9.

SINIF
BİYOLOJİ
R
Tİ
EK
N
R
Ö
 Dizgi - Grafik
MU BA Yayıncılık Dizgi - Grafik Birimi

R
Baskı
Ayrıntı Basımevi • Tel: 0.312 394 55 90 - 91
Matbaa Sertifika No: 13987

Tİ
Öneri ve düşünceler için
info@mubayayinlari.com • 0.312 504 64 41
EK
Yayın ve Dağıtım
MU BA Yayıncılık Ltd. Şti.
Ostim (OSB) Mahallesi 1203. Cadde No: 38/1/2 Yenimahalle - ANKARA
Tel: 0.312 504 64 41 • Faks: 0.312 232 26 69
www.mubayayinlari.com
N

“Bu kitapta yer alan çıkmış sınav sorularının her hakkı ÖSYM’ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının
R

kopya edilmesi, fotoğrafının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM’nin yazılı izni
olmadan yapılamaz. Yayınevimiz telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”
Ö

ISBN: 978-605-7509-86-4
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz
yayınları satın almamasını rica ederiz.

Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları MU BA YAYINCILIK LTD. ŞTİ.’ne aittir.

Hangi amaçla olursa olsun, yayınların tamamının veya bir bölümünün, şirketin yazılı izni olmadan kopya
edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması yasaktır.
MU BA bir Murat Yayınları Ltd. Şti. markasıdır.
 SUNU

R
Sevgili Öğrenciler,

Murat Yayınları’nın yıllara dayanan tecrübesinin ve vizyonunun bir sonucu

olarak yayın çalışmalarını sürdüren MUBA, ortaokul, lise ve üniversiteye ha-

Tİ
zırlık yardımcı kaynaklarını öğrencileriyle buluşturmanın kıvancını duymak-
tadır.
EK
Alanında uzman yayın kadromuz tarafından hazırlanan kitaplarımızda, uy-
gulamada olan sınav dahil test teknikleri dikkate alınarak kapsamlı bir çalış-
ma yürütülmüş, siz değerli öğrencilerimizin hazırlık sürecindeki yükünü hafif-
letmeyi amaçlayan bir yol izlenmiştir.

MEB’in güncel eğitim programı ve kazanımlarını gözeterek oluşturduğumuz bu

yayınımızda klasik çoktan seçmeli, örnek çözümlü, kısa cevaplı sorular ve et-
N

kinlikler, amaca uygun kısa notlar, sınav odaklı özet bilgiler ve doğrudan sınavı
hedefleyen mantık ve muhakeme soruları akılda kalıcı bir yöntemle verilmiştir.
R

Gireceğiniz tüm sınavlarda başarılar diler, yaşamınızda sağlık ve mutluluklar

temenni ederiz.
Ö

 MU BA YAYINLARI
 İÇİNDEKİLER
BİYOLOJİ SORU BANKASI

ÜNİTE - 1 Sayfa No

YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri 7
Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler (İnorganik Bileşikler) 11
Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler (Karbonhidratlar) 15
Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler (Yağlar) 23
Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler (Proteinler) 29
Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler (Karbonhidrat – Yağ – Protein) 35
Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler (Enzimler) 41

R
Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler (Vitamin – Hormon) 49
Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler (ATP – Nükleik Asitler) 53
Yazılı Soruları 59
Etkinlik Soruları 61
Ünite Genel Tekrar Testi 67

Tİ
ÜNİTE - 2 Sayfa No

HÜCRE
Hücre Zarı ve Zardaki Madde Alışverişleri
EK 73
Hücre Organelleri 83
Yazılı Soruları 93
Etkinlik Soruları 95
Ünite Genel Tekrar Testi 101

ÜNİTE - 3 Sayfa No
N

CANLILAR DÜNYASI
Canlıların Çeşitliliği ve Sınıflandırılması 107
Canlı Âlemleri ve Özellikleri (Bakteriler ve Arkeler Âlemi) 113
Canlı Âlemleri ve Özellikleri (Protista, Mantarlar ve Bitkiler Âlemi) 119
Canlı Âlemleri ve Özellikleri (Hayvanlar Âlemi) 125
R

Canlı Âlemleri ve Özellikleri (Virüsler) 131

Yazılı Soruları 137
Etkinlik Soruları 139
Ünite Genel Tekrar Testi 145
CEVAP ANAHTARLARI 149
Ö
YAŞAM BİLİMİ
BİYOLOJİ

R
Tİ
EK
N
R

N İTE
Ö

Ü
1
• Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri
• Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler (İnorganik Bileşikler)
• Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler (Karbonhidratlar)
• Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler (Yağlar)
• Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler (Proteinler)
• Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler (Karbonhidrat – Yağ – Protein)
• Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler (Enzimler)

R
• Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler (Vitamin – Hormon)
• Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler (ATP – Nükleik Asitler)

Tİ
EK
N
R
Ö
 BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
4. Canlılarda meydana gelen büyüme ve ge-
TEST • 1 lişme olayları ile ilgili, CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ
1. HÜCRESEL YAPI
1. I. Glikoz + O2 CO2 + H2O + ATP I. Tek hücreli canlılarda büyüme, hücre
hacminin ve kütlesinin artışı ile olur. • Hücre: Canlıların yapı ve işlev ola-
II. n(Amino asit) Protein + (n – 1)H2O rak temel birimidir.
klorofil II. Çok hücreli canlılarda büyüme, hücre
III. CO2 + H2O Glikoz + O2 • Canlıların hücre yapıları ve sayıla-
Ifl›k
sayısının artması ile olur. rı farklılık gösterebilir.
IV. Glikoz + Glikoz Maltoz + H2O
III. Bütün canlılarda büyüme mitoz bölün- • Canlı hücreler hücre yapılarına
Yukarıda verilen metabolizma olayların- göre 2’ye ayrılır.
me ile sağlanır.
dan hangileri bütün canlı hücrelerde mey- yargılarından hangileri doğrudur?
dana gelen anabolizma olaylarındandır?
a) Prokaryot hücre:
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III

R
D) II ve III E) I, II ve III • Zarla çevrili organelleri ve çekir-
D) III ve IV E) I, II ve IV dekleri yoktur.

• Kalıtım materyalleri sitoplazmada

dağınık hâlde bulunur.

Tİ
• Sahip oldukları tek organel ribo-
zomdur.

Örnek: Bakteriler, Arkeler

5. • Canlıların nesillerini devam ettirebilme-
2. Aşağıda verilen olaylardan hangisi bütün leri için kendilerine benzer bireyler oluş-
EK
canlılarda ortak olarak gerçekleşir? turmaları b) Ökaryot hücre:
• Metabolizma sonucu oluşan atıkların vü-
A) Boşaltım sistemi aracılığıyla homeostazi- • Zarla çevrili organelleri ve çekir-
cuttan uzaklaştırılması
nin sağlanması dekleri vardır.
• Canlıların yaşadıkları ortama uyum sağ-
B) Çekirdekte DNA sentezlenmesi • Kalıtım materyalleri çekirdek için-
lamaları
C) İnorganik maddelerden organik monomer de bulunur.
• Canlıların vücudunda meydana gelen bü-
sentezlenmesi • Ribozom organelleri vardır.
tün yapım ve yıkım olayları
D) Organik monomerlerden ATP sentezlen-
N

Aşağıda verilen kavramlardan hangisinin Örnek: Protistalar, Mantarlar, Bİtkiler,

mesi Hayvanlar
tanımına yukarıda yer verilmemiştir?
E) Hücre duvarı aracılığıyla madde alışverişi
• Canlılar hücre sayısına göre 2’ye
gerçekleştirilmesi A) Solunum B) Metabolizma
ayrılır.
C) Boşaltım D) Adaptasyon
R

a) Tek hücreliler
E) Üreme
b) Çok hücreliler
Ö

2. BESLENME
6. I. Ribozomda protein sentezleme • Canlıların beslenme şekilleri farklı
3. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi bü- II. Hücre zarı aracılığıyla madde alışveri- olabilir. Beslenme şekillerine göre
tün canlılar için ortaktır? şi yapma canlılar,

A) Eşeyli üreme III. Mitokondride ATP sentezleme – Ototroflar (Üreticiler)

B) Hücre sayısının artması sonucu büyüme
ve gelişme
C) Heterotrof beslenme
D) Oksijensiz solunumla ATP sentezleme
E) Çevresel uyarılara tepki verme
Yukarıda verilen olaylardan hangileri bü- – Heterotroflar (Tüketciler)
tün canlılarda ortak olarak gerçekleşir?
– Hem ototrof hem heterotroflar ol-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II mak üzere üç grupta incelenir.
D) II ve III E) I, II ve III
Dikkat: İnorganik besin maddelerini
bütün canlılar dışarıdan hazır alır.

7

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
3. SOLUNUM
• Bazı canlılar oksijenli solunum ya-
parken bazı canlılar oksijensiz so-
lunum ya da fermantasyon yapar.
• ATP sentezi (fosforilasyon) ve
ATP yıkımı (defosforilasyon) tüm
canlılar için ortaktır. Fakat farklı
tür canlılardaki fosforilasyon çe-
şitleri farklı olabilir.
4. BÜYÜME VE GELİŞME
• Tek hücreli canlılarda büyüme,
hücre hacmi ve kütlesinin artışıy-
la olur.
• Çok hücreli canlılarda büyüme,
hücrelerin bölünmesi sonucu
hücre sayısının çoğalması, buna
bağlı olarak da doku kütlesinin
artmasıyla olur.
5. HAREKET
• Bitkilerde pasif hareket gerçekle-
şirken, hayvanların çoğunda aktif
hareket gerçekleşir.
6. BOŞALTIM
• Metabolizma sonucunda oluşan
N
atık maddelerin vücuttan uzak-
laştırılmasına “boşaltım” denir.
R
7. HOMEOSTAZİ (İç denge)
• Bütün çevresel değişimlere rağ-
men organizmada kararlı bir iç
ortamın sağlanması ve korunma-
Ö
sı olayına “homeostazi” denir.
8. ÜREME
• Üreme olayı bazı canlılarda eşey-
siz üreme şeklinde gerçekleşir-
ken, bazı canlılarda eşeyli üreme
şeklinde gerçekleşir.
• Üreme, canlı yaşamının devamı
için şart değildir.
9. ÇEVRESEL UYARILARA KARŞI
TEPKİ VERME
8
BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ
7. Aşağıda verilenlerden hangisi bütün can-
lılar için ortaktır?
A) Aynı görevi yapmak üzere özelleşmiş
hücrelerin bir araya gelmesiyle doku
oluşturma
B) İnorganik madde kullanımı
C) Oksijenli solunumla ATP sentezleme
D) Eşeysiz üreme ile çoğalma
E) Amonyağın üreye dönüştürülerek vücut
dışına atılması
R
8. Bütün tek hücreli canlılar için;
I. prokaryot hücre yapısında olma,
II. ribozom organelinde protein sentezleme,
Tİ
III. hücre duvarına sahip olma
özelliklerinden hangileri ortaktır?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
EK
9. I. Oksijen tüketme
II. İnorganik maddeleri oksitleme
III. Glikozu sitoplazmada pirüvata dönüştür-
me
Yukarıda verilen olaylardan hangileri bü-
tün canlılarda ortak olarak gerçekleşir?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
10. • Kan şekeri yükselen bir insanda insülin
salgısının artması
• Kandaki CO2 oranının artmasına bağlı ola-
rak soluk alışverişinin hızlanması
• Şalgam içen bir kişinin idrarla attığı tuz
miktarının artması
Yukarıdaki olaylar canlıların ortak özellik-
lerinden hangisine örnek gösterilebilir?
A) Hareket B) Homeostazi
C) Boşaltım D) Organizasyon
E) Solunum
11. Aşağıdakilerden hangisi bütün canlılar
için ortak değildir?
A) Aktif hareket etme
B) Boşaltım atıklarını vücuttan uzaklaştırma
C) Özümleme olaylarını gerçekleştirmek için
ATP harcama
D) Yaşamsal faaliyetleri için gerekli olan
enerjiyi organik besinlerden elde etme
E) Hücresel yapıda olma
12. Boşaltım olayı ile bütün canlılarda aşağı-
dakilerden hangisi sağlanır?
A) Kan pH’sinin dengelenmesi
B) Solunum sonucu oluşan karbondioksitin
vücuttan uzaklaştırılması
C) Kofullarda depolanmış olan bazı zehirli
metabolik atıkların vücuttan uzaklaştırıl-
ması
D) Vücudun su ve iyon dengesinin sağlama-
sı
E) Sindirim atıklarının vücuttan atılması
13. • Kendine benzer bireyler oluşturma
• Fosforilasyon yapma
• Aktif hareket etme
• İnorganik madde kullanma
• Fotosentez ile organik besin üretme
Bir canlı yaşamını devam ettirebilmek için
yukarıda verilen olaylardan kaç tanesini
gerçekleştirmek zorundadır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
 BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
4. Canlıların ortak özelliklerinden olan boşaltım,
TEST • 2 canlı hücrelerde metabolizma sonucu oluşan 10. ORGANİZASYON

1. • Oksijen üretme atıkların uzaklaştırılmasıdır.

• ATP üretme Bu bilgiye göre;

11. METABOLİZMA
• İnorganik madde tüketme I. memelilerin üreyi idrarla dışarı atması,

• Oksijen tüketme
• ATP tüketme
• Organik madde üretme
Yukarıda verilen özelliklerden kaç tanesi
bütün canlıların ortak özelliklerindendir?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
II. memelilerin CO2 ve su buharını akciğerleri • Canlıların yapısında gerçekleşen
ile dışarı atması, yapım ve yıkım tepkimelerinin tü-
müne “metabolizma” denir.
III. maymunların sindirim atıklarını dışkılayarak
uzaklaştırması,
IV. paramesyumun amonyağı hücre yüzeyin- 12. ADAPTASYON
den atması
• Bir canlının bulunduğu ortamda
olaylarından hangileri boşaltım kavramı
yaşama ve üreme şansını artı-
içinde incelenir?

2. I. Büyümenin hızlı olduğu evrelerde kata-
bolik tepkimeler anabolik tepkimelerden
hızlıdır.
R
ran kalıtsal özelliklerin tamamına
“adaptasyon” denir.
A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV

Tİ
II. Yaşlı bireylerdeki anabolik tepkimeler ka-
tabolik tepkimelerden hızlıdır.
III. Anabolik ve katabolik tepkimelerin eşit ol-
duğu bir canlıda büyüme gerçekleşmez.
EK
Canlıların ortak özelliklerinden olan bü-
5. Aşağıdakilerden hangisi bütün canlılarda
yüme ile ilgili verilen yukarıdaki yargıların
görülen ortak özelliklerden biri değildir?
doğru (D) ve yanlış (Y) olarak sıralanışı
aşağıdakilerden hangisinde doğru veril- A) Kendine özgü molekül üretme
miştir? B) Biyokimyasal tepkimelerde görev alan
enzimleri sentezleme
I II III
C) Besinleri karbondioksit ve suya kadar par-
A) Y D Y çalama
N

B) Y Y D D) Basit organik moleküllerden kompleks or-

C) D Y D ganik molekül sentezleme
D) D D Y E) Organik besin monomerlerinden metabo-
R

E) Y Y Y lik enerji üretme

3. Çok hücreli canlılarda görülen;

Ö

I. çevresel uyarılara özelleşmiş sinir hücre-

leri yardımı ile cevap verebilme,
II. hücre bölünmeleri yolu ile büyüme,
III. uyarıları duyu organları ile alma,
IV. boşaltım atıklarını özelleşmiş boşaltım or-
ganları ile atma,
V. yer değiştirerek hareket etme
özelliklerinden hangisi tek hücreli canlı-
larda da görülebilir?
A) V B) IV C) III D) II E) I
6. Aşağıdakilerden hangisi bütün canlılarda
görülen ortak bir özelliktir?
A) Enerji ihtiyaçlarını hazır aldıkları besinler-
den karşılama
B) Işık enerjisinden doğrudan faydalanma
C) Kalıtsal özellikleri dölden döle aktarma
D) Organik maddeleri inorganik maddelere
dönüştürme
E) Mayoz bölünme ile üreme hücreleri oluş-
turma

9
 BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
7. I. ADP + Pi + Enerji → ATP + H2O 10. Aşağıda verilenlerden hangisi bir canlının
ÖRNEK II. Glikoz + O2 → CO2 + H2O + ATP yaşamını devam ettirebilmesi için zorun-
Tatlı sularda yaşayan bir hücreli can- ludur?
III. CO2 + H2O → Glikoz + O2
lılarda aşağıdakilerden hangisi gö-
rülmez?
Yukarıda verilenlerden hangileri bütün A) Dokusal yapıya sahip olma
canlı hücrelerde gerçekleşen ortak tep- B) Metabolik olayları çekirdek ile yönetme
A) Hareket etme kimelerdendir?
C) Hücre dışı sindirim yapma
B) Üreme
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Azotlu boşaltım atıklarını idrar şeklinde
C) Boşaltım yapma
D) I ve II E) I ve III vücuttan uzaklaştırma
D) Embriyonik gelişme
E) Hücre zarının yapısına katılacak olan pro-
E) Hücre solunumu
teinleri sentezleme
YGS 2016

R
ÇÖZÜM
Embriyonik gelişme sadece çok hüc-
8. X Y 11. Canlıların ortak özelliklerinden olan adap-
relilerde görülebilir.
tasyon ile ilgili,
Cevap: D Basit Kompleks

Tİ
İnorganik
organik organik I. Canlının yaşama ve üreme şansını artırır.
maddeler
maddeler maddeler
II. Dölden döle aktarılır.
III. Aynı türün bütün bireylerinde aynı şekilde
Z K
gerçekleşir.
L yargılarından hangileri doğrudur?
EK
Canlı hücrelerde gerçekleşebilen çeşitli olay-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
lar yukarıda sembolik olarak belirtilmiştir.
D) I ve II E) I, II ve III
Buna göre numaralandırılmış bölümlerle
ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söy-
lenemez?

A) X ve Y anabolik olayları ifade eder. 12. Ototrof beslenen bütün canlı gruplarında
aşağıdakilerden hangisi ortaktır?
N

B) Z ve K katabolik olayları ifade eder.

C) L metabolizmayı ifade eder. A) Tek hücreli olma
D) Bütün katabolik olaylarda ATP üretilir. B) Ökaryot hücre yapısında olma
E) Bütün anabolik olaylarda ATP harcanır. C) Işık enerjisini kimyasal bağ enerjisine çe-
R

virme
D) Protein sentezinin yapıldığı özelleşmiş or-
ganele sahip olma
Ö

E) İnorganik maddeleri oksitleme

9. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi doğ- 13. Aşağıda verilenlerden hangisi bir katabo-
rudur? lizma olayı değildir?

A) Bütün tek hücreliler prokaryottur. A) ATP " ADP + Pi + Isı

B) Bütün çok hücreliler ökaryottur. B) Protein " Amino asit
C) Bütün ökaryotlar çok hücrelidir. C) Glikoz + O2 " CO2 + H2O + ATP
D) Bütün prokaryotlar ototroftur. D) Glikoz " Laktik asit + ATP
E) Bütün heterotroflar çok hücrelidir. E) Nükleotit " RNA

10
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (İNORGANİK BİLEŞİKLER)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
4. Su ile ilgili,
TEST • 3 İNORGANİK BİLEŞİKLER
I. Dondurulduğunda molekülleri arasındaki
1. Aşağıda su ile ilgili verilen özelliklerden mesafe artarken yoğunluğu azalır. • Canlı vücudunda sentezlenmeyen
hangisi yanlıştır?
II. Polarizasyon özellik göstermez. bileşiklerdir.

A) Zehirli metabolik atıkların seyretilmesin- III. İki su molekülü arasındaki çekim kuvveti • Enerji vermezler. (Kemoototroflar
de görevlidir. adezyon olarak adlandırılır. hariç)

B) İnsanda vücut ısısının düzenlenmesinde yargılarından hangileri doğrudur?

görevlidir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II 1. SU:
C) Bitkilerin kökleri aracılığıyla aldıkları mi-
D) II ve III E) I, II ve III
neralleri taşımasında görevlidir. Suyun özellikleri ve görevleri şu şekil-
D) Bütün fotosentez reaksiyonlarında hidro- de sıralanabilir:
jen kaynağı olarak kullanılır.
• Su molekülleri polarizasyon özel-

R
E) Büyük organik moleküllerin hidrolizinde
lik gösterir.
görevlidir.
• Hidrojen bağlarının etkisi ile su
5. Bir ortamın pH değerini belirlemede kullanı- moleküllerinin bir araya gelmesi-

Tİ
lan pH cetveli aşağıda verilmiştir. ne “kohezyon”, suyun bulunduğu

2. Mineraller ile ilgili,
I. Yeşil bitkiler tarafından fotosentezle üre-
tilirler.
EK
II. Ökaryot canlılarda enerji verici olarak kul-
lanılmazlar.
Buna göre,
III. Organik yapılı olanları vardır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
N
Asidik değer artar. Bazik değer artar. yüzeye tutunmasına ise “adez-
yon” denir.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
• Yüzeydeki su molekülleri arasında
oluşan kuvvete “yüzey gerilimi”
Nötr denir ve yüzey gerilimi sayesinde
bazı böcekler su üzerinde yürüye-
bilir.
I. Asidik özellikteki moleküllerin miktarı art-
• Suyun öz ısısının yüksek olması,
tıkça pH değeri artar.
vücudun hemen ısınmasını ve he-
II. pH değerinin azalmasını asidik özellikteki
men soğumasını önler.
moleküllerin artması sağlayabilir.

III. Asidik molekül bulunmayan ortamın pH • Suyun buharlaşma ve yoğunlaş-

değeri 7 den küçük olur. ma özelliği yağışların oluşmasın-
da rol oynar.
yorumlarından hangileri yapılamaz?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

R

D) I ve III E) I, II ve III
3. I. Klorofil pigmentinin yapısına katılır.
II. Hemoglobin pigmentinin yapısına katılır.
Ö

III. Tiroksin hormonunun yapısına katılır.

Yukarıda görevleri belirtilen mineral çe-
şitleri aşağıdakilerden hangisinde doğru 6. • Düzenleyici ve yapıcı - onarıcıdır.
verilmiştir? • Polimer besinlerin hidrolizinde kullanılır.
• İnorganik yapılıdır.
I II III
Yukarıda bazı özellikleri verilen molekül
A) Demir Magnezyum İyot
aşağıdakilerden hangisidir ?
B) Magnezyum Bakır Demir
A) Vitamin B) Su
C) Demir Bakır İyot
C) Protein D) Trigliserit
D) İyot Magnezyum Demir
E) Tuz
E) Magnezyum Demir İyot

11

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
• Suyun buharlaşabilmesi için be-
lirli miktarda ısıyı soğurması ge-
rekir. Bu nedenle terleme olayı
vücuttan su ile birlikte bir miktar
ısıyı da uzaklaştırır. Böylece vü-
cut ısısının yükselmesi engellen-
miş olur.
• Su, çok iyi bir çözücüdür.
• Su, bazı fotosentetik canlılar ta-
rafından hidrojen kaynağı olarak
kullanılır.
• Enzimatik reaksiyonların gerçek-
leşmesi için su gereklidir.
2. MİNERALLER
• Yapısal ve düzenleyici görevleri
vardır.
• Kan ve vücut sıvılarının osmotik
basıncının düzenlenmesinde gö-
revlidirler.
• Bazıları bazı bileşik yapılı enzim-
lerin yapısına katılır. (Kofaktör)
Dikkat: İnsan vücudunda en fazla
(%1,2-2) bulunan mineraller kalsiyum
ve fosfordur.
N
3. ASİTLER - BAZLAR
R
ASİT BAZ
Suda H + iyonu Suda OH – iyonu
vererek iyonla- vererek iyonla-
şırlar. şırlar.
Ö
Tatları ekşidir. Tatları acıdır.
pH aralığı 0 - 7 pH aralığı 7- 14
dir. dür.
Asitlik derecesi Bazlık derecesi
arttıkça pH dü- arttıkça pH ar-
şer. tar.
Mavi turnusol Kırmızı turnusol
kâğıdını kırmızı- kâğıdını maviye
ya boyarlar. boyarlar.
Organik yapılı Organik yapılı
olanları vardır. olanları vardır.
12
CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (İNORGANİK BİLEŞİKLER)
7. Mineraller ile ilgili aşağıda verilen yargı-
lardan hangisi yanlıştır?
A) Bazı prokaryot canlılarda enerji verici ola-
rak kullanılırlar.
B) Hücre zarından geçebilirler.
C) Bütün mineral çeşitleri eşit miktarda alın-
malıdır.
D) Bir mineralin eksikliğini başka bir mineral
gideremez.
E) Bitkiler mineralleri iyonlar hâlinde alır.
R
Tİ
8. Bir mineral eksikliğinin başka bir mineral
ile giderilememesinin nedeni aşağıdaki-
lerden hangisi ile açıklanabilir?
A) Minerallerin inorganik yapıda olması
EK
B) Minerallerin canlı hücreler tarafından üre-
tilememesi
C) Her mineralin kendine özgü görevlerinin
olması
D) Minerallerin acil enerjiye ihtiyaç duyuldu-
ğunda enerji verici olarak kullanılması
E) Minerallerin sindirilmeden kana karışabil-
mesi
9. Çeşitli mineral gruplarının insan vücu-
dundaki etkileri ile ilgili verilen aşağıdaki
ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Potasyumun ihtiyaçtan fazlası böbrek
yetmezliğine neden olabilir.
B) Demik eksikliği sonucu metabolizma ya-
vaşlayabilir.
C) Yetişkinlerde kalsiyum azlığı kemik eri-
mesine, fazlalığı ise kireçlenmeye neden
olabilir.
D) Sodyumun ihtiyaçtan fazla alınması yük-
sek tansiyona neden olabilir.
E) Vücutta en fazla bulunan mineral çeşidi
olan çinko eksikliği vücut direncini azal-
tabilir.
10. I. Suyun buharlaşmasına bağlı olarak vücut
ısısında artış gözlenir.
II. Suyun çözücü özelliği insan vücudundaki
çeşitli maddelerin kanla birlikte taşınma-
sını kolaylaştırır.
III. Su molekülleri arasında oluşan yüzey ge-
rilimi bazı hayvan türlerinin su üzerinde
yürümesine olanak sağlar.
Su ile ilgili verilen yukarıdaki yargılardan
hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
11. Aşağıda verilen mineral çeşitleri ve gö-
revleri ile ilgili eşleştirmelerden hangisi
yanlıştır?
A) Kalsiyum → Kemik ve diş yapısına ka-
tılma
B) Fosfat → DNA, RNA ve ATP yapı-
sına katılma
C) Sodyum → pH ve su dengesini sağ-
lama
D) Demir → Klorofil sentezinde gö-
revli enzimin yardımcı
grubunu oluşturma
E) Çinko → Çizgili kaslardaki miyog-
lobin yapısına katılma
12. İnorganik bileşikler olan mineraller ile ilgili,
I. Düzenleyici olarak görev yaparlar.
II. Bazı bileşik enzimlerin koenzim adı veri-
len yardımcı grubunu oluştururlar.
III. Organik besinlerle birlikte vücuda alına-
bilirler.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (İNORGANİK BİLEŞİKLER)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
4. • Bağışıklık sisteminin güçlenmesinde etkilidir.
TEST • 4
• Kas kasılmasında etkilidir.
1. Suyun öz ısısının yüksek olması aşağı- Notlarım
• Sinirsel uyartı iletiminde görevlidir.
da verilen durumlardan hangisinin ortaya
• Tiroksin hormonunun yapısına katılır.
çıkmasında etkili olmamıştır?
Aşağıda verilen mineral çeşitlerinden
A) İnsanda vücut sıcaklığının dengelenmesi hangisinin görevine yukarıda yer verilme-
B) Deniz ve göllerin geç ısınıp, geç soğuması miştir?
C) Kıyı bölgelerinde iklimin ılıman olması
A) Çinko B) Kalsiyum C) Sodyum
D) Okyanuslarda yaşayan canlılar için ideal
D) İyot E) Flor
su sıcaklığının sağlanması
E) İnsan vücudundaki tuzların ve bazı mole-
küllerin çözünmesi

R
2. Maddenin adı Maddenin %’si

Tİ
Protein %7

Vitamin %8

Madensel tuzlar %7 5. Aşağıdakilerden hangisi suyun bitki bün-

yesindeki görevlerinden değildir?
Yağ %8
EK
Su %30 A) Kohezyon kuvveti etkisi ile köklerle alınan
suyun yapraklara taşınmasını sağlama
Karbonhidrat %40
B) Terleme olayı ile boşaltımı sağlama
Yukarıdaki tabloda bir bitki yaprağındaki orga- C) Enzimsel tepkimeler için optimum ortam
nik ve inorganik madde yüzdeleri belirtilmiştir. sağlama
Buna göre yapraktaki kuru ağırlığın % D) Akışkanlık özelliği ile kan dolaşımına yar-
kaçı bitki tarafından dışarıdan hazır alın- dımcı olma
N

mıştır? E) Fotosentez tepkimelerinde hidrojen verici

olarak görev alma
A) %7 B) %30 C) %37
D) %55 E) %63
R

3. Canlılarda bulunan madensel tuz çeşitleri;

Ö

I. kas kasılması,
II. hücreler arası iletişim,
III. vücut sıvılarındaki asit-baz dengesinin
korunması, 6. Aşağıdaki olaylarda rol oynayan mineral
IV. vücut sıvılarındaki osmotik basıncın ayar- eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?
lanması
A) Hafıza problemleri - Demir
olaylarından hangilerinin gerçekleşme-
B) Tiroid bezi çalışması - İyot
sinde etkilidir?
C) Yapraklarda sararma - Magnezyum
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III D) Hemoglobin üretimi - Demir
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV E) Mide öz suyu üretimi - Siyanür

13
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (İNORGANİK BİLEŞİKLER)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
7. İnsanlarda mineral içeren besinlerin dü- 10. Canlıların temel bileşiklerinden olan;
zenli olarak vücuda alınmaması; I. mineral,
Notlarım
I. enzimatik reaksiyonlarda aksama, II. yağ,
II. kanın pıhtılaşmasında aksama, III. su,
III. bağışıklıkta zayıflama IV. vitamin
durumlarından hangilerine neden olabilir? moleküllerinden hangilerini bütün canlı-
lar dışarıdan almak zorundadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III A) I ve III B) II ve IV C) I ve IV
D) I, III ve IV E) II, III ve IV

R
11. Ökaryot yapılı canlı hücreler enerji ihtiya-
cını karşılamak için;

8. • Kan I. su,

Tİ
• Tükürük II. mineral,

• İdrar III. tuz

• Ter moleküllerinden hangilerini kullanamaz?

• Doku sıvısı A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

EK
İnsan vücudunda üretilen yukarıdaki sıvılar- D) I ve II E) I, II ve III
dan kaç tanesinin bileşiminde minerallere
rastlanabilir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

12. Mineraller için geçerli olan;

I. bazı enzimlerin yapısına katılma,
N
II. kimyasal sindirime uğramama,
III. düzenleyici olarak görev yapma,
9. I. Bazı hastalıkların tıbbi tanısının konulma- IV. tüm canlılar tarafından hazır olarak alınma
sında kan ve idrarın pH’sine bakılır. özelliklerinden hangileri su için de geçer-
R

II. Madensel tuzların sindirimi ince bağır- lidir?

sakta tamamlanır.
A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve III
III. Madensel tuzlar insan iskeletinin yapısı-
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
na katılarak destek görevi yapar.
Ö

IV. Vücuttaki asit - baz dengesinin bozulması

enzimatik tepkimeleri inhibe edebilir.
Yukarıda verilen yargıların doğru (D) ve
yanlış (Y) olarak sıralanışı aşağıdakiler- 13. Aşağıda verilenlerden hangisi asitleri baz-
den hangisinde doğru verilmiştir? lardan ayırt eden özelliklerden biri değildir?

I II III IV A) Suda H+ iyonu vererek iyonlaşmaları

A) D Y D Y B) Tatlarının ekşi olması
B) Y D D Y C) Mavi turnusol kağıdını kırmızıya boyamaları
C) D Y D D
D) Organik ya da inorganik yapılı çeşitlerinin
D) Y Y D D
olması
E) D D Y D
E) pH aralıklarının 0 - 7 olması

14
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (KARBONHİDRATLAR)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
4. Monosakkaritler ile ilgili,
TEST • 5 Dehidrasyon Sentezi (Dehidroliz):
I. Dehidrasyon sentezi ile üretilirler.
1. Bitkiler tarafından üretilebilen bütün kar- II. Hidrolizleri sırasında ATP harcanmaz. • Organik yapılı monomerlerin or-
bonhidrat çeşitlerinde aşağıda verilen özel- ganik yapılı dimer, trimer ..... po-
III. Yapılarında glikozit bağı bulunur.
liklerden hangisi ortaktır? limer moleküllere dönüşmesidir.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Kimyasal sindirime uğramama • Dehidrasyon sentezi sonucu su
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III oluşur.
B) Nükleik asitlerin yapısına katılma
D) II ve III E) I, II ve III • Dehidrasyon sentezi sırasında
C) Hücresel solunum tepkimelerinde kulla-
ATP harcanır. Bu nedenle hücre
nılma dışında gerçekleşemez.
D) Glikozit bağlarına sahip olma
E) Karbon, hidrojen ve oksijen elementlerin-
den oluşma Hidroliz:

R
• Organik yapılı dimer, trimer ......
polimer moleküllerinin su harca-
narak monomerlerine dönüşme-
sidir.
5. I. Glikoz + Galaktoz → Laktoz + H2O

Tİ
II. n(Glikoz) → Nişasta + (n – 1) H2O • Hidroliz sırasında ATP harcama-
dığı için hem hücre içinde hem de
III. Glikoz + Fruktoz → Sükroz + H2O hücre dışında yapılabilir.
2. Çeşitli monosakkaritlerde gözlenen; IV. n(Glikoz) → Glikojen + (n –1) H2O
I. sinir hücrelerinde enerji kaynağı olarak Yukarıda verilen sentez reaksiyonların-
kullanılma,
EK KARBONHİDRATLAR
dan hangileri bitki, hangileri hayvan hüc-
II. hücre zarından geçebilme, relerinde gerçekleşir? • İçerdikleri monomer sayısına
III. nükleik asitlerin yapısına katılmama, göre 3’e ayrılırlar.
Bitki Hayvan
IV. ototroflar tarafından üretilebilme a) Monosakkaritler (monomer)
A) I, IV II, III
özelliklerinden hangileri sadece glikoz
B) II, III I, IV b) Disakkaritler (dimer)
molekülüne aittir?
C) II, IV I, III c) Polisakkaritler (polimer)
A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve IV D) I, II, III I, III, IV
N

E) I, III, IV I, II, III

D) I, II ve III E) I, III ve IV
A. MONOSAKKARİTLER

• Monosakkaritler karbon sayıları-

na göre gruplandırılırlar.
R

– 3 C’lular: (triozlar)

PGA
6. Glikojen ve kitin polisakkaritlerinde;
PGAL
Ö

3. I. Galaktoz I. hayvan hücreleri tarafından üretilebilme,

DPGA
II. Maltoz II. yapısında azot elementi bulundurma,
III. Riboz – 5 C’lular: (pentozlar)
III. dehidrasyon sentezi ile üretilme,
IV. Nişasta IV. yapı maddesi olarak kullanılma Riboz

Yukarıda verilen karbonhidrat çeşitlerin- özelliklerinden hangileri ortaktır? Deoksiriboz

den hangileri dehidrasyon ürünü değil- – 6 C’lular: (hekzozlar)
dir? A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve III
D) I, III ve IV E) II, III ve IV Glikoz
A) I ve III B) II ve III C) I, II ve III Galaktoz
D) II, III ve IV E) I, III ve IV
Fruktoz

Dikkat: Sinir hücrelerinin ATP üreti-

minde kullandıkları tek besin madde-
si glikozdur.

15
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (KARBONHİDRATLAR)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
7. Maltoz hidrolizi sırasında gerçekleşen; 10. Glikozit bağı Yandaki grafikte bir hay-
B. DİSAKKARİTLER
I. II. III. van hücresindeki gliko-
• 3 çeşittir. Glikozit bağı Glikoz H2O zit bağı miktarının
miktarı miktarı miktarı zamana bağlı değişimi
– Maltoz (Arpa şekeri),
gösterilmiştir.
– Laktoz (Süt şekeri),
Zaman
– Sükroz = Sakkaroz (Çay şekeri)
Zaman Zaman Zaman Buna göre grafikteki değişime;

değişimlerden hangileri laktoz hidrolizi I. maltoz,

C. POLİSAKKARİTLER sırasında da gerçekleşir? II. glikojen,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III III. selüloz,
• 4 çeşittir.
D) I ve II E) I, II ve III IV. sükroz
Nişasta, Glikojen, Selüloz, Kitin
moleküllerinden hangilerinin sentezi ne-

R
den olabilir?
NİŞASTA
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve II
• Üretimi sadece bitki hücrelerinde D) II ve III E) I, II ve IV
Disakkarit miktarı

Tİ
gerçekleşir. 8. Yandaki grafikte bir
• Bitkisel depo polisakkaritidir.
bitki hücresindeki di-
sakkarit miktarının
zamana bağlı değişi-
SELÜLOZ mi gösterilmiştir.
11. Dehidrasyon tepkimeleri büyük organik bi-
EK
leşiklerin oluşumu sırasında suyun da açığa
• Bitkisel yapı polisakkaritidir. Zaman
çıktığı yapım tepkimeleridir.
• Özellikle hücre çeperinin yapısına Buna göre hücre ve gerçekleştirdiği sen-
katılır. tez tepkimesi ile ilgili olarak aşağıdakiler- Buna göre aşağıda verilen tepkimelerden
den hangisi söylenemez? hangisi dehidrasyon olarak kabul edilebi-
lir?
GLİKOJEN A) Hücrede ATP tüketimi artmıştır.
A) Protein + (n – 1)H2O $ (n) Amino asit
B) Üretilen disakkarit maltoz ya da sükrozdur.
• Hayvansal depo polisakkaritidir. B) CO2 + H2O $ Glikoz + O2
N

C) Hücre sitoplazmasındaki su miktarı azal-

• Özellikle karaciğer ve çizgili kas
mıştır. C) n(Glikoz) $ Selüloz + (n – 1)H2O
hücrelerinde depolanır.
D) Disakkarit sentezi sırasında glikozit bağı D) Glikoz + O2 $ CO2 + H2O + ATP
kurulmuştur. E) Maltoz + H2O $ Glikoz + Glikoz
R

KİTİN E) Hücrede mitokondri faaliyeti artmıştır.

• Yapısında “N” bulunduran tek kar-

bonhidrattır.
Ö

• Eklembacaklıların dış iskeletinde

9. Maltoz
ve mantarların hücre çeperinde
bulunur. 12. I. Nişasta
3 4 II. Glikoz
1 5
III. Selüloz
Glikojen Glikoz Nişasta
2 6
IV. Glikojen
Yukarıda glikoz molekülünün üretildiği ve tü- Yukarıda verilen karbonhidrat çeşitlerin-
ketildiği bazı metabolizma olayları verilmiştir. den hangilerinin sentezinde görevli olan
genler bitki hücrelerinde bulunurken hay-
Buna göre numaralandırılmış olaylardan
van hücrelerinde bulunmaz?
hangileri insan vücudunda gerçekleşebilir?
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
A) 1 ve 2 B) 1, 3 ve 5 C) 2, 4 ve 6
D) I, II ve III E) II, III ve IV
D) 1, 2, 3 ve 5 E) 1, 2, 3, 4, 5 ve 6

16
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (KARBONHİDRATLAR)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
4. H H H
TEST • 6 | | | ÖRNEK
C=O H – C – OH C=O
1. Bir polisakkarit molekülünün sentezi sıra- | | | Nişasta, selüloz ve glikojen mole-
sında; H – C – OH C= O H – C – OH külleri için;
I. harcanan glikoz, | | | I. yapı maddesi olarak işlev görme,
HO – C – H HO – C – H HO – C – H
II. oluşan glikozit bağı, | | | II. aynı monomerden yapılmış olma,
H – C – OH H – C – OH HO – C – H III. hücre içerisinde depolanabilme
III. üretilen su
| | |
H – C – OH H – C – OH H – C – OH özelliklerinden hangileri ortaktır?
sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden
hangisinde doğru verilmiştir? | | | A) Yalnız I B) Yalnız II
H – C – OH H – C – OH H – C – OH
C) Yalnız III D) I ve II
| | |
A) I > II > III B) I > II = III
H H H E) II ve III
C) III > II > I D) II = III > I Glikoz Fruktoz Galaktoz LYS 2015
E) II > I > III

R
Yukarıda açık formülleri verilmiş olan kar-
bonhidrat çeşitleri ile ilgili, ÇÖZÜM
I. Kapalı formülleri aynıdır. Nişasta, selüloz ve glikojen molekül-
leri çok sayıda glikozun bir araya gel-
II. Hücre zarından geçiş hızları aynıdır.

Tİ
mesiyle oluşur.
III. Gerektiğinde birbirlerine dönüşebilirler.
Cevap: B
2. Canlı bir hayvan hücresinde gerçekleşen yargılarından hangileri doğrudur?
bazı tepkimeler aşağıda verilmiştir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
n(X) Enzim Y + (n – 1) H2O D) II ve III E) I, II ve III
EK
X+Z Enzim K + H2O

Tepkimelerde kullanılan X molekülü bir

monosakkarit olduğuna göre aşağıdaki
ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Y molekülü depo polisakkaritidir.
N
5. Aşağıda verilen karbonhidrat çeşitlerin-
den hangisinin yapısında glikozit bağı bu-
lunur?

B) K molekülü sükrozdur.
A) Glikoz
C) Z molekülü galaktozdur.
B) Fruktoz
D) X ve Z molekülleri izomerdir.
C) Deoksiriboz
R

E) Y ve K molekülleri hücre zarından geçe-

D) Sakkaroz
mez.
E) Riboz
Ö

3. Glikozların fazlasını glikojen olarak depo- 6. Nişasta molekülü için geçerli olan;
layan bir canlıda; I. glikozit bağı içerme,
I. hücre duvarı, II. bitki hücrelerinde üretilme,
II. kloroplast, III. hayvan hücrelerinde sindirilememe,
III. ribozom, IV. hayvanlarda enerji kaynağı olarak kullanıla-
IV. mitokondri bilme
yapılarından hangilerinin bulunacağı ke- özelliklerinden hangileri maltoz için de ge-
sindir? çerlidir?
A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve III
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
D) I, II ve IV E) II, III ve IV

17
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (KARBONHİDRATLAR)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
7. x – Riboz 9. Aşağıda çeşitli organik moleküller ve özellik-
y – Glikoz leri verilmiştir.
Notlarım
z – Galaktoz Moleküller Özellikler
k – Deoksiriboz
a. Glikojen I.  Kan yoluyla taşınma
m – Fruktoz II. Dehidrasyon sentezi
b. Laktoz
Yukarıda bazı karbonhidrat çeşitleri verilmiştir. ile üretilme
c. Deoksiriboz
Buna göre, III. Enerji ihtiyacını karşıla-
I. x ve y d. Glikoz ma
II. y ve z Buna göre aşağıda verilen eşleştirmeler-
III. z ve m den hangisi doğrudur?
IV. y ve m A) a → I B) b → I C) c → II

R
V. x ve k D) d → II E) a → III
ikililerinden hangilerinin birleşmesi bir
disakkarit oluşumu ile sonuçlanabilir?

A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve V

Tİ
D) II, III ve IV E) II, III, IV ve V 10.

CH2OH CH2OH CH2OH

EK O O O
H H H H O
... O O O ...
OH H H OH H OH H

H HN–C–CH3 H HN–C–CH3 H HN–C–CH3

O O O
.................

Yukarıda kimyasal yapısı verilmiş olan

8. H karbonhidrat çeşidi ile ilgili,
X Y
+ + O I. Mantarların hücre zarının yapısında bu-
N

K lunur.
H
II. Bitki hücrelerinde üretilmez.
H
III. Yapısal bir polisakkarittir.
R

+ + O
IV. Azot içerikli tek karbonhidrattır.
L
X Z H yargılarından hangileri doğrudur?

Yukarıda iki farklı disakkarit molekülünün A) I ve II B) II ve IV C) I, II ve III

sentez tepkimesi verilmiştir.
Ö

D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

Y molekülünün fruktoz olduğu bilindiğine
göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) K ve L molekülleri aynı hücrede üretile-

11. I. Riboz
mez.
II. Glikoz
B) X ve Z molekülleri sindirilmeden kana ka-
rışır. III. Galaktoz

C) K ve L moleküllerinin yapılarındaki bağ IV. Deoksiriboz

çeşidi aynıdır. Yukarıda verilen karbonhidrat çeşitlerin-
D) X, Y ve Z moleküllerinin yapısında bir den hangileri bütün canlı hücrelerde bu-
tane glikozit bağı bulunur. lunur?

E) X, Y ve Z molekülleri hücre zarından ge- A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve III

çebilirken, K ve L molekülleri geçemez. D) I, II ve IV E) II, III ve IV

18
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (KARBONHİDRATLAR)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
3.
TEST • 7
1. Notlarım
1 3
Glikojen Glikoz CO2+H2O OH HO
Glikoz Glikoz
2 4
5
1 2
ATP

Yukarıda canlı hücrelerde gerçekleşebilen

+H2O
karbonhidrat metabolizması özetlenmiştir.
Buna göre aşağıda verilen yargılardan
hangisi doğrudur? X Molekülü

A) 1 ve 2 numaralı reaksiyonlar sadece hay- Yukarıda X molekülünün yapım ve yıkım tep-

kimeleri gösterilmiştir.

R
van hücrelerinde gerçekleşebilir.
B) 3 numaralı reaksiyonu bütün canlı hücre- Bunu göre X molekülü ile 1 ve 2 numara-
ler gerçekleştirebilir. lı tepkimeler için aşağıdakilerden hangisi
C) Bütün anabolik tepkimelerde sadece 5 söylenemez?

Tİ
numaralı reaksiyon sonucu oluşan ATP
A) X molekülü maltozdur.
kullanılır.
B) 1 numaralı tepkimede ATP harcanırken, 2
D) 4 numaralı reaksiyonu sadece fotoototrof
numaralı tepkimede harcanmaz.
canlılar gerçekleştirebilir.
C) İnsan vücudunda 2 numaralı tepkime
E) 2, 3 ve 4 numaralı reaksiyonlar sırasında
gerçekleşirken, 1 numaralı tepkime ger-
EK
ATP harcanır.
çekleşmez.
D) 1 numaralı tepkime hücre içinde, 2 numa-
ralı tepkime hücre dışında gerçekleşmek
zorundadır.
E) 1 numaralı tepkime sırasında glikozit bağı
oluşur.
2. Bir hayvan hücresinde gerçekleşen metabo-
N

lik faaliyet sonucu glikoz miktarında gözlenen

değişim aşağıdaki grafikte verilmiştir.
Glikoz miktarı
4.
Karbonhidrat çeşidi Özellik
R

1. Fruktoz a.  Glikozit bağı içer-

me
2. Nişasta b.  Yapı maddesi ola-
Zaman
Ö

rak kullanılma
Buna göre, 3. Glikojen
c.  Depo maddesi
I. Hücre içi su miktarı artmıştır. olarak kullanılma
4. Selüloz
II. Hücredeki glikozit bağı sayısı azalmıştır. d.  Enerji verici olarak
III. Hücrede ATP üretimi artmıştır. kullanılma
IV. Hücrede laktoz hidrolizi gerçekleşmiştir. Yukarıda çeşitli karbonhidratlar ve özellikle-
yargılarından hangilerinin doğruluğu ke- ri verilmiştir.
sindir? Buna göre aşağıda verilen eşleştirmeler-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve IV den hangisi yanlıştır?

D) I, III ve IV E) II, III ve IV A) 1 → a B) 2 → d C) 3 → a

D) 4 → b E) 3 → c

19
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (KARBONHİDRATLAR)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
5. Pentoz grubu şekerlerde görülebilen; 8. Aşağıda verilenlerden hangisinin yapısın-
da glikoz molekülleri bulunmaz?
Notlarım I. hidroliz edilmeme,
II. nükleik asitlerin yapısına katılma, A) Hücre zarı B) DNA
III. glikozit bağı içermeme C) İnek sütü D) Hücre çeperi
özelliklerinden hangileri hekzoz grubu E) Kağıt
şekerlerde de görülür?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

R
6. Uygun koşulların 9. Aşağıdaki grafiklerde verilen değişimler-
sağlandığı yandaki den hangisi sağlıklı bir insanın sindirim

Tİ
deney tüpüne uygun kanalında gerçekleşmez?
5 Maltoz enzimler eklenerek
10 Sükroz organik moleküllerin A) Glikoz miktarı B) Nişasta miktarı
5 Laktoz monomerlerine ay-
rışması sağlanıyor.
EK
Buna göre,

I. tüpte oluşacak toplam glikoz sayısı, Zaman Zaman

II. tüpte harcanacak toplam su sayısı, C) Selüloz miktarı D) Maltoz miktarı

III. tüpte oluşacak toplam monomer çeşidi sa-
yısı
nicelikleri aşağıdakilerden hangisinde doğ-
ru verilmiştir?
N

Zaman Zaman
I II III
A) 25 17 3 E) Su miktarı
B) 20 17 2
C) 25 20 3
R

D) 20 20 2
E) 25 19 1
Zaman
Ö

10. Glikoz, galaktoz ve fruktoz molekülleri ile

7. I. Hayvan hücrelerinde üretilememe
II. Dehidrasyon sentezi ile üretilme
III. Bakteri hücrelerinin depo maddesi olma
IV. Yapı maddesi olarak kullanılma
Yukarıda verilen özelliklerden hangileri
nişasta, selüloz ve glikojen moleküllerin-
den sadece birine aittir?
A) I ve III B) II ve IV C) III ve IV
D) I, II ve III E) II, III ve IV
ilgili,
I. İzomer moleküllerdir.
II. Molekül ağırlıkları aynıdır.
III. Hücre içi osmotik basıncı artırırlar.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III

20
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (KARBONHİDRATLAR)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
4. Glikojen sentezi yapan bir hayvan hücre-
TEST • 8 sinde bu olaya bağlı olarak çizilebilecek
1. Hayvan hücrelerinde üretilen polisakka- aşağıdaki grafiklerden hangisi yanlıştır? Notlarım
ritlerle ilgili,
A) Su miktarı B) Glikoz miktarı
I. Depolanan çeşitleri bakteri hücreleri tara-
fından da üretilebilir.
II. Yapı maddesi olarak kullanılan çeşitleri
mantarlar tarafından da üretilebilir.
Glikozit bağı Glikozit bağı
III. Tüm çeşitlerinde C, H, O ve N elementleri miktarı miktarı
bulunur.
C) Glikoz miktarı D) ATP miktarı
yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

R
D) I ve II E) I, II ve III
Su miktarı Glikozit bağı
E) Su miktarı miktarı

Tİ
2. Farklı hücrelerde bulunabilen;
I. laktoz, Glikojen miktarı
II. selüloz,
EK
III. maltoz
karbonhidrat çeşitlerinin yapılarındaki
monosakkarit sayıları (X) ile monosakka- 5. Glikoz miktarı Yandaki grafik bir bitki
rit çeşidi sayıları (Y) arasındaki ilişki aşa- hücresinde gerçekle-
ğıdakilerden hagisinde doğru verilmiştir? şen metabolik bir reak-
siyon sırasında glikoz
X Y miktarındaki değişimi
göstermektedir.
A) I > II = III II > I = III
N

Zaman
B) II > I = III I > II = III Buna göre hücrede gerçekleşen reaksi-
C) II > III > I I = II > III yon ile ilgili olarak aşağıdaki grafiklerden
hangisi kesinlikle çizilemez?
D) I = II > III II > III > I
R

E) II > I = III I = II = III A) Hücre pH’si B) Galaktoz miktarı

Ö

3. DNA molekülünün yapısına katılan kar- Zaman Zaman

bonhidrat çeşidi ile ilgili, C) H2O miktarı D) ATP miktarı
I. Galaktoz ve fruktoz şekerlerinin izome-
ridir.
II. Acil enerjiye ihtiyaç duyulduğunda solu-
num tepkimelerinin substratı olabilir. Zaman Zaman
III. Riboz şekeri ile kapalı formülleri aynıdır.
E) Fruktoz miktarı
yargılarından hangileri yanlıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) II ve III E) I, II ve III
Zaman

21
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (KARBONHİDRATLAR)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
6. I. Nişasta sentezi 9.
1 2
II. Selüloz yıkımı Nişasta Glikoz Glikojen
Notlarım
III. Nişasta yıkımı 3 4
Maltoz Glikoz Laktoz
IV. Selüloz sentezi
Yukarıda verilen numaralandırılmış tep-
Yukarıda verilen biyokimyasal olayların ger-
kimeler ile ilgili olarak aşağıdaki ifadeler-
çekleşmesinde etkili olan enzimlerin sente-
den hangisi yanlıştır?
zini sağlayacak genlerden hangileri insan
hücrelerinde bulunur? A) 1 ve 3 numaralı reaksiyonlarda su har-
canırken, 2 ve 4 numaralı reaksiyonlarda
A) Yalnız II B) Yalnız III C) III ve IV
üretilir.
D) I, II ve III E) I, II ve IV
B) 2 ve 4 numaralı reaksiyonlar hayvan hüc-
relerinde gerçekleşirken, 1 ve 3 numaralı
reaksiyonlar gerçekleşmez.

R
C) 2 numaralı reaksiyon prokaryot ve ökar-
7. Aşağıda karbonhidrat metabolizması göste- yot hücrelerde gerçekleşebilir.
rilmiştir. D) 1 ve 3 numaralı reaksiyonlarda aynı bağ

Tİ
çeşidinden aynı sayıda koparılır.
Nişasta + H2O Glikoz E) 2 ve 4 numaralı reaksiyonlar hücre dışın-
1
2 3 da gerçekleşemez.
CO2 + H2O Glikojen + H2O
EK 4

Glikoz 10. Glikoz

Buna göre numaralandırılmış reaksiyon- Selüloz

lardan hangileri otçul bir memelinin sindi-
rim kanalında gerçekleşebilir?
Glikoz
A) Yalnız 1 B) Yalnız 4 C) 2 ve 3
D) 1, 3 ve 4 E) 2, 3 ve 4
N

Nişasta

Yukarıda bitki hücreleri tarafından üretilebi-

len nişasta ve selüloz moleküllerinin yapıları
R

8.
1 Nişasta 2 Maltoz 3 Laktoz sembolik olarak gösterilmiştir.

4 Glikojen 5 Kitin 6 Sükroz Buna göre nişasta ve selüloz molekülleri

ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden han-
Yukarıda çeşitli canlı gruplarında bulunan
gisi yanlıştır?
Ö

karbonhidrat çeşitleri verilmiştir.

Buna göre numaralandırılmış moleküller
ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden han-
gisi yanlıştır?
A) 1’deki monomer sayısı 6’dakinden fazla-
dır.
B) 3’teki monomer çeşidi sayısı 4’tekinden
fazladır.
C) 5 mantar hücreleri tarafından üretilirken 4
üretilmez.
D) 2 ve 6’daki glikozit bağı sayısı eşittir.
E) 3 ve 6’daki monomer çeşidi sayısı eşittir.
A) Selüloz molekülü düz bir yapı gösterirken
nişasta molekülü dallanmış bir yapıdadır.
B) Nişasta ve selüloz çok sayıda glikoz mo-
lekülünün bir araya gelmesiyle oluşur.
C) Nişasta ve selüloz moleküllerindeki fark-
lılığın temel nedeni monomerlerinin bağ-
lanma şeklinin farklı olmasıdır.
D) Nişasta molekülü toprak üstü organlarda,
selüloz molekülü ise toprak altı organlarda
üretilmez.
E) Nişasta ve selüloz moleküllerinde çok sa-
yıda ancak bir çeşit monomer bulunur.

22
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (YAĞLAR)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
4. Trans yağlar ile ilgili,
TEST • 9 YAĞLAR
I. Kandaki HDL kolesterol (iyi huylu) sevi-
1. Miktar Yanda verilen gra- yesini artırırlar. • Enerji verirler.
II fikteki ll. eğri bir
II. Canlı hücreler tarafından sentezlenebi- • Yağların yapısındaki hidrojen sa-
hücredeki nötral
lirler. yısı diğer enerji verici moleküllere
yağ miktarını gös-
terdiğine göre l. III. Sıvı bitkisel yağların hidrojen eklenmesi göre daha fazladır. Hidrojen sayı-
sonucu katılaştırılması ile oluşurlar. ları fazla olduğu için;
I eğri aşağıdakiler-
den hangisini gös- yargılarından hangileri doğrudur? a. Hafiftirler. Bu nedenle vücuda alı-
Zaman termektedir? nan fazla karbonhidratlar yağ ola-
A) Yalnız l B) Yalnız II C) Yalnız III rak depolanır.
A) Yağ asiti miktarı D) II ve III E) l, II ve III
b. Oksidasyonları sonucu bol enerji
B) Enzim miktarı oluşur. (ETS’de)

C) Ester bağı miktarı c. Oksidasyonları sonucu bol meta-

R
bolik su oluşur.
D) Hücre pH’si
E) Su miktarı d. Oksidasyonları için bol oksijen
gerekir. (Bu durum yıkımı zorlaş-
tırır.)

Tİ
• En önemli lipit çeşitleri şunlardır;

– Fosfolipitler (Yapıcı - Onarıcı)

2. Steroitler ve fosfolipitler için; 5. Aşağıdakilerden hangisi yağların görev- – Steroitler (Düzenleyici)

I. organik yapılı olma, lerinden değildir? – Trigliseritler = Nötral yağlar

EK
II. hidroliz olmadan kana karışamama,
III. hücre zarının yapısına katılabilme,
IV. otorotroflar tarafından üretilebilme
özelliklerinden hangileri ortaktır?
A) l ve lV B) II ve III C) l, II ve III
D) l, III ve lV E) l, II, III ve lV
N
R
(Enerji verici)
A) Bazı hayvanlarda deri altında birikerek ısı
yalıtımı sağlama
B) Çölde yaşayan hayvanlar tarafından bol a. FOSFOLİPİTLER
metabolik su ve enerji elde etmede kulla-
• Hücre zarının yapısına çift tabaka
nılma
hâlinde katılırlar.
C) Bazı vitaminlerin yapısına katılma
• ATP üretiminde kullanılmazlar.
D) Bitkilerde hücre duvarının yapısına katıl-
ma • Fosfolipitler, fosfat grubu içeren
bir baş ve buraya bağlı iki yağ asi-
E) A, D, E, K vitaminlerinin emilimini kolay- dinden oluşur.
laştırma
• Büyük moleküller olduklarından

hücre zarından geçemezler.

• Yapısında;

– 2 yağ asidi
3. Monomer çeşidi sayısı en az iki en fazla 6. Oksijenli solunumda 1 molekül glikoz ye-
Ö

– 1 gliserol
dört olabilen organik molekül ile ilgili ola- rine 1 molekül yağ asiti kullanılması du-
rak aşağıdaki yargılardan hangisi doğru- rumunda daha fazla ATP elde edilmesinin – 1 fosfat
dur? nedeni; – Fosfata bağlı özel grup bulunur.

A) Enerji verimi diğer organik bileşiklerden I. yağ asitlerinin yapısındaki hidrojen sayı-
düşüktür. sının glikoza oranla fazla olması,

B) Sindirimi sonucu ortam pH’si artar.
C) Canlıların genetik bilgisine göre sentezle-
nir.
D) Yapısında yüksek enerjili fosfat bağları
bulunur.
II. yağ asitlerinin organik, glikozun inorganik
yapıda olması,
III. yağ asitlerinin glikoza oranla hücre zarın-
dan daha kolay geçmesi
durumlarından hangileri ile açıklanabilir?

E) Deri altına yerleşerek ısı yalıtımını sağlar. A) Yalnız l B) Yalnız III C) l ve II

D) II ve III E) l, II ve III

23
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (YAĞLAR)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
7. Yağların özellikleri ile ilgili olarak aşağı-
b. STEROİTLER
• Eşey hormonlarının yapısına katı-
lırlar.
• D vitamininin yapısında bulunur-
lar.
• Steroitlerin en önemlilerinden biri
hayvansal hücrelerde zarın yapı-
sına katılan kolesterol dür.
Dikkat: Bitki hücrelerinde kolesterol
bulunmaz.
10. 90 molekül nötral yağın sentezi sonucu
daki yargılardan hangisi yanlıştır? açığa çıkan su ile kaç molekül sükroz hid-
roliz edilebilir?
A) Yoğunlukları düşüktür.
B) Yapılarında ester bağı bulunur. A) 89 B) 90 C) 269
D) 270 E) 300
C) Bazı hormonların yapısına katılırlar.
D) Suda çözünmezler.
E) Hücre zarının yapısında en fazla bulunan
organik moleküllerdir.

11.

R
8. Nötral yağ sentezi yapan bir hücrede X
c. TRİGLİSERİTLER (Nötral Yağlar)
meydana gelebilecek değişimler ile ilgi- M
3
• Tetramer oldukları için hücre za- li çizilen aşağıdaki grafiklerden hangisi
rından geçemezler. yanlıştır? 2

Tİ
• Enerji verici olarak kullanılırlar. 1
A) Yağ asiti miktarı B) ATP miktarı
• Yağların yapısına katılan yağ asit-
leri doymuş ve doymamış yağ 3 6 9 Y
asitleri şeklinde ikiye ayrılırlar.
Yukarıdaki grafikte M eğrisi canlı bir hüc-
• Doymamış yağ asitlerinin hidro- rede sentezlenen trigliserit miktarını gös-
EK
jen ile doyurulması sonucu mar- Zaman Zaman terdiğine göre X ve Y eksenlerine aşağıda
garinler elde edilir. verilenlerden hangisi yazılmalıdır?
C) Ester bağı sayısı D) Su miktarı
• Bitkiler ihtiyaç duydukları yağ
asitlerini üretebilir. X Y
• İnsan ve hayvanlar tarafından A) H2 O Yağ asiti
üretilemeyen ve hazır alınması B) Yağ asiti ATP
Zaman Zaman
zorunlu olan yağ asitlerine, “te- C) Gliserol Yağ asiti
mel (esansiyel) yağ asitleri” denir. E) Hücre pH’si
N

D) H2O Gliserol
E) ATP Yağ asiti
R

Doymuş Yağ Asitleri

Zaman
• Karbonlarının hepsi hidrojene
doymuştur.

• Karbonlar arasında tek bağ bulu- 12. OH

Ö

nur.
C – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – C3H17
• Oda sıcaklığında katı hâlde bulu- O
9. Karbon atomları işaretlenmiş glikoz mole-
nurlar.
külleri verilen bir kobayın vücudunda bu- Yukarıda bir yağ asiti çeşidi olan palmitik asi-
• Yıkımları zordur. lunan; tin açık formülü verilmiştir.
I. fosfolipit, Buna göre palmitik asit ile ilgili,

II. nötral yağ, I. Karbonlarının bazıları hidrojen ile tepki-

Doymamış Yağ Asitleri
• Karbonlarının bazıları hidrojene
doymamıştır.
• Bazı karbonların arasında çift bağ
bulunur. Oda sıcaklığında sıvı
hâlde bulunurlar. Yıkımları daha
kolaydır.
III. esansiyel yağ asiti
moleküllerinden hangilerinde işaretli kar-
bonun bulunmayacağı kesindir?
A) Yalnız l B) Yalnız III C) l ve II
D) Il ve III E) I, II ve III
me verebilir.
II. Oda sıcaklığında katı hâlde bulunur.
III. Kararlı bir yapı gösterdiğinden yıkımı zor-
dur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız l B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) l, II ve III

24
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (YAĞLAR)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
4. Bir fosfolipit molekülünün yapısı şematik ola-
TEST • 10 rak aşağıda verilmiştir. ÖRNEK
1. Bir steroit çeşidi olan kolesterol molekü- CH2–N(CH3)3 Aşağıdaki şemada, insan kanında
lü ile ilgili, CH2
Kolin
gerekenden fazla glikoz olması du-
O rumunda, glikozun dönüştürüldüğü
I. Bitki ve hayvan hücrelerinin zarında bulu- O P O–

Baş
moleküller ve depolandığı yerler gös-
narak zarın dayanıklılığını artırır. O Fosfat
CH2–CH–CH2 terilmiştir.
Gliserol
II. Sinir hücrelerinde yalıtımı sağlar. O O Dönüştürüldüğü
molekül Depolanma yeri
C=0 C=0
II
III. Safra tuzlarının yapısında bulunur.
Glikojen

yargılarından hangileri doğrudur? Glikoz

Yağ

Kuyruk
asitleri I Yağ doku
A) Yalnız l B) Yalnız II C) I ve III
D) Il ve III E) l, II ve III Buna göre, I ve II numaralı yerlere

R
aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

Yapısal Model Uzay Modeli I II

A) Yağ Karaciğer
2. Aşağıdaki tabloda üç farklı yağ molekülüne Buna göre fosfolipit molekülleri ile ilgili aşa-
B) Yağ Pankreas
ait bilgiler verilmiştir. ğıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır?

Tİ
C) Protein Pankreas
İçerdiği Ester A) Baş kısmı hidrofilik özellik gösterir.
Yağ Gliserol D) Nişasta Kas
yağ asidi bağı B) Kuyruk kısmında bulunan yağ asiti çeşit-
çeşidi miktarı E) Nişasta Karaciğer
miktarı sayısı
leri aynıdır. YGS 2014
K 120 ? 40 C) Kuyruk kısmı hidrofobik özellik gösterir.
EK
D) Baş kısmını oluşturan bütün moleküller
L 90 90 ? ÇÖZÜM
bitkiler tarafından üretilebilir.
M ? 60 20 E) Kuyruk kısmındaki bütün yağ asitlerinde Vücuda alınan fazla karbonhidratlar
vücutta yağa dönüştürülür ve karaci-
C, H ve O elementleri bulunmaktadır. ğerde depolanır.
Tablodaki verilere göre aşağıdaki çıka-
Cevap: A
rımlardan hangisi yanlıştır?

A) K molekülü 120 ester bağı içerir.

N

B) K molekülünün üretiminde oluşan su mik- 5. Canlı bir hücrede ester bağlarının oluşa-
tarı ile 121 amino asitlik protein hidroliz bilmesi için;
edilebilir. I. gliserol,
II. üç çeşit yağ asiti,
R

C) L molekülü 270 gliserol içerir.

D) M molekülündeki yağ asidi miktarı ester III. ATP
bağı sayısı kadardır. moleküllerinden hangileri bulunmak zo-
rundadır?
E) K, L ve M yağ çeşitlerinin hidrolizi için
Ö

toplam 270 su gerekir. A) Yalnız ll B) Yalnız III C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

3. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi doy-

muş yağ asitlerinde görülürken doymamış
yağ asitlerinde görülmez?

A) Ortam pH’sini düşürme 6. Hücre zarının yapısında en fazla bulunan

B) Karbon atomları arasında çift bağ bulun- yağ çeşidi aşağıdakilerden hangisidir?
durma
A) Glikolipit B) Steroit
C) Oda sıcaklığında katı hâlde bulunma
C) Fosfolipit D) Kolesterol
D) Kimyasal sindirime uğramama
E) Trigliserit
E) Nötral yağların yapısına katılabilme

25
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (YAĞLAR)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
7. 10. X + 3Y → 3Z + K
X Hücre zarında çift tabaka oluşturma
Yukarıda verilen tepkimede K gliserol
Notlarım Y Eşey hormonlarının yapısına katılma molekülünü ifade ettiğine göre aşağıdaki
Hücrelerin enerji gereksinimini karşı- yargılardan hangisi doğrudur?
Z
lama
A) X ve Z molekülleri polimer yapıdadır.
Yukarıdaki tabloda çeşitli özellikleri belir- B) X ve Y molekülleri arasında ester bağları
tilen X, Y ve Z lipit çeşitleri aşağıdakiler- kurulmuştur.
den hangisinde doğru sıralanmıştır? C) X, Y ve K molekülleri organik, Z molekülü
inorganik yapıdadır.
X Y Z D) Y, Z ve K molekülleri kimyasal sindirime
uğramaz.
A) Trigliserit Fosfolipit Steroit
E) X, Z ve K moleküllerini hayvan hücreleri
B) Trigliserit Steroit Fosfolipit üretemez.

R
C) Fosfolipit Steroit Trigliserit

D) Steroit Trigliserit Fosfolipit

E) Fosfolipit Trigliserit Steroit

Tİ
11. 5 molekül nötral yağ sentezi sırasında;
I. kullanılan gliserol,
EK II. üretilen su,
III. kullanılan yağ asiti
8. l. Glikolipit
miktarları aşağıdakilerden hangisinde
II. Lipoprotein
doğru verilmiştir?
III. Fosfolipit
Bileşik yağlar olarak adlandırılan yukarı- I II III
daki moleküllerden hangileri bütün canlı A) 5 5 5
hücreler tarafından üretilebilir? B) 5 15 15
N

C) 15 5 15
A) Yalnız l B) Yalnız II C) Yalnız III D) 15 15 15
D) l ve III E) l, II ve III E) 15 15 5
R

12. l. Enerji kaynağı olarak kullanılma

9. Bir trigliserit sentezi sırasında;
II. Hücre zarından geçebilme
Ö

I. tüketilen gliserol sayısı,

III. Hücre zarı yapısına katılma
II. üretilen trigliserit sayısı,
IV. Isı yalıtımını sağlama
III. tüketilen yağ asiti sayısı, Yukarıda verilen özelliklerden trigliserit
IV. kurulan ester bağı sayısı ve steroitlere ait olanlar aşağıdakilerden
nicelikleri arasındaki ilişki aşağıdakiler- hangisinde doğru verilmiştir?
den hangisinde doğru verilmiştir? Trigliserit Steroit

A) l = ll > III = lV A) I, II III, IV

B) III = lV > l = ll B) I, III II, IV

C) I, IV II, III
C) l > ll > III > lV
D) III, IV I, II
D) l = ll = III > lV
E) II, III I, IV
E) lV > l = ll = III

26
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (YAĞLAR)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
4. Canlı hücrelerde bulunan yağ asitlerinin;
TEST • 11
I. yapılarındaki karbon atomu sayısı,
1. Bir E.coli bakterisi üçer dakika arayla ince- Notlarım
II. karbon atomları arasında bulunan çift bağ
lenmiş ve aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir.
sayısı,
Analiz No Gliserol Trigliserit III. yapılarındaki hidrojen atomu sayısı,
1 %85 %15 IV. gliserol ile oluşturdukları bağ çeşidi

2 %43 %57 özelliklerinden hangileri farklılık göster-

mez?
3 %10 %90
A) Yalnız l B) Yalnız lV C) II ve III
Bu verilere göre, D) l, II ve III E) II, III ve lV
I. Gliserol molekülleri hücresel solunumda
kullanılmıştır.

R
II. Hücre pH’sinde artma olmuştur.
III. Hücrede ATP ve su tüketimi artmıştır.
yorumlarından hangileri yapılabilir?

A) Yalnız l B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) l, II ve III
EK
2. Fosfolipit ve nötral yağ moleküllerinin;
I. yapılarına katılan yağ asiti sayısı,
II. yapılarına katılan gliserol sayısı,
III. yapılarına katılan yağ asiti çeşidi
özelliklerinden hangilerinin aynı olamaya-
cağı kesindir?
N
Tİ
5. Obezite rahatsızlığı ile ilgili verilen aşağı-
daki yargılardan hangisi yanlıştır?
A) Vücuttaki yağ oranının artması sonucu
oluşur.
B) Genetik ve çevresel etkenlere bağlı ola-
rak meydana gelebilir.
C) Fazla alkol kullanımının bir sonucu olarak

ortaya çıkabilir.
A) Yalnız l B) Yalnız II C) Yalnız III
D) Tiroksin hormonunun fazla salgılanması
D) l ve III E) l, II ve III sonucu ortaya çıkabilir.
E) Erken ergenliğe ve yüksek tansiyona ne-
R

den olabilir.
Ö

3. Kanda aşırı miktarda biriken kolesterol aşa- 6. Yağ asitleri ile ilgili olarak verilen aşağı-
ğıda verilenlerden hangisine neden olmaz? daki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Kalp krizi A) Bazı çeşitleri hücre zarından geçemez.

B) Felç B) Esansiyel yağ asitleri hayvan hücreleri ta-
C) Konuşma bozukluğu rafından üretilemez.
D) Dengesiz yürüme C) Oda sıcaklığında katı ya da sıvı olabilen
çeşitleri vardır.
E) Kanda amonyak artışı
D) Yapılarında ester bağı bulunmaz.
E) Hiçbir çeşidi suda çözünmez.

27
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (YAĞLAR)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
7. Kış uykusuna yatan hayvanların kış uyku- 10. Karbonhidrat, yağ ve protein molekülle-
suna yatmadan önce yağ depolamaları; ri ile ilgili verilen aşağıdaki özelliklerden
Notlarım hangisi sadece yağlara aittir?
I. bol metabolik su elde etme,
II. vücut ısısını koruma, A) Hücre zarının yapısına katılma
III. bol enerji elde etme
B) Dehidrasyon sentezi ile üretilme
olaylarından hangilerini sağlamaya yöne-
C) Isı yalıtımını sağlama
lik bir adaptasyondur?
D) Enerji verici olarak kullanılma
A) Yalnız l B) Yalnız III C) l ve II E) Genetik şifreye göre üretilme
D) II ve III E) l, II ve III

R
11. Aşağıda nötral yağ sentezi ve yıkımı şematik
olarak gösterilmiştir.

8. l. Yağ asiti yıkımı I

Tİ
+ +
II. Fosfolipit sentezi
II
III. Trigliserit yıkımı Yağ asidi Nötral yağ
Su
IV. Glikozlardan gliserol üretimi Gliserol

Yukarıda verilen olaylardan hangileri in-

EK
sanın sindirim kanalında gerçekleşmez?
A) Yalnız II B) Yalnız lV C) II ve III
D) l, II ve III E) l, II ve lV
N
Buna göre I ve II numaralı reaksiyonlar ile
ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlış-
tır?
A) I yönündeki reaksiyon sırasında ATP har-
canır.
B) I yönündeki reaksiyon ile ester bağı olu-
şur.

9. İnsanda besin yoluyla alınan bir yağ molekü- C) II yönündeki reaksiyon ile ortam pH’si ar-
lünün metabolik süreçte kullanım yolları aşa- tar.
ğıda verilmiştir. D) II yönündeki reaksiyon sonucu temel yağ
Yağ asidi oluşabilir.

R

1 E) II yönündeki reaksiyon sonucu en az 2,

Yağ Asitleri
en fazla 4 çeşit monomer oluşur.
2 3
Ö

CO2,H2O,Isı Fosfolipit

Buna göre numaralandırılmış olaylarla il-

gili,
I. 1 ve 3 numaralı olaylar hem hücre için-
de hem de hücre dışında gerçekleşebilir.
II. 2 numaralı olay hücre içinde gerçekleş-
mek zorundadır.
III. 1 numaralı olayda ester bağları koparılır-
ken, 3 numaralı olayda ester bağları ku-
rulur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız l B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
12. İki farklı canlı türüne ait hücrelerde üreti-
len iki farklı nötral yağ molekülünün;
I. yapılarındaki monomer sayısı,
II. yapılarındaki yağ asiti sayısı,
III. üretimleri sırasında oluşan su sayısı,
IV. yapılarındaki yağ asiti çeşidi sayısı
niceliklerinden hangilerinin farklı olması
beklenebilir?
A) Yalnız l B) Yalnız lV C) II ve III
D) II ve lV E) l, III ve lV

28
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (PROTEİNLER)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
3. Aşağıdaki grafikte çeşitli protein parçalarının
TEST • 12 sindirimi sonucu meydana gelen amino asit- PROTEİNLER
lerin sayıları gösterilmiştir.
1. Protein içeren bir karışıma, proteaz grubu • Enerji vericidirler.
Amino asit sayısı
enzimler (proteinleri monomerine kadar par- • Hücre zarının yapısına katılırlar.
çalayan enzim grubu) eklendiğinde oluşan 8
• Bütün enzimlerin yapısına katılır-
amino asitlerin çeşidi ve miktarları aşağıdaki
grafikte gösterilmiştir. 4 lar. (Apoenzim)
3 • Bazı hormonların yapısına katılır-
Miktar 2 lar.
7 K L M N Molekül • Düzenleyicidirler.
6 çeşidi
• Monomerlerine “amino asit” adı
5
Buna göre belirtilen protein parçaları ile verilir.
ilgili aşağıda verilen yargılardan hangisi
4 H

R
yanlıştır?
H O
Amino N C C
in
in

in
n

asit çeşidi A) K’nın yapısında 8 çeşit amino asit bulunu-

si

z
lis

an

H OH
ro
Lö
G

Al

Ti

yor olabilir. Amino R Karboksil

Buna göre belirtilen proteinin hidrolizi sı-

Tİ
rasında kaç tane peptit bağı koparılmış- B) L’nin yapısında 3 tane peptit bağı bulun-
tır? maktadır.
C) M hücre zarından geçebilir.
A) 19 B) 20 C) 21 D) 22 E) 23
D) N’nin yapısındaki amino asit çeşidi sayısı
amino asit sayısından az olabilir.
EK
E) N’nin hidrolizi için 2 molekül su gereklidir.
grubu grubu
Amino asitlerin yapısı
• Doğada 20 çeşit amino asit yani
20 çeşit –R (radikal) grup bulu-
nur.
• Amino asitler amfoter molekül-
lerdir. Yani hem asit hem de baz
kökü içerirler. Amfoter moleküller
pH’nin düzenlenmesine etkilidir.

COOH: Asit

NH2: Baz
2. H • Doğada bulunan 20 çeşit amino
N
asit bitkiler tarafından üretilebi-
lir. Ancak insan ve hayvanlar bazı
NH2 C COOH
4. Aşağıda peptit bağlarının oluşumu ve parça- amino asit çeşitlerini üretemezler
lanışı gösterilmiştir. (8 çeşit). Vücutta üretilemeyen ve
Amino Karboksil X hazır alınması zorunlu olan amino
R

asitlere “temel (esansiyel) amino

Amino Asit Dipeptit
R asitler” denir.
+ +
Radikal • DNA bilgisine göre üretilen yega-
Amino Asit H2O
ne besin molekülü proteindir.
Yukarıda proteinlerin yapı birimi olan amino
Ö

Y
asitlerin yapısı şematik olarak gösterilmiştir.
Buna göre,
Buna göre, Dikkat: Amino asitlerin bağlanma bi-
I. X olayında peptit bağları oluşurken, Y çimi protein çeşitliliğini kesinlikle et-
I. Amino asit çeşitliliğini radikal grup sağlar.
olayında peptit bağları koparılır. kilemez.
II. Peptit bağı karboksil ve radikal grup ara-
II. X olayı sadece hücre içinde, Y olayı sa-
sında oluşur.
dece hücre dışında gerçekleşir.
III. Amino asitlerin yıkımı ile azotlu boşaltım
III. X olayında ATP harcanırken, Y olayında
atıkları oluşur.
harcanmaz.
yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I ve III
D) I ve III E) I, II ve III

29
 CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER (PROTEİNLER)

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ
5. Protein sentezi sırasında oluşan su sayı- 8. Aynı sayıda amino asitin tamamının kul-
• Sıcaklık , pH, tuz derişimi ve ba- sı ile kurulan peptit bağı sayısı arasındaki lanılmasıyla elde edilen dipeptit ve po-
sınç gibi etkenler proteinlerin ilişkiyi ifade eden aşağıdaki grafiklerden lipeptit moleküllerinin üretimi sırasında
işlevsel yapısını bozar. Buna “de-
hangisi doğrudur? kurulacak peptit bağı sayısı aşağıdakiler-
natürasyon” denir.
den hangisinde doğru verilmiştir?
• Çevresel değişimlerin protein A) Su sayısı B) Su sayısı
üzerindeki etkisi az ise protein Dipeptit Polipeptit
eski şeklini alabilir. Buna “renatü-
rasyon” denir. A) n n – 1
B) n–2 n
• Proteinlerin kendilerine özgü ami-
no asitlerden oluşan düz yapıları- Peptit bağı Peptit bağı n
sayısı sayısı C) n–1
na “primer (birincil) yapı” denir ve 2
bu yapı işlevsel değildir. Su sayısı Su sayısı D) n–4 n–1
C) D)
• Proteinlerin sekonder, tersiyer ve n
E) n

R
kuaterner yapılan üç boyutlu ve 2
işlevseldir.

Peptit bağı Peptit bağı

sayısı sayısı

Tİ
Dikkat: Denatürasyon proteinlerin iş-
levsel yapılarını bozar.
E) Su sayısı

• Protein yetersizliğinde;
– Büyüme yavaşlar ve zamanla du-
rur.
– Zihinsel gelişim geriler.
– Bağışıklık sistemi zayıflar.
– Yaralar geç iyileşir.
– Karaciğer işlevlerinde bozukluklar
ortaya çıkar.
N
EK
Peptit bağı 9. Proteinler aşağıda verilen özelliklerinden
hangisi ile karbonhidratlardan ayrılır?
sayısı
A) Sentezleri sırasında suyun oluşması
6. Denatürasyona maruz kalmış bir proteinde;
B) Hücre zarının yapısına katılmaları
I. amino asit sayısı,
C) Monomerlerinin ATP üretiminde kullanıl-
II. amino asit çeşidi, ması
III. amino asit dizilişi, D) Enzim ve hormon gibi düzenleyicilerin ya-

– Ödem oluşur. IV. işlevsel yapı pısına katılmaları

özelliklerinden hangileri değişir? E) Sentezleri sırasında ATP’nin harcanması

Dikkat: İki tür arasındaki protein ben- A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III

R

zerliği onların akrabalık derecesini or- D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

taya koyar. Yani protein benzerliğinin
artması akrabalık derecesinin artma-
sı demektir.
Ö

7. Aşağıda verilenlerden hangisi proteinle- 10. Sağlıklı bir insanın sindirim kanalında;
rin canlı vücudundaki görevlerinden biri I. polipeptit,
değildir? II. amino asit,

A) Metabolik olayları düzenleme III. dipeptit,

B) Madde taşınımında etkili olma IV. tripeptit

C) Osmotik basıncı düzenleme moleküllerinden hangilerini yıkacak en-

zim bulunmaz?
D) Kanın pıhtılaşmasında etkili olma
E) Isı yalıtımını sağlama A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve IV
D) II ve III E) I, III ve IV

30