Matematyka Finansowa

Dr hab. Katarzyna Kuziak, prof. UE

Katedra Inwestycji Finansowych

i Zarządzania Ryzykiem 1
Literatura
 W. Ronka-Chmielowiec, K. Kuziak:
Podstawy matematyki finansowej.
Wydawnictwo AE Wrocław, 2001.
 E. Smaga: Arytmetyka Finansowa.
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-
Kraków, 1999.

2
Literatura
 E. Smaga, E. Dobija: Podstawy matematyki
finansowej i ubezpieczeniowej. Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa-Kraków, 1995.
 M. Sobczyk: Matematyka finansowa. Podstawy
teoretyczne, przykłady, zadania. Agencja
Wydawnicza PLACET, Warszawa 1995.
 W. Bijak, M. Podgórska, J. Utkin: Matematyka
finansowa. Teoria i praktyka obliczeń
finansowych. Wydawnictwo Biznat, Warszawa
1994.
 P. Chrzan: Matematyka finansowa. Podstawy
Teorii procentu. Wyd. GigaNet sp. z o.o.,
Katowice 1998.

3
Teoria procentu związana z wydajnością (J.B
Say, H.C.Carrey, T.R. Malthus)
 kapitału w postaci środków produkcji
zwiększa wydajność pracy ludzkiej i
dlatego z wartości dodatkowo
wytworzonych towarów określona część
może być przypisana wkładowi kapitału

4
Teoria użyteczności (J.B. Say, F.B.W. v. Hermann
i C. Menger)
 procent jest to odszkodowanie należne
dawcy kapitału za rezygnację z użycia
swoich pieniędzy

5
Teoria powściągliwości (N.W. Senior)
 posiadacz pieniędzy w okresie, na jaki
udzielił kredytu, powstrzymuje się od
przeznaczania swoich pieniędzy na własne
potrzeby

6
Teoria wyzysku (D. Ricardo, P. Proudhon, K.
Rodbertus, K. Marks)
 procent jest to część wartości dodatkowej
powiększonej o zużycie kapitału stałego

7
Teoria agio (E. Bohm-Bawerk)
 procent to wynagrodzenie za różnicę
między dobrami teraźniejszymi, które w
ludzkim odczuciu mają większą wartość i
które można natychmiast nabyć za
posiadane pieniądze, a dobrami
przyszłymi, które można nabyć dopiero w
przyszłości, na koniec okresu na jaki
udzielono kredytu, za pieniądze, które
dopiero wtedy spłyną

8
Teoria oczekiwania (A. Marshall, G.Cassel)
 procent jest to niezbędna opłata, jaką
musi otrzymać kapitalista za oczekiwanie
na spływ wypożyczonych pieniędzy

9
„Pieniądz otrzymany dzisiaj jest
wart więcej, niż pieniądz
otrzymany jutro”

10
Zmienna wartość pieniądza w czasie
 Spadek siły nabywczej.
 Możliwość inwestowania.
 Występowanie ryzyka.
 Preferowanie bieżącej konsumpcji przez
człowieka.

11
Pamiętaj:
 Nie wolno dodawać, odejmować,
porównywać wartości pieniężnych
wyrażonych w różnych punktach czasu.

 Konieczne jest przeliczenie wartości na

jeden, subiektywnie wybrany, wspólny
moment czasu.

12
Stopa procentowa
 Wartość pieniądza w czasie
odzwierciedlana jest przez stopę
procentową

 Stopa procentowa - cena, jaką

pożyczkobiorca musi płacić za przywilej
korzystania z pieniędzy udostępnionych
mu przez pożyczkodawcę, a
pożyczkodawca jest wynagradzany za to,
że nie dysponuje swoimi pieniędzmi

13
Stopa procentowa
 Stopa procentowa w skali okresu
(najczęściej w skali roku)
 Stopa procentowa dotycząca okresu
(np. półroczna oznaczająca okres
działalności inwestycyjnej)

14
Aktualizacja
 Aktualizacja wartości kapitału może
dotyczyć momentu 0 lub pewnego
momentu w przyszłości

Operacje:
 Kapitalizacja
 Dyskontowanie

15
Aktualizacja - Kapitalizacja
1) Kapitalizacja jest operacją polegającą
na obliczaniu kwoty, do jakiej wzrasta po
określonym czasie wpłacony kapitał
(inaczej dopisywanie odsetek do kapitału)
Kapitalizacja i reinwestycja
 dochody pojawiające się w okresie
inwestowania są kapitalizowane
(„dodawane do kapitału”), w efekcie czego
występuje zjawisko reinwestowania
(ponownego inwestowania dochodów z
inwestycji)
16
Aktualizacja - Dyskontowanie
2) Dyskontowanie jest operacją
otrzymywania wartości początkowej
kapitału na podstawie przyszłej wartości
kapitału.

17
Aktualizacja
 Stopa procentowa występująca przy
kapitalizacji mierzy tempo pomnażania
wartości kapitału w czasie
 Stopa procentowa występująca przy
dyskontowaniu mierzy tempo
pomniejszania wartości kapitału w czasie

W praktyce stopy te mogą być różne.

18
Aktualizacja - FV i PV
wartość przyszła pieniądza (FV) –
wartość otrzymywana lub płacona w
przyszłości;
kwota pieniężna, którą uzyskuje się w
przyszłym okresie po zastosowaniu
kapitalizacji do kwoty początkowej

19
Aktualizacja - FV i PV
 wartość bieżąca pieniądza, wartość
obecna, wartość teraźniejsza, wartość
aktualna, wartość zaktualizowana, wartość
zdyskontowana, wartość dzisiejsza (PV) –
wartość otrzymywana lub płacona dziś;
 wartość pieniądza w chwili obecnej

20
 Podstawowe pojęcia
inwestowanie: stopa dochodu, stopa zwrotu, rentowności
(rate of return, yield)
finansowanie: koszt kapitału (cost of capital)
K0, PV – wartość początkowa, teraźniejsza (present value)
Kn, FV – wartość końcowa, przyszła (future value)

FV, Kn
dyskontowanie, wyznaczanie wartości bieżącej

kapitalizacja, wyznaczanie wartości przyszłej

PV, K0 21
Stopa procentowa
 okres stopy procentowej – bazowa
jednostka czasu, po której kapitał
początkowy wzrasta o odpowiedni procent

 stopa procentowa – procent, o jaki

wzrasta kapitał po upływie bazowej
jednostki czasu (taką jednostką jest
zazwyczaj rok)

22
Stopa procentowa
 liczba niemianowana
 przyjmuje wartości na ogół z przedziału
(0,1)
 można ją wyrazić w procentach, mnożąc
przez 100%

r FV  PV
PV
23
Stopa procentowa
 Okres konwersji – przedział czasu, w
którym oblicza się oprocentowanie. Okres
bazowy jest zbieżny z okresem konwersji,
lub jest jego wielokrotnością

24
Przepływy pieniężne
schematy przepływów pieniężnych:
 pojedynczy przepływ pieniężny
 renta płatna z dołu
 renta płatna z góry
 wiele nieregularnych przepływów
pieniężnych

25
Przepływy pieniężne

inwestycja pożyczka

26
Modele kapitalizacji

kapitalizacja - modele

mieszana

prosta złożona

zgodna niezgodna z dołu

z góry
(w praktyce
niespotykana)
27
Pytania
 Ile zapłacimy odsetek od kredytu
hipotecznego 400 000 zł spłacanego co
miesiąc przez 30 lat, ze średnią stopą 5%?

 Ile zgromadzimy po 30 latach

oszczędzania, odkładając co miesiąc 100
zł, jeśli bank oferuje średnią stopę 2%?

28
Modele Kapitalizacji
 Jeżeli odsetki od kapitału powiększają stan
konta, ale nie podlegają oprocentowaniu
po upływie kolejnej bazowej jednostki
czasu, nie są one kapitalizowane, to
mówimy, że jest to kapitalizacja prosta.
 Jeśli oprocentowaniu podlega kapitał
początkowy powiększony o nagromadzone
odsetki, to mówimy, że jest to
kapitalizacja złożona.

29
Kapitalizacja prosta:

FV  PV (1  nr ) FV
PV 
FV  PV  PV  n  r 1  nr

Kapitalizacja złożona zgodna:

FV  PV (1  r ) n FV
PV 
FV  PV  PV 1  r   1


n

1  r n
30
FV dla 100 jp, dla stóp odpowiednio
3%, 10% i 20% na przestrzeni 20 lat

FV kapitalizacja prosta
600

500

400

300

200

100
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
10% 3% 20%

31
FV dla 100 jp, dla stóp odpowiednio
3%, 10% i 20% na przestrzeni 20 lat

FV kapitalizacja złożona
3700
3100
2500
1900
1300
700
100
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
10% 3% 20%

32
Kapitalizacja prosta
 Jeżeli odsetki od kapitału powiększają stan
konta, ale nie podlegają oprocentowaniu
po upływie kolejnej bazowej jednostki
czasu, nie są one kapitalizowane, to
mówimy, że jest to kapitalizacja prosta.

33
Kapitalizacja prosta FV
PV=100, r=10%, n=4

 FV1=100+(100x0,1)=110
 FV2=FV1+(100x0,1)=120
 FV3=FV2+(100x0,1)=130
 FV4=FV3+(100x0,1)=140

FV = PV (1 + nr)

34
Kapitalizacja prosta PV
FV=100, r=10%, n=4

 PV3=100/(1+0,1)= 90,91
 PV2=100/(1+0,2)= 83,33
 PV1=100/(1+0,3)= 76,92
 PV0=100/(1+0,4)= 71,43

FV
PV 
1  nr
35
Zarobione odsetki
 FV–PV =140-100=40

 FV–PV = PV×n×r

36
Odsetki co pół roku
PV=100, r=10%, n=2, kapitalizacja
półroczna

 FV1/2=100+(100x0,05)=105
 FV1 =FV1/2+(100x0,05)=110
 FV3/2=FV1+(100x0,05)=115
 FV2 =FV3/2+(100x0,05)=120

37
Czy częstotliwość kapitalizacji ma
znaczenie?
Kapitalizacja prosta

 Nie ma!!!

38
Kapitalizacja złożona zgodna
 Jeśli oprocentowaniu podlega kapitał
początkowy powiększony o nagromadzone
odsetki, to mówimy, że jest to
kapitalizacja złożona.
 Zakładamy, że okres konwersji i bazowa
jednostka czasu są identyczne
(kapitalizacja zgodna), odsetki
dopisywane są na końcu okresu.

39
Kapitalizacja złożona FV
PV=100, r=10%, n=4

 FV1=100+(100x0,1)=110
 FV2=FV1+(110x0,1)=121
 FV3=FV2+(121x0,1)=133,1
 FV4=FV3+(133,1x0,1)=146,41

FVn = PV (1 + r)n

40
Kapitalizacja złożona PV
FV=100, r=10%, n=4

 PV3=100/(1+0,1)=90,91
 PV2=PV3/(1+0,1)=82,64
 PV1=PV2/(1+0,1)=75,13
 PV0=PV1/(1+0,1)=68,30

FV
PV 
1  r n
41
Zarobione odsetki
 FV–PV=146,41-100=46,41

 FV–PV = PV×((1+r )n– 1)

42
Przepływy pieniężne (cash flows)
 Jest to w pewnym sensie uogólnienie
schematu renty.
 W tym schemacie przepływy pieniężne
występują regularnie (jak w rencie) lub
nie, są lub nie są równe co do wielkości.

43
Renty, strumienie pieniężne
Zagadnienia:
 Inwestycje (depozyty)
 Finansowanie inwestycji – kredyty
 Fundusze emerytalne (celowe,
remontowe,…)
 Wycena instrumentów finansowych
 Ocena projektów inwestycyjnych

44
Przepływy pieniężne (cash flows)
CF1 CF3 CFn

...

0 2 k
1 3 n t

CF2
CFk

Wartość przyszła (obecna) przepływów pieniężnych równa

jest sumie wartości przyszłych (obecnych) poszczególnych,
pojedynczych przepływów.
FV strumienia pieniędzy z dołu

CF1 CF3 CFn

...

0 2
1 3 n t

CF2

kapitalizacja
FV strumienia pieniędzy z dołu –
kapitalizacja prosta
 Przykład
r=10%, n=3
100 200 300

0 1 2 3

Suma przepływów = 100+200+300=600

Odsetki = 20+20=40

przyszła wartość kapitału:

FV =600+40=640
47
 FV strumienia pieniędzy z dołu –
kapitalizacja prosta

FVn  CF1  CF2  …  CFn  O

z dołu:

O  CF1r( n  1 )  CF2 r( n  2 )  …  CFn 1r  CFn  0 

 r [ CF1 ( n  1 )  CF2 ( n  2 )  …  CFn 1 ]

FV  CF1  CF2  …  CFn 

r [ CF1 ( n  1 )  CF2 ( n  2 )  …  CFn 1 ]

48
FV strumienia pieniędzy z góry

CF1 CF3 CFn-1

...

0 2
1 3 n-1 t

CF0 CF2

kapitalizacja
FV strumienia pieniędzy z góry –
kapitalizacja prosta
 Przykład
r=10%, n=3
100 200 300

0 1 2 3

Suma przepływów = 100+200+300=600

Odsetki = 30+40+30=100

przyszła wartość kapitału:

FV =600+100=700
50
FV strumienia pieniędzy z góry –
kapitalizacja prosta

FVn  CF0  CF1  …  CFn 1  O

z góry

O  CF0 rn  CF1r( n  1 )  …  CFn 1r 

 r [ CF0 n  CF1 ( n  1 )  …  CFn 1 ]

FV  CF0  CF1  …  CFn 1 

r [ CF0 n  CF1 ( n  1 )  …  CFn 1 ]

51
FV strumienia pieniędzy z góry –
kapitalizacja prosta
FV  CF0  CF1  …  CFn 1 
r [ CF0 n  CF1 ( n  1 )  …  CFn 1 ]

FV=100+200+300+0,1[100×3+200×2+300×1]=
= 700
FV strumienia pieniędzy z dołu
 wartość przyszła CF1 jest równa CF1 (1 + r)n–1,
 wartość przyszła CF2 jest równa CF2 (1 + r)n–2,
 …
 wartość przyszła CFn jest równa CFn

CF1 CF3 CFn

...

0 2 ? stan konta
1 3 n t

CF2
FV strumienia pieniędzy z dołu

 FVn = CF1 (1 + r)n-1 +CF2 (1 + r)n–2 +

... + CFn
n
FVn   CF 1  r 
i 1
i
n i
FV strumienia pieniędzy z dołu –
kapitalizacja złożona
 Przykład
W jakiej wysokości kapitał zgromadzimy
odkładając na koniec roku kwoty 100, 200, 300
jp, jeśli stopa procentowa wynosi 10%,
kapitalizacja jest złożona roczna?

FV  1001,1  2001,1  300  641

2 1

55
FV strumienia pieniędzy z góry
 wartość przyszła CF0 jest równa CF0 (1 + r)n,
 wartość przyszła CF1 jest równa CF1 (1 + r)n–1,
 wartość przyszła CF2 jest równa CF2 (1 + r)n–2,
 …
 wartość przyszła CFn-1 jest równa CFn-1(1 + r)

CF1 CF3 CFn-1

...

0 2 n ? stan konta
1 3 n-1 t

CF0 CF2
FV strumienia pieniędzy z góry
 FVn = CF0 (1 + r)n +CF1 (1 + r)n–1 +
... + CFn-1(1 + r)

n1
FVn  i 0
CFi 1  r 
ni

57
FV strumienia pieniędzy z góry –
kapitalizacja złożona
 Przykład
W jakiej wysokości kapitał zgromadzimy
odkładając na początku roku kwoty 100, 200,
300 jp, jeśli stopa procentowa wynosi 10%,
kapitalizacja jest złożona roczna?

FV  1001,1  2001,1  3001,1  705 ,1

3 2 1

58
Ciąg arytmetyczny
 Ciąg liczbowy, dla którego różnica między
dwoma kolejnymi wyrazami jest stała
(oznaczona d)
an 1  an  d

a1  an
Sn  n
2
59
Ciąg geometryczny
 Ciąg liczbowy, dla którego iloraz dwóch
kolejnych wyrazów jest stały
(oznaczony q)
an 1
q
an

 q 1
n
a1 , gdy q  1
Sn   q  1
 a1n, gdy q  1 60
Ciąg geometryczny nieskończony
 Nieskończona suma:

S  lim S n
n 

a1
S
1 q

61
Po zapoznaniu się z prezentacją
Student potrafi
 Zdefiniować podstawowe pojęcia: stopa
procentowa, wartość obecna, wartość przyszła,
kapitalizacja, dyskontowanie, konwersja, odsetki
 Wykorzystać wzór na wartość przyszłą
pojedynczego przepływu pieniężnego dla
kapitalizacji prostej
 Wykorzystać wzór na wartość przyszłą
pojedynczego przepływu pieniężnego dla
kapitalizacji złożonej zgodnej
 Wskazać różnice między kapitalizacją prostą i
złożoną zgodną
62
Po zapoznaniu się z prezentacją
Student potrafi
 Wykorzystać wzory na wartość przyszłą
wielu przepływów pieniężnych
pojawiających się z góry/dołu dla
kapitalizacji prostej
 Wykorzystać wzory na wartość przyszłą
wielu przepływów pieniężnych
pojawiających się z góry/dołu dla
kapitalizacji złożonej zgodnej

63