Barbara Morawiak i Julianna Siedlecka

J. polski
Temat: Ukierunkowana analiza dwóch fr.
Granicy w odniesieniu do całej powieści.

Ćwiczenie 4.1 Określ, dlaczego Zenon bronił się przed przyjęciem

„schematu boleborzańskiego”.
Zenon starał się odciąć od „schematu boleborzańskiego”, który został
zapoczątkowany przez jego ojca. Schemat ten polegał na braku umiejętności
pohamowania swojego popędu seksualnego i erotyzmu, w których pułapkę
popadł Walerian Ziembiewicz. Gardził postawą swojego ojca, jego
zachowaniem, zdradami, upojeniami alkoholowymi, nie chciał być taki sam jak
on. Ale był, poszedł śladami romansów ojca i tym samym schematem, którego
tak bardzo chciał uniknąć
Ćwiczenie 4.2 Scharakteryzuj zachowanie Ziembiewicza, gdy
dowiaduje się on o ciąży Justyny. Przypomnij sobie, jak zachowywała
się wówczas Justyna.
Kiedy Zenon podjął decyzję o zakończeniu związku z Justyną ta oznajmia mu,
że spodziewa się dziecka. Bohater nie krył niezadowolenia, gdyż szykował się
na zakończenie związku. Nie wprost zasugerował on, że byłoby lepiej gdyby
usunęła dziecko. Justyna tuliła się do niego, a on ją odsunął, nie mogła pojąć
złości Zenona. Mężczyzna dał jej pieniądze mówiąc „I gdyby Ci tylko było coś
potrzeba, to pamiętaj!”. Justyna, zdezorientowana i zaskoczona macha ręką, jak
gdyby ta sytuacja była błaha i nic nie znacząca.
Ćwiczenie 4.3 Omów rolę Elżbiety w historii Zenona z Justyną.
Zenon ukrywa swój związek z Elżbietą przed Justyną, mimo iż do ta pierwsza
jest narzeczona bohatera. Elżbieta wie o zdradach narzeczonego, początkowo
odczuwa ogromny ból i nawet chce wyjechać do Warszawy, ale boi się
samotności i przebacza mu, nie pytając o kochankę. W pewnym momencie
Elżbieta dowiaduje się o ciąży Justyny. Jej mąż proponuje jako rozwiązanie
sprawy usunięcie ciąży, przez co Elżbieta staje się współodpowiedzialna tego
czynu. Nie patrzy już na Justynę jak na konkurentkę o męża ale jako jego
ofiarę. Postanawia pomóc dziewczynie. Kocha swojego męża ale ma też
świadomość słabości psychicznej dziewczyny oraz jej sytuacji materialnej. Wie,
że to ona jest odpowiedzialna z życie tego dziecka. Jednak w ostateczności
przyjmuje ona stronę męża, popierając decyzję o aborcji Justyny. Po całym
zdarzeniu, aby oczyścić sumienie pomaga dziewczynie znaleźć pracę. Na jakiś
czas udaje jej się uśpić swoje sumienie. W całej relacji z Zenonem zahaczając o
jego relację z Justyną, Elżbieta przyjmuje schemat postępowania matki Zenona,
która mimo iż traktowana tak samo prze ojca Zenona, również wybacza mu
zdrady, wciąż opiekuje się małżonkiem i „sprząta” po nim niedokończone
sprawy.
Ćwiczenie 4.4 Opisz zmiany w psychice i zachowaniu Justyny po
usunięciu ciąży.
Młoda Justyna na wieść o swojej ciąży bardzo się cieszy. Jej nastawienie
zmienia komplikacja związku z Zenonem i jego namawianie jej do aborcji. Ta
decyzja wpływa bardzo niekorzystnie na jej życie i postępowanie. Dziewczyna
czuje się osamotniona i załamana utratą ostatnich bliskich. Zaczyn
odizolowywać się od społeczeństwa i świata zewnętrznego. Wyrzuty sumienia
po usunięciu ciąży powodują u niej wystąpienie choroby psychicznej. Justyna z
pogodnej i cieszącej się życiem dziewczyny staje się bardzo kapryśna,
niezadowolona ze wszystkiego i bardzo wymagająca. Nie jest w stanie skupić
się na żadnej pracy i traci kolejne to posady. Z biegiem czasu zaczyna też
szukać winy w dawnym kochanku. Dziewczyna próbuje popełnić samobójstwo,
lecz potem decyduje się zaatakować dawnego ukochanego i wylewa mu na
twarz kwas. Justyna jest ofiarą Zenona ale również swojego braku dostosowania
do życia.
Ćwiczenie 4.5 Na podstawie tekstu lektury omów relację Elżbiety
z matką.
Elżbieta wychowywana była przez swoją ciotkę, Cecylię Kolichowską, po tym
jak światowa i piękna matka ponownie wyszła za mąż i wyjechała do
Szwajcarii. Z matką ma znikomy kontakt. Nie łączą ich żadne emocjonalne
więzi, traktuje ją jak zupełnie obcą dla siebie osobę. Dla małej dziewczynki,
odepchnięcie przez matkę jest ogromnym szokiem.
Ćwiczenie 4.6 Określ rolę, jaką ta kobieta odebrała w rozwoju
psychologicznym Elżbiety.
Elżbieta przepełniona jest tęsknotą. Pomimo krzywdy, jakiej zaznała pragnie
zaznać matczynego ciepła. Kompleks porzuconego dziecka ukształtowuje
osobowość Elżbiety i towarzyszy jej w życiu, nie opuszcza jej. Kiedy dorosła
już Elżbieta spotyka się z matką w Warszawie, nadal czuje się odepchnięta, a
emocje odrzucenia wypełniają ją na nowo. Matka jest dla niej obcym
człowiekiem, z porozmawiać, pospacerować, miło spędzić czas. Nie jest
natomiast ona żadnym źródłem miłości. Chłód i oziębłość w relacjach z
najbliższą osobą przekłada się również na jej sposób życia, zachowania się.
Elżbieta pod wpływem tych wydarzeń staje się elegancką, dystyngowaną,
zamkniętą w sobie kobietą, która nieczęsto pokazuje światu swoje uczucia.
Ćwiczenie 5.1 Na podstawie rozmowy Ziembiewicza z żoną określ, jak
zmienił się stosunek Zenona do świata.
Zenon Ziembiewicz, młody, mądry i bardzo ambitny chłopak, którego
głównymi wartościami było, aby żyć uczciwie, nie poddać się schematowi ojca,
i żyć w zgodzie ze sobą, nagle zmienia się w Zenona Ziembiewicza- prezydenta
miasta, oskarżonego o wydanie decyzji o u użyciu ognia w stosunku do
manifestujących robotników. Mężczyzna, który wierzył w dobro ludzi i
niesienie im pomocy w każdej sytuacji zniknął. Na jego miejscu pojawił się
niepokój i znieczulenie na ludzką krzywdę i niesprawiedliwość, brak chęci
pomocy jednostką, skoro na świcie i tak roi się od zbrodni. Zenon stracił sens
swoich czynów. Przestał wierzyć w drugiego człowieka, nie miał już moralnych
zahamowań przed niektórymi decyzjami. Przyjął bierną postawę wobec sytuacji
rozgrywającej się w mieści, śród wielu ludzi, którym wcześniej tak chętnie
pomagał.
Ćwiczenie 5.2 O jakiej granicy myśli Elżbieta?
Elżbieta myśli o granicy moralnej, której nie można przekroczyć, bo gdy się to
zrobi, stanie się innym człowiekiem. Elżbieta jest zaniepokojona, ta sytuacja
wzbudza w niej żal. Próbuje przekonać Zenona do swoich racji, przypomina mu
o jego planach i celach do których chciał dążyć, a które teraz uważa za
bezsensowne. 
Ćwiczenie 5.3 Uwzględnij kontekst społeczny, psychologiczny oraz
filozoficzny i wyjaśnij znaczenie tytułu powieści.
Tytuł „granica” w kontekście społeczno- politycznym podkreśla istniejące
podziały pomiędzy grupami społecznymi. Granica ta jest nieprzekraczalna, a
wyznaczają ją status materialny i społeczny i towarzyski danej jednostki np.:
granice między warstwą biedoty a zamożną warstwą zamieszkującą w tym
samym budynku, w kamienicy Pani Kolichowskiej. W płaszczyźnie
obyczajowej tytuł ten oznacza granicę narzuconych przez społeczeństwo norm i
zasad warunkujących zachowania ludzi wśród społeczności. Tą granicę najlepiej
ukazuje relacja Justyny i Zenona, którzy nie mogą zawrzeć związku
małżeńskiego, gdyż oboje są przedstawicielami innych warstw społecznych a
ich związek byłby odbierany w społeczeństwie jako mezalians. Dla Justyny ta
granica nie istniała, wierzyła ona, że miłość jest silniejsza niż zasady społeczne,
jednak dla Zenona był to romans przelotny i niewieloznaczący. Tytuł ten też
porusza płaszczyznę psychologiczną człowieka. Nałkowska ukazuje skłonności
postaci i efekty ich decyzji, które doprowadzają do przekroczenia granic
moralnych, odporności psychicznej. Efektem tego jest samozatracenie. Wybory
jakich dokonują bohaterowie powodują wyzbycie się samego siebie, swoich
zasad, swojej tożsamości i niezależności. Granic filozoficzna, którą również
podkreśla tytuł utworu pokazuje różnicę między obiektywizmem a
subiektywizmem oraz między zamierzeniami, intencjami a tym, co tak
naprawdę robimy. W utworze symbolizuje ją rozmowa Wąbrowskiego i
Czerlona. W utworze padają pytania dotyczące sensu człowieczeństwa,
kształtowania się ludzkiego charakteru, decydowania o samym sobie ale też o
bliskich. Dzięki temu Nałkowska pokazuje czytelnikowi dwa odmienne prądy
filozoficzne w powieści – ontologię teologiczną i materialistyczną.
Ćwiczenie 5.4 Skomentuj antropologię Zofii Nałkowskiej streszczoną
w sentencjach wypowiedziach przez powieściowych bohaterów: „Wszelka
indywidualna niezależność to jest złudzenie”; „Jest się takim, jak myślą ludzie,
nie jak myślimy o sobie my, jest się takim, jak miejsce, w którym się jest”.
Napisz, jak rozumiesz te słowa?
Zenon objąwszy posadę prezydenta starała się z początku dać wiele od siebie dla
miasta i jego mieszkańców, próbując poprawić jakość ich życia na wielu
płaszczyznach. Jednak po jakimś czasie obejmowana przez niego posada zaczęła
wpływać na jego poglądy, młodzieńcze ideały. Chciała żyć uczciwie, w zgodzie
ze sobą samym, tymczasem goniąc za swoją karierą zagubił się i odtrącał swoją
niezależność i uczciwość. Podporządkowując się przełożonym, przyjmował ich
wzorce i poglądy, którymi gardził wcześniej. Nie chciał rezygnować ze swojej
kariery, szukał więź zawsze usprawiedliwienia swoich czynów. Bronił się przed
ujrzeniem siebie samego oczami innych, bał się spojrzeć na swoją osobę pod
takim kątek, pod jakim być postrzegany. Jego granica moralna coraz bardziej
przesuwała się: stał się takim, jak miejsce, w którym się jest... . Zenon zatracał
się w wzgardzonych wcześniej wartościach zapominając o prawdziwym sensie
swojego życia. Przez całe życie budował swoje własne wyobrażenie o samym
sobie, nie dopuszczając błędów. Nie chciał wiedzieć, co myślą o nim inni, jak
oni go widzą. Bał się tej wizji. Na każdego z ludzi ogromny wpływ wywiera
środowisko, w jakim żyje i funkcjonuje. Jednak każdy, niezależnie od ogólnie
głoszonych publicznie, na forum, ma możliwość samo decydowania o sobie.
Strach przed ujrzeniem samego siebie, skonfrontowania się ze swoimi wadami
doprowadza człowieka do możliwości łamania wielu granic moralnych, których
skutków nie będzie można odbudować. Wydaje się, że najważniejsza w tym
życiu jest obiektywna ocena własnego postępowania i czynów, na którą składa
się własna ocena siebie i zdanie innych na nasz temat.