Docero - PL - Biologia Zwierzt Wolnoyjcych Notatki

Biologia zwierząt wolnożyjących
16.03.19
Wykład 1., 2.: Ssaki wolnożyjące
Łowiectwo – jest elementem ochrony środowiska przyrodniczego, w rozumieniu ustawy (z dnia 13

października 1995 r.) oznacza ochronę zwierząt łownych = zwierzyny i gospodarowanie ich zasobami
w zgodzie z zasadami ekologii oraz zasadami racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej.
Zwierzęta łowne w stanie wolnym, jako dobro ogólnonarodowe stanowią własność Skarbu Państwa.
Podział zwierząt wolnożyjących:

• zwierzęta łowne = zwierzyna,
• zwierzęta chronione.
Nie ma czegoś takiego, jak zwierzyna łowna!
Podział zwierząt łownych z wyróżnieniem gatunków występujących w Polsce:

• zwierzyna gruba – ssaki o znacznej masie ciała:
• zwierzyna płowa – zwierzęta zrzucające poroże:
• jeleniowate:
• jeleń szlachetny = Cervus elaphus,
• łoś euroazjatycki = Alces alces,
• daniel zwyczajny = Dama dama,
• sarna europejska = Capreolus capreolus,
• wołowate:
• muflon śródziemnomorski = Ovis aries musimon – czasem jest
zaliczany do zwierzyny czarnej,
• kozica północna = Rupicapra rupicapra,
• żubr europejski = Bison bonasus,
• zwierzyna czarna – zwierzęta nieposiadające lub nie zmieniające poroża:
• dzik euroazjatycki = Sus scrofa,
• zwierzyna drobna – mniejsze ssaki i ptactwo.
1. Jeleń szlachetny = europejski = Cervus elaphus.
a. Występowanie:
Jelenie zamieszkują puszcze i knieje większości ziemskiego globu:

Europa – od Hiszpanii, po Skandynawię, Afryka – północ, Azja – aż
po Himalaje, Australia, Ameryka Południowa i Północna.
Jest głównym gatunkiem z rodziny jeleniowatych adoptowanym

do nowoczesnej hodowli fermowej.
*Knieja - wielki, gęsty las, w którym przebywa zwierzyna.
Rodzimie jeleń szlachetny występuje w pasie szerokości geograficznej 30° – 65° ’N, o zasięgu
holoarktycznym, choć nie ciągłym.
W Polsce występuje we wszystkich większych kompleksach leśnych.
b. Wymagania siedliskowe:
Występuje w większych kompleksach leśnych, zarówno na równinach, jak i w górach i okolicach

pagórkowych. Umie dostosować się do warunków na glebie lekkiej, ubogiej, nawet o drzewostanach
czysto sosnowych. Najlepsze jednak są dla niego drzewostany liściaste i mieszane, zwłaszcza dąbrowy
i buczyny, gdzie porost traw jest wydajniejszy i owoce tych rodzajów drzew dostarczają wyborowego
żeru.
c. Behawior:
Czynniki wpływające na behawior jeleni to:
− pokarm,
− możliwość osłony przed niekorzystnymi warunkami meteorologicznymi,
− interakcje z człowiekiem i innymi zwierzętami.
W warunkach spokoju jelenie są najaktywniejsze w godzinach dziennych. Niewielka część aktywności

przypada na godziny nocne. Naturalny rytm dobowy ulega zakłóceniu przez wiele czynników np.
nękające owady, człowieka, drapieżniki.
Aktywność jeleni wzrasta wiosną i latem, gdyż mają wtedy stały dostęp do pokarmu i nie muszą
oszczędzać energii. W zimie dla większej izolacji zmieniają okrywę włosową. Nie zaleca się dokarmiania
jeleni zimą, gdyż może wzrosnąć ich metabolizm i będą wówczas wymagały stałego karmienia, aby
przeżyć.
Na sen jelenie przeznaczają zaledwie 60 – 100 min na dobę.
d. Poroże:
korona
prawa tyka
róża
możdżeń
opierak
nadoczniak
oczniak
Poroże = wieniec (u jeleni) – twardy, kostny twór wyrastający z kości czołowej możdżeni na głowie
samców. Wyjątkiem jest renifer, u którego poroże wyrasta również u samic.
Scypuł – obumierająca, delikatna, ochronna warstwa skórna, porośnięta drobną sierścią, pokrywająca
poroże, tłusta w dotyku. Przed wymianą poroża zaczyna swędzieć i jeleń pociera nim o drzewa.
Możdżeń = pień – parzysty wyrostek kości czołowej czaszki, stale pokryty skórą, nieulegający
periodycznemu zrzucaniu. Z możdżeni wyrasta poroże lub rogi.
Róża – pierścień kostny, otaczający początek tyki, szpice są jej pozbawione.
Tyka – parzysta część poroża, wyróżnia się prawą i lewą tykę.
Odnoga – parzyste lub nie rozwidlenia na tykach, wyróżnia się:

• odnoga oczna = oczniak – pierwsza z odnóg,
• odnoga nadoczna = nadoczniak – druga z odnóg,
• odnoga środkowa = opierak – trzecia i każda kolejna odnoga.
Zakończenie tyki:
• szpic – parzyste, nierozwidlone zakończenie tyki.
• widlica – zakończenie tyki o dwóch odnogach.
• korona – zakończenie tyki o trzech i więcej odnogach. Byk o takim porożu nazywany jest
koronnym.
Uperlenie – pokrycie tyki drobnymi zgrubieniami, które z kolei określane są jako perły.
Nazewnictwo byków:
Ilość
Nazwa Zakończenie tyki odnóg
w tyce
Szpicak • szpice 1
Widłak 2
–
Szóstak • widlica 3
Ósmak • regularny 4
Dziesiątak • nieregularny* 5
Dwunastak • niekoronny • widlica 6
Czternastak • koronny • korona 7
Szesnastak 8
*Nieregularny – nazewnictwo wówczas dotyczy tyki o większej liczbie odnóg, np. byk o prawej tyce z 7
odnogami i lewej z 8 odnogami, będzie szesnastakiem nieregularnym.
Pierwsze poroże u młodego jelenia to zwykle szpice, które zrzuca po dwóch latach. Każde kolejne
zrzucane jest co roku i odrasta większe oraz piękniejsze, jednak nigdy nie należy oceniać wieku po
porożu, gdyż jest to cecha bardzo osobnicza i zależy od wielu czynników, jak np. warunki bytowe.
Proces zrzucania poroża jest wynikiem zmian zachodzących w tkankach u podstawy pnia; w tkance
kostnej tworzą się jamy, które się wciąż powiększają i w końcu poroże się odłamuje. Rana, która
powstała w trakcie zrzucania poroża, szybko zarasta pokrytą delikatnymi włoskami i bogato
unaczynioną skórą.
U starszych osobników poroże zaczyna się uwsteczniać.

e. Nazewnictwo jeleniowatych:
łyżki (uszy)
suknia (sierść) chmara

chrapy (ugrupowanie jeleniowatych – poza sarnami)
(nozdrza)
świece kwiat
(oczy) (ogon)
f. Podstawowe dane:
Cecha Byk Łania

Długość ciała 170 cm – 250 cm b. d.
Wysokość w kłębie 120 cm – 150 cm b. d.
Ogon 12 cm – 15 cm b. d.
Masa ciała 120 kg – 250 kg 60 kg – 100 kg
Ciężar wieńca 5 kg – 15 kg –
Dojrzałość płciowa 2. rok życia
Okres godowy rykowisko
Ciąża – 34 tyg. = 8,5 mies.
Liczba młodych w miocie – 1 – 2 cielęta
Długość życia 20 l. – 25 l. b. d.
g. Rozmnażanie:
Rykowisko – okres godowy, jaki odbywa się od połowy września do połowy października i trwa ok.
dwóch tygodni.
Jelenie są poligamiczne, ustalają hierarchię. Aktywne byki uczestniczą w rykowisku dopiero między 4.
a 5. rokiem życia.
Łania zapłodniona w okresie rykowiska nosi płód przez ok. 34 tygodnie, a na przełomie maja i czerwca
wydaje jedno lub rzadziej dwa młode. Cielęta po 8. dniach zaczynają już chodzić za matką. Łania po
porodzie zjada łożysko, aby jego zapach nie przyciągał drapieżników (psów, kotów i innych). Karmienie
trwa do lutego następnego roku.
Cielęta mają popielato-czerwoną suknię w żółtawe plamy (cętkowanie), dzięki czemu są trudniejsze do
wychwycenia w głębokich trawach.
Gomóła – byk po zrzuceniu poroża.
Chłyst – byk do 4./5. miesiąca życia.

Licówka – łania prowadząca chmarę jeleni.
h. Pożywienie:
Okres wegetacyjny: trawy, zioła, wrzos i inne krzewinki, młode pędy oraz liście drzew i krzewów,
grzyby, ponadto igły i kora drzew iglastych, jak również zboża, rośliny pastewne i okopowe.
Okres zimowy: zwiększa się udział żeru grubo-włóknistego, w tym pędy i kora drzew iglastych,
zimozielone liście jeżyn, różne krzewinki, porosty, żołędzie i brukiew. Przyjmują pokarm bardziej
energetyczny i schodzą do niższych partii gór, gdyż panuje tam wyższa temperatura.
i. Cechy ilościowe:
Pojemność łowiska = stan zwierzyny – ustalona, maksymalna liczba osobników poszczególnych

gatunków zwierzyny płowej w danym biotopie, nie powodująca szkód gospodarczych. Ustala się go w
jednostkach jelenich:
• 1 jeleń = 1 j.j.
Przyrost zrealizowany = wielkość pozyskania – liczba osobników, które spośród wszystkich urodzonych
w danym roku przeżyła okres krytyczny tuż po narodzeniu. Liczy się w marcu, gdyż sprawdza się
wówczas ile osobników przeżyło zimę. Stanowi on faktyczny wskaźnik wzrostu populacji. W praktyce
utożsamia się go z liczbą młodych na początku sezonu łowieckiego.
Struktura pozyskania byków Struktura pozyskania płci
20%
30%
30%
50%
30%
40%
<5 lat 6 – 10 lat >10 lat byki łanie cielęta
Cecha Wartość
Wielkość przyrostu zrealizowanego 10% – 30% stanu zwierzyny
Struktura płci 1:1 – 1:1,5.
Zagęszczenie 5 ha – 35 ha/ 1000 ha lasu
j. Trop jelenia:
2. Łoś euroazjatycki = Alces alces.
a. Występowanie:
Zasiedla leśne i zakrzewione tereny podmokłe. Występuję na

półkuli północnej w Azji, Europie oraz Ameryce Północnej.
W Polsce występuje na Podlasiu.
b. Poroże:
Poroże łosia może przybierać dwie formy.
Wyróżnia się dwa typy łosi w zależności od posiadanego poroża:

• łopatacz – bardziej pożądany.
• badylarz.
pasynka lewa łopata prawy badyl odnoga
łopatacz badylarz
W zależności od rodzaju poroża obowiązuje różne nazewnictwo:
Nazewnictwo Łopatacz Badylarz

Poroże rosochy, łopaty poroże
Tyka łopata badyl
Odnoga pasynka odnoga
c. Nazewnictwo u łosia:
Gondola – warga dolna, nazwa obowiązuje tylko dla łosia, gdyż posiada on charakterystyczną brodę.
d. Podstawowe dane:
Cecha Byk Klępa

Ogon 10 cm b. d.
Ciężar poroża 5 kg – 15 kg –
Dojrzałość płciowa 2. rok życia
Okres godowy bukowisko
Liczba młodych w miocie – 1 – 2 łoszaki
e. Pożywienie:
Okres wegetacyjny: rośliny zielone, głównie podwodne i błotne (kaczeńce), także trawy i turzyce
porastające brzegi zbiorników wodnych, liście, pąki, owoce krzewów i pędy drzew liściastych (wierzba,
olcha, osika, brzoza) i iglastych (młode pędy sosny).
Okres zimowy: igły sosny i jodły oraz kory drzew.
Dorosłe osobniki zjadają dziennie ok. 20 kg – 50 kg karmy. Potrafią wydobywać pokarm głęboko
zanużony w wodzie, ale zjadanie nisko położonych roślin wymaga od nich przyklęknięcia z powodu
krótkiej szyi i długich badyli.
f. Cechy ilościowe:
Pojemność łowiska:
• 1 jeleń = 0,3 łosia
Ponieważ 1 łoś wykazuje zapotrzebowanie, jak 3,3 jelenia.
Struktura pozyskania byków Struktura pozyskania płci
10%
30%
40%
30%
60%
30%
<5 lat 6 – 10 lat >10 lat byki klępy łoszaki
Obecnie obowiązuje całkowite wstrzymanie odstrzału łosi.
3. Daniel zwyczajny = Dama dama.
a. Występowanie:
W plejstocenie (era trwająca od 1,8 mln do 11 tys. lat temu, tzw.

era lodowcowa) daniele występowały na terenie niemal całej
Europy. Ostatnie zlodowacenie zepchnęło je do regionu
śródziemnomorskiego. Do Europy Środkowej wprowadzone
zostały w XVI i XVII wieku, początkowo, jako zwierzęta parkowe
(do zwierzyńców). Obecnie dalej żyją także w stanie dzikim.
Naturalnym obszarem jego występowania jest obszar śródziemnomorski (południe Europy, Azja
Mniejsza i północna Afryka).
W Polsce w stanie wolnym występują niezbyt licznie, wyspowo, głównie w zachodniej i południowo-
zachodniej części kraju.
Można je hodować fermowo.
Biotopem daniela są lasy mieszane, także żyzne siedliska borowe, przylegające do łąk i pól uprawnych,
tereny parkowe. Nie odpowiadają mu siedliska suche, bagna oraz tereny górskie.
Pod względem wielkości powierzchni jego wymagania są niekiedy wybitnie ograniczone. Skrajnie
odpowiadają mu powierzchnie leśne obejmujące kilkaset hektarów.
c. Behawior:
Daniel ma doskonały wzrok, dużo lepszy, niż pozostałe jeleniowate, w ciemności widzi jednak znacznie
gorzej. Jego węch również jest bardzo dobrze rozwinięty, ale słabiej, niż u jeleni. Są bardzo wrażliwe
na ruch.
Daniel wydaje kilka różnych dźwięków. Łanie beczeniem utrzymują kontakt z cielętami, a cielęta
odzywają się piskiem. Czasem daniele wydają głos podobny do miauczenia. W momentach zagrożenia
zwierzęta te wydają okrzyk trwogi – wysokiego tonu bek. Głos byka w okresie rui brzmi, jak zgryźliwe
chrapanie.
d. Poroże:
sęk
lewa łopata
opierak
ostroga oczniak
róża
Podsumowanie:
Nazewnictwo Daniel
Poroże łopaty
Tyka łopata
Odnoga odnoga
Sęk – palczasty wyrostek na łopacie daniela.
Ostroga – pierwszy od dołu sęk w łopacie daniela.

e. Podstawowe dane:
Cecha Byk Łania

Ogon 25 cm b. d.
Ciężar poroża do 5 kg –
Dojrzałość płciowa 2 r. ż. 16 mies.
Okres godowy bekowisko
Ciąża – 32 tyg. = 8 mies.
Liczba młodych w miocie – 1 – 2 cielęta
Długość życia do 25 l. b. d.
f. Rozmnażanie:
Bekowisko – rozpoczyna się w drugiej połowie października i trwa do połowy listopada.
Łanie osiągają dojrzałość płciową w wieku 16 miesięcy, ruja następuje w październiku, a ciąża trwa ok.
230 dni. W czerwcu lub lipcu rodzi się jedno, a bardzo rzadko dwa cielęta. Laktacja trwa natomiast aż
do następnej rui samicy.
Behawior występujący tylko u danieli: samice pomagają sobie wykarmiać młode, cielaki pobierają
mleko od innych samic.
Daniele tworzą chmary żeńskie i męskie. W męskich byczki skaczą na siebie nawzajem.
4. Sarna europejska = Capreolus capreolus.
a. Występowanie:
Obecny zasięg występowania gatunku obejmuje

Europę, Azję Mniejszą i region Morza Kaspijskiego.
W Polsce sarna europejska jest gatunkiem pospolitym

w całym kraju, najliczniejszym w jego zachodniej części.
Wyróżnia się dwa ekotypy sarny europejskiej:

• sarna polna – areał osobniczy: 150 ha; tworzy większe ugrupowania, gdyż łatwiej jej się
rozproszyć przy ataku,
• sarna leśna – areał osobniczy: 20 ha – 30 ha; tworzy mniejsze ugrupowania, niż polna.
Ostoja = koczowisko – areał osobniczy sarny, składa się na nią:

• ostoja dzienna,
• żerowisko.
c. Behawior:
W rogaczy wczesną wiosną zaczynają się utarczki – walki o ostoje letnie. Każdy samiec wymaga dla
siebie oddzielnego terytorium, którego broni i znakuje (znakami wzrokowymi, słuchowymi i
zapachowymi).
d. Poroże:
parostki
Podsumowanie:
Nazewnictwo Sarna
Poroże parostki
Tyka tyka
Odnoga odnoga
e. Nazewnictwo u saren:
Lusterko – zad sarny.
Rudel – ugrupowanie tworzone przez sarnę.
f. Podstawowe dane:
Cecha Kozioł Koza

Wysokość w kłębie 75 cm b. d.
Ogon 2 cm – 3,5 cm b. d.
Masa ciała 16 kg – 34 kg b.d.
Dojrzałość płciowa 14 mies.
Okres godowy ruja
Liczba młodych w miocie – 1 – 4 koźląt
g. Rozmnażanie:
Kozioł napotkawszy na swojej drodze trop grzejącej się kozy, ciągnie za nią. Koza piszczy przywabiając
tym samym do siebie samca. Koza jest grzejna przez 2 – 4 dni i w tym czasie kozioł jej nie odstępuje.
Sarny osiągają dojrzałość w wieku 14. miesięcy. Okres rui przypada na drugą połowę lipca i pierwszą
połowę sierpnia. Cała ciąża trwa 10 miesięcy, jednak w okresie pierwszych 4 miesięcy jest ciążą utajoną.
Zapłodnione w jajowodzie jajo dostaje się do macicy i tam rozwija się w ciągu dwóch tygodni do
stadium blastuli – w takiej postaci przebywają w macicy przez okres czterech miesięcy. Po upływie tego
czasu zagnieżdżają się w macicy i zaczynają rozwijać.
Okres porodu = kocenia się przypada na drugą połowę maja i początek czerwca. Jedna koza rodzi na
ogół 1 – 2 koźlęta, rzadziej 3, czy 4. Koźlę rośnie aż do okresu zimowego, podczas którego rozwój ustaje
i rozpoczyna się dopiero wiosną, trwa ok. dwa lata.
h. Pożywienie:
Żołądek sarny jest relatywnie mały w porównaniu do jelenia, a jelita stosunkowo krótkie. W żołądku
brak jest mechanizmów opóźniających trawienie i treść pokarmowa nie może długo zalegać w żwaczu.
Konsekwencją jest konieczność przyjmowania przez sarny pokarmu łatwostrawnego.
Sarny polne: rośliny uprawne – 66% roślin zbożowych i 9% traw.
Sarny leśne: jedzą przede wszystkim rośliny zielne, a w mniejszym stopniu liście i pędy drzew, krzewów
i krzewinek.
Dzienne zapotrzebowanie w okresie letnim wynosi ok. 3 kg żeru zielonego.
13.04.19
Wykład 3., 4.: Ssaki wolnożyjące c.d.; ptaki wolnożyjące.
Zwierzyna czarna:
1. Dzik euroazjatycki = Sus scrofa.
a. Występowanie:
Naturalny zasięg występowania dzika obejmuje tereny od

północnych krańców Afryki przez środkową i południową Eurazję.
W Polsce bardzo licznie występuje na terenie całego kraju, w

Tatrach nieliczny, dochodzi do górnej granicy lasu, powyżej 1400
m n.p.m.
b. Trofeum:
Oręż – trofeum z dzika, na które składają się jego zęby – fajki

oręż fajka
i szable.
Fajka – kieł w górnej szczęce dzika.
Szabla – kieł w żuchwie.
Oręż występuje zarówno u samca, jak i u samicy, choć u samicy

szabla są zwykle słabiej rozwinięte.
c. Nazewnictwo u dzika:
chyb
(włosy na karku)
suknia
(sierść) tabakiera
(nos)
chwost
(ogon)
gwizd
(cały ryj)
biegi (nogi)
f. Podstawowe dane:
Cecha Odyniec Locha

Ogon 17 cm – 26 cm b. d.
Okres godowy huczka
Liczba młodych w miocie – 3 – 10 prosiąt
g. Rozmnażanie:
Huczka – przypada na miesiące późnojesienne i zimowe. Ciąża trwa 108 – 120 dni, a młode rodzą się w
marcu, kwietniu i maju. Rzadko zdarzają się porody w styczniu, lutym i latem.
Laktacja trwa ok. 4 miesięcy, a młode przez pierwszy rok życia znajdują się pod opieką matki. Przez
pierwsze kilka dni życia w wymoszczonym barłogu – legowisku zrobionym przez lochę w zacisznym i
bezpiecznym miejscu.
Warchlak – dzik w pierwszym roku życia; w wieku do 4/5 miesięcy posiada pasiastą suknię.
Przelatek – dzik w wieku 1 r.ż. – 2 r.ż.
Wycinek – dzik w wieku powyżej 2 lat.
W Puszczy Kampinoskiej dziki dożywają do 9 lat.
***
Zwierzyna drobna – ptaki.
Systematyka ptaków wolnożyjących:

→ Gromada: ptaki = Aves
→ Rząd: grzebiące = Galliformes
• Rodzina: głuszcowate = Tetraonidae
• jarząbek zwyczajny = Tetrastes bonasia
• cietrzew zwyczajny = Lyrurus tetrix
• głuszec zwyczajny = Tetrao urogallus
• Rodzina: kurowate = Phasianidae
• kuropatwa zwyczajna = Perdix perdix
• przepiórka zwyczajna = Coturnix coturnix
• bażant zwyczajny = Phasianus colchicus
1. Jarząbek zwyczajny = Tetrastes bonasia.
a. Występowanie:
W Polsce gatunek ten występował we wszystkich większych lasach

aż do połowy XIX w., ale na skutek intensywnego użytkowania
drzewostanów wyginął w zachodniej i centralnej części kraju do
początku XX w.
Obecnie występuje jedynie w trzech wyraźnie oddzielających się

regionach: w Krapatach i na Podkarpaciu, w północno-wschodniej
części kraju oraz w izolowanych i nielicznych populacjach w
Górach Świętokrzyskich i na Roztoczu.
Jest to typowy gatunek leśny. Preferuje dojrzałe drzewostany z zwartym sklepieniem wysokich drzew
iglastych. Chętnie przebywa w miejscach o urozmaiconej rzeźbie terenu.
c. Liczebność:
Jarząbek to gatunek o znacznych wahaniach liczebności, układających się w cykle wieloletnie.

Zagęszczenia w latach szczytów liczebności są kilkakrotnie wyższe, niż w fazach spadku.
Szacowanie liczebności w Polsce opiera się na w miarę szczegółowo zbadanej populacji Karpat i
Podkarpacia, określanej na ok. 35 tys. ptaków wiosną i ok 45 tys. ptaków jesienią.
Przyjmując podobne, średnie zagęszczenia w innych obszarach występowania oszacować można

całkowitą liczebność na ok. 70 tys. osobników wiosennych i ok. 90 tys. jesiennych.
d. Behawior:
Jarząbki są ptakami osiadłymi. W zależności od pory roku żyją pojedynczo, w parach lub grupach
rodzinnych, a czasami małych stadkach w okresie zimy. Jesienią, kiedy rozpadają się grupy rodzinne,
samce ustanawiają własne terytoria i wtedy tworzą pary z samicami, ich areały wówczas mogą wynosić
od 2 ha do 20 ha.
Są to ptaki o aktywności dziennej, a najintensywniej przejawia się ona wczesnym rankiem i późnym
popołudniem. Nocują na drzewach, zwykle niewysoko, w najgęstszej plątaninie gałęzi. Zimą nocują na
ziemi pod gęstymi gałęziami jodeł lub świerków oraz w jamach i norach wygrzebanych w śniegu.
Jarząbki są ptakami niezwykle ostrożnymi i płochliwymi, mają doskonały słuch i wzrok.
e. Morfologia:
Jarząbek jest najmniejszym przedstawicielem kuraków leśnych w polskiej faunie. Dymorfizm płciowy
jest bardzo słabo zaznaczony.
Cecha Jarząbek
Długość ciała 35 cm – 37 cm
Ogon 10 cm
Rozpiętość skrzydeł 48 cm – 54 cm
Masa ciała 0,32 kg – 0,4 kg
Cechy morfologiczne:
• zwarty, owalny pokrój ciała, krótka szyja, mała głowa,
• wydłużone pióra na głowie, tworzące charakterystyczny czubek,
• wąski pasek czerwono zabarwionej skóry nad okiem,
• czarno-brunatny, krótki, gruby dziób,
• stosunkowo długi ogon, wachlarzowaty, nieco zaokrąglony,
• szarobrązowe nogi, upierzone do ok. 2/3 długości,
• łuskowate, wydłużone wyrostki na palcach; palec środkowy bez
pazura.
f. Dymorfizm płciowy:
Samiec ♂ Samica ♀
• bardziej bogato ubarwione, • bardziej jednolicie ubarwione i w

• grzbietowata strona ciała o barwie jaśniejszej tonacji,
szaro-popielatej, z czarnymi i rdzawymi • gardziel biaława z ciemnymi plamkami,
poprzecznymi prążkami. • czubek słabiej widoczny.
• boki ciała z rdzawo-kasztanowym
nalotem,
• brzuch białawy z nielicznymi czarnymi
plamkami,
• biała smuga na szyi, przechodząca na
grzbietową część ciała,
• czarna gardziel, szeroko otoczona białą
obwódką,
• wyraźne białawe plamy pod i za okiem,
• szary ogon, zakończony szeroką, czarną
przepaską, jasno obrzeżoną.
g. Rozmnażanie:
Toki – zachowanie lęgowe ptaków służące tworzeniu par dla celów rozrodczych.
Tokowisko – określenie toków oraz miejsca ich odbywania przez kuraki.
Cecha Jarząbek
Toki marzec – kwiecień
Składanie jaj kwiecień
Ilość jaj 5 jaj – 14 jaj
Wysiadywanie jaj 23 dni – 27 dni
Podlatywanie młodych 15 dni – 20 dni
Dojrzałość płciowa 1 r.ż.
Długość życia 7 lat
Jarząbek jest gatunkiem monogamicznym. Okres godowy rozpoczyna się w marcu i może trwać do
końca kwietnia.
Samiec obwieszcza swoją obecność w terytorium łomotaniem skrzydłami i różnego rodzaju głosami:
pieśnią, gwizdem i dźwiękami kontaktowymi. Uderza silnie skrzydłami, stojąc na ziemi w pozycji
wyprostowanej lub też podskakując (do 1,5 m). Odgłosy takiego zachowania są słyszane nawet do
100 m. Gwiżdże z pniaka lub gałęzi drzewa. W przypadku pojawienia się w pobliżu innego samca,
posiadacz terytorium podlatuje lub biegnie w jego kierunku. Biegnąc ma nastroszone upierzenie, ogon
wachlarzowato rozłożony i nisko rozłożone skrzydła.
Gniazdo jest niewielkim, płytkim zagłębieniem wygrzebanym w ziemi przez samicę. Wyścielone trawą,
liśćmi i drobnymi gałązkami, jest dobrze ukryte pod drzewem lub krzewem.
Składanie jaj (w odstępach 1 – 2 dni) samica rozpoczyna w kwietniu. Wielkość zniesienia to 5 – 14 jaj.
Po złożeniu ostatniego samica wysiaduje jaja przez 23 – 27 dni. Pisklęta wylęgają się w krótkim odstępie
czasu i samica wyprowadza je w przeciągu 24 godzin z gniazda.
Młode potrafią podlatywać po 15 – 20 dniach i są w pełni wyrośnięte po 30 – 40 dniach. W wieku 3

miesięcy opuszczają matkę. Dojrzałość płciową osiągają w pierwszym roku życia.
Najstarszy zaobrączkowany osobnik osiągnął wiek 7 lat.
h. Pożywienie:
W pokarmie jarząbków przeważają składniki roślinne: pączki drzew i krzewów, młode pędy, liście,
kwiaty, owoce, jagody i nasiona.Uzupełnienie diety stanowią owady,
głównie mrówki, chrząszcze, gąsienice motyli, pajęczaki.
2. Cietrzew zwyczajny = Lyrurus tetrix.
a. Występowanie:
Obecnie ptaki te są ciągle pospolite w Skandynawii, Rosji, Estonii, na Łotwie,

Ukrainie i Białorusi.
Na obszarze Polski cietrzew był rozpowszechniony i liczny aż do XIX w.

Gwałtowny spadek liczebności tego gatunku rozpoczął się w latach ’70 XX
w., areał zawęził się do wschodniej, południowo-wschodniej i południowej Polski. Do połowy lat ’90
areał spadł jeszcze o 45%.
Obecnie cietrzewie występują przede wszystkim w południowo-wschodniej Polsce. Na wschodzie kraju

spotykany jest na Wysoczyźnie Siedleckiej, Polesiu Lubelskim i w Kotlinie sandomierskiej. Ponadto
spotykane są na Wyżynie Małopolskiej, Karpatach Zachodnich oraz w Sudetach.
Cietrzew zasiedla strefę lasów i lasostepu. W Polsce preferuje rozległe obszary podmokłych łąk z
zadrzewieniami wierzbowymi, brzozowymi i olchowymi, torfowiska wysokie oraz nieużytki w dolinach
rzek.
c. Liczebność:
Liczebność tych ptaków szacuje się na ok. 2 tys. – 2,5 tys. osobników.
d. Behawior:
Cietrzewie są ptakami osiadłymi, prowadzącymi pojedynczy tryb życia, za wyjątkiem grup rodzinnych,
które tworzą samice z młodymi. W okresie jesiennozimowym skupiają się w grupy jednopłciowe, w
których żerują i odpoczywają.
Areały osobnicze pojedynczych ptaków nakładają się, a ich wielkość wynosi od 10 ha do 700 ha dla
samców i od kilku ha do 700 ha dla samic.
Cietrzewie są ptakami o aktywności dziennej, żerują 2h – 3h od świtu, potem przed zachodem słońca,
a w godzinach popołudniowych odpoczywają. Nocują zazwyczaj na ziemi lub na drzewach. Zimą
zaśnieżają się i nocują w jamkach, które wydrapują w śniegu.
e. Morfologia:
Wymiary i masa ciała są zróżnicowane, w zależności od zasięgu geograficznego.
Cecha Samiec Samica

Długość ciała 58 cm – 65 cm 41 cm – 43 cm
Rozpiętość skrzydeł 24 cm – 29 cm 22 cm – 25 cm
Masa ciała 1,2 kg – 1,9 kg 0,9 kg – 1,4 kg
• krępy tułów, niezbyt długa szyja, stosunkowo krótkie i tępo
zakończone skrzydła,
• nieduża głowa, dziób o barwie ciemnoszarej do czarnej, krótki i gruby,
górna część wypukła, silnie zagięta i dłuższa od dolnej,
• nieopierzone paski skóry wokół oczu, silnie pęcznieją na wiosnę,
tworząc charakterystyczne jaskrawo-czerwone róże,
• krótkie i mocne nogi z opierzonym skokiem, zakończone czterema
palcami (trzy skierowane do przodu, czwarty krótki i skierowany do tyłu),
zaopatrzone w mocne pazury;
• na jesień: ostre, rogowe igiełki pod bocznymi tarczkami, ułatwiające
cietrzewiom poruszanie się po śniegu i oblodzonych gałęziach –
odpadające na wiosnę,
• wymiana piór dwa razy w roku u dorosłych cietrzewi.
• większe, • o 75% mniejsze,

• znacznie bardziej ubarwione – • jednolicie, ochronnie ubarwione – w
ubarwienie w tonacji czarnej z tonacji od rdzawo- do złotobrązowej
granatowym połyskiem, • czarnobrązowy, falisty wzór,
• duża biała plama utworzona z piór • delikatne, białe pręgi na tylnej krawędzi
podogonia, skrzydeł,
• białe pręgi przy tylnej krawędzi skrzydeł • ogon klinowaty, zakończony płytkim
i białe plamki przy ich nasadzie, wcięciem.
• ogon krótki, zakończony głębokim
wcięciem, wygięty w kształcie liry.
g. Rozmnażanie:
Cecha Cietrzew
Toki marzec – maj/czerwiec
Wylęganie się piskląt maj – lipiec
Podlatywanie młodych 14 dni
Jest to gatunek poligamiczny. Toki rozpoczynają się w połowie marca i trwają do końca maja, w górach
do czerwca.
Koguty przychodzą lub przylatują na tokowisko przed wschodem słońca i o świcie zaczynają tokować
ok. godziny, w szczycie toki mogą trwać nawet do 3h.
Czuszykanie – odgłosy koguta rozpoczynające tokowisko.
Bełkotanie = bulgotanie – trwa nieprzerwanie po czuszykaniu.
Tokujące samce zazwyczaj chodzą drobnymi krokami i przybierają jak najbardziej imponującą postawę
ciała, a w trakcie czuszykania także dość wysoko podskakują. Kiedy zostanie naruszone terytorium
samca dochodzi czasem do walki.
Samice przybywają na tokowisko później, niż koguty i w pierwszych dniach toków zwykle przesiadują
na uboczu. Wchodzę na arenę tokowiska dopiero w jego pełni i wybierają partnerów z centralnej części
terytorium.
Samica zakłada gniazdo najczęściej w bezpośredniej bliskości tokowiska. Jest ono niewielkim dołkiem,
wygrzebanym w ziemi i wyścielonym trawami, liśćmi i mchem. Jest dobrze ukryte wśród roślinności
zielnej.
Wielkość lęgu wynosi 3 – 16 jaj. Wysiadywanie ich trwa ok. 24 – 28 dni. Pisklęta wylęgają się od końca
maja do początku lipca. Cietrzew to typowy zagniazdownik – pisklęta mają otwarte oczy, są porośnięte
puchem i zdolne do poruszania się. Już na drugi dzień opuszczają gniazdo wraz z matką, po 2 tyg.
Zaczynają latać, a po 5 mies. osiągają masę ciała właściwą dla dorosłego osobnika. Młode cietrzewie
nie migrują zbyt daleko. Samce osiedlają się zwykle w rejonie, gdzie się urodziły, a samice
przemieszczają się dalej. Dojrzałość płciową osiągają w pierwszym roku życia.
Cietrzewie dożywają do 10 lat.
h. Pożywienie:
Pisklęta w pierwszych dwóch tygodniach życia żywią się wyłącznie pokarmem zwierzęcym: mrówkami
i ich poczwarkami, gąsienicami motyli, chrząszczami i ich larwami.
Szybko wzrasta udział pokarmu roślinnego w diecie piskląt, początkowo zjadają one przede wszystkim
jagody i kwiaty.
Dorosłe ptaki żywią się w szczególności pokarmem roślinnym: liśćmi, pączkami, kwiatostanami,
owocami i nasionami.
3. Głuszec zwyczajny = Tetrao urogallus.
a. Występowanie:
W Europie głuszce są bardzo liczne jedynie w Skandynawii oraz we

wschodniej części kontynentu.
W Polsce był powszechnie spotykany do wczesnego średniowiecza.

Po II wojnie światowej głuszce występowały na Pomorzu, Podlasiu,
Lubelszczyźnie, a w mniejszej liczbie w Karpatach i Sudetach.
Obecnie głuszce występują tylko w czterech izolowanych

populacjach: karpackiej, dolnośląsko-sudeckiej (Bory Dolnośląskie,
Sudety), lubelskiej (Puszcza Solska i Lasy Janowskie) i podlaskiej
(Puszcza Augustowska).
Głuszec zamieszkuje lasy borealne oraz górskie, najlepiej siedliska borowe o różnym stopniu
uwilgotnienia. Preferuje lasy stare o naturalnej strukturze i stosunkowo luźnym zwarciu z obecnością
niewielkich, nasłonecznionych powierzchni.
c. Liczebność:
Liczebność tych ptaków szacuje się na ok. 550 – 750 osobników.
d. Behawior:
Głuszce to ptaki osiadłe, prowadzące pojedynczy tryb życia, za wyjątkiem samic prowadzących młode.
Terytorializm występuje tylko u samców. Wielkość areałów osobniczych jest bardzo zróżnicowana i
waha się od kilkudziesięciu do ok. 1000 ha.
Głuszce są ptakami o aktywności dziennej: zwykle żerują rankiem, potem następuje odpoczynek,
trawienie, po czym znów żerują wieczorem.
Poruszają się powoli i spokojnie, lekko kołysząc się na boki. Latają niechętnie na niewielką odległość.
Mają doskonały wzrok i słuch.
e. Morfologia:
Głuszec jest największym kurakiem w faunie polski. Zbliżony jest wielkością do indyka.
Cecha Samiec Samica

Długość ciała 85 cm – 95 cm 55 cm – 65 cm
Ogon 32 cm 19 cm
Rozpiętość skrzydeł 120 cm – 145 cm 95 cm – 105 cm
Masa ciała 3 kg – 6 kg 1,5 kg – 2,5 kg
• nogi krótkie, opierzone aż do nasady palców,
• na jesień: grzebieniaste igły rogowe, ułatwiające poruszanie po lodzie i śniegu – odpadają na
wiosnę,
• wymiana piór dwa razy w roku – maj/czerwiec oraz na jesień.
• większe, • mniejsze, delikatnej budowy ciała,

• ubarwienie ciemne, głowa i szyja • ubarwienie typowo ochronne, w tonacji
ciemnopopielate z zupełnie czarnymi brązowo-rudo-białej,
czołem i podbródkiem, • głowa, szyja i grzbiet brunatno-żółte,
• przednia część grzbietu i skrzydła • brzuch i boki ciała poprzecznie-
rdzawo-brunatne, poprzecznie
prążkowane,
prążkowane,
• duża, rdzawa plama na piersi i
• białe plamy u podstawy skrzydeł,
pogardlu,
• pierś czarno-zielona z metalicznym
połyskiem, • dziób znacznie mniej zakrzywiony,
• brzuch czarny z delikatnym białym • niewielkie róże nad oczami,
nakrapianiem na brzegów piór, • długi, zaokrąglony ogon.
• krępy tułów i stosunkowo duża głowa,
• duży, szarobiały dziób pokryty
pochwami rogowymi, o silnie łukowato
zagiętej szczęce,
• broda – kępa dłuższych piór poniżej
dzioba,
• róża – wąskie paski nagiej skóry wokół
oczu o barwie cynobrowo-czerwonej,
• długi, wachlarzowato zakończony ogon.
g. Rozmnażanie:
Tokowiska mają stałą lokalizację, nawet przez kilkadziesiąt lat, o ile nie
nastąpią jakieś drastyczne zmiany siedliskowe. Rozmieszczone są
regularnie co 2km – 5km od siebie. Samce znajdują areały wokół
tokowisk już na początku zimy, a w wyniku walk między nimi ustala się
hierarchia socjalna. Na jednym tokowisku może być do 15 samców.
Głuszec jest gatunkiem poligamicznym. Toki rozpoczynają się na

przełomie marca i kwietnia. Stare koguty przylatują na tokowisko przed
zapadnięciem zmroku, a pieśni rozpoczynają jeszcze w zupełnej
ciemności przed wschodem słońca. O brzasku na tokowisko przybywają
samice i wtedy samce sfruwają na ziemię. Tokując koguty przyjmują
imponujący wygląd i często dochodzi pomiędzy nimi do utarczek, które jednak zwykle kończą się na
demonstracji postawy ciała.
Pieśń tokowa = pieśń głuszca – trwa 7 sek. – 9 sek., powtarzana jest 8 razy w ciągu minuty i składa się
z czterech faz:
• klapanie,
• trelowanie,
• korkowanie,
• szlifowanie.
Cecha Głuszec
Toki marzec/kwiecień
Wylęganie się piskląt maj – czerwiec
Dojrzałość płciowa 2/3 r.ż.
Samice wybierają koguta dominującego lub jednego ze współdominantów, których terytoria znajdują
się w centralnej części tokowiska i te samce zapładniają ok. 90% kur na danym tokowisku.
Samice przystępują do budowy gniazda jeszcze podczas toków i lokalizują je niedaleko tokowisk.
Wielkość lęgu wynosi 4 do 12 jaj. Głuszce mają jeden lęg w roku. Wysiadywanie trwa średnio 25 – 26
dni, wyląg piskląt następuje od końca maja do końca czerwca.
Głuszec jest zagniazdownikiem, pisklęta w drugim dniu życia odchodzą od gniazda i zaczynają żerować.
6-dniowe pisklęta umieją podlatywać, a po dwóch tygodniach całkiem już latają i nocują na drzewach.
Po 2/3 miesiącach osiągają rozmiary dorosłych osobników.
Dojrzałość płciową samce osiągają w wieku 2 lat, a samice w wieku 3 lat.
Długość życia osobników w niewoli dochodzi do 18 lat, jednak na wolności dożywają maksymalnie 10
lat.
h. Pożywienie:
Dieta głuszca składa się głównie z pokarmu roślinnego, dlatego posiada on specjalne przystosowania
do takiego odżywiania.
Gastrolity – służą do rozdrabniania pokarmu, znajdują się w żołądku, składają się z kamyków, żwiru i
ziarna o masie do 70g.
Gatunki roślin, którymi żywi się głuszec: sosna, jodła, świerk, buk, modrzew, osika, brzoza, borówka,
wrzos, wełniaki, mchy, skrzypy, turzyce.
Pisklęta w pierwszym okresie życia żywią się bezkręgowcami, a od 2 tyg. zaczynają pobierać pokarm
roślinny, w 7 tyg. życia żywią się już wyłącznie roślinami.
4. Kuropatwa zwyczajna = Perdix perdix.
a. Występowanie:
W Polsce kuropatwa występuje w całym kraju, głównie na niżu.

Jest rozpowszechnionym ptakiem lęgowym na obszarach
podgórskich oraz w niższych partiach gór.
Kuropatwa zasiedla tereny otwarte, preferując siedliska o

wysokiej produktywności biologicznej i dobrym dostępie do wody. Unika obszarów pustynnych i
półpustynnych, skalistych lasów, bagien i mokradeł oraz stref brzegowych rzek i zbiorników wodnych.
Preferuje większe obszary porośnięte trawami lub ziołami, obrzeżne lub poprzerywane wyższą i
bardziej gęstą roślinnością jak kępy krzewów, pasy zarośli i remizy śródpolne.
c. Liczebność:
Na początku lat ’70 XX w. liczebność tego gatunku szacowano na ok. 7 mln., ale w latach późniejszych
nastąpiło głębokie załamanie populacyjne, do zaledwie ok. 0,5 mln w latach ’80.
W latach ’90 nastąpił kolejny prawie trzykrotny spadek liczebności zakończony pewną stabilizacją na
przełomie XX w. i XXI w.
d. Behawior:
Kuropatwy prowadzą stadny tryb życia. Bytują w grupach przez ok. 7 – 8 mies. w roku (lipiec – luty),
poza tym okresem żyją w parach. Liczebność grup to zwykle 5 – 15 osobników, rzadziej 20 – 25 lub
więcej.
Występuje u nich zjawisko ruchomego terytorium, którego promień zmienia się w zależności od
dostępności pokarmu i wysokości roślinności. Wielkość areałów wynosi od kilku do kilkuset hektarów.
W Polsce zagęszczenie kuropatw współcześnie osiąga maksymalnie prawie 20 par/km2.
Są ptakami o aktywności dziennej, najintensywniej żerują o świcie oraz przed zachodem słońca, a w
godzinach popołudniowych odpoczywają. Nocują grupowo w miejscach osłoniętych od wiatru – małe
zagłębienia terenu, miedze, głębokie bruzdy. Podczas mrozów stadka kuropatw nocują w zwartych
grupach, w których ptaki mają bezpośredni kontakt ze sobą.
Kuropatwy poruszają się szybko i zwinnie, kiedy biegną schylają głowę i wyciągają szyję w przód. W
przypadku niebezpieczeństwa przywarowują nieruchomo.
Rzadko wznoszą się do lotu wyżej, niż kilka metrów nad ziemię, odległość przelotu jest zwykle niewielka
– ok. 1 km, a tor lotu jest prosty.
Ptaki te mają doskonały wzrok.
e. Morfologia:
Kuropatwa jest ptakiem średniej wielkości o bardzo charakterystycznym wyglądzie.
Cecha Kuropatwa
Masa ciała 0,4 kg
• zwarty przekrój ciała,
• szyja bardzo krótka,
• głowa nieduża i okrągła,
• dziób sino-szary, gruby i krótki, o końcu silnie zagiętym ku dołowi,
• pasemko nagiej skóry nad okiem,
• krótkie i szerokie skrzydła o zaokrąglonych końcach,
• ogon krótki, zaokrąglony.
• ubarwienie popielato-szare, • brunatno-szary grzbiet,

• poprzeczny, rdzawy rysunek na grzbiecie, • wyraźniejszy, poprzeczny, płowo-rdzawy
• pierś i szyja modro-popielate z delikatnym rysunek na grzbiecie,
poprzecznym wzorem, • pióra barkowe i okrywowe skrzydeł oprócz
• duża, ciemnobrązowa plama na brzuchu w jasnych kresek także dwa, trzy poprzeczne,
kształcie podkowy odwróconej ku dołowi, płowo-rdzawe krążki,
• boki ciała z szerokimi, rdzawymi pręgami, • plama na spodniej części ciała słabo
• czerwono zabarwiona skóra nad okiem. zaznaczona – kilka plam lub całkowity jej
brak,
• wierzch głowy w odcieniu białawym,
policzki rudawe, a nad okiem jasna smuga.
g. Rozmnażanie:
Cecha Cietrzew
Toki maj
Kuropatwa jest gatunkiem monogamicznym. Pary tworzą się zwykle w lutym. W okresie godowym
samce tokują wokół swoich partnerek, krążąc wokół nich z opuszczonymi skrzydłami i nastroszonymi
piórami. W tym okresie samce są agresywne w stosunku do innych samców.
Samica zakłada gniazdo w maju. Wielkość lęgu wynosi 10 – 20 jaj. Po złożeniu jaj samica wysiaduje je
23 – 25 dni. Pisklęta po wykluciu się, osuszeniu i wygrzaniu opuszczają gniazdo. Szybko się rozwijają,
po 15 dniach potrafią latać, a masę ciała dorosłych osobników osiągają po 3 miesiącach. Dojrzałość
płciową osiągają w pierwszym roku życia i pozostają z rodzicami w grupach do zimy.
h. Pożywienie:
Najważniejszą rolę w diecie tych ptaków odgrywają: zielone liście traw, zboża i koniczyny, nasiona zbóż
i roślin zielonych. Owady stanowią tylko 5% – 10% objętości pokarmu zjadanego przez dorosłe
osobniki.
Pisklęta w pierwszych dwóch tygodniach odżywiają się głównie owadami – larwy błonkówek, motyli,
pluskwiaki oraz chrząszcze.
5. Przepiórka zwyczajna = Coturnix coturnix.
a. Występowanie:
W Polsce przepiórka występuje w całym kraju, ale jest liczniejsza

na wschód od Wisły.
Przepiórka w okresie gniazdowania preferuje tereny otwarte,

raczej płaskie lub słabo pofałdowane, zwykle pozbawione drzew i
krzewów. Bytują na obszarach porośniętych różnego rodzaju
roślinnością zielną, na tyle wysoką, aby dawała dobre ukrycie, jednak nie wyższą niż 1 m. Dobrze
przystosowały się do dużych obszarów agrocenoz – upraw pszenicy, koniczyny, lucerny.
c. Liczebność:
Liczebność i trendy populacyjne nie są znane, obserwuje się jednak duże wahania liczebności z roku na
rok, co może być spowodowane zmianą obszarów gniazdowania w suche wiosny, znacznymi
migracjami między-sezonowymi i zmienną śmiertelnością w przelotach.
Badania zagęszczenia samców w Polsce przynoszą bardzo rozbieżne dane od 1 osobnika/km 2, aż po 5

osobników/km2.
d. Behawior:
Jest gatunkiem migracyjnym, większość osobników migruje do Afryki, przelatuje Saharę i zimuje w
suchej strefie stepów poniżej Sahary i na wybrzeżach Abisynii i Kenii. Niektóre ptaki zimują także na
obszarach Anglii, Irlandii i Niemczech, a większej liczbie wokół Morza Śródziemnego.
Szczyt przelotów jesiennych przypada na wrzesień, a wiosennych powrotów na kwiecień. Informacje
powrotne od zaobrączkowanych ptaków wskazują na skomplikowany i zmienny wzorzec wędrówek
tego gatunku.
W zależności od sezonu przepiórki żyją pojedynczo lub stadnie. Do jesieni utrzymują się grupy rodzinne,
a ptaki migrują pojedynczo lub w małych grupach, zwykle do 40 osobników.
Minimalna wielkość terytorium samców w okresie godowym wynosi 0,7 ha – 1,5 ha.
Przepiórki prowadzą skryty tryb życia, aktywne są w dzień, ale wiosną można je usłyszeć także w nocy
(charakterystyczne wołanie samców). Nocują pojedynczo na ziemi, w niewielkich zagłębieniach.
e. Morfologia:
Przepiórka jest najmniejszym przedstawicielem kuraków w polskiej faunie.
Cecha Przepiórka
• ciało sprawiające wydłużone wrażenie,
• skrzydła krótkie i szerokie,
• ogon krótki,
• mała głowa i krótka szyja,
• pasemko nagiej skóry nad okiem,
• nogi cielisto-szare, delikatnej budowy,
• przednie palce połączone małym fałdem skórnym,
• wymiana piór raz w roku.
Bardzo słabo zaznaczony dymorfizm.
• brązowo-szary grzbiet, z czarniawym • jednolicie płowo-szara barwa gardzieli,

poprzecznym rysunkiem, • drobne plamki na wolu.
• brunatne boki ciała,
• płowo-szary brzuch,
• trzy jasne pręgi na wierzchu głowy, z
których dwie skrajnie przebiegają nad
oczami,
• czarna środkowa część gardzieli.
g. Rozmnażanie:
Cecha Przepiórka
Toki maj
Samce przylatują do północnych rejonów rozrodu wcześniej, niż samice, zwykle w maju. Tokowanie
samców pełni raczej funkcję przywabiania samic, niż utrzymywania terytorium. Kiedy samice przylatują
do rejonów rozrodu najpierw wybierają miejsce na gniazdo, dopiero wtedy odpowiadają cichym
nawoływaniem na tokowanie samców. Najbliższy samiec przemieszcza się szybko do nawołującej
samicy, a gdy ją zobaczy rozpoczyna wokół niej krążyć z wyciągniętą szyją, nastroszonymi piórami i
opuszczonymi skrzydłami. Walki między samcami są częste i nieraz gwałtowne.
Gniazdo jest niewielkim płytkim zagłębieniem, ulokowanym w gęstej roślinności, w zbożu lub trawie.
Składanie jaj samica rozpoczyna w maju, a wielkość zniesienia to 7 – 18 jaj. Po złożeniu ostatniego jaja,
samica wysiaduje je przez okres 17 – 20 dni. Pisklęta po wylęgu są wyprowadzane z gniazda w przeciągu
kilku godzin. Młode potrafią podlatywać już w 11 dniu życia, a po 19 dniach całkiem sprawnie latają i
pozostają z matką przez 30 – 50 dni. Dojrzałość płciową osiągają w pierwszym roku życia.
h. Pożywienie:
Jest ptakiem wszystkożernym, żeruje na ziemi. W pokarmie dominują opadłe nasiona wielu chwastów
i traw oraz zbóż. Pokarm zwierzęcy, który przeważa na wiosnę, stanowią małe owady i ich larwy,
rzadziej pajęczaki i ślimaki.
6. Bażant zwyczajny = Phasianus colchicus.
a. Występowanie:
Bażanty występują najliczniej w tych rejonach Polski, gdzie trwa

okresowe zasilanie populacji dzikiej osobnikami z hodowli, a
zarazem występują mniej ostre zimy, czyli w centrum i na
południu kraju.
Gatunek nie występują w północno-wschodniej części Polski.
Ptaki te preferują trawiaste obszary oraz agrocenozy z grupami krzewów i remizami, nadrzeczne
zarośla, szuwary i trzciny oraz niewielkie dobrze podszyte lasy liściaste i mieszane. Bardzo istotny dla
gatunku jest dostęp do wody.
c. Liczebność:
Hodowla wolierowa i zasiedlenia doprowadziły do szybkiego rozwoju populacji dziko-żyjących, tak że

w latach ’70 liczebność tych ptaków szacowano na 350 tys. osobników.
W kolejnych latach nastąpił głęboki spadek liczebności, po czym odbudowa do poziomu ok. 400 tys.
ptaków w latach ’90.
d. Behawior:
Bażanty prowadzą stadny tryb życia. W okresie rozrodczym samce są terytorialne, stare samce
corocznie zajmują te same terytoria. Wielkość terytorium zależy od zagęszczenia populacji i obfitości
pokarmu, zwykle jest to mniej, niż 5 ha. Wielkość areałów wykorzystywanych przez gnieżdżące się
samice wynosi 8 – 21 ha.
Bażanty są ptakami o aktywności dziennej, a najintensywniej przejawia się ona wczesnym rankiem i
późnym popołudniem. Nocują pojedynczo lub w luźnych grupach na ziemi lub na drzewach.
Latają słabo na niskiej wysokości, na krótkie odległości.
Mają doskonały słuch i wzrok.
e. Morfologia:
Cecha Przepiórka
Ogon 20 cm – 47 cm
• nogi jasno-szare lub oliwkowe, zakończone czterema palcami,
• palec skierowany do tyłu tworzy wydatną ostrogę rogową.
• bogato ubarwione, • ubarwienie jednolite, typowo ochronne.

• wierzch głowy i szyja ciemnozielone,
• miedziano-brunatny grzbiet,
• czarne obrzeżenia piór,
• ciemno-miedziana pierś,
• czarny środek brzucha,
• dwa czubki na wierzchu głowy, skierowane
ku tyłowi,
• krótkie i szerokie skrzydła,
• długi ogon, złożony z nakładających się na
siebie sterówek.
g. Rozmnażanie:
Bażant jest gatunkiem poligamicznym, zwykle samiec gromadzi kilka

samic (1 – 18), z którymi tylko on się kojarzy. W marcu dorosłe samce
rozpoczynają patrolowanie wybranych przez siebie miejsc. Wraz z
postępowaniem okresu godowego (kwiecień) przybiera to formę
chodzenia w czasie 30 – 40 minut wzdłuż tych samych kręgów o długości
ok. 500 m. Samce donośnie pieją, co służy tylko przestrzennemu
oddaleniu się innych samców. Dodatkowo samce szybko i silnie uderzają
skrzydłami w szczycie torfowiska. Samice, które oddzieliły się wcześniej
od większych grup zimowych, przechodzą pojedynczo lub małych
grupach przez obszar zajęty przez tokujące samce.
Pokryte samice wybierają miejsca gniazdowania w rozporoszeniu poza obszarem tokowania.
Cecha Bażant
Toki kwiecień
Długość życia 7 l.
Na przełomie kwietnia i maja samica znosi 8 – 14 jaj, wysiadywanie trwa 23 – 28 dni. Pisklęta wylęgają
się w krótkich odstępach czasu i po kilku godzinach opuszczają gniazdo. Młode potrafią podlatywać już
po 12 dniach, a po 3 tyg. nocują na gałęziach drzew. Potomstwo przebywa pod opieką matki przez 70
– 80 dni. Dojrzałość płciową osiągają w pierwszym roku życia.
Najstarszy zaobrączkowany osobnik osiągnął wiek 7 l.
h. Pożywienie:
Bażant jest gatunkiem wszystkożernym. Pokarm zdobywają w większości z ziemi, żerując w

charakterystycznej przykurczonej pozycji, często unosząc głowę. Potrafią też podskakiwać by
dosięgnąć jagód oraz żerować na drzewach w poszukiwaniu pączków.
Wiosną i latem czasem dominują w diecie składniki zwierzęce: małe stawonogi, chrząszcze, pluskwiaki,
muchówki, szarańczaki, pajęczaki, wije, dżdżownice, ślimaki i sporadycznie małe kręgowce.

Docero - PL - Biologia Zwierzt Wolnoyjcych Notatki

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Docero - PL - Biologia Zwierzt Wolnoyjcych Notatki

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Biologia zwierząt wolnożyjących

Łowiectwo – jest elementem ochrony środowiska przyrodniczego, w rozumieniu ustawy (z dnia 13

Podział zwierząt wolnożyjących:

Nie ma czegoś takiego, jak zwierzyna łowna!

Podział zwierząt łownych z wyróżnieniem gatunków występujących w Polsce:

1. Jeleń szlachetny = europejski = Cervus elaphus.

Jelenie zamieszkują puszcze i knieje większości ziemskiego globu:

Jest głównym gatunkiem z rodziny jeleniowatych adoptowanym

*Knieja - wielki, gęsty las, w którym przebywa zwierzyna.

Występuje w większych kompleksach leśnych, zarówno na równinach, jak i w górach i okolicach

Czynniki wpływające na behawior jeleni to:

W warunkach spokoju jelenie są najaktywniejsze w godzinach dziennych. Niewielka część aktywności

Na sen jelenie przeznaczają zaledwie 60 – 100 min na dobę.

Róża – pierścień kostny, otaczający początek tyki, szpice są jej pozbawione.

Tyka – parzysta część poroża, wyróżnia się prawą i lewą tykę.

Odnoga – parzyste lub nie rozwidlenia na tykach, wyróżnia się:

Dwunastak • niekoronny • widlica 6

Czternastak • koronny • korona 7

U starszych osobników poroże zaczyna się uwsteczniać.

suknia (sierść) chmara

Cecha Byk Łania

Gomóła – byk po zrzuceniu poroża.

Chłyst – byk do 4./5. miesiąca życia.

Pojemność łowiska = stan zwierzyny – ustalona, maksymalna liczba osobników poszczególnych

Struktura pozyskania byków Struktura pozyskania płci

<5 lat 6 – 10 lat >10 lat byki łanie cielęta

Zasiedla leśne i zakrzewione tereny podmokłe. Występuję na

W Polsce występuje na Podlasiu.

Poroże łosia może przybierać dwie formy.

Wyróżnia się dwa typy łosi w zależności od posiadanego poroża:

pasynka lewa łopata prawy badyl odnoga

W zależności od rodzaju poroża obowiązuje różne nazewnictwo:

Nazewnictwo Łopatacz Badylarz

Cecha Byk Klępa

Okres zimowy: igły sosny i jodły oraz kory drzew.

Ponieważ 1 łoś wykazuje zapotrzebowanie, jak 3,3 jelenia.

Struktura pozyskania byków Struktura pozyskania płci

<5 lat 6 – 10 lat >10 lat byki klępy łoszaki

Obecnie obowiązuje całkowite wstrzymanie odstrzału łosi.

3. Daniel zwyczajny = Dama dama.

W plejstocenie (era trwająca od 1,8 mln do 11 tys. lat temu, tzw.

Można je hodować fermowo.

Sęk – palczasty wyrostek na łopacie daniela.

Ostroga – pierwszy od dołu sęk w łopacie daniela.

Cecha Byk Łania

Bekowisko – rozpoczyna się w drugiej połowie października i trwa do połowy listopada.

4. Sarna europejska = Capreolus capreolus.

Obecny zasięg występowania gatunku obejmuje

W Polsce sarna europejska jest gatunkiem pospolitym

Wyróżnia się dwa ekotypy sarny europejskiej:

Ostoja = koczowisko – areał osobniczy sarny, składa się na nią:

Lusterko – zad sarny.

Rudel – ugrupowanie tworzone przez sarnę.

Cecha Kozioł Koza

Sarny polne: rośliny uprawne – 66% roślin zbożowych i 9% traw.

Dzienne zapotrzebowanie w okresie letnim wynosi ok. 3 kg żeru zielonego.

1. Dzik euroazjatycki = Sus scrofa.

Naturalny zasięg występowania dzika obejmuje tereny od

W Polsce bardzo licznie występuje na terenie całego kraju, w

Oręż – trofeum z dzika, na które składają się jego zęby – fajki

Fajka – kieł w górnej szczęce dzika.

Szabla – kieł w żuchwie.

Oręż występuje zarówno u samca, jak i u samicy, choć u samicy