KRECNJACKE BRECE ULAZ LAZ DESNA

JURA

Stene stvarane u juri obrazuju i u unutrašnjim Dinaridima i u Vardarskoj zoni široke kontinualne zone sa
pružanjem SZ—JI, u kojima se javljaju većim delom magmatske i manjim sedimentne stene. Od
magmatita su najčešće stene ultramafitske i gabrovske magme sa više osnovnih varijeteta, a zatim
dijabazi sa retkim pojavama plagiogranita. Magmatiti zajedno sa različitim sedimentima obrazuju
dijabaz-rožnačku formaciju. U slojevitim detritičnim krečnjacima je kod Međuvršja nađen detritus od
ehinodermata i mekušaca, sa brojnim presecima pelaških tintinina i obiljem radiolarija. Bliže su određene
forme: Endothyra sp., Glomospira sp., Thaumatoporella parvovesiculifera i druga fauna koja ukazuje na
završne delove srednje i početni deo gornje jure. Osim ove faune nađeni su i blokovi trijaskih
megalodonskih krečnjaka koji nesumnjivo potvrđuju postrijasku starost DIJABAZ-ROŽNAČKE
FORMACIJE.

DIJABAZ-ROŽNAČKA FORMACIJA (J2,3)

Utvrđena je u dvema međusobno odvojenim zonama: u jugozapadnom delu terena na području

Radobude, Grivske, Vranja i Stupčevića (istočno podnožje zlatiborskog masiva), i na severu i
severozapadu (sastavni deo planinskog masiva Jelice).

Dijabaz-rožnačka formacija je izgrađena od različitih 1) magmatskih i 2) sedimentnih stena.

Citava formacija ima naglašen olistostromski karakter sa markantnim olistolitima masivnih i slojevitih
krečnjaka srednjeg i gornjeg trijasa.

1) Magmatiti su predstavljeni stenama dijabaz-spilitske asocijacije, koje su intenzivno izmenjene

spilitskom reakcijom.

- Dijabazi (ββ) se javljaju kao mase različitih dimenzija u sedimentnim stenama. Dijabazi
predstavljaju sitnozrne stene, veličine zrna do 0,5 mm. Najčešće su to albitisani dijabazi ofitske
strukture, a samo mestimično su zapaženi veoma retki i sitni fenokristali koji steni daju porfirski
habitus. Strukture su porfirske sa retkim i sitnim mikrofenokristalima i spilitskom, pilotaksitnom
do intersertalnom osnovnom masom. U pojedinim delovima mase dijabazi su obogaćeni
silicijom (i do 10% kvarca) tako da odgovaraju kvarc-dijabazima.
- Mestimično su u dijabazima zapažene strukturne razlike izazvane spilitskom reakcijom kojom su
obrazovane sitnozrne kompaktne stene sa karakteristikama lavičnih stena. Strukture su porfirske
sa retkim i sitnim mikrofenokristalima i spilitskom, pilotaksitnom do intersertalnom osnovnom
masom. Spiliti su izgrađeni od gustih sitnostubastih mikrolita albitisanog plagioklasa, mikrolita
uralita (ređe piroksena, hlorita i epidota) i rekristalisale staklaste mezostaze.
- U nekoliko manjih masa utvrđeno je i prisustvo bazalta kao tamnozelenih kompaktnih stena
mandolaste teksture, sa čestim fenokristalima. Struktura im je hipokristalasto-porfirska, sa
osnovnom masom izgrađenom od krupnih skeletnih mikrolita feldspata i staklastom mezo-
stazom, intenzivno rekristalisalom u karakteristične strukture „ledena šara". Fenokristali su
krupni plagioklasi, intenzivno albitisani i prenitisani.
U delovima formacije gde su pretežno magmatske stene javlja se posebna facija razdrobljenih dijabaza.
Ova facija se sastoji od velikih blokova i masa dijabaza kojima vezivnu masu gradi takođe materijal od
razdrobljenih dijabaza.

2) Sedimentni članovi formacije predstavljeni su arenitima, alevrolitima, detritičnim krečnjacima,

glincima, rožnacima i brečama dijabaza. Zajedno sa magmatitima ovi sedimenti grade
komplikovan olistostrom. Osnovnu masu olistostroma najčešće čine laporci i alevroliti. U njima
se često nalaze veoma krupni blokovi (i preko 10 metara u prečniku) crvenih i sivih rožnaca,
najčešće izoklino ubranih. Njihove ose padaju na sve strane i najverovatnija je pretpostavka da
su nabrani u procesima sindijagenetskog podvodnog kliženja. U nekim delovima formacije su
karakteristični blokovi, detritičnih trijaskih krečnjaka i arenita. Oni se javljaju u vidu manjih masa
ili pak delova sloja u osnovnoj masi građenoj od arenita i alevrolita. Vrlo su česta područja
olistostroma koja pored blokova i komada dijabaza, krečnjaka, serpentinita, arenita i alevrolita
sadrže i krupne blokove breča građenih od stena same formacije.

- Krecnjacki areniti i areniti sa sericitskim vezivom su veoma česti kao umetci u olistostromu.
Obično se nalaze kao veliki blokovi ili delovi slojeva u alevrolitskoj osnovnoj masi. Sastoje se od
slabo zaobljenih zrna kvarca, feldspata, odlomaka kvarcita i silicijskih stena. Sortiranje im je
slabo. Vezivo je od sparita ili sericita i nepravilno je raspoređeno u steni.
- Jednu od tipičnih stena formacije, čestu kao vezivo, predstavljaju silifikovani glinci, čija je
osnovna masa izgrađena od delimično silifikovane glinovito-sericitske materije, koja čak može
predstavljati i krajnji produkt dezintegracije dijabaza. U toj masi se često izdvajaju gnezda i
loptice kalcedona.
- Pored ovih stena najčešći su alevroliti koji predstavljaju osnovnu masu većine rudita. Sastoje se
od agregata kvarca, sericita i limonita. Mestimice su u njima zapažene izuvijane lamine, koje su
najverovatnije zadobile takav oblik usled kliženja.
- Među sedimentima formacije posebno mesto zauzimaju krečnjačke stene. One su monotone po
petrografskom sastavu i građene su većinom od sivih slojevitih, mestimično jako tektonizovanih
sparita. Biomikriti se javljaju sasvim retko; izgrađeni su od osnovne mikritske mase u kojoj se
nalazi sitna gornjojurska mikrofauna sa komorama ispunjenim sitnokristalastim sraritom.
Znatno češći su spariti i sitnokristalasti spariti, u slojevima debljine 10-15 cm sa retkom
horizontalnom laminacijom. Građeni su od sitnokristalastog spari-kalcita sa po kojim kristalom
dolomita. Sasvim retko su konstatovani dolospariti i pelspariti kao tanji proslojci. Navedene
stene nigde nisu konstatovane kao autohtone stene (van dijabaz-rožnačke formacije). Među
njima su najčešći krečnjaci trijasa. Ovde su, međutim, ostali neodovoljno jasni mehanizmi koji su
doveli do kliženja tako velikih masa stvarajući jedinstvene blokove karakteristične za ovu
formaciju.

- SENON VARDARSKE ZONE (K23)

Senonske tvorevine u vardarskoj zoni predstavljene su specifičnom dijabaz-rožnačkom formacijom.
Pružaju se u vidu uskog, isprekidanog pojasa bilom Jelice, u zoni intezivne tektonike, te su im odnosi sa
ostalim tvorevinama tektonski. Preko njih diskordantno leže neogeni sedimenti.
Ove tvorevine imaju rudistni karakter sa haotičnim rasporedom članova, bez izražene sedimentacije „sloj
na sloj". Izgrađene su od uklopaka različitih stena vezanih uglavnom arenitsko-alevrolitskim matriksom.
U brečoidnoj masi se pojedina područja razlikuju po sastavu uklopka i njihovoj veličini, pa i po cementu
kojim su vezani. Bilo Jelice, od Ljute kruške do Kaone na jugu, izgrađeno je od breča u čijoj građi
učestvuju isključivo komadi dijabaza; čak im je vezivo sitnozrna dijabazna breča. Deo formacije koji se
nalazi na zapadnim padinama Jelice izgrađen je od sedimentnih stena, ređe mafita i ultramatita. Po
odnosu različitih stena i njihovoj strukturi ove brečoidne tvorevine verovatno predstavljaju ofiolitski
melanž olistostromskog porekla. Međutim, zbog nekih osobina ovih tvorevina (naročito zbog zaobljenosti
uklopaka) ne treba odbaciti ni druga rešenja geneze ove formacije, što zahteva dalja ispitivanja.
Posebno obeležje ove formacije predstavlja pojava ultramafita i mafita. Ultramafiti se u melanžu javljaju
kao uklopci različitih dimenzija, kao dijapirska tela i tektonska sočiva iste orijentacije kao i pružanje
formacije, a zatim i kao veće mase obično odvojene od melanža. Predstavljaju delove ibarskog
ultramafitskog kompleksa koji je probijen stenama gabro-dijabazne asocijacije. Ove stene takođe
učestvuju u građi melanža. Stene dijabaz-spilitske asocijacije javljaju se kao uklopci u melanžu ili u
njegovom delu izgrađenom od dijabaznih breča.
U delu melanža koji je uglavnom izgrađen od sedimenata konstatovani su areniti, glinci, laporci,
biomikriti, rožnaci i detritične karbonatne stene. Javljaju se bilo kao uklopci ili sudeluju u građi osnovne
mase. U sedimentnom delu na karti smo izdvojili samo detritične karbonatne stene koje grade veće
olistolite; ostali članovi nisu izdvajani zbog njihovih malih dimenzija.
Dijabazne breče se javljaju na većoj površini i diferenciraju se od ostalog dela formacije pa su izdvojene
na karti. Granice prema sedimentnom delu su im, obično, aproksimativno locirane prema procentualnom
učešću dijabaza u građi tog dela terena.
Areniti, glinci, laporci, biomikriti i rožnaci su osnovne stene koje ulaze u sastav dijabaz-rožnačke
formacije, bilo kao uklopci ili kao matriks. Glinci i laporci se iverasto cepaju; ima i dosta fragmenata sa
zaobljenim ivicama, sa tragovima podvodnog kliženja.
Areniti su retki, a javljaju se kao uklopci različitih dimenzija. Izgrađeni su od zaobljenih fragmenata
dijabaza i osnovne mase vulkanskih stena, kvarca, feldspata, glinaca i mikrita. Cement je limonitsko-
sericitskog sastava, kontaktnog tipa.
Glinci su najčešći i uglavnom grade osnovnu masu. Predstavljeni su dosta škriljavim alevrolitima ili
sericitisanim glinama koje su delimično prekristalisale. U detritičnoj komponenti se nalaze intraklasti i
fragmenti sericitskog materijala, rožnaca i alterisanih stena iz grupe dijabaza.
Biomikriti su česti u detritusu. Konstatovano je više tipova: jedni su potpuno homogeni, dok su drugi fino
laminirani, sa mnogo organskog detritusa. Mikrofauna je delom prožeta silicijom, a komorice su
ispunjene kalcedonom ili spari-kalcitom.
Laporci su građeni od laporovite osnovne mase sa dosta sitne peskovite komponente i zrna autigenog
pirita.
Rožnaci su prilično retki. Javljaju se kao tankopločasti uklopci, ponekad zaobljeni. Samo se mestimično
zapažaju primarni rožnaci jer je skoro cela masa u stadijumu kalcifikacije.
Peskoviti biokalkareniti grade slabo zaobljene fragmente, do 10 cm u prečniku. Imaju izraženu gradaciju i
horizontalnu laminaciju. Sortiranje detritusa je dosta slabo. Po sastavu detritusa veoma su slični
mikrokonglomeratičnim arenitima, ali sadrže više karbonatne komponente. Sastojci su fragmenti
dijabaza, osnovne mase vulkanita, kvarca, biomikrita, laporaca, sitnozrnih kalkarenita i mnogo organskog
detritusa sa krupnim globotrunkanama. Vezivo je sparitsko, sitnozrno i pornog tipa.
Sitnozrne krečnjačke breče sadrže uglaste komade, veličine 2—5 mm, peskovitih laminarnih
mikrita, biokalkarenita i pelmikrita, uz jako sitnozrn organski karbonatni detritus. Ređi su
fragmenti kvarca, rožnaca i sericitskih glinaca. Vezivo je od spari-kalcita sa haotično raspoređenim
fragmentima, što pored nezaobljenosti fragmenata ukazuje na brzu sedimentaciju bez velikog
transporta.
Detritične karbonatne stene senona javljaju se kao uklopci u dijabaz-rožnačkoj formaciji u vidu
većih masa i komada slojeva. Najčešće su u južnom delu lista, u predelu Mustaćevca i Javora.
Ovi kalciruditi i kalkareniti sastoje se od fragmenata mikro i kriptokristalastih krečnjaka,
rekristalisalog kalcita, kvarcnog detritusa sa sekundarnom oreolom karbonata, retko škriljaca,
feldspata, glinovito-gvožđevitih peščara, peskovitih glinaca, vapnovitih peščara i epidota. Cement je
gvožđevit, dodirnog tipa. Kalkareniti se razlikuju od kalcirudita samo po sitnijim zrnima i
prisustvu brojnih pesudooolita. Javljaju se i laporoviti krečnjaci sa rožnačkim kvrgama, koji su
kriptokristalasti do mikrozrnasti i prožeti silicijom. Sadržaj karbonata je promenljiv usled
prisustva glinovite i rožnačke komponente.