6/17/2009

TS. Trương Ngọc Minh

1
 6/17/2009

Chương 1: Máy phát điện đồng bộ

Chương 2: Máy biến áp

Chương 3: Động cơ điện
Tài liệu tham khảo:
PGS.TS.Tr
nh Hùng Thám “Vn hành nhà máy đin”

2
 6/17/2009

Tuabin nối trực tiếp với máy phát

Mô tơ thay đổi lượng nhiên liệu vào tuabin
5

Nhiên liệu Pmax Kiểu Tốc độ

Than hoặc 1500 MW Hơi Cao

hạt nhân

Gas hoặc Vài trăm MW Gas Bình

dầu thường

Nước 1000 MW Nước Thấp

3
 6/17/2009

GHÉP DỌC GHÉP NGANG

Tuabin hơi dùng trong NMĐ nguyên tử

8

4
 6/17/2009

trong đó:
▪ V: dung tích (m3)
▪ Q: tỷ lệ khối lượng hơi (kg/sec)
▪ : là tỷ trọng hơi (kg/m3)
▪ W: khối lượng của hơi trong nồi (kg)

Điều khiển quá tốc:

các van IV

Loại trừ sự cố quá
tốc: van MSV và RSV

Khởi động và dừng
tuabin

10

5
 6/17/2009

11

MỘT CHU TRÌNH CHU TRÌNH KẾT HỢP

12

6
 6/17/2009

K
i
ể
u

t
u Phản lực
a Xung lực
b
i
n

0 100 200 300

Chiều cao đập

13

14

7
 6/17/2009

15

16

8
 6/17/2009

17

Máy phát điện

Sđm Kích từ Chế độ làm việc

Hiệu suất Giữ điện

cao áp ổn định Bình thường

Không bình
Kinh tế
thường
18

9
 6/17/2009

trong đó:
- k: hệ số phụ thuộc vào cách quấn dây
- n: vận tốc
- : từ cảm trong khe hở giữa rotor và stator
- : chiều dài tác dụng của lõi thép stator
- D1: đường kính stator
- A1: phụ tải đường của stator
19

lδ

• S thay đổi tuyến tính • S thay đổi theo

• Độ uốn tĩnh rotor • D2gh ≤ 1300mm
• Cộng hưởng
• lδgh = 6 ÷ 7m

20

10
 6/17/2009

trong đó:
- k2: hằng số
- Σq: tổng tiết diện ngang cuộn kích từ
- j2: mật độ dòng cuộn kích từ

21

22

11
 6/17/2009

• Rẻ tiền • Cách
điện tốt

Không
Dầu
khí

Nước Hydro

• MFĐ • Đắt
lớn tiền

23

Nhiệt độ trên cách điện:

θ = θdd - θmc => θ lớn

Hệ thống hở

Môi chất không khí

Hệ thống kín

Môi chất không khí

Môi chất hydro

24

12
 6/17/2009

Nhiệt độ trên cách điện:

θ = θdd - θmc => θ rất nhỏ

Môi chất làm mát:

- Nước cất

- Hydro

Hiệu quả

25

26

13
 6/17/2009

Ufđm

Ifđm

Pfđm = UfđmIfđm

Bội số kích thích giới hạn
kU = kI =

Vận tốc kích thích

Thời gian diệt từ (nhỏ)
27

TỰ KÍCH THÍCH KÍCH THÍCH ĐỘC LẬP

28

14
 6/17/2009

Thay đổi R1 => Iff => Uf => If => UG

Chế độ điều khiển bằng tay

Chế độ tự động

Chế độ cưỡng bức

Iff tăng dần đến Iffgh

Uff tăng dần đến Uffgh

29

Đường 1:
Đặc tính từ hóa

Đường 2:
Uf = Iff(R1 + Rff)

Đường 3:
Uf = IffRff

30

15
 6/17/2009

Ưu điểm

Quán tính lớn

Mạch kích từ độc lập với mạch xoay chiều

Nhược điểm

Có cổ góp, vành trượt (tia lửa điện)

Thường dùng cho MFĐ có Pđm ≤ 150MW

31

32

16
 6/17/2009

CHỈNH LƯU CỐ ĐỊNH CHỈNH LƯU QUAY

33

Ưu điểm

Không cổ góp, vành trượt

Nhược điểm

Cuộn dây 3 pha phải bền

Khi hỏng bất kỳ phần tử nào thì phải ngừng MFĐ

Thời gian diệt từ lâu

34

17
 6/17/2009

Ngắn mạch tại N: HT

IN = IN1 + IN2 IN1

Điện áp tự cảm trên cuộn kích từ:

IN2
G

35

R: điện trở phóng điện

36

18
 6/17/2009

Trước thời điểm diệt từ

Uf = Uf0 = if0Rf

Tại thời điểm diệt từ
Uf = Ufm = Rif(t=0) = Rif0

R = (3÷ 4)Rf

37

R: điện trở san bằng áp khe hở

H: cuộn dây tạo từ trường
38

19
 6/17/2009

Trước thời điểm diệt từ:

Uf = Uf0 = if0Rf

Tại thời điểm diệt từ:
Uf = Uf0 – nUhqn

Ucp: giá trị tuyệt đối quá
điện áp cho phép của
mạch cuộn dây kích từ

39

Thyristor dẫn khi áp thuận và có tín hiệu điều

khiển (góc α = ϖt ≤ 180o)

Ở chế độ diệt từ, góc α >180o

Không điều khiển được ở chế độ diệt từ

Dùng cho HTKT kiểu chỉnh lưu có điều khiển

40

20
 6/17/2009

Các thông số trong trị số cho phép

Ef, U

P, Q

Dòng phần tĩnh và dòng phần quay

Đồng bộ

Đối xứng

41

φf và φar tạo thành φr

φar cùng pha với Ia

Ef chậm sau φf 90o

Ear chậm sau φar 90o

Er chậm sau φr 90o

42

21
 6/17/2009

43

44

22
 6/17/2009

δ là góc lệch giữa Ef và U

Ef quay cùng với rotor => Ef gắn chặt với rotor

Dùng trục tham khảo luôn quay với tốc độ wđb

Chế độ làm việc đồng bộ thì δ = const

Xác định vị trí của rotor trong không gian

45

46

23
 6/17/2009

Công suất Pmax xác định theo

47

Hệ thống công suất vô cùng lớn

SHT = nSGđm với n → ∞

Điện kháng đẳng trị

→0

Điện áp tại thanh cái hệ thống
UHT = EHT – jIXHT = EHT

48

24
 6/17/2009

Hệ số công suất
được điều khiển
bằng dòng kích thích

49

Giả thiết U const

0 ≤ δ ≤ 90o

50

25
 6/17/2009

Giả thiết U const

0 ≤ δ ≤ 90o

51

Chế độ định mức

U = Uđm I = Iđm

cosϕ = cosϕđm

P = Pđm = AB

Q = Qđm = CB

S = Sđm = CA

Eq = Eqđm = OA

52

26
 6/17/2009

Miền 1 (giới hạn bởi AF, EF và cung AE)

P < Pđm, Q > Qđm

Miền 2 (giới hạn bởi AF, FG, GD và DA)

Pminkt ≤ P ≤ Pđm, 0 < Q < Qđm

Miền 3 (giới hạn bởi cung KH, KD, DG và GH)

Pminkt ≤ P ≤ Pđm, Q < 0

53

wr = wđb = wφ

a

If là một chiều

a

Pminkt ≤ P ≤ Pđm

0 < Q ≤ Qđm
54

27
 6/17/2009

Dòng phần tĩnh, phần quay vượt trị số định mức

Nguyên nhân:

Ngắn mạch trong lưới, mở máy các động cơ lớn

Mất đồng bộ, kích thích cưỡng bức If => Iffgh

Hậu quả

Cuộn dây của MFĐ phát nóng

Sinh ứng lực giữa các vòng dây

55

wr = wđb = wφ

a

If = (3-4)Ifđm

D

Pminbt ≤ P ≤ Pđm

Q > Qđm
56

28
 6/17/2009

Chế độ đồng bộ wr = wđb = wφ

Eq = 0 => Mthừa rất lớn

Độ trượt

Rotor có I2 với f2 = sf1

Mkđb có tính hãm

MFĐ tiêu thụ Q

MFĐ bị phát nóng
57

Mcơ = F(s)

Đường 1: chế độ đồng bộ

Đường 2: Mkđb máy phát thủy
điện không cuộn cản

Đường 3: Mkđb máy phát thủy
điện có cuộn cản

Đường 4: Mkđb MF nhiệt điện

58

29
 6/17/2009

wr > wđb

Mcơ = Mđiện = Mkđb

Dòng phần quay If = 0 (I2 có tần số f2 = sf1)

Dòng phần tĩnh

P = (40 ÷ 50%)Pđm

Q<0
59

Dòng và áp của 3 pha trong chế độ đối xứng

60

30
 6/17/2009

Phụ tải không đối xứng

Đường dây ba pha không hoán vị hoặc hoán vị

không hoàn toàn

Vận hành chế độ không toàn pha

Sự cố ngắn mạch N(1), N(1,1), N(2)

61

Hệ thứ
tự
thuận

Hệ thứ Hệ
tự không
nghịch
đối xứng

Hệ thứ
tự
không

62

31
 6/17/2009

Phương trình cân bằng áp

Thành phần TTT:

Thành phần TTN: (1.1)

Thành phần TTT:

Hệ (1.1) chỉ đúng khi có điểm không đối xứng

63

Tại điểm không đối xứng

64

32
 6/17/2009

TRUNG TÍNH T1, T2 CÁCH ĐIỆN TRUNG TÍNH T1, T2 NỐI ĐẤT

X0Σ = ∞
X0Σ = 0

Phía máy biến áp
Phía máy biến áp

Phía máy phát điện
Phía máy phát điện

65

Tại điểm không đối xứng

66

33
 6/17/2009

Từ trường quay của thành phần TTN φ2 quét roto

Dòng I2 có tần số f2 = sf1 = 100Hz

MFĐ bị nóng

Mkđb dao động với tần số 100Hz

MFĐ bị rung

67

Io không tồn tại trong máy phát điện

Cuộn dây MFĐ nối ∆ hoặc Y không dây trung tính

Làm việc trực tiếp với lưới có trung tính cách điện

(5; 10; 13,8; 18; 20 kV)

Với lưới có trung tính nối đất (có Io) thì MFĐ luôn nối

với MBA có tổ nối dây ∆/Y

68

34
 6/17/2009

MFĐ chủ yếu phát Q, P = 0 hoặc rất nhỏ

Nguyên nhân

Nhà máy nhiệt điện

Làm việc có tuabin (P ≥ Pminkt)

Làm việc không có tuabin (P = 0)

Nhà máy thủy điện

69

Rotor được chế tạo friêng = 40Hz

Cộng hưởng tần số thấp fthấp = 10 ÷ 15Hz

Hậu quả

Khắc phục

Thiết bị phát hiện và khử nhiễu

Đóng thêm điện trở R vào mạch stato

Tác động mạch kích từ

70

35
 6/17/2009

Các đại lượng Chế độ Chế độ Chế độ Chế độ

so sánh bình thường quá tải không đồng bộ không đối xứng

Vận tốc rotor wr = wđb wr = wđb wr > wđb wr = wđb

Momen Mcơ = Mđb Mcơ = Mđb Mcơ = Mkđb Mcơ = Mđb +

Mkđb100Hz

CSTD Pminkt ≤ P ≤ Pđm Pminkt ≤ P ≤ Pđm P = (40÷50%)Pđm P phụ thuộc ∆I

CSPK 0≤Q≤Qđm Q>Qđm Q<0 Q phụ thuộc ∆I

Dòng phần tĩnh I = IA + jIR I = IA + jIR I = IA - jIR I = I1 + I2

Dòng phần quay If(=) If(=) ↑ If(=) = 0 I100Hz + If(=)

71

72

36
 6/17/2009

73

Mạch điện sơ cấp

Mạch điện thứ cấp

Mạch từ

74

37
 6/17/2009

75

KIỂU U/I KIỂU E/I

Xếp chồng các tấm thép
Xếp chồng các tấm

hình U và I thép hình E và I
76

38
 6/17/2009

Ep = 4,44Npφmf

Es = 4,44Nsφmf

Tỷ số biến đổi

77

Pvào = Pra

VpIp = VsIs

Tỷ số biến đổi

78

39
 6/17/2009

79

80

40
 6/17/2009

a

Hiệu suất của MBA

Pvào = Pra + Plõi thép + Pđồng

81

82

41
 6/17/2009

83

MBA TĂNG ÁP MBA GIẢM ÁP

a < 1 => Vs < Vp
a > 1 => Vs < Vp

84

42
 6/17/2009

ĐIỀU CHỈNH THƯỜNG ĐIỀU ÁP DƯỚI TẢI

85

86

43
 6/17/2009

87

88

44
 6/17/2009

89

Vật liệu cách điện

Vật liệu sắt từ (tôn silic)

Kỹ thuật chống sét

Phần mềm thiết kế

90

45
 6/17/2009

Tổn thất trong MBA

∆P = ∆PFe + ∆PCu

Khi MBA mang tải S = Sđm

∆P = ∆PFe + ∆PCu = ∆PFe(1+ ∆PCu/∆PFe) = ∆PFe(1 + b)
b=2÷6

Khi MBA mang tải S ≠ Sđm

∆P = ∆PFe(1 + bk2) k = S/Sđm

91

92

46
 6/17/2009

S S1 S S2

S1

0 t1 24 0 t2 24
S S1

S2

0 t2
93

∆P.dt = C.G.dθ + β.F.θ.dt

∆P: tổn thất trong MBA
C: tỷ nhiệt của MBA
θ: độ tăng nhiệt độ so với nhiệt độ môi trường
β: hệ số tỏa nhiệt bề mặt

Tại t = t∞: θ∞ = ∆P/β.F

Tại t = 0: θ = t.∆P/C.G

94

47
 6/17/2009

θ
θ = t.∆P/(C.G)

θ∞

0 τ t

95

ĐÓNG MBA CẮT MBA

θ∞ = νt=∞ - ν0 = 0
θ0 = νt=0 - ν0 = 0
θ = θ0(1-e-t/τ)
θ = θ∞(1-e-t/τ)
96

48
 6/17/2009

T: tuổi thọ của MBA

A, a: hằng số phụ thuộc hao mòn cách điện cho phép
ν: nhiệt độ của MBA (coi hằng số)

νđm = 98oC thì Tđm = 20 ÷ 25 năm

T = Tđm2-(ν - νđm)/δ với δ = 8oC

97

S
S2
B

A
S1
t1 t2

0 t

Hệ số quá tải:

98

49
 6/17/2009

Xảy ra khi có MBA làm việc song song bị sự cố

MBA được quá tải 40% trong thời gian 5 ngày

đêm nếu hệ số điền kín phụ tải trong quá trình

quá tải ≤ 0,93 và mỗi ngày quá tải không quá 6h

MBA được quá tải sự cố nếu tocd ≤ 140oC

99

Cuộn sơ cấp C → O

UC, W C

Cuộn thứ cấp T → O

UT = Uch, W T = W ch

Dòng điện Ich = αIT

Cuộn nối tiếp C → T

Unt = UC – UT, W nt = W C – W T

Dòng điện Int

100

50
 6/17/2009

Công suất tải qua phía sơ cấp: UCIC

Công suất nhận ở phía thứ cấp: UTIT

Bỏ qua tổn thất công suất trong máy biến áp

101

Hệ số có lợi

Công suất cuộn nối tiếp

Công suất cuộn chung

102

51
 6/17/2009

Cuộn hạ được chế tạo theo

MBA TN có 3 cuộn dây

Cuộn nối tiếp

Cuộn chung

Cuộn hạ

103

Sử dụng nguyên lý xếp chồng

Chế độ biến áp

Chế độ tự ngẫu

Công suất các cuộn dây

Công suất giới hạn tải qua máy là STNđm

104

52
 6/17/2009

Cuộn hạ là cuộn có tải lớn nhất

MBA không bị quá tải khi

105

106

53
 6/17/2009

Công suất tải cuộn chung

Công suất tải cuộn nối tiếp

MBA không bị quá tải khi

107

108

54
 6/17/2009

Công suất tải cuộn chung

Công suất tải cuộn nối tiếp

MBA không bị quá tải khi

109

Chế độ Cuộn dây cần

Công thức
làm việc kiểm tra

C (T->C)
H W nt, W ch
T (C->T)

C
H W nt
T
C
H W ch
T
C
H WH
T
110

55
 6/17/2009

Giả thiết SCđm = STđm = SHđm = S3dqđm

Tổn thất công suất trong các cuộn dây

111

Tổn thất điện năng hàng năm

Tỷ số công suất các cuộn dây 100/100/67

Tỷ số công suất các cuộn dây 100/67/100

112

56
 6/17/2009

n MBA 3 dây quấn làm việc song song

Tổ ba MBA 1 pha

113

Giả thiết Sntđm = Schđm = SHđm = αSTNđm

Tổn thất công suất trong các cuộn dây

114

57
 6/17/2009

Tổn thất điện năng hàng năm

Tổ ba MBA tự ngẫu 1 pha

115

MÁY BIẾN ÁP 3 DÂY QUẤN MÁY BIẾN ÁP TỰ NGẪU

Cuộn cao Cuộn chung

Cuộn trung Cuộn nối tiếp
Cuộn hạ Cuộn hạ

116

58
 6/17/2009

Công suất truyền tải từ cao sang trung và hạ áp

STNđm = S3dqđm

117

Tổn thất trong cuộn nối tiếp

∆Pnt = I2ntRnt = α∆PC3dq < ∆PC3dq

Tổn thất trong cuộn chung
∆Pch = I2chRch = α∆PT3dq < ∆PT3dq

Tổn thất trong cuộn hạ
∆PHTN = I2HTNRHTN = ∆PH3dq/α > ∆PH3dq

Tổn thất không tải
∆P0TN < ∆P03dq
118

59
 6/17/2009

Công suất truyền tải từ hạ sang trung và cao áp

SHTNđm = S3dqđm

119

Tổn thất trong cuộn nối tiếp

∆Pnt = I2ntRnt = I2ntα2RC = α2∆PC3dq < ∆PC3dq

Tổn thất trong cuộn chung
∆Pch = I2chRch > ∆PT3dq

Tổn thất trong cuộn hạ
∆PHTN = I2HTNRHTN = I23dqR3dq = ∆PH3dq

Tổn thất không tải
∆P0TN = ∆P03dq
120

60
 6/17/2009

Tổn thất công suất

Giá thành, khối lượng và kích thước

Tổn thất điện áp

Phạm vi sử dụng

Quy định

121

122

61
 6/17/2009

123

Ưu điểm

Điều chỉnh vận tốc trong phạm vi rộng

Có thể làm việc theo chế độ lặp đi lặp lại

Nhược điểm

Đắt tiền và kém tin cậy

Vận hành phức tạp

Phạm vi sử dụng
124

62
 6/17/2009

Cấu tạo

Ưu điểm

Hiệu suất cao

Nhược điểm

Không điều chỉnh được vận tốc

Đắt tiền và kém tin cậy

Phạm vi sử dụng
125

Cấu tạo

Ưu điểm

Rẻ tiền và tin cậy

Nhược điểm

Không kinh tế ở vận tốc thấp

Phạm vi sử dụng

Rộng rãi
126

63
 6/17/2009

M Mc
ĐỘNG CƠ CƠ CẤU
n

127

Tốc độ đồng bộ

[v/phút]

Độ trượt

Tần số trượt

128

64
 6/17/2009

Quan hệ giữa điện áp roto và stato

E2s = sE1

129

Công suất điện truyền từ stato sang roto

Tổn thất trong cuộn roto

Công suất trên trục động cơ

130

65
 6/17/2009

Momen quay

131

Khi mở máy s =1

R’2 lớn, X’2 nhỏ

smax lớn

Mmm lớn

Khi mở máy hoàn thành

s nhỏ, fr = sfs nhỏ

R’2 nhỏ, X’2 lớn

132

66
 6/17/2009

Bình thường
Mthừa = M – Mc = 0 (n = const)

Khi M ≠ Mc
Mthừa = M – Mc = (3.1)
w: tần số góc của trục quay
J: momen quán tính của hệ

133

Mth* = M* – Mc* = (3.2)

: hằng số quán tính cơ học của hệ (s)

Thời gian quá độ

134

67

PHƯƠNG PHÁP TRỰC TIẾP

Đóng điện lưới trực tiếp

Ưu điểm

Mmm lớn

Thao tác đơn giản

Nhược điểm

Imm lớn

Ulưới giảm nhiều

Phạm vi sử dụng: rộng rãi

Rotor có thêm cuộn mở máy

Mở máy động cơ gồm hai giai đoạn:

Vận tốc tăng nhờ Mkđb

Vận tốc tăng nhờ Mđb
6/17/2009
PHƯƠNG PHÁP GIÁN TIẾP

Sử dụng thiết bị mở máy

Ưu điểm

Imm nhỏ

Ulưới giảm ít

Nhược điểm

Phức tạp

Thời gian mở máy lâu

Phạm vi sử dụng: khi không
mở máy trực tiếp được
135
136
68
 6/17/2009

Qúa trình quá độ cơ điện Mth* = M* – Mc*

Thời gian quá độ

Thời gian mở máy

Động cơ KĐB

Momen điện

Momen cản Mc*

137

Thời gian mở máy

Tj = 2s; b =2
Thời gian mở máy toàn phần

1.smax = 0,1;2. smax = 0,3; 3.smax = 1

138

69
 6/17/2009

Mc* dạng giải tích

Mc* dạng đường cong

139

Độ tăng nhiệt độ cuộn dây stato

trong đó: jmm là mật độ dòng cuộn dây stato khi mở máy

Kiểm tra nhiệt độ cuộn dây stato và rôto

Động cơ đang làm việc bị cắt ra rồi mở máy lại ngay

Động cơ đang không tải được mở máy hai lần liên tiếp

140

70
 6/17/2009

Dòng roto

Mở máy s = 1

141

n giảm từ nđm về 0

Phương trình quá trình chạy theo đà

Thời gian hệ giảm từ n1* xuống n2*

142

71
 6/17/2009

Phương trình quá trình chạy theo đà

143

Dạng tổng quát của Mc

144

72
 6/17/2009

Điện áp thứ tự thuận Điện áp thứ tự nghịch

145

73