øçindekiler

1. Giriú ......................................................................................................................1
2. Rap Müzik .............................................................................................................2
2.1 Rap Müzi÷in Do÷uúu ..........................................................................................3
2.2 Türkçe Rap .........................................................................................................4
2.3 MC nedir? ...........................................................................................................8
3. Prodüksiyon Teknikleri ..........................................................................................9
3.1 80ler ....................................................................................................................9
3.2 90lar ..................................................................................................................10
3.3 2000ler ..............................................................................................................14
4. Rap Müzi÷e Yön Veren Baz Çalúmalar .............................................................15
5. Bir Rap Parçasnn Kayt ve Prodüksiyon Süreci ................................................20
5.1 Altyapnn Hazrlanmas ....................................................................................21
5.2 Mikrofon Seçimi .................................................................................................23
5.3 Kayt Teknikleri ..................................................................................................24
5.4 Mixing ................................................................................................................25
5.5 Mastering ...........................................................................................................26
6. Sonuç ..................................................................................................................28
7. Kaynakça .............................................................................................................29
8. Ekler ....................................................................................................................33
1. GøRøù

““Bu sadece Hip-Hop’’un güzelli÷i ile ilgili. Bu sanat dalyla ilgili hiç bir kstlama yok.””

Grandmaster Flash

(Ogg, Upshal,1999, s. 7)

Ülkemizde 90lardan bu yana dinleyici kitlesi büyük bir hzla artan Rap müzik,
sektörde de pay sahibi olmaya baúlyor. Radyolarda bu tarzda yayn yapan
programlarn says artarken, bir çok Hip-Hop organizasyonu düzenleniyor, raflarda
satlmak ve dijital ortama sunulmak üzere bir çok Rap albümü kaydediliyor, yeni
sanatçlar ve gruplar yetiúiyor. Ayrca, Pardon, Polis, G.O.R.A gibi yerli filmlerin film
müziklerinde de Türkçe Rap üreticileri úarklaryla yer alyor. Dünyada ise bu müzik
tarz ülkemizde oldu÷undan çok daha fazla göz önünde bulunuyor. Rap gruplar
listelerin saygn noktalarna isimlerini yazdrabiliyor ve herhangi bir ülkede dünyaca
ünlü bir Rap sanatçsnn sahne ald÷n görmek úaúrtc de÷il.

Durum böyleyken Rap müzik, ses mühendislerinin çalúabilecekleri ortamlarda

da karúlarna çkmaya baúlyor. Rap müzi÷in her müzik türü gibi kendine has
özellikleri var. Sahnede veya stüdyoda kaliteli bir "Rap sound"una ulaúabilmek için
öncelikle bu tarzn kendine has estetik özelliklerini, kendi içerisinde ayrlan tarzlarn
ve geçmiúten günümüze kullanlan prodüksiyon tekniklerini bilmek gerekiyor. Bu
ba÷lamda, bu konuda yaplacak bir araútrmann özellikle bu müzikle çok yakn
iliúkisi olmayan ses mühendislerine faydal olmas kuvvetle muhtemeldir.

Rap müzi÷in ortaya çkúndan itibaren Türkiye ve Dünya'daki geliúimini, bu

geliúime yön veren isim, grup ve úarklar dinleyip analiz ederek, kaliteli ve do÷ru bir
Rap müzik prodüksiyonu gerçekleútirmeye çalúaca÷z. Bunu yaparken, kulland÷m

1
ekipmanlardan, izledi÷im yoldan, karúlaút÷m problemlerden ve üretti÷im
çözümlerden, ksacas yaúad÷m herúeyden "Bir Rap Parçasnn Kayt ve
Prodüksiyon Süreci" bölümünde söz edece÷im. Ama bundan önce, Rap müzi÷i ve
zaman içerisinde u÷rad÷ de÷iúim ve geliúimi incelemeliyiz. Bu güne kadar
yaynlanmú Hip-Hop / Rap albümleri arasnda baúarl kabul edilebilecek yüzlerce
çalúma bulunuyor ancak, bunlardan bazlar, hem ülkemizde hem de dünya çapnda
Hip-Hop'un müzikal geliúimine de yön vermiú. Bende özellikle bu çalúmalara mercek
tutaca÷m.

2. RAP MÜZøK?

Açlm "Rhytmic American Poetry" (Ritmik Amerikan ùiiri) anlamna gelen Rap
müzik, Breakdance, Graffiti, Beatbox ve DJlik ile birlikte Hip-Hop kültürünün bir
daldr. Fakat bu dallar arasnda en popüleri olmasndan ötürü kimi müzik listelerinde
ve kaynaklarda "Hip-Hop Müzik" ismiyle anlr. Hip-Hop / Rap prodüksiyonu
incelenecekse, öncelikle bu kültürün ve müzi÷in çkú noktas ve tam olarak ne
anlama geldi÷i do÷ru úekilde anlaúlmaldr.

østisnalar olsada, bir çok Rap úarksnn prodüksiyonu, di÷er müzik türlerine
nazaran daha basit ve minimal olarak hazrlanr, nota bilgisi her ne kadar büyük bir
art olsa da bir gereklilik de÷ildir. Rap müzikte úark sözleri, kafiyeler ve vokalin
akcl÷ yani "flow" ço÷unlukla altyapya kyasla daha ön plandadr. Ancak bir Rap
vokali ne kadar baúarl olursa olsun di÷er müzik tarzlarnda da oldu÷u gibi, vokal ve
müzik arasndaki denge büyük önem taúr. E÷er müzik, vokale göre fazla üstte
kalrsa bu vokalin anlaúlmasn önleyecek, e÷er vokal müzi÷e göre fazla üstte
kalrsa bu hem dinleyicinin sözler ve ritm arasnda uyumu anlamasn engelleyecek,
hem de úarknn dinlenirli÷ini büyük ölçüde zedeleyecektir. Ayn úekilde EQ
ayarlarda vokalin anlaúlrl÷ ve dinlenilebilirli÷i açsndan çok önemlidir. Altyapnn

2
karakterine göre vokalin ses tonu ayarlanr. Rap úarklarnn %90nda bateri ve bas
di÷er ensturmanlara oranla daha ön plandadr. Genellikle vokallere low cut iúlemi
uygulanr, hatta baz durumlarda kesilen bölge 4-5 KHz'e kadar uzanabilir. Aksi
durumda úarknn genelinde bir bo÷ukluk hissi bulunmas kaçnlmazdr. Tabii ki bu
durum daha deneysel üretimlerde de÷iúebilir.

Rap müzik altyaplarnn daha minimal ve daha basit melodilerden oluúmasnn

bir di÷er sebebi, bu türün ilk örnekleri için hazrlanan prodüksiyonlarn, nota bilgisi
kstl ancak ekipmanlar oldukça etkin bir biçimde kullanlabilen DJler tarafndan
hazlanmasdr. Örne÷in, DJ Premier yani asl ismiyle Christopher Edward Martin,
90larn baúndan beri hem Guru, Nas, Mos Def gibi Rap vokalistleri, hem de
Christina Aguilera gibi R&B ve Pop tarznn dünyaca ünlü temsilcileri için kendine
has sampling tarzyla altyaplar hazrlad. (Wikipedia, 2011, [online]) Bu tarz özellikle
New York ve çevresindeki yetiúen Hip-Hop prodüktörlerinin bir ço÷una esin kayna÷
oldu.

2.1 RAP MÜZøöøN DOöUùU

Amerika Birleúik Devletleri'nde yaúayan siyahi ve Latin Amerika kökenli gençler

arasnda yaygn bir alt kültür olarak ortaya çkmú olan Hip-Hop, ilerleyen senelerde
Rap müzi÷in dünya çapnda dinleyiciler edinmesinin de katksyla zamanla popüler
bir kültür olma yolunda ilerledi.

70lerin baúnda, Jamaika'dan Amerika Birleúik Devletleri'ne göç etmiú bir DJ

olan Kool Herc'ün Hip-Hop / Rap soundunun öncüsü oldu÷u söylenir. 70li yllarda
New York'ta Bronx ve Brooklyn gibi zencilerin yo÷unlukta yaúad÷ yerleúim
alanlarnda düzenlenen "Block Party" isimli organizasyonlarda Kool Herc, Grand
Master Flash ve Afrika Bambaataa gibi DJler yeni bir sound yarattlar. ølk Rap

3
úarklarnn altyaplarn oluúturan bu sound, turntable aracl÷yla breakbeatler
üzerine funk, jazz ve soul parçalardan aldklar örnekleri ekleyerek oluúturuluyordu.
Rap vokali ise, Spoken Word Poetry tarzn üreten The Last Poets, Gil Scott Heron
gibi isim ve gruplarn çeúitli müziklerin üzerine kaydettikleri úiir kaytlarndan
esinlenilerek ortaya çkt. (Wikipedia, 2011, [online])

‘‘’’Böylece siyahlar, yarattklar bu yeni müzik ve kültür aracl÷yla günlük yaúamda

karúlaútklar çeliúki ve zorluklar ilk elden anlatma imkan buldular.’’’’

(Jöntürk,2003,s.14)

Yllar geçtikçe popüleritesi sürekli yükselen bir grafik çizen Rap müzik,
günümüzde dünya çapnda en çok dinlenen bir kaç müzik tarzndan bir tanesi haline
geldi.

2.2 TÜRKÇE RAP

1990'l yllarda Rap müzi÷in popülaritesi Amerika Birleúik Devletleri'nden

Avrupa'ya kadar uzanmaya baúlad. Özellikle Almanya ve Fransa'da ön plana
çkmaya baúlayan Rap müzik'ten Almanya'da yaúayan gurbetçi Türk gençleri de
etkilendi. Böylelikle 90larn baúnda Türkçe Rap'in ilk temelleri atld. ùimdi ki Cartel
grubundan Alper Aga, o dönemki grubu "King Size Terror" tarafndan yaynlanan
““The Word Is Subversion”” albümündeki, (bkz. ùekil 1) "Bir Yabancnn Hayat" (Audio
CD 1, Track 1) isimli úarkda Rap vokalini ilk defa Türk diliyle seslenirdi. Bir çok
kesim tarafndan Türkçe Rap'in ilk örne÷i olarak kabul edilen bu úark, grubun 1991
senesinde Almanya'da yaynlad÷ "The Word is Subversion" albümünde yerald.
Ardndan ayn úark, farkl düzenlemeleriyle King Size Terror'ün 1994 senesinde
yaynlad÷ "Ultimatom", daha sonra da Karakan grubunun 1997 senesinde

4
yaynlad÷ "Al Sana Karakan" albümlerinde "Defol Dazlak" ismiyle yerald.

ùekil 1: King Size Terror grubunun, ““The Word Is Subversion”” isimli albümlerinin ön kapa÷.

Ülkemizin en önde gelen Rap sanatçlarndan Ceza ile yapt÷m söyleúide

Türkçe Rap'in ilk dönemiyle ilgili bilgi aldm. Türkiye'de Hip-Hop/Rap konseptinde
yayn yaplan ilk müzik program, 1980lerin sonlarnda DJ Funky C'nin TRT'de
tarafndan yaynlanan ““Rapotek”” isimli programymú. O dönem çok az sayda olan
yerli Rap dinleyicileri, Run DMC, Salt N Pepa bir çok grubu bu program sayesinde
tanma frsat elde etmiúler. Ayrca yine TRT'de yaynlanan, Beat Street gibi filmler
sayesinde, Türk izleyicisi Hip-Hop kültürünün baúka bir kolu olan Breakdance ile
tanúmú.

Türkiye'deki ilk Rap müzik dinleyicilerinden ve üreticilerinden biri olan Turbo

yani gerçek adyla Tunç Dindaú ile yapt÷m söyleúide Türkçe Rap müzi÷in ilk
örneklerinden konuúuyorduk. Cartel grubunun 1995-1996 yllarnda gerçekleútirdi÷i

5
büyük patlamann öncesinde, Hip-Hop kültürünü temsil etmeyen ve asl u÷raút÷
müzik tarz Rap olmayan baz grup ve isimler, yurtdúnda popüler olan baz úarklar
de÷iútirip dilimize adapte etmiúler. Örnek vermek gerekirse, Grup Raptiye'nin
østanbul'a ünlü olmak amacyla gelen genç bir köylü kzn anlattklar úarklar "Hello
Malatya" aslnda yine Dr. Alban'a ait olan "Hello Africa" úarksnn farkl bir
düzenlemesi ile oluúturulmuútu, Grup Vitamin'in albümlerinde, MC Hammer gibi
isimlerin hitlerinden esinlerek hazrladklar úarklar vard, MFÖ ekibi bile asl tarzlar
Rap müzik olmamasna karún "Ali Desidero" úarksnda Rap vokali kullandlar.

Sene 1995 oldu÷unda, Almanya'da çeúitli úehirlerinde yaúayan gurbetçi Türk

gençleri bir araya gelerek Cartel ekibini kurdular. Cartel, içerisinde çeúitli MC ve
gruplar barndran bir oluúumdu. Cinai ùebeke (Da Crime Posse) ve Karakan ve
Erci E, Cartel'in ilk kadrosunu oluúturdular ve Berlin'deki Ypsilon Müzik Stüdyosu'nda
albümlerini hazrlamaya baúladlar. Albüm Motown etiketiyle Almanya'da piyasaya
çkt. Ancak asl baúarlarn albümlerini Türkiye'de Raks Müzik tarafndan
yaynladklarnda elde ettiler. Ozan Sinan Uzunyi÷it'in menajerli÷ini yapt÷ ekip
500.000'in üzerinde satú gerçekleútirdi. Çeúitli úehirlerde verdikleri konserler çok
büyük ilgi görürken, ayakta 40.000 kiúi kapasiteli ønönü stadyumu'nu da doldurmay
baúardlar. Türkiye'de, bu rakkam geçebilen bir Rap grubu veya müzisyeni hala
bulunmamaktadr. Daha sonra Cartel ekibindeki Erci-E ve Karakan kendi albümlerini
yaynlad. 1998 senesinde Almanya'nn rock yldzlarndan Peter Maffay ile birlikte
"Maffay'la Cartel" isimli singlelarn, son olarakta 2011 senesinde müzik
direktörlü÷ünü Haluk Kurosman'n yapt÷ "Bu Günkü Neúen Cartel'den" isimli ikinci
Cartel albümünü yaynladlar. Ancak ne solo çalúmalar, ne de daha sonradan
Cartel ismiyle yaynladklar çalúmalar 1995 senesinde yakaladklar satú grafi÷inin
yanna yaklaúamad.

1995 ylndaki Cartel patlamasndan sonra, Türkiye'nin farkl úehirlerinde Rap

müzikle ilgilenen gençlerin says hzla artmút. Tunç Dindaú, 1998 ylnda Blue Jean

6
dergisinde bir Hip-Hop sayfas hazrlamaya baúlad. Bu sayfa, az sayda olan Türk
Rap dinleyicisinin yurtúndan ve yurtiçinden Rap müzikle ilgili haberleri almalar için
ellerinde bulunan az sayda imkandan bir tanesiydi. Ayrca Tunç Dindaú ayn sene
"Yeralt Operasyonu" isimli toplama albümün Kod Müzik etiketiyle müzik marketlerde
yerini almasn sa÷lad. Kendisinin de grubu Statik ile birlikte dahil oldu÷u albüm,
günümüzde Türkçe Rap müzi÷in mihenk taú olan albümlerden bir tanesi olarak
kabul edilir ve o dönem bir çok ismin Türkiye'deki Rap müzik dinleyicisine kendini
tantmasn sa÷lamútr. Albümde Statik'in yan sra, kariyerlerine solo çalúmalaryla
devam eden Ceza ve Dr.Fuchs'un grubu Nefret, Yener, Ses, Susturucu ve bu gün
Sagopa Kajmer lakabyla kariyerine devam eden Silahsz Kuvvet yer alrken, Nefret,
Yener ve Silahsz Kuvvet daha sonra kendi albümlerine de sahip oldular.

Yllar geçip internetin çalúma hz yükseldikçe, herhangi bir plak firmasna
ba÷l olmayan Türkçe Rap sanatçlar úarklarn online platformlarda paylaúmaya
baúladlar. ““Vazgeç Çocuk”” úarks internet üzerinden yaynlanan Hücre 35/5 grubu,
internet üzerinden úarklarn yaynlayarak kendi kitlelerini oluúturmay baúaran ilk
Türkçe Rap gruplarndan bir tanesidir. 2000li yllarda internet teknolojisi Türkiye'ye
Rap müzi÷i ve bu müzi÷i üreten yeni isimlerin tantlmasnda o kadar pay sahibi oldu
ki, çeúitli web siteleri üzerinden yaynlanan baz çalúmalardan öne çkanlar, plak
firmalarnn deste÷iyle yaynlanan albüm ve úarklarnn büyük bir ksmndan daha
populer hale geldi. Thomas Solomon'un hazrlad÷ ““ 'Living underground is tough':
authenticity and locality in the hip-hop community in Istanbul,Turkey' ““ baúlkl
araútrmasnda bu konuda ilginç bir noktaya dikkat çekti. ““2001 senesinin baúlarnda,
Napster kapatlmadan önce, 'Türkçe Rap”” ya da 'Turkish Rap' terimleri aratld÷nda
en fazla 100 civarnda sonuç veriyordu. Bu úarklardan bir ço÷u ticari olarak
yaynlanmamú úarklard ve sadece úarklar yaratan insanlar aracl÷yla internet
üzerinden paylaúlyordu.”” (Solomon, 2005)

Günümüzde, Türkiye'den ve dünyann her tarafndan bir çok Türk asll genç

7
Türkçe sözlü Rap müzi÷i dinliyor ve icra ediyor. Bunlardan bazlar gelece÷in Rap
yldzlar olacaklar.

2.3 MC

MC'nin açlmnn ne oldu÷una dair iki farkl iddia bulunuyor. Bu müzikle

ilgilenen insanlarn büyük bir ksm, MC'nin açlmn "Master of Ceremonies" yani
Seremonilerin Efendisi olarak kabul ederler ve kaynaklarn ço÷unda da bu úekilde
geçer. Ancak bunun dúnda MC'nin gerçek açlmnn "Microphone Controller" yani
mikrofonu kontrol eden úahs anlamna geldi÷ini iddia eden kesimlerde mevcut.
Aslnda, MC sadece Rap vokal yapan sanatçlar temsilen kullanlan bir kelime
de÷ildir. MC sahnede seyirciyle iletiúim kuran icraclara verilen isimdir. Bu bir
komedyen ya da konuúmac da olabilir. Fakat bu ksaltma, özellikle 80ler ve 90larda
bir çok Rap müzik icracsnn, isminin yada lakabnn baúna veya sonuna MC
ünvann koymasyla Rap vokal yapan insanlarla daha çok anlmaya baúlanmú ve
özdeúleúmiútir. (Wikipedia, 2012, [online])

Rap müzik tarihi araútrlrken, bir çok kiúi tarafndan ilk MC olarak 1955
senesinde dünyaya gelen "Coke La Rock" olarak kabul edilir. (bkz. ùekil 2) DJ Kool
Herc'ün sahnedeki partneri olan Coke La Rock, ilk sahne deneyimini Kool Herc'ün
kz kardeúi Cindy'nin do÷um gününde gerçekleútirdi. Coke La Rock ve vokal tarz,
yllar içerisinde Rap müzi÷in erken döneminin önemli gruplar, Furius Five, L
Brothers, Funky Four, Cold Rush Brothers gibi ekiplere ilham kayna÷ oldu. Ancak
o÷lunun do÷umu ve takm arkadaú Kool Herc'ün bir partide bçaklanmasnn
sonucunda artk Hip-Hop sahnesinin bir parças olmak istemedi÷ine karar verdi.
Coke La Rock'un tek kaytl úarks Melle Mel ile birlikte kaydetti÷i, prodüksiyonu ise
Platinum Ice tarafndan yaplan "Merry Christmas Baby" (Audio CD 1, Track 2) isimli
úarkdr. (Wikipedia, 2011, [online])

8
 ùekil 2: Coka La Rock

3. PRODÜKSøYON TEKNøKLERø

3.1 80LER

1980'li yllarnda üretilen Rap úarklarnn altyaplar genellikle çeúitli

úarklardan kesilen breakbeatler ve enstrüman samplelarnn yeniden düzenlenip
sentezlenmesiyle oluúturuluyordu. Ritmler, günümüzde yaynlanan Hip-Hop
tarzndaki úarklara kyasla daha yüksek tempolu ve di÷er enstrümanlara göre çok
daha ön plandayd.

9
 ““1980 ylnda Kurtis Blow, bir úarksnn yapmnda dijital sampler
teknolojisinden yararlanan ilk Hip-Hop sanatçs oldu. Yine 1980 senesinde piyasaya
sunulan Roland TR 808 ise ilk Hip-Hop DJlerinden Afrika Bambaata tarafndan tercih
ediliyordu.”” (Wikipedia, 2012, [online])

1988'de Roger Linn tarafndan tasarlanp Akai firmas tarafndan piyasaya

sunulan MPC60, ksa sure içerisinde Dr. Dre'nin de aralarnda bulundu÷u bir çok
Hip-Hop prodüktörü tarafndan tercih edilir hale geldi. O dönemler 1985 ve 1986
yllarnda birer albüm yaynlad÷ grubu World Class Wreckin' Cru ile yollarn ayran
Dr. Dre, yeni grubu NWA'in 1988 senesinde yaynlad÷ ve "F*** The Police" isimli
çkú úarksyla büyük be÷eni ve tepki toplayacak olan "Straight Outta Compton"
albümünün yapmnda MPC60 modelinden yararland. Akai firmas daha sonra MPC
serisinin çeúitli modellerini piyasaya sürdü. ““MPC, øngilizce'de "Midi Production
Center" ve "Music Production Center" terimlerinin ksaltmas olarak kullanlr.””
(Wikipedia, 2011, [online])

Brand Nubian, Melle Mel, Rakim, Chuck D ve KRS One gibi Rap müzi÷in
önemli isim ve gruplarnn müzik dünyasna giriú yapt÷ 80li yllarda kaydedilen bir
çok baúarl Rap úarks, bu gün bile tüm dünyadan müzik dinleyicilerinin
arúivlerindeki yerlerini korumaya devam ediyorlar.

3.2 90LAR

90l yllar, Amerika'da Rap müzik için yükseliú dönemini temsil ederken, Türkçe
Rap'in ortaya çkúnn ve ilk örneklerin verilmesinin dönemi oldu.

Cartel'in 1995 senesinde yaynlayp büyük baúar elde etti÷i ““Cartel””

10
albümündeki "Cartel" (Audio CD 1, Track 3) ve "Evdeki Ses" gibi hit úarklarn
prodüksiyonunu gerçekleútiren Akúit U÷urlu ile yapt÷m söyleúide, Türkiye'deki Rap
müzi÷i için büyük önem taúyan bu albümün yapm sürecinde kullanlan ekipmanlar
hakknda bilgi aldm. Akai 2000 sampler ile hem çeúitli úarklardan alnmú kesitler
düzenleniyor, hem de úarknn ritmleri yazlyormuú. Vokal kaytlar için a÷rlkl
olarak Neumann U67 tercih edilirken Neumann UM57, Shure SM58 ve Soundeluxe
iFET7 model mikrofonlarda kullanlmú. Stüdyolarnda JBL 4345 monitör hoparlörleri
bulunan ekip Korg'un harmoniser ve vocoder'larndan da yararlanrken kaytlar
Tascam'n DA-88 modeli 8 kanall kayt cihazn kullanarak almúlar. Ayrca baz edit
iúlemleri için Logic'in 4 kanall 2.2 sürümüde kullanlmú.

ùekil 3: Hedef 12 grubunun ““Tam øsabet”” isimli albümünün ön kapa÷.

Kuruculu÷unu yapt÷ Hedef 12 ve Rapor 2 gruplaryla çeúitli albüm ve tekliler

piyasaya çkartan Mahmut Akn (Maho-B) ile de söyleúi yaptm. Almanya'da yaúayan
gurbetçi Türk vatandaúlarnn kurdu÷u Cartel'den hemen sonra,hayatn ülkemizde
sürdüren Rap icraclarnn albümleri arasnda yaynlanan ilk yasal Türkçe Rap
albümü, 1996 senesinde Ada Müzik etiketiyle müzik marketlerde yerini alan, Hedef

11
12'nin Tam øsabet albümü olarak kabul edilir. (bkz. ùekil 3) Maho-B o zamanlar
Bursa'da yayn yapan Radyo 24'ün stüdyosunda çalúyormuú. Mesai dúnda kalan
saatlerde grup arkadaúlaryla albüm üzerinde çalúmúlar. Bu albümün altyaplarn
hazrlarken Roland DJ70 kullanmúlar, kaytlar ise DAT Recorder kullanarak
almúlar. Stüdyolar bunun haricinde bir adet Shure SM58 mikrofon ve 8 kanall bir
Soundcraft mixerden ibaretmiú.

90'larda, Türkiye'de Rap müzik ile ilgilenen insanlarn di÷er ülkelerdeki

üreticilere kyasla çok daha az imkana sahip olduklar bir gerçek. Ülkemizin en
önemli Rap müzik icraclarndan Fuat Ergin ile söyleúi yaparken ilk kaytlarn
yapmaya baúlad÷ zamanlarla ilgili konuúuyorduk. Fuat, ùile'de liseyi bitirdikten
sonra Berlin'e yerleúmiú, ilk dört solo albümünü Almanya'da kaydettikten sonra 2004
ylnda østanbul'a dönüp Türkçe Rap'i burada temsil etmeye devam etmiú. Bu iúe ilk
baúlad÷ zamanlar Alman hükümetinin gençlere sundu÷u "Hip-Hop Mobile" isimli
stüdyolarda, stüdyo imkan bulamayan genç Rap müzisyenlerine kayt yapma frsat
sunuluyormuú. Fuat'ta ilk kaytlarnn ço÷unu burada gerçekleútirmiú. Fuat'n o
dönem çalút÷ prodüktörler, albümlerini hazrlarken sampler olarak Akai S-3000,
Akai 6000, Akai S-900, MPC 2000 gibi modelleri tercih etmiúler. Vokalleri, o dönem
kondansatörlü mikrofonlarn yüksek fiyatlar olmas sebebiyle Türkiye'deki Rap
kaytlarndaki gibi sahne mikrofonlaryla alnp, Tascam 4 Track Recorderlar
üzerinden kasetlere kaydedilir, yazlm olarak ise Cubase Atari 1.0, Cubase Atari 2.0
ve Cubase Atari 3.0 kullanlrmú.

Rap müzik Türkiye'deki ilk örneklerini vermeye devam ederken, Amerika

Birleúik Devletleri'ndeki popülaritesi de günden güne artyordu. NWA grubunun
da÷lmasyla birlikte grubun hem MClerinden biri hem de prodüktörü olan Dr. Dre,
D.O.C ve Snoop Dogg gibi isimlerin baúarl satúlar gerçekleútiren albümlerinde
prodüktör koltu÷undayd. ølk örne÷ini NWA grubunun Efil4zaggin albümünde yer alan
Alwayz Into Somethin' isimli úarksnda verdi÷i "G-Funk" tarzn hem bu isimlere

12
hazrlad÷ albümlerde, hem de 1992 senesinde yaynlad÷ "The Chronic" isimli solo
albümünde kulland ve geliútirdi. Amerika'nn bat kysnda yetiúen bir çok Rap
vokalisti ve prodüktörüne ilham kayna÷ olan bu tarz, ““çok katmanl ve melodik
synthesizer'lar, yavaú hipnotik yivler, derin bir bass, bazen arka planda kadn
vokalleri, geniú p-funk örneklemeleri ve yüksek portamento klavyeler içermektedir.””
(Wikipedia, 2011, [online])

Bu arada New York'lu prodüktör RZA, (bkz. ùekil 4) gerçek adyla Robert
Fitzgerald Diggs, ekibi Wu-Tang ile birlikte "Enter the Wu-Tang (36 Chambers)" isimli
albümü yaynlad. ““Sadece 36.000 dolarlk bir bütçeyle hazrlanan albüm platin plak
ile ödüllendirildi.”” (Wikipedia, 2011, [online]) Dünyann her tarafnda bir çok Rap
müzik dinleyicisi ve üreticisi için klasik olarak kabul edilen bu albüm, Dr. Dre'nin G-
Funk tarz ile domine etti÷i Hip-Hop piyasasnda gözlerin biraz olsun do÷u yakasna
kaymasn sa÷lad. RZA, GZA, Method Man, Inspecta Deck, U-God, Masta Killa,
Ghost Face Killa ve Raekwon'un bir araya getirdi÷i ekip daha sonra Wu-Tang
Forever, The W, Iron Flag ve 8 Diagrams albümlerini yaynladlar. Ayrca ekipte yer
alan isimler solo kariyerlerinde hatr saylr baúarlara imza attlar. (Wikipedia, 2011,
[online])

ùekil 4: RZA

13
 Rap müzi÷in dünya çapnda bilinen, dinlenen ve üretilen bir müzik olmaya
baúlad÷ 90l yllarn sonuna gelindi÷inde baz Hip-Hop prodüktörleri, baúarl
çalúmalaryla farkl müzik tarzlarn üreten sanatçlarn ilgilerini çekmeyi baúardlar.
Bu sayede Hip-Hop ritmleri bir çok farkl tarzda çalúmann içerisinde kullanlr hale
geldi.

3.3 2000LER

2000li yllara gelindi÷inde, yar profesyonel ev stüdyosu aletlerinin fiyatlarnda

yaúanan ciddi düúüú, sanatçlara daha düúük bütçelerle kaytlar yapma imkan
sa÷lad. Bununla birlikte, müzik stüdyolarnn çok büyük bir yüzdesinin dijital
sistemlerle kuruldu÷u bu dönemde bile, belirli bir kitle eski analog cihazlarn ses
kalitesi anlamnda hala dijitalden baúarl oldu÷u görüúünde birleúti. Fakat dijital
cihazlarn hzl ve pratik çalúma imkan tanmas endüstrinin büyük bir bölümünü
analog cihazlar terketmek zorunda brakt.

The Goats, The Coup, The Roots ve Outkast gibi canl enstrümanlarla úarklar
kaydeden Rap gruplar 2000li yllarn baúnda popüler hale geldi. (Wikipedia, 2011,
[online]) Ayrca günümüzde, Techno, House , Rock, R&B ve hatta Pop müzik ile Rap
vokallerinin sentezlendi÷i úarklar da oldukça ilgi çekiyor. Rap sanatçlar, ritm dizilimi
olarak klasik Hip-Hop'tan oldukça uzak olan altyaplarn üzerinde yeteneklerini
sergiliyorlar.

Neumann U-87 gibi kondansatör mikrofonlar, Hip-Hop prodüktörlerinin büyük

bölümü tarafndan uzun süre Rap ve R&B vokal kaytlar için kullanldysa da,
günümüzde daha yüksek ses aral÷na sahip ve daha fazla ayrnt kaydedebilen
ribbon mikrofonlarda tercih edilmektedir. Ayrca sanatçnn sesine yakút÷
düúünülüyorsa dinamik mikrofonlar da kullanlabilir.

14
 2000li yllarda Rap müzik, Timbaland, Kanye West, Will I Am gibi prodüktörlerin
elektronik müzi÷e daha yakn altyaplarnn popüler hale gelmesi ve T-Pain, Lil
Wayne gibi tannmú sanatçlarn vokallerini ““autotune”” denilen efekt ile kullanmas
ile tiz frekanslar daha baskn bir müzik olma yolunda ilerledi.

4. RAP MÜZøöE YÖN VEREN BAZI ÇALIùMALAR

Bu güne kadar dünya çapnda baúarya imza atmú çalúmalardan hatr saylr
bir yüzdesi Hip-Hop tarzndadr. Bu çalúmalardan bazlar, bu tarzn müzikal
geliúimine etki edecek düzeyde baúarya ulaúmútr. Hangilerinin bu etkiyi sa÷lad÷
yoruma açktr ancak mihenk taú olmay baúarabilen belli çalúmalar mevcut.
Aslnda bu konu bile apayr bir tez konusu olabilece÷i için kendi açmdan kilit olarak
gördü÷üm çalúmalarn altn çizece÷im.

ùekil 5: Grandmaster Flash

15
Grandmaster Flash'in (bkz. ùekil 5) üç adet turntable ile çeúitli Rap úarklarn
mixleyerek ortaya çkartt÷ single projesi "The Adventures of Grandmaster Flash on
the Wheels of Steel" (Audio CD 1, Track 4), 1981 senesinde Suger Hill Records
tarafndan yaynlandktan sonra bir çok Hip-Hop DJi için ilham kayna÷ oldu.
ùarknn bir di÷er önemli özelli÷i ise, "scratching" (kazma) tekni÷inin kullanld÷ ilk
úark olmasdr. Scratching, genellikle Hip-Hop / Rap tarzndaki úarklarda kullanlsa
da, kimi zaman Pop ve Nu-Metal gibi farkl türlerde de tercih edilen bir DJ tekni÷idir.
““øki pikap ortasnda bulunan DJ mixerinin üzerindeki, hangi pikaptan hangi oranda
ses alnaca÷n belirleyen fader ve pikap üzerindeki pla÷, ritme göre gereken
zamanlamada hareket ettirerek sesin manipüle edilmesiyle gerçekleútirilir.””
(Wikipedia, 2011, [online])

ùekil 6: Afrika Bambaataa

Afrika Bambaataa (bkz. ùekil 6) ve Soul Sonic Force ekibinin 1982 senesinde
Tommy Boy Music etiketiyle piyasaya çkartt÷ "Planet Rock" (Audio CD, Track 5)

16
isimli single daha sonra Rolling Stone'un "Tüm zamanlarn en iyi 500 úarks"
listesinde 237. sraya kadar yükseldi. Bunun gibi bir kaç liste baúarsna daha sahip
olan úarknn altyaps techno, house, trance gibi tarzlardan esinlenerek
hazrlanmút. Prodüktör koltu÷unda Arthur Baker otururken Bob Rosa, Jan D.
Brunett, Tom Silverman gibi isimler de parçann kaytlarnda stüdyo ekibinin bir
parças olarak yer aldlar. (Wikipedia, 2011, [online])

Run DMC grubu, 1984 ylnda yine "Run DMC" isimli ilk albümlerini
yaynladlar. ølk hitleri olan "Hard Times", "Jam-Master Jay" ve "Rock Box" isimli
single çalúmalar önce Amerika Birleúik Devletleri'nde daha sonra tüm dünyada hzl
bir úekilde popüler duruma geldi. "Rock Box" úarksnn bir di÷er önemli özelli÷i ise,
Rap vokallerinin Rock altyapsyla harmanlanmasnn bilinen ilk örneklerinden
olmasdr. (Wikipedia, 2012, [online])

LL Cool J, gerçek adyla James Todd Smith, 1985 ylnda "Radio" isimli
albümünü çkartt. Bu albüm, "I Can't Live Without My Radio" ve "Rock the Bells" gibi
single çalúmalarnn da yardmyla tam 1.500.000 adet satarak LL Cool J'in platin
plak almasn sa÷lad. Pop odakl Rap'in ilk örneklerinden olan Radio'dan sonra,
1987 ylnda yaynlanan "Bigger and Deffer" ve 1989 ylnda yaynlanan "Walking
with a Panther" albümlerinin baúarsyla müzik piyasasnda kalc olaca÷n
kantlayan LL Cool J, hiçbiri baúarsz kabul edilemeyecek on iki tane albüm
yaynlad. Hala Amerika Birleúik Devletleri'ndeki Rap endüstrisinin aranan ve sayg
duyulan bir ismi olarak çalúmalarna devam ediyor. (Wikipedia, 2011, [online])

Amerika Birleúik Devletleri'nin Hip-Hop'un en asi ve en sert yüzü ile tanúmas,

NWA ve Public Enemy gibi gruplarn baúarl olmalaryla gerçekleúti. 1987 senesinde
ilk albümleri "Yo! Bum Rush The Show" ile piyasaya giriú yapan Public Enemy ekibi,
bir sonraki sene isimlerini hafzalara kolay kolay unutulmayacak úekilde kazyan "It
Takes a Nation of Millions to Hold Us Back" isimli albümlerini yaynladlar.

17
(Wikipedia, 2011, [online])

““Robbert Matthew Van Winkle, sahne ismiyle Vanilla Ice, 'To The Extreme'
isimli albümüyle tüm zamanlarn en hzl satan Hip-Hop albümüne sahip oldu.
Albümde yer alan 'Ice Ice Baby' (Audio CD 1, Track 6) isimli single çalúmas,
Billboard listelerinde bir numaraya yükselen ilk Hip-Hop úarks olma özelli÷ini de
taúyor.”” (Wikipedia, 2011, [online])

1994 ylnda, New York’’lu Hip-Hop sanatçs Nas, ““Illmatic”” isimli ilk albümünü
Columbia Records etiketi ile yaynlad. Large Professor, Pete Rock, Q-Tip, L.E.S ve
DJ Premier gibi önemli Hip-Hop prodüktörlerinin üzerinde çalút÷ albüme Nas’’n
arkadaú AZ ve babas Olu Ara konuk olarak yerald. Dönemin popüler Hip-Hop
dergisi The Source albümü de÷erlendirirken beú yldz anlamna gelen beú mikrofon
ile sanatçy onurlandrd. (Wikipedia, 2012, [online])

NWA grubu ve Ice T gibi isimlerin baúarl olmas ile yükseliúe geçen ““Gangsta
Rap””, 90larn ortalarna gelindi÷inde Rap müzi÷in en çok kar getiren alt türlerinden
biri haline geldi. Bununla birlikte bu tarz üreten Rap vokalistlerinin says da ço÷ald.
Asl ad Tupac Amaru Shakur olan ““2Pac”” bunlardan en önemlilerinden biriydi. Bir
di÷eri ise hem ““Biggie Smalls””, hem de ““The Notorious B.I.G.”” olarak tannan
Christopher George Latore Wallace’’t. Bu iki isim arasnda geliúen sürtüúme ksa
zamanda bir ““do÷u yakas –– bat yakas”” savaúna dönüútü. Çeúitli úiddet olaylarnn
yaúand÷ bu mücadele ayrca 2Pac’’n ““Hit ‘‘Em Up”” isimli ““diss”” nitelikli úarksn
hazrlamasna yol açt. Diss, iki Rap sanatçsnn birbirlerini yermek için yazp
söyledikleri úarklar için kullanlan bir terimdir. 2Pac’’n bu úarks bu güne kadar
yazlmú ““diss”” úarklar arasnda en popüler hale gelenlerden bir tanesidir.

New York'lu Rap müzisyeni Jay Z, gerçek ismiyle Shawn Corey Carter, 1999
senesinde ““Vol. 3... Life and Times of S. Carter”” isimli üçüncü stüdyo albümü ile

18
Amerika Birleúik Devletleri'nde üç kez platin plak ald. Ayrca, bu albümde UGK
grubu ile birlikte seslendirdi÷i ““Big Pimpin'”” isimli úarks ile ““En øyi Rap Düet
Performans”” kategorisinde Grammy kazanmay baúard. (Wikipedia, 2012, [online])
Detroit’’te büyümüú yoksul bir beyaz olan Eminem, (bkz. ùekil 7) gerçek adyla
Marshall Mathers, 1998 senesinde Hip-Hop dünyasnn en önemli plak firmalarndan
Aftermath Records ile anlaúma imzalad. Interscope Records firmasnn yöneticisi
Jimmy Iovine’’in tavsiyesiyle gerçekleúen bu anlaúmadan bir sene sonra, Eminem
Dr.Dre’’nin prodüktörlü÷ünde hazrlad÷ ““The Slim Shady LP”” isimli albümünü
yaynlad. (Wikipedia, 2012, [online]) Bu albüm ile dört platin plak alma baúarsn
gösteren Eminem, ilerleyen yllarda yaynlad÷ albümleriyle baúarsnn tesadüf
olmad÷n kantlad.

ùekil 7: Dr. Dre ve Eminem'in stüdyodaki bir foto÷raf.

Eminem’’in baúars ilerleyen zamanlarda yeni isimlerinde yolunu açmú oldu.

50 Cent lakapl New York’’lu Rap vokalistinin demo kaytlarn dinleyen Eminem,
kendi plak firmas olan Shady Records’’u kurmuútu. Bu kaytlar Aftermath

19
Records’’un kurucusu Dr. Dre ile paylaút ve sanatçnn albümü ile ilgili birlikte
çalúmay teklif etti. (Wikipedia, 2012, [online]) Böylelikle Shady Records ve
Aftermath Records bu ismin albümünü bir arada hazrlamaya baúlad. 4 ùubat 2003
tarihinde, Interscope Records da÷tm ile yaynlanan Get Rich or Die Tryin’’ albümü,
ilk haftasnda 872.000 adet satlarak Amerika’’nn Billboard Top 200 listesinde bir
numaraya yerleúti. Albümün öne çkan çalúmalar ““In Da Club”” (Audio CD 1, Track
7), ““21 Questions””, ““Wanksta”” ve ““P.I.M.P””, dünyann dört bir yannda büyük ilgi
gördü. (Wikipedia, 2012, [online])

Rap müzikte, vokal ve prodüksiyon teknikleri zaman içerisinde sürekli de÷iúime

u÷ruyor ve geliúiyor. Yükselen her yeni sanatç Rap müzik üzerinde kendi tarzndan
bir iz brakmaya devam ediyor.

5. BøR RAP PARÇASININ KAYIT VE PRODÜKSøYON SÜRECø

Di÷er tarzlarda oldu÷u gibi prodüksiyon teknikleri, sanatçdan sanatçya,

prodüktörden prodüktöre, hatta úarkdan úarkya de÷iúkenlik gösterebilir. Vokali
yapacak olan sanatç sözlerini hangi tempo ve konseptte hazrladysa altyap da
bununla uyumlu olmaldr.

Hazrlayaca÷m çalúmada, mastering aúamas dúnda profesyonel bir kayt

stüdyosu kullanmayaca÷m. Do÷ru mix (karútrma) teknikleri kullanarak ve vokal
kaydnda iyi bir performans gerçekleútirerek minimum bütçeyle baúarl bir Rap
úarks hazrlamak mümkün.

Bir Rap parças hazrlamak için ihtiyacm olan ilk úey bir Rap vokalisti. Ama ben
Rap müzik ile ilgilendi÷im için bu konuda bir problem yaúamadm.

20
5.1 ALTYAPININ HAZIRLANMASI

Bir Hip-Hop prodüksiyonu gerçekleútirmek için spesifik olarak gösterilebilecek

bir yöntem yok. MIDI teknolojisi ve çeúitli yazlmlar yardmyla bir altyap
hazrlanabilir veya canl enstrümanlar kullanmay tercih edebiliriz. Çeúitli úarklardan
ufak kesitler alarak yeni bir yap oluúturma úansmz da mevcut, ben çalúmamda bu
yöntemi izledim.

ùekil 8: Central Nervous System isimli grubun ““I Could Have Danced All Night”” isimli
albümlerinin ön kapa÷.

Uzunca bir araútrmadan sonra, içerisinden örnekler alarak de÷iútirece÷im

úarky seçtim. Central Nervous System isimli grubun, 1969 senesinde yaynlanan ““I
Could Have Danced All Night”” albümündeki (bkz. ùekil 8) ““Why”” (Audio CD 2, Track
1) isimli úarknn üzerinden ilerleyece÷im. Ev stüdyomda örnekleme yapacak harici
bir cihazm olmad÷ için seçti÷im úarky Propellerhead firmas tarafndan piyasaya
sürülen Dr. Rex isimli yazlm kullanarak örnekledim. Bu yazlmn yardmyla
úarkdan ald÷m örnekleri çeúitli úekillerde manipüle ederek yepyeni bir hale

21
getirdim, ayrca úark istedi÷imden çok daha yavaú bir tempoda oldu÷u için hzn 90
BPM’’e yükselttim.

Not: Çeúitli úarklardan örnekler alarak hazrlad÷mz çalúmalar ticari olarak

kullanlacaksa, mutlaka eserin hak sahiplerinden izin alnmaldr. Aksi takdirde bunun
yasal sonuçlar a÷r olabilir.

Üzerinde çalút÷m örneklerden bir dörtlük oluúturduktan sonra, bu dörtlük ile

beraber seyredecek bir davul diziliúi hazrladm. Yine Propellerhead firmasna ait bir
yazlm olan Reason 4.0 yardmyla dijital ortamda hazrlad÷m davul dizilimini,
sözlerimin yeterince anlaúlr olmasn sa÷lamak için çok yo÷un tutmadm. Bunun
yerine güçlü bir kick ve sert bir snare seçerek úarkya akclk vermesi için düz
úekilde dizidi÷im hi-hatlerin üzerine yerleútirdim.

Davullar hazrladktan sonra, örnekleme yapmaya geri döndüm ve úarknn

farkl bölümlerinde kullanmak üzere yeni diziliúler oluúturdum. Bu úekilde úark daha
dinamik bir yapya sahip olmaya baúlad.

Ald÷m örneklerin içerisinde bas gitar da oldu÷u için yeni bir bas yazmak
yerine EQ yardmyla örne÷in içerisindeki baslar ön plana çkardm. Nakarat bölümü
için yerli bir Hip-Hop DJi olan DJ Artz’’dan yardm almaya karar verdim. DJ Artz,
önceki bölümlerde açklad÷m scratching tekni÷ini kullanarak nakarat bölümünü
hazrlad.

Bütün bu aúamalarn sonunda altyapnn (Audio CD 2, Track 2) iskeleti

hazrlanmú oldu. Artk mikrofon seçimi ve kayt aúamasyla aramzda duran tek
mesafe sözlerin yazlmas.

22
5.2 MøKROFON SEÇøMø

Sözleri úarknn ritmine uygun bir úekilde hazrladktan ve gerekli provalar

gerçekleútirdikten sonra, ses tonuma uygun bir mikrofon modeli arayúna girdim.
Deneme kaytlarnda dinamik mikrofonlardan, Shure SM 58, Carol MUD 525 ,
kondansatör mikrofonlardan ise, Behringer B1, MXL 440 kulland÷m mikrofon marka
ve modelleri oldu.

Dinamik mikrofonlarla gerçekleútirdi÷im deneme kaytlarnda, zaten bekledi÷im

gibi tiz frekanslardaki bilgi istedi÷imden çok daha fazla oldu. Behringer B1 ile
gerçekleútirdi÷im kaytta ise tam tersine daha bo÷uk, alt frekanslarn yo÷unlukta
oldu÷u bir sonuç aldm. Ev stüdyomdaki mikrofonlardan arad÷ma en uygun sonucu
MXL 440 (bkz. ùekil 9) ile elde ettim.

ùekil 9: MXL 440

23
5.3 KAYIT TEKNøKLERø

ùarknn altyapsn zaten elektronik ortamda hazrlad÷m için herhangi bir

canl enstrüman kayd gerçekleútirmedim. Mixing aúamasna geçmeden önce
yapmam gereken tek úey yeterli kalitede ve performansta bir vokal kayd almay
baúarmak.

E÷er úark yaynlanacak olursa, Audio CD (ses Cdsi) ya da mp3 formatnda

yaynlanaca÷ için úarknn Bit Rate (Bit ortan) 16 Bit olacak. Kayt ve mix iúlemleri
esnasnda ise daha ayrntl bir duyuma sahip olabilmek adna, projenin bit rate ve
sample rate (örnekleme hz) ayarlarn 24 Bit ve 44.100 Hz olarak ayarladm.

Vokal kaydn gerçekleútirirken, bir ana vokal ve çok az geri vokal kullanmakla
yetindim. Bu, sözlerin altyap üzerinde daha anlaúlr ve net bir úekilde anlaúlmasn
sa÷lad. Fakat bu, Rap müzik için de÷iúmez bir kural de÷il. Altyapnn ve vokalin
karakterine göre ana vokali desteklemesi için arkasna bir, iki ya da daha fazla geri
vokal yerleútirilebilir.

Ev stüdyomda vokal kabini olmad÷ için mikrofonun etrafna yerleútirdi÷im

Vicoustic Flexi Screen panel ile yaltm gerçekleútirmeye çalútm. Do÷ru úekilde
akustik düzenlemeleri yaplmú bir kayt odas kadar olmasada, kaydetti÷im vokalde
odadan ötürü oluúabilecek yanknn büyük bölümünü önlemeyi baúardm. Kayt
esnasnda önceden belirledi÷im MXL 440 mikrofonu ve Focusrite markasnn orta
kalitede bir ses kart olan Saffire 6 modelini kullandm.

Bu sistem ortalama olarak, dünyann her tarafnda kendi imkanlaryla kaytlar

gerçekleútiren Rap müzik sanatçlarnn kulland÷ sistemlerin kalitesinde.

24
5.4 MIXING

ùarknn düzenlemelerini yaparken yazlm olarak Logic Pro 9.0 kullanmay

tercih ettim. Gerçekleútirdi÷im pilot kayt esnasndaki performans baúarl buldu÷um
ve asl kaytlarda ayn havay yakalayamad÷m için, úarkda bu vokalleri kullanmaya
karar verdim. ùarknn mixing iúlemini yaparken monitör hoparlör olarak ESI Audio
firmasnn nEar04 model ürünününden faydalandm.

Altyapnn düzenlemesi esnasnda, iúlemiú oldu÷um örneklerin bulundu÷u

kanala EQ uyguladm ve bass frekanslardaki bilgiyi yükselterek úarky daha dolu
úekilde duyulur hale getirdim. Davul kanal üzerine EQ ile ufak dokunuúlar
gerçekleútirdikten sonra, vokalin gidiúatna uygun úekilde giriú ve çkúlar yarattm.

ùarknn aranjmann taslak olarak hazrladktan sonra vokallerin üzerinde

u÷raúmaya baúladm. Kayt esnasnda efekt kullanmad÷m için ekleyece÷im
efektleri daha sonradan kaldrma ve düzenleme úansm da var.

Vokaldeki alt frekans bilgisinin altyapdaki alt frekans bilgisiyle birleúti÷inde

úarky bo÷du÷unu hissetti÷im için 70 Hz'den itibaren low cut (düúük kesim) iúlemi
uyguladm. Ayrca bana ufakta olsa rahatszlk veren 10 Khz çevresini ufak bir Q
de÷eri ile 1 dB kstm.

Vokalin çeúitli bölgelerinde ses seviyesi istedi÷imden fazla yükselip alçald÷

için compressor (kompresör) kullandm. Bu sayede, hem vokalde kayt esnasnda
sanatçnn ritme göre ileri geri hareket etmesinden kaynaklanan düzensiz yükselip
alçalmalar önleyebildim, hem de daha dolgun duyulur hale getirdim. Vokalin
yükselmesini istedi÷im en yüksek desibel seviyesine karar verdikten sonra, -16 dB
de devreye girecek bir treshold ayar yaptm. Compressor etkisinin çok fazla
hissedilmesini istemedi÷im için 1:5:1 ratio (oran) yeterli oldu. Attack zamann 6.5

25
ms, Release zamann ise 27.0 ms olarak ayarladm.

Reverb olarak Logic Pro 9.0 yazlmnn kendi içerisinde bulunan GoldVerb
isimli efektten faydalandm. Bu efekti sadece tek bir kanala uygulayaca÷m için,
di÷er efektler gibi reverb efektini de kanal üzerindeki insert aracl÷ ile uyguladm.
1.10 saniyelik bir reverb time ve 9 minisaniyelik bir pre-delay (ön gecikme) ayar ile
kulland÷m efektin kanalla olan mix seviyesini %10 olarak ayarladm. Bu güne kadar
düzenledi÷im Rap úarklarnn büyük bölümünde %2 ile %5 arasnda bir mix seviyesi
kullanmay uygun bulmuútum, ancak bu vokale özel olarak bu oranda bir reverb
efektinin úarky daha dolu ve dinlenilebilir hale getirdi÷ine karar verdim. Kulland÷m
reverb efekti frekans bandnn 4000 Hz ve 9000 Hz arasnda kalan bölgelerdeki
sibilanslar oldukça belirgin hale getirdi÷inden, vokale son olarak De-esser ekledim.

ùarknn mix sürecinde uygulad÷m iúlemler bu úekilde. Ancak belirtmek

isterim, uygulanacak efekt ve parametreler her proje için mutlaka de÷iúkenlik
gösterecektir.

5.5 MASTERING

Mastering konusunda daha önceden tecrübem olmad÷ için, bu konuda Akúit

U÷urlu'dan yardm aldm. Dünyann her tarafndan bir çok önemli Rap müzik
sanatçs için prodüksiyonlar gerçekleútirmiú olan Akúit'in Swat & Bedroom Project
isimli stüdyosuna konuk oldum ve birlikte úark üzerinde çalúmaya baúladk.

ùarky, ““4 track mastering”” yöntemini kullanarak son haline getirmeye karar
verdik. Bu yöntem, úarknn altyap ve vokal kanallarnn gerçek birer stereo çktsn
real time (gerçek zamanl) olarak alp, bu kanallar üzerinde çalúarak
gerçekleútiriliyor. Bir albüme de÷il sadece tek bir úarkya mastering yapt÷mz için

26
iúimiz daha kolay, e÷er úarkmz bir albümde yaynlanacak olursa mutlaka albümdeki
di÷er úarklarla beraber yeniden mastering iúleminden geçmesi gerekiyor.

Akúit ilk olarak, altyapnn çktsn iki farkl kanala birden yerleútirdi. ølk kanala
açt÷ EQ ile Hi-Shelf Cut uygulad ve bu kanalda 170 Hzden yüksek frekanslardaki
bilgileri yok etti. Ayn zamanda 160 Hz civarnda bir rahatsz edici bir u÷uldama
hissetti÷imiz için bu bölgeyi 5,9 luk bir Q de÷eri ile 8,5 dB kstk. Bu kanal son
olarak, en fazla 2 dB gain reduction yaratacak úekilde Universal Audio 1176 LN
compressorden geçirdik. Altyapy yerleútirdi÷imiz ikinci kanalda 156 Hz'den düúük
frekanslar için low cut iúlemi uyguladk. Ayrca 5500 Hz bölgesinde rahatsz edici bir
bölge daha bulduk, 0,71lik bir Q de÷eri ile bu bölgeyi de 2,5 dB kstk. Daha sonra,
frekans bandnn çeúitli bölgelerine farkl oranlarda compressor uygulayabilmek için
kanal gerekli ayarlar yaparak Multiband Compressor'den geçirdik.

Altyaplarn bulundu÷u kanallarda gerekli iúlemleri gerçekleútirdikten sonra,

vokal kanalna da EQ uyguladk. Mix esnasnda 70 Hz'den itibaren uygulad÷mz
low cut iúlemini vokalin daha parlak ve net duyulmasn istedi÷imiz için 124 Hz
bölgesine kadar çektik. Daha sonra kötü tnlayan frekanslar aradk ve bunun
sonucunda; 166 Hz bölgesini 68 Q de÷eriyle 16,5 dB, 265 Hz bölgesini 100 Q
de÷eriyle 17 dB, 345 Hz bölgesini 90 Q de÷eriyle 22 dB ve 510 Hz bölgesini 100 Q
de÷eriyle 19 dB kstk. Vokal kanaln son olarak, Universal Audio 1176 LN
compressorden geçirdik.

Bu iúlemleri gerçekleútirdikten sonra vokal ve altyap arasndaki dengeyi

olmasn istedi÷imiz úekilde ayarladk ve úarknn bu úekilde bir çktsn aldk. Son
olarak yeni bir proje açarak ald÷mz çktya Universal Audio LA2A limiter (limitleyici)
uyguladk.

Son olarak úarknn Bit Rate'ini 24 Bit'ten 16 Bit'e düúürürken dithering iúlemi

27
uyguladk ve ““Promilli Sohbetler”” (Audio CD 2, Track 3) isimli úarkmz
yaynlanmaya hazr hale getirmiú olduk.

6. SONUÇ

Günümüzde dünyann en popüler bir kaç müzik tarzndan bir tanesi olan Rap
müzik ile ilgili yapt÷m araútrma esnasnda, uzun süredir bu müzi÷i dinleyip
üretmeme ra÷men bir çok yeni bilgi edindim.

Araútrmamdan ö÷rendi÷im en önemli úey, e÷er bu müzik tarz ile ilgili

çalúacaksak, ünvanmz sanatç, prodüktör, organizatör, hatta menejer bile olsa,
iúimizi kaliteli ve bilinçli olarak gerçekleútirmek istiyorsak bu müzi÷in tarihi ve estetik
yaps hakknda ciddi anlamda bilgi sahibi olmalyz. Rap müzi÷in tarihi geliúimine
yön veren çalúmalarda bu úekilde pay sahibi olabilece÷imize inanyorum. Çalúma
alanmz Rap müzik, hatta müzik sektörü olmasa bile bu müzik hakknda bilgi sahibi
olanlarn bunun faydasn görece÷ini düúünüyorum. Çünkü bu tarz, uzun süredir
gerek sinema, gerek radyo, gerekse televizyon sektöründe her an karúmza
çkabilecek kadar yaygn hale geldi.

Toplumun her kesiminden, küçükten büyü÷e bir çok dinleyicisi olan bu müzik
tarz ile ilgili yapt÷m incelemenin, Rap müzi÷e ve çalúmam okuyacak olan herkese
fayda sa÷lamasn temenni ederim.

28
7. KAYNAKÇA

Ayakl Etkinlik Takvimi, 2011, [online]. [

http://1.bp.blogspot.com/_27YXm8N37XU/S78G9U5iwrI/AAAAAAAAAQc/iYfDIbZO6
Q0/s320/grandmaster-flash-h_182801g.jpg adresinden 09.11.2011 tarihinde eriúim
sa÷lanmútr.]

Central Nervous System, 1968, I Could Have Danced All Night, (Vinyl), Music
Factory Records

Discogs, 2012, [online]. [ http://s.dsimg.com/image/R-504502-1281187009.jpeg

adresinden 02.03.2012 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Eur Web, 2011, [online]. [ http://www.eurweb.com/wp-

content/uploads/2011/06/rza.jpg adresinden 01.09.2011 tarihinde eriúim
sa÷lanmútr.]

Gurldoggie, 2012, [online]. [ http://3.bp.blogspot.com/-

KQk5plwJDh0/TzlGyvA9VAI/AAAAAAAACfs/n4RYrrXJMcI/s320/afrika.jpg
adresinden 08.03.2012 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

IntaAudio, 2012, [online]. [ http://www.inta-

audio.com/images/products/zoom/1287568685-48819100.jpg adresinden
08.03.2012 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

JÖNTÜRK, 2003, Bir Gençlik Ç÷l÷ Hip-Hop Kültürü, 1. Bask, Akyüz Yayn Grubu,
østanbul

29
OGG A & UPSHAL D, 1999, The Hip-Hop Years: History of Rap, 1. Bask, Channel 4
Books, Londra

RapMag, 2011, [online]. [

http://1.bp.blogspot.com/_uMMN3OTxDbc/StdoQJvHGtI/AAAAAAAAANI/l7Lj6pkSQ
bo/s400/hedef12.JPG adresinden 01.09.2011 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Rate Your Music, 2012, [online]. [

http://static.rateyourmusic.com/album_images/9b2ae4051b437cdaf7dd9336a8e2ffe
8/124225.jpg adresinden 08.03.2012 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Solomon. T, 2005, ““'Living Underground is Tough': Authenticity and Locality in the

Hip-hop Community in Istanbul, Turkey.””, Cambridge University Press, tarih yada
say bilinmiyor, sayfa numaras

Tasithoughts's Weblog, 2011, [online]. [

http://tasithoughts.files.wordpress.com/2009/08/eminem-studio-dr-dre-relapse.jpg
adresinden 09.11.2011 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2011, [online]. [http://en.wikipedia.org/wiki/Coke_La_Rock adresinden

12.11.2011 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2011, [online]. http://en.wikipedia.org/wiki/Hip_hop_music adresinden

11.11.2011 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2011, [online]. http://en.wikipedia.org/wiki/LL_Cool_J adresinden

16.11.2011 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2011, [online]. [http://en.wikipedia.org/wiki/Music_Production_Center

adresinden 28.08.2011 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

30
Wikipedia, 2011, [online]. http://en.wikipedia.org/wiki/Planet_Rock_(song)
adresinden 16.11.2011 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2011, [online]. http://en.wikipedia.org/wiki/Public_Enemy_(group)

adresinden 16.11.2011 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2011, [online]. http://en.wikipedia.org/wiki/RZA adresinden 23.11.2011

tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2011, [online]. [http://en.wikipedia.org/wiki/Scratching adresinden

20.11.2011 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2011, [online]. [http://tr.wikipedia.org/wiki/DJ_Premier adresinden

11.11.2011 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2011, [online]. [http://tr.wikipedia.org/wiki/G-funk adresinden 23.11.2011

tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2012, [online]. http://en.wikipedia.org/wiki/Aftermath_Entertainment

adresinden 23.01.2012 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2012, [online].

[http://en.wikipedia.org/wiki/Get_Rich_or_Die_Tryin%27_(album) adresinden
24.01.2012 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2012, [online]. [http://en.wikipedia.org/wiki/Ice_ice_baby adresinden

16.01.2012 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2012, [online]. [http://en.wikipedia.org/wiki/Master_of_Ceremonies

31
adresinden 09.03.2012 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2012, [online]. [http://en.wikipedia.org/wiki/Nas_illmatic adresinden

29.02.2012 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2012, [online]. http://en.wikipedia.org/wiki/Run-DMC_(album) adresinden

02.03.2012 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2012, [online]. [http://en.wikipedia.org/wiki/Shady_Records adresinden

24.01.2012 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2012, [online]. http://en.wikipedia.org/wiki/The_Slim_Shady_LP

adresinden 23.01.2012 tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]

Wikipedia, 2012, [online]. [ http://tr.wikipedia.org/wiki/Jay-Z adresinden 08.03.2012

tarihinde eriúim sa÷lanmútr.]
Wikipedia, 2012, [online]. [
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Coke_La_Rock_raps.JP
G/450px-Coke_La_Rock_raps.JPG adresinden 08.03.2012 tarihinde eriúim
sa÷lanmútr.]

32
8. EKLER

Ó AUDIO CD 1

Track 1: King Size Terror –– Bir Yabancnn Hayat

Track 2: Melle Mel & Coke La Rock –– Hello & Merry Christmas Baby
Track 3: Cartel - Cartel
Track 4: Grandmaster Flash –– The Adventures of Grandmaster Flash On The
Wheels Of Steel ( Long Version)
Track 5: Afrika Bambaataa & Soulsonic Force –– Planet Rock
Track 6: Vanilla Ice –– Ice Ice Baby
Track 7: 50 Cent –– In Da Club

Ó AUDIO CD 2

Track 1: Central Nervous System - Why

Track 2: Sansar Salvo –– Promilli Sohbetler (Instrumental Version)
Track 3: Sansar Salvo –– Promilli Sohbetler (Original Version)

33