Korzystam z informacji

W obronie niewolników
Znaczenie Deklaracji Mocarstw w sprawie zniesienia handlu Murzynami, podpisanej
8 lutego 1815 r. i włączonej do Aktu końcowego kongresu wiedeńskiego, jest
niezaprzeczalne. Dokument ten jest powszechnie uważany za akt rozpoczynający
proces prawnej likwidacji niewolnictwa na świecie i zakończenia haniebnego dla
ludzkości handlu Afrykanami, których od XVI w. chwytano na Czarnym Lądzie
i przewożono przez Atlantyk do obu Ameryk.

Atlantycki handel ludźmi

Rozwój niewolnictwa był jednym ze skut-
ków odkrycia Ameryki przez Kolumba
w 1492 r. Na plantacjach zakładanych w ko-
loniach brakowało rąk do pracy. Pragnący
się wzbogacić europejscy koloniści począt-
kowo zmuszali do pracy Indian, którzy jed-
nak okazali się mało wydajni, dlatego aby
stale powiększać produkcję i zyski, sprowa-
dzano niewolników z Afryki. Szacuje się,
że od XVI do XIX w. przetransportowano
przez Atlantyk od 11 do 25 milionów czar-
noskórych niewolników. Nawet 30% z nich
umierało podczas podróży przez ocean.

3
4

Transatlantycki handel trójkątny, który rozwijał się od połowy XVI w., opierał się na handlu
m.in. afrykańskimi niewolnikami. Przykładowo prowadził go angielski handlarz niewolnikami
John Hawkins, który kupował towar w Anglii, wymieniał go na niewolników w Gwinei na wybrzeżu
Afryki Środkowej, a tych z kolei wymieniał na towary w Ameryce dostarczane następnie do Anglii.
 Korzystam z informacji

1 Kobiety, mężczyźni i dzieci byli prowadzeni na

sprzedaż przez łowców do atlantyckich
wybrzeży, skąd transportowano ich w ciężkich

PhotoPower/The Bridgeman Art Library

warunkach na drugą stronę oceanu. Ogłoszenie na
kongresie wiedeńskim oficjalnego zakazu handlu
niewolnikami z Afryki nie spowodowało natychmia-
stowej poprawy sytuacji tej ludności, ponieważ

Wellcome Library, London

jeszcze przez wiele lat nie udało się zahamować tego
procederu. Jednocześnie bezpośrednim negatyw-
nym skutkiem walki z handlarzami ludźmi było
narażenie wielu Afrykanów na śmierć z rozkazu
lokalnych władców, którzy przestawali widzieć
interes w utrzymywaniu przy życiu pojmanych ludzi
przeznaczonych początkowo na sprzedaż.
ilustracja, Wielka Brytania, 1880 r.

3 Ulotka informująca
o sprzedaży
niewolników
z Sierra Leone na targu
2 Przekrój statku nazywanego w jednej z brytyjskich
„trumną” przeznaczonego do kolonii w Ameryce
przewożenia niewolników z Afryki do Północnej. Wymieniono
kolonii w Ameryce. Podróż uwięzionych w niej liczbę oferowanych
Afrykanów odbywała się w ogromnym niewolników: 39 mężczyzn,
ścisku, brudzie i zaduchu pod podkła- 15 chłopców, 24 kobiety
dem. Skutkowało to epidemiami chorób i 16 dziewcząt.
i wysoką śmiertelnością.
ulotka, Ameryka Północna,
PhotoPower/The Bridgeman Art Library rysunek, Stany Zjednoczone, 1831 r. XVIII w.

4 Aukcja niewolników była miejscem,

skąd Afrykanie byli kupowani i zabierani
przez właścicieli plantacji do miejsc
ciężkiej pracy, w których często spędzali
już resztę swojego życia. Niewolnikami
byli najczęściej młodzi mężczyźni, ale
nie brakowało też kobiet i dzieci, które
angażowano do różnych prac w mająt-
kach kolonistów, np. do służby w domu
plantatora. Ilustracja z brytyjskiej prasy
przedstawia aukcję na targu w Stanach
Zjednoczonych.
Wellcome Library, London ilustracja, Wielka Brytania, 1856 r.

5 Niewolnicy pracujący pod okiem

nadzorców na plantacji bawełny
w Ameryce Południowej w XIX w.
Zatrudniani przez plantatorów nadzorcy
stosowali wobec nieposłusznych
surowe kary. Ilustracja ukazuje, że do
ciężkich prac nie oszczędzano również
kobiet.
BE&W/The Granger Collection ilustracja, Stany Zjednoczone, ok. 1860 r.
Korzystam z informacji
Ruch abolicjonistów
Dopiero od XVIII w. pod wpływem idei
oświecenia zaczęto dostrzegać nieludzki sto-
sunek do niewolników. Wpływ na zmianę
poglądów miały także informacje o warun-
kach, w jakich odbywał się handel niewolni-
kami i o metodach ich traktowania, szczegól-
nie na plantacjach amerykańskich. Pierwsze
towarzystwa abolicjonistów, czyli przeciwni-
ków niewolnictwa, powstały w Wielkiej Bry-
tanii, Stanach Zjednoczonych i Francji. Ode-
grały znaczący wpływ na stosunek państw do
problemu niewolnictwa. Ważnym krokiem
Museum of Fine Arts Boston
Problem niewolnictwa na kongresie
wiedeńskim
W grudniu 1814 r. Charles Talleyrand zapro-
ponował, by najważniejsi uczestnicy kongre-
su powołali komisję, która zajęłaby się pro-
blemem handlu niewolnikami. Propozycja
przedstawiciela Francji została zablokowana
przez Hiszpanię i Portugalię, które czerpały
z  tego procederu ogromne zyski. Dopiero
w  styczniu 1815 r. pod naciskiem Roberta
Stewarta Castlereagha powołano Komisję do
spraw Niewolnictwa. Dzięki temu przeciwni-
cy i zwolennicy handlu niewolnikami mogli
wypracować kompromis. Został on wyrażo-
ny w podpisanej przez wszystkie wielkie mo-
carstwa europejskie deklaracji potępiającej
niewolnictwo jako „uwłaczające zasadom
chrześcijaństwa i powszechnej moralności”
oraz zakazującej handlu niewolnikami.
Zmiany nie nastąpiły jednak to z  dnia na
dzień. Portugalia w zamian za odszkodowa-
nie w wysokości 300 tys. funtów zgodziła się
znieść handel niewolnikami za 8 lat, a Hisz-
pania za sumę 400 tys. funtów miała go za-
przestać za 5 lat.
stało się uznanie w 1772 r. niewolnictwa za
nielegalne w Anglii i Walii. Już podczas re-
wolucji francuskiej w 1794 r. Konwent zaka-
zał handlu niewolnikami i zniósł niewolnic-
two w koloniach francuskich. Z tej decyzji
wycofał się jednak Napoleon w 1802 r. Także
w Wielkiej Brytanii podjęto starania na rzecz
stopniowej likwidacji niewolnictwa.
W 1807 r. zniesiono handel ludźmi w kolo-
niach brytyjskich i zakazano obywatelom
Wielkiej Brytanii udziału w handlu niewol-
nikami.
Obraz Statek niewolniczy, namalowany przez brytyjskiego
malarza Williama Turnera, stał się artystycznym manifestem ruchu
abolicjonistów. Najbardziej poruszającym elementem tego dzieła
są skute kajdanami ręce afrykańskich niewolników wynurzające się
z wody (dolna część obrazu). Inspiracją dla powstania obrazu stały się
wydarzenia z 1781 r. Kapitan statku „Zong” wyrzucił za burtę 133
niewolników, aby zaoszczędzić na ich wyżywieniu i otrzymać
pieniądze z ubezpieczenia. Postawiony przed brytyjskim wymiarem
sprawiedliwości, uniknął kary, ponieważ sąd postawił utratę
niewolników na równi z utratą bydła lub koni.
obraz, Wielka Brytania, 1840 r.
Dalsze sukcesy abolicjonizmu
W 1833 r. zniesiono niewolnictwo w impe-
rium brytyjskim, a w 1848 r. ponownie za-
kazano go w koloniach francuskich. W Sta-
nach Zjednoczonych podczas wojny
domowej ogłoszono w 1863 r. zakaz niewol-
nictwa i wprowadzono go w 1865 r. poprzez
uchwalenie XIII Poprawki do Konstytucji
USA. W połowie lat 60. XIX w. ostatecznie
rozprawiono się także z  transatlantyckim
handlem niewolnikami.
BE&W/AKG Images
Akt końcowy kongresu wiedeńskiego poza
uporządkowaniem spraw Europy po epoce
napoleońskiej zawierał również prekursorskie
porozumienia międzynarodowe m.in.
dotyczące zakazu handlu niewolnikami.
dokument, XIX w.
 Korzystam z informacji

Rozwiąż zadania – skorzystaj z informacji

1 Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe. Wybierz „P”, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo „F” – jeśli jest fałszywe.

Handel niewolnikami stanowił jeden z filarów tzw. handlu trójkątnego, prowadzonego

P F
na Atlantyku od XVI w.
Pomysłodawcą podjęcia podczas kongresu wiedeńskiego prac nad problemem handlu niewolnikami
P F
był Robert Stewart Castlereagh.
Deklaracja Mocarstw w sprawie zniesienia handlu Murzynami dotyczyła wyłącznie transakcji
P F
na obszarze Europy.
Wielka Brytania jako pierwsza spośród państw europejskich zniosła niewolnictwo w swoich koloniach
P F
w końcu XVIII w.

2 Dokończ zdanie na podstawie tekstu źródłowego. Wybierz odpowiedź A albo B i jej uzasadnienie 1., 2. lub 3.

Deklaracja Mocarstw w sprawie zniesienia handlu Murzynami, 8 lutego 1815 r.

Pełnomocnicy mocarstw zgromadzeni na konferencji, [...] wziąwszy pod uwagę, że handel, znany pod nazwą
handlu Murzynami afrykańskimi, przez sprawiedliwych i oświeconych ludzi wszystkich czasów był uważany za
sprzeczny z zasadami ludzkości i moralności powszechnej, [...] nie mogliby zaszczytniej wypełniać swej misji, [...]
jak [...] ogłaszając w imieniu swoich monarchów pragnienie położenia kresu klęsce, która tak długo trapiła Afry-
kę, poniżała Europę i boleśnie raniła ludzkość [...], oświadczają w obliczu Europy, że uważają powszechne znie-
sienie handlu Murzynami za krok szczególnie godny swej uwagi, zgodny z duchem wieku i szlachetnymi zasada-
mi swych dostojnych monarchów.
Źródło: Wiek XIX w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998, s. 161.

W zacytowanym dokumencie przywódcy państw europejskich argumentowali, że ich wspólna deklaracja

wynikała z

handel niewolnikami przestał być opłacalny z powodu

poczucia sprawiedliwości 1.
A. rozwoju przemysłu w Europie.
i moralności,
niewolnicy byli traktowani nieludzko i bez poszanowania
ponieważ 2.
ich godności.
rachunku interesów
B. politycznych opinia publiczna w państwach europejskich nie popierała
i gospodarczych,
3.
władców zarabiających na handlu niewolnikami.

3 Ułóż chronologicznie wydarzenia dotyczące rozwiązania problemu niewolnictwa, wstawiając w kratki cyfry
od 1 do 5. Rozpocznij od wydarzenia, które miało miejsce najwcześniej.

zniesienie niewolnictwa w całym imperium brytyjskim

uznanie niewolnictwa za nielegalne w Anglii i Walii

podpisanie Deklaracji Mocarstw w sprawie zniesienia handlu Murzynami

zniesienie handlu ludźmi w koloniach brytyjskich

likwidacja niewolnictwa w Stanach Zjednoczonych

Korzystam z informacji

4 Uzupełnij zdania na podstawie danych statystycznych z wykresu. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.

Liczba niewolników wywiezionych z Afryki

przez Atlantyk
[tys. osób]
7000
6000
6096,2
5000
4000
3000 3446,8
2000
1000 1252,0
266
0
1519−1600 1601−1700 1701−1800 1801−1867

Liczba niewolników wywiezionych z Afryki przez Atlantyk od XVI w. do drugiej połowy XIX w. wyniosła ponad
4.1. ................ . Największy poziom handel Afrykanami osiągnął w 4.2. ................. . W porównaniu do stulecia, w którym
zaczynali działać abolicjoniści, w latach 1800–1867 liczba osób wywożonych z Czarnego Lądu 4.3. ................. .

4.1. A. 10 mln ludzi B. 25 mln ludzi C. 38 mln ludzi

4.2. A. XVII w. B. XVIII w. C. XIX w.
4.3. A. wzrosła ponad 4-krotnie B. spadła o ponad 1/3 C. spadła o ponad połowę