SANG THU (Hữu Thỉnh)

“Thu là thơ của đất trời, thơ là thu của lòng người.” (Lời người xưa)
*------*------*
1. Giới thiệu chung về tác giả, tác phẩm
- Hữu Thỉnh là nhà thơ trưởng thành trong cuộc KCCM, phong cách thơ thiết tha, sâu lắng,
giàu suy tưởng. Ông viết nhiều và viết hay về cuộc sống nông thôn và có nhiều vần thơ thu
mang cảm xúc bâng khuâng, vấn vương trước đất trời trong trẻo đang biển chuyển nhẹ nhàng.
- Sang thu :
+ HCST : Năm 1977, khi tác giả đang tham gia Trại viết văn quân đội tại Hà Tây.
+ Mạch cảm xúc : Bắt nguồn từ cảm xúc ngỡ ngàng, thích thú trước những tín hiệu đầu
tiên báo thu về, nâng lên thành niềm say mê, ngây ngất, giao hòa trong không gian thu đậm
nét và khép lại trong những suy ngẫm về cuộc đời.
2. Cảm nhận những tín hiệu thu về trong không gian gần và hẹp (Khổ 1)
a. Những tín hiệu báo thu về
- Hình ảnh : hương ổi, gió, sương (Liệt kê) : Đều là những hình ảnh mong manh, nhẹ nhàng,
hé mở sự tinh tế trong quan sát và cảm nhận của nhà thơ.
+ hương ổi phả : hương thơm nồng nàn, đậm đà tỏa ra từ những vườn ổi chín ngọt ngào ở
làng quê Bắc Bộ; hương thơm như sánh lại, chủ động tỏa vào gió thu.
+ gió se : gió heo may, chớm lạnh và khô, dịu nhẹ.
+ sương chùng chình (Từ láy, nhân hóa) : chuyển động nhẹ nhàng, thong thả của đám mây
qua ngõ; như lưu luyến, muốn níu mình lại trong không gian chuyển mùa.
- Không gian : ngõ
+ ngõ thực : ngõ nhà, ngõ xóm quen thuộc ở nông thôn.
+ ngõ thời gian : thời khắc chuyển giao giữa hạ và thu.
=> Các giác quan phong phú (khứu giác, xúc giác, thị giác) được thức tỉnh để cảm nhận
những hình ảnh bình dị, mộc mạc và dịu dàng, nên thơ của mùa thu ở 1 vùng nông thôn
Bắc Bộ.
b. Cảm xúc của nhà thơ :
- Từ “bỗng” : sự bất ngờ, ngỡ ngàng khi phát hiện ra tín hiệu đầu tiên báo thu về.
- Từ “hình như” : sự nghi hoặc, gợi tâm trạng xao xuyến bâng khuâng.
3. Cảm nhận về quang cảnh đất trời sang thu trong không gian cao và rộng ( Khổ 2)
- Cặp hình ảnh đối lập :
+ sông dềnh dàng (từ láy, nhân hóa) : dòng sông bồng bềnh, trôi chậm rãi, trầm tư.
+ chim vội vã (từ láy, nhân hóa) : những cánh chim khẩn trương tránh rét, di cư về phương
Nam ấm áp.
+ bắt đầu – được lúc : tác giả nắm bắt chuẩn xác khoảnh khắc thay đổi của tạo vật, giúp
người đọc hình dung ra bước chuyển của thời gian.
=> Đây là hai chuyển động tương phản ở tầng thấp và tầng cao, trong không gian rộng
lớn; thể hiện sự tinh tế trong quan sát của tác giả, nắm bắt cái mơ hồ 1 cách cụ thể, hữu
hình.
- Hình ảnh đặc sắc : đám mây mùa hạ vắt nửa mình sang thu (Nhân hóa, liên tưởng thú vị)
+ Đám mây mềm mại như dải lụa vắt ngang trời, duyên dáng như dáng nằm dịu dàng, kín
đáo của người thiếu nữ.
+ Gợi ra bước chuyển của thời gian : đám mây nửa níu mình lại trong hạ, vừa nghiêng mình
sang thu. Lấy hình ảnh hữu hình của không gian để đo đếm thời gian vô hình, gợi ra ranh giới
mong manh giữa hạ và thu.
- Cảm xúc của nhà thơ : Lặng đi quan sát, say sưa ngây ngất và giao hòa cùng thiên nhiên.
4. Cảm nhận về bức tranh thu và suy ngẫm (Khổ 3)
a. Biến chuyển âm thầm của tạo vật
- Chuỗi hình ảnh : nắng, mưa, sấm (Liệt kê) : Đều là những hiện tượng tự nhiên đặc trưng của
mùa hạ.
- Các tính từ kết hợp phó từ chỉ mức độ : vẫn còn, đã vơi dần, cũng bớt : đo đếm sự đậm nhạt
của nắng, độ vơi đầy của mưa và sự trầm bổng ngân vang của tiếng sấm.
=> Tô đậm sự dịu dàng, sâu lắng của đất trời vào thu đặt trong sự đối sánh với mùa hạ.
b. Suy ngẫm của nhà thơ :
- Cặp hình ảnh ẩn dụ : sấm (những thay đổi bất thường, bất trắc) – hàng cây đứng tuổi (những
con người từng trải, đã bước sang mùa thu của cuộc đời)
+ Chính Hữu Thỉnh đã tâm sự : Thông qua những hình ảnh có giá trị tả thực về thiên
nhiên này, ông muốn gửi gắm suy ngẫm của mình – khi con người đã từng trải thì cũng
vững vàng hơn trước những tác động bất thường của ngoại cảnh, của cuộc đời.
+ Bài thơ ra đời 2 năm sau khi hòa bình lập lại. Mở rộng ra, đây là cảm nhận của tác giả
về dân tộc : đất nước đã trải qua những thăng trầm của lịch sử, những mất mát trong
chiến tranh giờ đây vững vàng vượt qua thử thách và đi lên.
(Gặp gỡ với suy ngẫm của Thanh Hải về đất nước trong “Mùa xuân nho nhỏ”)
5. Nghệ thuật đặc sắc
- Nhan đề : Sang thu – Hé mở góc nhìn đặc biệt của tác giả về mùa thu (Thời điểm chuyển
mùa đẹp, nên thơ nhưng mơ hồ, khó nắm bắt), gợi suy ngẫm về con người trong mùa thu cuộc
đời, dân tộc trong mùa thu của lịch sử.
- Ngôn ngữ tinh tế :
+ Từ láy : chùng chình, dềnh dàng, vội vã.
+ Động từ, tính từ giàu giá trị biểu đạt : phả, se, vắt, còn, vơi, bớt.
+ Phó từ : vẫn, đã, dần.
- BP nhân hóa, ẩn dụ, đối, đối lập