KOLONIALIZM XIX – XX WIEK

„Kiedy przybyli do nas misjonarze, Afrykanie mieli ziemię, a przybysze

Biblię. Uczyli nas, że podczas modlitwy powinniśmy mieć oczy
zamknięte. Kiedy je otworzyliśmy – misjonarze mieli ziemię, a my
Biblię”.
Jomo Kenyatta – przywódca Kenii
 Chiny – Państwo Środka
 Na początku XIX w. – najpotężniejsze państwo wschodniej i centralnej Azji

 Blisko 300 mln mieszkańców (Europa – 188 milionów) w 1800 roku

 Izolacja, brak świadomości wzrastającej potęgi mocarstw Europy

 Chiny – państwo, które ma wszystko, czego potrzebuje

 Pogarda dla tego, co na zewnątrz – co poza Wielkim Murem

 Skostniała, przekupna administracja, zaniedbana gospodarka (Wielki Kanał)

 „ZAMORSKIE DIABŁY”

 Kanton – jedyny port dla handlu zagranicznego od połowy XVIII w.

 Obawa przed kontaktami z Europejczykami

 zachodnia obyczajowość, wzory wartości – zagrożenie dla jedności Chin, cesarza

 Utrudniano życie białym i tępiono tych Chińczyków, którzy mieli z nimi kontakty
(np. tłumacze)
 OPIUM – „ZAMORSKIE ZŁOTO”

 Niekorzystny bilans handlowy dla kupców europejskich (Chiny nie chcą

importu)

 Atrakcyjne towary dla Europejczyków: jedwab, porcelana, herbata, ryż

 Płatność opium zaczyna wypierać płatność srebrem

 Palenie opium – „lek” na kryzys, marazm i szerzącą się korupcję w kraju

 WOJNA OPIUMOWA 1839 - 1841
 W 1839 r. władze Chin zniszczyły 1400 t opium w brytyjskich magazynach w
Kantonie – pretekst do wojny

 Kompromitacja wojsk chińskich (rozbój, korupcja, fikcja)

 Traktat nankiński – początek zniewalania Chin (handlowego i politycznego)

 Wyłączenie spod chińskiego prawa cudzoziemców

 Ograniczenie Chinom suwerenności celnej – narzucanie opłat za przywóz

 Chińskie przedsięwzięcia gospodarcze poddane kontroli obcego kapitału

 KRYZYS GOSPODARCZY
POWSTANIE TAJPINGÓW 1851 - 1864
 Straty gospodarcze Chin jako wynik nierównoprawnych układów, odszkodowania

 Rząd chiński zwiększa podatki – chłopi jeszcze silniej nienawidzą urzędników i

dynastii mandżurskiej

 Pogłębiający się rozstrój wewnętrzny państwa (wzrost przestępczości, porwania

dla okupu, część żołnierzy i urzędników współpracuje z bandytami)

 Wybuch na południu 1851 – darowanie długów, podział ziemi między chłopów,

zmniejszenie podatków, powszechny obowiązek szkolny, szczepienia przeciw
ospie, zakaz krępowania nóg dziewczynkom
 SKUTKI POWSTANIA TAJPINGÓW

 Okazja dla Europejczyków do sprowokowania kolejnej wojny z Chinami

 Kolejne ustępstwa handlowe, podział Chin na strefy wpływów (mocarstwa

Europy, Rosja, USA)

 Pomoc w tępieniu powstania tajpingów – za cenę wzmożonej penetracji

ekonomicznej Chin (wywóz robotników z Chin na plantacje)

 USA i polityka „otwartych drzwi” wobec Chin

https://histmag.org/grafika/articles4/xinhai/karykatura.jpg
TRUDNE POCZĄTKI UPRZEMYSŁOWIENIA CHIN
 Dotąd Europejczycy zakładali faktorie handlowe

 W II poł. XIX w. zakładają przedsiębiorstwa przemysłowe w miastach

 Zakłady metalowe, przędzalnie, linie telegraficzne i kolejowe – przemysł w

obcych rękach

 Rynek chiński opanowany przez kupców z Europy

 Sprowadzanie tanich wyrobów przemysłowych – upadek krajowej produkcji

 Spadek poziomu życia, wzrost bezrobocia, nienawiści do białych i braku

zaufania do rządu coraz bardziej zależnego od zagranicy
 POWSTANIE BOKSERÓW 1898 - 1901

 Rozwój tajnych związków chińskich patriotów – ćwiczenia fizyczne i duchowe

 Niechęć ludności wobec rządu

 Nienawiść do białych, w tym do misjonarzy chrześcijańskich

 Nieszczęście Chin to biali i to, co ze sobą przynieśli – niszczenie torów, linii

telegraficznych

 Opanowanie Pekinu, zabicie posła niemieckiego

 Spacyfikowane przez: Anglię, Niemcy, Rosję, Francję, Włochy, Austro-Węgry,

USA, Japonię
https://www.repro-tableaux.com/kunst/carl_roechling/germans-to-the-front.jpg
 CHINY REPUBLIKĄ 1912
UPADEK CESARSTWA
 Klęska powstania i marzeń o wypędzeniu „białych
diabłów”

 Nieudolność dworu i administracji, wysługiwanie się

Europejczykom, korupcja

 Liga Odrodzenia Chin – Sun Yat-sen

 Cele: niezależność, ustrój republikańsko-demokratyczny

https://www.onthisday.com/images/people/sun-yat-sen-medium.jpg
http://edu.info.pl/wp-content/uploads/2017/01/Fudzi-swieta-gora-japonia-730x480.jpg
 AMERYKANIE „OTWIERAJĄ” JAPONIĘ 1853
 Japonia, podobnie jak Chiny, od lat izolowała się od zewnętrznych wpływów

 Zastój gospodarczy, zastój stosunków społeczno-politycznych (4 stany)

 Samurajowie, chłopi, rzemieślnicy i artyści, kupcy

 Rządzili książęta feudalni – własne armie (samurajowie)

 Cesarz sprawował władzę nominalną, właściwą miał szogun (ród Tokugawa)

 Brak jednolitej administracji, brak infrastruktury drogowej i rozwiniętych środków

transportu
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a8/Black_and_white_photo_of_emperor_Meiji_of_Japan.jpg
 REFORMY MEIDŻI – ŚWIATŁE RZĄDY
 Obalono szogunat (1868) - cesarzowi (Mutsuhito) przyznano znów szacunek jako
najwyższemu władcy

 Hasło „Naśladować Zachód, aby mu dorównać”

 Modernizacja na wszelkich szczeblach

 ustrój (rząd, parlament),
 gospodarka (uwłaszczenie),
 społeczeństwo (zniesiono stany, równe prawa, możliwość wyboru zawodu wedle woli,
obowiązek szkolny)

 Jakie są różnice w modernizacji Japonii i Chin w XIX wieku?

 W jakich momentach ich dokonywano w Chinach, a w jakich w Japonii?
 Czy tu i tu wzorce zachodnie przyjmowano chętnie?
 AZJA
Brytyjczycy:

 Za pomoc Turcji w wojnie z Rosją (1877 – 1878) dostają od niej Cypr

 Wykupują też akcje Kanału Sueskiego – przejmują nad nim kontrolę (1882)

 Dzięki temu zajmują Egipt, skracają i zabezpieczają drogę do Indii

 Opanowują też Półwysep Malajski

 AZJA
Francuzi:
 Opanowują Indochiny (Wietnam, Laos, Kambodża) po wojnie z Chinami 1884-
1885)

Holendrzy:
 dalej utrzymują Archipelag Indonezyjski (Holenderskie Indie Wschodnie)

Rosja:
 Opanowuje tereny na wschód od Morza Kaspijskiego
 Tutaj hamuje ją Anglia – nie chcą dopuścić Rosji do zajęcia Afganistanu, Persji
– do Zatoki Perskiej (Wielka Gra)
 IMPERIUM KOLONIALNE ANGLII
PERŁA W KORONIE BRYTYJSKIEJ - INDIE

ZARZĄDZANIE – ZALEŻNIE OD OKOLICZNOŚCI

 Czasem zostawiano u władzy lokalnych władców, zależnych od doradców brytyjskich (oni

podejmowali decyzje)

 Jeśli było to konieczne, zarządzali bezpośrednio brytyjscy urzędnicy, przy pomocy

wykształconej do tego celu niższej kadry urzędników (ludność lokalna)

 Starali się jednak unikać sterowania koloniami z centrum (z Londynu), nie prowokować,
nie ingerować zbytnio w codzienność swych terytoriów zależnych
 IMPERIUM KOLONIALNE ANGLII

RÓŻNY STATUS KOLONII

 Dominium – swoboda co do stanowienia o sobie poza obronnością i

polityką zagraniczną (monarcha brytyjski głową państwa)

 Protektorat – też może mieć własny rząd i administrację, ale

ściślejsza kontrola (np. kwestie polityki zewnętrznej oraz gospodarki)

 Kolonia – brak niezależnych struktur władzy czy np. organów

prowadzących jej politykę zagraniczną
 IMPERIUM KOLONIALNE FRANCJI
PERŁA WŚRÓD KOLONII – INDOCHINY

ZARZĄDZANIE KOLONIAMI
 Zarządzali bezpośrednio z Paryża (uważali je za integralną część)

 W samych koloniach preferowali rządy scentralizowane

 Bardziej zdecydowanie, niż Brytyjczycy, ingerowali w życie kolonii

(prawodawstwo, kultura, oświata)
 IMPERIUM KOLONIALNE FRANCJI

DOKTRYNA ASOCJACJI
 Plan przygotowania autochtonów do administrowania kolonia

 Nauka języka francuskiego, wzbudzanie w nich miłości do francuskiej

kultury i dumy z tego, że Francja chce się nią z nimi dzielić

 Kolorowi w służbie Francji mieli ulegać asymilacji – stawać się

kolorowymi Francuzami

 Potem sami mieli wzbudzać w innych autochtonach miłość do kultury

francuskiej (galicyzacja ludów kolonialnych)
 ANTYANGIELSKI RUCH W INDIACH
POWSTANIE SIPAJÓW 1857 - 1858
 Duże zróżnicowanie etniczne, religijne – to wykorzystywali Brytyjczycy

 Zniszczono lokalne tkactwo – zalew tanich produktów brytyjskich

 Za zniszczeniem rzemiosła poszedł upadek miast – ich agraryzacja

 Wcześniej Indie produkowały m.in. na rynek europejski – teraz dostawca surowców

 Bawełna, indygo, kawa, herbata, juta

 Zyskowne uprawy głównie w rękach Brytyjczyków – załamanie indyjskiej gospodarki

 ANTYANGIELSKI RUCH W SUDANIE
POWSTANIE MAHDIEGO 1881 - 1899

 Od początku XIX w. Sudan był zależny od Egiptu (który sam formalnie był
turecką prowincją)

 Mahdi, czyli wysłannik Boga – misja oczyszczenia islamu i uwolnienia Sudanu

od Egiptu

 Na pomoc Egiptowi przyszli Brytyjczycy

 Pod Omdurmanem w 1898 Brytyjczycy i Egipt zdusili powstanie – Sudan

anglo-egipski
https://www.ft.com/__origami/service/image/v2/images/raw/http%3A%2F%2Fcom.ft.imagepublish.prod.s3.amazonaws.com%2F2580f250-6549-11e4-91b1-00144feabdc0?fit=scale-down&source=next&width=250
 POWSTANIE SIPAJÓW 1857 - 1859
 Bunt hinduskich i muzułmańskich żołnierzy w armii brytyjskiej

 Upokorzenie rządami obcych, niezadowolenie z likwidacji podziałów kastowych

 Kierowali głównie feudałowie – wykorzystali niechęć mas do Brytyjczyków

 Iskra – plotka o smarze do karabinów z tłuszczu krowiego i wieprzowego

KONSEKWENCJE
 Kompania Wschodnioindyjska traci zarząd – Indie pod bezpośredni zarząd Korony

 Jednak utrzymano władzę kilkuset radżów i maharadżów – umiejętne wygrywanie

lokalnych separatyzmów i różnic (stabilizacja brytyjskiej władzy)
 ROZWÓJ GOSPODARCZY I SPOŁECZNY INDII
 Aby korzystać z bogactw naturalnych Indii, trzeba było rozbudować infrastrukturę
 Kolei, drogi, kopalnie, magazyny, porty

 Rozwija się przemysł, rośnie klasa robotnicza i miejscowa warstwa przedsiębiorców

 Konieczność zatrudniania Hindusów na niższych stanowiskach w administracji i armii

– trzeba ich wykształcić, więc rośnie liczba inteligencji

 Część z nich kształciła się w angielskich szkołach – poznali stosunki panujące w

Europie i zrozumieli jakiego upokorzenia doznają w swoim kraju

 Rosła nowa świadoma grupa, wrogo nastawiona do panowania Brytyjczyków

https://www.wykop.pl/cdn/c3201142/comment_jHbAGmoIM1yh3lvRHJxEEhk5w5aQlaCO.jpg
 WYŚCIG O AFRYKĘ

 Nowa fala ekspansji Europy na Czarny Ląd już pod koniec XVIII w.

 Najpierw kupcy (faktorie), za nimi żołnierze (ochrona kupców i

kolonizatorów)

 Konferencja berlińska 1885 – rozbiór Afryki, „kto pierwszy, ten lepszy”

 Liberia i Cesarstwo Etiopii – tylko one się obroniły

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8b/Berliner_kongress.jpg
 AFRYKA I „BIALI WŁADCY”
TECHNIKI PODBOJÓW

 Przewaga technologiczna – podboje dokonywane przez niewielkie oddziały

 Często na drodze podstępu („umowy” z lokalnymi ludami, przekupstwo)

 Tworzenie oddziałów kolonialnych z lokalnej ludności – antagonizmy plemienne

 Ziemie opanowanie przez jakieś państwo Europy – prawowity właściciel

 Ziemie, które dopiero zamierzano zająć – „niczyje”

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Scramble-for-Africa-1880-1913.png/1280px-Scramble-for-Africa-1880-1913.png
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Punch_Rhodes_Colossus.png/463px-Punch_Rhodes_Colossus.png
 WOJNY KOLONIALNE
WOJNY BURSKIE
KOLONIA PRZYLĄDKOWA
 Pierwsi biali osadnicy w połowie XVII w., holenderscy, kalwińscy chłopi (Burowie)

 Decyzją kongresu wiedeńskiego teren ten przypadł Wielkiej Brytanii (Kolonia Przylądkowa)

 Burowie chcą mieć własne państwo, bez Brytyjczyków – Wielki Trek (1835)

 W 1833 Brytyjczycy w Imperium znieśli niewolnictwo – Burowie nie mogli się z tym pogodzić

 Najpierw założyli Natal – ale w 1842 Brytyjczycy go sobie podporządkowali

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/RepublikiBurskieXIXwiek.svg/800px-RepublikiBurskieXIXwiek.svg.png
 ORANIA I TRANSWAL 1851
 Pokonali lokalne ludy i założyli własne państwa

 Do lat 70. XIX w. Kolonia Przylądkowa i 2 państwa burskie (Orania, Transwal)

nie były zbyt zamożne

 Potem znaleziono złoża diamentów (1865) i złota (1884) w Transwalu

CECIL RHODES (1853 – 1902)

 Z ramienia Wielkiej Brytanii opanowywał tereny na północ od państw Burów

 Opanował tereny dzisiejszych: Botswany, Zimbabwe, Zambii, Malawi

https://image.freepik.com/darmowe-wektory/mapa-afryki_1078-370.jpg
 OD KAIRU PO KAPSZTAD
 Aby połączyć posiadłości Brytyjczyków, trzeba było opanować państwa Burów

I WOJNA BURSKA 1880 – 1881

 Burowie wygrali, Burowie zachowali niezależność

II WOJNA BURSKA 1899 – 1902

 Brytyjczycy nie rezygnują – prowokują kolejną wojnę

 Rozwinęli system obozów koncentracyjnych (zagłada Burów, blisko 30 tys. ginie)

 Orania i Transwal stają się terytoriami zależnymi Wielkiej Brytanii (od 1910 jako
dominium – 4 części: Kraj Przylądkowy, Natal, Orania, Transwal)
KOLONIALIZM

PRÓBA OCENY
 WYZYSK LUDNOŚCI KOLOROWEJ
 rabunkowy handel
 za cenne surowce dawano bezwartościowe ozdoby, najgorsze tkaniny, prymitywne
narzędzia, alkohol
 alkohol – niszczył spoistość wewnętrzną starych społeczeństw lepiej od karabinów

 wyzysk w pracy
 odbierano tubylcom ziemie,
 potem zatrudniano ich na plantacjach, w kopalniach, często w niewolniczych
warunkach

 bunty tłumione przez legie cudzoziemskie – najemnicy, kryminaliści lub

armie z najemnych tubylców
INNE SKUTKI PANOWANIA EUROPEJCZYKÓW W KOLONIACH

 Rozwój infrastruktury drogowej (drogi, kolej żelazna)

 Rozwój przemysłu (głównie wydobywczy)

 Rozwój szkolnictwa (potrzeba szkolenia niższych urzędników spośród lokalnej

ludności)

 „dziel i rządź” – podsycanie antagonizmów religijnych, kulturowych, rasowych

 System przekupstwa, podstępu, niedotrzymywania umów, gróźb i terroru

 Niszczenie starych kultur – podstaw wszelkich dążeń narodowowyzwoleńczych

 DWOISTE SKUTKI KOLONIALIZMU

 Stworzenie możliwości przyszłego unowocześnienia przestarzałych struktur

społecznych i gospodarki
 Dzięki wyższości technicznej kolonizatorów
 Dzięki innym systemom organizacji społeczeństwa, jakie z nimi przybyły

 Niszczenie regionalnych układów gospodarczych i starego rzemiosła

 One często stanowiły podstawę utrzymania rzesz ludności (patrz: Indie)
 Intensywna eksploatacja bogactw naturalnych skazywała kolonie na stagnację
gospodarczą