï> H$am.
{chm. 07. Imcrcn¡H$s H$moUË`mhr EH$m {df`mda {ZarjUmË_H$ {Z~§Y
(H$) n`m©daU (I) n«XyfU {chm.
(J) Amamo½` (K) {dkmZ (H$) J«mhH$mMo _mZgemñÌ, (I) IoimMo _mZgemñÌ, (J)
(M) gm{hË` (N>) Y_© JwÝhoJmarMo _mZgemñÌ, (K) Xya{MÌdmUrÀ`m Xe©H$m§Mo
(O) O¡dV§ÌkmZ (P) ghH$ma _mZgemñÌ
(Q>) _mZdr h¸$ (R>) J«mhH$ Midi
(S>) H$cm (T>) H«$sS>m (Am) {ÛVr` df© : gd©gmYmaU Aä`mgjoÌo
E MAR101 : _amR>r (50 JwU)
E MCJ 201 : d¥ÎmnÌì`dgm` d nÌH$m[aVm (50 JwU)
(1) _amR>rMm ^m{fH$ dmna : H$m`©nwpñVH$m : 25 JwU
(2) _amR>r ^mfoMm gO©Zerc dmna : H$m`©nwpñVH$m : 25 JwU (H$) ~mV_rXmar : H$m`m©Zw^d/gd}jU (25 JwU)
E HEN101 : qhXr - B§J«Or (50 JwU) (1) Amnë`m n[agamVrc Imcrcn¡H$s EH$m {df`mdarc joÌr`
(1) qhXr : H$m`©nwpñVH$m : 25 JwU nmhUr H$ê$Z ~mV_rnÌo/d¥ÎmcoI {chm.
(2) B§J«Or : H$m`©nwpñVH$m : 25 JwU 1. {d{eï> {dH$mg `moOZm (CXmhaUmW©, n§Vn«YmZm§Mr J«m_
gS>H$ `moOZm, nmdgmÀ`m nmÊ`mMm nwZdm©na, nmUrnwadR>m,
E HUM101 : _mZì`{dÚm Amamo½` `moOZm, H¥$fr joÌmVrc {d{eï> `moOZm, gmjaVm
(1) H$m`©nwpñVH$m : 25 JwU _mohr_)
2. J«m_n§Mm`V/ZJanm{cH$m/_hmnm{cH$m `m§Mo H$m`©
E SOC101 : gm_m{OH$emñÌo … J¥hnmR> (25 JwU)
3. ñd`§godr g§ñWoMo H$m`©
Imcrcn¡H$s H$moUVmhr EH$ J¥hnmR> nyU© H$am. 4. ñWm{ZH$ g_ñ`m
01. OmZodmar Vo {S>g|~a `m H$mcI§S>mV KS>coë`m R>iH$ KQ>Zm- 5. J«m_ñdÀN>Vm A{^`mZ/ZJa-ñdÀN>Vm A{^`mZ
KS>m_moS>tMm H$mcnQ> V`ma H$am. (`m H$mcnQ>mV amOH$maU, 6. {dH$mg{ZYtMm {d{Z`moJ (Am_Xma-ImgXmam§À`m
{ejU, Z¡g{J©H$ AmnÎmr, nwañH$ma, `wÕ-KmV, H$cm-H«$rS>m d {dH$mg{ZYrVrc H$m_o)
g§§ñH¥$Vr joÌmVrc C„oIZr` KS>m_moS>r, Wmoam-_moR>çm§Mo _¥Ë`y, 7. J«m_n§Mm`VrÀ`m J«m_g^m
BË`mXtMm g_mdoe Agmdm.) 8. {Oëhm n[afXm§À`m Am_g^m
02. Hw$R>ë`mhr EH$m joÌmVrc R>iH$ KS>m_moS>tMm H$mcnQ> V`ma 9. A§JUdmS>çmVrc {ejU
H$am. (CXmhaUmW©, Am°qc{nH$ ñnYm©-n«ma§^mnmgyZ AmOn`ªV, 10. n`m©daUmMr pñWVr
{H«$Ho$Q>/Q>{o Zg dëS>H© $n àma§^mnmgyZ-AmOn¶ªV. _amR>r gm{hË` 11. ì`gZmYrZVm
g§_ocZo-n«ma§^mnmgyZ Vo AmOn`ªV, ^maVr` amï´>r` H$m±J«ogMr 12. A§YlÕm d cmoH$g_OwVr
A{Ydoo eZo-n«ma§^mnmgyZ Vo AmOn`ªV, {dkmZmMr Zmo~oc 13. \w$ceoVr
nm[aVmo{fHo$, kmZnrR> nm[aVmo{fHo$, BË`mXr) 14. {dkmZ n«Xe©Zo

~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 8


15. Hw$nmofU (H$modir nmZJi) H$a_UyH$, (7) {dÚmWu g§KQ>Zm, (8) n`m©daU Midir,
16. H$Mam ì`dñWmnZ (9) {d{Y_§S>imVco H$m_H$mO, (10) dmL²>_`rZ KS>m_moS>r.
17. ~MVJQ> Am{U {dH$mg `moOZm qH$dm
18. dmMZmc`o B§JO
« r d¥ÎmnÌm§Vrc nwT>rcn¡H$s H$moUË`mhr nmM {df`m§Vrc EHo$H$
19. {d{eï> CÔoemZo ñWmnZ Pmcocr _§S>io ~mV_r {ZdSy>Z {VMo ^mfm§Va H$am.
20. d¡ÚH$s` godm Am{U é½Um§Mo/d¡Úm§Mo AZw^d (H$) amOH$s` ~mV_r, (I) AnKmV d¥Îm, (J) H«$rS>mdmVm©,
(I) ~mV_r g§nmXZ (25 JwU) (K) AW©-ì`mnma{df`H$ ~mV_r, (M) {dkmZ-V§ÌkmZ-
(1) d¥ÎmnÌmVyZ {ZdS>coë`m H$moUË`mhr nmM ~mVå`m Vw_À`m Ñï>rZo n`m©daU {df`H$ ~mV_r, (N>) g§gX-{d{Y_§S>imMo H$m_H$mO
AmXe© ñdê$nmV H$em Agmì`mV ho R>adyZ Ë`m ~mV_rMo nwZc}IZ (O) H¥$fr, ghH$ma, J«m_rU {dH$mg, (P) Am§Vaamï´>r` KS>m_moS>r
H$am. (Q>rn : _yi ~mV_r {MH$Q>dhrV S>mì`m ~mOycm {MH$Q>dmdr qH$dm g§ajU-{df`H$ ~mV_r, (Q>) H$cm-gm{hË`-H$a_UyH$
d g_mo a COì`m nmZmda nw Z c} { IV ~mV_r {chmdr. qH$dm cmoH$éMr dmVm©nÌ, (R>) Z¡g{J©H$ AmnÎmr (^yH$§ n, Adf©U,
EHy$U JwU : 100) BË`mXr) (S>) gm_m{OH$ KS>m_moS>r, (T>) JwÝho d¥Îm.
(2) EH$M ~mV_r {Za{Zamù`m d¥ÎmnÌm§V H$moUH$moUË`m nÕVrZo n«{gÕ (I) AJ«cI o /gXacoIZ/dmMH$nÌo (25 JwU)
Pmcr `mMr VwcZmË_H$ {ZarjUo Zm|Xdm. `m CnH«$_mgmR>r EH$m (1) d¥ÎmnÌmVrc amOH$s` {df`mdarc Xhm AJ«cI o m§Mo gd}jU H$am.
KQ>Zodarc nmM ~mVå`m `mn«_mUo VrZ KQ>Zm§À`m EHy$U 15 amOH$s` n«íZm§Mr {ZdS>, AJ«cI o H$m§Mm Ñ{ï>H$moZ, n«íZm§Mr _m§S>Ur,
~mVå`m g§H${cV H$amì`mV. n«Ë`oH$ KQ>Zodarc nmMhr ~mVå`m {ZénUe¡cr, BË`mXr A§Jm§Zr `m AJ«cI o m§~m~VMo Amnco AmH$cZ
gcJ {MH$Q>dmì`mV d Z§Va Ë`m{df`r Vm¡c{ZH$ {ZarjUm§Mo Zm|Xdm.
{Q>nU {chmdo. ~mV_rMo erf©H$, brS>, AmVcm _OHy$a, _m{hVrMm qH$dm
Vnerc, ^mfm BË`mXr A§Jm§Zr ho {Q>nU {chmdo. (JwU {d^mJUr (2) H$moUË`mhr EH$m d¥ÎmnÌmVrc gXamMr Xhm H$mÌUo H$mT>m. Ë`mda
: EH$m {Q>nUmg 5 JwU `mn«_mUo 3 {Q>nUmg 15 JwU) AmYm[aV Amnco AmH$cZ ñnï> H$aUmam 1000 eãXm§Mm {Z~§Y
E MCJ 202 : ~mV_rMr {d{dY H$m`©joÌo (50 JwU) {chm. gXa coIH$mZo {ZdS>cc o o {df` d Ë`m§Mo _hÎd,{df`_m§S>Ur
(H$) ~mV_r : H$mÌUg§J«h (25 JwU) d {ZénUe¡cr, JwUd¡{eï>ço d ÌwQ>r `m§gh hr g_rjm Agmdr.
H$moUË`mhr EH$m H$m`©joÌmVrc ~mVå`m§Mm g§J«h V`ma H$am d qH$dm
Ë`mda AmYm[aV nwT>rc ñdmÜ`m` nyU© H$am (25 JwU)
(3) d¥ÎmnÌm§Vrc dmMH$nÌm§Mo gd}jU ({H$_mZ 25 nÌo {ZdS>mdrV)
H¥$fr, ghH$ma, AW©-dm{UÁ` d H«$rS>m `m H$m`©joÌmVrc EH$m
gd}jUmV nÌm§Mo {df`, {R>H$mU, nÌcoIH$m§Mm gm_m{OH$ ñVa,
{d{eï> {df`mda EH$mhyZ A{YH$ d¥ÎmnÌm§VyZ n«{gÕ Pmcoë`m qH$dm
nÌcoIZmMr ^mfm, {df` _m§S>UrMr nÕVr, nÌcoIH$mg {_imcocm
EH$mM KQ>Z^o modVr H|${ÐV Pmcoë`m gw_mao Xhm ~mVå`m§Mr H$mÌUo H$mTy>Z
n«{VgmX, nÌ{df`mcm {_imcocm n«{VgmX, dmMH$nÌm§Mo dJuH$aU
Vr {MH$Q>dhrV S>H$dm.
(CXmhaUmW©, dmX{df`, XmX{\$`m©X, H¡${\$`V, _Vn«H$Q>rH$aU,
n«Ë`oH$ ~mV_rMo _Wim, Ame`, _m§S>Ur, ^mfm, N>m`m{MÌ, cú`doY, AZw^dH$WZ) BË`mXr A§Jm§Zr gd}jU Ahdmc
~mV_rMm g«moV d ñWmZ `m Ñï>rZo {ZarjU Zm|Xdm.
{chmdm.
(I) d¥Îm {dícofU (25 JwU)
E MCJ 206 : ÑH²$-lmì` _mÜ`_o : ñdê$n d H$m¡eë`o (50 JwU)
amOH$maU, JwÝhoJmar, g_mOH$maU, {dkmZ, {ejU, H$cm d
g§ñH¥$Vr `m joÌm§Vrc EImÚm _hÎdmÀ`m KQ>Zno mR>mno mR> KS>Umè`m {d{dY (H$) Z^modmUrgmR>r coIZ (25 JwU)
KS>m_moS>r, Ë`mdarc ^mî`mgh Ho$cr OmUmar d¥Îmg_rjm, AJ«coI, (1) Imcrcn¡H$s EH$m H$m`©H«$_mMr 20 {_{ZQ>m§À`m n«gmaUmgmR>r
dmMH$nÌo, ì`§½`{MÌo `m§gh Ë`m KQ>ZoMo dmVm©_yë` {deX H$aUmam g§{hVm V`ma H$am. (25 JwU)
Ahdmc V`ma H$am. Ë`mgmR>r Amdí`H$ Vr H$mÌUo, N>m`m{MÌo, 1. A§YlÕm {Z_y©cZ `m {df`mda g§dmXmË_H$ H$m`©H«$_.
ì`§½`[MÌo, aoImQ>Zo `m§Mo g§H$cZ H$ê$Z Ë`mMr {MH$Q>dhr V`ma H$am. 2. Hw$Qw§>~mVrc VmU-VUmd `m {df`mda lw{VH$m.
E MCJ 205 : _w{ÐV _mÜ`_m§gmR>r coIZ H$m¡eë`o (50 JwU) 3. "nmÊ`mMm n«íZ' `m {df`mda ê$nH$.
(H$) d¥ÎmcoI -coIZ/^mfm§Va (25 JwU) 4. J«m_ñdÀN>Vm A{^`mZ, nëg nmo{cAmo _mohr_ qH$dm
Imcrcn¡H$s H$moUË`mhr nmM {df`m§da EHo$H$ d¥ÎmcoI {chm. VËg_ ñdê$nmÀ`m XmoZ {df`m§da n«Ë`oH$s Xhm {_{ZQ>m§Mo
(1) {ZdS>UyH$, (2) ñWm{ZH$ amOH$maU, (3) ImOJr ^mfU.
{ejUg§ñWm, (4) XheVdmX, (5) ^«ï>mMma, (6) {MÌnQ>mV§ rc (I) Xya{MÌdmUr/ñdagmYZm gmXarH$aU (25 JwU)
~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 9
Aä`mgH|$Ðmda g§_§ÌH$ Xya{MÌdmUr/ñdagmYZm `m§~m~V g§H${cV H$ê$Z Ë`mg§~§YrMm {ZarjU Ahdmc {chm.
doimodoir n«mË`{jHo$ H$adyZ KoVrc. Ë`m n«mË`{jH$m§Mr {Q>nUdhr (eãX_`m©Xm 750 Vo 1000 eãX)
{dÚmÏ`mªZr Ro>dmdr. g§_§ÌH$ {dÚmÏ`mªÀ`m `m H$m¡eë` g§nmXZmÀ`m (J) EImÚm e¡j{UH$ g§ñWog, ñd`§godr g§ñWog AWdm
n«JVrMo _yë`m§H$Z H$aVrc d Ë`mg 25 n¡H$s JwU XoVrc. gm§ñH¥${VH$ _§S>img ^oQ> XoD$Z Ë`mÀ`m H$m`m©Mr
E EVS 201 : n`m©daU Aä`mg _m{hVr {_idm d Ë`mg§X^m©V Ë`m g§ñWoMo _m{hVrnÌH$/
A§VJ©V _yë`_mnZ : 20 JwUm§Mm J¥hnmR>. KS>rn{ÌH$m hñV{c{IV ñdê$nmV V`ma H$am. _m{hVr
A§{V_ _yë`_mnZ : 80 JwUm§Mr A§{V_ narjm g§H$cZ, Ë`mMo gmXarH$aU, _m§S>Ur, gOmdQ>, g§kmnZ
j_Vm, BË`mXr§À`m A§Jm§Zr gXa KS>rn{ÌHo$Mo _yë`m§H$Z
(B) V¥Vr` df© : {deof Aä`mgjoÌo Ho$co OmB©c.
E MCJ 304 : nÌH$m[aVm Am{U g§~§{YV H$m`©joÌo (100 JwU) (K) H$moUË`mhr nmM J¥hn{ÌH$m {_idm Am{U Ë`m§À`m
(H$) Om{hamVg§J«h d {dícofU (50 JwU) g§nmXZmMr {d{dY A§Jm§Zr {M{H$Ëgm H$aUmam Ahdmc
H$moUVohr EH$ CËnmXZjoÌ {ZdS>m (CXmhaUmW©, "_mo~mB©c' V`ma H$am.
H§$nÝ`m) Am{U Ë`m joÌmVrc Om{hamVtMm g§J«h H$am. `m g§J«hmda E MCJ305 : g§nmXZ : ñdê$n d H$m¡eë`o (50 JwU)
AmYm[aV {dícofU Ahdmc V`ma H$am. Ë`mV Om{hamVrgmR>r {ZdS>cc o r
(H$) Z_wZm d¥ÎmnÌ g§nmXZ (gm§{KH$ H¥$Vr n«H$ën) : 4 n¥ð>m§Mo
_mÜ`_o, Om{hamVtMo n«H$ma, ^m{fH$ d {MÌmË_H$ e¡cr, J«mhH$m§Zm
X¡{ZH$ g§nm{XV H$aUo. (50 JwU)
AmH${f©V H$aÊ`mgmR>r Cn`mo{Ococr H$m¡eë`o, ~amo~arÀ`m ñnY©H$m§da
_mV H$aÊ`mgmR>r H$ënH$VoMm dmna Am{U ì`mnmar MT>mAmoT>rVë`m 01. {d{eï> {Xdg {ZdSy>Z d¥ÎmnÌmMr H$Moar ñWmnZ H$am.
ñWmZmV Om{hamVtMm dmQ>m Aem _wÚm§Mm g_mdoe Agmdm. 02. d¥ÎmnÌr` H$m_H$mOmVrc KQ>H$ cjmV KoD$Z g§nmXH$,
Cng§ n mXH$, dmVm© j o Ì mZw g ma ~mV_rXma, _w { ÐVemo Y H$,
(I) N>m`m{MÌU/J¥hn{ÌH$m g§nmXZ (50 JwU) N>m`m{MÌH$ma, ^mfm§VaH$ma, coAmD$Q>-{S>Pm`Za, Aem {d{dY
(1) N>m`m{MÌ-nÌH$m[aVoÀ`m g§X^m©Vrc Imcrcn¡H$s EH$ Aä`mg- H$m_m§Mr dmQ>Ur H$am.
n«H$ën nyU© H$am. (25 JwU) 03. {Z`wº$ ~mV_rXmam§Zr Amnmnë`m H$m`©joÌmVrc ~mVå`m
(H$) ñdV: H$mT>cëo `m N>m`m{MÌm§da AmYmacocr nmM ~mV_rnÌo {chyZ Ë`m VmaoZo, \$moZZo, \°$ŠgZo, B©-_ocZo qH$dm BVa do~
V`ma H$am. (web) ‘mܶ‘m§À¶m ghmæ¶mZo H$MoarV nmR>dmì`mV. H$MoarVrc
Cng§nmXH$m§Zr Ë`m g§nm{XV H$ê$Z n«og H$m°nr H$amdr.
(I) EImÚm {d{eï> {df`mda joÌr` N>m`m{MÌU H$ê$Z
04. `mIoarO Z^modmUr, Xya{MÌdmUr, BË`mXr _mÜ`_m§VZy {_iUmè`m
'N>m`m{MÌm§da AmYm[aV d¥ÎmcoI' {chm. ~mVå`m g§nm{XV H$amì`mV.
(J) Vwåhm§cm AmdS>cëo `m H$moUË`mhr EH$m N>m`m{MÌ nÌH$mamda 05. {Xdg^amVë`m KS>m_moS>tda AmYm[aV AJ«coI d EH$ ñ\w$Q>
Ë`mÀ`m N>m`m{MÌrH$aUmÀ`m Z_wÝ`m§gh n[aM`na coI {chmdo.
{chm. 06. XmoZ dmMH$nÌo {chmdrV.
(K) X§Jcr/nya/XwîH$mi qH$dm VËg_ AmnËH$mcrZ n«g§Jm§da 07. g§H${cV d g§nm{XV _OHw$amMo S>r.Q>r.nr. H$ê$Z n¥ð>_m§S>Ur
AmYm[aV N>m`m{MÌm§{H$V ~mVå`m/d¥ÎmcoI `m§Mm H$amdr.
H$mÌUg§J«h V`ma H$am d Ë`mMm {ZarjU Ahdmc {chm. 08. amÌr Z^modmUr, Xya{MÌdmUr qH$dm BVa do~‘mܶ‘m§da àgm[aV
hmoUmar ~mV_rnÌo EoHy$Z VmÁ`m ~mVå`m§Mm A§V^m©d H$ê$Z
(2) nwT>rcn¡H$s EH$ H$m`© nyU© H$aUo. (25 JwU) X¡{ZH$mMm _OHy$a AÚ`mdV H$amdm.
(H$) {d{eï> g§ñWm dm CÚmoJmVrc OZg§nH©$ {d^mJmÀ`m H$m`m©Mr 09. ì`§½`[MÌo, N>m`m{MÌo, hdm_mZ, ñWm{ZH$ H$m`©H«$_, BË`mXr
_m{hVr g§H${cV H$ê$Z 750 Vo 1000 eãXm§V Ahdmc AmZwf§{JH$ _OHy$a KmcyZ 4 n¥ð>m§À`m _`m©XoV d¥ÎmnÌ eŠ`
coIZ H$am. Ahdmcmgmo~V g§~§{YV g§ñWm/CÚmoJmMr {VVHo$ n[anyU© H$amdo. d¥ÎmnÌm§Mo Zmd R>a{dÊ`mMo ñdmV§Í`
_m{hVrnÌHo$, KS>rn{ÌH$m, ñ_a{UH$m, BË`mXr nyaH$ n«{gÕr Aä`mgH|$Ðmg amhrc.
gm{hË`hr OmoS>mdo. 10. amÌr Xhm dmOon`ªV d¥ÎmnÌ n«{gÕ H$amdo. (n«Vr 100)
(I) {Oëhm qH$dm {d^mJr` _m{hVr H$m`m©c` AWdm {d{eï> 11. gH$mir ~g-ñWmZH$mda 25 n«Vr {dH«$rg Ro>dmì`mV.
g§ñWm/CÚmoJ `m§Zr n«H$m{eV Ho$coco n«{gÕr gm{hË` n«Ë`oH$ {dÚmÏ`m©g, g§_§ÌH$mg, JmdmVrc n«_wI ì`º$s¨Zm Z_wZm

~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 10


A§H$ Úmdm. VrZ n«Vr _wŠV {dÚmnrR>mÀ`m _w»` H$m`m©c`mV g§JUH$s` ewÕcoIZ VnmgUr, BË`mXr Or g§JUH$s`-
g§MmcH$, _mZì`{dÚm d gm_m{OH$emñÌo {dÚmemIm; g§MmcH$, _wÐU H$m¡eë`o AmnU {eH$cmV Ë`mMo Cn`moOZ H$am.
{dÚmWu godm {d^mJ; g§MmcH$, _yë`_mnZ {d^mJ `m§Zm nmR>dmì`mV. A§H$mÀ`m/J«§WmÀ`m n«mñVm{dH$mV `m n«H$meZmÀ`m
12. Xwgè`m {Xder BVa n«{gÕ dV©_mZnÌo nmhyZ d ñWm{ZH$ {gÕrVco Amnco AZw^d Zm|Xdm.
dmMH$m§Mo n«{VgmX cjmV KoD$Z AmnU n«{gÕ Ho$coë`m 4. EH$m {d{eï> KQ>Zoda B§Q>aZoQ>À`m _mÜ`_m§VyZ dmVm©nÌo,
X¡{ZH$m§Mr gdmªJrU {M{H$Ëgm H$amdr d Ë`m MM}Mm Ahdmc d¥Îm{dícofU, AJ«coI, N>m`m{MÌo emoYyZ Ë`m§À`m
V`ma H$amdm. gmhmæ`mZo EH$ g_J« H$ìha ñQ>moar V`ma H$am.
13. g§_§ÌH$m§Zr gXa H¥${V-H$m`©H«$_ Amnë`m XoIaoIrImcr nyU©
H$amdm. {dÚmÏ`mªÀ`m H$m¡eë`m§Mr d CnH«$_ercVoMr Zm|X Ro>dyZ A§{V_ _yë`_mnZ
Ë`mZwgma n«Ë`oH$mg 50 n¡H$s JwU ÚmdoV. `m H¥${Vn«H$ënmV gd© Aä`mgH«$_m§gmR>r àË`oH$s 80 JwUm§Mr A§{V_ narjm
n«Ë`oH$ {dÚmÏ`m©g {d{eï> H$m¡eë` {gÕ H$aÊ`mg dmd XoUmao Agob. narjoMm H$mbmdYr VrZ Vmgm§Mm Agob. JwU{d^mJUr nwT>rbà_mUo
H$m_ XoÊ`mV `mdo. Agob.
qH$dm CÎmrU©VogmR>r àË`oH$ Aä`mgH«$_mV 40% JwU {_i{dUo
(I) Aä`mgn«H$ën : Imcrcn¡H$s H$moUË`mhr EH$m {df`mda Mmcy A{Zdm`© amhrb.
df©^amVrc n«H$meZm§À`m AmYmao Aä`mgn«H$ën gmXa H$amdm. n àË`oH$ Aä`mgH«$_mMr 80 JwUm§Mr 3 Vmg doi AgUmar A§{V_
(50 JwU) narjm KoÊ`mV `oBb
© . àË`oH$ dfm©g àVr Aä`mgH«$_ 80 JwUm§Mr
1. _amR>rVrc {Xdmir A§H$ A§{V_ narjm Agob. àË`oH$ Aä`mgH«$_mg 80 JwUm§Mr EH$
2. {dkmZ n«gmamMr {Z`VH$m{cHo$ `mà_mUo àVr df© ghm Aä`mgH«$_m§H$[aVm 80 JwUm§À`m 6
3. _wcm§Mr _m{gHo$ àíZn{ÌH$m AgVrb. àË`oH$ àíZn{ÌHo$V 20 JwUm§Mo 4 àíZ AgVrb.
à˶oH$ àíZmV à˶oH$s 5 JwUm§Mo 5 CnàíZ AgVrb. àË`oH$
4. H¥${f{df`H$ {Z`VH$m{cHo$
àíZmVrb nmMn¡H$s Mma Cn-àíZ gmoS>dmd¶mMo AgVrb.
5. d¡Mm[aH$ {Z`VH$m{cHo$ {dÚmÏ`mªZm àË`oH$ Aä`mgH«$_mV 80 n¡H$s {_imbobo JwU
JwUn{ÌHo$V ñdV§ÌnUo (UA) Xe©{dÊ`mV `oVrb. àË`oH$
`m n«H$ën AhdmcmV {df`m§Mr {ZdS> d Ë`m§Mo _hÎd, _m§S>Ur d
Aä`mgH«$_mV CÎmrU© hmoÊ`mH$[aVm {H$_mZ 40% JwU {_i{dUo
gOmdQ>, coIH$-g§nmXH$m§Mo Ñ{ï>H$moZ, coIZe¡cr, J«mhH$ g§»`m,
A{Zdm`© Agob.
Om{hamVr, BË`mXr A§Jm§Zr g§nmXZmMr {ZarjUo Zm|XdmdrV.
qH$dm CÎmrU©VoMo {Z`_
{dÚmÏ`mªZr ñdV:Mo {Z`VH$m{cH$/J«§W n«H$m{eV Ho$ë`mg Vo (A) àË`oH$ dfm©Mo ñdV§Ì JwUnÌH$ XoÊ`mV `oBb
© . _mÌ nXdr narjoMm
n«H$meZ Ë`mg§~§YrÀ`m g§nmXZ-AZw^dmÀ`m {Q>nUmgh gmXa H$amdo. {ZH$mb \$ŠV Xwgè`m d {Vgè`m dfm©Vrb JwUm§À`m AmYmaoM
Kmo{fV H$aÊ`mV `oB©b.
E MCJ 306 : n«gma_mÜ`_m§Vrc g§JUH$s` Cn`moOZ d _wÐUV§Ìo
(50 JwU) (Am) A§VJ©V _yë`_mnZ d A§{V_ narjoMo JwU JwUn{ÌHo$V ñdV§ÌnUo
»mmcrcn¡H$s H$moUVmhr EH$ CnH«$_ nyU© H$ê$Z Ë`mMr "{S>{OQ>c' XmI{dÊ`mV `oVrb. Q>ŠHo$dmar H$mT>VmZm XmoÝhr JQ>m§Vrb JwU
g§`wŠVnUo {dMmamV KoVbo OmVrb.
Amd¥Îmr V`ma H$am.
1. ñdV:Mr Am°\$ cmBZ do~gmBQ> {S>PmBZ H$am. Ë`mda (B) g§nyU© {ejUH«$_mMr Q>ŠHo$dmar {Vgè`m dfm©À`m JwUnÌH$mVM
Vwåhr EH$ Ý`yOcoQ>a n«{gÕ H$am. Zm|X{dbr OmB©b.
2. "do~-ãcm°J' À`m _mÜ`_mVyZ nmM dmVm©nÌo n«{gÕ (B©) H¥$nm§H$ JwU d BVa JwUgdbVrMo {Z`_ {dÚmnrR>mMo "narjm
H$am. _§S>i' R>adrb Vo `mhr {ejUH«$_mg bmJy amhVrb.
3. AmR> nmZm§Mr EH$ J¥hn{ÌH$m/gmám{hH$/_m{hVrnwpñVH$m 2.7 lo`m§H$
"{S>{OQ>c' AWdm "_w{ÐV' _mÜ`_mV V`ma H$am. `m
H$moUË`mhr {ejUH«$_mgmR>r {dÚmÏ`m©bm Aä`mg H$amdm bmJVmo.
n«H$meZmV AmaoIZ, _m§S>Ur, a§Jg§JVr, Q§>H$m§Mr {d{dYVm,
ømV dmMZ, _ZZ, qMVZ, {Q>nUo H$mT>Uo, àíZmoÎma-boIZ `m§~amo~aM
{MÌ-N>m`m{MÌo `m§Mm dmna H$am. _wIn¥ð>, _cn¥ð>,
Aä`mgH|$ÐmVrb _mJ©Xe©ZmMm bm^, H°$goQ²>g² EoH$Uo d nmhUo, ¶w Q>çw~,
AZwH«$_{UH$m, hoS>a, \y$Q>a, _m{O©Z, H$m°c_ gmB©O,
’o$g~wH$ d¥Îmdm{hݶm§Zm ^oQ> XoUo, MMm© H$aUo, BË`mXtMm g_mdoe Amho.
~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 11
øm gd© àH$maÀ`m Aä`mgmbm OodT>m doi bmJVmo, Ë`m doimMo _mnZ eH$Vm. ¶m Im˶m§‘ܶo {H$‘mZ {e„H$ R>odUo A{Zdm¶© ZgVo.
lo`m§H$m_Ü`o (Credit Point) Ho$bo OmVo. (6) Zm|XUr à{H«$`ogmR>r B§Q>aZoQ> OmoS>Ur Agbobr g§JUH$mMr godm
_wŠV {dÚmnrR>mV àË`oH$ Aä`mgH«$_mgmR>r nmR>çH«$_ (Sylla- ¿`mdr bmJVo. Oa Vw_À`mH$S>o Aem àH$maMo g§JUH$ ZgVrb
bus) {ZYm©[aV H$aVmZm {dÚmÏ`m©bm {H$Vr Vmg Aä`mg H$amdm bmJob,
Va AmnU gm`~a H°$\o$ qH$dm Aä`mgH|$Ðo qH$dm {_ÌmH$S>rb
Ë`mMm {dMma Ho$bm OmVmo. EH$m lo`m§H$mÀ`m Aä`mgH«$_mgmR>r gmYmaUnUo CnbãY g§JUH$mMm dmna H$ê$ eH$Vm.
30 Vo 35 Vmg Aä`mg H$amdm bmJVmo.
OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ 120 lo`m§H$m§Mm (7) Am°ZbmBZ nÕVrZo àdoe H$gm H$amdm ¶m g§X^m©Vrb pñH«$Z
Amho. Ë`mVrb 18 nmR>çnwñVH$m§Mo AÜ``Z 108 lo`m§H$m§Mo AgyZ Cd©[aV em°Q> Agbobr EH$ nwpñVH$m g§Ho$VñWimda CnbãY H$ê$Z
12 lo`m§H$m§_Ü`o H$m`©npw ñVH$m Am{U àmË`{jH$ H$m_mMm g_mdoe Amho. {Xbobr Amho. ¶mMm dmna Ho$ë¶mg AmnUmg Am°ZbmBZ AO©
^aUo gmo¶rMo hmoB©b.
(8) AmnU gd© Vnerb Am°ZbmBZ nÕVrZo gmXa Ho$ë`mZ§Va
3. Zm|XUr-à{H«$`m g§JUH$s` àUmbr AmnUm§g ñH°$Z Ho$bobr H$mJXnÌo gmXa
H$aÊ`mg (AnbmoS> H$aʶmg) gyMZm H$aob. [AmnU gmXa
`m {ejUH«$_mMr àdoeà{H«$`m Am°ZbmBZ nÕVrZo am~{dÊ`mV Ho$boë`m _m{hVrà_mUo AmnUm§g H$moUH$moUVr H$mJXnÌo gmXa
`oV Amho. Imbrb gyMZm§Mo AmnU H$mQ>oH$moanUo nmbZ H$amdo. H$amd`mMr AmhoV `mMm ñd`§M{bV nÕVrZo Aä`mg H$ê$Z
(1) _m{hVrnwpñVHo$Mm ~maH$mB©Zo Aä`mg H$amdm. AmnU {ejU- g§JUH$s` àUmbr gmXa H$amd`mÀ`m H$mJXnÌm§Mm Vnerb
H«$_mÀ`m àdoemg nmÌ AmhmV `mMr ImÌr Am{U AmnU nmÌ R>a{dVo.]
Agë`mMm nwamdm åhUyZ Imbrb XñVEodOm§Mr ñH°$Z àV {_idmdr. (9) àdoemgmR>r Amdí¶H$ H$mJXnÌo AnbmoS> Ho$ë`mZ§Va AmnU
(A) OÝ_VmaIoMm XmIbm (dmhZ nadmZm qH$dm n°ZH$mS>© qH$dm BboŠQ´>m°{ZH$ nÕVrZo (S>o{~Q> H$mS>©, H«o${S>Q> H$mS>©, ZoQ> ~±qH$J
OÝ_VmarI Agbobo AmYmaH$mS>© qH$dm emim gmoS>ë`mMm qH$dm _mo~mB©b ~±qH$J) {dÚmnrR> ewëH$mMm ^aUm H$amdm.
XmIbm qH$dm nmgnmoQ>© qH$dm BboŠeZ H$mS>©). Am°ZbmBZ no_Q| > JoQ>do dmnê$Z ^aUm H$gm H$amd`mMm `m~m~V
(Am) nmÌVoÀ`m narjoMo JwUXmZnÌ qH$dm à_mUnÌ. EH$ nwpñVH$m {dÚmnrR>mÀ`m g§Ho$VñWimda CnbãY Amho.
(B) Oa AmnU _mJmgdJu` C_oXdma Agmb Va Amnë`m (10) AmnU gmXa Ho$boë`m H$mJXnÌm§Mr {dÚmnrR> ñVamdarb N>mZZr
g§dJm©g§X^m©Vrb {Z`_mà_mUo OmVrMm XmIbm, OmV Pmë`mZ§Va Amnbm àdoe {ZpíMV Ho$bm OmB©b `mMr Zm|X ¿`mdr.
nS>VmiUr, Zm°Z {H«${_boAa g{Q>©{\$Ho$Q>, BË`mXr. (11) Am°ZbmBZ àdoe Zm|XUr à{H«$`ogmR>r n[a{eï> H«_m§H$ 1
(B©) Oa AmnU An§JËd Agbobo (CXm. A§YËd Agbobo nhmdo.
{dÚmWu Agmb Va Amnbo An§JËd Xe©{dUmar H$mJXnÌo).
(2) AmnUmg {H$_mZ 72 S>rnrAm` `m [aPm°ë`weZ ~ahþHy$_ darb
gd© XñVEodOm§Mr ñH°$qZJ H$aUo Amdí`H$ Amho. `mgmR>r AmnU 4. {d^mJr` H|$Ðo
Amnë`m {_Ìm§Mr qH$dm Aä`mgH|$ÐmMr _XV KoD$ eH$Vm. (1) A_amdVr : `.M._._wŠV {dÚmnrR>mMo A_amdVr {d^mJr` H|$Ð,
(3) AmnUmH$S>o Mmby pñWVrV Agbobm ^«_UÜdZr H«$_m§H$ Am{U ìhr.E_.ìhr. Vo dbJmd amoS>, nmoñQ> ìhr.E_.ìhr.,
d¡Y B-_ob Am`S>r AgUo JaOoMo Amho. B-_ob Am`S>r A_amdVr - 444 604
{_i{dÊ`mgmR>r AmnU gmail.com, outlook.com ( : (0721) 2531445, 2531210
rediffmail.com qH$dm yahoo.com. `mgma»`m \°$Šg : 2531444
g§Ho$VñWim§da ^oQ> XoD$Z {dZmewëH$ B-_ob Am`S>r {_idy _mo~mB©c … 9422247292
eH$VmV. `m§Mm dmna AmnUm§g nmgdS>©, àdoemMr pñWVr, (2) Am¡aJ§ m~mX: `.M._._wŠV {dÚmnrR>mMo Am¡a§Jm~mX {d^mJr` H|$Ð
BË`mXr _m{hVr {_i{dÊ`mgmR>r Ho$bm OmVmo. Ûmam : gìh} Z§. 41, g¡{ZH$s _wcm§À`m dg{VJ¥hmÀ`m
(4) AmnUmg {dÚmnrR>mMo ewëH ^aʶmgmR>r S>o{~Q> H$mS>© qH$dm nyd}g, Z§XZdZ H$m°cZr, N>mdUr
H«o${S>Q> H$mS>© qH$dm B§Q>aZoQ> ~±qH$J ¶m§Mm dmna H$aVm ¶oB©b. Am¡a§Jm~mX - 431 002
( : (0240) 2371066, 2371077
(5) ñdV…Mo ~MV ImVo Zgë¶mg AmnU eyݶ ~°bÝg Agbobo
\°$Šg : 2371088
S>o{~Q> H$mS>© qH$dm ZoQ> ~±qH$J gw{dYm Agbobo ~MV ImVo CKSy> _mo~mB©c … 91422247293
~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 12
(3) _w~§ B© : `.M._._wŠV {dÚmnrR>mMo _w~§ B© {d^mJr` H|$Ð (6) nwUo : `.M._._wŠV {dÚmnrR>mMo nwUo {d^mJr` H|$Ð
Ûmam : OJÞme e§H$aeoR> _.Z.nm.Mr _amR>r emim, emhra AÊUm^mD$ gmR>o àembmJ¥h,
Xwgam _Obm, \«o$Aa ~«rO (gmD$W) _hmnm{bH$memim H«$.5 (_wbm§Mr), 654, gXm{ed
ZmZm Mm¡H$, J«±Q> amoS> (n.), _w§~B© - 400 007 noR> hm¡Xmg_moa, Hw$_R>oH$a _mJ©,
( : (022) 23874186, 23826135 nwUo -411 030
\°$Šg : 23813256 ( : (020) 24457914
_mo~mB©c … 9403774534 \°$Šg : 24491107
_mo~mB©c … 9422247298
(4) ZmJnya : `.M._._wŠV {dÚmnrR>mMo ZmJnya {d^mJr` H|$Ð
amd~hmXya S>r. bú_rZmam`U ~§Jbm, {dÚmnrR> (7) H$moëhmnya : `.M._._wŠV {dÚmnrR>mMo H$moëhmnya {d^mJr` H|$Ð
H«$sS>m n[aga, bm° H$m°boO H±$ng, a{dZJa Mm¡H$ {edmOr {dÚmnrR> n[aga, nmoñQ> Am°{\$gOdi
ZmJnya - 440 001 {dÚmZJa, H$moëhmnya - 416 004
( : (0712) 2553724 ( : (0231) 2607022
\°$Šg : 2553725 \°$Šg : 2607023
_mo~mB©c … 9422247295 _mo~mB©c … 9422247294
(5) Zm{eH$ : `.M._._wŠV {dÚmnrR>mMo Zm{eH$ {d^mJr` H|$Ð, (8) Zm§XSo > : `.M._._wŠV {dÚmnrR>mMo Zm§XSo > {d^mJr` H|$Ð
Zm{eH$ _hmZJanm{bHo$Mr OwZr B_maV Ûmam : ñdm_r am_mZ§X VrW© _amR>dmS>m {dÚmnrR>
Xwgam _Obm, ZdrZ n§{S>V H$m°bZr, H«$sS>m B_maV, Zm§XoS> - 421 6036
Zm{eH$ -422 002 ( : (02462) 229940, 283038
( : (0253) 2317063 \°$Šg : 229950
\°$Šg : 2576756
_mo~mB©c … 9422247297

~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 13


H«$. {d^mJ Aä`mgH|$ÐmMo Zmd d XyaÜdZr g§Ho$Vm§H$
5. Aä`mgH|$Ðo 2. YZdQ>o Z°eZb H$m°boO 44150
H$m±J«og ZJa, ZmJnya-440 012
H«$. {d^mJ Aä`mgH|$ÐmMo Zmd d XyaÜdZr g§Ho$Vm§H$ ( : (0712)2522759
3. godmgXZ H$m°bO o 44159
1. A_amdVr 1. Eb.Ama.Q>r. H$m°bO o , Pmer amUr Mm¡H$, ZmJnya
AH$mobm 444 001 1101A
g§nH©$ : 9860458410
( : (0724)2457224
4. ½bmo~b BpÝñQ>Q>çyQ> Am°’$ 44170
2. AH$mobm H$m°bO o Am°’$ OZm©{bP‘ 1173A àmo’o$eZb EÁ¶w. A±S> [agM©
3. {edmOr ‘hm{dÚmb¶, A‘amdVr 1203A AOw©Zr _moaJmd, {O. Jm|{X`m
4. H¡$. Zmam¶Uamd ZmJao AmQ>©g² 1352A 5. {edàgmX gXmZ§X O¶ñdmb 4604A
H$m°boO, Xþga~rS> (~wbT>mUm) AmQ>©g, H$m°‘g© H$m°boO
g§nH©$ : 9850571026 AOw©Zr _moaJmd, {O. Jm|{X`m
g§nH©$ : 9423689343
5. Jmo{nH$m~mB© grVmam_ Jmd§S>o 1451A
_hm{dÚmb`, C_aIoS>-445 206 6. S>m°. Am§~oS>H$a H$m°boO Am°’$ 42121
( : (07231) 237126 AmQ>©g², H$m°‘g© A±ÝS> gm`Ýg,
{Xjm^w‘r, {gpìhb bmB©Ýg,
6. lr‘Vr eHw§$Vbm~mB© Ym~oH$a 1527A
ZmJnya amoS>, M§Ðnya, {O. M§Ðnya,
H$m°boO, H$ma§Om (bmS>), dm{e‘ {nZ. 442401
2. Am¡aJ§ m~mX 1. gañdVr^wdZ H$bm d dm{UÁ` 2103A 5. Zm{eH$ 1. Oo.E_.gr.Q>r. nm°{bQ>po ŠZH$ 54436
_hm{dÚmb`, gañdVr ZJa, dS>mim amoS>, Zm{eH$ 422 005
Am¡a§Jnwam, Am¡a§Jm~mX ( : 9423181369
( : (0240)2332040
2. ZyVZ _amR>m _hm{dÚmb` 5305A
2. am‘H¥$îU na‘h§g ‘hm{dÚmb¶ 2602A OiJmd 425 005
Cñ_mZm~mX - 431501 ( : (0257) 2239034
XÿaÜdZr : (02472) 22231/
227828 \°$Šg - 224640 3. Zm{eH$ EÁ`wHo$eZ gmogm`Q>rMo 54204
noR>o hm`ñHy$b, a{ddma H$ma§Om,
3. lr{gÕoœa ‘hm{dÚmb`, 22140 Zm{eH$
‘mObJmd H$moQ>© amoS>, ( : (0253) 2505808
S>m.° Am§~So >H$a Mm¡H$, Vm.‘mObJmd
{O. ~rS>, {nZ. 431131 4. Ý`y AmQ>g© ,² gm`Ýg, H$m°_g© H$m°bO
o 5118A
Ah_XZJa - 410 03
4 ñd{J©` S². Eg.S>r. Xoe‘wI d[að> ( : (0241) 2340231
‘hm{dÚmb`, ^moH$aXZ, 232885, 2324024
Vm. ^moH$aXZ, {O. OmbZm,
5. à‘moXZJa e¡j{UH$ gm§ñH¥${VH$ 5289A
3. _w~§ B© 1. ZdZrV Á¶w{ZAa H$m°boO, 31330 Q´>ñQ>, Xodnya, Ywio, {O. Ywio
_w§~B© g|Q´>b ñQ>oeZ g‘moa, XÿaÜdZr : (02562) 226599
_w§~B©-400008
XÿaÜdZr : (022) 23029936 6. A{^Zd {ejU g§ñWoMo A{^Zd 51199
H$m°boO Am°’$ gm¶Ýg, AH$mobo
2. AmZ§X {díd JwéHw$b Am{U Á¶w. 35312 {O. Ah_XZJa
H$m°boO, H$ë`mU, {O. R>mUo
g§nH©$ : 9320680113 7. Am°b B§S>r`m B§pÝñQ>Q>çwQ> Am°’$
bmoH$b goë’$ Jìh‘|ÝQ>,
3. H$m°‘«oS> JmoXmdar í`m‘amd 35208 Xwgam ‘Obm, ‘hmZJanm{bHo$Mr 54282
néioH$a H$m:boO Am°’$ AmQ>©g², OwZr B‘maV, nmoQ>mo~m hm°Q>obÀ`mda,
Vbmgar, Vm. Vbmgar, Zdr n§S>rV H$m°bZr, Zm{eH$,
{O. nmbKa, {nZ.402606 {nZ 422002
4. ZmJnya 1. gr.nr.A±S> ~oama H$m°boO, 4402A 8 Ho$.Q>r.EM.E‘. ‘hm{dÚmb`, 5404
Vwier~mJ _hmb, ZmJnya J§Jmnya amoS>, {edmOr ZJa,
( : (0712)2766482 Zm{eH$, {nZ 422002
~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 14
H«$. {d^mJ Aä`mgH|$ÐmMo Zmd d XyaÜdZr g§Ho$Vm§H$ H«$. {d^mJ Aä`mgH|$ÐmMo Zmd d XyaÜdZr g§Ho$Vm§H$
6. nwUo 1. ‘hmamï´> {dÚmWu ghm¶H$ ‘§S>i 62333 3. _hmË_m \w$bo _hm{dÚmb`, {H$ZJmd 8464A
2. bmb~hmXya emór _hm{dÚmb` 6403A Vm. Ah_Xnya, {O. bmVya-413 523
17, _ëhma noR>, gmVmam ( : (02381) 268011
( : (02162) 238050 4. a{gH$m _hm{dÚmb`, bmVya 84114
3. {ejU _§S>i H$amS>Mo _{hbm 6466A ( : (02382) 2269555
_hm{dÚmb`, _§Jidma noR> 5. ‘hmË‘m ’w$bo ‘hm{dÚmb¶ 8488A
H$amS>, {O. gmVmam {H$ZJmdg Ah_Xnya, bmVya
( : (02164) 220849 g§nH©$ : 94213838048
4. MmUŠ` _§S>i, gXm{ed noR>, 62209 6. {ddoH$mZ§X BpÝñQ>Q>çyQ> Am°’$ 85208
{dÇ>b _§{XamOdi, Q>³o Zm°bm°Or A±S> ‘°ZO
o ‘|Q, {~goZZJa
nwUo - 411 030 Ý`w _moT>m, Zm§XoS>
( : (020) 24338542/ g§nH©$ : (02462) 284481
5. dmbM§X H$m°bO
o , 6585A 7. àgmX ~hþCÔoer¶ g§ñWm 8587A
gmobmnya - 413 006 8. emaXm^dZ EÁ`w. gmogm`Q>rMo 8586A
( : (0217) 2651883
Hw$gw_VmB© MìhmU S>r.ES>.H$m°boO
6 {ejU ‘§S>imMo H$amS> ‘{hbm 6466 ~m~mZJa, Zm§XoS> - 431 602
‘hm{dÚmb`, ’$m`Zb ßbm°Q> ( : (02462) 250602
Z§. 222, ‘§Jidma noR>, H$amS>,
{O. gmVmam, {nZ 415110 - 9. lr {edmOr _hm{dÚmb` 8701A
na^Ur - 431 401
7. H$moëhmnya 1. ZmB©Q> H$m°boO Am°\$ AmQ>©g² A±S> 7114A ( : (02452) 221649
H$m°_g©, 18/324, 10.emaXm H$m°boO 8737A
B§S>pñQ´>`b BñQ>oQ>,BMbH$a§Or {gìhrb hm°pñnQ>bOdi, na^Ur
( : (0230) 2437666 g§nH©$ : 9422611302
2. H$m°boO Am°’$ AmQ>©g², H$m°‘g© 7352A 11.‘hmË‘m ’w$bo {ejU àgmaH$ 8807A
A±S> gm¶Ýg, nr-63, E_.Am`. ‘§S>i
S>r.gr. {_aOmoio, {O. aËZm{Jar
g§nH©$ : 9775846311 12.H¡$. S>m°. e§H$aamd gmVd H$bm 8811A
d dm{UÁ` _hm{dÚmb`
3. Zd^maV {ejU _§S>imMo 7202A
H$i_Zwar 431702, {O. qhJmobr
em§Vr{ZHo$VZ Aä`mgH|$Ð, ( : (02455) 220227
gm§Jbr - 416 416
( : (0233) 2314844 13.emaXm _hm{dÚmb`, gaH$mar 8740A
4. nÌH$ma J. Jmo. OmYd M°[aQ>~o b Q´>ñQ> 7517A XdmImÝ`mOdi, na^Ur 431 401
( : (02452) 227550
Ûmam X¡{ZH$ nwT>mar, 2318, gr dm°S>©
^mD$qgJOr amoS>, H$moëhmnya 416002 14.Jwê$ JmoqdXqgh H$m°boO 85133
( : (0231) 2543311/12 `emoYam H$m°bZr, {gS>H$mo ~amS>o,
5. n§M_ Io_amO _hm{dÚmb`, 7451A
Zm§XSo > - 431 605
gmd§VdmS>r - 416 510, ( : (02462) 225215
{O. qgYwXJw ©
( : (02363) 272017
Zì`mZo gwê$ Pmboë`m Aä`mgH|$Ðm§Mr Zmdo H¥$n`m
8. Zm§XSo > 1. amOfu emhÿ H$m°boO, bmVya 8401A
g§Ho$V ñWimda nmhmdr.
( : (02382)245933

2. bmVya {Oëhm ‘amR>r nÌH$ma g§K, 8424A


bmVya. g§nH©$ : 9421483888

~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 15


narjog§X^m©V _hÎdmÀ`m gyMZm
6. {deof gyMZm / g§nH$m©gmR>r (1) àdoe {ZpíMV Pmë`mZ§Va H$m`_ Zm|XUr H«$_m§H$ (PRN) {Xbm
n«doemg§~§Yr OmVmo. hm H«$_m§H$ {dÚmnrR>mer nÌì`dhma H$aVmZm Adí` Q>mH$mdm.
(01) àdoe AO© ^aÊ`mnydu {dÚmnrR>mÀ¶m g§H$o VñWimda CnbãY Agbobr (2) Á`m {dÚmÏ`mªMo àmË`{jH$ H$m`© AnyU© Agob Ë`m§Zm {Z`_mZwgma
_m{hVrnwpñVH$m cjnydH© $ dmMmdr d H$miOrnydH© $ àdoe-AO© ^amdm. nwZn©arjm AO© ^ê$Z g§Yr XoÊ`mV `oBc © . Ë`mgmR>r narjm ewëH$
(02) àdoe-AOm©gmo~V Amdí`H$ à_mUnÌm§À`m àVr AnbmoS> H$amì¶mV. AmH$maÊ`mV `oB©b. Vo àmË`{jH$ H$m`© Aä`mgH|$Ðmda O_m
(03) àdoe {ZpíMVrZ§Va H$moUË`mhr H$maUmñVd àdoe aÔ H$aVm H$ê$Z Ë`m§ À `m_m\© $ V àmßV Pmbo b o Jw U _w » `mb`mV
`oUma Zmhr dm àdoe-ewëH$ naV Ho$bo OmV Zmhr. CnHw$bg{Md, narjm H$j - 2 `m§À`mH$S>o nmR>dmdoV.
(04) àdoe {ZpíMV Pmë`mZ§Va AmoiInÌ Am{U nmR>çnwñVHo$ {_iVrb. (3) Oo {dÚmWu AZwÎmrU© AgVrb Ë`m§À`mgmR>r narjm AO© \o$~«dw mar/
(05) Aä`mgH|$ÐmV `oVmZm Am{U narjoÀ`m doir àË`oH$ {dÚmÏ`m©Zo _mM©_Ü`o Aä`mgH|$Ðmda CnbãY hmoB©b.
H|$Ðà_wI / H|$Ðg§`moOH$m§Mr ghr, {eŠH$m Agbobo AmoiInÌ (4) Á`m nwZn©arjmWvZr narjm AO© ^abobm Agob Ë`m§ZmM narjog
gmo~V ~miJUo Amdí`H$ Amho. ~gVm `oB©b. AO© ^acm Zgë`mg H$moUË`mhr n[apñWVrV
(06) g§nH©$gÌo, A§{V_ narjoMo doimnÌH$ `m§g§~§Yr Aä`mgH|$Ðmda narjm XoVm `oUma Zmhr.
Mm¡H$er H$amdr. Aä`mgH|$Ðmer gVV g§nH©$ R>odUo Vw_À`m (5) {dÚmnrR>mZo {ZYm©[aV Ho$coë`m narjm H|$Ðm{edm` AÝ` H$moUË`mhr
{hVmMo Amho. Amdí`H$ Vr gd© _m{hVr {VWo CnbãY hmoD$ eHo$b. narjm H|$Ðmda nyd©nadmZJr{edm` narjm XoVm `oUma Zmhr.
(07) _hmamï´>^amÀ`m H$m`©jÌo mV {dÚmnrR> d Aä`mgH|$Ð `m§Zr Ho$boë`m (6) narjoMm {ZH$mb narjm Pmë`mda gmYmaUV: 45 {Xdgm§Zr
{Z`moOZmà_mUoM {ejUH«$_mMr H$m`©dmhr H$aÊ`mV `oBb © . Ë`mV
Omhra Ho$bm OmB©c.
~Xb Ho$bm OmUma Zmhr.
(08) {dÚmnrR>mZo ñWmnZ Ho$boë`m Aä`mgH|$Ðmì`{V[aŠV AÝ` (7) àW_ dfm©bm Á`m ZmdmZo àdoe KoVbm Amho, Ë`mM ZmdmZo nXdr
H$moUË`mhr ImOJr g§ñWm, Šbmg øm§Zm {dÚmnrR>mMr _mÝ`Vm à_mUnÌ {_iob. `mV ~Xb hmoUma Zmhr `mMr H¥$n`m Zm|X ¿`mdr.
Zmhr. Aem g§ñWoV qH$dm Šbmg_Ü`o àdoe KoD$Z Aä`mgH«$_mMo
BVa gyMZm
ewëH$ ^aë`mg Ë`mMr O~m~Xmar {dÚmnrR>mda amhUma Zmhr.
(1) http:ycmou.digitaluniversity.ac, ycmou.ac.in
(09) _w»`mb`mH$Sy>Z H$m`_ Zm|XUr H«$_m§H$ {_imë`mda Vw_Mm àdoe
`m {dÚmnrR>mÀ`m do~gmB©Q>À`m nmoQ>©cda CncãY Agcoë`m
{ZpíMV hmoBb © . {dÚmnrR>mer, {d^mJr` H|$Ðmer qH$dm Aä`mg-
e suvidha Mm Cn`moJ {dÚmWu H$m`_ Zm|XUr H«$_m§H$ (PRN)
H|$Ðmer nÌì`dhma H$aVmZm àË`oH$ nÌmV Amnbm H$m`_ Zm|XUr
H«$_m§H$, Zmd Am{U Aä`mgH|$Ð `m§Mm C„oI AgUo Amdí`H$ Amho. àmá Pmë`mZ§Va doimodoir H$ê$ eH$Vm.
(2) ZmdmV ~Xc H$aÊ`mg§~§YrMr {dZ§Vr {dÚmÏ`m©Zo PRN àmá
(10) {ejUH«$_mÀ`m H$mbmdYrV Amnbm nÎmm ~Xbë`mg Zmd, Zm|XUr
H«$_m§H$, Aä`mgH|$Ð `m Vn{ebmgh Zm|XUr H$jmbm nÎ`mVrb ~Xb Pmë`mZ§Va 1 _{hÝ`mÀ`m AmV g§nH©$ gmYë`mg ñdrH$maÊ`mV
H$idm. Ë`mgmR>r {d{hV Z_wÝ`mVrb AO© {d^mJr` H|$Ðmda {_iVrb. `oB©c. Ë`mZ§Va Amcoë`m {dZ§VrMm {dMma H$aÊ`mgmR>r é.
(11) EH$Xm àdoe KoVë`mZ§Va Aä`mgH|$Ð ~Xc H$aVm `oUma Zmhr. 200/- ewëH$ AmH$maÊ`mV `oB©c.
(12) {dÚmnrR>mH$Sy>Z {_imbobr H$mJXnÌo Jhmi Pmë`mg Xwgar àV
{_i{dÊ`mgmR>r nwT>rbà_mUo ewëH$ ^amdo bmJob. g§nH$m©gmR>r
(1) AmoiInÌ - é. 50/-, (2) JwUnÌH$ - é. 100/- (1) e¡j{UH$ ~m~r
`m ewëH$mgmo~VM Amnbo Zmd, H$m`_ Zm|XUr H«$_m§H$, {ejUH«$_, g§MmbH$, _mZì`{dÚm d gm_m{OH$emóo {dÚmemIm
{ejUH«$_mMo df© Am{U Aä`mgH|$Ð hm Vnerb H$idUo Amdí`H$ `ed§Vamd MìhmU _hmamï´> _wŠV {dÚmnrR>
Amho. AmoiInÌmgmR>r ^m§S>ma A{YH$mar Va JwUnÌH$mgmR>r Zm{eH$ : 422 222 XyaÜdZr : (0253) 2231475
CnHw$bg{Md, narjm H$j2 `m§À`mer g§nH©$ gmYmdm. hr a¸$_ (2) Aܶ¶Z gm{h˶ ì¶dñWmnH$
Z°eZbmB©O ~±H$o À`m S>r.S>r.Zo nmR>dmdr. JwUnÌH$mgmR>r é. 50/-, ^m§S>ma ì¶dñWmnH$
é. 100/- À`m ~m°ÊS> nonada à{VkmnÌ (affidavit) gmXa `ed§Vamd MìhmU _hmamï´> _wŠV {dÚmnrR>, Zm{eH 422 222
H$aUo Amdí`H$ Amho. XyaÜdZr : (253) 2230107
(13) H$mhr AS>MUr, e§H$m Agë`mg H|$Ðg§`moOH$ qH$dm H|$Ðà_wIm§er (3) narjm
g§nH©$ gmYm. e§H$mg_mYmZ Z Pmë`mg {dÚmnrR>mVrb g§~{§ YVm§er narjm {Z`§ÌH$, XyaÜdZr : (0253) 2231479
g§nH©$ gmYmdm. _mo~mB©b : 9422247290
~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 16
n[a{eï> 1 … University Grants Commission Resolution (2004)

{díd{dÚmb` AZwXmZ Am`moJ


~hmXwaemh Om\$a _mJ©
ZB© {Xëbr-110 002
UNIVERSITY GRANTS COMMISSION
BAHADURSHAH ZAFAR MARG
NEW DELHI-110002

F1-52/2000(CPP-II) 5 MAY 2004


The Registrar / Director
Of all the Indian Universities
(Deemed, State, Central Universities /
Institutions of National importance)
Subject : Recognition of Degrees awarded by Open Universities.

Sir/Madam,
There are a number of open Universities in the country offering various degrees/diploma through the
mode of non-formal education. The Open Universities have been established in the country by an
Act of Parliament or State Legislature in accordance with the provisions contained in Section
2(f) of University Grants Commission Act, 1956. These universities are, therefore, empowered
to award degrees in terms of Section 22(1) of the UGC Act, 1956.
A circular was earlier issued vide UGC letter N.F.1-8/92(CPP) dated February, 1992 mentioning that
the Certificate, Diplomas and Degrees awarded by Indira Gandhi National Open University are to be
treated equivalent to the corresponding awards of the Universities in the country.
Attention is further invited to UGC circular No.F1-25/93(CPP-II) dated 28th July, 1993 (copy
enclosed) for recognition of degrees and diplomas as well as transfer of credit for courses successfully
completed by students between the two types of universities so that the mobility of students from
Open University stream to traditional Universities is ensured without any difficulty.
The UGC has specified the nomenclature of degrees under Section 22(3) of the UGC Act, 1956 to
ensure mandatory requirements viz. minimum essential academic inputs required for awarding such
degrees. A copy of Gazette Notification regarding specification of degrees issued vide No.1-52/97(CPP-
II) dated 31st January 2004 is enclosed. The details are also given in UGC Web site : www.ugc.ac.in
May, I therefore request you to treat the Degrees / Diploma / Certificates awarded by the
Open Universities in conformity with the UGC notification on Specification of Degrees as
equivalent to the corresponding awards of the traditional Universities in the country.
Yours faithfully

(Dr. Mrs. Pankaj Mittal)


Encl. : As Above
Copy to : Joint Secretary
1. The Secretary, Government of India, Ministry of Human Resource Development, Department of Secondary Education and Higher
Education, Shastri Bhavan, New Delhi-110001.
2. The Secretary, All Indian Council for Technical Education, I.G. Sports Complex, Indraprastha Estate, New Delhi
3. The Secretary, Association of Indian Universities (AIU), 16, Comrade Inderjit Gupta Marg, New Delhi -110002.
4. The Secretary, National Council for Teacher Education, I.G. Stadium, I. P. Estate, New Delhi-110002.
5. The Director of Distance Education Council, IGNOU Campus, Maidan Garhi, New Delhi-110068.
6. The Vice-Chancellor, Indira Gandhi National Open University, Maidan Garhi, New Delhi-110068.
7. The Vice-Chancellor, Dr. B. R. Ambedkar Open University, Road, No. 46, Jubilee Hills, Hyderabad (AP)
8. The Vice-Chancellor, Nalanda Open University, West Gandhi Maidan, Patna-800001 (Bihar)
9. The Vice-Chancellor, Dr. Babasaheb Ambedkar Open University, Shahigaug, Ahmedabad-380003 (Gujarat)
10. The Vice-Chancellor, Karnataka State Open University, Manasagangotri, Mysore-570006 (Karnataka)
11. The Vice-Chancellor, Yashwantrao Chavan Maharashtra Open University, Nashik-422222 (Maharashtra)
12. The Vice-Chancellor, Kota Open University, Vardhaman Mahaveer Open University, Kota-324010 (Rajasthan)
13. The Vice-Chancellor, Netaji Subhash Open University, Kolkata-700020 (West Bengal)
14. The Vice-Chancellor, Madhya Pradesh Bhoj (Open) University, Bhopal-462016 (M.P.)
(V.K. Jaiswal)
Under Secretary

~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 17


n[a{eï> 2 : G.R. of equivalency to 10th and 12th
`ed§Vamd MìhmU _wŠV {dÚmnrR>, Zm{eH$ d
amï´>r` _wŠV {dÚmb` {ejU g§ñWm, Zdr {Xëbr `m§Mr
à_mUnÌo emgZgodogmR>r g_H$j åhUyZ {dMmamV KoÊ`m~m~V
_hmamï´> emgZ
gm_mÝ` àemgZ {d^mJ
emgZ {ZU©` H«$_m§H$ : AmaOrS>r-1511/à.H«$.89/13,
_§Ìmb`, {dñVma B_maV, _w§~B©-400032
{XZm§H$ : 20 _o, 2011.
dmMm
1) emgZ {ZU©`, gm_mÝ` àemgZ {d^mJ, H«$_m§H$ : AmaOrS>r-1398/à.H«$.67/98/13, {XZm§H$ 10 {S>g|~a, 1998.
2) emgZ {ZU©`, gm_mÝ` àemgZ {d^mJ, H«$_m§H$ : AmaOrS>r-1305/à.H«$.24/2005/13, {XZm§H$ 12 {S>g|~a, 2006.
emgZ {ZU©` :
`ed§Vamd MìhmU _wŠV {dÚmnrR>, Zm{eH$ `oWyZ àmßV Ho$bobr e¡j{UH$ Ah©Vm emgH$s` godoVrb {Z`wŠVrgmR>r J«mø YaÊ`m~m~V
gd©gmYmaU gyMZm {ZJ©{_V H$aÊ`mMo {ZXoe _m. _hmamï´> àemgH$s` Ý`m`mYrH$aU, _w§~B© `m§Zr lr. amO|Ð KwUH$sH$a {déÕ _hmamï´> emgZ (_yi
AO© H«$. 670/2008) da {Xbo AmhoV. Ë`mda, emgZmZo KoVboë`m {ZU©`mZwgma `mg§X^m©V Imbrbà_mUo gyMZm XoÊ`mV `oV AmhoV.
1. ""Á`m nXm§À`m godmàdoe {Z`_mV 10 dr/12 dr (_mÜ`{_H$/Cƒ _mÜ`{_H$) narjm CÎmrU© AgUo Aer {H$_mZ Ah©Vm {d{hV Ho$cocr Agoc
Ë`m ~m~VrV, _hmamï´> amÁ` {ejU _§S>imMr _mÜ`{_H$ d Cƒ _mÜ`{_H$ emcm§V narjm CÎmrU© Zgcocm _mÌ, `ed§Vamd MìhmU _wŠV
{dÚmnrR>mMr nyd© narjm CÎmrU© hmoD$Z nXdr narjoMo àW_ df© CÎmrU© Pmcocm dm `ed§Vamd MìhmU _wŠV {dÚmnrR>mVyZ nXdr YmaU Ho$cocm
C_oXdma nmÌ g_OÊ`mV `mdm.''
2. ~¥hÝ_w§~B©Vrc {c{nH$-Q>§H$coIH$ nXmdarc {Z`wŠVrgmR>r {d{hV H$aÊ`mV Amcoë`m godmàdoe {Z`_mVrc 2 (B) _Ü`o ""_hmamï´> _mÜ`{_H$
d Cƒ _mÜ`{_H$ _§S>imZo {Z`§{ÌV Ho$cocr _mÜ`{_H$ emcm§V à_mUnÌ narjm Am{U `m narjog g_H$j Kmo{fV Ho$coë`m BVa narjm A§V^yV©
Agë`mMo Z_yX Ho$co Amho.'' VgoM, C_oXdmam§H$S>o _hmamï´> amÁ`mVrc A{Ydmg à_mUnÌ AgUohr Amdí`H$ Amho. amï´>r` _wŠV {dÚmc`
{ejU g§ñWmZ, Zdr {X„r `m {dÚmc`mMr _mÜ`{_H$ emcm§V narjm CÎmrU© Ho$coë`m EH$m C_oXdmamZo _hmamï´> àemgH$s` Ý`m`m{YH$maUmH$S>o
XmIc Ho$coë`m àH$aUmV (_yi AO© H«$_m§H$ 204/2010) amÁ` emgZmZo cdH$amV cdH$a {ZU©` ¿`mdm, Ago AmXoe {Xco AmhoV. Ho$§Ð
emgZmZo H$m`ÚmÝd`o ñWmnZ Ho$coë`m amï´>r` _wŠV {dÚmc` {ejU g§ñWm, Zdr {X„r (National Institution of Open Schooling,
New Delhi) `m {dÚmc`mMr _mÜ`{_H$ emcm§V narjm ({H$_mZ 5 {df`m§gh) CÎmrU© Ho$coë o `m C_oXdmam§Zm emco` {ejU {d^mJmZo AH$amdr
n«doemgmR>r nmÌ R>a{dco Amho. _mÌ, emgZ godoVrc {Z`wŠVrg§X^m©V g_H$jVo~m~V H$moUVohr AmXoe ZmhrV. H|${Ð` _Zwî`~i {dH$mg
_§Ìmc`mZo gd© amÁ`m§Zm, amï´>r` _wŠV {dÚmc` {ejU g§ñWm, Zdr {X„r (National Institute of Open Schooling, New Delhi)
`m§À`mH$Sy>Z {Xcr OmUmar à_mUnÌo Cƒ {ejU d ZmoH$argmR>r (Employment) J«mø (g_H$j) YaÊ`m~m~V H$i{dco Amho. hr ~m~
{dMmamV KoD$Z, amï´>r` _wŠV {dÚmc` {ejU g§ñWm, Zdr {X„r `m§À`m_m\©$V _mÜ`{_H$ emcm§V narjo~m~V {Xcoco à_mUnÌ, _mÜ`{_H$
emcm§V narjm Aer Ah©Vm Agcoë`m nXm§da {Z`wŠVrgmR>r J«mø YaÊ`mMr ~m~ XoIrc emgZmÀ`m {dMmamYrZ hmoVr. Ë`mda, emgZmZo
KoVcoë`m {ZU©`mZwgma `mg§X^m©V Imcrcà_mUo gyMZm XoÊ`mV `oV AmhoV.
""amï´>r` _wŠV {dÚmc` g§ñWm, Zdr {X„r `m§Mr (_amR>r d B§J«Orgh {H$_mZ 5 {df`m§gh) emcm§V narjm CÎmrU© Pmcoë`m d gXa à_mUnÌ
(Secondary School Examination Certificate) YmaU H$aUmè`m C_oXdmam§Zr, amÁ` emgZ godo_Ü`o Á`m Á`m {R>H$mUr _mÜ`{_H$
emcm§V à_mUnÌ narjm CÎmrU© Aer Ah©Vm {d[hV Ho$cr Agoc Ë`m Ë`m {R>H$mUr emgZ godogmR>r emcm§V narjm g_H$j nmÌVm AmnmoAmn
YmaU Ho$cr Amho Ago g_OÊ`mV `mdo.''
3. Ë`mZwgma, gd© {Z`wŠVr àm{YH$mar `m§Zr H$m`©dmhr H$amdr. ho AmXoe `m AmXoemÀ`m {XZm§H$mnmgyZ VmËH$mi A§_cmV `oVrc.
4. gXa emgZ {ZU©` _hmamï´> emgZmÀ`m www.maharashtra.gov.in `m g§Ho$VñWimda CncãY AgyZ Ë`mMm g§JUH$ g§Ho$Vm§H$ H«$_m§H$
20110520135104001 Agm Amho.
_hmamï´>mMo amÁ`nmc `m§À`m AmXoemZwgma d ZmdmZo,
(~m. {d. {ZH$_)
Ada g{Md, _hmamï´> emgZ

~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 18


n[a{eï> 3 : EH$m nojm A{YH$ {ejUH«$_m§Zm àdoe

~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 19


n[a{eï> 4 … {dÚmWu ghm`Vm Am{U {dÚmWu H$ë`mU `moOZm

n {dÚmWu ghm`Vm _hmoËgdmV H$bmd§V {dÚmÏ`mªZm gh^mJ KoVm `oVmo.


Aën CËnÞ JQ>mVë`m hþema {dÚmÏ`mªgmR>r {dÚmWu gmhmæ` n Am{dîH$ma
`moOZm {dÚmnrR>mV\}$ am~{dbr OmVo. Ë`mgmR>r {dÚmnrR>mZo 15 bmIm§Mr
{dÚmnrR> ñVamdarb {dÚmÏ`mª_Yrb g§emoYZ àd¥Îmrbm àmoËgmhZ
VaVyX Ho$br Amho. `m `moOZoImbr Am{W©H$ÑîQ>çm Xw~©b {dÚmÏ`mªZr
XoÊ`mgmR>r _m. amÁ`nmb `m§À`m H$m`m©b`mV\}$ Xadfu Am{dîH$ma hr
àdoe KoVboë`m {ejUH«$_mgmR>r Agboë`m ewëH$mV gdbV XoÊ`mV
g§emoYZmË_H$ ñnYm© KoÊ`mV `oVo. `m Am§Va{dÚmnrR>r` g§emoYZ
`oVo. Ë`mgmR>r {dÚmnrR>mZo {d{hV Z_wZm {dH${gV Ho$bm AgyZ `mo½`
_hmoËgdmVhr _wŠV {dÚmnrR>mÀ`m {dÚmÏ`mªZm ^mJ KoVm `oVmo.
nmÌVmYmaH$ {dÚmÏ`mªZm àdoe ewëH$mV gdbV XoÊ`mV `oVo.
n {dÚmWu H$ë`mU `moOZm n g§dmX n{ÌH$m
{dÚmÏ`mªÀ`m gdmªJrU ì`pŠV_Îd {dH$mgmgmR>r Xadfu H«$sS>m amÁ`^a ngaboë`m _wŠV {dÚmnrR>mÀ`m {dÚmÏ`mªer
d `wdH$ _hmoËgdm§Mo Am`moOZ H$aÊ`mV `oVo. VgoM {dÚmÏ`mª_Yrb g§nH©$ gmYÊ`mgmR>r _wŠV {dÚmnrR> g§dmXn{ÌH$m ho _m{gH$ àH$m{eV
g§emoYZ àd¥Îmrbm àmoËgmhZ XoÊ`mgmR>r Am{dîH$ma hr g§emoYZmË_H$ Ho$bo OmVo. {dÚmÏ`mªZm Cn`wŠV _m{hVr boI, gyMZm `m§Mm
ñnYm©hr KoÊ`mV `oV AgVo. `mV g_mdoe AgVmo. AÜ``ZmÏ`mª_Yrb Aä`mgmMr àoaUm
d Xya{ejUm~m~V OmJê$H$Vm dmT>{dÊ`mMo H$m`© hr n{ÌH$m
n H«$sS>m _hmoËgd H$aV AgVo. gXa g§dmX n{ÌH$m do~gmB©Q>da dmMÊ`mgmR>r CnbãY
{dÚmnrR>mÀ`m {dÚmÏ`mªZm IoimMo _¡XmZ {_imdo åhUyZ
Agob.
{dÚmnrR>mZo {d^mJr` d {dÚmnrR> nmVirda H«$sS>m ñnYm© gwê$ Ho$ë`m
AmhoV. `mVyZ IoimSy>§Zm amÁ` d amï´>r` ñVamdarb H«$sS>m ñnY}V n Am^mgr dJ©
^mJ KoVm `oVmo. _m. amÁ`nmbm§À`m H$m`m©b`mH$S>yZ Am`mo{OV Ho$ë`m {dÚmÏ`mªZm CnJ«hmÀ`m _mÜ`_mVyZ {ejU KoUo eŠ` ìhmdo
OmUmè`m Am§Va{dÚmnrR>r` Aíd_oY d E. Am`. `y. À`m H«$sS>mñnY}Vhr åhUyZ {dÚmnrR>mZo Ah_Xm~mX `oWrb ^maV gaH$maÀ`m ^maVr`
IoimSy>§Zm ^mJ KoVm `oVmo. A§V[aj AZwgY§ mZ g§KQ>Z (Bòmo) `m g§ñWoÀ`m _XVrZo EÁ`wgQ° > `m
n `wdH$ _hmoËgd CnJ«h dm{hZrÛmam (g°Q>o bmB©Q> M°Zb) Xya{ejUmMm àH$ën gwê$
Ho$bm Amho. `m àH$ënm§VJ©V amÁ`mV EHy$U 40 ìhÀ`w©Ab
{dÚmnrR>mÀ`m H$bmd§V {dÚmÏ`mªZm Ë`m§À`m H$bmJwUm§Mo àXe©Z
b{ZªJ g|Q>a H$m`m©pÝdV Ho$bobr AmhoV. `mÛmao WoQ> g§nH©$gÌo KoÊ`mV
H$aVm `mdo åhUyZ {dÚmnrR>mZo {d^mJr` d H|$Ðr` ñVamda `wdH$
`oVmV.
_hmoËgd gwê$ Ho$bm Amho. `mV dŠV¥Ëd ñnYm©, EH$m§{H$H$m, Z¥Ë`
g§JrV, Jm`Z `m§gma»`m ñnYm© KoÊ`mV `oVmV. _m. amÁ`nmbm§À`m n amï´>r` godm `moOZm
H$m`m©b`mH$S>yZ Am`mo{OV Ho$ë`m OmUmè`m B§ÐYZwî` d E.Am`.`y. nma§n[aH$ {dÚmnrR>m§à_mUoM _wŠV {dÚmnrR>mÀ`m 1500
(^maVr` {dÚmnrR> g§K) `m§À`mV\}$ KoÊ`mV `oUmè`m amï´>r` `wdH$ {dÚmÏ`mªgmR>r amï´>r` godm `moOZm gwê$ H$aÊ`mV Ambr Amho.

Imbrb g§dJm©Vrb {dÚm϶mªZm ewëH$mV gdbV {Xbr OmVo.


(1) A§Y, An§J, ‘yH$-~{Ya, H$U©~{Ya {dÚmWu (nmhm n[a{eï> 3)
(2) {dÚmnrR>mVrb {Z¶{‘V doVZloUrV H$m¶©aV godH$ d ˶m§Mo n[admaOZ (ñdV…, nËZr/nVr, XmoZ nojm A{YH$ Zmhr BVHo$
Adb§~yZ Agbobo An˶)
(3) ‘mJmgdJu¶ (emgZmÀ¶m {Z¶‘mÀ¶m AYrZ) {dÚmWu.
darb g§dJm©Vrb C‘oXdmam§Zr g§nyU© {ejUH«$‘ ewëH$ ^ê$Z àdoe ¿¶mdm. ˶mZ§Va {dÚmnrR> / emgZmÀ¶m {Z¶‘mà‘mUo ewëH$
gdbVrMr à{H«$¶m nyU© H$amdr. {dÚmnrR> / emgZmÀ¶m {Z¶‘mà‘mUo ewëH$mMm naVmdm g§~§{YVm§Zm XoʶmV ¶oB©b.
~r.E. OZg§kmnZ d d¥ÎmnÌ{dÚm nXdr {ejUH«$_ (2021-22) … _m{hVrnwpñVH$m … 20

You might also like