Opći (uvodni) dio)

I. KODIFIKACIJA: KONCEPT I HISTORIJA

1. Pojam kodifikacije: pravna tehnika ili unutr. usklaĊivanje pravnih normi

1. Objasni pojam, znaĉenje i definiciju kodifikacije

a) Značenje riječi kodifikacija : (lat. codex - zakonik, facere - činiti,

praviti) – pribiranje pojedinačnih zakona i njihovo sreĎivanje i
unošenje u jedno jedinstveno sistematsko djelo;

b) Prva definicija: proces unošenja u pravni sistem obavezujućeg zakona po nalogu

najvišeg političkog autoriteta jedne jedinice (Dakle, zakonik ili kodeks se može
definisati kao cjelina pravnih normi koje obuhvataju sve ili većinu aspekata određene
pravne oblasti ili grane, kao što je građansko, krivično, procesno pravo i sl).

c) Druga definicija: unutrašnje usklaĎivanje cjeline pravnih normi koje će

nadživjeti političke okolnosti pod kojima su donesene. (Kodifikacija kao pravna
tehnika temelji se na uvjerenju da je moguće dati koherentnost, odnosno unutrašnju
usklaĎenost cjelini pravnih normi koje će trajati duže nego političke okolnosti u kojima
su te norme formulisana).

2. Koji su glavni dijelovi ili tehniĉki aspekti kodeksa?

a) Naslov kodeksa (politički i pravni identitet)

- Naslov daje kodeksu politički i pravni identitet.
- Indicira pravnu oblast u kojoj je kodifikacija izvršena.
- Naprimjer, naslov Francuski građanski zakonik, ukazuje da je riječ o kodifikaciji normi
graĎanskog prava važećeg u Francuskoj.
b) Kolekcija teksta (cjelina skupljenih normi - sistemska i tematska djela)
- Kolekcija teksta - predstavlja cjelinu sakupljenih pravnih normi;
- Te norme su trajno, pouzdano i primjenjivo pravo na odreĎenoj teritoriji.
- Po načinu ureĎenja svoga sadržaja kodeksi su sistematska djela (sadrže sve ili
gotovo sve pravne norme koje se tiču jedne pravne oblasti ili grane, prema
aranžmanu koji je unaprijed odreĎen)
- Oni su, takoĎe, i tematska djela u smislu da sadrže pravne norme koje pripadaju
odreĎenim cjelinama.
c) Tabela sadržaja (indeksi, hijerarhijski sistem pravnih normi)
- Pokazuje kako je sadržaj kodeksa organizovan u hijerarhijski sistem pravnih normi.
- Hijerarhija pravnih normi, odnosno sistem koji se temelji na principu nadreĎenosti,
omogućava čitaocu kodeksa da razlikuje suštinsko od sporednog, opšte od posebnog,
pravilo od izuzetka.
- Konačno, indeksi omogućavaju lakše i brže pronalaženje odgovarajuće pravne
norme u kodeksu).

3. Glavni ciljevi: ujednaĉavanje i pojednostavljivanje pronalaţenja

primjenljive forme u datom sluĉaju

3. Koji su glavni ciljevi kodifikacije

a) Ujednačenje ili unifikacija prava na odreĎenoj teritoriji (dokidanje pravnog

partikularizma)

- Naime, kodifikacija je sredstvo kojim se efikasno dokida pravni partikularizam ili

neujednačenost prava na datoj teritoriji.
- Ukoliko je odreĎeni pravni sistem neujednačen te različiti pravni propisi važe za iste ili
slične situacije u kojima se naĎu pravni subjekti, onda se kodifikacija prava pojavljuje
kao efikasan način da se takvo stanje ukine.

b) Pojednostavljivanje pronalaženja primjenjive pravne norme u datom slučaju

(kodeks u sebi sadrži svo primjenjivo pravo u datoj pravnoj grani)

- Ako se odreĎeni pravni sistem zasniva na brojnim i raznovrsnim izvorima, onda se

pravni subjekti susreću sa teškoćama pronalaženja pravne norme koja reguliše dati
slučaj.
- U takvoj situaciji, kodifikacija je efikasno sredstvo, pošto kodeks u sebi sadrži sve
primjenjivo pravo u datoj pravnoj oblasti ili grani.

4) Koji su glavni oblici kodifikacije?

- Proces kodifikovanja prava u jednoj zemlji može biti dobra prilika da se pravo te zemlje
i promijeni ukoliko se smatra da je to pravo zastarjelo. (takva se kodifikacija onda naziva
reformna kodifikacija – to je ona kodifikacija u koju se pored postojećeg prava na
odreĎenoj teritoriji unose i novi koncepti i nove pravne norme - ova kodifikacija, dakle,
sadrži u sebi inovaciju).
- S druge strane, postoje kodifikacije isključivo postojećeg prava na odreĎenoj teritoriji,
koje se nazivaju konstantne pravne kodifikacije.

5. Uslovi i faktori koji pomaţu kodifikaciju

5. Koja su tri kljuĉna uslova (da bi moglo doći do kodifikacije

- Prvo, potrebno je da postoji visoko uvažavanje koncepta pisanog prava. (To znači da
je potrebno da nosioci vlasti i uticaja u odreĎenoj političkoj jedinici smatraju da je
pisano, a ne, npr., nepisano, pravo odgovarajuće sredstvo za održavanje reda u društvu).
- Drugo, potrebno je da u datoj političkoj jedinici postoji visoka koncentracija vlasti.
(Zakonodavna vlast ne smije biti podijeljena izmeĎu većeg broja divergentnih faktora, jer
bi to onemogućilo nametanje odreĎenog kodeksa).
- Treće, potrebno je da postoji visoki politički autoritet koji ima volju da nametne
kodifikaciju.

6. Koji su faktori koji mogu djelovati u korist kodifikacije?

a) Stanje postojećeg prava (haotično, nije u skladu s promjenama i zastarjelo)

-(1) Postojeće pravo je haotično i teško se pronalazi primjenjiva norma. (Naprimjer,
pravo je sadržano u različitim izvorima, nije napisano ili je protivrječno).
-(2) Postojeće pravo nije u skladu sa radikalnim promjenama koje su se desile u
društvu. (Naprimjer, došlo je do revolucije kojom su ukinute ranije političke strukture).
-(3) Postojeće pravo je u cjelini zastarjelo te pravne norme ne izražavaju kulturu datog
društva
b) Ranija kodifikacija kao model i pravnici sposobni da rade na kodeksu
- (1) Postoji ranija kodifikacija kao model i taj model je kulturno relevantan za narod
te političke jedinice. (Naprimjer, ako je u jednoj državi usvojena kodifikacija, narodi koji
su pod kulturnim uticajem te države inkliniraće prema slijeĎenju modela).
- (2) Postoje pravnici koji su spremni da igraju ulogu u izradi kodeksa. Pravnici su
nezamjenjivi u pripremi, izradi i primjeni kodeksa.

II. KODIFIKACIJE PREDMODERNOG DOBA

1. Kodifikacije u starim mediteranskim civilizacijama

7. Kodifikacije u starim mediteranskim civilizacijama (podruĉje Bliskog

istoka)

- Kodifikacije različitog stepena obuhvatnosti mogu se pronaći u svim periodima ljudske

civilizacije. Klinopisno pravo – to su najstariji zakonici svijeta
- U starom vijeku na području Bliskog istoka poznati su primjeri Zakonika Ur-Nammu
(oko 2100. p.n.e.), Lipit-ištar (oko 1850. p.n.e) te Hamurabijev zakonik (1750. p.n.e.).
- U starom Egiptu poznat je zakonik Bokhorisa (Bocchoris), odnosno Wahkare
Bakenranef iz osmog vijeka p.n.e.

8. Kodifikacije u starim mediteranskim civilizacijama (Rimsko carstvo)

- U ranijem periodu Zakon dvanaest tablica (451. p.n.e),

- U kasnijem periodu Codex Gregorianus (oko 291-291.) i Codex Hermogenianus
(295.).
- Codex Theodosianus (15. 2. 438) (Imperator Teodosius u 5. vijeku n.e. imao je
ambiciozan plan u pogledu kodifikacije prava: naredio je sakupljanje svih imperijalnih
konstitucija izdatih nakon Konstantina Velikog, praćenu kompilacijom tekstova klasičnih
pravnika. Rezultat je bio Codex Theodosianus, proglašen 15 februara 438. u Istočnom
carstvu, a krajem iste godine u Zapadnom carstvu).

9. Kodifikacije u starim mediteranskim civilizacijama (Bizant) Corpus iuris

Iustinianeum (528-533.)

- U 6. st. u Bizantiji imperator Justinijan (527-565) naredio je izradu kodifikacije koja će

sadržavati dotadašnje rezultate razvoja rimskog prava.
- Kodifikacija, koja će zauzeti posebno mjesto u historiji evropskog prava pod
imenom Corpus iuris civil ili Corpus iuris Iustinianeum, uraĎena je u periodu 528-
533.

10. Kodifikacije u starim mediteranskim civilizacijama (sadrţaj Corpus iuris

Iustinianeum)

Tri knjige i Novellae: (1) Digesta, odnosno izvode iz djela klasičnih rimskih pravnika,
(2) Institucije, udžbenik za studente prava, (3) Codex, zbirku carskih zakona i Novellae,
nove zakone izdate nakon proglašenja kodifikacije.

11 Zašto je kodifikacija - „mediteranski fenomen“?

- Iz okolnosti da se najveći broj poznatih kodifikacija pojavio u civilizacijama nastalim

na obalama Mediterana, brojni autori, kao što je francuski pravnik Jacques Bouineau,
izvode zaključak da je kodifikacija "mediteranski fenomen".
- To bi značilo da narodi naseljeni u oblasti Mediterana posjeduju zajednički
koncept po kome pravo treba da bude autoritativno dato u sveobuhvatnom
zborniku koji se imperijem državne vlasti primjenjuje na odreĎenom teritoriju.
- TakoĎe je uočeno u svakom slučaju da su postojali uslovi za nastanak kodifikacije te
faktori koji su djelovali u njenu korist.

2. Kodifikacije u Evropi u predmoderno doba (do revolucije 1848.)

12. Koje su najvaţnije kodifikacije u Evropi u predmoderno doba - Leges

Barbarorum (od 6. do 12. v.)?

- Prodor germanskih plemena na teritoriju Zapadnog rimskog carstva i pad ove imperije,
476. godine, doveli su do nove situacije u oblasti državnih institucija i prava.
- Germanska plemena su sa sobom donijela svoje običaje i shvatanja prava i pravde.
- Rimsko pravo, iako je i u očima barbara ostalo da stoji kao visoki ideal, padalo je u
zaborav.
- U tako osiromašenom, odnosno vulgarizovanom obliku rimsko pravo je zapisano u
zbirke kao što je Lex Romana Visigothorum iz 506., koji se odnosio na Rimljane što
su živjeli na teritoriji Vizigota.
- Vrlo brzo vladari barbarskih država nastalih na razvalinama Zap. rimskog carstva
započinju kodifik. običaja, svodeći na taj način usmenu tradiciju na pisanu formu.
- Rezultat takve aktivnosti bila je pojava tzv. barbarskih zakonika (leges barbarorum). --
- Ove kodifikacije običaja bile su izvršene na latinskom jeziku, te su i germanski
običaji bili izraženi latinskom pravnom terminologijom. (Kao primjer barbarskih
zakonika možemo navesti Salijski zakon (Lex salica, Pactus legis salicae) s poč. 6. v.,
koji je po personalnom principu primjenjivan na Salijske Franke (sjev. dio današnje
Francuske, te Ripuarski zakon (Lex ripuaria) iz 7. v., koji je važio za Franke u dolini
Rajne).

13. “Klasiĉno doba” kanonskog prava u Evropi – koje su njegove

karakteristike i znaĉaj (od 12. – 14. st.)

- U ranom srednjem vijeku u Evropi pravo je karakterisao naglašeni partikularizam.

- Ono je izviralo iz mnoštva izvora a feudalna rascjepkanost teritorija manifestovala se u
pravnoj sferi kroz važenje različitih prava.
- Kanonsko pravo pojavljuje se kao jedan od rijetkih integrativnih faktora u Evropi
koja je bila sinonim za kršćansku teritoriju (Pax Christiana)
- Naime, i pored svevažeće feudalne rascjepkanosti, stanovništvo cijelih država pa i
regija u bračnim, porodičnim i stvarima zakletvi bilo je pod nadležnošću jednog
prava - prava Katoličke crkve.
- Ovo je bilo moguće zato što je Evropa u srednjem vijeku bila sinonim za kršćansku
teritoriju (Pax Christiana).

14. U ĉemu je znaĉaj djela Concordia discordantium canonum (Gracijan)

- U periodu od 12. – 14 stoljeća kanonistička tradicija prerasla je u cjeloviti pravni

sistem, koji se diferencirao od teologije, na jednoj strani, i rimskog prava, na drugoj
strani, te bio predmet interesovanja profesionalnih pravnika i nauke
- MeĎu predstavnicima nauke ključnu ulogu je imao Ivan Gracijan, profesor prava u
Bolonji, koji je izmeĎu 1120. i 1140. napisao djelo Concordia discordantium canonum
(Sloga nesložnih kanona).
- Djelo je imalo za cilj da harmonizuje i sistematizuje oko 4000 različitih kanona
(crkvenih propisa). (Ovo djelo postalo je poznato pod nazivom Decretum Gratiani, kako
su ga nazivali njegovi komentatori.
- Iako je Gracijanovo djelo imalo karakter privatne kompilacije tada važećeg prava
Crkve, ono je imalo veliki autoritet i snažno je uticalo na ideju kodifikacije kanonskog
prava.

15. U ĉemu je znaĉaj kodifikacija papskih naredbi (dekretala) pape Grgura

XIII Corpus iuris canonici 1580.

- Na kodifikaciji papskih naredbi (dekretala), u periodu od od 13. do 16. st., pored

pravnika, angažovalo se i više papa, odnosno njihovih kancelarija;
- Njihove kodifikacije imale su opću važnost;
- Ističe se papa Grgur IX, a posebno papa Grgur XIII, koji je 1580. objavio službeno
izdanje zbirki kanonskog prava pod imenom Corpus iuris canonici, koje je aludiralo na
Justinijanovu kodifikaciju.
- Ova zbirka se sastoji od Gracijanovog Decretuma, Decretales pape Grgura IX, Liber
Sextus decretalium pape Bonifacija VIII, Clementinae pape Klementa V, Extravagantes
pape Ivana XXIII Extravagantes Communes, privatne zbirke koja sadrži dekretale raznih
papa.

16. Ius commune - opće srednjovjekovno pravo evropskih kontinentalnih

zemalja (pojam)

- Od 12. do 15. st. postojala je snažna veza izmeĎu pravne sistematizacije i političke
organizacije u evropskim zemljama, te značajna uloga pravne nauke koja postaje
temeljna snaga procesa kodifikacije.
- Od kraja 11. vijeka u Evropi počinje oživljavati interes za rimsko pravo, posebno
u onom obliku u kome je bilo kodifikovano u Justinijanovom zakoniku.
- To je veoma interesantan fenomen u historiji prava - da se šest stotina godina nakon
pojave jedne kodifikacije, koja je u međuvremenu pala u zaborav, pojavi interes za nju. –
- Formulisanje klasičnog kanonskog prava i oživljavanje rimskog prava kao dva uočljiva
procesa - tekla su istovremeno
- Uzeta zajedno ova dva prava činila su opće srednjovjekovno pravo (ius commune)
evropskih kontinentalnih zemalja.
- Kanonsko i rimsko pravo izučavani su zajedno na nastajućim evropskim pravnim
fakultetima, koristili su isti kategorijalni aparat i jezik, te se evropsko srednjovjekovno
pravo može razumjeti samo putem izučavanja ove dvije komponente.

17. Koje su glavne karakteristike realistiĉkog shvatanja prava kršćanskih

autora u Evropi u 13. st.

- U 13. st u Evropi je započeo značajan razvoj u oblasti prava

- Do toga je došlo iz više razloga: 13. vijek je bio mnogo manje fleksibilan i tolerantan
nego prethodni period (evropske države su bile suočene sa izazovima heretičkih
pokreta i drugim konfliktima što je dovelo do općih očekivanja za uspostavljanje
reda i poretka, a to je naglasilo važnost prava.
- Realističko shvatanje prava i pravde, zastupano od strane kršćanskih autora, učilo je da
je pravda nešto stvarno nezavisno od ljudske volje, te da se može otkriti korištenjem uma.
- Prema ovom učenju, postajale su tri vrste prava:
(1) božansko pravo, koje predstavlja volju Boga i koje je poznato ljudima putem objave;
(2) prirodno pravo, kao skup propisa putem kojih Bog upravlja fizičkim svijetom,
(3) ljudsko pravo, kao skup normi putem kojih ljudi pokušavaju da otkriju Božansko
pravo u oblasti meĎuljudskih odnosa.

18. Šta je uslovilo stvaranje novog općeg prava u 13. st., umjesto lokalnih
obiĉaja u Evropi
- Jaĉanje centr. vlasti u evrop. srenjovjek. drţavama dovelo je do jaĉanja
uloge kraljevskih na raĉun feud. sudova i ujednaĉavanja obiĉajnog prava
- Realističko shvatanje prava i pravde od strane kršćanskih autora, dovelo je do
povećanog interesa za ostvarivanje pravde konsekventno, do podrške zapisivanju
prava.
- Nadležnost kraljevskih sudova dovela je do potrebe za stvaranjem novog - opšteg
prava koje će zamijeniti različite lokalne običaje.
- Izlaz će biti tražen u kodifikovanju i ujednačenju običajnog prava.

19. Koji su najznaĉajniji primjeri novog općeg prava u 13. st. na podruĉju
Italije i italijanskih gradova-drţava

- Početkom 13. st., u Bolonji, u jednoj notarskoj školi, otkriven je Justinijanov Codex
iuris.
- Njegova sofistikacija i naglašavanje supremacije centralnog svjetovnog autoriteta
postala je privlačna vladarima.
- Pravne studije su se počele razvijati, a rimsko pravo se raširilo Evropom.
- Kao primjer zakona koji su se tokom 13. v. pojavili u evropskim zemljama možemo
spomenuti Liber Augustalis imperatora Frederika II iz 1231. za Kraljevstvo Sicilije i
- statute italijanskih gradova-država (Brescia 1200., Bologna. 1245., Florence 1246.,
Genoa 1143., Lucca 1224., Milan 1216., Parma 1276 itd.).

20.Koji su najznaĉajniji primjeri novog općeg prava u 13. st. na podruĉju

Španije

- Najznačajniji spomenik ovog perioda je svakako zakonik Los Siete Partidas (Zakonik u
sedam dijelova), izdat 1265. od strane kastiljanskog kralja Alfonsa X Mudrog.
- Sastoji se od sedam knjiga koje govore o religiji i obavezama klera, o vladaru i
vitezovima, o pravdi, o braku i porodici, o trgovini, o naslijeĎu i starateljstvu, o zloči-
nima, te propisima koji se tiču Jevreja, Maura i heretika).
- Ovaj zakonik se u literaturi ocjenjuje kao najmonumentalnije djelo evropskog
zakonodavstva u periodu izmeĎu Justinijana i modernog doba.

21. Koji su najznaĉajniji primjeri zapisivanja lokalnih obiĉaja prava u 13. st.
na podruĉju njemaĉkih zemalja – Saksonije i Austrije

- Primjeri zapisivanja lokalnih običaja u ovo doba iz njemačkih zemalja: Saksonsko

ogledalo (Sachsenspiegel), koje je uradio Eike von Repgow oko 1255.; Švapsko ogledalo
(Schzoabenspiegel) iz 1275., te Austrijsko zemaljsko pravo (Osterreische landrecht) iz
1290.
- Tokom 13.-14. vijeka u saksonskim gradovima formira se odvojeno i distinktivno
gradsko pravo, koje odražava značaj trgovačkih i gradskih centara.

22. Koje je pravo vaţilo u sjevernom, a koje u juţnom dijelu Francuske -

prvi poĉeci kodifikacije obiĉajnog prava u 15 I 16. stoljeću?
- Polovinom 15. v. u Francuskoj je započelo kodifikovanje običajnog prava.
- Glavni razlog te državne politike bila je potreba stabilizacije i racionalizacije privatnog
prava i promjene u domenu javnog prava u pravcu jačanja centralne vlasti.
- Naime, u pogledu važenja prava Francuska je bila podijeljena na sjeverni dio, gdje je
važilo običajno pravo (pays de coutumes) i južni dio, gdje je važilo rimsko pisano
pravo (pays de droit ecrit).
- Prvo se pojavljuju privatni zbornici obiĉajnog prava, a zatim i sluţbene
kodifikacije tog prava (krajem 16. v)
- Uz brojne probleme u pravnoj praksi u pogledu utvrĎivanja običajnog prava, ovaj
proces je bio završen krajem šesnaestog vijeka. (Rezultat je bilo 60 zbornika opšteg
običajnog prava i 300 zbornika posebnog običajnog prava).
- Nakon ovog procesa svaka provincija u Francuskoj imala je svoje zapisano pravo,
a običajno pravo se nije moralo dokazivati na sudu, pošto je postojao relevantni
zbornik toga prava potvrĎen kraljevskim autoritetom.

23. Kada je i kako objedinjeno Opšte obiĉajno pravo Francuske?

- Kodifikovanje običajnog prava u Francuskoj omogućilo je pravnicima da započnu i

naučno proučavanje toga prava i izvoĎenje opštih principa, te je tako nastala cjelina koja
se nazivala Opšte običajno pravo Francuske. (17. st. je bilo st. pravnih
teoretiĉara u Evropi
- Tu su se istakli pravnici kao što je Antoine Loysel (1536.-1617.), autor djela Institucije
običaja i Jean Domat (1625.-1696.), koji se bavio zamišlju da civilno (rimsko) pravo
izloži prema jednom prirodnom sistemu.
- Ovakav razvoj omogućio je kasniju modernu kodifikaciju prava u Francuskoj.

24. Najvaţnije kodifikacije u skandinavskim zemljama u 17. st.

- U skandinavskim zemljama, gdje je postojala duga tradicija pisanog prava, donose se

značajni zakonici.
- Danski kralj Christian V 1683. proglašava kodifikaciju privatnog, krivičnog i procesnog
prava pod naslovom Danske Lov (Dansko pravo),
- Danska kodifikacija primjenjivala se i u Norveškoj pod imenom Norske Lov (Norveško
pravo).
- Godine 1734. slijedila je i švedska kodifikacija Sveriges rikes lag (Zakonik švedskog
kraljevstva)

25. Kakav je bio uticaj prosvjetiteljstva na razvoj evropskog prava u 18.

stoljeću?

- Radilo se o uvjerenju da ljudski um ima oslobaĎajući uticaj kako na intelektualni život

tako i na društvenu organizaciju.
- Pristalice prosvjetiteljstva su težile ka kritičkom propitivanju cjelokupne tradicije
i vjerovali su da su u stanju da ponude racionalno, a to znači, kako su vjerovali, i valjano
tretiranje svih društvenih, ekonomskih, pravnih i političkih problema.
- U oblasti prava prosvjetiteljstvo je bilo usmjereno ka reformi i kodifikaciji ili
reformi putem kodifikacije.
- „Prosvjetiteljsko usmjerenje“ će kulminirati u modernim kodifikacijama
devetnaestog vijeka.
- Poznata imena ere prosvjetiteljstva su Adam Smith i David Hume u Škotskoj,
Montesquieu, Voltaire i Rousseau u Francuskoj, Giambattista Vico i Marchese de
Beccaria u Italiji, Jeremv Bentham u Engleskoj itd.
- Krajem osamnaestog vijeka pojavili su se i prvi rezultati prosvjetiteljstva u oblasti
kodifikacije - zakonici u Bavarskoj, Pruskoj i Austriji.

26. Navedi najvaţnije bavarske kodifikacije 18. stoljeća – glavni zakoni

- Bavarske kodifikacije vezane su za ime Maxa Josepha, koji je bio oduševljen idejom da
prosvijetljeni vladar treba da pretoči u pozitivno pravo prava i dužnosti koje proizlaze iz
prirodnog prava.
- Zbog toga je sebi postavio zadatak da za Bavarsku osigura jedinstveno i racionalno
pravo).
- Prvi korak bio je Bavarski krivični zakonik (Codex iuris Bavarici crminalis) proglašen
1751. (meĎutim, teško bi se moglo reći da je ovaj zakonik odražavao duh prosvjetiteljstva
- zadržana su krivična djela koja se tiču vještica, tortura je nastavila da se primjenjuje a
zadržane su i kazne sakaćenja).
- Slijedio je Zakonik o graĎanskom postupku iz 1753. a 1756. i GraĎanski zakonik
(Codex Maximilianeus Bavaricus civilis); ovaj zakonik, takoĎe, nije pružio temelj novom
pravnom sistemu već je, uglavnom, sadržavao norme pandektnog prava (usus modernum
Pandectarum; po unutrašnjem sistemu slijedio je sistem Institucija; kada je riječ o licima,
njima se bavi u zavisnosti od statusa koji imaju (aristokrata, kmet).
- I nakon provedene kodifikacije, u Bavarskoj, opšte njemačko pravo (Gemeines Recht)
ostalo je da supsidijarno važi.
- Bavarska je, naime, bila dio Svetog rimskog carstva njemačkog naroda i nije mogla
eliminisati primjenu opšteg njemačkog prava.
- Inače se, obično nakon kodifikacije, odgovarajući zakonik proglašava isključivim
izvorom prava u kodifikovanoj oblasti.

27. Kada se pojavilo I šta je obuhvatalo Opće zemaljsko pravo za pruske

drţave kao najvaţnija pruska kodifikacija 18. st.?

- Kodifikacije u Pruskoj obavljene su u vrijeme vladavine kralja Friedricha Wilhema I

(1713-1740), poznatog kao "vojnik-kralj".
- Ovaj vladar je za svoj glavni cilj u pravnoj politici proglasio pojednostavljenje i
ujednačenje administracije u različitim oblastima kojima je vladao.
- Rezultat je bio pojava Općeg zemaljskog prava za pruske države (Allgemeines
Landrecht fur die preussischen Staaten-ALR) godine 1794., koji je obuhvatao cijelo
područje prava - graĎansko, trgovačko, ustavno, krivično i pravo koje se tiče crkve i
feudalnih privilegija.
- Zakonik karakterište detaljno normiranje, a sadržajno je pod uticajem prirodnog prava.
(Ostao je na snazi u državama u kojima je proglašen sve do 1900. kada je na snagu stupio
Njemački graĎanski zakonik).

28. Kodifikacije u Austriji tokom 18. stoljeća

- Austrijski vladari su se tokom osamnaestog vijeka kontinuirano bavili idejom

kodifikacije prava i pored protivljenja aristokratije, koja je ovu ideju smatrala
ograničavanjem njihovih prerogativa.
- Najranije je došlo do kodifikacije krivičnog prava: godine 1769. proglašen je Krivični
zakonik Marije Terezije (Constitutio criminalis Theresiana).
- Opći zakonik o sudstvu slijedio je 1781. a Zakonik o graĎanskom postupku 1788.
- Pokušaj kodifikacije graĎanskog materijalnog prava je propao, osim dijela koji se bavi
porodičnim odnosima, koji je proglašen 1787.
- Do kodifikacije graĎanskog materijalnog prava doći će 1812.

3. Kodifikacije u muslimanskim zemljama Mediterana u predmoderno doba

29. Koji je rezultat procesa kodifikacije (taknin) u muslimanskim zemljama

Mediterana

- U muslimanskim zemljama s druge strane Mediterana takoĎe se pojavio koncept

kodifikacije.
- Proces kodifikacije: na ar. jez - taknin („načiniti zakon“), t.j. kanun, koji je
izdavala musl. politička vlast u 7. v.
- Taj proces se na arapskim jeziku označavao kao taknin ("načiniti zakon"), a
rezultat tog procesa bio je kanun (zakon koji je izdala muslimanska politička vlast).
- Ovaj termin ušao je u pravnu terminologiju muslimanskih naroda s prodorom helenskih
tradicija u vrijeme muslimanskih osvajanja Sirije i Egipta, tokom sedmog vijeka.
- Za afirmaciju ideje kodifikacije trebalo je da proĎe dugo vremena.

30. Šta ĉini osnovu pravnog sistema muslimanskih zemalja (glavni izvori
prava)

- Kur'an i Sunet dva su glavna izvora prava iz kojih se izvode pravne norme putem
procesa koji se naziva idžtihad)

- Naime, osnovu pravnog sistema muslimanskih zemalja činio je Šerijat, koji za

muslimane predstavlja - pravo sadržano u Božijoj objavi.
- Iz ova dva glavna izvora šerijatskog prava (Kur'an i Sunet), kompetentni muslimanski
pravnici izvode pravne norme putem procesa koji se naziva idžtihad.
- Idžma ili konsenzus – treće, kijas ili analogija četvrto mjesto na listi izvora
islamskog prava i urf ili običaj kao dopunski izvor
- Ako se u pogledu odreĎene norme postigne saglasnot svih kompetentnih pravnika ili
njihove većine, onda je riječ o konsenzusu (idžma), koji dolazi na treće mjesto u
hijerarhiji izvora prava.
- Na četvrtom mjestu je zaključivanje po analogiji (kijas).
- MeĎu dopunskim izvorima figurira, izmeĎu ostalih, običaj (urf), koji je u skladu sa
Šerijatom.

31. Ko je zakonodavac, a ko tumaĉ prava po islamskom uĉenju I ko ga

primjenjuje?

- Prema islamskom učenju, Zakonodavac je Bog, tumač Božjeg prava je ulema, dok
država ima zadatak da tako formulisano pravo primjenjuje
- Ovakav koncept, očito, nije ohrabrivao kodifikaciju, koja je po definiciji - proces
sakupljanja, sistematizacije i racionalizacije prava iza koga stoji autoritet države.
- Zbog toga, osnovni oblik u kome je bilo formulisano šerijatsko pravo jesu pravnička
djela (el-kutub el-fikhijje).

32. Šta su kanuni, kada se i zašto pojavljuju i šta se njima reguliše?

- Sa jačanjem svjetovne vlasti, posebno u procesu slabljenja abasijskog Hilafeta i

pojave novog centra moći - sultana - postepeno jača državno zakonodavstvo,
odnosno izdavanje kanuna u islamskoj državi.
- Tome je pridonijelo i zaostajanje u procesu samostalnog tumačenja izvora (idžtihad), pa
su vladari pravne praznine počeli popunjavati svojim kanunima. (izdavanje kanuna
vrhunac dostiže se u Osmanskoj državi).
- Kanuni su izdavani u pitanjima o kojima u glavnim izvorima šerijatskog prava nema
specijalne norme, a to su najčešće bila pitanja iz oblasti državne organizacije, vojske,
poreske politike i sl.

33. Koje su sliĉnosti i razlike izmeĊu kodifikacije obiĉajnog prava u Evropi I

tzv. “osmanskih obiĉaja”?

- Kanuni u Osmanskoj državi – tretirali su se kao sultanov ili osmanski običaj

- U tom smislu postoji sličnost izmeĎu kodifikacije običajnog prava u Evropi u kasnom
srednjem vijeku i afirmacije kanuna u Osmanskoj državi, negdje u isto vrijeme.
- Može se reći da praksa osmanskih sultana da izdaju kanune potvrĎuje tezu o kodifikaciji
kao "mediteranskom fenomenu".
- Ali postoje i razlike izmeĎu kodifikacije običajnog prava u Evropi i kodifikacija
"osmanskih običaja": Osmanlije nisu samo sabirali i sistematizovali običaje koje su
zatekli na svojim teritorijama - oni su ispitivali i njihovu saglasnost sa Šerijatom, te bi u
kanune uključivali samo one koji proĎu takvu provjeru "islamiciteta".

34. Šta je kanunama (objasni na primjeru iz vremena sultana Mehmeda II,

15. st.)

- Kanuni su sakupljani u zbrike koje se nazivaju kanunname.

- Najpoznatija kanunnama je Kanunname-i Ali Osman ili Kanunnama o organizaciji
države iz vremena sultana Mehmeda Fatiha (15. vijek).
- Ovaj zakonik se sastoji iz uvoda i tri dijela: prvi dio govori o sultanskom savjetu
(Divan-i Humayun), drugi dio govori o sultanatu, a treći dio o krivičnim sankcijama.

35. U kakvu se meĊusobnu vezu moţe dovesti izdavanje kanuna i Tanzimat

u Osmanskom carstvu?

- Osmanska praksa izdavanja kanuna otvorit će put prihvatanju modernih

zakona u Osmanskoj drţavi tokom 19. st.
- Naime, osmanski državnici, voĎeni idejom modernizacije, iskoristit će praksu izdavanja
kanuna da putem nje prihvate evropske zakonike 19. st..
- Recipirani evropski zakonici zvat će se kanuni. (Ali oni više neće odražavati "osman-
ski", nego "evropski običaj").

III. KODIFIKACIJE MODERNOG DOBA

1. Historijski kontekst

36. Kad poĉinje moderno doba i koji su elementi modernosti?

- Moderno doba započelo je otkrivanjem Novog svijeta 1492., a njegova rana faza
završila se Francuskom graĎanskom revolucijom 1789.
- U ovom periodu došlo je do religijske i političke reformacije, prosvjetiteljstva i
sistematskog tretiranja prava u formi kodifikovanja običaja, recipiranja rimskog
prava i jačanja državnog zakonodavstva.
- Modernost kao novi naĉin ureĊenja društva i ţivotnog stila ukljuĉivala je,
prema analizi Harveya. G. Coxa, sljedećih pet elemenata:
-(1) uspostavljanje suverenih nacionalnih država;
-(2) nauku i tehnologiju;
-(3) birokratski racionalizam kao princip državne organizacije;
-(4) borbu za maksimiziranje zarade i
-(5) sekularizaciju, odnosno odvajanje religijskog i političkog autoriteta.
- Ovakvo definisano novo shvatanje čovjeka i društva, javilo se prvo u zemljama
zapadne Evrope a zatim se proširilo na njen istok i dalje, putem kolonijalnih
osvajanja, na zemlje Azije, Afrike i Južne Amerike.

37. „Dugi XIX vijek“: koje su glavne karakteristike tog perioda na

društvenom i drţavnom, a koje na pravnom planu u Evropi?

- „Dugi XIX vijek“ ili „buržoaska era i doba industrijske revolucije“ (počeo
Francuskom revolucijom, a završio poč. Prvog sv. rata)
- Njegove dvije glavne karakteristike bile su (1) uspostavljanje i konsolidacija vlasti
graĎanske klase i (2) provoĎenje industrijske revolucije.
- Jačanje nacionalnih država (na državnom planu), talas kodifikacija prava,
prvenstveno graĎanskog prava (na pravnom planu)
- Nacionalna država, koja se javlja u ovo doba, jeste država čija se teritorija podudara sa
teritorijom koju naseljava odreĎeni narod.
- Nacionalne države opredjeljuju se za kodifikaciju prava. (Taj proces ogledao se u
donošenju pisanih ustava u evropskim kontinentalnim zemljama, te kodifikovanju
privatnog i javnog prava).
- Kodifikacija je zadobila vid masovnog fenomena, tako da je svaka nezavisna
evropska zemlja 19. v. vlastitu kodifikaciju.

2. Opće karakteristike modernih kodifikacija

38. Koje su opće (zajedniĉke) karakteristike modernih kodifikacija

- (1) Kodifikacije 19. v. nastale su kao rezultat epohe prosvjetiteljstva, a vrijednosti koje
je trebalo da štiti to novo pravo su: jednakost graĎana, priv. svojina, slobodu ek.
aktivnosti
- (2) Kodifikacije XIX st. nastale su uglavnom pod uticajem učenja škole prirodnog pra-
va (po teoretičarima ove škole, izvor prirodnog prava je u razumu),
- Justinijanove kodifikacije i to Institucije - primjer za graĎanske zakone 19. v. (koji su
obično bili iz tri dijela: o licima, o stvarima i o tužbama)
- Kodifikacije XIX st. predstavljaju i izraz pozitivističkog pristupa pravu (kretanje od
pravne nauke ka zakonodavstvu - razvilo se uvjerenje da jedna nacija, ukoliko želi da
bude moderna, mora organizovati cijeli pravni život na kodifikaciji.
- Kodifikacije XIX st. korištene su i kao sredstvo državne imperijalne politike.
- Kodifikacije XIX st. manifestuju težnju ka pojednostavljenju prava i olakšavanju
pristupa pravu.
- U kodeksima objedinjeno (ranije rasuto) pravo u jednom zborniku na nacionalnom
planu predstavlja značajan elemenat nacionalne kulture
- Kodifikacijama se smanjuje uloga sudije, a pravna nauka svodila se na tumačenje
kodeksa (francuska „škola egzegeze“)
- Na ovaj način, šk. prir. prava, došla je do apsurdnog rezultata: namjera zapisivanja
prava, pretvorila se u izradu zakona kao jedini izvor oslanjanja

39. Kako se kodifikacije 19. st. dijele po historijskom kontekstu, a kako po

jeziku I stilu?

- Pored zajedničkih karakteristika, kodifikacije 19. st. razlikuju se po historijskom

kontekstu u kome su nastale i sredstvima koja su korištena za postizanje proklamovanih
ciljeva kodifikacije.
- Kodifikacije 19. st. se prema historijskom kontekstu mogu podijeliti (1) na one koje su
rezultat revolucionarnog pokreta i (2) na one koje konsoliduju postojeće stanje
društvenih odnosa.
- (1) Primjer prve vrste kodeksa je Francuski graĎanski zakonik (CC), koji predstavlja
rezultat revolucionarnog preobražaja društva sa brižljivo uključenim elementima
predrevolucionarnog i revolucionarnog prava;
- (2) Primjer druge vrste zakonika je Njemački graĎanski zakonik (BGB) iz 1896., koji
je nastao da konzervira odreĎenu društvenu situaciju, korisnu po ustanovljeni poredak.
- Prema stilu, ove kodifikacije mogu se podijeliti: na one koje su pisane jednostavnim,
opšterazumljivim "narodnim" stilom, kao što je Francuski graĎanski zakonik,
- One koje se koriste stručnom terminologijom, apstraktan jezik, kao što je slučaj sa
Njemačkim graĎanskim zakonikom.

Drugi dio (o zakonima)

IV. FRANCUSKI GRAĐANSKI ZAKONIK

1. Nastanak Francuskog graĊanskog zakonika

- Ideja o izradi zakonika za svaku pravnu oblast bila je inicirana još od voĎa Francuske
graĎanske revolucije.
- Ustav iz 1791. godine je u svom prvom članu proklamovao da će se izraditi zakonik
graĎanskog prava jedinstvenog za cijelo kraljevstvo.
- Sve do 1804. godine, kada je Napoleon Bonaparta uveo Francuski graĎanski zakonik,
bilo je četiri pokušaja izrade graĎanskog zakonika (1793., 1794., 1796., 1799.).
- Dakle, Napoleonov graĎanski zakonik je bio peti zvanični pokušaj izrade
graĎanskog kodeksa. Ovaj put je taj pokušaj rezultirao zvaničnom kodifikacijom.
- Namjera Napoleona Bonaparte je bila da učvrsti nove odnose u francuskom društvu
putem jasnih zakona koji će predstavljati kombinaciju predrevolucionarnog režima i
novine koje je donijela revolucija.
- Cijela procedura izrade graĎanskog zakonika trajala je 4 godine. U tom procesu donijeto
je 36 zakona koje je Napoleon proglasio i prije nego što su ujedinjeni u novi jedinstveni
kodeks.
- Kodeks je zvanično proglašen 21. marta 1804. godine (30. ventoza godine XII) pod
naslovom CODE CIVILE DES FRANCAIS (GraĎanski zakonik Francuza).
- Kasnije je više puta mijenjao ime, da bi od 04. septembra 1870. godine nosio naziv
Code civil- GraĎanski zakonik.

2. Kakva je bila uloga Napoleona Bonaparte u izradi Francuskog

graĊanskog zakonika

- U radu posljednje komisije za izradu Zakonika vrlo važnu ulogu imao je prvi konzul -
Napoleon Bonaparta. (On je, kad god je smatrao da je potrebno, lično predsjedavao
sjednicama Državnog savjeta na kojima je raspravljano o tekstovima nacrta graĎanskog
zakonika. Tako je, naprimjer, od 106 sjednica Državnog savjeta koje su bile posvećene
ovom pitanju, Napoleon prisustvovao na 55 sjednica).
- Cijela procedura izrade zakonika trajala je četiri godine; u tom procesu donijeto je 36
zakona koje je Napoleon proglasio prije nego što su ujedinjeni u jedinstven kodeks
- Svojim ličnim stavovima uticao je na neka rješenja u kodeksu, kao što je izvjesna
netrpeljivost prema strancima, očinska vlast u porodici, pravna podreĎenost žene i
isključenje nezakonite djece.

3. Sistem Francuskog graĊanskog zakonika (sastavni dijelovi i sadrţaj)

- Francuski graĎanski zakonik je 1804. godine imao 2281 član (dva više nego što ima
danas). Bio je podijeljen na sljedeći način:
1. Uvod - koji govori o publikaciji, pravnom dejstvu, i primjeni zakona u cjelini,
2. Knjiga I - o licima, koja je podijeljena u 11 naslova, koja govori o graĎanskim
pravima, graĎanskom statusu, porodici i nesposobnosti,
2. Knjiga II – o imovini i različitim modifikacijama imovine. Podijeljena je u 4
naslova a bavi se imovinom, vrstama imovine i služnostima,
3. Knjiga III – o različitim načinima stjecanja imovine. Ovo je najobimniji dio
zakonika, ima 1570 članova svrstanih u 20 naslova. Govori o nasljeĎu,
testamentu, ugovorima, kvaziugovorima, deliktima i kavzideliktima, posebnim
vrstama ugovora, dosjelosti i sl.

4. Glavni izvori Francuskog graĊanskog zakonika

1. Rimsko pravo,
2. Kanonsko pravo,
3. Kraljevske uredbe,
4. Revolucionarno pravo,
5. Pravna nauka.

5. Krakter Francuskog graĊanskog zakonika

Francuski graĎanski zakonik je često ocjenjivan kao zakonik prelaznog perioda. Po svom
sadržaju Zakonik podržava centralne ideje vremena u kome je tekst nastao. Te ideje su:
1. Sekularizam- ideja koja je tražila potpuno odvajanje civilnog i kanonskog prava,
2. Prava pojednica- Zakon eksplicira političko pravnu filozofiju prava pojedinca
izraženu u Deklaraciji o pravima čovjeka i graĎanina iz 1789.g
3. Sloboda-ideja slobode je preuzeta iz kanonskog prava ali joj je dato novo
značenje. Sloboda se prvo izvodi iz prava pojednica , te se pojedinac štiti od
različitih kolektiva.
4. Jednakost- ideja preuzeta iz graĎanske revolucije. Ona je izvorno značila
jednakost za svakog bez obzira na klasu ili ličnost. MeĎutim, ova ideja je
vremenom ograničena u više aspekata.
5. Ideja o autoritetu unijeta je u Zakonik odražavajući stav Napoleona o svijetu i
društvu.

6. Recepcija Francuskog graĊanskog zakonika

Tokom Napoleonovih osvajanja i u vremenu koje je slijedilo Zakonik se proširio

izvan granica Francuske. Zakonik se proširio na zemlje koje su anektirane od strane
Francuske- Belgija, Luksemburg, Pijemont dijelovi Italije, Holandije i Njemačke,
satelitskim državama Napuljom, grofovijom Varšava, Batavijom, Švajcarskom.
U ostatku Evrope preuzet je djelimično ili je uticao na graĎanske zakonike
Španije (1899), Portugala (1867), Rumunije (1864) i Srbije (1844).
U Evropi nije uticao na Austriju, na skandinavske zemlje, Britanska ostrva.
Zakonik je uticao na zakonike latinske Amerike- Meksiko (1870), Argentina (1869). U
muslimanskim zemljama- direktno primjenjvan u Alžiru, a u Tunisu i Maroku uticao na
nacionalne kodifikacije.
Inspirisao je egipatski Zakonik za mješovite sudove (1875) koji je opet bio osnova
za Nacionalni zakonik (1883). Zakonik je imao i uticaj na pravo u Libanu i Siriji.
Zakonik je uticao na zakonike Kvebeka (1866) u Kanadi i Lujizijane u SAD, koja je
donijela svoj graĎanski zakonik 1825, koji je mijenjan 1870.

V. AUSTRIJSKI GRAĐANSKI ZAKONIK

7. Nastanak Austrijskog graĊanskog zakonika

a) Proces kodifikacije graĊanskog prava zapoĉeo je u Austriji u vrijeme

Marije Tereze (1740-1780).

- Godine 1753. formirana je komisija za izradu zakonika koji bi važio za sve podanike
habsburških nasljednih zemalja i koji bi primjenjivali svi državni sudovi.
- Plan je bio da se novi zakonik temelji na pandektnom pravu (usus modernus) a kao
dopunski izvor da koristi prirodno pravo.

b) Nacrt zakona Codex Theresianus – odbijen od strane Carice i njenog

imperijalnog savjeta zbog preopširnosti i nejasnoće

- Rezultat rada ove komisije bio je nacrt zakonika na njemačkom jeziku, poznat kao
Codex Theresianus, koji je slijedio sistem Justinijanovih Institucija i predstavljao zapis
opšteg prava (Gemeines Rechts) habsburških nasljednih zemalja.
- Carica Marija Tereza i njen imperijalni savjet odbili su ovaj nacrt zbog preopširnosti i
nejasnoće, složivši se da on predstavlja materijal za jednu buduću kodifikaciju.

c) Nova komisija radi na Drugom nacrtu Zak. od 1772. do 1786., publikovao

ga car Jozef II (bio je kraći i jasn. nego prethodni: zapis pandektnog prava)

- Uočeno je da je potreban dalji rad na tekstu i to je nastavljeno u vrijeme Leopolda II

(1790-1792).
- Ovaj vladar je naredio da se o tekstu budućeg zakonika zatraže mišljenja pokrajinskih
vlada, pravnih fakulteta i predstavnika sudstva.
- Rezultat je takoĎe bio zapis pandektnog prava.

d) Treća komisije za izradu Zakonika formirana je za vladavine Franza II

(1792-1835) - proglašen 1.6.1811., u Austriji na snazi i danas (uloga Zeillera)

- Najaktivniji član te komisije bio je Franz von Zeiller, sudija i profesor prirodnog
prava na Univerzitetu u Beču.
- U izradi nacrta zakonika on se oslanjao najviše na učenje prirodnog prava i ideje
prosvjetiteljstva.
- Zakonik je proglašen 1. juna 1811. u Beču pod naslovom Allgemeines Burgerliches
Gesetzbuch fur die deutschen Erblander (Opšti graĎanski zakonik za njemačke
nasljedne teritorije), poznat po skraćenici ABGB (u našoj literaturi se kraćeno citirao
kao AGZ).
- U Austriji je na snazi i danas uz izmjene koje su u meĎuvremenu izvršene, posebno u
oblasti ugovora.

8. Sastavni dijelovi i sadrţaj Austrijskog graĊanskog zakonika (Sistem)

a) Sastavni dijelovi Zakonika (uvod i tri dijela)

- AGZ predstavlja kodifikaciju privatnog prava koja slijedi sistem Institucija.

- Imao je 1502 člana.
- Tekst je podijeljen na kraći uvod i tri dijela.

b) Sadrţaj uvoda i prvog dijela (o licima)

- U uvodu se govori o tome šta je graĎansko pravo uopšte, njegovom tumačenju i

važenju (daje se odgovor na pitanje: šta je graĎansko pravo.
- Prvi dio Zakonika govori o licima, uključujući pitanja pravne sposobnosti, ženidbenog
prava, odnosa meĎu roditeljima i djecom i tutorstvo.

c) Sadrţaj drugog dijela (o stvarima)

- Drugi dio govori o stvarima, uključujući pitanja definicije i vrste stvari, realna i
personalna prava na stvari.
-(1) U realna prava na stvari spadaju: posjed, vlasništvo, zalog, služnost, pravo
nasljedstva i sl.;
-(2) U personalna prava na stvari spadaju: ugovori (poklon, ostava, posuda, zajam,
zamjena, kupoprodaja, nasljedni zakup, usluga za plaću, zajednica dobara, bračni
ugovor, ugovori na sreću i sl.) i pravo naknade štete).

d) Sadrţaj trećeg dijela (liĉna prava i prava na stvari)

- Treći dio posvećen je zajedničkim odredbama za (1) lična prava i (2) prava na
stvari. (Tu se u četiri glave ureĎuju pitanja koja se odnose na utvrĎivanje prava i
obaveza, njihovo preinačenje i prestanak kao i na zastarjelost i održaj)

9. Koji su izvori Auatrijakog graĊanskog zakonika (Izvori)?

a) Dva glavna izvora - rimsko pravo i prirodno pravo - (korišteni su tako da

AGZ sadrţajno predstavlja njihovu kombinaciju)
- Rimsko pravo je bilo historijsko nasljeĎe njemačkih zemalja, jer se od 1495.
primjenjivalo na teritoriji Svetog rimskog prava.
- Učenje prirodnog prava bilo je rezultat intelektualnog razvoja Evrope iz doba
prosvjetiteljstva.

b) Primjeri kombinacije rimskog i prirodnog prava

- Kao primjer kombinacije ova dva izvora možemo navesti sljedeće: Zakonik ne slijedi
učenje prirodnog prava po kome je saglasnost volja dovoljna da prenese vlasništvo nego
zahtijeva neke vanjske forme prenosa. (Pravi razliku izmeĎu pravnog naslova, koji
opravdava sticanje vlasništva, i predaje stvari, koja je neophodna za sticanje kao što su to
i Rimljani činili).
- S druge strane, pod uticajem škole prirodnog prava, isključuje bilo kakvo uvažavanje
budućih običajnih normi, te priznaje samo one običajne norme koje su unijete u zakonik.
- Kako je poznato, škola prirodnog prava učila je da pravne norme treba da budu
date i tumačene samo od strane zakonodavca.

10. Glavne karakteristike Austrijskog graĊanskog zakonika (Karakter)

a) Kontrakodifikacija Francuskom graĊanskom zakoniku

- U vrijeme kada je izvršena kodifikacija prava u Austriji, ova zemlja i Francuska bili su
glavni politički neprijatelji (veliki broj Austrijanaca bili su protiv Francuske revolucije i
njenih rezultata)
- U tom smislu, AGZ može da se posmatra i kao kontrakodifikacija Francuskom
graĎanskom zakoniku.

b) AGZ nije bio pod uticajem ideja politiĉke demokratije i narodnog

suvereniteta (jednakost shvaća kao pravna jednakost)

- Poznato je na primjer, da je glavani arhitekta AGZ Franz von Zeiller bio oštar kritičar
francuske kodifikacije.
- AGZ prihvata učenje o jednakosti ljudi, ali ovu jednakost shvaća kao pravnu jednakost.
(smatra, naprimjer, da obje strane u ugovorima zakupa i najma, i zakupodavac i zakupac,
i najmodavac i najamnik, imaju istu ekonomsku moć i jednaku snagu pregovaranja, što se
pokazalo kao netačno).

c) Po svom sadrţaju AGZ je više skup principa koje treba primijeniti nego
kodeks koji sadrţi detaljne i precizne norme.

- MeĎu principima privatnog prava koje uspostavlja ovaj zakonik treba spomenuti:
- (1) princip individualne slobode, koji znači slobodu da se ulazi u pravne odnose na
način i u obliku koje zainteresovane strane odrede,
- (2) princip konsenzusa, koji znači da se promjene u pravnoj situaciji mogu postići
samo saglasnošću stranaka.
d) Sretan spoj izmeĊu kritiĉke racionalnosti i jasnog smisla za tradiciju
(jasan, razumljiv, mogao biti predmet modernog tumaĉenja)

- Oslanjajući se na rimsko pravo koje je od 1495. predstavljalo osnovu opšteg prava

Svete rimske imperije i prirodno pravo, ovaj zakonik je, po riječima Konrada Zweigerta i
Heina Kofza postigao „sretan spoj između kritičke racionalnosti koju je zahtijevalo
vrijeme i jasnog smisla za tradiciju.“
- On je dozvoljavao pravnicima da popunjavaju praznine, bio jasan, razumljiv i
mogao biti predmet modernog tumačenja. (Tako je naprimjer, 1867. liberalna većina u
austrijskom parlamentu isključila kanonsko pravo iz porodične sfere, dok je područje
ekonomskih odnosa otvoreno za razvijajuće buržoaske odnose).

e) Efikasno regulisao odnose kvazifeudalnog društva (revizija i glavne

izmjene AGZ donijete 1914-1916. u obliku tri novele)

- Gotovo pola stoljeća od donošenja, zakonik je efikasno regulisao odnose

kvazifeudalnog društva.
- Polovinom 19. st. vodeća ličnost revizionističke austrijske škole prirodnog prava
Josef Unger uticao je na austrijske sudove da započnu modernu i liberalnu
interpretaciju AGZ. (On je, takoĎe, krajem 19. st. imenovan u komisiju za reviziju
AGZ. Pod njegovim uticajem i uticajem Njemačkog graĎanskog zakonika iz 1900.,
donijete su 1914.- 1916. glavne izmjene ovog zakona u obliku tri novele).

11. Recepcija Austrijskog graĊanskog zakonika

- Ovaj zakonik je primjenjivan u zemljama Austrijske carevine (kako se ova zemlja

zvala nakon 1804.), odnosno Austro-Ugarske monarhije (kako se ona zvala nakon 1867.)
- Njegova primjena bila je protegnuta i na Lihtenštajn, MaĎarsku, Hrvatsku, Slavoniju,
Vojvodinu i Banat (od 1853), te na krajeve koji će kasnije postati Rumunija, sve dok u
njima nije 1865. uveden zakonik uraĎen po uzoru na francuski Code Civil.
- U Bosni i Hercegovini ovaj zakonik je u vrijeme austrougarske uprave imao značaj
pomoćnog pravnog izvora.
- Nakon raspada Austro-Ugarske 1918., AGZ je primjenjivan u zemljama
nasljednicama u centralnoj i jugoistočnoj Evropi, sve do uvoĎenja socijalističkih režima.

VI. NJEMAĈKI GRAĐANSKI ZAKONIK

12. Kako i kada je nastao Njemaĉki graĊanski zakonik ( Nastanak)

a) Nakon ujedinjenja Njemaĉke 1871., nije odmah uspostaljen jednoobr.

pravni sistem (u nekim zemlj. Nastavljena je primjena ranijeg prava –
Saksonija, Rajnska)
b) Potreba za unifikacijom prava za ĉitav prostor Carstva postaje sve veća,
pa se uspostavlja mehanizam za ujednaĉavanje prava (Od 1873. zakoni su se
mogli donositi za bilo koju oblast graĎanskog prava, a 1877. je formiran Vrhovni
savezni sud sa nadležnošću u oblasti krivičnog i trgovačkog prava.

c) Prvi Njemaĉki kriviĉni zakonik (baziran na Pruskom kriviĉnom zakoniku

iz 1851), proglašen 1871. (Predstavljao je reprodukciju zakonika Sjeverno-
njemačke konfederacije, a ovaj, opet, bio baziran na Pruskom krivičnom zakoniku
iz 1851.)

d) Poĉetak izrade graĊanskog zakonika – 1874. – formirana komisija od 11

ĉlanova

e) Nakon 13 g. rada, komisija je izradila nacrt zak., koji je objavljen 1888. i

dat na javnu raspravu (kritika: oslonac na rimsko pravo, suviše apstraktan)

f) Nova komisija koja je imala zadatak da revidira i pojednostavi jezik nacrta

zakonika, formirana je 1890.

g) Revidirani nacrt Zakona je završen 1895. i u primjeni je od 1. 1. 1900. g.

13. Sastavni dijelovi i sadrţaj Njemaĉkog graĊanskog zakonika (Sistem)

a) Njemaĉki GraĊanski zakonik ima 2.385 ĉlanova, podijeljenih u pet knjiga

- 1. Opšti dio: o licima, definiciji stvari, klasifikaciji pravnih poslova, rokovima i

zastari, vršenju prava, samoodbranj i samopomoći, te davanju sigurnosti.
- 2. Obligaciono pravo: o sadržaju obligacija, obligacionim odnosima na osnovu ugovo-
ra, prestanku obligacionih odnosa, prenosu potraživanja, preuzimanju dugovanja, te
pojedinim obligacionim odnosima.
- 3. Stvarno pravo: stvari, vlasništvo, posjed, služnosti i sl.
- 4. O porodičnom pravu uključujući pitanja braka, porodice i starateljstva.
- 5. Propisi nasljednog prava, te pitanja zakonskog nasljeĎivanja, testamenta isl.

b) Raspored graĊe – na tradiciji njem. pandekistiĉke škole (zbog ovakvog

izlaganja, odreĊ. odr. moraju se ĉitati u svjetlu drugih odredaba u zakonu)

-Ovakav sistem podjele graĎanskopravnih propisa predstavljao je tradiciju

pandektističke škole u Njemačkoj.
- Zbog usvojenog sistema izlaganja materije potrebno je odreĎene odredbe sadržane u
ovom zakoniku čitati u svjetlu drugih odredaba koje se bave tom materijom. (Naprimjer,
za rješevanje određenog spora koji se tiče kupoprodaje, moraju se uzeti u obzir
odgovarajući članovi Opšteg dijela, zatim odredbe o obligacijama, zatim opšti propisi o
ugovorima i, konačno, propisi koji se tiču samog ugovora o kupoprodaji).
14. Izvori Njemaĉkog graĊanskog zakonika

a) Dva glavna izvora Njemaĉkog graĊanskog zakonika su rimsko pravo i

njemaĉki obiĉaji

- (1) Rimsko pravo je prisutno u njemačkim zemljama kao rezultat recepcije koja je
izvršena u kasnom srednjem vijeku i u rano moderno doba.
- Uticaj rimskog prava vidljiv je posebno u dijelu Njemačkog graĎanskog zakonika koji
se bavi obligacijama.
- (2) Njemački običaji, koji su oblikovali propise u oblasti porodičnog i nasljednog
prava.

15. Glavne karakteristike Njemaĉkog graĊanskog zakonika (Karakter)

a) Specifiĉnosti zakona (jezik i struktura proistekao iz precizne njemaĉke

pandektistiĉke škole, nerazumljiv nestruĉnjacima)

- U literaturi se ocjenjuje da je Njemački graĎanski zakonik po svom jeziku, metodu,

strukturi i konceptima "dijete" dubokog, preciznog i apstraktnog učenja Njemačke
pandektističke škole, sa svim prednostima i nedostacima koje ona podrazumijeva.
- Ovaj zakonik nije namijenjen graĎanima nego profesionalnim pravnicima. (Zato je
njegov jezik apstraktan i stručan i često nerazumljiv nestručnjacima i strancima-
pravnicima).
- To nije književno djelo, kao Francuski graĎanski zakonik, nego "pravni računar par
excellenCe" i "pravni filigranski rad izuzetne preciznosti".

b) Po svom sadr., zakonik izraţava ideje burţ- liberalizma: ugovorne str. su

form. slob. i jednake, nevaljan. ug. ako jedna str. zloupotr. nevolju druge)

- U tom duhu smatra se da su ugovorne strane formalno slobodne i jednake.

- Izuzetne su odredbe koje štite ekonomski slabiju stranu u ugovorima. (Naprimjer,
čl.138 propisuje da su ugovori nevaljani ako su contra bonos mores ili ako je jedna
strana zloupotrijebila nevolju, neiskustvo i nedostatak rasuđivanja druge strane; zakupci
ne uživaju posebnu zaštitu a ugovor o uposlenju sadrži samo nekoliko propisa o
sigurnosti radnog mjesta i naknadi za vrijeme bolovanja).

c) Zakonik je više eho 19. nego otkucaj 20. stoljeća (spada u konzervativne
pravne kodifikacije, ali je preţivio bez temeljnih promjena do savr. doba)

- Po svojim rješenjima Njemački graĎanski zakonik spada u konzervativne pravne

kodifikacije, odnosno zakonike koji su po svom karakteru retrospektivni i koji nastoje da
održe ono stanje stvari koje je u interesu ustanovljenog poretka.
- Zbog toga je rečeno da ovaj zakonik "predstavlja više eho devetnaestog vijeka nego
otkucaje dvadesetog vijeka."
- I pored velikih promjena u ekonomiji i društvu, ovaj zakonik ipak je preživio bez
temeljnih promjena do savremenog doba (Objašnjenje je u okolnosti da su brojne
oblasti u kojima su se desile promjene regulisane posebnim zakonima, te da je
prilagođavnje zakonika promjenljivoj realnosti vršeno putem sudske prakse).

16. Recepcija Njemaĉkog graĊanskog zakonika

a) Uticaj kodifikacije izvan Njemaĉke: (1) na pravnu teoriju i (2) praktiĉnu

recepciju (primjer Grĉke)

- Njemački graĎanski zakonik imao je značajan uticaj izvan Njemačke, uticaj je bio
dvostruk - na pravnu teoriju i na praktičnu recepciju.
- Primjer ovakvog dvostrukog uticaja je Grčka.
- U Grčkoj je pitanje graĎanskog zakona postavljeno još u vrijeme antiosmanske borbe
(1821-1827).

aa) Primjer Grĉke: interes za bizantsko pravo doveo je grĉke pravnike do

Justinijana i njemaĉkih pandeksta

- U prvo vrijeme grčki pravnici su bili oduševljeni idejama francuske revolucije i

Francuskim graĎanskim zakonikom.
- Kasnije su se okrenuli ideji kodifikacije na temelju tradicija Bizantije, čiji su se pravni
zbornici primjenjivali u Grčkoj u vrijeme osmanske uprave.
- Interes za bizantsko pravo doveo je grčke pravnike do toga da se zainteresuju za
Justinijanovu kodifikaciju i rimsko pravo.
- Konačno, interes za rimsko pravo doveo ih je do pandektističke pravne škole i
Njemačke, te Njemačkog graĎanskog zakonika.

ab) Politiĉki faktori u Grĉkoj, 1930. g., daju saglasnost da se graĊansko

zakonodavstvo ureĊuje po njemaĉkom uzoru, kao najbliţe rimskom pravu

- U drugoj polovini 19. v. vidimo njemačke pandektiste kako predaju pravo na

Atinskom univerzitetu i grčke profesore kako se usavršavaju u Njemačkoj.
- Istovremeno su tekli pokušaji kodifikacije graĎanskog prava u Grčkoj.
- Godine 1930. svi relevantni faktori u Grčkoj bili su saglasni da se pri kodifikaciji
graĎanskog prava ugledaju na Njemački graĎanski zakonik, kao najbliži rimskom pravu.
- Na tom osnovu izraĎen je nacrt Grčkog graĎanskog zakonika koji je proglašen
1940., ali čija je primjena, zbog ratnih okolnosti, odgoĎena do 23. februara 1946.

b) Uticaj na kodifikacije u istoĉnoj i centralnoj Evropi (MaĊarska,

Ĉehoslovaĉka, Jugoslavija)

- Njemački graĎanski zakonik uticao je i na kodifikacije u istočnoj i centralnoj Evropi.

- GraĎanski zakonici koji su 1920-tih proglašeni u različitim sovjetskim republikama
slijedili su strukturu, a nekada i sadržaj Njemačkoj graĎanskog zakonika. (Njegov uticaj
bio je vidljiv i na zakone i sudsku praksu MaĎarske, Čehoslovačke i Jugoslavije).
c) Uticaj na kodifikacije u jugoistoĉnoj Aziji, Dalekom Istoku i Latinskoj
Americi (Japan 1898., Tajlad 1924 - 1935, Kina, Brazil)

- Japan je 1898. donio svoj graĎanski zakonik koji je bio pod bitnim uticajem
Njemačkog graĎanskog zakonika.
- U periodu izmeĎu 1924-1935: Kraljevina Sijam (Tajland) uvela je graĎanski zakonik,
koji je izuzev dijela koji se tiče porodičnih i nasljednih odnosa, izveden iz njemačkog
prava.
- Sličan uticaj ostvaren je i u Kini.
- Konačno, uticao je i na kodifikacije u Latinskoj Americi. (Takav je slučaj Brazilskog
građanskog zakonika iz 1916.)

VII. ŠVAJCARSKI GRAĐANSKI ZAKONIK

17. Nastanak Švajcarskog graĊanskog zakonika

a) Pojava ideje kodifikac: nakon kratkotrajne franc. okupacije 1798., poslije

pada Napoleona, Švajc. ponovo postaje labava konfederacija 22 kantona

b) Poĉetak kodifikacije privatnog prava u švajcarskim kantonima

francuskog i njemaĉkog jezika – prva polovina 19. st. (Ţeneva, Bern)

c) Prva ustavna reforma za cijelu drţavu iz 1874. – omogućava kodifikaciju

priv. prava (oblikacije i trgovaĉko pravo, Švic. zakon o obligacijama 1881.)

-
d) Druga ustavna reforma za cijelu drţavu iz 1898.: cilj izrada nacrta Opšteg
graĊanskog zakonika (prof. Eugen Huber)

da) Savezno zakonodavstvo,,1898. dobilo neograniĉene ovlasti u pogledu

izrade zakona što omogućava izradu jedne opće kodifikacije graĊanskog
prava

18. Glavni dijelovi i sadţaj Švajcarskog graĊanskog zakonika (Sistem)

a) Dijelovi Švajcarskog graĊanskog zakonika: uvodni naslov i ĉetiri knjige

- Uvodni naslov govori o primjeni zakona, vršenju i zloupotrebi prava, sudijskim

ovlašćenjima u primjeni prava, odnosu federalnih i kantonalnih zakona i sl.
- Sadržaj knjiga: prva govori o licima, druga o porodičnom pravu, treća o naslijeĎu,
a četvrta o vlasništvu.
- Postoji i peta knjiga koja govori o obligacijama - iako ima formu posebnog zakona,
suštinski se smatra dijelom ove kodifikacije.

b) Ova podjela potiĉe iz uĉenja pandektistiĉke škole, ali ima i odstupanja

(nema općeg dijela)

19. Izvori Švajcarskog graĊanskog zakonika

a) Švajcarski obiĉaji (dugotrajna ţivotna praksa u odvojenim kantonima)

b) Njemaĉka prav. tradicija (nekodifik. pravo u pravnoj praksi ili liter., a
najvaţnija je bila njem. pandekistiĉka škola – pa je Rim tako ušao i u Švajc.
c) Francuska pravna tradicija (imala manji uticaj, koji su ostvarivao
uglavnom putem literature)

20. Glavne odlike Švajcarskog graĊanskog zakonika (Karakter)

a) Narodni jezik (cilj autora bio je lahko ĉitljiv i razumljiv zakon)

- Glavni cilj autora ovog zakonika Eugena Hubera bio je da načini zakonik koji je lahko
čitljiv i razumljiv.
- Kada ga čita razuman čovjek, pisao je Huber, mora se osjećati kao da mu zakonik
govori iz srca.
- Zbog toga zakonik izbjegava stručni žargon i nema upućivanja na druge dijelove teksta

b) Namjerna nepotpunost propisa (autor je ostavio više inicijative sudijama

– da popunjvaju praznine na osnovu svog viĊenja predmeta)

- Za razliku od pisaca Njemačkog graĎanskog zakonika, koji su željeli da donesu

kompletan zakonik i zbog toga išli i u najsitnije detalje, autor Švajcarskog graĎanskog
zakonika je namjerno ostavljao propise nepotpunim.

21. Recepcija Švajcarskog graĊanskog zakonika

a) Oduševljenje Zakonom u prav. krugovima, posebno u Njem. (predlagano

da se uvede umjesto tek usvojenog Njemaĉkog graĊanskog zakonika)

- Švajcarski graĎanski zakonik je, odmah po usvajanju, izazvao oduševljenje u pravnim

krugovima.
- U Njemačkoj je bilo prijedloga da se ovaj zakonik recipira umjesto tek usvojenog
Njemačkog graĎanskog zakonika.
- Uticao je i na kodifikacije u Italiji i Grčkoj. –

b) Bio je samo jedan sluĉaj potpune recepcije ovog zakona i to u Turskoj

ba) Medţela po šerijatskom pravu nije odgovarala novom sekularistiĉkom
reţimu, koji se opredjeljuje za Švajcarski zakonik

- Nakon proglašenje Republike Turske, 1922., u novoj državi se postavilo pitanje

graĎanskog zakonika.
- Revolucionarni režim u svom projektu evropeizacije i modernizacije zemlje
opredijelio se za sekularizaciju prava i sljedstveno tome ukinuo šerijatsko pravo.
- Donijeta je odluka o usvajanju jednog evropskog zakonika i izbor je pao na
Švajcarski zakonik.

bb) Zašto se Turska opredijelila za švajcarski zakonik (postoje dva

objašnjenja: sluĉajnost ili formalna prednost)

bc) Recepcija Švajcarskog graĊanskog zakonika u turskom društvu

otvorila je brojna pitanja, posebno u oblasti porodiĉnih odnosa

VIII. OSMANSKI GRAĐANSKI ZAKONIK (MEDŢELLA)

22. Nastanak Medţele

a) Faktori koji su doprinijeli jaĉanju ideje o potrebi kodifikacijje graĊanskog

prava u drugoj polovini 19. v.
-
aa) Prvo, projekat modernizacije (Tanzimat), zapoĉet 1839. – princip
jednakosti svih podanika

ab) Drugo, u okviru tanzim. reformi osnovani su graĊ. sudovi (mehakim-i

nizamiye), nadleţni da presuĊuju graĊ. stvari svih podanika, a šerijatski...

ac) Treće, evropski saveznici traţili su od Osm. drţave da donese zakonik

po uzoru na tadašnje evr. kodifik. (odluĉila se za kodif. šerijatskih propisa)

b) Carskom naredbom od 1867. g. formiran je sedmoĉlani odbor za izradu

kodifikacije (prva knjiga podnesena na usvajanje 1869., a posljednja 1876.)

c) Prve knjige su podnesene na odobrenje 11.4.1869. a posljed. 17.9.1876.

(kodif. dobila ime Medželle-i hkami adlijje - Zbornik pravednih propisa).

23. Glavni dijelovi i sadrţaj Medţele (Sistem)

a) Medţella sadrţi 1851 ĉl., ima uvod (99 općih pravila) i sadrţ. rasporeĊen
u 16 knj. - koje su, opet, podijeljene u poglavlja, a poglavlja u odsjeke
- Uvod govori o definiciji i podjeli pravne nauke i o pravnim pravilima. (Navodi se
99 općih pravnih pravila islamske pravne nauke (Fikh), koja imaju funkciju koju
maksime i regule imaju u rimskom pravu).
- Teme 16 knjiga su: kupoprodaja, najam, jamstvo, prenos duga, zaloga, ostava,
darovanje, prisvajanje i uništenje tuĎih stvari, ograničenje, prinuda i pravo preče
kupnje, udruga, zastupanje, nagodba, tužbe, dokazi i suĎenje. U dodatku se daje
tumač i indeks pravnih pojmova.
- Iz sadržaja se može vidjeti da Medžella slijedi sistematizaciju materije islamske pravne
nauke.

b) Sadrţaj uvoda i 16 knjiga Medţele (13 imovinsko, 3 graĊansko pravo)

c) Medţela je kodifikacija imovinskog i graĊanskog procesnog prava

- Porodično i nasljedno pravo je izostavljeno zato što je ta materija u Osmanskoj

državi bila u nadležnosti konfesionalnih sudova.
- Ova materija će biti kodifikovana 1917. u obliku osmanskog Zakona o porodičnom
pravu (Hukuk-i aile nizamnamesi).

24. Izvori Medţele

a) Po svom izvoru, Medţella predstavlja kodifikaciju šerijatskog prava

prema tumaĉenju hanefijske pravne škole

aa) Hanefijska pravna škola (mezheb) imala je u Osmanskoj drţavi status

zvaniĉne pravne škole.

ab) Kao kodifikacija šerijatskog imovinskog prava, Medţela je imala

funkciju graĊ. zakonika za cjelokupno stanovništvo - bez obzira na religiju

- To je bilo moguće zato što se radilo o imovinskom pravu koje je odražavalo dugotrajnu
praksu stanovništva Mediterana,
- Tako je ovaj zakonik mogao biti prihvaćen i od strane kršćanskog i jevrejskog
stanovništva i nekih neislamskih država koje su nastale nakon raspada Osmanske
države.

25. Glavne karakteristike Medţele (Karakter)

a) Medţella predstavlja prvu sluţbenu kodifikaciju šerijatskog prava u hi-

storiji.

b) Prodor ideje kodifikacije u muslimanski svijet bio je rezultat uticaja

talasa kodifikacija u Evropi modernog doba.
c) Medţela predstavlja kodifikaciju tradicionall fikha i nastala je bez uticaja
pokreta za obnovu samostalnog tumaĉenja šerijata i nekih evropskih škola

d) U pogledu forme, Medžella je slijedila evropske kodifikacije, ali je zadržala

odreĎene specifičnosti

26. Recepcija Medţele

a) Poslije donošenja, primjenjivana na cijeloj teritoriji Osman. drţave, u

Turskoj do proglašenja Republike, a u nekim zemlj. i nakon Drugog sv. rata

-Medžella je nastavila da važi u Palestini, Transjordaniji, Siriji, Libanu i Iraku sve do

donošenja nacionalnih graĎanskih zakonika nakon Drugog svjetskog rata u ovim
zemljama.
- U Izraelu je važila sve do 1972. kao "zemaljsko pravo", naslijeĎeno iz vremena
iranskog mandata i osmanske uprave nad Palestinom.
- TakoĎe je važila i na Kipru, a uvažavali su je sudovi u sultanatu Džohor (Malezija),
Indiji i Pakistanu.
- Prevedena na farsi jezik, primjenjivana je i dalje se primjenjuje u Afganistanu.

b) Primjena Medţele u BiH (za vrijeme Austrije kao zemaljsko pravo,

šerijatski sudovi do 1946.)

- U Bosni i Hercegovini je važila u vrijeme austro-ugarske uprave kao „zemaljsko

pravo“.
- MeĎutim, nemogućnost sudskih službenika da se služe izvornim tekstom Medželle i
njenim komentarima, te težnja za evropeizacijom prava u Bosni i Hercegovini doveli su
do potiskivanja Medželle i recepcije austrijskog Opšteg graĎanskog zakonika.
- O takvom stanju govorila je poslovica da u Bosni i Hercegovini kotarski sudovi sude
po zdravom ljudskom razumu, okružni sudovi po austrijskom Opštem granskom
zakoniku, a vrhovni sud po Medželli.
- Šerijatski sudovi u Bosni i Hercegovini primjenjivali su Medžellu sve do njihovog
ukidanja 1946.

c) Uticaj na kodifikaciju graĊanskog prava u pojedinim bliskoistoĉnim

zemljama, Egipat – sliĉnost sa Opštim imovinskim zakonikom za Crnu Goru

- Medžella je uticala na kodifikacije graĎanskog prava u bliskoistočnim zemljama,

posebno na kodifikatorski rad egipatskog pravnika Abdurrezaka Senhurija.
- Profesor Mehmed Begović ukazao je na sličnosti Medželle i Opšteg imovinskog
zakonika za Knjaževinu Crnu Goru iz 1888., kako u pogledu nekih instituta tako i u
pogledu uključivanja pravnih pravila u zakonik.

IX. OPŠTI IMOVINSKI ZAKONIK ZA CRNU GORU

27. Nastanak Opšteg imovinskog zakonika za Crnu Goru

a) Od kraja 18. v. – stvaranje stalnih drţavnih organa i kodifikovanje
obiĉajnih pravila i upravne prakse

- Od kraja 18. v., kada je počelo stvaranje stalnih organa državne vlasti u Crnoj Gori, pa
do sedemdesetih godina 19. v. donijeto je u ovoj zemlji više zakonskih akata koji su imali
za cilj da uobliče pravni poredak.
- MeĎu ovim zakonima bili su Stega (1796.), Zakonik obšči crnogorski i brdski (1798.,
dopune 1803.), Zakoni otačestva (1833.) i Opšti zemaljski zakonik (1855.).
- Ovi zakoni predstavljali su kodifikovanje običajnih pravila i upravne prakse i
njihovo prilagoĎavanje novom dobu.

b) Ideja o kodifikaciji graĊanskog prava: zagovorik ideje posljednjih

decenija 19. v. - Valtazar Bogišić (upoznat sa evr. kodifikacijama)

c) Bogišićeva intencija: pravna autentiĉnost zakona i premošćavanje

razlika izmeĊu historijske šk. prava (obiĉaji) i škole prirod. prava (univerz.)

d) Angaţman Bogišića na izradi graĊ. zakonika za Crnu Goru: bio je uvjeren

u dobrobit kodifikacije zasnovane na narodnom pravu (radi od 1872. )

e) Izvori koje je Bogišić koristio pri izradi Zakonika: arhiva crnogorskih

sudova i Senata, obiĉajno pravo (anketa, upitnik od 2000 pitanja)

f) Proglašenje Zakonika 25. 3. 1888. (prethodno je uslijedilo ter. proširenje i

meĊunarodno priznanje Crne Gore na Berlinskom kongresu)

- Rezultat takvog rada bio je nacrt zakonika koji su „nekoliko puta temeljito razmatrali i
prosuđivali domaći i inostrani sudskoj struci vješti ljudi, i sa teorijske i praktične strane“,
kako se to kaže u ukazu crnogorskog knjaza o proglašenju zakonika.
- Zakonik je proglašen 25. marta 1888. (prethodno, Crna Gora je proširila svoju
teritoriju na račun Osmanske države i zadobila meĎunarodno priznanje „kao
potpuno nezavisna evropska država“).
- Kao simbol takvog novog identiteta, a u skladu sa tendencijom pravnog razvoja u
evropskim zemljama tokom 19. v. i Crna Gora je donijela svoj graĎanski zakonik.

28. Glavni dijelovi i sadrţaj Opšteg imovinskog zakonika za Crnu Goru

(Sistem)

a) Bogišić je graĊansko pravo ograniĉinio na imovinsko pravo, iskljuĉujući

porodiĉne odnose (za koje je smatrao da ih je nemoguće uopštiti)

- Koncept Opšteg imovinskog zakonika za Crnu Goru (OIZ), bio je odreĎen Bogišićevim
shvatanjem graĎanskog prava.

b) Dijelovi Opšteg imovinskog zakonika (podijeljen na šest dijelova).

- Prvi dio sadrži uv. prav. i nareĎenja (o zakonima, o imaocima, o imovini, o posjedu).
- Drugi dio govori o vlasništvu i drugim stvarnim pravima.
- Treći dio o kuprod. i dr. glavnim vrstama ugovora (promjena, zajam, posudba, najam,
prijenos, ostava, punomoćje, ortakluk, jemstvo, nagodba, igra, opklada i darovanje).
- Četvrti dio o ugovorima uopšte i drugim poslovima iz kojih proističu dugovi.
- Peti dio o licima („o čovjeku i drugim imaonicima“), o svojevlasti i raspolaganju u
imovinskim poslovima.
- Šesti dio sadrži objašnjenja, odreĎenja i dopune (u posljednjem odsjeku ovog
dijela navode se neka važna pravna pravila data u izvanrednom jezičkom stilu).

c) Razlike u sistematizaciji OIZ od uobiĉajene sistematizacije graĊanskog

prava (Bogišić se nije slagao sa prirodnopravnim teorijama)

- Sistematizacija prvih pet dijelova OIZ razlikuje se od uobičajene sistematizacije

graĎanskog prava, tako da je opšti dio obligacionog prava došao poslije pojedinih
ugovora, a statusno pravo je našlo svoje mjesto na kraju u Petom dijelu.
- Razlozi ovog odstupanja su koncepcijske i praktične prirode.
- Koncepcijski, Bogišić se nije slagao sa postavkama prirodnopravne teorije da treba
poći od čovjeka, a zatim navoditi njegova prava.
- Praktično, želio je da učini zakonik pristupačnijim, pa je slijedio metod od konkretnog
ka apstraktnom i od poznatog ka manje poznatom.

29. Izvori Opšteg imovinskog zakonika za Crnu Goru

a) Zakoni izdavani u Crnoj Gori prije nastanka ove kodifikacije, sudska

praksa i obiĉaji istraţeni su posebnom anketom

- Običaje je Bogišić ustanovio naučnom metodom ankete u koju su uključeni

poznavaoci crnogorske tradicije (upitnik)
- Upitnik za opisivanje pravnih običaja kojim se Bogišić koristio objavljen je i uticao je
na slična istraživanja u Rusiji, Austriji i Rumuniji.

b) Poglavlja (sadrţaj) Bogišićevog upitnika za istraţivanje pravnih obiĉaja

- Poglavlja: Državno pravo, Uža familija, Šira familija (zadruga), Rodstvo izvan kuće,
Dioba familije i zadruge, Nasljedstvo, Stvari, Obveze, Finansije, GraĎansko pravo,
Zaštita sirota, Crkveni odnošaji, Razredi i slojevi naroda, Odnošaji seljaka i gospodara
zemlje, Čete-hajduci-uskoci, Kazneno pravo, Krvna i uopće osveta i mirenje, Postupak u
sudu, Postupak izvan suda, MeĎunarodno pravo i Opaske o Danilovom zakoniku.
- Kao što se vidi, upitnik je bio namijenjen potencijalnoj kodifikaciji cjelokupnog
prava, ali je Bogišić praktično kodifikovao samo imovinsko pravo.

30. Glavne karakteristike Opšteg imovinskog zakonika za Crnu Goru

(Karakter)
a) Remek-djelo zakonodavstva na slavenskom jugu, jedan od najcjenjenijih
zakonika u okviru uporednog prava

b) Posebnu vrijednost Zakonika predstavlja njegov jezik i stil: Bogišić je

smatrao da zakoni treba da budu napisani "prosto, jezgrovito i jasno".

- Zato su formulacije zakonika sažete, a jezik narodni.

- U pogledu izraza, Bogišić je koristio riječi koje su živjele u narodu.
- Ako su neke riječi u različitim krajevima imale različito značenje, onda ih je izbjegavao.
- TuĎice je koristio ako su bile uobičajene kod naroda.
- Nekada je i sam kovao nove riječi, kao što su: dodija, imaonik, dužitelj, dugovinski
odnos, svojevlasnost imovinska, uzajamni ugovor.

c) Ostale karakteristike proizlaze iz dva glavna cilja Zakonika: da je u skladu

sa društv. odnosima C. Gore i da se njeno pravo uzdigne na evropski nivo)

ca) (1) Prvi cilj: da Zakon bude u skladu sa društvenim odnosima i naĉinom
ţivota u tadašnjoj Crnoj Gori

cb (2) Drugi cilj: da u oblasti imovinskih odnosa uzdigne crnogorsko pravo

na nivo evropskog prava
- Prva pretpostavka za to je sljedeća: OIZ sadržavao sve osnovne institute i pravila
graĎanskog prava, suženog na imovinskopravne odnose, te
- Druga pretpostavka za to je sljedeća: što je OIZ sadržavao i odredbe
meĎunarodnog privatnog prava, koje su trebale da omoguće Crnoj Gori pravni
saobraćaj sa Evropom.

31. Recepcija Opšteg imovinskog zakonika za Crnu Goru

- OIZ je bio zakonik jedne male države na Balkanu pa zato i nije doživio recepciju izvan
granica Crne Gore, ali je privukao pažnju pravne nauke.
- Za prvih deset godina svoga postojanja OIZ je preveden na pet jezika: francuski,
njemački, italijanski, španski i ruski.
- Neki autori, kao što je Karl Dikel, opisali su ga kao "najoriginalnije kodifikatorsko
djelo".

X. EGIPATSKI GRAĐANSKI ZAKONIK

32. Nastanak Egipatskog graĊanskog zakonika

a) Egipat je u drugoj polovini 19. v. posjedovao vlastiti model modernizacije

(pa i zakonodavstva)

- U drugoj polovini 19. v. Egipat je posjedovao široku unutrašnju autonomiju unutar

Osmanskog carstva.
- U tom okviru razvio je vlastiti model modernizacije, projekat koji je zahtijevala
politička elita, Francuska, kao egipatski diplomatski patron, te Velika Britanija, kao
najveći kupac egipatskih poljoprivrednih proizvoda i kontrolor meĎunarodnih komuni-
kacija koje su vodile kroz Egipat.
- Kao dio projekta modernizacije, u periodu 1875-1883 izvršena je reforma
zakonodavstva i sudstva u Egiptu.

b) UvoĊenje mješovitih i nacionalnih sudova kao dio projekta opće

modernizacije – stvari liĉnog statusa ostale u nadleţnosti religijs. sudova

- Godine 1875. uspostavljeni su "mješoviti sudovi" (el-mehakim el-muhtelita), koji su

postali nadležni da sude sve trgovačke sporove u kojima je umiješan "strani
interes". (ovi sudovi su sudili na osnovu recipiranog francuskog prava), - GraĎanskog i
Trgovačkog zakonika, te Zakonika o graĎanskom sudskom postupku.
- Godine 1883. uspostavljeni su "nacionalni sudovi" (el-mehakim al-ehlijje), kao
sudovi opšte nadležnosti za graĎanske i krivične stvari svih egipatskih državljana
bez obzira na vjeru (ovi sudovi su primjenjivali takoĎe francusko recipirano pravo).
- Stvari ličnog statusa ostale su u nadležnosti religijskih sudova - šerijatskih za mu-
slimane, crkvenih za kršćane i rabinskih za jevreje. Ovakvo stanje ostalo je ,: sve do
Drugog svjetskog rata.

c) Polovinom 20. vijeka u Egiptu se javlja ideja o kodifikaciji graĊanskog

prava koja bi se zasnivala na vlastitom pravnom naslijeĊu i sudskoj praksi

- Tome je doprinijelo jačanje nacionalne svijesti i spoznaja da recipirani zakonici ne

daju očekivane rezultate u drugačijem društvenom i kulturnom okruženju.
- Poznati egipatski pravnik Abdurrezak Senhuri iznio je u jednom članku 1936. ideju
kodifikacije graĎanskog prava koja bi se zasnivala (1) na praksi egipatskih sudova,
uporednom pravu i šerijatskom pravu (zajedno).
- Istovremeno se pojavio i (2) drugi prijedlog o graĎanskom zakoniku koji bi se
temeljio isključivo na šerijatskom pravu (ovaj prijedlog su podržavali ugledni
šerijatski pravnici, ulema sa univerziteta El-Ezher i vodstva islamističkih grupa).

d) Zakon je def. usvojen 1948. (raĊen je po ideji Abdurrezaka Senhurija,

koja se zasnivala na praksi egip. sudova, uporednom i šerij. pravu)

33. Glavni dijelovi I sarţaj Egipatskog graĊanskog zakonika (Sistem)

a) Dijelovi Zakonika: prethodno poglavlje i dva dijla (Zakonik broji 1149 ĉl.)

- Egipatski graĎanski zakonik broji 1149 članova, rasporeĎenih u prethodno poglavlje i

dva dijela.
- U prethodnom poglavlju govori se o zakonima i primjeni, licima i klasifikaciji
stvari i imovine.
b) Prvi dio je posvećen Obligacijama ili personalnim pravima i sastoji se iz
dvije knjige: u prvoj, o obligacij. uopšte, u drugoj o posebnim ugovorima

- U knjizi I ovog dijela govori se o obligacijama uopšte, uključujući pitanja izvora

obligacija, efekata obligacija, uslova koji modifikuju efekte obligacija, prenosa
obligacija, prestanka obligacija i dokaza obligacija.
- U knjizi II ovog dijela govori se o posebnim ugovorima, uključujući ugovore koji
se tiču vlasništva (kupoprodaja, zamjena, poklon, udruga, zajam i poravnanje), o
ugovorima koji se tiču korištenja stvari (zakup, posudba), ugovorima koji se tiču
iznajmljivanja usluga (rad, službe, ovlašćenje, depozit), aleatorne ugovore (opklada,
životno osiguranje), te jamstvo.

d) Drugi dio zakonika je posvećen stvarnim pravima (o pravima vlasništva,

stvarnim pravima kao što je hipoteka)

- Riječ je o pravu vlasništva, pravima izvedenim iz prava vlasništva te akcesornim

stvarnim pravima kao što je hipoteka.
- Iz ovoga se vidi da je sistem Egipatskog graĎanskog zakonika slijedio koncepcije
evropskog kontinentalnog prava, odnosno njegove romanske skupine.

34. Izvori Egipatskog graĊanskog zakonika

- Ranije egipatsko zakonodavstvo i sudska praksa (propisima, porijeklom iz

šerijatskog prava ili muslimanskog svjetovnog zakonodavstva - kanuna ili prakse
egipatskih sudova),
- Evropske kodifikacije graĎanskog prava, prvenstveno Francuski graĎanski
zakonik (kriterij za prihvatanje pojedinih propisa iz ovih kodifikacija bio je saglasnost
tih rješenja sa "principima Šerijata"; na taj način prihvaćeni su: objektivna teorija o
nastanku obligacija, teorija zloupotrebe prava, propisi o prenosu duga i sl).
- Šerijatsko pravo (pojedini principi ili propisi šerijatskog prava unijeti su u cjelini ili
djelimično u zakonik. Na primjer, o pravnoj sposobnosti, zaključenju ugovora,
dugoročnom zakupu zemljišta i si.)

35. Glavne karakteristike Egipatskog graĊanskog zakonika (Karakter)

a) Sinteza evropskih i islamskih pravnih ustanova, te kompromis izmeĊu

maksimalistiĉ. zahtjeva islamista i zagovornika ĉiste recepcije evrop. prava

- Ovaj zakonik, takoĎe, predstavlja rezultat širenja talasa kodifikacije izvan evropskog
prostora.
- Ideja kodifikacije prava, nastala u Evropi, proširila se izvan evropskog geografskog i
kulturnog prostora i materijalizovala u neevropskim zemljama koje su se opredijelile za
put modernizacije po evropskom uzoru.
b) Zakonik je pokazao nove odnose izmeĊu šerijata i pozitivnog prava u
muslimanskom svijetu

- Konačno, po korištenju šerijatskog prava kao jednog od izvora a ne isključivog izvora

kodifikacije, ovaj zakonik je pokazao i nove odnose izmeĎu šerijata i pozitivnog
prava u muslimanskom svijetu.
- Šerijatsko pravo je posmatrano ne samo kao religijsko pravo već kao nacionalno
pravo odreĎene zemlje sa većinskim muslimanskim stanovništvom, kao dio kulturnog
i pravnog naslijeĎa, koji kao takav ima mjesto i u jednoj modernoj kodifikaciji
graĎanskog prava.

36. Recepcija Egipatskog graĊanskog zakonika

a) Zbog svog karaktera, Egipatski graĊ. zakonik bio je pogodan za

recepciju u drugim arap. zemljama koje su se odluĉile za put modernizacije

- Sa neznatnim izmjenama, prihvaćen je u Siriji 1949. (uticao je na pravne reforme u

protektoratu Zapadni Aden, proglašene 1949.
- Godine 1953. recipiran je u tadašnjoj Kraljevini Libiji, s izmjenama u pogledu
popunjavanja pravnih praznina (oslanjanje na malikijsko tumačenje šerijatskog prava).

b) Specifiĉnosti primjene u Sudanu koji je bio pod uticajem Common law –

napuštanje kodifikacije Egipatskog graĊanskog zakonika

- U Sudanu je 1970. kratkotrajno uveden graĎanski zakonik izraĎen po uzoru na

egipatski,.
- MeĎutim, slabljenje političkih veza izmeĎu dvije zemlje, kao i okolnost da se egipatski
zakonik, nastao u duhu evropskog kontinentalnog prava, nije mogao djelotvorno
primjenjivati u Sudanu, koji je bio pod uticajem tradicije Common law, doveli su 1973.
do napuštanja ove kodifikaciije.

c) Iskustvo sa izradom Egipat. zakonika, Abdurrezak Senhuri je koristio u

svom kasnijem kodifikatorskom radu u arapskim zemljama Bliskog istoka.

- On je na poziv iračke vlade izradio Irački graĎanski zakonik, koji je usvojen 1951.,
te tako zamijenio Medžellu.
- Za razliku od Egipatskog graĎanskog zakonika, irački zakonik se više oslanjao na
šerijatsko pravo.
- Egipatski zakonik korišten je kao uzor za zakonike Jordana (1952., izmijenjen 1976.,
Somalije (1973.), Kuvajta (1980.), i drugih arapskih zemalja.

XI. BUDUĆNOST KODIFIKACIJE

37. Da li kodifikacija zaustavlja razvoj prava?

1. Kodifikacija je poseban historijski fenomen koji ima dugu historiju (od
kasnog 17. i 18. v.), posebno prisutan u Evropi

a) Kritika kodifikacije kao pravno-tehniĉke metode te pesimizam u pogledu

budućnosti kodifikacije kao fenomena (greške, nesaglasnosti, tumaĉenje)

- Uočene su, naime, greške u pojedinim kodeksima, unutrašnje nesaglasnosti,

problem tumačenja odredaba zakonika, prilagoĎavanje apstraktnih odredaba
konkretnoj stvarnosti i sl.
- Razvoj ekonomskog i društvenog života zahtijevao je nova rješenja koja se nisu mogla
naći u kodeksima donijetim decenijama, pa i stotinama godina u prošlosti.

b) Dekodifikacija – ili napuštanje ideje da se cijeli aspekti društvenih odno-

sa mogu obuhvatiti pojedinaĉnim kodeksima.

ba) Kompleksnost društvenog ţivota dovela je u pitanje i samu ideju da se

cijeli aspekti društvenih odnosa mogu obuhvatiti pojedinaĉnim kodeksima.

- U nauci se čak javio i termin "dekodifikacija", koji je uveo Natalino Irti, da označi
tendenciju napuštanja kodeksa koja bi mogla prevladati u savremeno doba.
- Detaljno sagledavanje argumentacije, ponuĎene da osnaži ideju "dekodifikacije"
pokazalo je, kao što je to uradio Reinhard Zimmermann, da kodifikacija, ipak, nije
istrošena pravna tehnika.

bb) OdreĊeni pesimizam u pogledu budućnosti kodifikacije proizlazio je iz

pretjeranih i nerealistiĉnih oĉekivanja (sveobuhvatnost, dostpnost graĊ..)

Iskustvo sa velikim evropskim kodifikacijama ne potvrĊuje da kodifikacija

zaustavlja razvoj prava

- Napoleon je smatrao da rekodifikacija treba da se vrši svakih trideset godina.

- Iako to nije bio slučaj u praksi, veliki evropski zakonici ostali su, sa odreĎenim
izmjenama i dopunama, i danas na snazi.
- Uočilo se, naprimjer, da je oblast stvarnih prava bila relativno stabilna, dok su se
najveće promjene desile u oblasti porodičnih odnosa i obaveza.
- Sve to govori u prilog mišljenja da je kodifikacija jedan nesavršeni pravno-
tehnički metod.
- Ona nije neophodna da bi postojao racionalno organizovan pravni sistem, kako to
pokazuje primjer engleskog Common law prava, ali je korisna.

38. Da li se pravo moţe svesti samo na tekstove kodifikacije (mjesto i uloga

pravne tradicije)?

a) Pravo se ne svodi samo na tekstove kodifikacije (nije dovoljan samo

tekst zakonika, nego i pravna tradicija njegove primjene)
- Nakon stupanja na snagu modernih kodifikacija i akumulirane prakse njihove primjene,
takoĎe se potvrdilo da je pravo mnogo kompleksniji fenomen i da se ne može svesti samo
na tekstove kodifikacije.
- Da bi se pravo pravilno primijenilo, potrebno je uzeti u obzir ne samo tekst zakonika
nego i pravnu tradiciju iz koje je on proistekao i pravnu tradiciju njegove primjene.

b) Pravna tradicija: u sluĉaju svakog zakonika, to je pravo koje je

prethodilo aktu kodifik., koje nije moglo u svoj sveukupnosti biti ukljuĉ. u
kodifikaciju

ba) Pravna tradicija se moţe definisati i kao pravo koje nije sadrţano u
kodifikaciji

- Osim toga, pravna tradicija obuhvata i pravnu praksu koja se razvila nakon stupanja na
snagu zakonika, koja se ne može zanemariti.
- Tradicija povezuje pravo sa vremenskom dimenzijom - to znači pokazuje da izvori
prava sežu u prošlost, a njegov zahtjev za primjenom ide u budućnost. (to nedostaje
kodeksima, koji su i apstraktni i nevezani za vrijeme).
- Po svojoj prirodi kodeksi su ograničeni na područje suvereniteta država koje su ih
proglasile. (To nije slučaj sa pravnim tradicijama - one mogu da se odnose na
područje upotrebe odreĎenog jezika, kontinenta, pa čak i da budu globalnog
karaktera).

39. Kakva je budućnost evropskih kodifikacija u ujedinjenoj Evropi kao

nadnacionalnoj tvorevini?

a) Proces evropskih integracija i budućnost evropskih kodifikacija (kakva je

njihova budućnost u nadnac. ujedinjenoj Evropi kao fenomena nac. drţ.)

- Proces evropskih integracija otvara, takoĎe, pitanja budućnosti evropskih kodifikacija,

nastalih u 19. i 20. v.
- Pošto ovaj proces znatno smanjuje značaj državnih granica, a samim tim i područja
važenja nacionalnih kodifikacija, postavlja se pitanje njihove budućnosti u ujedinjenoj
Evropi.
- Drugim riječima, to je pitanje relevantnosti jednog fenomena iz vremena nacionalnih
država u jednoj nadnacionalnoj tvorevini.

b) Već se pojavila ideja jedinstvenog evropskog zakonika graĊanskog

prava – kao jedne nadnacionalne kodifikacije

- Maja 1989. Evropski parlament donio rezoluciju kojom je pozvao na pripremanje

kodifikacije cjelokupnog evropskog privatnog prava.
- Ta ideja se temelji na uvjerenju da u Evropi postoji pravna kultura nadnacionalnog
karaktera koju je moguće kodifikovati.
- Taj proces će istovremeno predstavljati veliki izazov za pravnike u Evropi
40 Da li je na pomolu Evropski graĊanski zakonik kao nadnacionalna
kodifikacija?

- Jednoj kodifikaciji evropskog prava moraće prethoditi detaljno proučavanje različitih

pravnih sistema razvijenih na ovom kulturnom prostoru.
- U tom smislu, bit će neophodna jedna evropska komparativna pravna historija
- U tom procesu, takoĎe, odnosi izmeĎu pravne kulture i kodifikacije dobiće novi
smisao.
- U vrijeme ako se i kada pojavi Evropski graĎanski zakonik, nacionalne kodifikacije 19.
i 20. v. predstavljat će spomenike pravne kulture koji su prethodili ovoj nadnacionalnoj
kodifikaciji.