US Census 2010:

4,6 mln osób w USA o korzeniach portorykańskich

3,7 mln populacja wyspy

Portoryko daty:

Wydarzenia z historii kolonialnej:

1493- „odkrycie” przez Europejczyków Portoryko (19 listopada)

1508- Juan Ponce de Leon otrzymuje zgodę na eksplorację wyspy

1765- wizyta i raport Alejandro O’Reilly’ego, wydanie zaleceń, żeby m.in. wzmocnić obronę, walczyć z
kontrabandą, udostępnić imigrantom ziemie, podkreślić znaczenie cukru

1815- zarządzenie Cedula de Gracias – miało zapobiec odłączeniu się Portoryko i Kuby od Hiszpanii,
pobudzić rozwój wyspy i uczynić ją produktywną. Koncesje: uwolnienie handlu, zmiany w podatkach,
zezwolenie na imigrację

1868- zryw niepodległościowy, Grito de Lares – inicjatorem był Ramon Emeterio Betances

1873- zniesienie libretas, zniesienie niewolnictwa

1897- podpisanie Karty Autonomicznej

1898- wojna hiszpańsko-amerykańska

Akty prawne:

1900- Foraker Akt – według niego Gubernator, gabinet, Rada i Sąd Najwyższy były powoływane przez
USA, złożona z 35 osób Izba Reprezentantów była wybieralna, Rezydent w Kongresie USA bez prawa
głosu, przyznawano obywatelstwo Portoryko

1917- Jones Act – według niego Gubernator wciąż był powoływany przez USA, Senat i Izba
Reprezentantów były wybieralne, USA sprawowało kontrolę nad gospodarką i podatkami Portoryko,
przyznawano obywatelstwo amerykańskie

Prawa dot. Języków oficjalnych:

1902- Official Languages Act

1991-1993- hiszpański jako jedyny język urzędowy na wyspie

Wydarzenia burzliwych lat 1930.:

1935- masakra w Rio Piedras

1936- zabójstwo Elisha Francisa Riggsa (komisarz policji)

1937- masakra w Ponce

Prawa dot. wyboru gubernatora, wybory:

1947- Kongres w USA przyjął ustawę pozwalającą mieszkańcom wyspy wybierać gubernatora

1948- pierwsze powszechne wybory gubernatora PR, wygrywa Luis Munoz Marin
Niepokoje społeczne:

1950-1954 – protesty związane z ELA, nacjonaliści próbowali np. w 1950 zabić guberantora
nacjonaliści w Izbie Reprezentatów w USA strzelali do kongresmenów – 5 rannych

ELA (Estado Libre Asociado):

1952- zmiana statusu politycznego wyspy

Polityka językowa:

1898-1948 – prowadzenie polityki amerykanizacji; nauczanie wyłącznie lub częściowo po angielsku

1948-1968 – prowadzenie polityki „portorykanizacji” , Luis Munoz Marin mówił, że język o „oddech
ducha”, wykształcenie się postaw nacjonalizmu kulturowego. W 1949 hiszpański wraca do szkół
publicznych jak język nauczania, równocześnie angielski uczony jest jako przedmiot szkolny.
Prowadzenie wielu kursów j. angielskiego dla przyszłych migrantów, głównie dorosłych; kursy
wieczorowe, w radiu, TV, prasie. W 1965 język hiszpański stał się językiem lokalnego wymiaru
sprawiedliwości, angielski pozostawał jednak językiem sądu federalnego

Po 1968 – promowanie dwujęzyczności; projekty „Proyecto para formar un ciudadano bilingue”,

obecnie hiszpański ma bardzo silną pozycję, ponad 90% mówi po hiszpańsku w domu, był to język
nauczania w szkołach publicznych, wciąż był językiem sądów lokalnych. Hiszpański stał się symbolem
portorykańskości. W 1993 – oba języki(angielski i hiszpański) uznano za oficjalne. Język angielski –
symbol prestiżu społecznego, znaczna większość populacji mówi w nim less than very well.

Kategorie rasowe w spisach powszechnych:

1960-2000

Wydarzenia współczesne:

2003- Vieques

2017- bankructwo wyspy, trudna sytuacja gospodarcza, kryzys sięga ok. 2000 roku. W 2015 dług
Portoryko jest „niespłacalny”. W 2016 wyspa przestaje wywiązywać się ze spłat, przechodzi pod
kontrolę Junty.

2017- huragan Maria, po huraganie 100% została bez prądu, 60-80% bez wody. Doszło do znacznych
zniszczeń domów, infrastruktury, zaraz po huraganie funkcjonowało tylko 15% szpitali. Śmierć
poniosły bezpośrednio w wyniku huraganu 64 osoby, w wyniku jego skutków ok. 4 tys. Pomoc od USA
nie była wystarczająca. Wielu mieszkańców Portoryko zmuszonych było do emigracji, jej głównym
celem była Floryda.

2019- Telegramgate („czas wstydu”) w lipcu 2019 ujawniony został tak zwany czat wstydu
ówczesnego gubernatora wyspy Ricardo Rosello oraz jego bliskich współpracowników. Treść czatu
była obraźliwa- rasistowska, homofobiczna. 24 lipca Rosello zrezygnował ze stanowiska. Wypłynięcie
czatu wywołało masę protestów, w których wzięli udział liczni artyści m.in. Residente, Bad Bunny

Ostatnie trzy plebiscyty w sprawie statusu wyspy:

2012, 2017, 2020

Fale migracji do USA w XX wieku:

Przed 1898
Po 1898 – pierwsze migracje po przejęciu wyspy

1930. – migracje powrotne

1945-65. – Great Migration

1970-80. – migracje powrotne

Od ok I 1980 – migracje wahadłowe

Pojęcia:

Tainos- miejscowi Indianie, w ich języku nazwa wyspa to Boriken/Boriquen

Situado maxicano- pomoc finansowa dla PR od Korony Hiszpańskiej

Jibaro- setki rolników pracujących na własne potrzeby, odizolowanie na terenach wiejskich,

romantyzowani np. w sztuce, często przedstawiani jako biali, chociaż nie zawsze tacy byli

„El Gibaro” (Manuel A. Alonso) – powieść napisana w 1849

Cedula de Gracias- zarządzenie mające zapobiec odłączeniu się Portoryko i Kuby od Hiszpanii,
pobudzić rozwój wyspy i uczynić ją produktywną, podpisane w 1815 roku

Agregados- wolni pracownicy

Grito de lares- 23 września 1868, bunt w Lares

Karta Autonomiczna- 1897, autonomia od hiszpanii

Foraker Act - według niego Gubernator, gabinet, Rada i Sąd Najwyższy były powoływane przez USA,
złożona z 35 osób Izba Reprezentantów była wybieralna, Rezydent w Kongresie USA bez prawa głosu,
przyznawano obywatelstwo Portoryko

Jones Act – według niego Gubernator wciąż był powoływany przez USA, Senat i Izba Reprezentantów
były wybieralne, USA sprawowało kontrolę nad gospodarką i podatkami Portoryko, przyznawano
obywatelstwo amerykańskie

Gonzales vs. Williams (1904) – wyrok sądu najwyższego USA według którego Portorykańczycy mogli
swobodnie podróżować do USA bez ograniczeń

Balzac vs. Porto Rico (1922) – wyrok SN USA wg którego Portoryko należy do USA, ale nie jest stanem

Polityka amerykanizacji – szczególnie silna w szkołach, angielski jako język nauczania, wpajanie
amerykańskich wartości i ideałów, do 1922 komisarzami ds. szkolnictwa byli tylko amerykanie,
angielski jako język oficjalny

Partido Nacionalista – powstaje w 1922, od 1930 na jej czele stoi Pedro Albizu, reprezentujący
nacjonalizm polityczny. Partia stawia opór polityce amerykanizacji prowadzonej na wyspie

Partido Popular Democratico – powołana przez Luisa Munoz Marina, odnosi sukcesy wyborcze od
1940. W czasie rządów tej partii zapadały decyzje np. o rozwoju urbanistycznym, rozszerzeniu
dostępu do wody, prądu czy publicznego transportu w stolicy. Zwracali uwagę na edukację,
szczególnie na terenach wiejskich.

Partido Independista Puertorriqueno – powstaje w 1946, konflikt między PPD

Partido Nuevo Progresista – powstaje w 1967, w 1968 i 1976 wygrywają wybory

PRRA (1936-1955) – federalna próba ożywienia gospodarki

“Insularismo” (Antonio Pedreira) – odizolowanie wysoy, A. Pedreira mówił „odizolowanie i małe

rozmiary geograficzne skazały nas na życie w wiecznym podporządkowaniu” – świadczyło o pewnym
kompleksie niższości

Bomba, plena – rodzaj muzyki, jeszcze danza

Estado Libra Asociado – zmiana statusu politycznego wyspy, dokument między USA a PR o ich
relacjach i zależności wyspy, dał autonimczny rząd, ONZ usunęło wyspę z listy kolonii, ustanowiono
symbole narodowe, rekakcję na ELA były różne – powstania nacjonalistów.

Nacjonalizm kulturowy- kładzie akcent na kulturę jako element odrębności narodowej

Nacjonalizm polityczny- reprezentowany m.in. przez Pedro Albizu Camposa

„Operacion Serenidad”- operacja L.M. Marina w kwestii kultury, tożsamości portorykańskiej,

ideologia nacjonalizmu narodowego – powstało DIVEDCO. W kinie filmy propagandowo-edukacyjne,

„Operacion Manos a la Obra”- projekt gospodarczy L.M. Marina który rozpoczął industrializację
wsypsy, dzięki temu projektowi społczeństwo w PR z opartego na rolnictwie przeszło do
przemysłowegi, po zakończeniu II wojny, agencje rządowe ds. elektryczności, wody i kanalizacji,
rozwój przemysłu tekstylnego, odzieżowego, skórzanego, farmaceutycznego, rozój nie wyeliminował
wszystkich problemów – przeludnienie, bezroboce

DIVEDCO – powstało aby edukowac kulturalnie o wyspie. Związana z Luizem unoz Marinem

„Nueva Ola” – grupa luźno powiązanych ze sobą muzyków

Vieques- wyspa Portoryko, do 1947 armia USA kontroluje 2/3 wyspy, od lat 60. Trwają protesty
mające na celu „wyzwolenie” wyspy. W 1999, po śmierci ochroniarza, rozpoczynają się szerokie
protesty, w 2000 protestuje 150 tys. Osób. W 2003 Amerykanie opuszczają wyspę.

Sekcja 936- amerykański kodeks podatkowy, spolki z USA zwolnienie z podatków federalnych na
wyspie

Portorykańczycy jako społeczność transnarodowa – są i na wyspie i w NY itd

„West Side Story” – film o portorykanczykach w NY

„Great Migration” (1945-65)

El Barrio

Nuyorican –

Nuyorican Poets Cafe-

Puerto Rican Day Parade

Orlando (Orlandoricans)

Centro de la Cultura Puertorriquena-

ASPIRA – program, który prowadził sprawę o edukacje dwujezyczna w NY

FALN- organizacja nazywana terrorystyczną, walczyli o niepodległość, przeprowadzali zamachy
bombowe i podpalenia. Okupowali np. sztab wyborczy Jimmego Cartera

Macheteros- Ludowa Armia Bricua, powstała w 1976, atakowali amerykańskie w cele w PR; zabili np.
pracowników bazy wojskowej, ostrzelali budynki władz amerykańskich, niszczyli ich samoloty, byli
sojusznikiem FALN

Young Lords – organizacja walcząca o wzmocnienie samostanowienia PR. Zajmowali się masową
edukacją, programami społecznymi. Wyrażali sprzeciw wobec obecności wojsk amerykańskich na
wyspie i w innych miejscach na świecie. Sukces Ameryki zakorzeniony w białej supremacji.

Telegramgate- („czas wstydu”) w lipcu 2019 ujawniony został tak zwany czat wstydu ówczesnego
gubernatora wyspy Ricardo Rosello oraz jego bliskich współpracowników. Treść czatu była obraźliwa-
rasistowska, homofobiczna. 24 lipca Rosello zrezygnował ze stanowiska. Wypłynięcie czatu wywołało
masę protestów, w których wzięli udział liczni artyści m.in. Residente, Bad Bunny

Huragan Maria – 2017, wielkie straty

“Almost Like Praying” – piosenka napisana przez Lina-Manueala Mirande

Movimento Victoria Ciudadana – partia założona w 2019 roku, proponują zgromadzenie w celu
ustalenie ostatecznej decyzji w sprawie stosunków USA-PR

“la Guagua Aerea” – film o Portorykańczykach którzy lecą do NY po lepsze życie

La Perla – slumsy w San Juan

Nazwiska:

Juan Ponce de Leon – w 1508 otrzymał zgodę na eksplorację wyspy i tym się zajął

Aguyebana I – najpotężniejszy kacyk(wódz) ludu Taino, gdy Hiszpanie po raz pierwszy przybyli na
wyspę

Aguyebana II – kacyk ludu Taino. W 1511 prowadził swój lud przeciwko Juanowi Ponce de Leon i
hiszpańskim konkwistadorom

Juan Garrido – czarny konkwistador, wcześniej był niewolnikiem

Alejandro O’Reilly – przeprowadził pierwszy spis ludności na wyspie (w 1765), według jego spisu
wynikało np. że 11% populacji wyspy stanowią niewolnicy. Wydał raport, w którym przedstawil
zalecenia dla wyspy i jej dalszego rozwoju; wzmocnienie obrony, powiększenie garnizonu, walka z
kontrabandą, usprawnienie handlu, udostępnienie imigrantom ziemi, podkreślenie znaczenie cukru,
znaczenie edukacji

Loiza Aldea – wysoko postawiona przedstawicielka ludności rdzennej(cacica) zamieszkującej wyspę,

związała się z konkwistadorem – Pedro Mejija

Rafeal Cordero – prowadził szkołe w Portoryko, nie był związany z kościołem ani nie był z Hiszpanii
początkowo tylko dla biednych, potem ludzie bogatsi również chcieli tam posyłać swoje dzieci,
ponieważ jego szkoła cechowała się wysokim poziomem nauczania, funkcjonowała ponad 40 lat

Ramon Emeterio Betances – inicjator Grito de lares

Luis Munoz Rivera

Jose de Diego – independysta, ojciec Ruchu Niepodległości w Portoryko

Pedro Albizu Campos – członek partii independystów, potem partii nacjonalistycznej, reprezentował
nacjonalizm polityczny

Luis Munoz Marin – syn Luiza Munoz Rivery, początkowo popiera niepodległość, potem staje się
zwolennikiem stowarzyszenia z USA, prowadził wiele operacji

Ricardo Alegria – antropolog związany z ideologią nacjonalizmu kulturowego, związany z Operacion

Serenidad (DIVEDCO, ulubiony program Munoz Marina)

Rafael Hernandez Colon – gubernator wyspy, opowiadał się za utrzymaniem ówczesnego statusu
wyspy, prowadził reformy gospodarcze

Pedro Rosselo – gubernator wyspy w latach 1993-2001, z partii PNP, ojciec Ricardo Rosello, prowadził
polityke neoliberalną m.in. politykę prywatyzacji

Oscar Lopez Rivera – członek (możliwie lider) FALN, skazany za spiskowanie w 1981 roku, w 2017
Obama daruje mu wolność

Antonia Pantoja, ASPIRA

Ricardo Rosello – w 2019 udostępniono jego czat wstydu

Julia Keleher – zajmowała się restrukturyzacją systemu szkolnictwa, w wyniku jej działań zamknięto
256 szkół, głównie na terenach wiejskich.

Carmen Yulin Cruz – burmistrzyni San Juan w latach 2013-2020, występowała w telewizji, krytykując
działania polityki federalnej wobec pomocy po huraganie

Rita Moreno - aktorka

Tito Puente - muzyk

Rafael Hernandez (“Lamento boricano”) - piosenkarz

Combo y su cortijo - muzyk

Miejsca:

Boriquen – dawna nazwa wyspy

Caparra – pierwsza osada na terenie wyspy

San Juan – stolica wyspy

La Fortelaza – rezydencja gubernatora wyspy

Castillo del Moro – ważna forteca, zarówno dla Hiszpan i amerykanów, obecnie na liście UNESCO

Plaza las Americas – pierwsze centrum handlowe w PR, największe na Karaibach