Historia Azji Poudniowo-Wschodniej Zagadnienia: Celem kursu jest zapoznanie studentw z najnowsz histori Azji Poudniowo-Wschodniej.

Na przestrzeni dziejw zanalizowane zostan czynniki, ktre przesdziy o obecnym ksztacie i znaczeniu regionu. W toku zaj przeledzone zostan procesy ksztatowania si wspczesnych pastw narodowych regionu uwzgldniajc ich podoe spoeczno-kulturowe, polityczne i gospodarcze. Z uwagi na rnorodno kulturowo-etniczn omwione zostan wyzwania kulturowe, z jakimi przez wieki borykay si pastwa narodowe. Tematyka kursu zostaa zorganizowana wok dwch blokw zagadnie. Pierwszy odnosi si do spucizny krlestw i sutanatw archipelagu malajskiego: Majapahit, Srivijaya, Mataram itd., a wic historii wspczesnych pastw subregionu: Indonezji, Filipin, Brunei, Malezji oraz Singapuru, a drugi krlestw: Nam-Viet, Champa, Khmer, ktrych wspczesna historia zamyka si w granicach Kambody, Tajlandii, Birmy, Wietnamu i Laosu. Literatura: Adam W. Jelonek, W stron nieliberalnej demokracji, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2002; Piotr Ostaszewski (red.), Konflikty kolonialne i postkolonialne w Afryce i Azji 1869-2006, Ksika i Wiedza, Warszawa 2006, (rozdz.: 22, 24, 26, 27, 36, 40, 41 i 52). Literatura uzupeniajca: Peter Calvocoressi, Polityka midzynarodowa 1945-2000, t. W. Bolimowska-Garwacka, H. Burska, S. Gbiski, J. Gobiowski, Ksika i Wiedza, Warszawa 1998, 2000, (rozdz.: 16, 17); Artur Dmochowski, Wietnam. Wojna bez zwycizcw, Europa, Krakw 1991; Kazimierz Dziewanowski, Brzemi biaego czowieka, Czytelnik, Warszawa 1981;

Clifford Geertz, Interpretacja kultur, Wybrane eseje, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2005; Wojciech Gieyski, Opiumowa dungla, Modzieowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1989; Bogdan Gralczyk, Zota ziemia roni zy. Esej birmaski, Wydawnictwo Rambler Warszawa 2010; Wiesaw Grnicki, Bambusowa klepsydra, PIW, Warszawa 1980; Adam W. Jelonek i Ewa Trojnar, Malezja, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2009; Adam W. Jelonek, Kamboda, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2008;

Adam W. Jelonek, Rewolucja Czerwonych Khmerw 1975-1978: Studium autarkicznego rozwoju, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999; Piotr Ostaszewski, Wietnam. Najduszy konflikt powojennego wiata 1945-1975, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2000; Piotr Ostaszewski, Kamboda. Zapomniana wojna 1970-1975 (dojcie Czerwonych Khmerw do wadzy), Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2003; Monika Warneska, ladami Pol Pota, "wiat Ksiki", Warszawa 1999; Monika Warneska, Crka jego ekscelencji, Iskry, Warszawa 1979.

Krystian Wiciarz, Decentralizacja i autonomia a mniejszoci etniczne w Indonezji, Krakowskie Studia Midzynarodowe, nr 1/2011, Krakw 2011; Tarling Nicolas, ed. (1994 i wydania pniejsze), Cambridge History of Southeast Asia. Volume One and Two, New York: Cambridge University Press. Anthony Reid, (1988 i wydania pniejsze), Southeast Asia in the Age of Commerce, 1450-1680. 2 Vols. Yale University Press. Anderson, Benedict (1998), The Spectre of Comparisons: Nationalism, Southeast Asia, and the World, Verso, London-New York. Zaliczenie: Egzamin pisemny, testowy Obecno obowizkowa (max. 2 nieobecnoci)

Wykad 1 4.10.2103

FILIPINY Jedyny kraj chrzecijaski Azji Pd-Wsch (obok Timoru Wschodniego); Najwikszy kraj chrzecijaski w Azji;

Pierwszy kraj, w ktrym odbya si dekolonizacja w Azji, pierwsze odzyskay niepodlego (USA potem jej potem pozbawio); Demokratyczna Witryna Azji; krzywka klasztoru z Hollywood;

1521 pocztek udokumentowanej historii Filipin; Ferdynand Magellan postanowi podbi ten teren. Mia dotrze do miasta Cebu i postawi tam krzy. Ofiarowa on miejscowym figurk Santo Nino - Dziecitka Jezus. Podbi miejscowych z wyjtkiem jednej wsi, jeden wdz si nie podporzdkowa. Magellan zaatakowa wodza Lapulapu, popyn do wioski i j zaatakowa. Nie mg dopyn statkiem z powodu rafy koralowej. Zaatakowa wiosk z ludmi, tubylcy mieli przewag liczebn, zaczli wygrywa. Magellan postanowi spali wiosk, nie przerazio to Lapulapu Magellan zgin w bitwie./relacje turysty, kupca weneckiego, ktry przetrwa wypraw Anonio Pigafetty/ 27.04 mier Magellana Od tego czasu Lapulapu zosta bohaterem narodowym, czcym ludno. Pniej przedstawiano go jako muzumanina bronicego swoich przed najazdem zych Hiszpanw. (na Filipinach ~10% muzumanw) 1565 Manuel Lopez de Legazpi planowa podporzdkowa Filipiny bardziej dyplomatycznie (niektrych podbi, niektrych podporzdkowa po bratersku). ufundowa Manil stolic Filipin; Gdzy przyby odnalaz figurk Santo Nino Dziecitka Jezus uznawano to za cud. 1565 1821 Filipiny koloni podlegajc Hiszpanii; Nazwa Filipiny zostaa ustanowiona na cze wczesnego krla Filipa II; Architektura: barok hiszpaski + islam Plany Hiszpan dotyczce Filipin: Handel przyprawami; Okno na Chiny i Japoni; Chrystianizacja kraju (jedyny, ktry si uda)

Gzy nie udao si zrealizowa 2 planw, Hiszpanie odpucili sobie Filipiny Filipiny koloni koloni; Na Filipinach panowa system gospodarki klasztornej; Klasztory byy te odpowiedzialne za szkolnictwo; Brak siy roboczej do Filipin sprowadzono Chiczykw; Mieszali si oni z Filipiczykami narodzili si Metysi. Filipiny kraj zamknity dla cudzoziemcw; Ilustrados owieceni filipiska inteligencje (posiadajca chiskie korzenie), oni doprowadzili potem do niepodlegoci Filipin. Studiowali w Europie, tam poznali idee niepodlegociowe, zaczli zadawa pytania. Chrzecijastwo na Filipinach inny rodzaj; religia radosna oraz krwawa (np. Wielki Pitek). Lorenzo Ruiz pierwszy kanonizowany wity filipiski. Dominacja angielskiego na Filipinach te jako jzyk urzdowy Chiczycy na Filipinach najbogatsi ludzie. Chrystianizacja. Zachowany chiski kult przodkw. Wpywy chiskie (m.in. w architekturze). Filipiski ruch narodowych

Rizal bohater narodowy; jeden z Ilustrados, poeta (filipiski Mickiewicz); podczas studiw w Europie pozna idee owieceniowe; postulowa o niezaleno Filipin. Zaoy tajne stowarzyszenie; Pojmano go i stracono. Czczenie Rizala wiele pomnikw, m.in. pomnik rozstrzelania Rizala 1896 mier Rizala; pocztek rewolucji filipiskiej Wybucho powstanie, na czele ktrego stan Emilio Aguinaldo. 12.06.1898 wygrana powstacw, proklamacja niepodlegoci Filipin USA pocztkowo wsparo Filipiny w walce z Hiszpani, pniej USA nie wiedziao co zrobi z Filipinami. To e Filipiny nard ty uzyska niepodlego nie podobao si USA. Prezydentowi McKinleyowi podobno objawi si Bg, ktry mu powiedzia e: Nie mona zostawi Filipin Hiszpanii Nie mona zostawia Filipin samych sobie Nie mona odpuci Filipin (inni imperialici oprcz USA: Anglia, Francja, Niemcy) Filipiny blisko Chin, Hawaii itp. Naley podj trud pomocy Filipiczykom, bo oni sami nie wiedz co jest dla nich dobre.

Kongres amerykaski ustanowi askaw asymilacj Filipin. Wg. niektrych bya to misja cywilizacyjna. Walczyli z Filipiczykami, pozbawili Filipiny niepodlegoci. Rasizm amerykaski w stosunku do Filipiczykw. 1898 Hiszpania za 20 mln. dolarw zrzeka si na rzecz USA m.in. Kuby, Porto Rico, Filipin; 1902 cakowite zapanowanie USA nad Filipinami; USA zaprowadzio na Filipinach swj model wadzy i struktury pastwowe (administracja lepsza ni hiszpaska). Wadza w rkach gubernatora ustanowionego przez kongres, rzdy prawa, gospodarka kapitalistyczna. 1907 wprowadzenie prawa wyborczego dla mczyzn powyej 31 roku ycia, ktrzy mieli wasno ziemsk i pacili podatki (ok. 1,4 % spoeczestwa). Przywdztwo polityczne i potga gospodarcza; Waciciele ziemscy przejli cay kapita stali si buruazj; USA to odpowiadao, bo pyli pro-amerykascy. Reforma rolna jak da chopom ziemi bez straty dla wacicieli System patron-klient piramidalna sie zalenoci (niepisanych) sigajcych a do Manili; Waciciel ziemski ma chopw, chopi wiadcz dla niego usugi, a waciciel ich chroni. Jak system wasal feudal (stosunki troch jak w redniowieczu). Najwaniejsza relacja spoeczna na Filipinach. Hacendero potomkowie zarzdcw klasztornych, Ilustrados, najwicej zyskaa; grupa trzymajca wadze, kontrolujca przemys, finanse; oni s najczciej patronami, opieraj si na powyszych sieciach. 1934 - Akt niepodlegoci Filipin; USA postanowio, e odda niepodlego Filipinom za 10 lat. Plany te pokrzyowa wybuch IIW i atak Japonii na Filipiny (8(wa. 22).12.1941) gen. McArthur dowodzi wojskami Filipin 12.03.1942 McArthur wycofa si na z gry okrelon pozycje; wypowiedzia synne sowa: Ja tu wrc (symbol ducha amerykaskiego) 9.04.1942 Filipiny poddaj si Japonii; Japoczycy zrobili marsz mierci - wszystkim, ktrzy si poddali przepdzili przez 97 km przez las podczas monsunu, zabijali bagnetami tych, ktrzy upadli; ci, ktrzy przeyli trafiali do obozw (tam te wikszo gina); Japoczycy rwnie oparli si na wadzy Hacendero. Z Japoczykami walczya rebelia HUK; dali reformy rolnej (klasa lewicowo-narodowa) 20.10.1944 - desant USA na Filipiny przez gen. McArthura (Ja tu wrciem xD) 3.03.1945 zdobycie Filipin (wielkimi kosztami). USA dalej opiera si na wadzy Hacendero, pozosta ten sam

prezydent, co w czasach wadzy Japonii; HUK zostao zdelegalizowane. 4.07.1946 ogoszenie Aktu niepodlegoci Filipin oraz Bell Act - akt wolnego handlu midzy USA a Filipinami. 1947 pozwolenie na bazy wojskowe w Filipinach bezpatnie uytkowane przez USA. Demokracja na Filipinach (ale zachowane relacje patron-klient) 1965 Ferdynand Marcos wchodzi do filipiskiej polityki (wdar si przebojem - by spoza ukadu, spoza wielkich rodzin Hacendero); wany polityk XX wieku; rwnie posiada chiskich przodkw, bohater narodowy; zosta najmodszym senatorem w historii Filipin; oeni si z Imeld Romualdez potomkini jednego z najwikszych rodw Hacendero (ale posiada wiele kochanek i nielubne dzieci). Wykad 2 11.10.2103 Marcos intensyfikacja konfliktw na poudniu z muzumanami, na pnocy z lewic wojna bratobjcza: przeznaczanie wszelakich rodkw Filipiny stay si biednym pastwem spowolnienie gospodarcze kolejne wybory Marcosa lata 80-te

Aquino intelektualista, krytykowa reim Marcosa 1983 zabjstwo Aquino kryzys przez Marcosa demonstracje po zabjstwie Aquino

Marcos niewiadomo, e Filipiny staczaj si na dno, koszmarny paac z uchodcw; najwicej uwizie jego samego klska gospodarcza na czele protestw Cory Aquino (ona) typowa kura domowa, lud wycign j jako symbol narodowy, dostrzeenie Piety matki boskiej politycznej 7 lutego wybory 15 lutego wygrywa Marcos People's power - sia ludu wyszli na ulice Manili, Marcos nie reagowa na stron protestujcych przeszed koci katolicki biskup Sin kluczowa postawa armii: 22 lutego rozkaz strzelania do tumw, onierze przeszli na stron protestujcych kiedy zakonnice z racami klkny przed nimi ( upadek Marcosa), potem USA rwnie poparo 24 lutego przejto rozgoni Manilsk 2 inauguracje atak na paac Marcosa, potem uciek na Guan (?), na Hawaje

Imelda Marcos - Ja tu krluj - wrcia, odbudowaa parti polityczn, wspieraa lokaln produkcj 1986 Aquino Cory zostaje prezydentem, przywrcia wietno pastwu, obalia 6 zamachw, ktre miay da wadz wojsku Po dzi dzie: demokracja uomna - wolne media, ale kontrolowane przez oligarchw wada: znowu Hacendero (i rodziny) kontrolowali pastwo = niby dobrze, ale powrt do kiedy Aquino nie chciaa rzdzi, odesza po 1 kadencji

Fidel Ramos rzdzi po Aquino (jeden z generaw); utrwalenie rzdw hasendero

Jose Estrada miejscowy Chuck Norris patron-klient uniwersalne haso: walka z korupcj (nic ono nie znaczy); walka partii z bied itp. patrzenie na nazwiska wprowadzenie do polityki ludzi z show-biznesu

1998 Jose Estrada wygra; by strasznym apwkarzem, zosta zapany na korupcji, wojn rozpta na poudniu kraju 2001 Jose Estrada usunity z funkcji, po nim miejsce zaja Macapanagal Arroyo GMA, crka ostatniego prezydenta przed Marcosem, stary ukad powrci do wadzy Macapanagal rozruszanie gospodarki: lotniska, drogi; ogromna korupcja sigajca nawet paacu prezydenckiego; uwolnia Estrad pniej w wyborach zaj 3. miejsce M.Villar 2010 zabarykadowa si wybory: Noi Noi Aquino (prezydent w 2010, okazao si e nie umie rzdzi) walka z korupcj, stworzy team razem z maym rambo; zakoczy on walki na poudniu TAJLANDIA + Filipiny: dwaj najwiksi sojusznicy USA pastwo uznawane za symbol sukcesu; roci sobie prawa do bycia regionalnym hegemonem przyszli z Indii, uciekli przed Chiczykami na pwyspie Indochiskim Imperium Khmerskie

kultura Dvaravati VII X w. p.n.e., w dorzeczu rzeki Chao Phraya (najwiksza rzeka Tajlandii), przez Europejczykw nazwane Menam (czyli rzeka...) bardzo wany by buddyzm therawada na pnoc basenu Chao Phraya Sukhotai 1257 Sukhotai kontroluje ca Chao Phray wana data, rozpoczyna si pastwowo tajska

Ramkhamhaeng wany wadca, zapocztkowa tajskie istnienie; zjednoczy obszar Chao Phrayi; stworzy jzyk tajski na podstawie jzyka pali po dzi dzie w klasztorach tablica Ramkhamhaenga dezintegracja pastwa; na poudniu do gosu dochodzi miasto Ayutthaya Ayutthaya podbija Szanghaj 1378 wasal imperium Khmerskiego krl nabra znamion boskoci

XX w. - nowa tosamo tajska, bdzie si odnosi do dziedzictwa Sukhotai 1767 Ayuttdaya pochodzi od nazwy miasta w Indiach; oznacza Niezwycione Miasto; bardzo wana jest Ramajana, zapoyczone od Indii Utong przenis stolic relacje tajsko-chiskie s bardzo wraliwe koniec XVI w. - Ayutthaya podbija ssiednie krlestwa podajc system dharmasastha i therawady znikna koncepcja ojcowskie; pojawio si khmerskie okrelenie czakrawatin buddyzm mia zwiksza atrakcje 1431 Ayutthaya zdobywa Ankoru (stolic muzeum Penkin); tradycyjnie Fetysz polityczny: biay so, ten kto mia sonie by uniwersalnym wadc

symbol prestiu, legitymizacji wadzy

Wykad 3 18.10.2103 Symbolika biaych soni istotna o ni wybucha wojna midzy Tajlandi a Birm; krl Birmy Bayinnaung usysza, e krl Tajlandii ma 4 biae sonie; propozycja, eby odda mu 3; krl Tajlandii si nie zgodzi wobec tego Birma najechaa na Tajlandi; 1554 upadek Tajlandii, Tajlandia pod wpywem Birmy, zdobycie przez Birm (do 1593) Bayinnaung nie mia potomkw

18.01.1559 (po dzi dzie jest to wito narodowe armii tajskiej) - Naresuan najecha na krla Birmy, pokona go i zabra mu cz ziem (pwysep Tera poudniowe granice kraju); do wieku XVIII zoty okres dla Ayutthayi historia: krl Narai (panowanie 1667-1688) i grek Konstantyn Falcon (Phaulkon); Narai bardzo mdry krl, Falcon pocztkowo by majtkiem, czsto zmienia wyznanie; znalaz si w Tajlandii, mia talent do jzykw, pozna tajski i pali, kariera na dworze krla, sta si mandarynem, a potem odpowiednikiem premiera; wiedzia, e Tajlandia nie ma szans w walce z Holandi, zaproponowa sojusz z Francj, wysa delegacj do Wersalu, Francja zgodzia si, wyparli Holandi, ale Francja zadaa zapaty za pomoc: port i miasto (kontrola Syjamu); frakcja przeciwna krlowi wykorzystaa moment jego choroby, doszo do spisku, okrutnie zabito Falcona, wygoniono Francuzw, a Tajlandia zamkna si na wiat. Ludwik XVI chcia schrystianizowa Tajw. Chevalier de Chaumont - pose francuski, naruszy miejscowe obyczaje, wszed w butach do paacu i osobicie wrczy list krlowi; by to jeden z powodw spisku i zabicia Falcona Tajlandia duo szczcia; nauczyli si, e trzeba uwaa z pastwami zachodnimi XVIII walka z Wietnamem o Kambod

1767 Alon Paya krl birmaski postanowi najecha Ayutthay, zada od obrocw, e powinni go wpuci, poniewa jest budd; zgin od wybuchu wasnego dziaa; jego nastpcy postanowili dokoczy jego dzieo, po roku oblenia zajli Ayutthay Birmaczycy zniszczyli wszystko; bya to bardzo traumatyczna historia dla Tajw. 1769 genera przenis stolic do Tonburi (prawy brzeg Chao Pai; najpierw ogosi si krlem, potem budd (co ju si nie spodobao) genera Chakri obali wadc, przenis stolic na drug cz dorzecza do Bangkoku w 1782, ogosi si inkarnacj boga Ramy; od tego czasu wszyscy jego nastpcy nazywali si kolejnymi numerami Ramy, najwaniejsi wadcy: Rama IV i Rama V (czasy kolonializmu); dynastia Chakri trwa do dzi XIX/XX - Tajowie wiedzieli ju o zagroeniu kolonializmu; mieli szczcie i zdoali si przed nim obroni Rama IV krl Mongut, obj wadz w wieku 47 lat (wczeniej by mnichem), ciekawy wiata, wiaty, mia 35 on i 82 dzieci; wprowadzi reformy administracyjne, handlu, prba reformy kleru, prawa kobiet, najwaniejsza polityka zagraniczna -zgina si jak ry na wietrze strategia przyczenia si do silniejszego (Wielkiej Brytanii), elastyczna polityka; traktat Browninga otwarcie na handel; zniesienie monopoli krlw; polityka wewntrzna seria reform (odnaleziono stell, ktrej przekaz odpowiada reformom), sam ich nie dokoczy, jako mionik astronomii pojecha obserwowa zamienie soca, zachorowa na malari i zmar; przedstawiany czsto z lunet w rku Rama V krl Chulanlongkorn - 36 on i 77 dzieci; syn jeszcze wybitniejszy od swojego ojca; lubi podrowa, jako pierwszy krl wyjecha z kraju, najpierw odwiedzi Singapur, by w Warszawie (nie podobao mu si); zbudowa paac symbol jego rzdw; otoczony czci bosk; najwaniejsze - reformy: centralna biurokracja, administracja, rada ministrw, modernizacja armii, stopniowo znis niewolnictwo, ustali granice pastwa (1902 i 1909); reforma pastwa prawa, reforma szkolnictwa (obowizek szkolny), pierwsze szpitale (do dzi bardzo dobre i tanie), akademia muzyczna, kolej, poczta, telegraf, rejestracja urodzin, zmar w 1910 Rama IV i V waciwie stworzyli nard tajski: 2 znamiona tajskoci: buddyzm i monarchia; obronili kraj przed kolonializmem i zreformowali go; Tajlandia pierwsza przyja europejskie techniki, nauk, by obroni si przed kolonializmem (tak jak Japonia, ale byli pierwsi) dzisiejsza granica Tajlandii z Malezja na poudniu jest wynikiem dziaa Wielkiej Brytanii w myl dziel i rzd przyczyna licznych zamieszek 1932 obalenie Ramy VII przez wojskowych wyksztaconych na Zachodzie (przejli europejskie mylenie), najpierw si zgodzi by monarch konstytucyjnym, a potem si obrazi i abdykowa, wyjecha do Szwajcarii Rama VIII wstpi na jego miejsce; wadz faktyczn sprawowali generaowie, ktrzy si kcili; Jeden z nich (Pibul), ktry przej wadz zmieni nazw Syjam na Tajlandi (nazwa nacjonalistyczna)

 podczas IIW Tajlandia przyczya si do Japonii, dostaa kawaek Birmy; pod koniec wojny, odwrcili si, stwierdzili, e s antyfaszystami, potrzebowano sojusznikw, wic Tajlandia oprcz oddania kawaka Birmy nie ucierpiaa na wczeniejszym przymierzu z Japoni 1946 rzekome samobjstwo obalonego krla Ramy Rama IX - Bhumibol Adulyadej dojcie do wadzy; krl Tajlandii do dzi (ma ok. 90 lat); stwierdzi, e komunici to zo, sprzymierzy si z USA, do dzi; z niej USA dokonywao inwazji na Wietnam i Laos; krl bardzo powaany i czczony; symbol opoki, faktyczne rzdy sprawowa dwr kolejne zamachy stanu (coraz rzadsze) wzrost gospodarczy Tajlandii (m.in. tekstylia, jedwab) Thaksin Shinawatra bogaty przedsibiorca pochodzenia chiskiego zwizany z policj, zakwestionowa wadz dworu, zwyciy w wyborach i rozpocz ogromny kapitalizm; 19.09.2006 obalono go w wyniku zamachu stanu; obecnie na banicji, wygnany z Tajlandii powstay 2 frakcje: te (zwolennicy krla) i czerwone koszule (zwolennicy Thaksina) zwycienie czerwonych koszul w wyborach, premierem zostaje siostra Thaksina, Yingluck Shinawatra (faktycznie rzdzi jej brat)

BIRMA - MJANMA problem z nazw Birmy; rne nazwy za granic

1989 junta wojskowa stwierdzia, e Birma to upokarzajca kolonialna nazwa i oficjaln nazw jest Myanmar (bd, w alfabecie birmaskim nie ma r) Mjanma oficjalna, spolszczona nazwa (nacjonalistyczna); mona uywa jej albo Birmy (lepsza, mniej nacjonalistyczna) naprawd Myanma (nazwa oficjalna, nacjonalistyczna) i Bama (ang. Burma, nazwa zwyczajowa) s synonimami Birmy Mjanma wszyscy Birmaczycy; Bama wszyscy mieszkajcy w Birmie (Birmaczycy + mniejszoci etniczne) nowa junta wojskowa ktra przeja wadz w latach 80 stwierdzia, e jest inaczej (odwrotnie); planowali zasymilowa w ten sposb mniejszoci etniczne stolica Birmy Rangun (ang. Rangon) zmieniono jej nazw na Yangon (ale Polska nie zmienia tego jeszcze) periodyzacja: do 1886 - okres prekolonialny 1886-1841(48) - kolonializm 1941-1945 - okupacja japoska 1945-1948 okres przejciowy 4.01.1948 uzyskanie niepodlegoci 1948-1962 - okres parlamentarny; demokratyczny (w nim 1 zamach stanu) 1962 2. zamach stanu armii 1962-1988 okres rzdw starej junty generaa Nelwina 1988-2011 okres rzdw nowej junty od 2011 okres odwily politycznej w Birmie, liberalizacja kraju albo mocarstwo, albo wcale jej nie byo, rozbita kraj tysicy pagd - buddyzm

Wykad 4 25.10.2103 Okres prekolonialny 3 Imperia Birmaskie:

krl Anawratha krl Bayinnaung krl Alungpaya

Emigracja z Chin powstaj Birmaczycy Powstaje Krlestwo Paganu (pastwo-miasto) krl Anawratha rzdzi od 1059 i doprowadza Pagan do potgi zbudowa krlestwo scentralizowane buddyzm therawada asymilacja ludw wok

Monowie poudnie Birmy + Tajlandia, starsza cywilizacja od Birmaczykw, wysali mnicha do Anawrathy (aby sta si bardziej agodny nie wyszo. Podbj Manw podnis poziom intelektualny Birmy monowscy intelektualici Buddyzm by istotn religi, jednolit, dawao wadz jednej osobie (nie to co animizm), centralna kontrola nad pastwem. Anawratha zakaza kultu Natw, ale nieskutecznie. Zwoa braminw na pomoc wymylili, e jest 36 Natw +37., ktry jest inkarnacj Indry, ktry odda pokon Buddzie, wic dalej mona je czci. Po dzi dzie buddyzm jest religi oficjaln, a codzienn jest kult Natw (jednoczca ideologia). By to model dla pniejszych krlestw Birmaskich. Orientalna despotia - o wadzy w Birmie Orwell - Dni Birmaskie 1057-1287 (kres) istnienie krlestwa Paganu Budowa pagd staa si narodowym hobby wadcw wybi ca wiosk ale postawi 5 pagd (kraj tysicy pagd). Spowodowao to bankructwo pastwa. 1287 Przybyli Mongoowie (najpierw przysali poselstwo Kubilaj-hana krl si zdenerwowa i ich ci). W efekcie Mongoowie napadli na Birm i wygrali bitw. Okradli Pagan (ale nie zniszczyli) i odeszli. I krlestwo w ktrym wyksztacio si pojcie wiadomoci pastwowej, ktr przerwali dopiero Brytyjczycy. 1287-1541 Sabe krlestwo, dominacja Shanw, rozdrobnienie dzielnicowe, Monowie tworz swe pastwo obok. krl Bayinnaung 1541-1581 (1598)

II Krlestwo Birmaskie Krl z Tongu zaczyna zbiera ziemie birmaskie, w 1541 podbija Monw i koronuje si na krla Birmaczykw. Krl zosta zabity i Bayinnaung przejmuje wadz. Bayinnaung najwybitniejszy wdz i wadca Birmy rzdzi w Pepu zdoby ca Birm, Laos, Tajlandi nie zdoby tylko Arakazu gdy umar krlestwo rozpado si (najpierw osabo, po mierci kolejnego wadcy rozpado si) mia 100 potomkw, ale adnego wybitnego

Pojawia si Felippe de Bitto europejczyk, zosta najemnikiem, podczas rozpadu krlestwa przybywa zdoby

miasto Syjam, ogosi niezaleno. Stworzy armi najemnikw. Kontrolowa handel Birmaczykw ze wzgldu na pozycj miasta. Sprzymierzy si z (vice) krlem portugalskim w Goa (dosta crk za on). Podczas wysyania armii na ekspedycj Birma atakuje, de Bitto ginie wbity na pal, ona sprzedana do niewoli. III Imperium; Alungpaya zakada Imperium

W poowie XVIII wieku pojawili si Brytyjczycy (popierali Birm) i Francuzi (popierali Monw zdobyli prawie cay kraj poza jedn wiosk) Alungpaya zacz odbija kraj (od Ave zacz); zdoby Dagon = Yangon (koniec walki, koniec podziau, koniec Monw) Brytyjczycy zmienili na Rangon, ale potem wrcili do Yangon. Syjam by wanym miastem, Alungpaya wybra 93 onierzy-ochotnikw (zota kompania), ktrzy wdarli si na mury i otworzyli bramy miasta. Przeyo 20, zostali obdarowani zotem. Gdy flota francuska przybya z odsiecz Alungpaya j przej. Potem zniszczy miasto i wzi si za walk z Monami (dokona rzezi, zniszczy Pegu) Alungpaya (zalek Buddy) wyruszy na Syjam (na Ayuthay), ale go nie wpucili. Zmar od poraenia dziaem w 1760. Imperium jednak nie rozpado si, jego synowie kontynuowali jego dzieo. Jeden z nich w 1767 zniszczy Ayuthay 7.04.1767 wzili wszystko 1769 - Chiny zaczynay wysya ekspedycje, ktre jednak przegray (malaria, cholera) koniec XVIII pocztek XIX Birma przekonana o swojej najwikszej potdze, szczyt nacjonalizmu 1782-1819 rzdy krla dziadka Bodawpaya rzuca wczni w poddanych 1784 podbi Arkan (tradycyjnie wybi wiosk, zabra krla). Wzili posg Buddy (prawdziwy, jeden z 5 portretw 3 w niebie) po przegranym podbijaniu Syjamu zacz skupia si na religiach (islam, chrzecijastwo, buddyzm) powolny upadek ze wzgldu na bankructwo potem spotkanie z Anglikami

Celem wszystkich Imperiw byo scalenie kraju bez wzgldu na rodki. Dochodzi do okresu kolonializmu (Brytyjczycy). Alungpaya zezwala na powstanie faktorii, ale potem zabija wszystkich. Brytyjczycy posiadali ju Indie; byli bardzo wanym kolonizatorem Azji Poudniowo -Wschodniej. Bodawpaya chcia zdoby Londyn, brak wiadomoci realiw na wiecie. Doprowadzio to do pojedynkw. Lata 20' XIX wieku - wojna o dwie prowincje: Assam i Manipur zajli Birmaczycy Wysepka Shapin wedug Anglikw na granicy gdy jedni si wycofali to drudzy przychodzili 1824-1826 I wojna anglo-birmaska Brytyjczycy zaatakowali od tyu (desant na Rangan) Bandula wdz birmaski, taktyka okopw przesuwa je coraz bliej Brytyjczycy jednak mieli lepsze technologie (w tym rakiety). Ruszyli na pnoc 1.04.1852 ginie Bandula, armia si rozsypaa 24.02.1826 pokj w Yandabo Anglia i Arkan, okup za wojn, pwysep Rangan (do czasu zapaty)

II wojna anglo-birmaska

Kapitan Lambert przyjecha negocjowa pokj, ale zerwa negocjacje i wybucha wojna. 1.04.1852 kompania, Anglia zajmuje ca poudniow Birm

Krl Mindan dochodzi do wadzy w Birmie (1853-1878), chce j uratowa, ostatni wielki krl przenosi stolic do nowego miasta (Mandalay) zwoa V synod buddyjski wzorem dla niego bya Tajlandia polityka utrzymania pokoju z Angli reformy w stylu Syjamu i Japonii prba westernizacji kraju; administracja, wagi i miary, monety itp., system podatkowy, biurokracja

rebelia jego synw, tumi powstanie, ale zamali go psychicznie. Spady ceny baweny (kryzys ekonomiczny) nie wyznaczy swojego nastpcy (eby si nie mordowali; bardzo duchowny); frakcja paacowa wyznaczya do wadzy krla Thibawa (beznadziejny krl, ostatni) jego ona Supayalat (ostatnia krlowa) - wietny gracz polityczny, zabraniaa mu posiadania innych on; zabia potomkw Mindana 27.11 Brytyjczycy zaatakowali Mandalay

Wykad 5 8.11.2013 centrum studiw Polska-Azja: polska-azja.pl Thibaw i Supayalat ostatni krl i krlowa Edykt aden mczyzna nie moe wej do paacu krlewskiego; w rezultacie grabie paacu przez kobiety krl Thibaw mia 30 minut na wyniesienie si, Brytyjczycy wyprowadzaj go tyln bram, wywo go na wozie z woami, nie jak krla; tumy Birmaczykw ustawiaj si wok drogi, obcy zabieraj krla tragedia narodowa Thibaw spdzi reszt ycia na wygnaniu Brytyjczycy nie rozbroili armii (byli przekonani e przybyli jako wyzwoliciele) paac krlewski zamienili w klub, po pierwszej nocy spalili bibliotek wyrzucili biaego sonia do rowu mier

1.01 - Lord Duferin przyczy Birm do Indii Brytyjskich (prezent dla krlowej) wybucha powstanie oglnonarodowe Pacyfikacja Birmy dowdca Cross Wright? eby wygra, ludno musi si ba bardziej ni partyzantw (cinanie gw) zniknicie klejnotw z paacu

Brytyjczycy wprowadzaj cis administracj (wczeniej wadza koncentryczna, naczelnicy myothugyi (odpowiednik wjta)), usuwaj naczelnikw, wprowadzaj centraln administracj Rangun staje si stolic troch podobnie jak w Iraku

zniszczenie szkolnictwa buddyjskiego, wprowadzenie wasnego (poziom szkolnictwa by wyszy ni w Wielkiej Brytanii) wieckie na miejsce religijnego gorzej dla mas, lepiej dla jednostek wybitnych kolej, opieka zdrowotna, rolnictwo, szkolnictwo Birma spichlerz Azji eksport ryu pastwo dobre pod wzgldem gospodarczym Birma, ktr stworzyli Brytyjczycy obca Birmaczykom Lewiatan potwr poerajcy kolejne czci

kraju, obca struktura, wygodna ale obca (kolonializm porwnywany do zaborw, szczeglnie Pruskiego) Birmaczycy nie chcieli mie nic do czynienia z now Birm Brytyjczycy sprowadzili Indusw, ktrzy opanowali gospodark grupa Czettiiar (porednicy) piramida klasowa: najwyej: Brytyjczycy Indusi, cz elity Birmaskiej, mniejszoci etniczne Birmaczycy (na wsi, wyalienowani we wasnym kraju) Orwell Dni Birmskie podwjna administracja w Birmie rzdy scentralizowane w rodku kraju Birma Waciwa na terenach mniejszoci etnicznych zostao po staremu (obrzea kraju) /zostawmy picego psa/ mniejszoci zaczli popiera Brytyjczykw (dobry okres dla nich)

Mniejszoci etniczne w Birmie: nie da si dokadnie policzy ile, okoo 50-100, oficjalnie 135 zamieszkuj tereny peryferii Birmy, grskie, niedostpne, nieyzne Szan 18% Karen 8% - chrzecijanie Kaczin 3-4% - chrzecijanie Arakan 2% Mon 2% Bamar 68%

Opr przeciw Brytyjczykom zaczyna si od mnichw buddyjskich U Ottama ze stowarzyszeniem YMBA (Young Men Buddism Assocciacion) poprzedzony protestem przeciw nieciganiu butw przy wejciu do pagd (1915) Brytyjczycy ustpili, powiedzieli, e wcale nie bd tam wchodzi

1920 protest studentw na Uniwersytecie Ranguskim 1930 powstanie chopskie Saya Sana Brytyjczycy cinanie gw, powieszenie Saya pocztki nacjonalizmu Birmy

Thakin (bir. Pan) oni dali Birmie niepodlego; nazwali si tak, bo chcieli pokaza, e oni s panami we wasnym pastwie 1931 pocztek kariery 1.4.1937 Birma osobn koloni (za pno) najwaniejsi thakinowie

Aung San boyoug najwaniejszy, bohater, wychowa si widzc wyzysk brytyjski na prowincji, kariera w zwizku studentw, sta na czele strajku, ktry w 1939 obali premiera Ba Maw (1937-1939); jedzie do Chin, pniej do Tokio zostaje szefem komrki fascynacja Japoni; zaczyna tworzy oddzia; 30 thakinw towarzyszy padziernik 1941- szkolenie na wyspie Hainan (pniej bd elit Birmy); wyszkoleni jad w bj U Nu U Yhant Ne Win (pniejszy dyktator Birmy)

Zwerbowanie przez Japoczykw, stworzyli oni oddzia, ktry ma doprowadzi do dywersji w Birmie 12.1941/1.1942 wkroczenie wojsk japoskich do Birmy kontrola surowcw

odcicie drogi birmaskiej nadzieja na dotarcie do Indii i pniejszego rozpadu Imperium Brytyjskiego

szok dla Brytyjczykw, zostawiaj Birm (nie jest na tyle wana)wycofujc si stosuj praktyk spalonej ziemi, wszystko niszcz razem z Japoczykami do Bimy wkracza BIA pod dowdztwem Aung Sana i reszty przez Birmaczykw traktowani jak bohaterowie

mniejszoci (wikszo) pozostaje lojalna Brytyjczykom (szczeglnie Kaczinowie Japoczycy si ich bali), Brytyjczycy i Amerykanie wspierali mniejszoci, pacili im w opium Birma prawdziwa opanowana przez Japoczykw, tereny peryferii rzdziy si same 1943 Japoczycy przyznaj Birmie niepodlego (formaln, Birma kraj marionetkowy); Ba Maw mianowany szefem (Aung San nie bo mia z prezencj) Japonia staje si nowym kolonialist, wprowadza swj rzd (oczekiwania wobec nich prysy) BIA BNA Tatmadaw Bamar Tatmadaw (Armia Birmaska), na czele Aung San; jedyne miejsce nie kontrolowane przez Japoczykw 1943/1944 Aung San i armia zmieniaj strony tworz AFO (pniej AFPPL) Liga Antyfaszystowska; staj po stronie Brytyjczykw (nieoficjalnie) Brytyjczycy chcieli szybciej wygra, a Aung San mia armi, wic zgadzaj si maj 1945 pada Rangun, Japoczycy pokonani (formalnie we wrzeniu)

powraca administracja kolonialna problemy okres drogi do niepodlegoci Birmaskiej (Brytyjczycy chc eby byo po staremu, Birmaczycy chc niepodlegoci) Aung San polityka: protesty wszystkich w caym kraju (kraj by wtedy doszcztnie zniszczony) Aung San Niepodlego za wszelk cen - najwaniejsze to pozby si Brytyjczykw; wyrasta na lidera Nowe wadze w Anglii i Birmie Aung San jedzie do Londynu i porozumiewa si z premierem Birma po roku ma uzyska niepodlego wybory wygrana partii Birma nie musi by ju w Commonwealth

Konferencja z Panlong Aung San porozumiewa si z mniejszociami narodowymi, za to e decyduj si zosta w Birmie liczne udogodnienia stworzenie wspczesnego Zwizku Birmaskiego Karenowie nie zgadzaj si na ten ukad, odrzucaj konferencj kwiecie 1947 Aung San zdobywa wadz i zostaje premierem

lipiec 1947 Aung San zostaje zamordowany w zamachu stanu; za winnego mierci uznaje si U Sawa (byy premier, podczas II W w Ugandzie, zlecono na niego zamach stanu, myla e to Aung San - zemsta), zosta za to powieszony (ale dowody byy niezbyt przekonujce), pniej okazao si e broni dostarczyli Anglicy 4.01.1948 - Niepodlego U Nu zostaje pierwszym premierem Birmy (przey bo nie dotar na spotkanie) skromny, lubiany, wizjoner, idealista, filozof, troch oderwany od rzeczywistoci postawi na buddyzm w kraju bd (Birma kraj wieloetniczny) idea Pyidawtha pastwo opiekucze wzorowane na Skandynawii polityka zagraniczna niezaangaowania najwikszy sukces (ani USA ani ZSRR) U Thant Sekretarz Generalny Zwizku Narodw Zjednoczonych (przez 10 lat) Birma w latach 50 dobry PR Wojna domowa w Birmie nieustajco trwa (nie na co dzie, ale odczuwalna) 28.03.1948 pocztek rebelii komunistycznej w Birmie (podzia na bia i czerwon flag)

01.1949 wojna etniczna z Karenami (pocztkowo Karenowie wygrywaj, okraj Rangun; ale po dramatycznej obronie zostaje on obroniony w maju, od tej pory Karenowie wycofuj si); Ne Win gwnodowodzcy Armii, obroni Rangun i stopniowo oswobadza kolejne wioski (pokona komunistw i Karenw) 1950 wojska Guominntangu w Birmie (uchodcy) apel do ONZ

Birma tworzy armi (70 % PKB) 1956-1957 pokonanie Guomintangu; armia coraz silniejsza

1958 - pierwszy zamach stanu armii; do wadzy dochodzi Rzd przejciowy generaa Ne Wina bardzo skuteczny rzd 1960 U Nu powraca do wadzy po wyborach 2.03.1962 drugi zamach stanu Armii Birmaskiej; Ne Win aresztuje rzd, trwaj zamieszki; powd: armia chciaa wrci do wadzy; od tego czasu w Birmie rzdzi armia genera Ne Win projekt pastwa Birmaska droga do socjalizmu; wyrzucenie stypendiw, obcokrajowcw, nacjonalizacja przemysu, gospodarka socjalistyczna, rozwizanie parlamentu, wprowadzenie stanu wojennego; zamknicie kraju na wpywy zewntrzne rzdy armii skrajna bieda intensyfikacja wojny domowej walka armii taktyka czterech ci (odcicie od jedzenia, pienidzy, informacji, rekrutw) 1968 kolejna inwazja chiska, najazd maoistw wzdu rzeki Sal Win okopy, zatrzymuje Chiczykw za rzek (za Birm Waciw) sukces uratowanie kraju (drugi sukces odcicie Birmy od wojny wietnamskiej) Mniejszoci Etniczne para-pastwa popularno opium, zoty trjkt - obszar synny z narkotykw 1987 wrd najmniej rozwinitych pastw wiata 1988 rok masowych protestw Ne Win ustpuje Aung San Suu Kyi - crka Aung Sanga staje na czele areszt domowy, pokojowa Nagroda Nobla 18.09.1988 Nowa Junta przejmuje wadz i rzdzi do dzi Than Shwe i Khin Nyunt zmieniaj polityk gospodarcz otwarcie na wiat sankcje na zachodzie za okrutny reim nie obalio to rzdw, spoeczestwo stao si jeszcze bardziej ubosze Chiczycy, Tajowie, Hindusi popieraj rzd rzd pokonuje wikszo partyzantw 2011 odwil polityczna partia Aung San Su Kyi wygrywa w wyborach (zachd znosi sankcje), ona zostaje posem

Wykad 6 22.11.2013 Wietnam, Laos, Kamboda Kultura Wietnamu ksztatowaa si pod wpywem chiskim konfucjanizm, animizm, kult przodkw Kamboda to gwnie cywilizacje khmerskie niejednoznaczny czas 'trwania'. Laos dopiero w XX wieku zaczo si co dzia. WIETNAM Kolebk dzisiejszego pastwa wietnamskiego bya kolebka Rzeki Czerwonej. Na pocztku XI w n.e. rozpoczyna si marsz na poudnie i zajmowanie kolejnych czci obszaru. Czampa konglomerat. Organizmy pastwowe zaczynaj si ksztatowa stosunkowo wczenie. 2879 B.C. - historyczny pocztek Wietnamu

111 B.C. - 39 A.D. - pierwsza chiska okupacja 43 544 A.D. - druga chiska okupacja 602 938 trzecia chiska okupacja WCZESNE DYNASTIE Dynastia Hong Bang (2879 258 B.C.) dynastia plegendarna: pochodzenie od Chen Nonga ojca chiskiej agrokultury pastwo Xich Quy: 2879-2524 BC [wadca Loc Duc] legendarna para Lac Long Quang i Au Co: od nich wywodz si pierwsi Wietnamczycy oraz lady Muong pastwa Van Lang: 2524 258 BC

Dynastia Thuc (257-207 B.C.) podbj pastwa Van Lang przez wojska koalicji Au Viet [Guangdong, Ganxi, N. Vietnam] dowodzone przez Thic Phan'a pastwo Au Lac [257-207] poczenie grup Au Viet i Lac Viet zaoenie stolicy w Co Loa, budowa cytadeli na modelu spirali (w tym czasie rozpoczyna si budowa wielkiego muru; dyn. Qin) Dynastia Trieu [(207 11 BC) Trieu Da genera-gubernator dworu Qin zarzdzajcy poudniowymi prowincjami ogasza niezaleno po upadku dynastii [stolica w Guangzhou] pokonuje pastwo Au Lac, tworzy koalicj Nam Viet [poudniowe Chiny i pnocny Wietnam] grup Vietw, Chiczykw i lady Yue, wystpuje przeciwko dyn. Han Pastwo Nam Viet [207-111 BC] ekspedycja cesarza Wu Ti, upadek dyn, Trieu

Pierwsza chiska okupacja [111 BC 39 AD] egzekucja Thi Sach'a w roku 39 rozpoczyna antychisk rewolt

Rebelia Sistr Trung [40-43 AD] krtkotrway okres niezalenoci pastwowej [intronizacja: Trung Trac] Naprawd byy 3 okupacje a nie cztery- krtkie rebelie tylko przedzielay te okresy. Siostry topi si w rzece z rozpaczy, bo rozbiciu ich wojsk. Wojowniczka Bacieu ? Druga okupacja chiska [43-544 AD] a raczej druga cz pierwszej okupacji dyn Han obejmuje pnocny Wietnam w obszar swojego dominium [przymusowa sinizacja, marginalizacja lokalnej arystokracji] 542 AD Ly Bi potomek chiskiego migranta uczestnika antyhanowskiej rebelii, organizuje kampani militarn przeciwko lokalnej administracji chiskiego w Wietnamie Wczesna Dynastia Ly [544-602] Ly Bi umiera w kwietniu 548, przed mierci abdykuje na rzecz swojego starszego brata oraz jednego z generaw Trieu Quang Phuc Trieu Quang Phuc pokonuje chisk armi wypierajc j z terenw Wietnamu Pastwo Van Xuan [544-602]

Trzecia chiska okupacja [druga] 602 938 AD ponowne wkroczenie wojsk chiskich na obszar pnocnego Wietnamu I okres: 602-618, delta rzeki Czerwonej znajduje si pod auspicjum administracji dyn. Sui; II okres: 612 938; Wietnam pnocny formalnie funkcjonuje jako protektorat dyn, Tang [Annam] 905 wietnamski klan Khuc proklamuje autonomi w rejonie delty rzeki Czerwonej

w latach 907 930 klan kilkakrotnie ciera si z armiami chiskimi dyn. Pniejszego Liang oraz wschodniego Han 931 genera Du'o'ong Dinh Nghe przejmuje kontrol nad stolic Annam w Tong Binh 938 Ngo Quyen ostatecznie pokonuje siy chiskie w Wielkiej Bitwie nad Rzek Bach Dang

Dynastia Ngo [939 - 967] Ngo Quye przyjmuje tytu krlewski, ustanawia niezalenie pastwo ze stolic w twierdzy Co Lao 963 podzia kraju na 12 dzielnic [okres panowania Warlordw]

Dynastia Dinh [968-980] 966 Dinh Bo Linh zyskuje przewag w Delcie Rzeki Czerwonej Pastwo Dai Co Viet [968 -990], stolica w Hoa Lu [dzisiejsza prowincja Ninh Binh] walki sukcesyjne doprowadzaj do upadku dynastii, wadze przejmuje genera Le Hoan

Wczesna Dynastia Le [980-1009] Le Hoan odpiera kolejne inwazje dyn, Sung, podbija cz Champy wraz z wczesn stolic Indrapura [dzisiejszy Da Nang] Pna Dynastia Le [1009-1225] kontrol nad dworem przejmuje utalentowany mandaryn Ly Cong Uan [pomiertnie Ly Thai To] okres stabilizacji i reform spoeczno-politycznych 1010 przeniesienie stolicy pastwa do Thang Long [dzisiejsze Ha Noi]

Wykad 7 28.11.2013 IMPERIUM ANKORU Funan rozpada si wyodrbnia si Czenla Funan siga od granic chiskich nawet do archipelagu malajskiego jedna z dynastii Jawajskich dokonuje napadu na Czenle [elementy kultury hinduistycznej] wpywa na Khmerw [oficjaln religi hinduizm, rwnie hinajana i mahajana]

napad Dajawarmana II koo jeziora Tonlesap, ksztatuje si imperium khmerskie potem przenosi si w miejsca bogatsze w zasoby system sztucznych zbiorkw, wymiar nieekonomiczny organizacja pastwa wedug kosmogonii rozbudowywanie imperium khmerskiego Ankortom historyczna nazwa miasta, powstaje w I poowe XII wieku jedna z najwiekszych stolic wiata w tym czasie wysoko rozwinita cywilizacja w 1145 umiera wadca zaoyciel Ankortomu walka o wadz w 1185 Dajawarman VII przejmuje wadz miasto skazane jako ogromne mauzoleum

VII rozpoczyna si era Radw, mitycznych wadcw deihikacja postaci wadcy podstawowy element powstawania wiadomoci etniczno-narodowej Dajawarman VII zaczyna podbija tereny, broni pastwo przed Tajami X-XV wiek trwanie witoci Ankoru 1432 stolica przenosi si do Phnom Phen polityczna i kulturowa stagnacja powrt do Wietnamu

DYNASTIA LE zaoyciel Ly Thai To ekspansja na poudnie reforma wewntrzna pastwa, kulturowa ekspansja ujednolicenie edukacji i systemu egzaminacyjnego system pracy Min Dhaw zmiana nazwy na Dai Viet pldrowanie Champy witynia literatury 1070 system konfucjaski, hierarchia typowo wietnamska zapocztkowanie tzw. Namtien rozerwanie granic na poudniu, np. wd historykw trwa do XIX wieku do niewoli wietnamskiej wpada krl Czamw dynastia powoli zaczyna sabn wadz przejmuje dynastia Tran

DYNASTIA TRAN [1225-1400] Kubilaj Chan dwa razy prbuje najecha na Wietnam [1257] dynastia Yuan atakuje Wietnam w 1279 1398 obalenie dynastii Tran po kilkunastu latach wadzy cesarz zrzek si jej na rzecz syna (sprawowa regencj w jego imieniu).

DYNASTIA HO [1400-1407] Ho Quy Ly przejmuje kontrol na dworze cesarskim niech do nowej dynastii

1407 dynastia Ming wysya wojsko pod pretekstem przywrcenia dawnej dynastii Jiao Chi nazwa nowej prowincji, ktr sta si Wietnam PNA DYNASTIA LE 1418 wpywowy urzdnik cesarski Le Loi organizuje antychiskie powstanie rebeli wspieraj najwiksze postacie epoki np. Nguwen Trai

1427 A.D. - wojska wietnamskie przeamuj dwie chiskie ofensywy i zmuszaj armie okupacyjn do wycofania si z kraju Le Loi chce pocztkowo odnowienia dynastii Tran; po serii sukcesw decyduje si na zaoenie wasnej administracji i powouje now dynasti ostateczny upadek dynastii Tran 1471 A.D. - cesarz Le Thanh Tong ostatecznie wcza cae krlestwo Champy w granice pastwa zloty okres wietnamskiego neo-konfucjanizmu; reformy administracyjne, ktrych szczytowym osigniciem by kodeks Hong Duc(zakada pene prawo kobiet do dziaania) w I poowie XVI wieku dochodzi do destabilizacji i podziau pastwa: na pnocy rzdzi nowa Dynastia Mac [1527-1592 A.D.] - zaoyciel Mac Dong Dung Wietnam rodkowy i poudniowy pozostaje pod nominalnymi rzdami Dynastii Le

Wykad 8 29.11.2013 Rzdy oligarchii arystokratycznych rywalizacja o wpywy midzy rodzin Nguyen [okolice dzisiejszego Hue] oraz rodzin Trinh [okolice Ha Noi] XVI/XVII wiek okres rozbicia dzielnicowego pod koniec XVII wieku oddziay rodziny Nguyen opanowuj krlestwo Champy oraz poudniow cz imperium Angkoru 1698 A.D. - zaoenie Saigonu [poudniowe centrum administracji cesarskiej] od lat 60tych XVIII wieku wybuchaj lokalne rebelie przeciwko rodzinie Nguyen 1771 powstanie Tay So'n - koniec podziau pastwa

LAN XANG Pojawia si system pastw-mandali politycznych, system ksistw-pastw Muang stolica jest w centrum (sia polityczna o walorze religijnym), zasig wadzy koczy si tam, gdzie koniec autorytetu stolicy, granice midzy pastwami s pynne z jednego z takich pastw (Sua) pochodzi Fa Ngum, ktry zakada pniej pastwo Lan Xang Fa Ngum dy na pnoc, jego pierwszym celem jest Wien Tien (rytua zaoenia nowego pastwa, nadaje sobie tytu krlewski) 1354 Przesuwa si na zachd i na poudnie zainteresowanie obszarami granicznymi z Wietnamem jego marsz dociera do Luan Pra Bang

KONTAKTY KOLONIALNE Wietnam-Europa XV/XVI wiek, rozpoczte podrami Vasco Da Gamy Faifo Wietnam staje si popularny wrd chrzecijaskich misjonarzy

misjonarz jezuicki Alexander De Rodhes bardzo wany czowiek, przeksztaci jzyk wietnamski zapis aciski + znaki tonw, prefiksy (poowa XVII wieku) dostp jzyka dla mas utrata znaczenia dominujcej roli urzdnikw konfucjaskim w pastwie De Rodhes da zniesienia bulli papieskiej [Mikoaja V] o dominacji Portugalii w handlu z Azj, dopiero po mierci sukces tworzy si Francuska Kampania Indii Wschodnich REWOLUCJA TAY SO'N nazwa od pastwa grskiego Tay So'n, w ktrym rozpocza si rewolucja 1771 A.D. - trzech braci Nguyen Nhac, Nguyen Lu oraz Nguyen Hue organizuje ludow rewolucj domagajc si restauracji dynastii Le, 1776 A.D. - rebelianci opanowuj posiadoci rodziny Nguyen [zajcie Saigonu], rozpoczyna si marsz na pnoc kraju 1784 A.D. - armia Nguyen Hue pokonuje wojska Syjamu pod Rach Gam - Xoai Mut 1786 A.D. - Nguyen Hue pokonuje oddziay rodziny Trinh, zajmuje pnocn stolic Wietnamu, ogasza si cesarzem i zakada now dynasti [1788 przenosi stolic do Hue] ostatni wadca dynastii Le [Le Chieu Thong] ucieka na dwr dynastii Qing, ktra angauje si w konflikt dynastyczny w Wietnamie 1792 A.D. - niespodziewana mier Nguyen Hue koczy okres reform i zaamuje si Tay So'n XVIII wiek obfituje w bunty chopskie przeciwko sytuacji ekonomicznej, gwnie na poudniu kraju w okresie panowania Nguyen. DYNASTIA NGUYEN Nguyen Anh spotyka biskupa P.J. Pigneau de Behaire, ktry doradza mu przejcie kontroli nad pastwem

1788 A.D. - Nguyen Anh zdobywa Gia Dinh [Saigon] przejmuje kontrol w Poudniowym Wietnamie 1801 A.D. - wojska rodziny Nguyen atakuj i ostatecznie zajmuj Phu Xuan [Hue]

1802 A.D. - Nguyen Anh przyjmuje tytu cesarski [Gia Long], zakada now dynasti oraz dokonuje pierwszego w historii zjednoczenia pnocnego i poudniowego Wietnamu [zmiana nazwy pastwa na Viet Nam] pocztek okresu kolonialnego 1787 dotarcie do Parya, negocjacje w Wersalu z Burbonami porozumienia polityczne, pocztkowo przyjte pozytywnie dekrety antykatolickie, przeladowania misjonarzy chrzecijaskich

Wykad 9 6.12.2103 DYNASTIA NGUYEN (1807 - pocztek) drugi cesarz zasiada na tronie, polityka antyeuropejska okres midzy rozpoczciem dynastii Nguyen staa polityka antychrzecijaska

dwr urzdnicy konfucjascy chrzecijastwo rzecz niebezpieczna, ale lubili wykorzystywa Europejczykw, ich techniki Wietnam ostra polityka zamknicia Europejczycy skupili si na pwyspie Malajskim, nie interesowali si Wietnamem cesarz ThieuTri daje wyraz frustracji chrzecijanami, ostra polityka antychrzecijaska

zwalczanie chrzecijan, egzekucje misjonarzy katolickich wywouje to reakcj zainicjowanie powstania frakcji antycesarskich pomagaj w tym misjonarze w Wietnamie (w tym Lefebvre) jego agenci odkrywaj spisek frakcji i dochodzi do wielu egzekucji, pojma (w tym Lefebvre'a) niepewna pozycja liczne spiski chcia sprbowa ukadu z ktrym z pastw europejskich Holandia nie zainteresowana t czci Azji sinofil zafascynowany Chinami; zna ich sytuacj nie chce wiza si z Angli uwaga w stron Francji nie wiemy dokadnie jaki ukad chcia zaproponowa

ostra reakcja po incydencie z Lefebvrem i ostrzelaniu portu Tourane stwierdza, e nie moe wsppracowa z Francj, wie e chce ona podbi Wietnam, potrzebuje tylko pretekstu polityka silnej rki

koniec I po XIX w wzmoona aktywno misjonarzy europejskich (w Azji Pd-Wsch, te w Wietnamie) francuski misjonarz, jezuita Dominic Lefebvre 1835 pierwszy raz w Wietnamie 1844 - nawizuje kontakty z miejscowymi katolikami, ktrzy tworzyli frakcj z jezuitami, penili funkcje urzdnicze na dworze i byli szpiegami (nie cieszyli si zaufaniem cesarza) dziaalno antycesarska w ramach frakcji sam nie do koca wiadom, e pomaga grupie planujcej spisek, przewrt i obalenie cesarza w Wietnamie pojmany, osadzony z wizieniu, wyrok mierci przez cesarza incydent, ktry spowodowa zmieni nastawienie cesarza, nie chce ju ukadu z Francj cesarz odstpi od wyroku mierci, ale skazuje go na wygnanie z Wietnamu Lefebvre prbuje uciec na wasn rk

dowiaduje si od przyjaci, e do portu Tourane Da Nang dotar niezidentyfikowany zachodni statek wysya do niego list z prob o pomoc by to statek USS Constitution, ktry by tu po wojnie secesyjnej (ich obecno nie bya przypadkowa) kapitan Percival czytajc list naoy areszt na odwiedzajcych go mandarynw, dajcy w zamian wypuszczenia i uaskawienia francuskiego misjonarza nie wiedzia, e Lefebvre zosta ju waciwie uaskawiony

dwr odmwi Percivalowi po 24 h zda sobie spraw z tego e postpi lekkomylnie, uwolni mandarynw i wrci do USA za ten incydent USA wysao potem przeprosiny na pimie cesarz wysya go do Singapuru z wieloma podarunkami liczc na to, e sprawa ucichnie

Francja wysya do Wietnamu 2 kanonierki, ktre maj przekona Wietnam do wypuszczenia Lefebvre'a i zrezygnowania z polityki antychrzecijaskiej Wietnam nie zgadza si dochodzi do wymiany ognia (nie wiadomo kto zacz) Francuzi niszcz port, zabijaj setki ludzi i odpywaj z portu Tourane wraca do Wietnamu potem znowu zapany, skazany, uaskawiony i wysany do domu; potem znowu wrci cesarz Tu' Du'c syn ThieuTri, wstpi na tron w 1847 roku po mierci ojca polityk antychrzecijaski, konfucjaski zainteresowany co dzieje si w Europie i Azji mao elastyczna polityka gdy upada we Francji dynastia Burbonw uzna e naley dziaa

1848 wydaje 1. dekret antychrzecijaski (antychrzecijaski jak i przeciw chrzecijanom w Wietnamie) 1851 przewrt Ludwika Napoleona we Francji ogasza si cesarzem Napoleonem III cesarz uznaje to za przejaw saboci Francji kolejny dekret antychrzecijaski wydalenie chrzecijan spod prawa konfiskata majtkw katolikw likwidacja majtkw jezuitw automatycznie wyrok mierci (chrzecijanie Wietnamscy wiartowani, reszta topieni lub duszeni) Wietnamczycy - silna niech do Europejczykw i poparcie dla dworu cesarza mandaryni wyszych rang prbowali nakoni cesarza do zrwnowaenia polityki, ale bezskutecznie przeladowanie chrzecijan ostra reakcja w caej Europie: Napoleon III poparcie ze strony kocioa nie moe zbagatelizowa w Azji te reakcja powstanie politycznego lobby na rzecz katolikw w Wietnamie: konsul francuski w Szanghaju konsul francuski w Syjamie

dynamiczna, agresywna polityka presja na Napolenie III, by rozwiza spraw w Wietnamie (wysa wojsko) organizacja sfinansowania caej operacji okrelenie cisego planu dziaa konsularnych (te w Kambody i Bangkoku), na ktre zgadza si francuskie ministerstwo spraw zagranicznych ministerstwo spraw zagranicznych Francji wysya do Wietnamu okrty wojenne, ktre ma za zadanie wymusi na Wietnamie polityk zgodn z tym co chce Francja; namawia cesarza do poddania si i przejcia pod opiek francusk; dziaania niespjne, po odmowie cesarza, nie wie co robi hrabia Walewski (syn Napoleona I) uwaa e zagroenia w Europie s zbyt istotne, by miesza si w sprawy zagraniczne; ostry sprzeciw marynarki wojennej przeciw niemu wizja, e interwencja francuska w Wietnamie spotka si z dobrym przyjciem ze strony tamtejszych katolikw 1857 dowdztwo francuskiej marynarki wojennej inicjuje plan inwazji na Wietnam; admiralicja wysya flot kilkunastu okrtw 2,5 tys francuskiej piechoty na miejscu okazuje si e miejscowi katolicy nie chc przewrotu, Hiszpanie zaoferowali tylko garnizon, nie paali a tak wielk nienawici do Wietnamu dowdca armady francuskiej - genera Rigault dowiedzia si e zosta wprowadzony w bd

dokonuje desantu na port w Tourane (koniec stycznia 1858) w kilka godzin zajmuje go ale by to zabieg polityczny, Wietnamczycy wiedzieli, e zaraz nadejdzie pora deszczowa i monsunowa nie byy przewidziane warunki, w jakich bd prowadzi atak ; nieprzygotowanie logistycznie brak jasnych dyrektyw oraz porozumienia wrd dowdztwa francuskiego ze wyposaenie francuskiej armii

ze warunki pogodowe, epidemie chorb tropikalnych, mao zapasw, coraz czstsze ataki wietnamskie osabienie armii konflikt Rigaulta z admiralicj oskarenie o wprowadzenie go w bd; postanawia si on poda do dymisji, latem 1859 opuszcza Wietnam (zostawia may garnizon) potem flota odbija do Sajgonu cesarz dziki twardej polityki zyskuje poparcie

Napoleon III zda sobie spraw e popeni bd decydujc si na inwazj Wietnamu, skonny odstpi od planu inwazji, ale marynarka wojenna Francji podejmuje inicjatyw ponownej intensyfikacji polityki wojennej w Wietnamie, nowe dowdztwo opracowuje plan ataku i wymusza poparcie Napoleona III oraz sfinansowanie inwazji 1859-1862 Francja gromadzi swoje oddziay w okolicach Sajgonu 1862 zdobycie Sajgonu, umocnienie garnizonu wysanie wsparcia dla Tourane kolejne sukcesy Francji realne zagroenie dla stolicy cesarskiej w Hue pocztek dziaa dyplomatycznych

dokument porozumienia politycznego, na ktry cesarz przystaje; zgadza si na wiele ustpstw (nie mia wyboru zmuszay go do tego warunki w pastwie i poza): kontrola Francji nad Sajgonem oddanie Francji wyspy Condore zgoda wolnoci wyznaniowej dla politykw zgoda dla misjonarzy na szerzenie chrzecijastwa wyczno dla Francji na handel i ekspansj Sajgon i Tajwan - 2 najwaniejsze strategicznie punkty, zagbie ryowe Wietnamu 1862 pocztek staego funkcjonowania Francji w Wietnamie

Kochinchiny kolonia francuska w Wietnamie, pierwszy etap do stworzenia pniej francuskich Indochin na czele administracji admira gubernator polityka faktw dokonanych silna ingerencja w wewntrzn sytuacj polityczn ekspansja, ekspedycje badawcze (zainteresowanie Yunnanem)

porucznik Garnier na czele wyprawy wzdu Mekongu Francuzi pojmuj, e nie da si go wykorzysta jako szlaku handlowego (jest nieeglowny w grnym biegu) uwaga kieruje si w stron Rzeki Czerwonej Garnier tworzy plany kolejnej wyprawy zainteresowanie francuskich przemytnikw jego publikacj jeden z nich - Dupuis dziaa bez poparcia wadz francuskich, ale ma nieformalne poparcie w Sajgonie - pierwsza wyprawa duy sukces (mineray); druga wyprawa bardziej bezczelna chcia sl (opr gildii solnej) atakuje on Hanoi, zajmuje jej cz i wywiesza tam flag francusk ogasza kontrol Francji (1972-1873) 1873 pojawienie si porucznika Garniera w Hanoi ogasza on kontrol Francji nad Hanoi i ogasza now polityk celn Rzeka Czerwona w handlu midzy Francj a Chinami zbrojny opr wietnamskiego dworu cesarz prosi o pomoc Chiny (chiscy najemnicy, piraci) w jednej z walk w 1873 ginie Garnier Sajgon wzmaga swoj aktywno kierujc do Hanoi dodatkowe siy

to wydarze: 1860 Francja przegrywa z Prusami (utrata wpyww w Alzacji i Lotaryngii) upadek dworu Napoleona III, wszystko le :C 1876 - protektorat francuski nad Kambody

doczenie Kambody do Kochinchin

1879 w Sajgonie zostaje zainstalowana nowa administracja gubernatorw cywilnych - administracja obejmuje kontrol te nad Wietnamem rodkowym (teraz Tonkin) dodatkowe siy w Hanoi nowy gubernator ostry kolonizator - polityka dziaa bezkompromisowych ultimatum polityka francuska zyskuje nowy zastrzyk energii z metropolii

1883 parlament francuski przyzna 5 mln frankw na utworzenie w Wietnamie protektoratu; mier cesarza Tu Du'c'a, nie zostawi on mskiego potomka Walki o wadz mandarynw kolejne 2-2,5 roku na tron wchodz i zostaj zrzuceni cesarze, aden nie ma znaczcego wpywu kapitulacja dworu cesarskiego Wietnam protektoratem Francji 1885 otwarty konflikt midzy Wietnamem a administracj Kochinchiny atak na paac w Hue; ostatni nastpca tronu ucieka do Laosu wymuszenie zgody na podpisanie traktatu na kolejnym cesarzu - Traktat Harmonda

Can Vu'o'ng organizacja paramilitarna dziaajca w latach 1885-1889 przeciw kolonializmowi francuskiemu, chcieli pozby si Francuzw i osadzi na tronie modego nastpce; organizacji brakowao spjnoci struktury Zastpienie nazwy Wietnam w dokumentacji urzdowej: Kochinchiny Wietnam rodkowy Tonkin Wietnam Pnocny Annam Zakazane Miasto Wietnamskie

Francja zyskuje prawo do prowadzenia polityki zagranicznej, monetarnej; cesarz traci prawa dynastyczne staje si jednym z urzdnikw 1887 - Francja ogasza protektorat w Laosie Powstaje Unia Indochiska; skad: Kamboda, Laos, Kochinchiny, Annam, Tonkin (6 lat pniej te Laos) Wykad 10 13.12.2103 Francuski system kolonialny w Indochinach koniec XIX w do II W strategia nierwnomiernego rozwoju pnoc na uboczu, odizolowana politycznie, bez opieki chaos polityczny, fale godu (za mao zasobw) impuls do powstania nastrojw antykolonialnych, prokomunistycznych poudnie coraz bardziej rozwinite, mimo e gospodarka nastawiona bya na wyzysk

Uniwersytet cesarski w Hue podstawa dla nowych ruchw; przedstawiciele, myl w kategoriach nowego pastwa, socjalistycznego, demokratycznego Phan Boi Chau prawicowy nacjonalista Phan Chu Trinh - prawicowy nacjonalista (inne podejcie do Francji i Japonii ni Phan Boi Chau)

Ho Chi Minh komunista, lewicowy, ale na pocztku nie by a tak lewicowy; chcia podj szersz wspprac z USA ksztatuj si elity wietnamskie wyjedaj oni si uczy do Francji

Bao Dai te uczy si we Francji, gdy wrci do Francji obj tron i planowa wymuszenie reform w Wietnamie, rozwj wczeniejsza rewolucja, powstanie Tajsonw (XVIII w) polepszenie, ale dalej system agrarny Francja chciaa utrzyma dawny podzia z okresu feudalnego, zapeniaa dlatego stanowiska urzdnicze

Wietnamczykami Droga do niepodlegoci wybuch II W zmienia pozycj Indochin, ktre staj si istotnym punktem strategicznym w rejonie Pacyfiku gdy Japonia docza si do wojny planuje przej wadz w Azji przejmuj m.in. Indochiny zostawiaj w Indochinach administracj francusk, ale bya ona podlega Japoczykom (dochodzio do star, ale byy mao istotne) ucicha idea niepodlegociowa, zmienia si jej ukierunkowanie (Ho Chi Minh na czele) w maju 1941 Ho Chi Minh w porozumieniu z ugrupowaniami komunistycznymi i nacjonalistami (wszystkimi jakimi si dao) powouje Viet Minh (Liga na rzecz Niepodlegoci Wietnamu ) chc odzyskania niepodlegoci poprzez pozbycie si Japoczykw (potem dopiero Francuzw) rne pogldy jak ma wyglda niepodlego (na model francuski czy pena niepodlego)

8 sierpnia 1945 roku Ho Chi Minh tworzy komitet Wyzwolenia, a 13 sierpnia wybucha oglnonarodowe powstanie 2 wrzenia 1945 roku, przy poparciu USA, Ho Chin Minh ogasza powstanie Demokratycznej Republiki Wietnamu Japonia nie stawiaa wikszego oporu USA zmienia swoje stanowisko wzgldem polityki azjatyckiej obawiajc si rosncego wpywu ZSRR 9wczeniej tylko pomagali niedoranie); kontakty w Europie USA zgadza si eby Indochiny byy francuskie Ustalenia paryskie: Wietnam pastwo niepodlega, ale w wanych kwestiach konsultacja z Francj; poudnie Francuskie; pnoc oddziay chiskie; Laos i Kamboda odzyskuj niezaleno kontakty z ZSRR pocztkowo niezainteresowanie 6 marca 1946 roku podpisano porozumienia paryskie uznajce Wietnam Pnocny za pastwo wolne i suwerenne, ale stanowice cz indochiskiej unii Francuskiej groba chiskiej inwazji: Hanoi zwraca si o pomoc militarn do Francji w zamian za ograniczenia suwerennoci pastwa pomoc Chin niepowodzenie rokowa w Paryu eskalacja konfliktu

10 listopada 1946 roku do potyczki midzy celnikami francuskimi a onierzami Viet Minhu w Haifongu w odwecie wojska francuskie ostrzeliwuj port w nocy 19 na 20 listopada 1946 roku armia francuska obalia rzd Ho Chi Minha cae dowdztwo ucieka ze stolicy ucieczka w gry i wojna partyzancka przeciwko francuskiej inwazji

I Wojna Indochiska Kampania lat 1946-1650 23 listopada 1946 roku dowodzcy wojskami francuskimi gen. Louis Moliere wyda rozkaz rozbrojenia oddziaw wietnamskich w Hanoi dochodzi do cikich star na ulicach miasta pocztek oglnonarodowego powstania

w pierwszym okresie wojny przewag zyskay wojska francuskie, ktre zdobyy kontrol nad gwnymi szlakami komunikacyjnymi pnocy dziki dostawom broni z Chin Vo Nguyen Giapowi udao si przebudowa i rozszerzy armi partyzanck, ktra w kwietniu 1949 roku liczya ju 300 tysicy onierzy pomoc rwnie ze strony ZSRR (ZSRR pomaga te Korei Pnocnej) paranoja USA dziaania polityczne nietrafne decyzje polityczne antykomunizm oficjalne wsparcie wojskowe dla Francji dostarczaj im pienidzy, doradcw i sprztu

 Vo Nguyen Giap pomocnik Ho Chi Minha; jako dowdca samouk jego taktyczna, strategiczna przewaga nad Francuzami doprowadza partyzantw do zwycistwa; prowadzenie dziaa militarnych z pnocy na poudnie za porednictwem szlakw komunikacyjnych 1950 partyzanci przejmuj szlaki komunikacyjne Francja wysya do Wietnamu sprawnego taktyka gen. de Lattre, wzmacniaj dorzecza rzeki Czerwonej, umocnienia w Haifongu na pocztku lat 50 przeksztacajce si w regularn armi partyzanckie oddziay Viet Minhu zyskuj, pomimo francuskiego oporu, strategiczn przewag 25 maja 1950 roku sukces wojsk wietnamskich pod Lao Khe 3 padziernika Francuzi postanowili wycofa pozbawiony wsparcia garnizon w Cao Bang wycofujce si oddziay francuskie straciy w odwrocie 6 tys ludzi

Kampania lat 1951-1953 3 stycznia 1951 roku Francuzom udao si wcign w puapk schodzce z gr wojska wietnamskie wojska Viet Minh zostay zmuszone do odwrotu w marcu i maju oddziay wietnamskie podejmuj prb przejcia stolicy w listopadzie 1951 roku wojska francuskie przeszy do kolejnej ofensywy

Film: Dien Bien Phu French Defeat in Vietnam http://www.youtube.com/watch?v=tG3mifrpGp0 Kampania lat 1954

7 maja 1954 - bitwa pod Dien Bien Phu - midzy oddziaami Viet Minh, a oddziaami francuskimi; trwaa 54 dni Cakowita poraka Francuzw ok. 2 tys. Francuzw zgino (wicej Wietnamczykw), 11 tys onierzy francuskich w niewoli wietnamskiej 20 lipca 1954 - Konferencja genewska strony: Viet Minh i Republika Francuska mediatorzy: ZSRR i Chiny Mootow i Zhou Enlai podzia na 2 organizmy pastwowe wzdu 17. rwnolenika na pnocy rzdy Viet Minh; na poudniu rzd marionetkowy z byym cesarzem Bao Daiem na czele (brak realnej polityki) Pastwo

Wietnamskie "Deklaracja kocowa", napisana przez Brytyjskiego przewodniczcego konferencji, stanowia, e najpniej w lipcu 1956 roku odbd si "wybory powszechne", a w ich wyniku powstanie zjednoczone Pastwo Wietnamskie
pnoc socjalistyczne reformy poudnie dyplomatyczna rywalizacja USA z Francj Bao Dai zwizany z Francj Ngo Binh Diem minister cesarza, zwizany poniekd z ruchami nacjonalistycznymi; wywodzi si z wietnamskiej arystokracji; politycznie zwizany z USA (zagorzay katolik); dokonuje przewrotu politycznego przed zapowiedzianym referendum; obala rzd Bao Daia i ogasza si prezydentem, uniewania postanowienia z Genewy; boi si przewago Ho Chi Minha Military Assistance Advisory Group (MAAG) - nazwa grup amerykaskich doradcw wojskowych wysyanych dla pomocy w organizacji i szkoleniu si zbrojnych krajw Trzeciego wiata. Przed i w trakcie wojny wietnamskiej w Azji poudniowo-wschodniej dziaay trzy takie grupy.

w lipcu 1956 roku wspierany przez USA premier Ngo Dinh Diem odwoa referendum narodowe proklamacja powstania Republiki Wietnamu w 1957 roku poudniowowietnamscy komunici rozpoczli dziaania przeciwko rzdowi w Sajgonie w 1958 roku Lao Dong podja decyzj o poparciu powstania komunistycznego na Poudniu budowa szlaku Ho Chi Minha sucego do transportu na Poudnie oddziaw wojskowych i zaopatrzenia Ho Chi Minh - odwoanie partii Viet Minh na rzecz partii Lao Dong Komunistyczna Partia

Wietnamu w 1960 roku z inicjatywy Wietnamskiej Partii Pracujcych powsta Narodowy Front Wyzwolenia Wietnamu Poudniowego w obawie przed nasilajcym si w regionie efektem domina administracja amerykaska postanawia poprze zbrojnie i finansowo rzd antykomunistyczny Wietnamu Poudniowego w listopadzie 1963 roku w czasie puczu wojskowego zabity zostaje Ngo Dinh Diem z ca rodzin wadz przejmuj generaowie USA akcje dywersyjne 31 lipca 1964 roku dochodzi do tzw. Incydentu w Zatoce Tonkiskiej punkt startowy do II Wojny Indochiskiej senat USA udziela prezydentowi Johnsonowi na eskalacj dziaa zbrojnych Wojna Wietnamska (II Wojna Indochiska) 1957-1975 w 1964 roku rozpoczli bombardowania wietnamskich baz zaopatrzeniowych we wschodnim Laosie 2 marca 1956 roku Amerykanie rozpoczli zmasowane bombardowania Wietnamu Pnocnego w ramach operacji Rolling Thunder akcja ta trwaa do padziernika 1968

30 stycznia 1968 roku siy pnocnowietnamskie podejmuj noworoczn Ofensyw Tet zamanie niepisanego zawieszenia broni cikie walki toczyy si o Sajgon i Hue, gdzie amerykaska piechota morska wraz z armi Republiki Wietnamu (ARVN) stawiaa opr komunistom ofensywa okazaa si wielk porak militarn komunistw i rwnoczesnym olbrzymim sukcesem propagandowym w 1971 roku w ramach operacji Lam San armia Wietnamu Poudniowego przy wsparciu lotnictwa USA dokonaa inwazji Laosu od 1969 roku toczyy si w Paryu rokowania pokojowe USA z rzdem pnocnowietnamskim podpisanie paryskich ukadw pokojowych w styczniu 1973 roku Wykad 11 20.12.2103 Indonezja najwikszy kraj pod wzgldem ludnoci w Azji Pd-Wsch, potencja gospodarczy. Republika Indonezji Indonezja z greckich sw Indos (Indie, indyjski) i nesos (wyspa) niepodlego ogoszona w 1945, usankcjonowana w 1949 populacja 237,512,352 (lipiec 2008) 4 pozycja na wiecie powierzchnia 1,919,440 tys km kw plus 7,9 mln km kw powierzchni morskiej Polska: 312,679 tys km kw

Jeden z najbardziej aktywnych sejsmicznie rejonw. Kraj rolniczy, eksporter ryu do Europy. Popioy wulkaniczne uyniaj gleb. Wszdzie wulkany! Wikszo obywateli Indonezji mieszka na Jawie. Jawa jest centrum gospodarczym, politycznym i kulturowym. Najbardziej zaludniona jest wschodnia cz Jawy (okolice Dakarty). Skad etniczny: wyrnia si ponad tysic grup etnolingwistycznych gwne grupy etniczne Jawajczycy ok. 45% Sundajczycy ok. 15% Madurowie ok. 4% Malajowie ok. 3.5% Batakowie ok. 3% inne 29.5%

Jzyki: oficjalny jzyk narodowy Bahasa Indonesia (lub indonezyjski) zmodyfikowana wersja jzyka malajskiego. Dla okoo 17 do 30 mln jest to jzyk ojczysty, dla ponad 150 mln jako drugi jzyk. 725 innych jzykw i dialektw Jawajski ok. 75 mln Sundajski ok. 27 mln Mandurski ok. 13 mln Malajski ok. 10 mln inne, w ktrych mwi wicej ni 1 mln osb:

Religie islam 86% - podzielony protestanci 5.7% - rozwj katolicy 3% hinduizm 1.8% buddyzm ok. 1% inne 2.5% (np. animizm)

Historia Azji Poudniowej: Gron. 3, 4.10.2013, s. 049

Filipiny.
jedyny kraj chrzecijaski obok Timoru Wschodniego w Azji, najwikszy pod wzgldem liczebnym; obecny i odczuwalny duch latynoski z powodu przeszoci kolonialnej dawna kolonia hiszpaska. Wpywy latynoskie przenikay tam porednio przez Meksyk. To take pierwszy kraj, w ktrym rozpocza si dekolonizacja w Azji; na przeomie lat 40. i 50. XX wieku Filipiny nazywane byy demokratyczn witryn Azji ( democratic showcase in Asia); 1521 data, od ktrej rozpoczyna si udokumentowana historia Filipin. Wczeniej Filipiny byy swego rodzaju terra incognita. Ferdynand Magellan postanowi w tym roku podbi filipiski teren; Istniej trzy pastwa malajskie na wiecie: Malezja, Indonezja, Filipiny. Wszystkie te kraje zostay skolonizowane, ale po wyzwoleniu zaczy rozwija si w rnych kierunkach; Cebu drugie najwiksze miasto Filipin. Znajduje si tam rotunda, w ktrej mia umieci krzy sam Ferdynand Magellan, a ktry to krzy cudownie przetrwa do dzi. Magellan podarowa miejscowym mieszkacom figurk Santo Nino (witego Dziecitka). Prawie wszyscy tubylcy si podporzdkowali kolonizatorom, a jeden tylko mieszkaniec, pewien wdz si na to nie zgodzi. Nazywa si Lapu Lapu. Historia ta znana jest z relacji Antonio Pigafetty (1480/1491-?) woskiego podrnika, ktry opisa to wszystko. Magellan zaatakowa Lapu Lapu, ale okazao si, e wdz mia wicej ludzi do walki ni mona byo si spodziewa. Cho Magellan mia bro paln, nie mg jej uy, poniewa statek z adunkiem musia zacumowa przed raf koralow otaczajc wybrzee wysepki. Konkwistador popeni bd, wydajc rozkaz spalenia lokalnej wioski, ktra jeszcze bardziej rozjuszya tubylcw. Zgin w walce z ludmi Lapu Lapu 27 kwietnia 1521 roku. Lapu Lapu odgrywa wan rol w kulturze Filipin; specyfik podejcia Filipiczykw do wasnej historii jest to, e uznaj zarwno kolonizatorw jak i rdzennych mieszkacw za cz kultury ojczyzny;

 lata 50. i 60. XX wieku pierwsze przejawy separatystyczne w Filipin. Narodzia si wtedy idea znalezienia elementu jednoczcego, oglnonarodowego, ktry stanby ponad rnicami religijnymi (chodzio przede wszystkim o relacje chrzecijan i muzumanw) i wybrano wtedy osob Lapu Lapu jako symbol narodowy; 1565 Hiszpan Manuel Lopez de Legazpi dotar do Filipin. Ustanowi Manil, ktra staa si stolic Filipin. Jego misji udao si schrystianizowa islamizujcych si ju nawczas Filipiczykw. Legazpi mia odnale figurk Santo Nino ofiarowan przez Magellana. Figurka Santo Nino de Ceb do dzi stanowi na Filipinach sacrum, a jego sanktuarium jest bardzo wane i znane. Jej peregrynacji dokona przez Jan Pawe II; *sanduguan mieszanka do picia z upuszczonej krwi z dodatkiem alkoholu; 1565-1821 Filipiny pod zarzdem Nowej Hiszpanii, czyli dzisiejszego Meksyku; nazwa kraju pochodzi od imienia hiszpaskiego krla Filipa II Habsburga (1527 -1598); *orientalny barok odmiana europejskiego stylu barokowego w architekturze azjatyckich kolonii. Charakteryzuje si masywniejszym charakterem jako e na Filipinach wystpuj trzsienia ziemi. Budowle musz by zatem stabilniejsze. Z tego powodu nazywany by rwnie e arthquake baroque, czyli barok, ktry mia by odporny na ruchy sejsmiczne;

pocztkowe gwne plany hiszpaskich kolonizatorw wobec Filipin: 1. rdo przypraw przeznaczanych na potrzeby Korony oraz handlu; 2. Filipiny jako okno na Chiny i na Japoni moliwo daleszj penetracji Azji; 3. schrystianizowanie Filipin w myl powiedzenia Portugalczykw: God, gold and glory; Hiszpanie traktowali zaciankowo Filipiny, poniewa nie speniy one wszystkich oczekiwa, planw kolonizatorw i w konsekwencji stay si w zasadzie koloni kolonii, czyli koloni Nowej Hiszpanii (Meksyku); ziemie na terenie Filipin skupoway przede wszystkim klasztory; w momencie braku osb do pracy w miastach na Filipinach sprowadzano Chiczykw, ktrzy zaczli si miesza z rdzenn ludnoci: *mestizo metysi (azjatyccy), czyli ludzie o pochodzeniu europejsko-indiaskim z dwch ras. Z nich najczciej rekrutowali si pniejsi drobni dzierawcy ziem; Jednak, gdy Chiczycy zaczli bogaci si i ugruntowywa tam swoj pozycj spoeczn, zaczto urzdza przeciw nim pogromy. Chiczycy do dzi stanowi zamoniejsz klas spoeczn na Filipinach. Posiadaj wasny chiski cmentarz w Manili, na ktrym znajduj si due i okazae grobowce. Podtrzymuj tam ywo i wiernie kult przodkw; *inquilino ludzie pracujcy na roli (drobni dzierawcy), zadueni u waciciela ziemskiego, ale ktrzy mogli gospodarowa czci ziemi na wasny uytek w zamian za prac na czci pana; *ilustrados lokalna inteligencja, ktra pniej dya do niepodlegoci. Wikszo z nich miaa chiskie pochodzenie, co wpyno na obnienie represji przeciw Chiczykom na Filipinach; najwaniejszy by port w Manili. Manila zostaa doszcztnie zniszczona w bombardowaniu amerykaskim podczas II wojny wiatowej; wspczenie na Filipinach s bardzo wyrane kontrasty spoeczne; odbudowana katedra w Manili (Manila Cathedral); koci p.w. Zbawiciela, ktry wykonano z elaza. Filipiczycy lubi tam bra luby; kolorowy, lecz krwawy filipiski katolicyzm, m. in. dlatego, e podczas wit Wielkiej Nocy urzdza si tam procesje z dokadn historyczn inscenizacj Pasji Chrystusa; dominacja angielszczyzny na Filipinach jzyk angielski jest jzykiem urzdowym; najwiksza wyspa Filipin to Luzon; + Lorenzo Ruiz (1600-1637) pierwszy wity filipiski wity, kanonizowany przez Jana Pawa II; krzywka klasztoru z Hollywood jedno z okrele na Filipiny, w ktrym historia przeplata si kontrastowo z nowoczesnoci;

 przykady aktulturacji na Filipinach w architekturze: posg smoka mandurski na tle figury w. Augustyna; wyksztacenie Filipiczykw, ktre im umoliwili kolonizatorzy nie wpyno na lojalno wobec koloniztarw, ale wrcz przeciwnie Filipiczycy zaczli myle wtedy niezalenie. Karl Popper powiedzia, e nie mona przewidzie przyszoci, poniewa nie wiadomo w jakim stopniu rozwinie si wiedza naukowa i w jakim kierunku pjdzie; Vigan miasto, ktre jest bardzo latynoskie w charakterze. Jedyne miasto, ktre ocalao na Filipinach w caoci; znajduje si na licie UNESCO. W czasie II wojny wiatowej unikno bombardowania, poniewa dowdca, ktry mia tego dokona, otrzyma informacj, e Japoczycy przenieli si ju w gb dungli i nie zrzuci bomby; filipiski ruch narodowy: jego przedstawicielem by gwnie Jos Rizal (1861 -1896), filipiski pisarz wyksztacony w Europie w ramach podry na Zachd lokalnych ilustrados. Przyswoi idee owieceniowe, dogasajce ju wtedy w Europie w pewnym sensie jeden z ostatnich owieceniowcw na wiecie. W poowie XIX wieku Hiszpania zacza nagle traci wiele kolonii. Rizal zaoy tajne stowarzyszenie; za swoj narodow dziaalno zosta stracony 30 grudnia 1896 roku przez kolonizatorw. Wystawiono mu pomiertnie pomnik, ktry ukazuje moment rozstrzelania Rizala. Pominiki takie s specyfik filipiskiej martyrologii. Stracenie Rizala wywoao oglne spoeczne oburzenie. Wybucho pniej powstanie, na czele ktrego stan Emilio Aguinaldo (1869-1964). 12 czerwca 1898 roku jego oddziay wygray i proklamoway niepodlego. Casus Filipin jest jednoczenie najwikszym przykadem hipokryzji amerykaskiej, tak jak przypadek Wietnamu kilkadziesit lat pniej. Amerykanie podjli si wyzwolenia Filipin (wczesny prezydent USA Wiliam McKinley [1843 -1897] pyta si czy Filipiny s to produkty w puszce). Prezydent McKinley przekaza Kongresowi dokument pt. Benevolent Assimilation (askawa Asymilacja), w ktrym wyoy trzy powody, dla ktrych nie naleao porzuca sprawy filipiskiej: konkurencja Hiszpanw, nieudolno Filipiczykw, konkurencja Niemcw na wschodzie Azji; Rudyard Kipling (1865-1936), wiersz pt. The White Mans Burden1 (Brzemi biaego czowieka): s dwie cieki interpretacyjne tego wiersza: Kipling jako imperialista albo jako czowiek kpicy z imperializmu; wystawa Filipiczykw w Saint Louis: przedstawianie rdzennych mieszkacw jako egzotycznych eksponatw; na wyspie Samar Filipiczycy organizowali akcje przeciwko Amerykanom, ktrzy wkroczyli. Podczas jednej z takich akcji Filipiczycy udawali kondukt pogrzebowy. Nagle wyskoczyli z trumien i zaatakowali Amerykanw; 4 lipca 1902 roku prezydent Franklin D. Roosvelt (1882-1945) ogosi zakoczenie dziaa wojennych na Filipinach; Hiszpania w traktacie wersalskim zrzeka si czci kolonii, w tym Filipin na rzecz Stanw Zjednoczonych; na Filipinach Amerykanie zaszczepili wasny model wadzy, dyli do jego ucywilnienia, szczeglnie ze wzgldu na kwestie religijine. Dla protestanckich Amerykanw katolicyzm stanowi szkodliwy element ycia spoecznego. Jakkolwiek, amerykaski model sprawowania wadzy na Filipinach okaza si lepszy ni hiszpaski (tzw. rzdy prawa); 1907 wprowadzenie praw wyborczych na Filipinach dla mczyzn powyej 21. roku ycia, posiadajcych dobra ziemskie i paccych podatki; amerykaska specyfika polityczna: zderzenie ideaw z interesami. Amerykaska polityka doprowadzia na Filipinach, paradoksalnie, do wzmocnienia lokalnych wizi rodzinnych. Ci ludzie, ktrzy wczeniej zarzdzali majtkami hiszpaskimi, przenieli si do miast. Amerykanie te potrzebowali miejscowych porednikw do zarzdzania regionem i w ten sposb powstaa nowa lokalna oligarchia. Ci ludzie, dziki wsppracy z Amerykanami (w Europie uwaa si, e to buruazja bya przeciwko ziemskim posiadaczom, bo te domagaa si praw, ale na Filipinach sytuacja bya dokadnie odwrotna), dorabiali si. Od czasw kolonializmu amerykaskiego najwikszym problemem spoecznym na Filipinach jest nadal reforma rolna; pytanie: jak przekaza chopom

www.historymatters.gmu.edu: Rudyard Kipling, The White Mans Burden: The United States & The Philippine Islands , 1899. Rudyard Kiplings Verse: Definitive Edition (Garden City, New York: Doubleday, 1929).

ziemi bez utraty ziemskiego kapitau; najwaniejszy stosunek spoeczny na Filipinach to relacja patron -klient. Istnieje piramidalna sie zalenoci: waciciel ziemski posiada pewn liczb chopw, ktrzy na niego pracuj (nie s oni niewolni), a on w zamian si nimi opiekuje. Przypomina to nieco redniowieczn relacj feuda wasal. Wspczesny wielki biznes opiera si na takiej samej sieci powiza (por. chiskie guanxi). Stanowi to pewien ukad, ale niesformalizowany; nikt nie traktuje tego jako wykroczenie. W ten sposb powstaa grupa hacendero, czyli potomkw tych, ktrzy zarzdzali majtkami klasztornymi, a pniej amerykaskimi dobrami (yje kilkanacie rodzin, ktre posiadaj dobra ziemskie i dziaaj w finansach; to one take trzymaj wadz). Utrwalio si to w rzeczywistoci kolonialnej i trwa do dzi; 1934 Tydings McDuffie Act wydanie aktu niepodlegoci Filipin, ktra miaa nastpi za dziesi lat od momentu wydania dokumentu (tzw. Commonwealth of The Philippines); 8-12 grudnia 1941 ataki japoskie na Filipiny. Filipiny byy wane strategicznie, poniewa otacza je naturalny acuch wysp, dziki ktremu mona byo szachowa Chiny; + Douglas MacArthur (1880-1964) amerykaski genera. Mia powiedzie Japoczykom na Filipinach: I shall return! (Ja tu wrc!). Zdanie to utrwalio si pniej w amerykaskiej kulturze (take jako cz filipiskiej pop-kultury); 10 kwietnia 1941 roku Amerykanie poddali si Japoczykom; Japoczycy nawet dzi przyjedaj na Filipiny i prosz o ekshumacj zwok japoskich onierzy. Pac za to Filipiczykom; *marsz mierci filipiskich onierzy, ktrzy si poddali, Japoczycy zmusili do okoo 197km marszu w czasie monsunu przez dungl. Opisa to w powieci pt. Krl szczurw James Clavell (1962); 20 padziernika 1944 roku gen. MacArthur dokona desantu na Filipiny. Na Filipinach znajduje si na pamitk tego wydarzenia MacArthur Landing Memorial oficjalna inskrypcja na kamieniu oraz pomnik ldowania McArthura. W tym roku nastpio zdobycie Manili (dwukrotne bombardowanie miasta: japoskie i amerykaskie); podczas okupacji Japoczycy oparli swoje lokalne wpywy na hacendero?, natomiast z Japoczykami walczya socjalistyczna w charakterze organizacja hukbalahap (huk/hook)?. Po ponownym przybyciu Amerykanw, zdelegalizowano czonkw huku/haku ze wzgldu na charakter lewicowy organizacji, ktrego nie mogli zaakceptowa Amerykanie. Oparto si na uprzednio projaposkim hacendero. Amerykanie nie byli jednak wstanie utrzyma kolonii po II wojnie wiatowej; 4 lipca 1946 roku ogoszenie aktu niepodlegoci Filipin oraz ogoszenie Bell Act, ktry ustanawia stref wolnego handlu midzy Stanami Zjednoczonymi a Filipinami; 1947 porozumienie o bezpatnym uytkowaniu baz wojskowych na terenie Filipin dla wojska amerykaskiego a do 1994 roku. W ten sposb Amerykanie po wojnie zachowali jeszcze bardzo dugo kontrol gospodarcz nad Filipinami; Filipiny nazywane byy nadziej Azji, ale w konsekwencji wraz z Birm jako dwa najbogatsze kraje po zniszczeniach wojennych w Azji, w obliczu zrujnowanej Japonii, bardzo osabiy si; + Diosdado Macapagal (1910-1997) wana osoba na Filipinach. W 1961 roku podczas zebrania ONZ-u zdenerwowanie przemawiajcego Chruszczowa wywoane byo wanie pytaniem Makapanagala, ktry zapyta Chruszczowa jak w moe krytykowa imperialistw, skoro rzd ZSRR take jest imperialist dla krajw Europy rodkowej. Wtedy Chruszczow cign swojego i buta i zacz nim uderza o mwnic; + Ferdynand Marcos (1917-1989 ) mia chiskie pochodzenie; bohater komunistycznej partyzantki huk. Pochodzi spoza wielkich rodzin hacendero, ale udao mu si dosta do ycia politycznego. By tzw. czowiekiem spoza ukadu i przeszed na stron Amerykanw. Zosta najmodszym senatorem w historii Filipin i oeni si z Imeld Romualdes (ur. 1929), ktra bya potomkini jednych z najwaniejszych rodzin hacendero; Muzeum Marcosa na Filipinach.chcia od nowa zbudowa piramid spoeczn. Chcia zmodyfikowa hierarchi spoeczn, ale nie j zlikwidowa w celu ustanowienia bardziej demokratycznych rzdw czy przeciwnie totalitarnych. Marcos by nieudolnym rzdzcym, poniewa nie umia wsppracowa. Nie utrzyma nawet dobrych stosunkw ze swoimi sojusznikami; New People Army (NPA); spr o Borneo midzy Malezj a Indonezj. Do Borneo rociy sobie prawo rwnie Filipiny

(pozostao: mozaika z lat 70. XX wieku w centrum Manili sugerujca, e Borneo jest filipiskie); lata 70. XX wieku: kryzys naftowy (1973). Spowolnienie rozwoju gospodarek zachodnich wywoa rwnie kryzys w dawnych koloniach. Inwestowano zbyt wiele w zbrojenia; + Benigno Simeon Igno Aquino Sr. (1894-1947) intelektualista filipiski. Krytykowa reim Marcosa, za co zosta zmuszony do emigracji. Wyjecha do Stanw Zjednoczonych. Zechcia jednak wrci, pomimo ostrzeenia, e zostanie zabity. Przylecia na Filipiny, gdzie mia by aresztowany. Zosta jednak zamordowany na lotnisku 28 sierpnia 1973 (por. reporterskie opisy Luziano Terzianiego). Zabjstwo Aquina spowodowao wzrost braku zaufania wobec Marcosa; Ryszard Kapuciski napisa kiedy: charakterystyczn cech dyktatorw jest to, e znaj si na wszystkim; paac kokosowy: Marcos odcity od rzeczywistoci y w otoczeniu tylko swoich ludzi. Kaza si take nazywa padrino (hiszp. ojciec chrzestny). Marcos eliminowa swoich przeciwnikw, nie by to jednak wyjtek wrd krajw Azji Wschodniej. Rnica polegaa na tym, e w porw naniu do, np. Tajwanu, nie zna si na gospodarce; + Mara Corazn Sumulong Cory Conjuangco Aquino (1933-2009) wdowa po Aquino Sr. Zwolennicy Aquino zaczli dostrzega w pani Cory Piet jako ziemsk Matk Bo Bolesn. Po mierci ma wkroczya na scen filipiskiej polityki; 7.02.1986 ogoszenie zwycistwa Marcosa w wyborach (sfaszowane wyniki). To spowodowao masowe protesty ludnoci. Okrela si je mianem people's power2 si ludu. Na stron protestujcych przeszed Koci Katolicki z kardyna Sinem na czele, ktry uprzednio by sojusznikiem Marcosa. Wrd Filipiczykw charakterystyczne jest to, e podkrelaj oni grupowo wtki religijno-ludowe. Kluczowa bya tutaj jednak postawa armii. Marcos wyda onierzom rozkaz strzelania do ludu. Modlce si zakonnice klczay przed mierzcymi do ludu onierzami, ktrzy nie zaczli strzela. Zapobiegli temi gen. Ramos i gen. Enrille. W kocu Stany Zjednoczone . Marcos przegra; 25.02.1986 objcie wadzy prezydenckiej przez pani Cory Aquino. Po nomin acji Cory Aquino lud ruszy szturmem na paac Marcosa, ktry w midzyczasie uciek podstawionym amerykaskim samolotem na Hawaje. Cory Aquino bya prezydentem do 1992 roku. Jej zasug jest to, e przywrcia demorkatyczny kociec pastwa i zdoaa obali sze zamachw stanu przez armi, co uratowao pastwo od takiej destrukcji jak w Birmie. Do dzi Filipiny s krajem demokratycznym zarwno formalnie jak i w zasadzie spoecznie. Bdem jednak w odbudowywaniu przez ni pastwa byo to, e opara si na tej samej klasie spoecznej, co Marcos, czyli na hacendero. Tym samym przywrcia ten sam status quo sprzed rzdw Marcosa; Cory Aquino wadz obj Fidel Valdez Ramos (FVR, ur. 1928). Utrwali uksztatowany ju wwczas model spoeczny; + Joseph Erap Ejercito Estrada (Jos Marcelo Ejercito, ur. 1937) wygra w 1998 roku wybory. Dokonywa jako prezydent wiele malwersacji finansowych. W 2001 roku zosta usunity z polityki (impeachment). To Manuel Villar przyczyni si m. in. do obalenia Estrady. Po nim stanowisko obja Gloria Macapagal-Arroyo (crka ostatniego prezydenta przed Marcosem; stylizowaa si w polityce na Margaret Thatcher). Jej posta podlega bardzo zrnicowanej ocenie. Pod jej rzdami uaktywnia si gospodarka: budowa drg, lotnisk, wznoszenie nowych budowli. Z drugiej strony bya skorumpowana i zwolnia z wizienia J. Estrad; partie polityczne na Filipinach nie s partiami w sensie politycznym, tylko grupami interesw klanowych. Ich naczelnym hasami s: walka z korupcj, walka z bied; w jzyku politycznym pozostaje to jednak tylko pustym frazesem. Partie te nawet nie posiadaj okrelonych programw. Wyborcy kieruj si zasadniczo swoimi odczuciami i czsto gosuj, np. na celebrytw, ktrzy weszli do polityki; + Jejomar Binay Sr. Rambotito (ur. 1942) polityk, ktry walczy z korupcj, ale w 2006 roku zosta oskarony o malwersacj. Zabarykadowa si w rodku ratusza i owiadczy, e go nie opuci; + Benigno Simeon Conjuangco Aquino, Noynoy Aquino (ur. 1960) wszed do polityki po mierci matki (nie dotrzyma obietnicy, ktr jej zoy, e nigdy nie wejdzie do polityki). Jest po dzisiejszy dzie prezydentem Filipin i sprawnie peni urzd. Zakoczy walki na poudniu z muzumaskimi ugrupowaniami;
The People Power Revolution (EDSA Revolution, th Philippine Revolution of 1986, the Yellow Revolution).

prof. Adam W. Jelonek: Filipiny jako demokracja jaciendy; Filipiny jako bezpartyjna demokracja; Mauzoleum Marcosa w pnocnej czci Filipin; Imelda te miaa powiedzie jak McArthur, po ucieczce z Marcosem: ja tu wrc. Rzeczywicie, wrcia pniej na Filipiny, gdzie miaa proces sdowy i zaoya parti polityczn, ktra istnieje do dzi.

Historia Azji Poudniowo-Wschodniej: Gron. 3, 11.10.2013, s. 049

Tajlandia.
Filipiny i Tajlandia to dwaj najwaniejsi sojusznicy Stanw Zjednoczonych w regionie; Tajlandia jest uznawana za symbol sukcesu i za pastwo, ktre roci sobie troch prawa do bycia lokalnym hegemonem. Tajlandia i Birma to byy zawsze dwa najsilniejsze pastwa na Pwyspie Indochiskim; migracja Hanw z pnocy spychaa ludy tajskie bardziej na poudnie. Grupa Dao w Chinach bya to ta sama grupa, co Tajowie (do rodziny tajskiej nale take Laotaczycy i Shanowie); Angkor i Imperium Khmerskie3, lata 70. XX wieku; imperium khmerskie byo najwikszym imperium w historii Azji Poudniowo -Wschodniej; pierwsz kultur tajsk, z ktrej powstao poniejsze pierwsze pastwo tajskie bya Dvaravati w dorzeczu rzeki Chao Phraya4, ktra jest gwn rzek w Tajlandii; patrzc na map Azji Poudniowo-Wschodniej, mona dostrzec, e rzeki ukadaj si w ksztacie doni; od pocztku wanym elementem w kulturze tajskiej by buddyzm theravada (dla theravady wane s rwnie Birma i Sri Lanka); pastwo Lavo istniejce od koca kultury Dvaravati zostao podbite przez Khmerw, a podbici mieszkacy zostali zinkulturowani; Sukhotai krlestwo powstae wok miasta o tej samej nazwie; 1257 dominacja Sukhotai w dorzeczu rzeki Chao Phraya. Od tego czasu datuje si regularn histori Tajlandii. Ram Khamhaeng (1237/1247-1298) uwaany jest za ojca kultury tajskiej. Skodyfikowa jzyk tajski, wyodrbniajc go z pali (sakralny jzyk dla buddyzmu theravada). Mia stworzy take pismo tajskie, co udowania tzw. stela Ram Khamhaenga (stel t odkryto w XIX wieku w momencie, gdy wczesny krl potrzebowa symbolu legitymizujcego wadz oraz wykazujcego cigo tradycji. Uwaa si jednak, e jest to XIX-wieczny falsyfikat por. badania H. Schilemanna nad Troj); Sukhotai, Ayutthayai Bangkok to trzy kolejne stolice Tajlandii i zarwno nazwy okresw w jej historii: 1. Sukhotai (1238-1438): ojcowskie rzdy Ram Khamhaenga i jego poprzednikw. Krl jako ojciec, a spoeczestwo jako wielka rodzina por. konfucjaska idea wadcy. Po mierci Ramkhamhaenga nastpi rozam w pastwie. Miasto Sukhotai jest kolebk tajskiej pastwowoci; 2. Ayutthaya (taj. niezwycione miasto; dawny polski zapis: Ajuttaja, 1351 -1767): wadca o charaketrze boskim (w imperium khmerskim krl by postrzegany jednoczenie jako wadca i bstwo). To spowodowao, e Ayutthaya staa si najsilniejszym pastwem tajskim, ale w XIX wieku odwoywano si nie do Ayutthayi, skaonej zewntrzymi wpywami, ale do Sukhotai. To pastwo sukcesu stao si w pewnym momencie lokaln potg i podbio Sukhotai w 1386 roku. Ayutthaya bya wasalem khmerskim. Istniaa jako pastwo 417 lat. Nazwa pochodzi od nazwa miasta Ayodhyi (dzisiejsze Indie), w ktrym mia si urodzi bg Rama. Tajski tumacz Ramajany zosta ojcem literatury tajskiej; wane s tutaj relacje tajsko-chiskie. Pod koniec XIV wieku Ayutthaya
3 4

Angkor i imperium khmerskie, John Audric, PIW. On many old European maps, the river is named Menam or Mae Nam, Thai for river. James McCarthy (Royal Geography Society), who served as Director-General of the Siamese Government Surveys prior to establishment of the Royal Survey Department, wrote in his account: Me Nam is a generic term, Me signifying mother and Nam water, and the epithet Chao Pia signifies that it is the chief river in the kingdom of Siam . () Thai royal and noble title Chao Phraya may be translated as Grand Duke; English-language media in Thailand: River of Kings; (www.en.wikipedia.org).

podbia ssiednie krlestwa. Pooona jest w yznym i ciekawym geograficznie miejscu; *dharmashastra moliwe poczenie tradycji tajskiej z Sukhotai z khmersk implementowan z Indii. System mandala; Czakrawardin (Chakravartin) model wadcy uniwersalnego pochodzcy z kultury hinduskiej. Krl jest panem ycia, ale powinien kierowa naukami Buddy; wadca uniwersalny oznacza wadca caego wiata; model ten pozwala legitymizowa wadz; lokalny fetysz polityczny: uwielbiano biae sonie (nie albinosy: sonie o janiejszej skrze). W mitologii hinduistycznej Budda mia si narodzi za spraw biaego sonia. Biay so5 zacz z czasem symbolizowa samego Budd. Z czasem uwaano, e zwierz to jest uosobieniem Buddy, a pniej inkarnacj kadego poprzedniego krla. Wierzono, e poprzedni krl powraca, a to z kolei dowodzio, e aktualny krl dobrze rzdzi; 1431 Ayutthaya zdobya Angkor, czyli stolic imperium khmerskiego. Dla Kambody to jedna z najbardziej tragicznych dat w historii kraju. W gb kraju sprowadzono jednoczenie elit khmersk, co wpyno na nowy ksztat kultury tajskiej; wojna midzy Birm a Tajlandi wybucha midzy innymi ze sporu o wane symbolicznie biae sonie (symbol wadcy uniwersalnego wadcy wiata); 1563 lub 1564 zdobycie Ayutthayi przez krla Birmy upadek Tajlandii. W 1593 roku Tajlandia uwolnia si jednak od panowania birmaskiego; + Bayinnaung (1516-1581) krl birmaski, ktry dokona podbicia Ayutthayi i ktry tym samym dy do stworzenia z Birmy wielkiego mocarstwa w regionie; + Naresuan (1555-1605) krl Ayutthai, zwany rwnie wielkim: - 18.01.1593 w 1593 roku miaa miejsce bitwa na soniach midzy krlem Bayinnaungiem a krlem Naresuanem. Zwyciy Naresuan i po dzi dzie jest to wito narodowe armii tajskiej; Ayutthaya jako najwiksze miasto wiata okoo roku 1700; nazywana bya Wenecj poudniowej Azji; krl Narai (panowanie, 1657-1688?) oraz Grek Konstantyn Falcon/Phaulkon (1647-1688): wczenie najgroniejsz potg dla poudniowych krajw Azji bya Holandia, nakadajca handlowe monopole w zajmowanych ziemiach. Holandia przymierzaa si do zajcia Tajlandii w celach handlowych. Krl Narai pozna Greka Falcona (pochodzi z Korfu?, pracowa pocztkowo jako majtek na statkach Kompanii Wschodnioindyjskiej; w subie brytyjskiej dorobi si pewnego majtku), ktry dotar do Tajlandii wraz z Europejczykami. By poliglot: szybko nauczy si tajskiego; z czasem zinkulturowa si w Tajlandii i zaszed bardzo wysoko w tajskiej hierarchii urzdniczej. Falcon wiedzia, e Tajlandia nie miaa adnych szans w potencjalnej walce z Holandi, dlatego zaproponowa sojusz Tajlandii z Francj (panowanie Ludwika XIV). Narai wysa delegacj do Wersalu, ktra bya tam wielkim wydarzeniem. To zadziaao, poniewa Holandia nie zaatakowaa, ale sojusz Francji okaza si te rodzajem zwizania z Tajlandi. Ponadto, Ludwik XIV zaoy, e naley schrystianizowa Tajw: jezuici prbowali ich nawraca na chrzecijastwo; Chevalier de Chaumont (Alexandre II de Chaumont, 1640-1710) pose francuski, ktry naruszy azjatyck etykiet: wszed w butach do paacu krlewskiego i osobicie wrczy list krlowi, co byo obraz (to, e nie zdj butw i e nie przekaza listu dla krla przez dworskiego porednika); historia ta nauczya Tajw jakie zdystansowane relacje naley utrzymywa z Zachodem (notabene, Tajlandia (dawny Syjam) to jedyny kraj, ktry nie zosta skolonizowany w Azji); frakcja przeciwna krlowi oraz Falconowi na tajskim dworze doprowadzia do morderstwa w okrutny sposb Falcona; 1767 krl Hsinbyushin zdecydowa si najecha Ayutthay. da wpuszczenia, poniewa twierdzi, e jest zalkiem Buddy. Na to odpowiedziano mu, e jeli jest Budd, to powinien by w niebie. Zgin od wybuchu wasnego dziaa. Birmaczycy po rocznym obleniu zdobyli jednak Ayutthaj i doszcz tnie zniszczyli miasto. Wtedy te Tajowie zdecydowali przenie stolic do Tonguri w 1769 roku (prawy brzeg Chao Prayi, jedna z dzielnic dzisiejszego Bangkoku). W 1782 roku? zosta obalony przez generaa Chakri, ktry to przenis
5

W jzyku angielskim funkcjonuje nastpujcy idiom: *white elephant = a possession that is useless or troublesome, especially one that is expensive to maintain or difficult to dispose of. It origins from story that the kings of Siam gave such animals as a gift to courtiers considered obnoxious, in order to ruin recipient by the great expense incurred in maintaining the animal; (Thesaurus Dictionary).

miasto w inn cz dorzecza to dzisiejszy Bangkok (pena nazwa jest bardzo duga: zawiera dwadziecia siedem sw). Genera ten ogosi si inkarnacj boga Ramy i przyj jako krl imi Rama I; dynastia Chakri panuje do dzi w Tajlandii i kolejni wadcy od tego czasu przejmuj imi Rama oraz waciwy im liczebnik porzdkowy: + Rama IV (Mongkut, 1804-1868) obj rzdy w wieku 47 lat (zosta zabrany z klasztoru, gdzie by mnichem). Zna jzyk angielski; wiedzia, e aby przey, naleao wprowadza reformy w kraju. Wprowadzi moliwo skadania skarg, zakaz sprzeday kobiet i dzieci bez ich zgody, reform monetarn. By mionikiem astronomii (czsto przedstawiany w ikonografii z lunet w rku); taktyka przyczenia si do silniejszego, jeeli nie mona kogo pokona; *traktat Browninga (?) zniesienie monopoli krlewskich, dozwolenie na handel w okrelonych punktach na terenie caego kraju; nazwa Syjam: ?; Syjam zrzek si poniekd suwerennoci ekonomicznej, ale zachowa formaln; pierwszy proces modernizacyjny; odnalezienie steli Ram Khamkhaenga w momencie rozpoczcia reform przez krla Ram IV byo wanym wydarzeniem i ma charakter symboliczny. Uwaa si jednak, e byo to faszerstwo majce na celu uatwienie wprowadzania reform oraz umacnianie autorytetu wadzy krlewskiej; + Rama V (1853-1910) lubi podrowa: by pierwszym tajskim krlem, ktry wyjecha z kraju (byo to novum, poniewa uwaano, e jeli krl wyjedzie z kraju, to automatycznie straci wadz). By rwnie w Warszawie w jego opinii by to nieistotny przystanek na trasie Petersburg-Wiede. Wprowadzi centraln biurokracj, zmodernizowa armi, stopniowo usuwa niewolnictwo w 1905 roku zostao zniesione cakowicie. W latach 1902-1909 prowadzi granice ziemi, ktre dotychczas nie byy istotne; wprowadzi obowizek szkolny, zorganizowa pierwszy szpital, rozpocz budow linii kolejowych (od poowy XX wieku kolej postrzegana jest jako symbol modernizacji), sprowadzi do kraju telegraf oraz nakaz rejestracji urodzin. Rama IV i V stworzyli fundamenty tosamoci narodu tajskiego we wspczesnej definicji narodu (Wielokulturowo i etniczno spoeczestwa Tajlandii, prof. Adam Jelonek, wyd. UJ). Podali dwa elementy jednoczce Tajw (tajsko): buddyzm i monarchia (owieceniowa monarchia absolutystyczna w wersji orientalnej). Najwaniejsz zasug obu tych wadcw pozostaje obronienie kraju przed administracyjnym skolonizowaniem oraz zmodernizowanie kraju. Tajlandia i Japonia postrzegane s jako kraje, ktre zdoay przyj zachodnie reformy, a jednoczenie obroni si przed cakowitym skolonizowaniem; w 1932 roku doszo do obalenia Ramy VII przez oficerw wojskowych wyksztaconych na Zachodzie. Pocztkowo zaakceptowa ten fakt, jednak dokona pniej abdykacji (pamitka wydarzenia: pomnik demokracji) i wyjecha do Szwajcarii. Jego miejsce zaj dziesicioletni Rama VIII, a wadz realn sprawowali wojskowi. Luang Pibulsonggram (1897-1964) w 1937 roku w ramach akcji taizacyjnej zmieni oficjaln nazw kraju z Syjam na Tajlandia (Syjam jako obca nazwa: khmerska, nawizujca do dziedzictwa Ayutthaji). Tajlandia w trakcie II wojny wiatowej przyczya si do Japonii i unikna dziaa wojennych. Otrzymaa cz terenw Birmy. Tajlandia bya pod protektoratem Japonii, a pniej staa si sojusznikiem Amerykanw (wczenie jako jedyny kraj w regionie, ktry by niekomunistyczny). W 1946 roku Rama VIII prawdopodobnie popeni samobjstwo; wadz przej jego brat i rzdzi do dzi Rama IX. Rama IX uzna, e najwaniejszym przeciwnikiem dla Tajlandii s komunici i stwierdzi, e kady kraj walczcy z komunizmem bdzie ich sojusznikiem (tajskim komunistom odcito wsparcie z Chin). Dlatego te do dzi Tajlandia jest bardzo wanym sojusznikiem Stanw Zjednoczonych w regionie. Na dworze w Tajlandii panuje proamerykanizm w polityce. Amerykanie dokonywali inwazji na Wietnam oraz Laos m. in. z baz na terenie Tajlandii; Tajowie zastosowali w okresie modernizacji taktyk w myl powiedzenia: by/zgina si jak ry na wietrze, czyli elastyczn taktyk ustpstw. Umiejtne wdroenie tej taktyki oraz sprzyjajcy los pozwoliy Tajom unikn kolonializmu, ktry by dla nich w XIX wieku najwikszym zagroeniem; dzisiejsza granica Tajlandii na poudniu z Malezj jest wynikiem dziaa Wielkiej Brytanii w regionie w myl zasady dziel i rzd (divida et impera). Do dzi wywouje to spory midzy wikszoci buddyjsk a mniejszoci muzumask yjcymi na pograniczu obu krajw; Tajlandia synie obecnie z eksportu jedwabiu oraz wyrobw tekstylnych; + Thaksin Shinawatra bogaty przedsibiorca powizany z policj. W 2001 roku zwyciy w wyborach i rozpocz rozwijanie kapitalistycznej gospodarki w kraju. W 2006 roku zosta jednak obalony w ramach

zamachu stanu: lte koszule (monarchici, zwolennicy krla, skupieni wok dworu Bangkok) dziaay przeciwko ugrupowaniu czerwonych koszul (zwolennicy Thaksina, gwnie z biedniejszych prowincji pnocnych). Thaksin wyjecha z Tajlandii ze wzgldu na banicj. W 2011 roku w wyborach powszechnych zwyciya siostra Thaksina.

Historia Azji Poudniowo-Wschodniej: Gron. 3, 18.10.2013, 25.10.2013 i 8.11.2013, s. 049

Birma Myanma.
1989 junta wojskowa w Birmie stwierdzia, e Birma to upokarzajca kolonialna nazwa (ang. Burma), a oficjaln nazw powinno by Myanmar (polska pisownia: Mjanma). Jest to jednak bd, poniewa w alfabecie birmaskim nie ma r. Powinno stosowa si nazwy Birma albo alternatywnie Myanma (birm. Kraj silnych jedcw). W jzyku birmaskim b jest podobne w wymowie do m. Sowo Myanma jest tak naprawd synonimem sowa Birma Bama (birm. Bama nazwa zwyczajowa) i Myanma (nazwa oficjalna; por. rnice Rzeczypospolita [Polska] a Polska). Myanma okrela tylko pastwo Birmaczykw (pastwo Birmaczykw), natomiast Bama okrela pastwo Birmaczykw wraz z innymi grupami etnicznymi kraju. Jednak nowa frakcja junty wojskowej przeja wadz w latach 80. XX wieku i uznaa, e jest dokadnie odwrotnie. Zakadano rwnie zasymilowanie wszystkich, ktrzy nie byli Birmaczykami tzw. mjanmaryzacja, czyli wyrane, ideologiczne zaoenie majce tylko na celu realizacj wewntrznej polityki etnicznej. Wobec tego Myanma to bardzo nacjonalistyczna nazwa. Lepiej uywa nazwy Birma, ktra jest bardziej neutralna, cho naznaczona kolonializmem ; dawna nazwa stolicy Birmy to Rangun (ang. Rangoon), ale w Birmie mwi si Yangon; periodyzacja dziejw Birmy: 1. Okres prekolonialny (do 1885 roku). 2. Kolonializm (realnie/administracyjnie do 1941 roku). 3. Okupacja japoska (1941-1945). 4. 1948 niepodlego Birmy. 5. Okres demokratyczny Zwizek Birmy (1948-1962). 6. 1962 drugi zamach stanu. 7. 1962-1988 rzdy starej junty. 8. 1988-2011 rzdy nowej junty. 9. od 2011 roku okres odwily, liberalizacji politycznej reformy polityczne. Birma jest nazywana mianem kraju tysicy pagd; Dni birmaskie, George Orwell; zota pagoda, Rangun; 1. Trzy imperia birmaskie. I. krlestwo Paganu (1087-1287): pierwsze krlestwo zaoy krl Anawratha (panowanie w latach: 10151078). Zbudowa scentralizowane krlestwo z rozwijajcym si buddyzmem w wersji therawada. Krlestwo to byo pierwszym silniejszym orodkiem politycznym w historii Birmy, ktry dy do podporzdkowania sobie ssiednich pastw. Monowie byli starsz cywilizacj od Birmy i do dzisiaj ich niewielka grupa yje na poudniu Birmy. Silny Anawratha zaniepokoi ssiadujcych Monw. Krl Monw, Manuha postanowi wwczas wysa mnicha buddyjskiego na dwr birmaski, aby zagwarantowa sobie pokj. Po nawrceniu Anawratha zada od wadcy Monw witych buddyjskich ksig, a spotkawszy si z odmow, uzyska pretekst do najechania pastwa Monw; pagoda krla Manuha (ostatni krl rzdzcy krlestwem Thaton przed krlem Anawrath) ; dziki podbojowi Monw na tereny Birmy dotara wysoka kultura i pozwolia na rozwj imperium; miasto Pagan: z 10 000 pagd pozostao okoo 2000; rdzennie na terenach Birmy wyznawano animizm i kult natw (nat to bstwo czy te duch czczony w autochtonicznych wierzeniach birmaskich). Uwaa si, e przyjcie buddyzmu Anawrath miao korzyci

polityczne oraz pozwolio na legitymizacj jego wadzy, buddyzm mia bowiem charakter jednoczcy spoeczestwo. Zakazano kultw lokalnych, ale cz ludzi nadal je wyznawaa; gra Opa siedziba Natw; jest 36 gwnych Natw. Pniej dodano jeszcze jednego, ktrego uznano za inkarnacj boga Indry. Indra kiedy mia odda pokon Wisznu, a Wisznu mia by z kolei inkarnacj Buddy. W ten sposb oficjaln religi w Birmie do dzi jest buddyzm, a na co dzie czci si take Naty; Birmaczycy uwaaj, e ich wersja buddyzmu jest najblisza pierwotnemu. O tytu najbardziej buddyjskiego kraju wiata rywalizuj ze Sri Lank; orientalna despotia: wadza sprawowana w regionie przez birmaskich krlw o dyktatorskich skonnociach; denie do uzyskania tytuu czakrawati wadcy uniwersalnego; budowniczy pagd to jeden z najbardziej honorowych obyczajowo tytuw w Birmie. Polecenie wybudowania pagody mogo uchroni od zego wcielenia, pomimo wczeniejszych okrutnych czynw. W zwizku z tym kady kolejny wadca, ktry czsto by bardziej okrutny ni jego poprzednik, musia budowa pagody, co w pewnym momencie doprowadzio do bankructwa pastwa; w historii Birmy czternacie razy przenoszono jej stolic (?); wiele jecw wojennych mordowano i umieszczano ich pod murami miast, gdy wierzono, e ich duchy unosiy si pniej nad miastem i chroniy je; w Birmie nie byo zasady majoratu przy dziedziczeniu majtku, czyli takiej, wedug ktrej najstarszy syn dziedziczy cay majtek. Bracia wic czsto eliminowali si wzajemnie; 1287 koniec krlestwa Paganu. Kres pierwszemu imperium birmaskiemu kres pooyli Mongoowie. Od tego momentu (koniec XIII wieku) do czasu drugiego krlestwa birmaskiego po upadku krlestwa Paganu w narodzie birmaskim wyksztacia si ju wtedy wiadomo kontynuacji pastwowej. T kontynuacj pastwow przerwali dopiero Brytyjczycy w 1885 roku. W wielu przypadkach Brytyjczycy lub inni kolonizatorzy tworzyli pastwowoci, np. Indonezja. W przypadku Birmy nastpia dokadnie odwrotna sytuacja; II. imperium Taungngu (1541-1581/1598): zbudowa je i umocni krl Bayinnaung (1516-1581). Jego poprzednik krl Tabinshwehti (1516-1550) w 1541 roku podbi Monw i koronowa si w Pegu, czyli w stolicy Monw. Pokona Szanw; pniej wadz przej Bayinnaung. Bayinnaung zintegrowa pastwo Szanw (dolina Irawadi) z imperium. To wanie on bra udzia w bitwie o biae sonie z Tajlandi i podbi Ayutthay. Jedynie nie zdoby ziem Arakanu (obecnie jeden ze stanw w Birmie); + Filipe de Brito e Nicote (Nga Zinga, 1566-1613) Portugalczyk, ktry opanowa Arakan. Dziki bliskoci Rangunu pooonego nad brzegiem Irawadi, kontrolowa cay nadel Birmy. Zosta zamordowany przez Birmaczykw; III. krlestwo dynastii Konbaung (1772-1885): stworzy je Alungpaya (zalek Buddy; 1714-1760). Rangun si wwczas nazywa Dagon. Alungpaya zmieni nazw na Yangon (birm. koniec walki; ~koniec Monw). Pniej Brytyjczycy zmienili nazw na Rangoon, a junta z kolei powrcia do formy Yangon jest to nazwa o charakterze nacjonalistycznym: *zota kompania kompania, w ramach ktrej 93 onierzy francuskich (?), ktrzy zdobyli Syriam (Thanlyin, 1777 [?]). Flota francuska wpyna, lecz zostaa zajta przez Alungpaya. Dokona pierwszej systematycznej rzezi wszystkich mieszkacw pastwa. Prowadzi pierwsze zaplanowane wynaradawianie Monw. W efekcie Monowie coraz bardziej si asymilowali i dzi stanowi jedynie mniejszo nardow na terenie Birmy. Nastpnie ruszy na Ayutthay, ale nie otworzono mu bram miasta. Zgin od powika rany spowodowanej nieumiejtnym korzystaniem z dziaa artyleryjskiego; 1790 wysanie wojsk z Chin mandurskich do Birmy [?]; duy wzrost birmaskiego nacjonalizmu; Nanzhao (VIII-IX wiek) krlestwo na terenie poudniowych Chin (w wikszoci tereny dzisiejszego Yunnanu); - Awa; Budda Mahamuni (wielki mdrzec; wielka mdro) najsynniejszy posg Buddy znajdujcy si w miecie Mandalay. 2. Kolonizacja. 1824-1826 wybuch pierwszej wojny anglo-birmaskiej; gwnodowodzcy Bandula; zastosowanie taktyki okopw ze strony Birmaczykw oraz prototypw

rakiety; 1.04.1825 mier Banduli; 24.02.1826 pokj w Yandabo; 1852 wybuch drugiej wojny anglo-birmaskiej; kapitan Lambert; 1.04.1852 rozpoczcie kampanii wojennej; + krl Mindon (panowanie w latach 1853-1878) prba ratowania Birmy od kolonializmu. Przeniesienie stolicy do miasta Mandalay (nazwa spolszczona: Mandalaj). Zwoa pity synod buddyjski. Wzorem dla reform bya dla niego Tajlandia. Wysya uczonych na stypendia, studia zagranic. Wprowadzi obieg monet, ujednolici system miar i wag; prbowa wprowadzi regularn armi oraz rozwija przemys. Pienidze na te reformy czerpa ze Stanw Zjednoczonych, ktre w stanie wojny secesyjnej potrzeboway baweny. Od pewnego momentu jednak polepszajca si sytuacja Birmy od pocztku jego panowania, zacza sabn. Mindon nie wyznaczy swojego nastpcy po to, aby unikn krwawych walk o wadz midzy swoimi sukcesorami. Wadz po nim obj Thibaw Min (1859-1916), a jego on bya Supayalat (1859-1925); poddanie krla Thibawa (ostatni krl birmaski): grabie paacu krlewskiego; uprowadzenie krla przez Brytyjczykw (krla wyprowadzono przez bram, przez ktr wyprowadzano skazacw, co miao go upokorzy. Dodatkowym upokorzeniem by fakt, e wywieziono krla na wozie zaprzgnitym w woy. Dla ogldajcego t scen birmaskiego ludu by to niejako koniec wiata, poniewa krl utosamiany by z pastwem. Ostatniego krla birmaskiego Brytyjczycy wygnali do Indii). Po mierci ma krlowa Supayalat wrcia do Birmy, ale nie do Mandalay, ale do Rangunu i tam zmara; bdem ze strony Brytyjczykw byo to, e nie rozbroili birmaskiej armii; dokonali zbezczeszczenia birmaskich dbr materialnych: przemienienie paacu krlewskiego w klub brytyjski, spalenie biblioteki w wyniku pijackich przyj, wrzucenie krlewskiego biaego sonia do rowu (ktry z tego powodu najprawdopodobniej pniej zmar), grabie klejnotw ze skarbca krlewskiego; 1.01.1886 lord Dufferin (1826-1902) przyczy Birm do Korony Brytyjskiej: Birma funkcjonowaa jako kolonia kolonii, czyli Indii (por. Filipiny jako kolonia kolonii hiszpaskiej, czyli Nowego Meksyku) . Pniej Birma staa si prowincj Indii Brytyjskich i wtedy wybucho powstanie; 1886-1888 (niekiedy do pocztku lat 90. XIX wieku) pacyfikacja Birmy przez Brytyjczykw: mordy lokalnej ludnoci; wprowadzenie cisej administracji w Birmie, ktra do tej pory funkcjonowaa jako kraj zdecentralizowany oparty na: - *myothugyi lokalni namiestnicy administracyjni rozmieszczeni po caym kraju; przeniesienie stolicy z Mandalay do Rangunu; 1885 trzecia wojna anglo-birmaska; zniesienie systemu szkolnictwa buddyjskiego w Birmie (w Birmie poziom analfabetyzmu by nawczas niszy w skali caego kraju ni w Anglii). Wprowadzenie systemu wieckiego nauczania doprowadzio do tego, e zaczy funkcjonowa prestiowe szkoy wysze ksztacce zanglicyzowane elity odcinajce si od przecitnego ludu; budowa kolei, reformy sdownicze; Birma jako spichlerz Azji: historyczny eksporter ryu; do 1929 roku odnotowywano wyrany wzrost gospodarczy w Birmie; *birmaski lewiatan okrelenie lewiatan zapoyczone zostao w tym terminie od tytuu traktatu Thomasa Hobbes'a (1588-1679) Lewiatan (1651), w ktrym opisa m. in. koncepcj umowy spoecznej. To wprowadzenie obcej Birmaczykom struktury organizacji administracji wewntrz kraju por. polskie zabory (szczeglnie zabr pruski). Birmaczycy nie chcieli wstpowa do administracji brytyjskiej wobec czego sprowadzano Indusw oraz Chiczykw; dziaanie to okazao si potworem poerajcym kolejne czci kraju; *czettiar warstwa urzdnicza poredniczca midzy ludem birmaskim a wysokimi urzdnikami; koncern BP (British Petroleum) powsta w Birmie; wprowadzenie rzdw scentralizowanych na terenie Birmy Waciwej (Grna Birma obejmujca historycznie tereny Mandalay i okolice, a obecnie take Kaczin i Szan) o systemie podwjnym. Birm Waciw otaczay tereny zamieszkujce przez mniejszoci etniczne, na ktrych Brytyjczycy pozostawili birmaski system administracyjny z myothugyi; podzia etniczny na terenie Birmy (Birmaczycy nazywaj narodowoci zamieszkujce ich kraj rasami; oficjalnie zarejestrowanych jest okoo 135 rnych ras yjcych w Birmie ):

- Bamar Birmaczycy 68% (buddyci/kult natw); - Szan 10 % (buddyci); - Karen 8% (chrzecijanie); - Kaczin 3-4% (chrzecijanie); - Arkan 2%; - Mon 2%; mniejszoci etniczne zaakceptoway rzdy brytyjskie, poniewa mogy y w spokoju pod ich auspicjami, wobec czego wspieray Brytyjczykw. O ile dla Birmaczykw okres brytyjskiego panowania to zabory, to dla mniejszoci etnicznych by to bardzo dobry czas. To podstawa konfliktu midzy centrum Birmy, a peryferiami; spoeczna hierarchia Birmy brytyjskiej: 1. wysoka warstwa urzdnicza Brytyjczycy; 2. Indusi, mniejsi urzdnicy oraz mniejszoci etniczne; 3. Birmaczycy; + Sayadaw U Ottama (1879-1939) mnich buddyjski, ktry zapocztkowa protesty wobec zniewolenia kraju oraz zacz angaowa mnichw buddyjskich w dziaalno na rzecz kraju; 1915 protesty buddystw wobec tego, e Brytyjczycy nie cigali butw przed wejciem do pagody, co jest uznawane za brak szacunku wobec miejsca kultu; *YMBA (Young Men Buddhist Association) stowarzyszenie majce propagujce buddyzm; *Saya Sana powstanie chopw w 1930 roku. Na podstawie tego powstania zacz ksztatowa si nacjonalizm birmaski ukierunkowany przeciwko Brytyjczykom oraz mniejszociom etnicznym; *thakin w jzyku birmaskim to odpowiednik indyjskiego sahiba (sowo sahib w jzyku hindi peni funkcje honoryfikatywne); czsto byli osobami awansu spoecznego. Najwaniejsi thakinowie: - + Bogyoke (genera) Aung San (1915-1947) pochodzi z wiejskiego rodowiska i od dziecistwa mg oglda kolonialny wyzysk; przyjecha na studia do Rangunu. Sta na czele strajku w 1939 roku w wyniku ktrego obalono premiera Ba Maw. Za spraw agentw japoskich zosta zwerbowany, uda si do Japonii; trzydziestu thakinw odbyo szkolenie na wyspie Hainan 1.10.1941 roku. Ci thakinowie stali si pniej birmask elit spoeczn; - + U Nu (1907-1995) pierwszy premier niepodlegej Birmy. Politycznie postawi na buddyzm, sam by rwnie religijnym czowiekiem. W konsekwencji jednak okazao si to dobrym posuniciem, poniewa w warunkach wieloetnicznych wyznawano wiele rnych religii, kultw; - *pyidawtha (birm. ~kraj miodem pyncy) model pastwa popierany przez U Nu; - politycznie uwaa, e Birma jest jak mikka tykwa midzy kaktusami; - + Sithu U Thant (1909-1974) sekretarz U Nu. W 1961 roku zosta sekretarzem generalnym ONZ-u; - + Ne Win (1910-2002) genera, polityk, ktry doprowadzi do ukonstytuowania socjalizmu w Birmie i do odizolowania kraju od reszty wiata; 1.04.1937 Birma staa si oficjaln i bezporedni koloni Krlestwa Brytyjskiego;

3. Okupacja japoska. podczas II wojny wiatowej Birmaczycy zostali zmobilizowani przez Japoczykw. Japoczycy w Birmie wprowadzili wasny system administracyjny w kraju; powody Japoczykw, dla ktrych ruszyli na Birm podczas II wojny wiatowej: - Birma jako kraj zasobny w surowce, m. in. ropa naftowa. Stanowio to wany punkt strategiczny dla Japoczykw; - odcicie/zablokowanie Drogi Birmaskiej; - Japoczycy sdzili, e jeli zdobd Birm, pjd na Indie, sprowokuj tam powstanie i sprawi, e Indie odcz si od Korony, a imperium brytyjskie si wtedy szybko rozpadnie; Brytyjczycy wycofujc si stosowali taktyk niszczenia wszystkiego; *BIA (Burma's Independence Army) oddziay tej armii witane byy ochoczo na terenie Birmy Waciwiej, ale na terenach mniejszoci etnicznych sytuacja bya zupenie odwrotna. Pniej nazwa tej armii zostaa przemieniona na Bamar Tatmadaw. Aung San jest twrc wspczesnej armii birmaskiej tego okresu; Japoczycy realizujc swoj bezwzgldn polityk ze sprzymierzecw, zaczli by postrzegani przez

Birmaczykw jako okupanci. Japoczycy mieli we zwyczaju bi po twarzy, aby upokarza ludzi. Dlatego te do dzi w Birmie uderzenie w twarz jest postrzegane jako najwysza forma zni ewagi; nie czyni tego nawet rodzice wobec niegrzecznych dzieci; lojalno Kaczinw wobec Brytyjczykw: Brytyjczycy i Amerykanie pacili oddziaom partyzanckim Kaczinw w formie okrelonych iloci opium. Kaczinowie zadawali ogromne straty Japoczykom; 1943/1944 armia i Aung San utworzyli AFO (Anti-Fascist Organization) i AFPF (Anti-Fascist People's Freedom League) przeszli na stron Brytyjczykw; 1948 - przyznanie Birmie niepodlegoci przez Brytyjczykw. Na czele rzdu stan uprzednio obalony Ba Maw; Aung San: niepodlego za wszelk cen naley pozby si zupenie. W styczniu 1947 roku Aung San (porozumienie Aung San-Attlee) w Londynie uzyskuje po rozmowie z premierem Clementem Attlee (18831967) obietnic, e Birma odzyska niepodlego w cigu roku. Ponadto, Birma nie musiaa nalee do brytyjskiego Commonwealthu; 12.02.1947 konferencja w Panlong (The Panlong Agreement), w ktrym Aung San porozumia si z mniejszociami etnicznym. Na mocy tego porozumienia mniejszoci pozostaj na terenie Birmy w zamian do prawo do szerokiej autonomii, a dwie z nich otrzymay dodatkowo prawo do secesji po dziesiciu latach. Jedyna mniejszo, ktra si na to nie zgodzia, byli to Karenowie; 19.07.1947 zamordowanie Aung Sana i pozostaych czonkw rzdu przez przeciwnikw politycznych. Oficjalnie za inicjatora mordu uwaa si U Sawa, ale podejrzenia padaj te na Brytyjczykw (nie na oficjeli, a na rozczarowanych rozpadkiem imperium kolonialnego brytyjskich zwolennikw kolonii pochodzcych czsto z niszych warstw spoecznych), ktrzy ca spraw mogli ukartowa (mogli dostarczy m. in. broni); 28.03.1948 pocztek rebelii komunistycznej w Birmie (Birma odzyskaa niepodlego w styczniu tego samego roku). Komunici podzielili si na dwa obozy: Biaa Flaga i Czerwona Flaga; wojna etniczna z Karenami; rzd U Nu okrelany by mianem rzdu czwartej mili, kiedy Karnowie podeszli pod Birm Waciw. Siy rzdowe oswobodziy jednak Rangun po kilkumiesicznym obleniu zwycistwo armii birmaskiej, ktra zawdzicza sukces Ne Winowi, ktry z mao liczebnym oddziaem zdoa odeprze ataki Karenw; w latach 50. XX wieku Birma bya postrzegana jeszcze jako kraj sukcesu; 1950 ucieczka wojsk chiskiego Kuomintangu do Birmy; w okolicznociach nieustannych rebelii i walk na terenie Birmy, zaczto w Birmie intensywnie inwestowa w armi. W pewnym jednak momencie wojskowi postanowili przej wadz: 1958 pierwszy zamach stanu w Birmie. Do wadzy doszed rzd przejciowy generaa Ne Wina; wprowadzenie czci korzystnych reform; uznany za najskuteczniejszy rzd w historii Birmy; 1960 powrcenie do wadzy rzdu U Nu; 4. Drugi zamach stanu i rzdy starej junty. 1962 drugi zamach stanu w Birmie junty wojskowej; aresztowanie U Nu, ostrzelanie protestujcych studentw. Od 1962 roku po dzisiejszy dzie w Birmie rzdzi armia. Cho w 2011 roku zdjli mundury i zaczli wykazywa skonnoci demokratyzujce, to oficjalnie nadal trwaj rzdy junty; Ne Win zamkn Birm na wiat: wydalenie wszystkich obcokrajowcw z Birmy, nacjonalizacja przemysu stworzenie gospodarki socjalistycznej; rozwizanie parlamentu, wprowadzenie stanu wojennego, krwawe tumienia protestw, birmanizacja urzdw, jzyka oraz kultury. W konsekwencji doprowadzio to do skrajnej ruiny kraju; cakowite zamknicie kraju na zachodnie wpywy: zakaz zachodnich tacw, filmw etc. por. rewolucja kulturalna w Chinach; *taktyka czterech ci odcina rebeli od mieszkacw wsi, zapewniajcych dach nad gow, misk ryu, rekruta i danin z podatku rewolucyjnego;6 utrzymanie kraju z dala od wojny indochiskiej (wietnamskiej); odparcie chiskiego najcia od pnocy; zoty trjkt w pnocno-wschodniej Birmie: produkcja heroiny; 1987 Birma zostaa uznana za najbiedniejszy kraj wiata. 5. Rzdy nowej junty. 1988 rok masowych protestw w Birmie, ktre doprowadziy do uparku gen. Ne Win a. Na czele tych
6

http://www.polityka.pl/swiat/analizy/282965,1,birma-w-ogniu.read

protestw stana Aung San Sun Kyi, crka Aung Sana; 18.09.1988 pocztek rzdw tzw. nowej junty; + Than Shwe (ur. 1933) sprawowa rzdy dyktatorskie; odpowiedzialny za przeladowanie mniejszoci etnicznych i za strzelanie do cywilw; otwarcie na wiat, ale z zewntrz naoono sankcje na Birm. Nie dotkno to jednak samego rzdu, ale spoeczestwa, ktre jeszcze bardziej zuboao (gwnie: gd); 2011 odwil polityczna w Birmie. Porozumienie Aung San Sun Kyi z now junt; zostaa posem. Od 2011 roku postpuje stopniowo rozwj demokratyzacji w Birmie.

Historia Azji Poudniowo-Wschodniej: Gron. 3, 28.11.2013, s. 049

Wietnam a Imperium Angkoru.

1. Mapa Imperium Angkoru. Imperium Angkoru: wczeniejsze pastwa khmerskie funkcjonoway mniej wicej od II/III wieku po Chr. Pastwo Angkoru sigao od poudniowego wybrzea dzisiejszego Wietnamu po tereny dzisiejszej Birmy oraz Tajlandii; Funan (II wiek przed Chr. V/VI wiek po Chr.) Chiczycy byli pod wraeniem zasobw naturalnych Funanu, o czym informuj XI-wieczne kroniki chiskie; mniej cenili natomiast ludno Funanu: jako przypominajc ludzk. Nie istniej funaskie rda pisane, ktre przekazywayby bardziej szczegowe informacje na temat tego pastwa. Jako cywilizacja siga bardzo daleko: od poudniowych prowincji chiskich po Archipelag Malajski. Pod koniec VIII wieku Czenla (pastwo Khmerw, ktre powstao w miejsce Funanu) zostao podbite przez hinduistyczn dynasti z Jawy, co przyczynio si do wpywu kultury hinduistycznej na ten obszar. Oficjaln religi pastwa Khmerw by hinduizm w wersji siwaizmu; z czasem zacz w nim si rozpowszechnia buddyzm hinajana; przeniesienie centrum kulturowo-politycznego pastwa w okolice jeziora Tonle-Sap. Pierwsz stolic Imperium byo Roluos (?); + Jayavarman VII (panowanie: 1181-1218) wadca, ktry ogosi siebie wadc wszechmocnym i ustanowi wadz krlewsk jako pochodzc od bstw deifikacja postaci wadcy oraz monopolizacja rytuaw religijnych czcych si bezporednio z rytuaami politycznymi. Opieranie si na autorytecie wadcy niewynikajcym jedynie z osobistych cech danej jednostki, lecz z samego dzieronego tytuu, funkcji stanowi w kulturze/w historii cywilizacji wan cz w ksztatowaniu si tosamoci etnicznej oraz narodowej danego spoeczestwa. Przenis stolic imperium z trzech rnych wzgldw ujtych w nastpujce teorie: - ekologiczna: ostatnie badania geografw wykazay, e na tym obszarze Azji doszo do swoistych anomalii ekologicznych: lokalny klimat terenw poudniowych sta si bardziej suchy, natomiast na pnocy kraju miaa miejsce dokadnie odwrotna sytuacja klimat sta si bardziej wilgotny. Budowanie systemw irygacyjnych, sieci kanaw, grobli w caym kraju wymaga scentralizowanego pastwa, zasobnego w kapita i dobrze zorganizowanego (koncepcja miast hydraulicznych w tym historii imperium khmerskiego wysnuta w latach 70. XX wieku [?]). Nie wszyscy badacze si z ni zgadzaj; - sakralna/religijna: Jayavarman jako przedstawiciel kultury indyjskiej zwizanej zarwno z siwaizmem jak i buddyzmem mia nawizywa do rodzimej kosmologii, wedug ktrej kultura miaa si rozwija w kolejnych etapach i cyklach; - geopolityczna: Jayavarman mia dy do stworzenia stabilnego politycznie oraz kulturowo pastwa; + Suryavarman II (panowanie: 1113-1145/1150) wadca Imperium Khmerskiego, inicjator budowy kompleksu Angkor Wat; Angkor Ton historyczna stolica imperium. Angkor Wat natomiast to nazwa kompleksu witynnego znajdujcego si w tym miecie. Miasto to nie zostao zaoone z myl o stworzeniu wielkiej metropolii a ogromnego mauzoleum. wiadczy o tym charakter sepulkralny gwnych budynkw w miecie; 1432 punkt zwrotny, schykowy w historii wietnoci imperium khmerskiego: pocztek kulturowej stagnacji;

 imperium Angkoru byo swego czasu najwikszym i najbardziej si liczcym pastwem w regionie; Wietnam by kulturowo-polityczn enklaw: zwizany silnie z konfucjask kultur chisk. Pozostae natomiast historie krajw Azji Poudniowo-Wschodniej zwizane s bardziej z kultur Tajw; XI wiek, Wietnam: 1. Dynastie. - Wczesna Dynastia Le (980-1009 po Chr.): - Le Hoan odpiera kolejne inwazje dynastii Song; podbija cz Champy wraz z wczesn stolic Indrapura (dzisiejszy Da Nang); - dynastia Ly zaoenie nowej dynastii oraz nowej stolicy, stworzenie kodeksu Minh-dao. Dynastia ta zapocztkowaa tzw. nam tien (wiet. marsz na poudnie) koncepcja sukcesywnego rozszerzanie terenw pastwa, ktra wedug historykw trwaa a do XIX wieku; - + Ly Thai To: postawi sobie trzy zasadnicze cele: reforma wewntrzna pastwa, reforma kulturowa odzwierciedlajca si w osobie samego wadcy oraz ekspansja terytorialna; pierwszy cesarz Wietnamu; - + Ly Phat Ma (Ly Thai Tong; pan. 1028-1054): - wzmacnia administracj dworu: formuuje klas zawodowych urzdnikw; - podbija i pldruje Champ; - 1042 kodeks prawny Minh-dao: bardzo wane wydarzenie w historii Wietnamu, reformujce wczesny system administracyjno-prawny pastwa; - + Ly Thanh Tong (pan. 1054-1076): - zmiana nazwy pastwa na Dai Viet; - zdobycze terytorialne w Quang Binh i Quang Tri; - 1070 zaoenie wityni Literatury pierwszej szkoy konfucjaskiej w Wietnamie oraz wprowadzenie ezgaminw pastwowych. Historycy chiscy tego okresu bardzo doceniali ten etap w rozwoju cywilizacji wietnamskiej; - Ly Nhan Tong (pan. 1072-1127): - genera Ly Thuong Khiet odpiera kolejn inwazj ze strony dynastii Song; - Ly Nhan Tong (1076-1127); - Ly Anh Tong (do 1157); - Ly Cao Tong (do 1210): - zaamanie politycznego znaczenia dynastii panujcej; - Ly Hue Tong (do 1225): - wzrastajca dominacja klanu Tran; - + Ly Chieu Huoang (1218-1278) maoletnia cesarzowa zmuszona przez klan Tran do abdykacji na rzecz ma; - dynastia Tran ([czyt. Cian], 1225-1400): - 1257 Kubiaj Chan domaga si wpuszczenia wojsk mongolskich na obszar Wietnamu; oddziay mongolskie przejmuj na krtko kontrol nad stolic pastwa; - 1279 300 000 armia dynastii Yuan ponowanie atakuje Wietnam; - siy wietnamskie prowadz wojn partyzanck na szerok skal; due straty zmuszaj armi dynastii Yuan do wycofania si z Dai Viet; - 1287 armia chiska atakuje ponownie; zostaje odepchnita i ostatecznie pokonana w drugiej wielkiej bitwie nad rzek Bach Dong; - 1318 cesarz Tran Minh Tong zdobywa kolejn stolic Champy w Vijaya; - 1389 obalenie dynastii Tran (rwnoczesny upadek dynastii Yuan). Upadek tej dynastii wie si z degeneracj obyczajow w pastwie; - reforma systemu sukcesji: intronizowanie kandydata na wadc i powierzanie poprzedniemu wadzy funkcji pierwszego doradcy nowoustanowionego wadcy; - dynastia Ho (1400-1407): - + Ho Quy Ly [czyt. Ho Siu Li] przejmuje kontrol nad dworem cesarskim (1400 uzurpuje sobie prawo do tronu); powtrzenie modelu sukcesyjnego dynastii Tran; - niech do nowej dynastii wzmaga spoeczne niepokoje; - 1407 dwr dynastii Ming wysya kolejn ekspedycj wojenn do Wietnamu pod pretekstem

przywrcenia dawnej dynastii; - czwarta chiska okupacja (1407-1427): okres trudnych dowiadcze dla Wietnamu natychmiastowe przeksztacenie Wietnamu w jedn z prowincji chiskich; - Pna dynastia Le (1428-1788) restauracja dynastii Le, najduej panujca linia dynastyczna w Wietnamie: - 1418 wpywowy urzdnik cesarski Le Loi (1385-1433) organizuje antychiskie powstanie. By wacicielem duych latyfundiw, dlatego te mia rodki finansowe, aby przygotowa powstanie. W 1420 roku by ju na tyle silny, e mog rozpocz prowadzenie wojny z Chiczykami; - rebeli wspieraj najwiksze postacie epoki m. in. poeta Nguyen Trai [czyt. Nujen Czaj]; - okres prosperity w historii Pastwa Wietnamskiego; - 1427 woj.ska wietnamskie przeamuj dwie chiskie ofensywy i zmuszaj armi okupacyjn do wycofania si z kraju; - Le Loi chce pocztkowo odnowienia dynastii Tran; po serii sukcesw decyduje si na zaoenie wasnej administracji i powouje now dynasti; - 1471 cesarz Le Thanh Tong ostatecznie wcza cae krlestwo Champy w granice swego pastwa; - zoty okres wietnamskiego neokonfucjanizmu: reformy administracyjne, ktrych szczytowym osigniciem by kodeks Hong Duc; - w pierwszej poowie XVI wieku dochodzi do destabilizacji i podziau pastwa: na Pnocy rzdzi nowa dynastia Mac (1527-1592), Wietnam rodkowy i Poudniowy7 pozostaje pod nominalnymi rzdami dynastia Le; - *kodeks Hong Duc koncepcja bycia Wietnamczykiem: nie tylko zwizana z urodzeniem, ale i z deklaracj politycznej przynalenoci; przyznanie peni praw politycznych kobietom: prawo do dziedziczenia majtku, tytuw; - rzdy oligarchii arystokratycznych. Historia Azji Poudniowo-Wschodniej: Gron. 3, 29.11.2013, s. 049

Wietnam od dynastii Mac do kolonializmu.

rzdy oligarchii arystokratycznych: + Mac Dang Dung (1483?-1541; [czyt. Mak D Dzun(g)]) zaoyciel dynastii Mac; rywalizacja o wpywy midzy rodzin Nguyen ([czyt. Nujen], przedstawiciele nowego wpywowego rodu; okolice dzisiejszego Hue) oraz rodzin Trinh ([czyt. Cin]; przedstawiciele starej wietnamskiej arystokracji; okolice Ha Noi) na przeomie XVI i XVII wieku podzia midzy pnoc kraju a poudniem ze wzgldu na antagonizmy pomidzy dwiema rodzinami; 1527 pod koniec XVII wieku oddziay rodziny Nguyen opanowuj krlestwo Champy oraz poudniow cz imperium Angkoru; 1698 zaoenie Saigonu (poudniowe centrum administracji cesarskiej); rodzina Nguyen zaoya tutaj swoj drug stolic; od lat 60. XVIII wieku wybuchaj kolejne rebelie przeciwko rodzinie Nguyen; *tytu qua (obrocw pokoju [?]); Portugalczycy jako pierwsi z Europejczykw dotarli na Pwysep Indochiski: prowadzenie polityki wewntrznej antagonizacji lokalnych spoeczestw. Wietnam przez dugi czas nie by brany pod uwag przez Europejczykw jako dobre miejsce do zaoenia kolonii z nastpujcych powodw: - do nieufna i wroga postawa Wietnamczykw wobec obcych; - brak rozbudowanej sieci drg uniemoliwiajcych szybki transport; pojawienie si nowej siy politycznej w regionie: prolaotaskiego krlewstwa o nazwie Lan Xang. Pastwo to powstao w wyniku migracji lokalnych ludnoci: Tajowie z Yunnanu przemieszczali si w gb Pwyspu i wymieszali z przedstawicielami innych grup etnicznych;
7

17. rwnolenik w historii Wietnamu: podzia Wietnamu na Pnocny i Poudniowy.

 *muang ([czyt. muangi]) polityczne mandale wywodzce pochodzenie z buddyjskich i hinduistycznych koncepcji. Granice pastwa nie s jednoznacznie, sztywnie wyznaczone, lecz przypominaj mandale. Wan rol odgrywa stolica, w ktrej miecia si witynia zawierajca relikwi, stanowica rdo energii duchowej, a przez to promieniuje na cae pastwo. Pastwa-mandale byy ze sob cile powizane ukadami, koalicjami gwnie przypiecztowanymi maestwami midzy rnymi rodami krlewskimi . Jednym z takich ksistw byo Muang Sua, z ktrego pochodzi krl Fa Ngum (uwaa si, e rodzina, z ktrej pochodzi miaa pochodzenie khmerskie). Jego celem byo dotarcie do Luang Prabang (dzisiejszy Laos) w Vientienie. Fa Ngum w 1354 roku koronowa si na krla nowoutworzonego pastwa; w konsekwencji powstao pastwo Lan Xiang. O sile tego pastwa stanowi to, e XV wieku byo w stanie odeprze ataki Wietnamu oraz Ayutthayi. W 1708 roku zmar ostatni potomek w prostej linii od Fa Nguma, co doprowadzio do wewntnych walk o sukcesj w kraju; 1893 Laos sta si oficjalnie ostatni doczon czci Francuskich Indochin i w ten sposb zakoczy si proces kolonizowania Indochin przez Francuzw; Republika Wenecka zdominowaa porednictwo w handlu midzy Europ a krajami azjatyckimi (Arabowie zablokowali drog ldow do Azji); 1452 papie Mikoaj V wyda bull Dum Diversas nadajc Portugalczykom prawo na chrystianizacj nowoodkrytych regionw w ramach wielkich wypraw geograficznych . To Vasco da Gama jako pierwszy przetar morski szlak do Azji Poudniowej z Europy; + Antoni da Fari (?) portugalski podrnik, ktry okoo 1550 roku zaoy przyczek portowy Faifo (dzisiejszy Hoian w rodkowym Wietnamie) na terenie Wietnamu; Wietnam zyska du popularno wrd katolickich misjonarzy; poza Filipinami chrzecijaskie misje nie odniosy jednak znacznego sukcesu w Azji. W Wietnamie nisze warstwy spoeczne byy jeszcze biedniejsze od w innych krajach regionu. Chrzecijastwo dawao tym ludziom inn perspektyw na ycie (rozpowszechanianie idei egalitarnych), szczeglnie w porwnaniu z konfucjanizmem. Stosunek wadzy cesarskiej do chrzecijastwa jak i w ogle obecnoci osb z Zachodu by ambiwalentny: z jednej strony dwr interesowa si nowociami, szczeglnie technicznymi ze strony nowych przybyszw, z drugiej za postrzega chrzecijastwo jako zagroenie dla konfucjaskiego porzdku spoecznego. W XVII wieku do Wietnamu zaczli napywa wygnani si jezuici z Japonii; + Alexander/Alexandre de Rhodes (1591-1660) francuski jezuita, autor sownika wietnamskoportugalsko-aciskiego. Postanowi przeksztaci jzyk wysoki w bardziej przystpny dla szerszych mas spoecznych, aby z jego pomoc rozprzestrzenia myl chrzecijask. Opracowa nowy sposb zapisu dla jzyka wietnamskiego: do liter aciskich doda rne znaki diakrytyczne (poowa XVII wieku). By to ju sygna dla grupy rzdzcej w Wietnamie, e chrzecijastwo moe sta si potencjalnym fortpocztem dla europejskiej kolonizacji w Wietnamie. De Rhodes dy do tego, aby Watykan znis bull papiea Mikoaja V dotyczc portugalskiej wycznoci na chrystianizacj. Swj postulat argumentowa tym, e Portugalczycy nieumiejtnie prowadzili polityk kolonialn. Po jego mierci Watykan uchyli bull Mikoaja V, a w Paryu powstao Stowarzyszenie Misji Katolickich dla Azji; rewolucja Tay Son (dynastia Tay Son; 1770-1802): - 1771 trzech braci: Nguyen Nhac [czyt. Nujen Niak], Nguyen Lu orz Nguyen Hue organizuje ludow rewolucj domagajc si restauracji dynastii Le; - 1776 rebelianci opanowuj posiado rodziny Nguyen (zajcie Saigonu); rozpoczyna si marsz na pnoc kraju. Rebelianci intensywnie, z okruciestwem pozbywali si czonkw rodziny Nguyen; - 1784 armia Nguyen pokonuje wojska Syjamu pod Rach Gam-Xoai Mut; - 1786 Nguyen Hue pokonuje oddziay rodziny Trinh; zajmuje pnocn stolic Wietnamu; ogasza si cesarzem i zakada now dynasti (w 1788 roku przenosi stolic do Hue); - ostatni wadca dynastii Le (Le Chieu Thong [czyt. Le Hieu Than]) ucieka na dwr dynastii Qing, ktra angauje si w konflikt dynastyczny w Wietnamie. Niestabiln sytuacj w Wietnamie wykorzystaa dynastia mandurska panujca w Chinach i wysaa na poudnie swoje oddziay. Nguyen Hue odpar jednak jej atak. Nastpnie zacz reformowa pastwo, opierajc swoje idee czciowo na tych przywiezionych przez misjonarzy: reforma systemu monetarnego i podatkowego, szkolnictwa (zmiana jzyka z klasycznego chiskiego na wietnamski, jedynie z wykorzystaniem pisma chiskiego ), podziau ziemi. Nie by jednak w stanie w peni zreformowa pastwa funkcjonujcego na silnych relacjach feudalnych; - + Pierre Joseph Georges Pigneau de Behaine (1741-1799) francuski biskup, awanturnik i podrnik:

- 1787 de Behaine dociera do Parya i w Wersalu negocjuje z Burbonami ewentualne podpisania porozumienia politycznego. Francuzi zdecydowali si do sporzdzenia dokumentu (nazywanego pniej maym traktatem wersalskim), na mocy ktrego mieli wysa siy na Pwysep Indochiski. Ostatecznie jednak do podpisania traktatu nie doszo; gwn przyczyn bya sama niestabilna sytuacja we Francji jak i w caej Europie (tu przed wybuchem rewolucji francuskiej). Wobec tego de Behaine postanowi z wasnych funduszy wystawi garnizon zoony nie z wyszkolonych onierzy, a z ochotnikw w liczbie 600 ludzi. Wielu z nich stao si jednak pniej wanymi postaciami na dworze dynastii Nguyen; cz z nich uzyskaa bardzo wysokie tytuy urzdnicze. Do samego Wietnamu z szeciuset dotaro okoo stu osb; - 1792 niespodziewana mier Nguyen Hue koczy okres reform i zaamuje si Tay Son; dynastia Nguyen (1802-1945): 1788 Nguyen Anh zdobywa Gia Dinh (Saigon): przejmuje kontrol w Poudniowym Wietnamie; 1801 wojska rodziny Nguyen atakuj i ostatecznie zajmuj Phu Xuan (Hue); 1802 Nguyen Anh przyjmuje tytu cesarski (Gia Long [czyt. Da L]): zakada now dynasti oraz dokonuje pierwszego w historii zjednoczenia Pnocnego i Poudniowego Wietnamu (zmiana nazwy pastwa na Viet Nam). Dwr chiski nie zgodzi si na nazw Nam Viet nawizujc do pocztkw wietnamskiej pastwowoci, dlatego te ustalono Viet Nam (do dzi oficjalna nazwa pastwa) ; + Minh Mang (1791-1841) wyprawy przeciwko misjonarzom katolickim; wydanie kilku dekretw antychrzecijaskich, organizacja przeladowa antychrzecijaskich; w niektrych czciach Wietnamu ksia katoliccy stawali si figurami w rodzaju trybunw ludowych goszcych nieco socjalizujce i rewolucyjne w konfucjaskim spoeczestwie pogldy. Niektrzy z nich byli take szpiegami na rzecz Watykanu i innych pastw europejskich. Nie podobao si to wietnamskiemu dworowi; + Thieu Quy (?) syn Min Manga; najbardziej antyeuropejski z wietnamskich wadcw. Historia Azji Poudniowo-Wschodniej: Gron. 3, 6.12.2013, s. 049

Kolonizacja Wietnamu.
Europejczycy aktywni w Wietnamie (od czasw Minh Manga): polityka antyeuropejska, antychrzecijaska ze strony dworu wietnamskiego chrzecijastwo traktowane jako fortpoczta kolonizacji, jako religia niebezpieczna dla istniejcego porzdku spoecznego; Wietnam zastosowa ostr polityk zamknicia, wrcz izolacji; istniaa grupa konwertytw na chrzecijastwo; Wietnamczycy odnosili si w wikszoci raczej wrogo, niechtnie wobec ludzi Zachodu, taka bya te oficjalna polityka cesarstwa. Wietnam by trudnym terenem do eksploatacji, mao atrakcyjnym jako cel kolonialny dla krajw zachodnich, dlatego te nie przyciga takiej uwagi kolonizatorw + Dominique Lefbvre (1810-1865) francuski dominikanin, misjonarz; nawiza kontakt z antycesarsk, antykonfucjask frakcj w Wietnamie. Nie by jednak tego wiadomy, e podj kontakt z grup planujc przewrt polityczny w Wietnamie (obalenie cesarza). Agenci Thei Tri odkryli jednak intencje spiskujcych, aresztowano wiele osb w tym Lefbvre'a (osadzony zosta w wizieniu w Hue [?], cesarz wyda oficjalnie na niego wyrok mierci. Po zwolnienieu z wizienia, odesany zosta z kosztownymi podarunkami do Singapuru. Dowdztwo francuskiej floty nie znao szczegw sprawy i wysali dwie kanonierki do portu w Tourraine?; + Thieu Tri (1807-1847, [czyt. Tieu ci], ?) cesarz, ktry nasta po Minh Mangu; zainicjowa polityk nie tylko niesprzyjania chrzecijanom, ale i ich przeladowania. Za jego panowania dokonanu kilku egzekucji na chrzecijaskich misjonarzach. Zdawa sobie spraw z tego, e jego pozycja w rywalizacji z Europejczykami coraz bardziej sabnie, doszed do wniosku, e powinien sprbowa zawrze pewien silny, korzystny ukad. Skierowa swoj uwag w stron Francji. By bardzo zafascynowany Chinami, tym jak to pastwo byo zorganizowane wewntrznie, ledzi na bieco informacje polityczne dochodzce z Chin. Odstpi od wyroku mierci na Lefbvre'a, lecz skaza go na wygnanie; panowaa obawa przed pastwami zachodnimi, ktre ju uzyskay pewne zdobycze, z drugiej strony istniaa ch znalezienia silnego sojusznika na Zachodzie; Thieu Tri zda sobie spraw, e nie moe prowadzi adnego dialogu z Europejczykami, poniewa wszystkie dziaania Zachodu zmierzay do podporzdkowania Wietnamu. Postanowi prowadzi tzw. polityk twardej rki.

Po Thieu Tri na tron wstpi jego syn: - + Tu' Du'c (?-1883) polityk bardzo konfucjaski i antychrzecijaski zarazem; 1848 ostateczny upadek monarchii Burbonw we Francji. Thieu Tri? uzna to za sytuacj korzystn do wprowadzania swoich zmian (sytuacja kryzysowa we Francji). Wyda on dekret zakazujcy wyznawania chrzecijastwa, zezwoli na przeladowanie chrzecijan zarwno zza granicy jak i lokalnych konwertytw; 1851 Napoleon III ogasza si cesarzem. Tu' Du'c uzna to za przejaw saboci we Francji. Nakaza pitnowanie chrzecijan (pitno w mianie ta dao = nieprzyjaciel); wyj ich spod prawa, skazujc tym samym na okrutn mier: wietnamscy chrzecijanie mieli by wiartowani, natomiast zagraniczni topieni lub duszeni. Nakazy te pokazuj jak silna bya niech Wietnamczykw wobec kultury Zachodu i jak silnie by tam zakorzeniony kontekst konfucjaski. Okrutne traktowanie chrzecijan w Wietnamie spotkao si z powszechnym oburzeniem w Europie. Napoleon III by zaangaowany w ten problem, poniewa Watykan popiera go jako wadc. W Europie zaczto postrzega przeladowanych jako ucielenienie wyszoci kulturowej i oglnie cywilizacyjnej Zachodu nad Wschodem; + Charles de Montigny (1805/1815-1858) konserwatywny katolik; jego pomysy oraz innego, socjalizujcego hrabiego, zostay przedstawione obecne na dworze w Paryu; polski hrabia Aleksander Colonna-Walewski (1810-1868) sprzeciwi si koncepcji angaowania Francji w sprawy wewntrzne Wietnamu, poniewa uwaa, e stoi ona ekonomicznie jeszcze zbyt sabo jak na takie przedsiwzicie. Ponadto, jakakolwiek interwencja Francji w takich okolicznociach byaby bezpodstawna. Nie zosta jednak poparty we Francji dono jednak do tego, aby Francja interweniowaa w Wietnamie poniewa uwaano, e to wzmocnioby jej pozycj w wrd krajw europejskich nie tylko w Europie, ale na wiecie w ramach polityki kolonialnej. Oprcz tego, do tego projektu przychyli si koci francuski, sdzc, e Francuzi spotkaj si w Wietnamie z entuzjazmem lokalnych chrzecijan. Koncepcja ta zostaa przeforsowana przez admiralicj francusk, a Walewskiego odsunito od sprawy; 1857 inwazja francuska na Wietnam: wysanie floty zoonej z kilkunastu okrtw. Na miejscu okazao si, e wietnamscy katolicy nie byli skonni do wystpienia przeciwko cesarstwu (obawa o potencjaln klsk Francuzw) i jedynie, co mogli zaoferowa Francuzom, to jeden garnizon zoony po czci z ludzi pochodzcych z Filipin; + genera Rigaud (?) dokona desantu na port w Touraine; Francuzi byli le przygotowani do wyprawy na Wietnam, ponadto zmiany midzy dwiema porami monsunowymi znacznie utrudniay penetracj terenu. Gwne wydarzenie francuskie na Touraine miao miejsce w 1858 roku. Oddziay cikiej piechoty francuskiej nie radziy sobie w wilgotnym klimacie, na podmokym terenie, tak e pokonywa je sam klimat i inne uwarunkowania geograficzne Wietnamu. Armi dziesitkoway take epidemie lokalnych chorb. Genera oskary biskupw francuskich o wprowadzenie dowdztwa w bd i poda si do dymisji; opuci Wietnam w 1859 roku po nieudanych pertraktacjach z Tu Du'kiem; Wietnamczycy nie wypowiedzieli otwarcie wojny Francuzom: od czasw najazdw mongolskich prowadzili wojny o charakterze gwnie partyzanckim; 1859-1862 w tych latach Francuzi koncentruj w okolicach Sajgonu swoje oddziay. W 1862 roku Francuzom udao si ostatecznie zdoby Saigon i odnie sukcesy w Touraine. Cesarz wietnamski zgodzi si na zapewnienie chrzecijanom wolnoci wyznawania oraz zezwoli Francuzom na prowadzenie handlu w Wietnamie. Francuzi zainstalowali si w Sajgonie (dostp do delty Mekongu: pierwszego zagbia ryowego w Wietnamie) i w Touraine (dostp do Rzeki Czerwonej: drugiego zagbia ryowego w Wietnamie), czyli w dwch strategicznych punktach Wietnamu; 1858 uznanie Wietnamu Poudniowego za koloni francusk powstanie Cochinchine (Kochinchiny) mocarstwo z zewntrz instaluje si w pastwie wietnamskim; Francja wykorzystuje swoj obecno w regionie do prowadzenia dalszej ekspansji: organizacja ekspedycji geograficznych wzdu Mekongu do grnego biegu, aby sprawdzi czy da im to poczenie z Yunnanem; + Francis Garnier (1839-1873) porucznik francuski, ktry skierowa uwag ekspedycji badawczych w stron Rzeki Czerwonej. Garnier tworzy plan kolejnej wyprawy badawczej; *admira-gubernator na czele administracji francuskiej w Wietnamie funkcja administracyjna i wojskowa; *polityka faktw dokonanych podejmowanie pewnych dziaa politycznych i ogaszanie pniej ich efektw jako stanu faktycznego, czyli zakadanie, e zamiar wykonania jakiego posunicia jest w zasadzie faktem, a nie jedyniem planem czy intencj, a jego realizacja to tylko formalno; 1863 Francja obja swoim protektoratem Kambod. W ten sposb do Kochinchin doczono drug

cz pniejszych Indochin Francuskich Kambod; + przemytnik broni Dubois (?) dziaa formalnie bez wsparcia wadz francuskich, natomiast nieformalnie mia on pene poparcie Sajgonu (udzielenie mu kredytu w banku w Sajgonie). Jego pierwsza wyprawa bya duym sukcesem: przywiz wiele mineraw z Yunnanu. Wiedziony chci zysku, chcia poprowadzi kolejne wyprawy, m. in. po sl (cenny rodek konserwujcy) por. marsz solny Gandhiego w Indiach. Zaatakowa Hanoi, wywiesi tam flag francusk (wysa do Sajgonu prob o wparcie i otrzyma pozytywn odpowied); porucznik Garnier ogosi Rzek Czerwon woln drog dla handlu francuskiego, wietnamski dwr odpowiedzia na to zbrojnym oporem. Tu' Du'c nie dysponowa jednak znaczc si militarn i zwrci si o pomoc do Chin; 1870-1871 wojna prusko-francuska (tzw. La Grande Guerre): utrata przez Francj Alzjacji i Lotaryngii; + Jules Grvy (1807-1891) premier Francji penicy urzd w latach 1879-1887; 1879 zainstalowanie nowej administracji w Sajgonie, odsunicie admiralicji od sprawowania kontroli; 1885 podpisanie traktatu Harmonda: Francja przejmuje kontrol nad wszystkimi czciami Wietnamu: Wietnam rodkowy Annam; Wietnam Pnocny Tonkin; Wietnam Poudniowy Saigon. Nazwy te zastpiy Wietnam (Viet Nam) w korespondencji oficjalnej; cesarz traci prawa dynastyczne, staje si jedynie pastwowym urzdnikiem; *Can Vu'o'ng tajna organizacja o charakterze paramilitarnym, dziaajca troch za zasadzie ruchu oporu wobec porzdku kolonialnego. Z tej grupy rekrutowali si pniej wietnamscy nacjonalici (Viet Minh); Francuzi wywo z Wietnamuwiele dbr materialnych grabie Wietnamu; 1887 Francja ogasza swoje rozszczenia wzgldem Laosu; powstanie unii indochiskiej Indochin Francuskich, w skad ktrych wchodziy: Kochinchiny, Tonkin, Annam i Kamboda; 1893 (?) Laos pod protektoratem francuskim.

Historia Azji Poudniowo-Wschodniej: Gron. 3, 13.12.2013, s. 049

Wietnam XX wiek.
strategia nierwnomiernego rozwoju: skupienie ekonomicznego rozwoju na poudniu kolonii; pnoc nieco odizolowana, nie inwestowano w ni tak samo jak w poudnie. Efektem tego byo ogromne zrnicowanie ekonomiczne kraju; gospodarka raczej zmierzajca do wyzysku, a nie relatywnego rozwoju kolonii. Doprowadzio to do rodzenia si nastrojw antykapitalistycznych. System kolonialny nie by w peni destrukcyjny dla Wietnamu, poniewa zaszczepi w wietnamskim spoeczestwie pewne nowoczesne idee pozwalajce na czciow reform kraju. Francuzi poniekd przeksztacili istniejcy dotychczas system feudalny, ale z drugiej strony kolonizatorom zaleao na podtrzymaniu dawenego podziau spoecznego, umoliwiajcego efektywniejsze i sprawniejsze zarzdzanie koloni. Na niszych stanowiskach administracyjnych umieszczali m. in. Wietnamczykw, przez co doprowadzili do wyksztacenia si specyficznych grup lokalnych autochtonw; + Bao Dai (1913-1997) ostatni cesarz Wietnamu; abdykowa w 1945 roku; Uniwersytet Cesarski zaoony w Hue rdo powstania trzech koncepcji niepodlegociowych skupionych wok trzech wanych postaci wyrazicieli nowych pomysw, ktrzy zdobyli wyksztacenie w sposb europejski: - + Phan Boi Chau (1867-1940) o prawicowych, do skrajnych pogldach; - + Phan Chu Trinh (1872-1926) o prawicowych, nacjonalistycznych pogldach; - + Ho Chi Minh (1890-1969, czowiek tysica imion) komunista, zwolennik socjalizmu, ale z pewnymi afiliacjami republikaskimi; 1. Droga do niepodlegoci. wybuch II wojny wiatowej zmienia pozycj Indochin, ktre staj si istotnym punktem strategicznym w rejonie Pacyfiku; w maju 1941 roku Ho Chi Minh w porozumieniu z ugrupowaniami komunistycznymi i nacjonalistami powoa Viet Minh (Liga na Rzecz Wyzwolenia Narodowego); Ho Chi Minh doszed do wniosku, e nie warto

promowa ideologii marksistowskiej w momencie, gdy naleao walczy o niepodlego kraju. W oparciu o Viet Minh zarwno komunici jak i nacjonalici wietnamscy rozpoczli walk m. in. z Japoczykami. Przez pewien czas w Viet Minh'u dominoway nastroje prawicowe, dlatego te Stany Zjednoczone do koca II wojny wiatowej bardziej przychylay si do koncepcji Wietnamu jako suwerennego pastwa anieli kolonii francuskiej. W wikszoci jednak Stany Zjednoczone prowadziy polityk wzgldnej neutralnoci wobec Azji. Pniej z kolei Stany zaczy bardziej skania si ku idei francuskiego powrotu; 8 sierpnia 1945 roku Ho Chi Minh tworzy Komitet Wyzwolenia, a 13 sierpnia wybucha oglnonarodowe powstanie; 2 wrzenia 1945 roku przy poparciu Stanw Zjednoczonych Ho Chi Minh ogasza powstanie Demokratycznej Republiki Wietnamu; wyzwolenie innych narodw azjatyckich po II wojnie wiatowej; Francuzi kolaborowali z Japoczykami; Zwizek Radziecki przez duszy czas nie okazywa zainteresowania now republik; 6 marca 1946 roku podpisano porozumienia paryskie uznajce Wietnam Pnocny za pastwo wolne i suwerenne, ale stanowice cz indochiskiej Unii Francuskiej; groba chiskiej inwazji: Hanoi zwraca si o pomoc militarn do Francji w zamian za ograniczenie suwerennoci pastwa. Rokowania z Francuzami nie przyniosy jednak efektw, ale wsparcie, paradoksa lnie, nadeszo od Chiczykw: armii dowodzonej przez kuomintangowskiego generaa; 10 listopada 1946 roku doszo do potyczki pomidzy celnikami francuskimi a onierzami Viet Minhu w Haifongu. W odwecie wojska francuskie ostrzelay port; w nocy z 19 na 20 listopada 1946 roku armia francuska obalia rzd Ho Chi Minha; I wojna indochiska (1946-1950) prowadzona kamapnia w tych latach: - 23 listopada 1946 roku dowodzcy wojskami gen. Louis Morlire, wyda rozkaz rozbrojenia oddziaw wietnamskich w Hanoi: dochodzi do cikich star na ulicach miasta i ma miejsce pocztek oglnonarodowego powstania; - w pierwszym okresie wojny przegwag uzyskay wojska francuskie, ktre zdobyy kontrol nad gwnymi szlakami komunikacyjnymi; - dziki dostawom broni z Chin Vo Nguyen Giapowi udao si przedubowa i rozszerzy armi partzyanck, ktra w kwietniu 1949 roku znacznie si powikszya liczebnie; - na pocztku lat 50. XX wieku przeksztacajce si w regularn armi partyzanckie oddziay Vit Minhu zyskuj, pomimo francuskiego oporu, strategiczn przewag; - 25 maja 1950 roku sukces wojsk wietnamskich pod Lao Khe; - 3 padziernika Francuzi postanowili wycofa pozbawiony wsparcia garnizon w Cao Bng: wycofujce si oddziay francuskie straciy w odwrocie okoo 6000 ludzi. 2. Kampania lat 1951-1953. 13 stycznia 1951 roku Francuzom udao si wcign w puapk schodzce z gr wojska wietnamskie: - wojska Vit Minhu zostay zmuszone do odwrotu; - w marcu i w maju oddziay wietnamskie podjy prb przejcia stolicy; w listopadzie 1951 roku wojska francuskie przeszy do kolejnej ofensywy; w poowie 1952 roku oddziay Vo Nguyen Giapa [czyt. Wo Nujen Dzap] natary na garnizony francuskie stacjonujce na pnoc od Hanoi, zmuszajc tym samym obrocw do wycofania. 3. Kampania 1954 roku. Dien Bien Phu French Defeat in Vietnam: Wietnamczycy przez rok instalowali potajemnie w okolicy paskiej doliny, w ktrej zainstalowali si Francuzi, baterie przeciwlotnicze etc., co byo duym zas koczeniem dla Francuzw w trakcie samej walki. Francuzi odnieli porak, ale o ile po stronie francuskiej zgino okoo 2000 onierzy, to o wiele wicej po stronie Wietnamskiej. Wietnamczycy odpacili si Francuzom za cae zo, ktrego doznali podczas panowania francuskiego w Wietnamie; rokowania midzy Demokratyczn Republik Wietnamu, Vit Minh'em a Francj prowadzono w Genewie; poredniczy m. in. ZSRR. W 1954 roku zorganiozowano konferencj genewsk, ktrej wynikiem jest podzia Wietnamu wzdu 17. rwnolenika Wietnam formalnie zosta podzielony na dwie czci; + Ng nh Dim (1901-1963, [czyt. No Di Dzjem]) o pochodzeniu arystokratycznym, minister gospodarki w rzdzie Bao Daia?; politycznie zwizany ze Stanami Zjednoczonymi, by gorliwym katolikiem.

Dziaa w Stanach Zjednoczonych bardzo prnie na rzecz Wietnamu i katolikw wietnamskich, dziki czemu nawiza bliskie stosunki z rodzin Kennedy'ch. Byo to m. in. z powodw, dla ktrego Stany zaangaoway si w II wojn indochisk; w lipcu 1956 roku wspierany przez Stany Zjednoczone premier Ng nh Dim odwoa referendum narodowe: proklamacja powstania Republiki Wietnamu; w 1957 roku poudniowo-wietnamscy komunici rozpoczli dziaania przeciwko rzdowi w Sajgonie; w 1958 roku Lao Dong (Wietnamska Partia Pracujcych) podja decyzj o poparciu powstania na Poudniu: budowa szlaku Ho Chi Minha, sucego do transportu na Poudnie oddziaw wojskowych i zaopatrzenia; Ho Chi Minh zrezygnowa z przymiotnika indochiski w nazwie nowotworzonej przez niego partii, poniewa przywoywa on wspomnienia kolonializmu; w 1960 roku z inicjatywy Wietnamskiej Partii Pracujcych powsta Narodowy Front Wyzwolenia Wietnamu Poudniowego; w obawie przed nasilajcym si w regionie efektem domina administracja amerykaska postanowia poprze zbrojnie i finansowo antykomunistyczny rzd Wietnamu Poudniowego; w listopadzie 1963 roku w czasie puczu wojskowego zabity zostaje Ng nh Dim; 31 lipca 1964 roku dochodzi do tzw. incydentu w Zatoce Tonkiskiej: Senat Stanw Zjednoczonych udziela prezydentowi Johnsonowi upowanienie na eskalacj dziaa zbrojnych; *MAAG (Military Assistant Advisory Group) nazwa grup amerykaskich dowdcw wojskowych wysyanych na misje do krajw rozwijajcych si; operacja Feniks przeprowadzona przez Stany Zjednoczone . 4. Wojna Wietnamska 1957-1975. w 1964 roku rozpoczli bombardowania wietnamskich baz zaopatrzeniowych 30 stycznia 1968 roku siy pnocnowietnamskie podejmuj noworoczn Ofensyw Tet: - zamanie niepisanego zawieszenia broni; - cikie walki toczyy si o Sajgon i Hu, gdzie amerykaska piechota morska, wraz z armi Republiki Wietnamu (ARVN) stawiaa opr komunistom; ofensywa okazaa si wielk porak militarn komunistw i rwnoczesnym olbrzymim sukcesem propagandowym; w 1971 roku w ramach operacji Lam Son armia Wietnamu Poudniowego przy wsparciu lotnictwa USA, dokonaa inwazji na Laos. Historia Azji Poudniowo-Wschodniej: Gron. 3, 20.12.2013, s. 049

Indonezja.
Australia i Nowa Zelandia nalece kulturowo do Zachodu, zaczynaj szuka sojusznika w regionie, m. in. w Indonezji oraz z innymi ssiadujcymi pastwami na wypadek potencjalnych konfliktw zbrojnych;

1. Mapa fizyczna Indonezji. termin Azja Poudniowo-Wschodnia stworzony zosta przez Amerykanw podczas II wojny wiatowej na potrzeby dziaa wojennych; Indonezja jest najwikszym krajem (powierzchnia) w regionie; Indonezja (gr. indos i nesos wyspy indyjskie) jako termin powstay dopiero pod koniec XIX wieku za spraw niemieckich antropologw; nowe Wyspy Indyjskie/Indie Wschodnie: okrelenia te pochodz std, e pierwsi Europejczycy, ktrzy tam przybyli, dostrzegli due podobiestwo kulturowe midzy tymi wyspami a Indiami (m. in. dlatego, e hinduizm by wtedy jeszcze mocno zakorzeniony na wyspach dzisiejszej Indonezji); powierzchnia kraju jest dua, wczajc w to stref morsk, czyli stref wpyww na morzu; Indonezja jest tak gsto zaludniona jak Japonia; oglne uwarunkowania geograficzne, ekonomiczne i administracyjne :

- sprawowanie wadzy w kraju tak rozdrobnionym wyspiarskim jest trudne konieczno dotarcia do kadej wyspy; - jeden z najbardziej aktywnych sejsmicznie regionw wiata: czste erupcje wulkanw; - kraj nadal w duym stopniu nadal rolniczy; wany importer owocw na rynku europejskim; - wiksza cz obywateli Indonezji mieszka na Jawie (okoo 70% obywateli). Jawa jest najwaniejsz wysp, znajduje si na niej stolica Dakarta (dawna Batawia, czyli stolica holenderskiej kolonii). 2. Skad etniczny. skomplikowana struktura etniczna; Jawajczycy i Sundajczycy to dwie najbardziej znaczce grupy w kraju; wielokulturowo: to kolejny wany element w zarzdzaniu wyspami. 3. Jzyki. *Bahasa Indonesia (jzyk indonezyjski) oficjalny jzyk: edukacji, urzdw, mediw, lecz rzadziej uywany w prywatnych sferach. Wiele rodzin jest bilingwistycznych i posuguje si dwoma rnym i jzykami na co dzie. Indonezyjski to zmodyfikowana wersja jzyka malajskiego; unifikacja jzykowa jako polityka przyszociowa kraju; podzia etniczny nie pokrywa si z podziaem jzykowym; pozostaoci z czasw kolonialnych: jzyk niderlandzki; jzyk angielski jako przepustka do kariery naukowej i do emigracji zarobkowej. 4. Religie. islam: dominuje, lecz jest wewntrznie podzielony. To islam naoony na lokalne tradycje religijne, wierzenia (wspczenie podejmowane s prby ich oczyszczenia z naleciaoci muzumaskich) - *islam tradycyjny w Indonezji: dcy do zachowania wasnego eklektyzmu z lokalnymi wierzeniami; - *islam modernizacyjny w Indonezji: dcy do oczyszczenia z lokalnych naleciaoci konserwatywny wobec rde; chrzecijastwo: dominuj amerykaskie misje protestanckie wobec katolicyzmu. 5. Historia czy historie? pastwo otrzymao niepodlego dopiero w 1945 roku; wczeniej: rozmaite byty polityczne; przed przybyciem Europejczykw istniay rne lokalne krlestwa; wspczesne podrczniki do historii w Indonezji stosuj tzw. metod narodowociow: ju przed Europejczykami istniao jedno krlestwo. W rzeczywistoci jednak Indonezja nie moe historycznie wykaza jakiejkolwiek cigoci politycznej. 6. Dzieje historyczne archipelagu. a) wczesne krlestwa; b) czasy najwikszych potg okresu przedkolonialnego: Cienina Malakka i wyspa Jawa dwa gwne miejsca rozwoju kulturowego; handel: - od okoo I wieku po Chr.: ksztatowanie si morskich szlakw handlowych; - pocztkowo: rdo przypraw stanowicych towar luksusowy. Ambon (Moluki) Wyspy Korzenne, o ktre potgi europejskie toczyy walki, aby zdoby monopol na przyprawy w Europie; - przez dugi czas porednikiem midzy Europ a Azj by Bliski Wschd, lecz mare byy wysokie. Po odkryciu morskiej drogi do Indii przez Vasco da Gam ominito Bliski Wschd; region poredniczcy midzy Chinami, Japoni a Indiami; Bali jako miejsce, w ktrym nadal dominuja hinduizm; c) kolonializm: Holendrzy w pewnym momencie skupili si bardziej na Archipelagu Malajskim ni na innych zdobyczach kolonialnych. Zrzekli si rwnie Nowego Amsterdamu (pniej: Nowy Jork) oraz pozostaych przyczkw w Indiach na rzeczy Brytyjczykw po przegranych wojnach w Europie;

7. Transfer idei i filozofii. podrujcy myliciele: Bliski Wschd, Indie, Chiny; lokalni wadcy na terenie Indonezji widzieli w przejciu na islam korzyci ekonomiczne elity przyjy islam, natomiast lud nadal w duej mierze praktykowa kulty lokalne;

8. Chronologia dziejw Indonezji. 1. 2. Okres hinduistyczno-buddyjski Okres stopniowej islamizacji IV-XIII wiek Mataram (VIII-X wiek) Majapahit (XIII-XV wiek) XIII-XVII wiek 1527 upadek ostatniego hinduistycznego/hinduskiego ksistwa w regionie XV/XVI wiek 1945 rzdy Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej (VOC = Vereenigde Oost-Indische Compagnie) (XV/XVI wiek 1799); w 1799 roku spka zbankrutowaa Holenderskie Indie rzdy brytyjskie w Wschodnie (1799obliczu podbicia 1945) Holandii przez Francj ( 1799-1815) 1945-1949 1950-1957 1957-1965 1965-1966 1965/1967-1998 od 1998 roku okupacja japoska (1942-1945) od 1949 roku: Indonezja niepodlega rzdy autorytarne przewrt Sukarno

3.

Okres kolonialny

4. 5. 6. 7. 8. 9.

Rewolucja niepodlegociowa/narodowociowa Demokracja parlamentarna Demokracja kierowana Sukarno Masakry polityczne Rzdy autorytarne Suharto Demokracja parlamentarna

Obecnie prezydentem Indonezji jest Susilo Bambang Yudhoyono (ur. 1949). 1998 azjatycki kryzys finansowy; upadek Suharto.