Ekspansja Japonii w Azji i jej agresja na Chiny

Wprowadzenie
Przeczytaj
Mapa interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Stary Testament, 2 Księga Samuela, [w:] Biblia Tysiąclecia.

Źródło: Stary Testament, Księga Królewska, [w:] Biblia Tysiąclecia.
Źródło: Jolanta Tubielewicz, Historia Japonii, Wrocław–Warszawa–Kraków 1984, s. 408.
Źródło: Eri Ho a, Japan 1941: Countdown to Infamy, New York: Vintage Books 2014, s. 45.
Cytat za: Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla
nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard,
Warszawa 1998, s. 108.
Źródło: Edward Czapiewski, Jakub Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa
2010, s. 272.
Źródło: Jonathan Fenby, The Penguin History of Modern China: The Fall and Rise of Great
Power, London: Penguin 2009, s. 231.
 Ekspansja Japonii w Azji i jej agresja na Chiny

Japońska okupacja Pekinu.

Źródło: 1937, Wikimedia Commons, domena publiczna.

„Ekspansja na kontynent jest przeznaczeniem Japończyków wyznaczonym przez Boga i ani

świat, ani my nie możemy tego zmienić” – pisał na początku lat 30. XX w. czołowy japoński
bankier Hirozo Mori. Japonia jeszcze do połowy XIX w. była krajem zamkniętym
i odizolowanym od reszty świata. Obawa przed podzieleniem losu Chin i popadnięciem
w zależność od państw zachodnich wprowadziły Japonię na drogę szybkich i radykalnych
reform. W krótkim czasie kraj ten stał się przodującą potęgą azjatycką, mocarstwem na
skalę światową, zagrażającym panowaniu państw europejskich i wpływom Stanów
Zjednoczonych na Dalekim Wschodzie. Polityka ekspansji i militaryzmu przywiodła Japonię
w konsekwencji do II wojny światowej.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Przeanalizujesz przyczyny wejścia Japonii na drogę ekspansji w pierwszej połowie

XX w.
Wyjaśnisz, dlaczego łamanie praw i pokoju spotyka się czasami z bierną reakcją
innych państw.
Wytłumaczysz, jak to się dzieje, że czasem małe państwa pokonują wielkie
mocarstwa.
Przeczytaj

Budowa potęgi
W 1868 r. na tronie zasiadł cesarz Mutsuhito i rozpoczęła się w Japonii epoka „światłych
rządów”, określana mianem restauracji Meiji (1868–1912). Były to czasy głębokich reform
politycznych, społecznych, gospodarczych i kulturowych na wzór Zachodni. W ich wyniku
państwo wzmocniło się wewnętrznie i wkroczyło na drogę ekspansji.

Ogłoszenie konstytucji w 1889 r. wg ilustracji autorstwa Chikanobu Toyohary. W okresie zwanym Meiji
zlikwidowano feudalne przywileje warstwy samurajów, przywrócono pełnię władzy cesarzowi, a po nadaniu
konstytucji wprowadzono ograniczoną demokrację. Japonia weszła na drogę intensywnego uprzemysłowienia.
Wielkie wysiłki poczyniono także na rzecz edukacji społeczeństwa, wielu młodych zyskało możliwość
studiowania za granicą. Unowocześniono armię i flotę na wzór pruski. Kraj został poddany dogłębnemu
procesowi modernizacji.
Jakie elementy ilustracji świadczą o zmianach epoki Meiji?
Źródło: Chikanobu Toyohara, 1889, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Zwycięskie wojny z Chinami (1894–1905) i Rosją (1904–1905) uczyniły z Japonii potęgę

militarną na Dalekim Wschodzie. Zapoczątkowały też imperialistyczny kierunek
w japońskiej polityce zagranicznej.
W wyniku zwycięskiego konfliktu z Chinami Japonia zyskała wyspy na Pacyfiku. Wojna z Rosją zakończyła się
wycofaniem imperium z Korei i Mandżurii oraz części Sachalinu.
Wskaż rejony, które Japonia podbiła najpóźniej.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie Bamse, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Japońska ekspansja koncentrowała się głównie na obszarach Azji oraz Oceanii i Pacyfiku.
W czasie I wojny światowej Japonia zwiększyła znacząco swoje wpływy na terytorium Chin,
ale pod naciskiem Stanów Zjednoczonych musiała się z niego wycofać. Na mocy traktatu
wersalskiego z 1919 r. Japonii przypadł m.in. poniemiecki Shantung. Rząd w Tokio liczył na
więcej nabytków terytorialnych. Państwa zwycięskiej koalicji niechętnie jednak spoglądały
na rozwój japońskiego ekspansjonizmu, który zdawał się zagrażać ich interesom na Dalekim
Wschodzie. Konferencja waszyngtońska z 1922 r. wprawdzie potwierdziła pozycję Japonii
wśród światowych potęg morskich, ale jednocześnie ograniczyła możliwość jej dalszego
rozwoju poprzez ustanowienie wielkości floty japońskiej na poziomie trzech piątych tonażu
brytyjskiej i amerykańskiej marynarki wojennej. Wyniki zarówno konferencji paryskiej, jak
i waszyngtońskiej budziły niezadowolenie rządu w Tokio.

Lata 20. XX w. były okresem pozornego

spokoju i dobrobytu. W rzeczywistości
pogłębiały się trudności wewnętrzne kraju.
Cechą charakterystyczną tego okresu były
brak stabilności politycznej i problemy
ekonomiczne. Dochodziło do częstych zmian
rządów i zabójstw politycznych,
w parlamencie zaś „rozognieni panowie
odziani w surduty, ale rozgrzani zbyt dużą
ilością sake, ryczeli i wydzierali się, a kłótnie
kończyły się przepychanką na mównicy,
gdzie przemawiający zostawał wciągnięty
w regularną bójkę”*.

Rosło znaczenie ugrupowań związanych

z militarystycznym i ekspansjonistycznym
kierunkiem japońskiej polityki zagranicznej.
Japonia wycofała się z ograniczeń
narzuconych przez traktaty międzynarodowe
i rozpoczęła intensywną rozbudowę floty
wojennej. Brak surowców naturalnych,
przeludnienie i ogromne trudności
gospodarcze pchały Japonię ku agresywnej
polityce zagranicznej. Coraz większe wpływy
zyskiwały armia i kręgi militarne, nad którymi
władza cywilna straciła w końcu kontrolę. Cesarz Hirohito (1901–1989), panujący w Japonii od
Punktem przełomowym był wielki kryzys 1926 r. W początkowym okresie jego rządów do
głosu doszły tendencje ekspansjonistyczne
ekonomiczny:
i militarystyczne. Po zakończeniu II wojny światowej
Hirohito zachował władzę, choć utracił boski tytuł,
*Historia świata od roku 1917 do lat 90‐tych, Wrocław 1992, s.
przynależny dotychczas cesarzom japońskim.
247 cyt. za: Paul Johnson.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

“
Jolanta Tubielewicz

Historia Japonii
[…] ceny jedwabiu spadły o połowę, a rynki odbiorców skurczyły się
gwałtownie. […] masy chłopów‐hodowców stanęły w obliczu nędzy.
Plajta wielu przedsiębiorstw powodowała zaostrzenie się problemu
bezrobocia, zwłaszcza że nie zahamowany przyrost ludności dorzucał
na rynek pracy blisko pół miliona ludzi rocznie. […] Zrozpaczone,
zdezorientowane brakiem środków do życia tysiące bezrobotnych
szukały rozwiązania palących problemów ekonomicznych.
W powodzi rozmaitych haseł „uzdrawiających” zaczęła się rysować
alternatywa: rewolucja albo ekspansja.
Źródło: Jolanta Tubielewicz, Historia Japonii, Wrocław–Warszawa–Kraków 1984, s. 408.

Ważną rolę w promowaniu japońskiego militaryzmu i ekspansjonizmu odegrał nacjonalizm.

Bazował on na japońskim poczuciu wyjątkowości i dumy z tego, że byli oni jedynym
narodem na Dalekim Wschodzie, który oparł się Europejczykom. Ta wizja stała się podstawą
głoszonego przez Japonię hasła „Azja dla Azjatów”, oznaczającego odebranie z rąk
europejskich kolonistów wszystkich terytoriów na Dalekim Wschodzie. Agresywny
militaryzm japoński znajdował poparcie w kręgach bogatych przedsiębiorców, a jego
filarami była tradycyjna religia uznająca boskość cesarza (shintō) oraz rycerski kodeks
bushido.

Konferencja w Waszyngtonie 1921–1922. Celem tej konferencji było ograniczenie zbrojeń i uregulowanie
sytuacji na Dalekim Wschodzie i na Oceanie Spokojnym. Została zwołana z inicjatywy sekretarza stanu USA
Charlesa Hughesa. W obradach wzięły udział Stany Zjednoczone, Japonia, Chiny i sześć państw europejskich:
Wielka Brytania, Francja, Włochy, Belgia, Holandia oraz Portugalia. Najważniejszym spośród podpisanych
w wyniku obrad konferencji dokumentów był traktat waszyngtoński (zwany też traktatem pięciu),
ustanawiający limity floty dla Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Japonii, Francji i Włoch.
Źródło: Harris & Ewing, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Początki ekspansji
Pierwszym celem japońskiej agresji stała się
Mandżuria. Formalnie region ten znajdował
się nadal pod kontrolą Chin, które –
pogrążone wówczas w zamęcie wojny
domowej (1927–1937) – nie były w stanie
przeciwstawić się siłom japońskim. We
wrześniu 1931 r. Armia Kwantuńska wkroczyła
do Mandżurii i nie napotykając większego
oporu, w krótkim czasie opanowała cały kraj.
Chiny odwołały się do Ligi Narodów. Liczyły
na to, że państwa europejskie, których
interesom na Dalekim Wschodzie zagrażała
 japońska ekspansja, poczynią odpowiednie
kroki, by ją powstrzymać. Powołano specjalną
komisję pod przewodnictwem lorda Victora
Lyttona, która zajęła się badaniem kwestii
agresji japońskiej. Zanim wydała ona
ostateczny werdykt, a Liga Narodów miała
szansę podjąć jakieś bardziej konkretne
działania, Japończycy zakończyli podbój
Mandżurii i w 1934 r. proklamowali na jej
terytorium utworzenie cesarstwa
Mandżukuo z byłym cesarzem chińskim Pu Yi
na czele.

Cesarz Pu Yi (1906–1967) był ostatnim

przedstawicielem mandżurskiej dynas i Qing na
tronie chińskim, został zdetronizowany w 1912 r.
W 1934 r. po japońskim podboju Mandżurii został
postawiony na czele utworzonego tam
marionetkowego cesarstwa Mandżukuo. Od 1945 r.
przebywał w więzieniach sowieckim, a potem
chińskim. W 1959 r. został zwolniony i pracował
jako ogrodnik, a następnie archiwista.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Ani Europa, ani Stany Zjednoczone nie Podpisanie paktu antykominternowskiego 25

podjęły żadnych działań mających na celu listopada 1936 r. przez ministra spraw zagranicznych
przeciwstawienie się japońskiej ekspansji. III Rzeszy Joachima von Ribbentropa
i przedstawiciela Japonii Kintomo Mushakoji. Rok
Udzielenie pomocy militarnej utrudniały
później do tego paktu dołączyły Włochy. Układ ten
odległość i brak wystarczających sił
był podstawą ukształtowania się koalicji państw Osi
wojskowych w regionie. Państwa te były w czasie II wojny światowej.
także za bardzo skoncentrowane na Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
rozwiązywaniu własnych problemów
ekonomicznych i politycznych. Bierność Europy i Stanów Zjednoczonych wobec jawnego
łamania zasad pokoju międzynarodowego przyczyniła się do wzrostu japońskiego
militaryzmu oraz zachęciła inne państwa do wejścia na drogę ekspansji, m.in. Włochy.
W 1936 r. Japonia podpisała sojusz z nazistowskimi Niemcami zwany paktem
antykominternowskim.

Marsz w głąb Chin

Chiny ze względu na swój ogromny potencjał terytorialny i ekonomiczny od dawna
znajdowały się w orbicie zainteresowań rządu w Tokio. Wyczerpane trwającymi od przeszło
20 lat konfliktami, zwłaszcza wojną domową, nie były w stanie skutecznie przeciwstawić
się agresorowi.

Czang Kaj-szek, przywódca Kuomintangu (Par i Narodowej), ogłasza początek wojny z Japonią, Lushan, 10
lipca 1937 r.
Źródło: 1937, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Wojska cesarskie w lipcu 1937 r. przekroczyły

granicę mandżursko‐chińską, zajęły Pekin
i szybkim marszem przesuwały się w głąb
Chin. Szlak wojsk japońskich znaczyły
niebywałe okrucieństwo, gwałty, rabunki
i masakry ludności cywilnej, które pochłonęły
miliony ofiar. Stojący na czele
republikańskich Chin marszałek Czang
Kaj‐szek zwrócił się z apelem do
społeczności międzynarodowej. Ta zaś –
podobnie jak w przypadku inwazji na
Mandżurię – ograniczyła się do potępienia
japońskiej agresji i wyrażenia swojej
solidarności z jej ofiarami. Ani Europa, ani
Stany Zjednoczone nie podjęły jednak
żadnych realnych działań zmierzających do Japoński plakat propagandowy z 1935 r. ukazujący
powstrzymania agresora. harmonię między Japonią, Chinami a Mandżurią
(Mandżukuo).
W rzeczywistości całkowity podbój okazał się Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
dla armii japońskiej zadaniem
niewykonalnym. Chiny były zbyt rozległe, a Japonia dysponowała zbyt ograniczonymi
zasobami ludzkimi i bogactwami naturalnymi, by przejąć kontrolę nad całym państwem.
Wojna z Chinami otworzyła jednak drogę Japonii ku innym podbojom na Dalekim
Wschodzie i wciągnęła ją w ostatecznym rozrachunku w wielki konflikt ze Stanami
Zjednoczonymi (1941–1945).

Projekt utworzenia Japońskiej Strefy Wspólnego Dobra Wielkiej Azji Wschodniej z 1940 roku; w rzeczywistości
miała to być strefa okupacyjna obejmująca m.in. europejskie posiadłości w Azji Południowo-Wschodniej.
Projekt ten nigdy nie został w pełni zrealizowany, upadł wraz z klęską Japonii w II wojnie światowej.
Jakie tereny miała obejmować strefa?
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie Kendrikdirksen, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
Armia Kwantuńska

(jap. Kantōgun) część Cesarskiej Armii Japońskiej, utworzona w 1907 r., odpowiedzialna
za udane przeprowadzenie prowokacji zwanej incydentem mukdeńskim, po rozpoczęcie
wojny z Chinami straciła na znaczeniu

„Azja dla Azjatów”

jedno z głównym haseł, którym posługiwała się propaganda japońska celem uzasadnienia
ekspansji; oznaczało ono odebranie kolonii państwom europejskim oraz zlikwidowanie
wpływów Stanów Zjednoczonych na Dalekim Wschodzie
ekspansjonizm

(z łac. expansio – rozszerzanie (się)) zaborcza polityka państwa polegająca na zagarnięciu

coraz większych terenów państw sąsiednich

inwazja na Mandżurię

inwazja zapoczątkowana przez japońska Armię Kwantuńską w 1931 r., w wyniku której
Mandżuria przeszła pod kontrolę japońską i na jej terenie zostało utworzone
marionetkowe państwo Mandżukuo

imperializm

(łac. imperialis - władczy) polityka zagraniczna państwa; charakteryzuje się tworzeniem

monopoli i dążeniem kraju do panowania nad światem

kodeks bushido

(jap. bushi‐dō – droga wojownika) zbiór zwyczajowych zasad etycznych obowiązujących

japońskich samurajów w epoce feudalnej

konferencja waszyngtońska

konferencja w Waszyngtonie w latach 1921–1922, w której uczestniczyły Stany

Zjednoczone, Japonia, Chiny oraz sześć państw europejskich; celem było uregulowanie
sytuacji w Chinach (wprowadzenie polityki otwartych drzwi) oraz ograniczenie budowy
floty

Liga Narodów

organizacja powstała na mocy decyzji traktatu wersalskiego w 1919 r. z inicjatywy

prezydenta Stanów Zjednoczonych Thomasa Woodrowa Wilsona; jej celem było
przestrzeganie pokoju na świecie i zapobieganie wybuchowi konfliktu

Mandżukuo

państwo utworzone przez Japonię na terenie podbitej Mandżurii w 1934 r., istniejące do
końca II wojny światowej

militaryzm

(z łac. militaris – żołnierski, wojenny) w polityce wewnętrznej rozbudowywanie

potencjału wojskowego państwa; w polityce zagranicznej prowadzenie agresywnej
i zaborczej polityki

nacjonalizm
 (z łac. natio – naród) przekonanie, że naród jest najważniejszą wartością w życiu jednostki
i państwa

państwa Osi

blok państw sojuszniczych biorących udział w II wojnie światowej; głównymi państwami

wchodzącymi w jego skład były Japonia, Niemcy i Włochy; utworzony w latach 1936–1937

shintō

(jap. droga bogów) tradycyjna religia Japonii oparta na mitologii japońskiej

wielki kryzys ekonomiczny

ogólnoświatowy kryzys ekonomiczny, największy w dotychczasowej historii kapitalizmu,

który objął większość krajów świata i praktycznie wszystkie gałęzie produkcji; miał
początek w Stanach Zjednoczonych w 1929 r.

II wojna chińsko-japońska

konflikt zbrojny między Chinami a Japonią w latach 1937–1945

wojna rosyjsko-japońska

konflikt zbrojny między Japonią a Rosją z lat 1904–1905, w wyniku którego Rosja przegrała
i straciła okręg kwantuński (z Port Arthur) oraz wpływy we wschodniej Mandżurii,
południowej części wyspy Sachalin i swobodę działania w Korei

Słowa kluczowe
Japonia, militaryzm, ekspansjonizm, inwazja na Mandżurię, II wojna chińsko‐japońska, II
wojna światowa, przebieg II wojny światowej, świat przed II wojną światową

Bibliografia
P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‐tych, Wrocław 1992.

J. Tubielewicz, Historia Japonii, Wrocław–Warszawa–Kraków 1984.

E. Czapiewski, J. Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.

Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla

nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska‐Bondaruk,
Warszawa 1998.
J. Fenby, The Penguin History of Modern China: The Fall and Rise of Great Power, London
2009.
Mapa interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się z mapą, a następnie wykonaj polecenia.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Wymień tereny opanowane przez Japonię do 1941 r. Na jakie lata przypada największy rozwój
ekspansji japońskiej?

Polecenie 3

Określ, jakiego rodzaju trudności dla Japonii mogły wynikać z podboju tak ogromnych
obszarów.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Połącz w pary daty z odpowiednimi wydarzeniami.

układ niemiecko-japoński w sprawie

wspólnego zwalczania
1922
Międzynarodówki Komunistycznej, tzw.
pakt antykominternowski

1936 konferencja waszyngtońska

przekazanie Szantungu i wysp na

1931
Pacyfiku

1934 utworzenie Mandżukuo

1919 incydent w Mukdenie

Ćwiczenie 2 輸

Zapoznaj się z poniższymi fragmentami, a następnie dopasuj do nich wydarzenia, które były ich
konsekwencjami.

Fragment A

“
Jakub Tyszkiewicz, Edward Czapiewski

Historia powszechna. Wiek XX

We wrześniu 1931 r. bez rozkazów z Tokio dokonano eksplozji na linii

kolejowej, aby mieć pretekst do zajęcia Mukdenu, znajdującego się
w rękach chińskich. Premier japoński próbował ograniczyć skutki tego
kroku, ale armia kwantuńska ignorowała rozkazy z Tokio, które straciło
kontrolę nad sytuacją, zwłaszcza że zajęcie Mukdenu wywołało euforię
wśród społeczeństwa Nipponu [Japonii].

Źródło: Edward Czapiewski, Jakub Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010, s. 272.

Fragment B

“
Pod koniec czerwca 1937 roku na zachodnim krańcu mostu pojawiło się
kilkuset żołnierzy japońskich; ich ruchy śledziły wojska Kuomintangu
[KMT] stacjonujące w twierdzy Wanping. O świcie 7 lipca Chińczycy
odebrali telegram z japońskiego dowództwa informujący o zaginięciu
jednego z żołnierzy, który – zdaniem Japończyków – ukrywa się na
terenie twierdzy. Dowództwo japońskie zażądało prawa wkroczenia do
twierdzy w celu przeszukania jej. […]

Pułkownik Ji za zgodą swego przełożonego generała Songa odmówił.

Wieczorem tego samego dnia Matsui przesłał Ji ul matum, w którym
zapowiadał, że jeśli siły nie zezwolą wojskom japońskim wkroczyć do
twierdzy w ciągu godziny, otworzy ogień. W chwili wysyłania ul matum
działa japońskie były już wycelowane na twierdzę. Tuż po północy 8
 lipca artyleria japońska zaczęła bombardowanie twierdzy, a przed
świtem przez most ruszyła piechota wspierana przez czołgi. […]
Oddziały japońskie sforsowały most i po południu zajęły spory fragment
twierdzy […].

Fragment A agresja na Mandżurię

Fragment B inwazja na Chiny

Ćwiczenie 3 輸

Przeanalizuj tekst, a następnie uzupełnij luki w podanym niżej tekście.

“
Art. I. Wysokie Państwa układające się postanowią informować się
nawzajem o działalności Międzynarodówki Komunistycznej, naradzać
się nad koniecznymi środkami obronnymi realizować je w ścisłej
współpracy.

Art. II. Wysokie Państwa układające się zaproszą wspólnie inne

państwa, których spokój wewnętrzny zostanie zagrożony rozkładową
działalnością Międzynarodówki Komunistycznej, do podjęcia środków
obronnych w duchu niniejszego układu lub do uczestniczenia
w niniejszym układzie

Cytat za: Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii,
studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998, s. 108.

Układ ten został zawarty między a w roku

. Głównym celem tego układu było . Prawdziwym
powodem jego podpisania było . Doniosłość tego dokumentu polega na tym,
że stał się .
Ćwiczenie 4 輸

Przeanalizuj obie karykatury i odwołując się do elementów graficznych, określ ich przesłanie.

Brytyjska karykatura z magazynu „Punch” przedstawiająca zwycięstwo Japonii nad Chinami w wojnie 1894–
1895.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Karykatura z francuskiego magazynu „Le Pe t Parisien” z 1904 r. odnosząca się do wojny

rosyjsko-japońskiej.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 5 醙

Przeanalizuj poniższą karykaturę, a następnie wskaż właściwe dokończenie zdania i uzasadnij

swój wybór.

Źródło: dostępny w internecie: old.histmag.org/Japonia-w-I-wojnie-swiatowej-9909/2, tylko do użytku edukacyjnego.

Słowniczek do mapy
Mediterranean Sea- Morze Śródziemne
South China Sea - Morze południowochińskie
Pacific Ocean - Ocean Spokojny
Japan Sea - Morze Japońskie
Kiaochow - Jiaozhou
America - Stany Zjednoczone
China - Chiny
Russia - Rosja
Poland - ziemie polskie
Rumunia - Rumunia
Greece - Grecja
Adria c Sea - Morze Adriatyckie
Aegean Sea - Morze Egejskie
Hungary - Węgry
Austria - Austria
Germany - Niemcy
Switzerland - Szwajcaria
Holland - Holandia
France - Francja
Spain - Hiszpania
Great Britain - Wielka Brytania
Nort Sea - Morze Północne
Denamrk - Dania
Bal c Sea - Morze Bałtyckie
Italy - Włochy

Karykatura przedstawia sytuację w Europie...

 w 1905 r.

 w 1931 r.

 w 1918 r.

Uzasadnienie
Ćwiczenie 6 醙

Przeanalizuj mapę i uzasadnij, że przedstawia ona sytuację na Dalekim Wschodzie w 1940 r.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 7 醙

Przeanalizuj poniższą tabelę, a następnie wskaż stwierdzenia prawdziwe i fałszywe.

Państwo Pancerniki i krążowniki liniowe Lotniskowce

tymczasowo docelowo

Wielka Brytania 558 950 ts 525 000 ts (533 000 t) 135 000 ts (137 160 t)

Stany Zjednoczone 525 850 ts 525 000 ts (533 000 t) 135 000 ts (137 160 t)

Japonia 301 320 ts 300 000 ts (320 000 t) 81 000 ts (82 296 t)

Francja 221 170 ts 175 000 ts (178 000 t) 60 000 ts (60 960 t)

Włochy 182 800 ts 175 000 ts (178 000 t) 60 000 ts (60 960 t)

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Tabela przedstawia ograniczenia tonażu floty
wprowadzone na mocy traktatu waszyngtońskiego z 1922  
r.
Wprowadzone ograniczenia unaoczniły osłabienie roli
 
i znaczenia Wielkiej Brytanii jako głównej potęgi morskiej.
 Stwierdzenie Prawda Fałsz
W wyniku podpisania tego traktatu nastąpił drastyczny
 
wzrost wydatków w budżecie wojskowym Japonii.

Ćwiczenie 8 難

Przeanalizuj poniższą karykaturę i odwołując się do elementów graficznych, określ jej

przesłanie.

Brytyjska karykatura autorstwa Davida Lowa zatytułowana: Czy Liga Narodów przeciwstawi się Japonii?.
Napis na rulonie: „Pakt Kelloga” (pakt wyrzekający się wojny z 1928 r.), na książkach: „Umowa”, „Prawo
międzynarodowe”, na krześle: „Autorytet moralny”, przy postaci obok krzesła: „Japońska par a wojny”.
Źródło: dostępny w internecie: archive.cartoons.ac.uk/GetMul media.ashx?db=Catalog&type=default&fname=DL0602.jpg,
tylko do użytku edukacyjnego.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 9 難

Przeanalizuj poniższe fragmenty opracowań historycznych, a następnie wskaż między nimi

podobieństwa i różnice.

Tekst A

“
Eri Ho a

Japan 1941: Countdown to Infamy

Dla wielu w Japonii odwołanie się do pomocy państw zachodnich przez

Jianga […] było swego rodzaju zdradą […]. Do końca lat dwudziestych
Japonia w porównywalnym stopniu była owładnięta obsesją
spowodowaną wzrostem potęgi bolszewizmu […]. Wszystkie te czynniki
zmusiły Ishiwara [generał japoński, odpowiedzialny za incydent
mukdeński] i jego następców do wykroczenia poza ramy własnych
obowiązków i zaatakowania Mandżurii. Ta lekkomyślna inicjatywa
okazała się zaskoczeniem dla wielu polityków w Tokio, chociaż
spiskowcy mogli mieć swoich zwolenników wśród wyższych rangą
oficerów w Sztabie Generalnym. Na początku kampanii [japoński]
premier Wakatsuki Reijirō […] chciał powstrzymać wzajemną nienawiść.
Japońska opinia publiczna – napędzana przez nacjonalistyczne media –
wsparła inicjatywę Ishiwary.

Źródło: Eri Ho a, Japan 1941: Countdown to Infamy, New York: Vintage Books 2014, s. 45.

Tekst B

“
Jonathan Fenby

The Penguin History of Modern China: The Fall

and Rise of Great Power
 Główny polityk, książę Konoe [później został premierem] uważał, że
„Chiny powinny się poświęcić dla zaspokojenia potrzeb społecznych
i przemysłowych Japonii. Wzrastające w wyniku wielkiego kryzysu
ekonomicznego bezrobocie, rosnące trudności w kraju i problemy
z wyżywieniem populacji czyniły ideę ekspansji bardzo atrakcyjną. Dla
tych, którzy przewidywali antykomunistyczną krucjatę, północny
wschód był doskonałą trampoliną dla ataku na Związek Sowiecki.

Źródło: Jonathan Fenby, The Penguin History of Modern China: The Fall and Rise of Great Power, London: Penguin
2009, s. 231.

Twoja odpowiedź

Ćwiczenie 10 難

Japonia bezsprzecznie ponosi winę za zaostrzenie się sytuacji na Dalekim Wschodzie

i eskalację konfliktu, który w rezultacie doprowadził do wybuchu II wojny światowej. We
współczesnej historiografii zwraca się uwagę również na to, że część odpowiedzialności za
rozwój wydarzeń na tym obszarze ponoszą państwa europejskie i Stany Zjednoczone.
Wskazuje się, że Wielka Brytania nie przeciwstawiła się wzrostowi japońskiego
ekspansjonizmu, a przez to zachęciła Japończyków do opanowywania dalszych terenów.

Napisz w imieniu premiera brytyjskiego memoriał, w którym usprawiedliwisz zaniechanie

działań rządu brytyjskiego przeciw Japonii, w chwili gdy ta rozpoczęła podbój Mandżurii.

Twoja odpowiedź
Dla nauczyciela

Autor: Joanna Kalinowska

Przedmiot: Historia

Temat: Ekspansja Japonii w Azji i jej agresja na Chiny

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
XLV. Świat na drodze do II wojny światowej. Uczeń:
1) przedstawia ideologiczne, polityczne i gospodarcze przyczyny wybuchu II wojny światowej;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
XLV. Świat na drodze do II wojny światowej. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu
podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje proces marginalizowania Ligi Narodów przez państwa niedemokratyczne;
XLVII. II wojna światowa i jej etapy. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu
podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje przebieg działań wojennych na Dalekim Wschodzie i na innych frontach II
wojny światowej;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia, w jaki sposób Japonia stała się potęgą militarną na Dalekim Wschodzie;
tłumaczy przyczyny wejścia Japonii na drogę ekspansji i nacjonalizmu w pierwszej
połowie XX w.;
omawia podbój przez Japonię Mandżurii oraz inwazję na Chiny;
 tłumaczy znaczenie haseł: Azja dla Azjatów, Armia Kwantuńska, kodeks bushido.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał „Ekspansja Japonii w Azji i jej agresja na Chiny”. Prosi uczestników zajęć
o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i multimedium w sekcji „Mapa
interaktywna” tak, aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczyć i wykonywać
polecenia.
2. Chętni lub wybrani uczniowie przygotowują prezentację na podstawie informacji
zawartych w sekcji „Przeczytaj”.

Faza wstępna:

1. Wyświetlenie na tablicy tematu zajęć, ustalenie celu lekcji i kryteriów sukcesu.

2. Raport z przygotowań. Nauczyciel, przy użyciu dostępnego w panelu użytkownika
raportu, weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, którzy uczestnicy
zajęć zapoznali się z udostępnionym e‐materiałem. Jeśli większość uczniów nie
przeczytała tekstu, nauczyciel inicjuje rozmowę kierowaną wprowadzającą w temat.
Faza realizacyjna:

1. Prezentacje uczniów. Wskazani przed lekcją uczniowie (albo zgłoszeni wcześniej

ochotnicy) prezentują i omawiają efekty swojej pracy. Nauczyciel oraz inni uczniowie
zadają pytania prezentującym, w razie potrzeby uzupełniają ich wypowiedzi.
2. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia od 1 do 3 z sekcji „Sprawdź się”,
a następnie porównują je z odpowiedziami koleżanki lub kolegi.
3. Praca z multimedium („Mapa interaktywna”). Wybrana osoba czyta polecenie 2:
„Wymień tereny opanowane przez Japonię do 1941. Na jakie lata przypada największy
rozwój ekspansji japońskiej?”. Po zapoznaniu się z materiałem uczniowie dzielą się na
grupy i opracowują odpowiedzi. Po ustalonym wcześniej czasie przedstawiciel
wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje propozycję odpowiedzi,
a pozostali uczniowie się do niej ustosunkowują. Nauczyciel w razie potrzeby
uzupełnia odpowiedź.
4. Nauczyciel, nawiązując do polecenia 3, zadaje uczniom pytanie: Jak myślicie, jakiego
rodzaju trudności dla Japonii mogły wynikać z podboju tak ogromnych obszarów?
Uczniowie zgłaszają swoje propozycje, mogą dyskutować i wspólnie je analizować.
Nauczyciel prosi jedną osobę o podsumowanie krótkiej dyskusji.
5. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie w parach wykonują ćwiczenia od 4 do 6:
analizują ilustracje oraz mapę. Nauczyciel sprawdza poprawność wykonanych zadań,
omawiając je wraz z uczniami.

Faza podsumowująca:

1. W ramach podsumowania uczniowie wspólnie wykonują ćwiczenie 8: analizują

karykaturę i odnoszą ją do ówczesnej sytuacji politycznej.
2. Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji
„Wprowadzenie” i inicjuje krótką rozmowę dotyczącą kryteriów sukcesu. Czego
uczniowie się nauczyli?
3. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów,
udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

Wykonaj ćwiczenie 10 z sekcji „Sprawdź się”: „Japonia bezsprzecznie ponosi winę za

zaostrzenie się sytuacji na Dalekim Wschodzie i eskalację konfliktu, który w rezultacie
doprowadził do wybuchu II wojny światowej. We współczesnej historiografii zwraca się
uwagę również na to, że część odpowiedzialności za rozwój wydarzeń na tym obszarze
ponoszą państwa europejskie i Stany Zjednoczone. Wskazuje się, że Wielka Brytania nie
przeciwstawiła się wzrostowi japońskiego ekspansjonizmu, a przez to zachęciła
Japończyków do opanowywania dalszych terenów. Napisz w imieniu premiera brytyjskiego
memoriał, w którym usprawiedliwisz zaniechanie działań rządu brytyjskiego przeciw
Japonii, w chwili gdy ta rozpoczęła podbój Mandżurii”.
Materiały pomocnicze:

P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‐tych, Wrocław 1992.

J. Tubielewicz, Historia Japonii, Wrocław–Warszawa–Kraków 1984.

E. Czapiewski, J. Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.

Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla

nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska‐Bondaruk,
Warszawa 1998.

J. Fenby, The Penguin History of Modern China: The Fall and Rise of Great Power, London
2009.

Wskazówki metodyczne:

Mapa interaktywna może zostać wykorzystana podczas zajęć omawiających świat na drodze
do II wojny światowej.